Twee vorstinnen en een vorst (onder ps. R.J. Peskens)

[p. 64]

Het varken

Het geluk duurde al een hele week, maar ook dat vervulde ons met onrust en spanning. Alsof het vooral niet te lang mocht duren. Het was winter. Een venijnige kou stond strak op de ruiten. Als je vader zo straks weg is, zei ze, gaan we direct met z'n allen naar bed. En nog voordat hij het huis verlaten had om naar een vergadering te gaan, liepen we al in onze hansop door het huis. Samen, vroeg met moeder in het grote alkoofbed was altijd een feest. Ze vertelde dan altijd lange spannende verhalen van toen ze een kind en een jong meisje was. Ze zei vreemde, erg vrolijke of erg treurige gedichten op. En vaak probeerden we om de beurt een wind te laten en zo het hele a.b.c. af te tellen, waarbij we dolzinnige pret hadden.

Maar dat feest duurde hoogstens een paar avonden achter elkaar, waarna ze er plotseling een eind aan maakte door te zeggen dat ze geen zin meer had.

Die zaterdagavond - vader was net van zijn werk thuis gekomen - zei ze: ik ben toch zo flauw hè. Heb je niks hartigs meegebracht?

Nee, zei vader, maar laat dan direct wat in huis halen. Een gebakken bokking of gebakken mosselen of een potje zure haring met uitjes. Haal van alles maar wat, zei vader tegen mij. En omdat moeder niet reageerde, maar ineens onbewegelijk op haar stoel aan iets zat te denken, vroeg hij of ze misschien liever een gerookte makreel had.

Wat zeg je, zei ze, met een ruk opstaand. Ik ga zelf wel even. Waar is dat nou voor nodig, zei vader een beetje ontstemd. Nergens voor, zei ze en liep naar het portaal. Het was plotseling heel stil in de kamer, zoals de natuur soms even de adem in-

[p. 65]

houdt voor het losbarsten van een onweer.

Blijf je niet te lang weg, vroeg vader bijna timide, alsof hij bang was dat ze voorlopig niet zou terugkomen.

Hij pakte van de kapstok haar omslagdoek en sloeg die om haar schouders. Moet je je mantel niet aan, het is koud buiten, zei hij. Ach man, zei ze, ik heb het niet koud.

Toen we de voordeur hoorden dichtslaan liepen we allemaal tegelijk naar het venster om te kijken welke kant ze uitging. Je zullen zien, dat ze niet lang wegblijft, zei vader luchtig om ons gerust te stellen, maar meer nog om zich zelf moed in te spreken.

Toen het daglicht van de ramen wegviel, de lantaarn voor het huis aanging en een grote gele plek op het plafond wierp vroeg vader of we zin hadden in een spelletje ganzebord. We gingen niet op zijn voorstel in, en toen zei hij dat hij er eigenlijk ook geen zin in had. Hij vroeg het altijd op ogenblikken dat alles welkomer was dan het doen van een spelletje.

Dan laten we het licht nog maar even uit, voegde hij er aan toe.

Er gebeurt niks, hield ik me zelf voor. Ze is niet boos, ze praat gewoon, er is geen ruzie geweest, en de hele week was zo gezellig, en ze zou me vast hebben meegenomen als ze ergens op af had willen gaan.

Het was al helemaal donker toen we de voordeur weer hoorden opengaan. We stonden allemaal tegelijk op en liepen naar het portaal. Godallemachtig, riep ze van beneden. Waarom is het lampje nog niet aan? 't Is hier aardedonker. Maak es even licht. Vader ontstak zenuwachtig de lamp in de kamer.

Help es even een handje, riep ze, de trap opstommelend, en trek het kleed van de tafel af.

In het gat van de kamerdeur stond ze met een half varken op haar schouder. Toen ze de kamer binnen kwam wierp ze het met een smak op tafel.

[p. 66]

Wat is dàt nou, zei vader.

Zie je niet wat dat is, juichte ze.

Hoe kom je d'r an, zei vader.

Van Hakkert, zei ze.

Van Hakkert, van de slager? vroeg vader.

Van wie anders, zei ze. Zo van de haak getild.

Een beetje nahijgend ging ze in vaders stoel zitten.

Geef me 'ns even een glas water, zei ze. Ik zou me een beroerte dragen.

Jezus, mens, zei vader, terwijl hij onder de kraan een glas liet vollopen.

Niks Jezus, zei ze, een varken. We zullen óók eens een keer volop vlees en spek hebben.

Luid lachend stond ze, na het glas in een paar teugen helemaal te hebben leeggedronken, op.

Jezus, zei vader nog eens. Hoe heb je dat kunnen dragen. Heeft Hakkert niks gezegd en hebben ze je niet tegengehouden en zijn ze je niet achterna gelopen.

Daar heb ik niet op gelet, zei ze. Je denkt toch niet dat ik het me weer had laten afstelen?

We begonnen allemaal te lachen, eerst een beetje zacht en aarzelend, maar toen steeds harder en harder. Moeder pakte mijn vader bij zijn arm, en plotseling maakten we met zijn vijven een kring om de tafel. We moeten even dansen, zei ze.

En omdat ze er luid bij begon te schreeuwen, begonnen wij van de weeromstuit, ook te schreeuwen.

Vader maakte zich nadat we twee keer om de tafel hadden heengedanst, uit de kring los en zei dat moeder krankzinnig was.

Dat kàn wel, zei ze, maar je hoeft er niet van mee te eten als je niet wilt.

Haal de zaag en het kapmes eens van de zolder en het grote broodmes uit de keuken, commandeerde ze.

[p. 67]

Er viel ineens een afschuwelijke stilte in de kamer. Vader ging wijdbeens voor het venster staan.

Ik deed wat mij was opgedragen en weer in de kamer terugkomend, zei moeder: wat sta je nou naar buiten te koekeloeren man. Sta je te kijken of Hakkert er aan komt? Help liever een handje. Onze pan is te klein om 'm in zijn geheel er in te kunnen leggen. Vader bleef, alsof hij niets hoorde, koppig voor het venster staan. Mijn zusters slopen de kamer uit en gingen naar hun slaapkamertje op zolder.

Ga es uit de weg, zei ze tegen mij. Ze liep op vader toe, en pakte hem bij de schouder. Godallemachtig, zei ze, help me nou toch even. Hij moet in stukken.

Je bent krankzinnig, zei vader.

Maar we hebben 'm nou eenmaal, zei moeder. Je moet helpen vasthouden. Ik krijg 'm wel klein.

Vader bleef weigeren.

Als je dan verdomme niet helpen wilt, sodemieter dan maar op, zei moeder.

Wat wil je dan nou gaan dòen, zei vader.

Hij moet in porties, zei ze.

Maar dat redden we hier niet op tafel, zei vader. Je komt er met de bijl en de zaag niet doorheen.

Nee, zei ze, dat zullen we dan eens even zien.

Pak vast, zei ze tegen mij. Ik pakte het varken vast op de plek die ze mij aanwees, maar vader zei dat ik het moest laten en schoof me opzij.

Hij kan toch wel helpen met vast te houden, zei ze. Pak vast.

Mijn vader hield het varken in het midden vast, ik aan de gehalveerde achterpoot.

Moeder verdeelde het met het broodmes in acht denkbeeldige porties. En vijftien centimeter onder de hals zette ze de zaag er in. In de speklaag ging het nog een beetje, maar het vlees weerstreefde.

[p. 68]

Spek en vlees moet je snijden, zei vader.

Ze begon te vloeken, nam het scherpe broodmes, en zette dat in de zaagsnee.

Hou toch je bek, zei ze, en toen ze door de spekwand en het vlees had heengesneden sloeg ze de kapbijl met alle kracht in de zaagsnee op het bot.

De tafel gaat er an, zei vader. Dat begrijp je toch wel. Heb je het hakblok bij Hakkert wel es gezien!

Een ogenblik leek het of ze zich geen raad wist. Maar ze herstelde zich snel en zei tegen mij het hakblok uit het kolenhok te halen.

Ik liep naar het zolder en bracht het hakblok mee.

Wat wìl je nou, zei mijn vader driftig.

Wat ik wìl, zei ze. Hij moet aan repen.

Natuurlijk moet ie aan repen, zei vader. Maar dat krijg je op de tafel nooit gedaan.

Zeg jìj̀ dan maar hoe het moet, zei ze.

We moeten naar beneden, naar het achterplaatsje, zei vader. Jij neemt het hakblok, zei hij tegen mij. Ik neem 't varken en jij neemt de lamp mee en het gereedschap, zei hij tegen moeder. Vader probeerde nog eerst het varken op zijn beide onderarmen te dragen, maar tenslotte legde hij het over zijn schouder. Moeder liep met de zaag, het kapmes en de broodzaag en de petroleumlamp vooruit, vader volgde met het varken en ik droeg het grote hakblok naar beneden.

Op het achterplaatsje begon de operatie opnieuw. Er werd gesneden, gezaagd en gehakt.

Godverdomme, zei mijn vader telkens als hij er noch met de zaag, noch met het kapmes doorheen kwam.

Laat mij het dan even doen, zei moeder.

Jij doet niks, zei vader. Ik doe 't. Hij had het varken overmeesterd en liet zich door welke opmerking van moeder niet meer opzij schuiven.

[p. 69]

Let toch verdomme op de lamp, zei moeder, als hij begon te walmen. Maar hij begon telkens te walmen als vader beval, om meer licht te hebben, de pit hoger te draaien.

Het duurde heel lang voor het hele varken in ordeloze hompen was verdeeld.

Toen we met het kloven gereed waren zei vader: en wat moet er nou verder gebeuren.

Hij zei het zuchtend en moedeloos, terwijl hij bij de varkensruïne zat.

En moeder zei: we kunnen het niet allemaal zelf op. We gaan er wat van weggeven.

Dat óók nog, zei vader.

Wil je 't dan allemaal tegelijk en alleen opvreten, viel moeder woedend uit.

Vader verliet ons achterplaatsje en ik bleef alleen met moeder achter.

Hoe laat is 't, vroeg ze.

Ik weet 't niet, zei ik.

Haal een flinke stapel ouwe kranten van boven, zei ze en maak je zusters wakker en zeg dat ze zich aankleden.

Ik liep de trap op naar boven, en in de huiskamer zag ik mijn vader weer wijdbeens voor het venster staan.

Ik liep nòg een trap op om mijn zusters te wekken. Maar die zaten nog helemaal aangekleed op de rand van hun bed.

Jullie moeten meekomen naar beneden, zei ik. En je moeten ouwe kranten uit het zolderhok meebrengen.

De zoldertrap af, de huiskamer vanaf het portaal inkijkend, zag ik mijn vader nog steeds voor het venster staan.

Ik had wel iets tegen hem willen zeggen, maar ik durfde niet.

Ik durfde ook niet weggaan zonder iets tegen hem gezegd te hebben. Hij had zeker gevoeld dat ik in het kamergat stond, want hij keerde zich plotseling om.

Wat gaat er gebeuren, zei hij.

[p. 70]

We moeten naar beneden komen met ouwe kranten, zei ik.

O, zei hij. En verder zei hij niets.

Hij ging weer staan uitkijken naar buiten.

Ondertussen kwamen mijn zusters de zoldertrap af met ieder een flinke stapel ouwe kranten.

En gedrieën liepen we naar beneden naar het achterplaatsje. De pit van de lamp was laag en de schaduw van moeder tegen de blinde muur was groot.

Moeder zat op haar knieën op de blauwe stenen van het plaatsje. Ze bekeek de porties en zei: de grootste zullen we maar voor ons eigen houden en ze legde die grootste portie op het ijzeren deksel van de regenbak.

De andere hompen wikkelde ze in de oude kranten met de vaardigheid van een winkelierster.

Daarmee gereed, duwde ze ons elk twee pakken in de handen en zei bij wie we ze moesten bezorgen.

Zeg er maar bij, van Hakkert, lachte ze.

We liepen die avond als kleine opgewonden Sinterklazen die een gave gingen brengen door de donkere verlaten stad.

Toen we thuiskwamen was de tafel gedekt. De broodkorf was hoog opgeladen. Ze had ondertussen een flinke reep spek met heerlijke kaantjes uitgebraden.

We eten geen margarine vandaag, zei ze, en haalde uit de keuken een rol boerenboter.

Hier drinken we koffie bij, zei ze.

En het was geloof ik voor het eerst dat wij kinderen koffie dronken.

Om beurten moedigde vader en moeder ons aan nog maar een boterham te nemen en dik te beleggen.

Er werd niet veel gezegd onder het eten, maar er werd wel gegniffeld en onderdrukt gelachen.

Vader veegde telkens met zijn rode zakdoek het spekvet van zijn lippen en kin.

[p. 71]

't Was gelukkig geen al te grote, zei hij: meer een flinke big dan een varken.

Was ie te klein naar je zin, vroeg moeder spottend.

Ach mens, hou je mond, zei vader, neem nog 'n beetje. En moeder nam haar zoveelste boterham uit de korf.

We zaten als een troepje samenzweerders de gestolen buit te verorberen.

Toen we niet meer konden zei moeder: zullen we nou met z'n allen even op de grond gaan liggen.

Vader deed niet mee, ging in zijn stoel zitten en zei dat we allemaal krankzinnig waren.

En je vader had het beest nog eerst willen terugbrengen, lachte en plaagde moeder.

Je moeder ziet ze vliegen zei vader. En het klonk heel lief en vriendelijk zoals hij dit zei.

En je vader houdt er niet van, zei moeder terug.

Zouden je niet eens naar bed gaan zo langzamerhand, zei vader.

We stonden op, kusten onze ouders goedenacht en moeder zei: als ie op is, haal ik direct een nieuwe.

Zaterdagsmiddags, toen ik mijn wekelijkse ronde begon langs de winkels waar moeder schulden had gemaakt, en vader zei: dáár een gulden en dáár twee kwartjes en dáár zes dubbeltjes en die bedragen op stapeltjes voor mij legde, gaf hij me een knipoogje toen hij vervolgde dat ik voortaan ook langs Hakkert moest met een gulden in de week. Een gevoel van dankbaarheid voor mijn vader deed de tranen in mijn ogen komen. Maar ik wendde me af. Ik was voor het eerst die week gerustgesteld. Geen politie en geen gevangenis. Mijn vader had de zaak geregeld. Moeder veroorzaakte de rampen. Ik kreeg er een pofboekje bij en vader deed er het zwijgen toe. Hij was altijd haar beschermengel.