Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse

25

Het laatste gesprek heeft plaats in de werkkamer van bevelhebber Bouterse in het presidentiële paleis.

‘Ik weet niet of u hier nu deze maanden lang genoeg bent geweest en voldoende met alle mensen hebt gesproken om onze situatie en waar we mee bezig zijn echt te doorgronden. Je zoudt dus kunnen stellen, dat we eindelijk bezig zijn onszelf te worden. We zijn bezig de vraagstukken van ons land kil en zakelijk onder ogen te zien. We zijn geen Cuba. We zijn ook geen Grenada, ook geografisch gesproken niet, want we zijn geen eiland. We hebben nu een duidelijk en helder begrip van onze geopolitieke situatie. We benaderen deze realistisch. Aan de andere kant zorgen we ervoor, dat dit realisme niet in opportunisme zal ontaarden.

Het bewandelen van onze eigen weg is de enige manier waarop we de cultuur-etnische en sociaal-economische problemen van Suriname zullen kunnen benaderen en naar ik hoop oplossen. In deze situatie zou het dan ook volkomen misplaatst zijn ons te onderwerpen aan een dictaat van welke zijde ook. We zullen ons eigen model vinden.

Wat uw land, Nederland betreft, geloof ik dat Den Haag straks bij het ontwikkelen van nieuwe verhoudingen het betuttelen, zoals we dit in het verleden hebben gekend, zal moeten laten varen. We zullen naar een open en eerlijke relatie moeten toewerken. Bedenkt u ook maar goed, dat wij niet het cons-verdrag eenzijdig hebben opgeschort en de ontwikkelingsgelden hebben stopgezet. Wanneer men in Nederland uit zichzelf zou concluderen, dat de tijd is gekomen om de samenwerking weer te hervatten, dan staan wij hier open voor. Dan gaan we normaal en zakelijk verder. Wanneer er een behoorlijk signaal zou komen en het moment rijp is, heeft het verder ook geen zin, noch voor ons, noch voor Den Haag, om op onze strepen te gaan staan en deze toestand onnodig te laten voortduren.

Intussen gaan we verder met de reeds uitgestippelde ontwikkelingsprojecten, zoals ik eerder in onze gesprekken aangaf. We zullen ze via alternatieve kanalen blijven realiseren. We gaan ervan uit dat het recht te zijner tijd zal zegevieren.

[p. 95]

Met de maatregelen die Nederland tegen ons nam, treft Den Haag tenslotte in de eerste plaats het Surinaamse volk. Uiteindelijk zullen de aangegane verplichtingen toch moeten worden nagekomen. En, we zullen de haken en ogen, die aan het oude cons-verdrag zitten, door onderhandelingen moeten zien weg te werken.

Naar onze mening zullen bijvoorbeeld verantwoordelijkheid en bevoegdheid inzake ontwikkelingsgelden voortaan samen moeten gaan. En dan bedoel ik dus, werkelijke bevoegdheid. We zullen ook geen kiekeboe meer moeten spelen. Wanneer Nederland van mening is, dat het de bevoegdheid heeft om een deel van het cons-geld in feite te binden aan orders uit Nederland, dan moet Den Haag dit luid en duidelijk zeggen. Laat ik een voorbeeld geven. Laten we zeggen: Nederland geeft in de toekomst 200 miljoen per jaar. Dan zal er ook open en duidelijk bijgezegd moeten worden dat bijvoorbeeld dertig procent van dit geld aan import uit Nederland besteed dient te worden. Dan kan men van onze zijde hier van te voren wel of niet mee akkoord gaan en dan kunnen we tijdig bepalen welke projecten ter waarde van dertig procent van de cons-gelden aan Nederland gebonden zullen worden.

Ik wil het best hardop zeggen: Nederland kent voortreffelijke leveringsvoorwaarden en leveringscapaciteiten. Er zijn in Suriname dan ook zeker heel wat taken, die het Nederlandse bedrijfsleven het beste zou kunnen uitvoeren. Maar van hieruit gezien zullen we beslist niet langer ontwikkelingsprojecten afhankelijk kunnen blijven maken van Nederlandse ontwikkelingsgelden. We moeten uit de plannen die we hebben een assortiment kiezen en van te voren overeenkomen welke delen van die projecten we vanuit Nederland zullen betrekken. Het is natuurlijk duidelijk, dat de Nederlandse overheid haar eigen verantwoordelijkheid heeft tegenover de Nederlandse industrie. Nederland geeft hulp en wil er begrijpelijkerwijs ook iets voor terug zien. Dat wordt hier door de regering uitstekend begrepen. Daarom juist zal het goed zijn, wanneer al deze zaken in de toekomst precies worden afgesproken.

Dan krijg je ook geen toestanden meer, dat Nederland acht of tien jaar later hier het koloniale baasje komt spelen en ons verwijt, dat we zouden hebben geknoeid bijvoorbeeld. Wanneer nu achteraf door mevrouw Schoo wordt gezegd, dat bepaalde ontwikkelingsgelden slecht zouden zijn besteed, dan vinden wij wel, dat zij over de schreef gaat. Want, wanneer er iets fout is besteed, hebben we dit in ieder geval wel samen fout besteed. Dit soort uitspraken van de minister voor Ont-

[p. 96]

wikkelingssamenwerking is weinig oprecht en belast de relatie met Suriname onnodig. Haar verklaring valt trouwens moeilijk te rijmen met het feit, dat toen wij hier de zaak in 1980 overnamen Nederland aanvankelijk volledig bereid bleef 500 miljoen in cons-gelden aan Suriname te geven. We waren hier in Suriname toen immers al vijf jaren onder andere regeringen met de ontwikkelingsgelden aan de gang. Men komt nu wel vrij onverwacht met de conclusie dat ook die gelden nooit naar behoren zouden zijn besteed. Er zullen dus wel een paar zaken tussen Suriname en Nederland anders moeten worden geregeld.

Wat ook opvalt, overigens, is dat de Nederlandse overheid steevast heeft geweigerd om het militaire gezag van Suriname ruiterlijk te erkennen. Van de zijde van functionarissen, die zich met ontwikkelingshulp bezig hielden, werd bijvoorbeeld openlijk gezegd: “Wij doen geen zaken met het militaire Beleidscentrum, maar alleen met de regering.” Een uitzondering was professor dr. F. van Dam, met wie ook de militaire autoriteiten goede betrekkingen hebben gehad. Ik heb Van Dam verschillende malen gesproken. Maar hij zit nu dus in Washington bij het Internationale Monetaire Fonds. Of is het de Wereldbank? Zijn probleem was gewoon, dat de regering hem eigenlijk niet begreep.

Het frappante is natuurlijk wel, dat terwijl Den Haag dus met het militaire gezag in Suriname duidelijk geen zaken wenst te doen, er een schril contrast bestond met ontvangsten elders. Ik denk aan de Conferentie in New Delhi, het hoofdkwartier van de Verenigde Naties, of ontvangsten op Cuba, Grenada, in Venezuela en Brazilië. In Caracas zijn we als staatshoofd door de christen-democratische regering en door president Luis Herrera Campins ontvangen. In Brazilië zijn we hartelijk welkom. Van onze kant hebben we natuurlijk wel gezegd, wanneer Den Haag opereert of er geen militaire leiding in Suriname bestaat, prima, maar we sluiten er niet onze ogen voor. Wanneer Den Haag dan bovendien nog consequent doorgaat met onze tegenpolen door dik en dun te steunen, kunnen we hier moeilijk aan voorbijgaan. Wanneer men in Nederland eenvoudig niet in staat schijnt te zijn om de draagwijdte te peilen van wat hier aan de hand is, of wat hier na 25 februari 1980 precies allemaal is gebeurd, dan komen wij wel tot de slotsom “we gaan niets forceren”. Wanneer Den Haag van mening is dat het op formeel staatkundige gronden niet met de Surinaamse militairen moet spreken, okay, dan wachten we. Ik heb wel begrepen, dat er van de zijde van de Nederlandse regering aanvankelijk bereidheid was geweest met ons te spreken, maar dan op neutraal terrein.

[p. 97]

Dat is natuurlijk volmaakt belachelijk. Waarom zouden we in Genève of in Brazilië, als tenslotte oude bekenden, Nederlands met elkaar gaan zitten praten? Daar waren we dus niet toe bereid.

Het lijkt misschien een contradictie, maar de achter ons liggende gespannen periode heeft eigenlijk voor Suriname een positieve werking opgeleverd. Toen we de ontwikkelingsplanning met Nederland maakten, waren er aanvankelijk geluiden hier, die voorspelden, dat wanneer eenmaal in 1990 het cons-verdrag met Den Haag zou aflopen, “doomsday” voor Suriname zou zijn aangebroken. De grote vraag was dus steeds: zou het ons gelukken om voor 1990 een eigen investeringsniveau op te bouwen? Wel, de fatale klap is dus al in 1983 gekomen. Nederland draaide abrupt de kraan dicht. En wat blijkt? Dat we de ramp, althans voorlopig, overleven, ook al moeten we op onze kostbare reserves terugvallen en nieuwe bronnen aanboren. Was dit in 1980 gebeurd, dan zouden we er beter hebben voorgestaan, want de bauxietprijzen stonden toen hoog. Ook de produktie van bauxiet was toen veel hoger. We hadden in 1980 een topjaar in de bauxiet met navenante inkomsten voor het land. Gelukkig zijn er dit jaar ook meevallers, zoals een verlaging van de olieprijzen.

Al onze moeilijkheden hebben in laatste instantie een gunstig effect gehad. We zijn althans tijdelijk op ons zelf teruggeworpen. Nederland kwakte de deur dicht. We stonden even alleen buiten en zijn ons gaan afvragen “in welk huis horen we eigenlijk?” Zoals ik al zei, we krijgen nu wel een gat in de begroting wegens het aansnijden van de deviezenvoorraad. In het verleden werden de reserves belegd en dit leverde rente op, waarmee eventuele begrotingstekorten konden worden gedekt.

We zullen dus naar nieuwe, open en eerlijke relaties tussen Nederland en Suriname moeten zoeken. We kunnen dan een deel van de ontwikkelingsgelden aan bestellingen in Nederland koppelen. We bekijken dit programmatisch en we vragen welke de richting is van de investeringen en er wordt niet langer over gezeurd bij wie de orders zullen worden geplaatst. Ik begrijp, dat journalisten nooit tevreden zijn. Ik zie u hebt nog een lading vragen, maar laten we het er voor vandaag maar bij houden. Ik moet naar een vergadering van het Beleidscentrum.’

We namen afscheid in een sfeer van zelfverzekerdheid en doelgerichtheid. Niets deed medio december 1983 vermoeden dat reeds enkele weken later de regering zou vallen en een stakingsgolf de revolutionaire leiding onder druk zou zetten en zelfs in gevaar zou brengen.