Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse

20

Deze keer zaten we in de werkkamer van de bevelhebber op de eerste verdieping van het presidentiële paleis.

‘Na de activiteiten van Anton de Kom in de jaren dertig, is Suriname eigenlijk tot 1980 onder controle van het imperialisme gebleven. Men behoefde zich nergens druk om te maken. Alles liep op rolletjes. Het toenmalige Suriname speelde het spel tot in de details mee. We hadden geen aardbevingen, ook geen sociale eruptie's. We hadden niets. Er bestond geen enkele dreiging. Het per capita inkomen in Suriname was nog altijd onder de hoogste in Latijns-Amerika, dus men was over het algemeen tevreden met de status quo.

[p. 74]

Maar op 25 februari 1980 gebeurde er bepaald iets meer. De staatsmacht werd uit de handen geslagen van de gevestigde bourgeoisie. De heersende elite zag haar belangen verstoord. Het traditionele gekonkel werd in de war gestuurd. De machtskliek, waar iedereen sinds mensenheugenis aan gewend was geraakt, kwam in hopeloze verwarring. Men kon elkaar nu ook telefonisch niet meer de bal toe spelen. De totale economische belangenmacht, met de daarmee verbonden corruptie, waarbij jaarlijks voor tientallen miljoenen onderling werd verdeeld, werd permanent uitgeschakeld.

Daarbij moet men bedenken, dat de heren konkelaars bij deze deplorabele toestanden desondanks in de gemeenschap in het algemeen een ongekend aanzien genoten. Er werd als deftige mijnheren door de stad geparadeerd. Bij een kleinschalige samenleving als de onze betekent dat nogal wat. Oplichters, die als elite poseerden, en ook in werkelijkheid de lakens uitdeelden. Aanvankelijk begrepen ze maar half wat er in 1980 was gebeurd. De groep rond Arron werd weggevaagd. Dat was duidelijk. Maar andere manipulatoren namen aan, dat ze “in no time” nieuwe kansen en openingen zouden kunnen ontwikkelen door er zich bij het leger in te slijmen. Ze gingen er klaarblijkelijk vanuit dat het koloniale stuivertje wisselen van invloed en machtsposities ongestoord zou kunnen worden voortgezet. Misschien begrepen sommige van hen, dat er ditmaal echt iets ongewoons was gebeurd. Enkele van die heren hadden in ieder geval dóór, dat er deze keer geen verkiezingen waren gehouden en dat er desondanks vrij ingrijpende veranderingen hadden plaats gevonden. Het mag dan misschien een staatsgreep heten, zo werd geredeneerd, maar dat mag de pret niet drukken.

Er werd dus na 25 februari 1980 vrijwel direct een begin gemaakt met pogingen zich er, ditmaal bij het leger, in te likken. Wat eigenlijk werd geprobeerd was, het leger proberen weg te lokken van een oprecht streven nu eens eindelijk een begin te maken met de Surinaamse samenleving radicaal te verbeteren. Althans zo simpel zagen we het in die dagen nog. Pas geleidelijk aan begrepen we hoe complex de vraagstukken van een militaire machtsovername in werkelijkheid zijn.

Contra-revolutionaire krachten concentreerden zich dus steeds meer op een zekere verdeeldheid in de strijdkrachten. Tussen 1980 en 1982 ontstond, je zou kunnen zeggen, een vorm van immobiliteit waarbij door de tegenstanders van de revolutie aan die splitsing werd gewerkt. Er was ook inderdaad een sector rond majoor Roy Horb met om hem heen meer rechts georiënteerde officieren, die, zoals ik heb uiteengezet, ontvankelijk bleken voor gestook van buitenaf, zowel

[p. 75]

binnen de samenleving als vanuit het buitenland. Er bestaat geen twijfel over dat de contra's zich onze meest kwetsbare plek bewust waren. Bovendien hadden zij de zittende regering op hun hand, of althans een meerderheid binnen de regering. Daarnaast hadden de contra's vrijelijk entrée tot alle niveaus van de gemeenschap. Ze gingen er dus van uit, dat het een koud kunstje zou zijn om de revolutie terug te draaien. Maar wat ze vergaten was, dat de groep rond mij een duidelijke en fundamentele keuze had gemaakt. Wij waren onder geen enkel beding meer van onze koers af te brengen, laat staan dat we er voor open zouden staan, wanneer de verkeerde mensen zoete broodjes zouden komen bakken.

Wat ik dus uiteen wil zetten is, dat er in 1975 inderdaad een op het eerste gezicht vloeiende overgang is geweest van een koloniale status naar een semi-koloniale status of naar de status van een zogenaamd politiek en staatkundig onafhankelijk land. Maar degenen, die in 1975 de macht overnamen, konden niet anders zijn dan exponenten van een samenleving, die in de koloniale tijd de kansen had gekregen. Dus hiertoe behoorden ook diegenen, die in de koloniale tijd de gelegenheid hadden gekregen om bijvoorbeeld te studeren. Dat was de groep, die zich in de top had genesteld. Dat was de groep, die werd beschouwd als de meest geschikte om de leiding van de staat aan over te geven.

De staatsmacht in Suriname functioneerde als een patronagesysteem: geld, goederen, grond, werk en vergunningen. Dit systeem was bovendien verweven met de meest conservatieve elementen uit de samenleving. Je zou kunnen zeggen, dat over een periode van 1930-1980 een soort alleenheerschappij tot stand was gekomen van een topklasse, die niet meer scheen te kunnen worden weggebrand. De elite kende haar dwingende belangen. Ze had bovendien het ideologische monopolie exclusief in handen. Ze beheerste de media, dus de propaganda en was in staat schrikbeelden over socialisme en communisme op te roepen. Daarbij werd en passant de diepe en authentiek godsdienstige gezindheid van het Surinaamse volk misbruikt. Je zou de situatie aldus kunnen samenvatten: de propaganda of de voorlichting werkte tégen de werkelijke belangen van de massa.

Het gevolg was, dat het volk in segmenten verdeeld bleef, dus het oude liedje van een verdeel-en-heers-politiek. Daarbij kan men ook niet voorbijgaan aan vormen van racisme. Suriname kent immers zijn etnische zuilen. Ik wees reeds op de verscheidenheid van rassen in onze betrekkelijk kleine samenleving. Er bestond, wat de sociologen noemen, verticale integratie. De top, de elite en de onderkant van de maatschap-

[p. 76]

pij integreerden per zuil. Er werd als volgt geredeneerd. De Creool zei: “Je kunt beter door een corrupte Creool dan een eerlijke Javaan worden geregeerd.” De Hindoestaan stond op het standpunt, dat het beter was door een schurk van een Hindoestaan dan een eerlijke Creool te worden geregeerd. Het resultaat van deze etnische verzuiling in de samenleving was, dat er geen werkelijke confrontatie tussen het volk en de top mogelijk was.

Ben ik duidelijk? Vóór de onafhankelijkheid van 1975 was de splitsing in onze samenleving geëvolueerd zoals ik geschetst heb. Het was een situatie, die loodrecht op onze werkelijke problemen stond. De volksgroeperingen, die een eigen strijd zouden hebben moeten voeren, die dus in wezen gemeenschappelijke belangen delen, konden bij deze etnische verzuiling nooit de nodige solidariteit, of zelfs de onmisbare solidariteit ontwikkelen, die noodzakelijk was om een aaneengesloten front te vormen ten gunste van een nieuw, onafhankelijk Suriname.

Een volk kan immers in een dergelijke situatie geen wezenlijke solidariteit tot ontwikkeling brengen? De mensen worden namelijk constant gevoed en zoet gehouden met het organiseren van zogenaamde verkiezingen per iedere vier jaar? Aan de andere zijde van het spectrum zie je een elite, die verenigd is in beleid en doelstellingen. De top kan onder die omstandigheden ongehinderd en vrijwel ongecontroleerd de smerige spelletjes over de hoofden van het volk heen spelen. Dit was duidelijk de situatie in 1980. Daarmee werden we onder andere geconfronteerd. Dit is dus waar de Surinaamse revolutie zich mee bezig houdt. Hier zullen we de nodige correcties in aanbrengen. Met de explosie van december 1982 zaten we dus midden in dit gecompliceerde dekolonisatieproces om te komen tot een werkelijke democratisering van Suriname. Daarbij werden we opnieuw in de rug aangevallen.

Onze benadering van de wensen, aspiraties en belangen van het volk zijn oprecht en integer. Dat weet de kliek van Chin A Sen ook. Dat weet Chin A Sen zelf ook zeer goed, want hij kent mij. Mij wordt soms verweten, dat ik te ver ga in de mate van het uitoefenen van geduld of tolerantie ten aanzien van de contra's. Maar in de Surinaamse revolutie gaat het niet in de eerste plaats om personen of één bepaalde man, die misschien een beetje zielig is. Je kunt een tegenstander, een bepaalde persoon, misschien door het publiceren van een dossier politiek uitschakelen. Maar het gaat in de Surinaamse revolutie in de eerste plaats om de opvattingen en ideeën, de doelstellingen van die strijd. Al zou ik Chin A Sen politiek uitschakelen, het gaat uiteindelijk om de opvattingen die hij

[p. 77]

uitdraagt. Het gaat om de verradersrol van de contra's. Bovendien door Chin A Sen schaakmat te zetten heb je daar niet de cia of andere interventiekrachten mee uitgeschakeld. Het heeft op dit moment dus geen zin. Bovendien zou er, ook hier in Suriname, alleen maar weer een nieuwe polemiek op gang komen van wat er wáár zou kunnen zijn van de details van het nieuwe verhaal. Het zou een kwestie van welles en nietes worden en resulteren in onnodige nieuwe publiciteit voor die mensen. Ieder woord over Chin A Sen gezegd is er één teveel. Laat die zaak maar doodbloeden.

Wij zijn ons terdege bewust, dat de revolutie alleen dan succes zal hebben, wanneer zij door het hele volk, de massa in haar geheel zal worden gedragen. Waarachtige democratie begint niet aan de top van de samenleving, maar aan de basis. Dit zijn gedachten, die u bijvoorbeeld kan terugvinden in de Regeringsverklaring van 1 mei 1983. De “Stanvaste”-beweging is er geheel op gebaseerd. Misschien dat de volkscomités op dit moment nog niet op volle toeren draaien voor de ontwikkeling van de revolutie, maar we werken er met man en macht aan. Vergeet niet, dat we nog altijd een revolutie hebben zonder politieke organisatie als motor voor het revolutionaire proces. En, net zo sterk als je je politiek organiseert, net zo zwak zullen de onderliggende politieke structuren zijn. Hoe zwakker je eigen revolutionairen zijn, hoe sterker de politieke structuren zullen prevaleren. Het is dus inderdaad zo, dat oude politieke structuren toch weer tot de volkscomités doordrongen. Oude politieke praters begonnen opnieuw het hoogste woord te voeren of zijn weer in de leiding gaan zitten.

Een van de doelen van de “Stanvaste”-beweging is nu juist dat verschijnsel bij te sturen en te reorganiseren, juist om de integriteit van de volkscomités te verzekeren. Het politieke elan van de beweging is belangrijk, omdat dit vanuit de basis moet komen. Het is immers voor het eerst in de geschiedenis van de Surinaamse mens, dat er aan de basis van de samenleving over zijn eigen dagelijkse problemen kan worden gesproken. Wat daar wordt gezegd en de rapporten daarover zullen nu voor het eerst ook daadwerkelijk bij de betrokken instanties en de regering komen. Ze zullen voor het eerst au serieux worden genomen.

Wat in Den Haag niet voldoende wordt beseft is dat we werkelijk met natievorming bezig zijn. Dat wil zeggen, we leggen aan de bevolking nieuwe fundamenten van de staat voor, waarbij we er niet van uit gaan dat de zaken die we voorstellen, klakkeloos zouden worden geslikt, maar waarbij we ons bewust richten op een zo breed mogelijke en maximale aanvaarding van de plannen. Je zou kunnen zeggen, we or-

[p. 78]

ganiseren in “Stanvaste” een volksreferendum met diepgang. Niet een gewoon referendum waarbij ja of nee wordt gezegd. Volgens de hier gevolgde methode kan men zeggen: “Okay, maar dan zouden we er wel dit of dat aan willen toevoegen.” Het is uiteraard een moeizaam proces, maar op die manier bouw je een waarachtige en nieuwe democratie. We kunnen in Suriname niet langer met een farce, een schijndemocratie blijven werken.’