Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse

12

Chin A Sen had wijlen majoor Horb, die naar onder andere Noord-Korea was geweest, in Pittsburgh (Pennsylvania) in direct contact gebracht met de Central Intelligence Agency (cia) van de Verenigde Staten. Bevelhebber Bouterse beschikt over foto's, die tijdens deze cia gesprekken door een adjudant van Horb werden gemaakt.

Horb kwam hier in gesprekken met de Surinaamse legerleiding en de regering rond voor uit. Hij was van mening, dat hij van de zijde van de cia niet alleen uiterst betrouwbare inlichtingen had ontvangen, maar dat de Amerikaanse spionage-

[p. 45]

diensten hem een aantal uitstekende suggesties hadden gedaan. Sommige uitspraken illustreerden zijn bijna grenzeloze naïviteit.

De cia had hem bijvoorbeeld wijs gemaakt, dat Badrissein Sital tweehonderd Surinaamse militairen in het geheim voor training naar Nicaragua had gezonden. Toen Horb met deze mededeling in een vergadering van het Beleidscentrum en de regering kwam aanzetten waren vele aanwezigen diep geschokt door de tentoongestelde onnozelheid. Het ontstellende was, dat hij het zelf heilig geloofde. Hij zei zelfs: ‘We moeten voorzichtig zijn met Sital.’ Hij vroeg: ‘Weet jij hier iets van Desi, want dit is nieuws voor mij. Heeft Sital dit met je besproken?’

De bevelhebber keek Horb aan en vroeg: ‘Roy, hoe kan je zoiets geloven? Hoe kom je er bij? Hoe kunnen hier zo maar tweehonderd militairen weg zijn en het land verlaten? Dat kan toch helemaal niet?’

Waarop Horb het verbluffende antwoord gaf: ‘Maar waarom zou de cia dan zoiets zeggen? Waarom zouden zij erom liegen?’ Horbs grootste probleem was zijn haast kinderlijke goedgelovigheid. Het was voor alle aanwezigen duidelijk, dat men in de Verenigde Staten gif in zijn bloed had gegoten. Hij was gewoon via de heer Chin A Sen voor het cia-karretje gespannen.

Een naaste medewerker: ‘De bevelhebber heeft gevoel voor “timing”. Zijn gezicht op basisproblemen is perfect. Hij heeft snel en ter zake doende geleerd, want het was tenslotte een nieuw vak voor hem. Hij maakt soms ernstige vormfouten, ook door gebrek aan ervaring. Maar dat hij politieke instincten heeft staat vast.’

Bouterse ging zelfs met Haakmat praten, nadat deze uit de regering was gekeild. De vrienden van Desi ergerden zich hier groen en geel aan, omdat Haakmat had meegewerkt aan het bewerkstelligen van een splitsing in het leger, om maar één aspect van Haakmat toe te lichten. Intussen ging Bouterse rustig een lang gesprek met de man aan. Op de vraag waarom Bouterse zich überhaupt had verwaardigd alsnog met Haakmat te gaan praten, antwoordde de bevelhebber: ‘Wanneer ik niet naar Haakmat zou zijn gegaan, dan zou de “clash” met Roy Horb zijn gekomen op een moment dat de revolutie nog zeer zwak was. Bovendien, wanneer je met Haakmat praat, en hij heeft vier of vijf borrels op, dan zegt hij precies wat hij eigenlijk in zijn schild voert. Je moet niet puriteins zijn en je op het standpunt stellen van “Haakmat is een boef, daarom praat je er niet mee.” Want zou ik die lijn hebben gevolgd, dan zou ik nooit geweten hebben wat ik toen te weten kwam. Dat

[p. 46]

is dus niet de juiste houding.’

Een voormalige minister: ‘Iedereen veronderstelt, dat Bouterse in de zakken van de palu zit. Mijn analyse is, dat “Bouta” op zichzelf opereert en in niemands zak zit, behalve zijn eigen. Bouterse transformeert het leger en bewaakt zijn bewegingsvrijheid tegen iedere prijs. Of hij intussen voor rotte vis wordt uitgemaakt als mens en als leider van de revolutie interesseert hem helaas niet voldoende om er werkelijk aandacht aan te besteden. Zijn prioriteit ligt bij te doen wat in het landsbelang is. U schrijft een boekje, met het doel een profiel van de man te geven, die sedert 1980 Suriname leidt. Maar zoals u wel hebt gemerkt, zelfs dat interesseert hem au fond niet voldoende om er erg veel tijd aan te besteden. U weet hoe moeilijk het is hem uurtjes te ontfutselen om rustig met u te praten. Men kent hem maar weinig en hij doet veel te weinig aan zelf promotie. Het ligt hem niet. Het is een gruwel voor hem, dat hij nu overal zijn kleurenfoto ziet hangen. Toen hij naar New Delhi moest voor de vergadering van niet-gebonden landen werd hij door adviseurs naar een kleermaker gezonden. Hij haat dit soort dingen. Hij wil zich best prima kleden maar dan naar zijn eigen gevoel en niet naar algemeen aanvaarde regels of voorschriften. Naar Venezuela is hij gegaan in lang groen en daar stonden de generaals, als pin-ups, behangen met medailles hem op te wachten. Dat is allemaal niets voor hem.’

Een andere voormalige minister karakteriseerde de bevelhebber aldus: ‘Naar mijn mening heeft Bouterse de palu al geruime tijd door. Het probleem met de bevelhebber is echter, dat hij voor het nemen van radicale beslissingen, de feiten meer dan duidelijk gepresenteerd wil zien. Hij wil alles eerst goed doordenken. Daar is hij in de eerste plaats mee bezig. Daarom ben ik ervan overtuigd, dat hij niet manipulabel zal zijn voor de palu of voor wie dan ook. Daar is Bouterse te intelligent voor. Hij kent de Surinaamse situatie ook veel te goed. In dit opzicht bestaat bij mij geen enkele twijfel. Hij doorziet de zaken precies.’

De voormalige bewindsman vervolgde: ‘Dat hij wel eens vitale beslissingen op het laatste nippertje neemt, is een van de meest belangrijke puzzles voor de progressieve krachten in de Surinaamse samenleving van dit moment. Het wordt zelfs voor deze patriotten met de dag een groter vraagteken. Zij vragen zich af, waar is onze bevelhebber nu eigenlijk mee bezig? Wanneer gaat hij de noodzakelijke stappen nemen? Dat is dus ook een van mijn vraagtekens, en een kwestie, die moeilijk overkomt in de progressieve Surinaamse wereld. Alhoewel, ik ken Desi zeer goed en ik denk dan ook dat hij voor dit soort delicate situaties een bijzonder gevoel heeft. Althans, hij

[p. 47]

is voor mij de juiste man om de juiste beslissing te nemen op het juiste moment.’

Herhaalde malen heb ik in deze gesprekken de moorden van 1982 te berde gebracht. De ene keer antwoordde de bevelhebber: ‘Het dient geen enkel doel en heeft geen enkele zin om daar nu opnieuw een discussie over te beginnen. Ik heb dus geen zin om nader op valse beschuldigingen van verraders in het buitenland in te gaan.’ Hij voegde er aan toe: ‘Ik hoop tenminste, dat u niet naar Suriname bent gekomen om in dit potje te roeren en u met onze zaken te bemoeien.’ Een andere keer reageerde hij wat milder: ‘Het december 1982-probleem is een diep en ernstig, levensgroot vraagstuk voor dit land geweest. Het is een traumatische ervaring voor het land en volk van Suriname geweest. Voor ons allemaal.’ En: ‘Spreekt u er maar over met wie u wilt, maar niet met mij.’ Hij was op dit punt absoluut niet te vermurwen. Zelfs wenste hij niet in te gaan op de wat uitdagende opmerking: ‘Maar hoe verklaart u dan, bevelhebber, dat majoor Roy Horb op een gegeven moment uit de Verenigde Staten terugkeerde in een speciaal ter beschikking gesteld vliegtuig van de Amerikaanse luchtmacht?’ Ook over zijn vriend en medestrijder Horb valt aan Bouterse nauwelijks een woord te ontlokken.

Ik had inmiddels in de bungalow van de bevelhebber ook Ingrid Bouterse ontmoet. Toen ik op één van mijn reizen in de vip-room van het vliegveld op Zanderij zat te wachten, kwam mevrouw Bouterse binnen, die naar familie in Nederland reisde. Het gesprek, dat ik met haar voerde was in zoverre onthullend, dat ook zij kanten van het karakter van de leider van de Surinaamse revolutie bevestigde, die ik hier heb beschreven. Ingrid zei zich ook wel eens op te winden over de laconieke reacties van haar man op het gooien met modder naar hem in Nederland en op de meest schandalige beschuldigingen, die de bevelhebber met één beweging van de tafel zou kunnen vegen, aangezien hij over uitermate bezwarende gegevens beschikt ten aanzien van de mensen, die nu in het buitenland het hoogste woord voeren. Zij vervolgde: ‘Maar Desi zegt dan: “Ik heb met Chin A Sen in een team gezeten, hij is onze president geweest, ik doe er niet aan mee, tenzij het nodig is voor de revolutie en ik de genadeslag moet geven.” En: “We zijn tenslotte een kleine samenleving met een uiterst smalle geweldstolerantie. Wanneer we in een geladen, emotionele sfeer zouden blijven steken, zouden we allemaal maar verder van huis raken. Ik doe waar mogelijk hier dus niet aan mee”.’