Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse

[p. 42]

11

Bevelhebber Bouterse wilde nog altijd niet ingaan op de gebeurtenissen van 8-9 december 1982. Ik heb dit onderwerp bij herhaling bij hem aangeroerd, maar hij bleef zwijgen. Wat niet wegneemt dat hij over uitgebreide inlichtingen beschikt en over dossiers, die - naar wat ik ervan heb gehoord en gezien - buitengewoon explosief zouden werken, indien zij werden vrij gegeven.

Het brandende probleem rond de Surinaamse revolutie is op dit moment, terugziende nog steeds, de lezing, de interpretatie, die men aan de nacht van de moorden moet geven. Dat er ‘an sich’ doden zijn gevallen is zeker contextueel te plaatsen en te verklaren. Of je daar nu een passende, en een naar Hollandse of sommige internationale begrippen passende, verklaring voor zou moeten geven, wordt op dit moment door de bevelhebber betwijfeld.

De moorden van 1982 hebben zich niet voltrokken in de sfeer, dat de militaire leiding van het land op een ochtend zou zijn opgestaan en zou hebben besloten af te rekenen met de tegenstanders en ze daarop dood te schieten. Dat was de situatie niet. Zo lagen de kaarten niet. Het was geen geïsoleerd incident.

Een cruciale factor in het drama is de verwijdering geweest tussen de twee grondleggers van de coup van 1980, bevelhebber Bouterse en wijlen majoor Roy Horb. Er waren gedurende 1982 steeds ernstiger moeilijkheden tussen beide militaire leiders gerezen. In augustus 1982 was die wrijving zodanig opgelopen, dat luitenant-kolonel Bouterse tegen een minister opmerkte: ‘Horb heeft langzamerhand een ontstellende hekel aan mij.’

Tegelijkertijd, dus wetende dat Horb in het kamp van Chin A Sen zat, verzocht de bevelhebber enkele van zijn medewerkers opnieuw Horb thuis op te zoeken en met hem te gaan praten. Bouterse wilde tot het uiterste blijven proberen de eenheid in de leiding te bewaren en Horb te overtuigen van de koers van de revolutie. Hij ging er dus vanuit dat koste wat kost Horb voor de revolutie behouden diende te blijven. Maar ideologisch groeiden Bouterse en Horb steeds verder uit elkaar. Horb werd ook steeds arroganter. Tenslotte besloot Desi Bouterse opnieuw zelf naar Horb toe te gaan om

[p. 43]

hem terug te winnen.

De bevelhebber zei onlangs nog tegen een vertrouweling: ‘Horb was een man, van wie ik hield. Daarom zal ik hem nooit - en zeker niet nu hij dood is - in een ongunstig daglicht stellen.’ Op de werkkamer van de bevelhebber in Fort Zeelandia hangt dan ook nog steeds het portret waarop beide militairen elkaar omhelzen.

Om het zwijgen over 8-9 december van Bouterse te begrijpen is het nodig iets meer over zijn geaardheid te weten. Desi is in de grond van de zaak een militair, die zich niet voor niets op sport toelegde. Toen hij bij de navo zat in West-Duitsland organiseerde hij estafettes naar Den Haag voor een goed doel, het Rode Kruis naar ik meen me te herinneren. Het is een man die nooit over één nacht ijs gaat. Hij wikt en weegt. Hij kiest in alle rust zijn moment. Zijn parool is, eerlijk duurt het langst. Hij laat iedereen uitpraten en een naaste medewerker zei me eens: ‘Hij is te aardig, te lief.’ Ook al adviseert men hem korte metten te maken, dan zal hij juist altijd zeggen: ‘Laten we hem nog één kans geven, de revolutie is er niet om mensen weg te jagen, maar om alle patriottische Surinamers voor de revolutie te behouden.’

Bouterse wil mensen voor zijn standpunt winnen. Het is te gemakkelijk om mensen te laten ophoepelen of uit het proces te verbannen. Waar het hem om gaat, is de eenheid van alle Surinamers te versterken. Bouterse zal tegen zijn omgeving zeggen: ‘En toch voel ik een patriottische inslag in die man, laten we even wachten.’ Zij, die hem kennen, zijn van mening, dat hij juist over een grote mate van tolerantie beschikt. Om die reden ook zijn er ministers en medewerkers, die van mening zijn, dat hij veel te lang wacht met vitale beslissingen te nemen. Sommige besluiten zijn zelfs op het laatste nippertje genomen. Maar het is ook een feit, dat, wanneer hij eenmaal een besluit neemt en de maat vol is, zijn besluit dan als een paal boven water vaststaat. ‘Het dramatische besluit,’ aldus een oud-minister, ‘komt soms erg laat, maar er is dan wel een voldongen feit.’

Ik ben me bewust, dat waar bevelhebber Bouterse in Nederland is afgeschilderd als een man, die persoonlijk bij vermoorde slachtoffers penissen zou hebben afgesneden, het voor sommigen moeilijk te verteren zal zijn, wanneer ik nu verklaar zeker te weten, dat Bouterse - voorzover ik rond zijn eigen zwijgen heb kunnen nagaan - wèl verantwoordelijk moet worden gehouden voor het uitvoeren van de executies, ook al is hij daar zelf niet bij aanwezig geweest. Op mijn persoonlijke verwijtende vraag aan de bevelhebber, waarom hij nog altijd geen opening van zaken gaf, antwoordde hij

[p. 44]

slechts: ‘Ik lag op het moment, dat er slachtoffers vielen, te slapen bij Lie Pauw Sam.’

Moeilijke beslissingen neemt de bevelhebber in beginsel uitsluitend binnen de groep van zestien militairen met wie hij in 1980 de 25 februari-beweging begon. Daarvan zijn er nu dus enkelen dood en Badrissein Sital zit op dit moment op Cuba. De uiteindelijke beslissing neemt hij meestal in afzondering en alleen.

Tijdens de vergadering van het (militaire) Beleidscentrum en de regering van 15 november 1982 is het tot de beslissende botsing tussen Bouterse en Horb gekomen. Horb die na zijn reizen naar Chin A Sen in de Verenigde Staten steeds arroganter was geworden, stelde tijdens deze vergadering exorbitante eisen en stond erop, dat een aantal mensen uit de regering en leidende posities zou worden gezet. Bevelhebber Bouterse voerde hiertegen aan, dat men gezamenlijk een aantal jaren aan de revolutie had gewerkt, dat er weliswaar aan alle kanten fouten waren gemaakt, maar dat het erom ging de eenheid te bewaren en andersdenkenden geduldig voor de lijn van de revolutie te winnen, of te behouden.

Daarop zei Horb onverwachts: ‘Dan begrijp ik niet, wat ik hier nog langer doe.’

En tot ieders verbazing wierp Bouterse hem daarop toe: ‘Dan donder je maar op!’

Hierop volgde een minuut stilte, want alle aanwezigen begrepen wat het betekende, wanneer Desi Bouterse zo'n uitspraak deed. Een oud-minister: ‘Dit was absoluut een dramatisch hoogtepunt van “no return”. Voordat Bouterse die stap neemt, moet er immers heel wat gebeuren.’