Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse

9

‘Het is geen eenvoudige zaak om een juiste politieke lijn voor een land te ontwikkelen. We zijn eigenlijk ook pas op 1 januari 1983 begonnen. Kapitein Boereveen heeft dus de leiding bij “Stanvaste”, een militair op de kma in Nederland opgeleid, een bescheiden man. Hij is een prima organisator en zeer bekwaam in het leggen van contacten binnen en buiten het leger. Ik zou willen zeggen, het is een dynamische militair. Om dus die nieuwe lijn in de eerste plaats af te stemmen op het belang van de mensen zelf, en die lijn in je beleid te verwerken, is geen eenvoudige zaak.

[p. 34]

Continu moeten we ons afvragen wat de werkelijke belangen van Suriname zijn. We moeten ze afwegen tegen de controversen van de regio en tegen de wereldpolitiek in het algemeen. Want terwijl we hier knokken voor een nieuwe vorm van samenleving, zijn we natuurlijk ook nog een onafscheidelijk deel van de maalstroom van het internationale gebeuren. Ik hoef niet uiteen te zetten welke krachten als een wervelwind in Latijns-Amerika aan het werk zijn. Ook niet hoe nerveus de winden, die op dit halfrond waaien en die invloedsferen raken, Washington maken. De zigzagkoers en overreacties vanuit de Verenigde Staten dragen nauwelijks bij tot een evenwichtige ontwikkeling op de Zuidelijke helft van dit continent.

Wat dikwijls over het hoofd wordt gezien is, dat het onafhankelijkheidsvraagstuk van het Caraïbische gebied een eigen karakter heeft. De meeste samenlevingen in onze regio zijn produkten van kolonialisme en imperialisme. De bevolking van bijvoorbeeld Angola heeft altijd op een vaste plaats geleefd. De bevolking van India heeft duizenden jaren het Aziatische subcontinent bewoond. Aldaar werd het Westerse kolonialisme en imperialisme op de aldaar bestaande cultuur geënt! Voor Indonesië geldt hetzelfde. Het ontstaan van Suriname verschilt daarentegen fundamentel van andere koloniale situaties zoals op Cuba, in India en Afrika. Bijna alle bewoners van dit gebied werden geïmporteerd, werden van elders naar hier gebracht. Dit betekent, dat ook het dekolonisatievraagstuk in ons land een totaal ander gegeven is. Je zou kunnen zeggen, dekolonisatie betekent in landen van het Caraïbische gebied in feite een vorm van moedermoord. Want wat in onze regio gebeurt, is, dat men in meerderheid inderdaad afrekent met datgene wat de oorsprong is geweest van het bestaan van deze landen. Suriname zou in deze vorm niet hebben bestaan wanneer er geen kolonialisme was geweest. Hieruit volgt, dat ook het dekolonisatievraagstuk een geheel eigen aanpak nodig heeft. Er bestaan immers geen modellen voor onze situatie? We kunnen niet naar Moskou gaan, zoals sommigen ons in de schoenen willen schuiven, en de ussr om een passend scenario vragen. Ik heb dit vraagstuk wel eens met de Sovjet-ambassadeur, Igor Bubnov, en andere buitenlandse diplomaten besproken. Ook zij begrijpen zeer goed, dat de problemen van onze regio een eigen, specifieke oplossing nodig hebben. We kunnen hierbij geen modellen van anderen gebruiken.

Ik zou het jaar 1980, het jaar van de 25 februari-beweging, willen karakteriseren als een jaar, waarin de revolutie algemeen wordt verwelkomd. Tussen 1980 en 1981 zie je de diffe-

[p. 35]

rentiatie ontstaan tussen de groepen die fundamentele wijzigingen wilden voltrekken, bijvoorbeeld in de politieke sfeer en de economie, en de groepen die zeiden: “Laten we terugtrekken naar zoals het was: laten we chirurgische ingrepen uitvoeren op de rotte delen van de samenleving.” En dan was er een derde groep die van mening was, dat teruggekeerd diende te worden naar alles zoals het was. Dit was dus de uiterst rechtse opvatting, waarbij men ervan uitging, dat een groepje integere mensen voldoende was om op de oude weg voort te kunnen gaan.

Het jaar 1982 is de fase van de revolutie waarin de tegenstellingen het scherpst tot uiting kwamen. Om precies te zijn, op 18 december 1981 hebben we op het Vrijheidsplein het revolutionaire front opgericht. Tezelfdertijd hield de heer Chin A Sen, die op een tournee was gegaan, met een ostentatief gebaar een rede in Coronie, waarin hij zijn eigen politieke uitgangspunten vastlegde. Dat was het critieke moment, waarop de heer Chin A Sen als speerpunt van de contra-revolutie is gaan optreden. Groepen verzamelden zich rond hem teneinde een tegenbeweging te organiseren.

Op de verjaardag van Chin A Sen in januari 1982 hadden ze een uitgebreide “happening” in de tuin van het presidentiële paleis georganiseerd. Daar kwam de klad in, omdat wij van het leger in groten getale als eersten arriveerden en voorkwamen dat de partij uitliep op een antirevolutionair front. We hadden de militaire kapel meegenomen en er werd fanfare geblazen. De plannen van de heren werden totaal gefrustreerd. Ik heb bij die gelegenheid trouwens een speech afgestoken, waarin ik grosso modo heb gezegd: “We kunnen u beschermen tegen de vijanden van de revolutie, maar u zult uw eigen boontjes moeten doppen, wanneer het gaat om uw vrienden.” Ik wilde dus rechtstreeks de heer Chin A Sen waarschuwen dat we met snelheid op weg waren naar een confrontatie en polarisatie van de situatie in Suriname. Dat was ook het moment, dat contacten tussen de heer Chin A Sen en mij doodliepen. Hij was blijkbaar zeer geschrokken van mijn woorden. Hij onderhield alleen nog contact met majoor Roy Horb.

Op 4 februari 1982 viel het kabinet. De maat was vol. Het bolwerk van de heer Chin A Sen ging zich steeds verder ontwikkelen. Bij het wegvallen van de heer Chin A Sen zag de heer Haakmat zijn kans schoon toe te slaan, opnieuw via de medewerking van Roy Horb. We zaten in een dramatisch moment voor de revolutie. Ik heb toen snel gehandeld en de toestand hersteld, maar het betekende uiteraard een verdere verharding van standpunten.

[p. 36]

We hebben toen de regering-Neijhorst geïnstalleerd, die bedoeld was als een gematigde centrumregering. De revolutie stond nog in de kinderschoenen en er was geen enkel doel mee gebaat, dat de polarisatie verder zou worden opgevoerd. Het heeft immers geen zin te kiezen voor confrontatie, wanneer er voldoende opties zijn om langs overleg en met geduld tot overeenstemming te komen. Het landsbelang was het meest gediend met de politieke “backing” van de nieuwe regering zo breed mogelijk te handhaven. We hebben de heer Chin A Sen na diens aftreden een regeringsbeurs gegeven om naar de Verenigde Staten te kunnen vertrekken. We hebben hem met alle egards van een oud-president behandeld. We wilden doelbewust geen verdere polarisatie. Het ging er immers in de eerste plaats om de revolutie te beschermen.

De contra-revolutie bleef echter doorgaan. Op 15 mei werd er een beslissende vergadering georganiseerd. Er zijn uiteraard weinig zaken in dit land, waar ik onkundig van blijf. Tijdens deze bijeenkomst werden twee belangrijke contra-revolutionaire besluiten genomen: om te kunnen toeslaan zou men de volgende voorbereidingen treffen, er zou naar een splitsing toe moeten worden gewerkt in de leiding van het Surinaamse leger en er moest worden gewerkt aan een algemeen “breakdown” van het sociaal-economisch leven in het land. Daarvoor was bijvoorbeeld een contra-revolutionaire actie nodig, die zou uitmonden in een algemene staking. Dus daarmee gekoppeld aan verdeeldheid in de strijdkrachten, zou de revolutie kunnen worden afgebroken. Dat was de methode van de contra-revolutie om met ons af te rekenen. Wij waren van een en ander nauwkeurig op de hoogte.

Dit scenario werd in 1982 dus keurig netjes afgedraaid. De heer Daal komt met zijn bonden met een volmaakt onbenullige staking aanzetten. Op één afdeling van de posterijen gaat men staken. Er wordt een eisenpakket ingediend van het academisch ziekenhuis in Paramaribo. Het bevat 23 punten. Daal bereikt met Badrissein Sital overeenstemming over 20 punten. Een drietal scheen oplosbaar. Sital weigert hierin mee te gaan en terwijl nog wordt onderhandeld, wordt de staking in het ziekenhuis reeds werkelijkheid. Dit heeft tenslotte geleid tot twee overlijdingsgevallen. Daarna kwamen ook de onderwijzers in beweging: zevenduizend man. Er werden ernstige pogingen ondernomen ook hen naar de contra-revolutie over te halen. Dat is dus niet gelukt. Maar er zijn wel zeer veel revolutionaire krachten nodig geweest om dat te voorkomen. Met name heeft vakbondsleider Derby met anderen daar een belangrijke rol in gespeeld.

We zaten in een situatie, dat de rijstprijs werd gebruikt om

[p. 37]

de sociale onrust te vergroten. Het ging hierom. Vroeger hadden de opkopers de boeren totaal in hun macht. Ze gebruikten de arbeiders naar eigen goeddunken. Het patronagesysteem vierde hoogtij. De mensen leverden hun oogsten in bij de man, die niet alleen eigenaar was van de verkooporganisatie, maar ook de man was, die de zaden verkocht, de kunstmest aanvoerde, etcetera. Om deze situatie te doorbreken nam de revolutie na 1980 het besluit dat de overheid voortaan de rijst zou inkopen en dat in nauw overleg met de boeren de rijstprijs zou worden vastgesteld.

De controverse waarmee we werden geconfronteerd was dus deze. Na lange onderhandelingen had de staat gezegd: we kopen A-kwaliteit voor 19 gulden, B-kwaliteit voor 17 gulden en C-kwaliteit voor 15 gulden. Van de zijde van de boeren werd de eis gesteld: A-kwaliteit voor 19 gulden, B-kwaliteit voor 18 gulden en C-kwaliteit voor 17 gulden. Dat werd een principieel punt. De regering deelde mee, dat ze hier niet in mee kon gaan, anders zou er niets van een prikkel overblijven om naar A-kwaliteit te streven, die tenslotte de beste prijzen op de wereldmarkt zou opleveren. De regering ging ervan uit, dat wanneer de C-kwaliteit zo dicht bij de A-kwaliteit kwam te liggen, de onverschilligheid in de hand zou worden gewerkt, wat op den duur tot een “breakdown” in de rijstcultuur zou kunnen leiden. Het werd dus een principieel punt. Het ging niet om de verschillen van een gulden. Het ging erom of je de rijstsector ging mollen of niet. Wanneer we iedere rijstproducent naar eigen goeddunken van eeuwigheid tot zaligheid zouden laten opereren, zouden we immers nooit een markt kunnen veroveren? We zullen veel meer dan voorheen tot gezamenlijke inspanningen moeten komen. We moeten naar een coöperatieve aanpak van de rijstindustrie toe. Noem dit socialisme. Het is mij om het even, maar het is in ieder geval Surinaams socialisme.

We hebben immers geen keuze? Want gaat de ene producent met 5.000 ton op de wereldmarkt leuren, of een andere met 10.000 ton, dan krijgen we immers een situatie waarbij we noch een prijsgarantie hebben naar onze boeren toe, noch in staat zullen zijn een stabiele exportmarkt op te bouwen. Wanneer we dus zeggen, dat we beogen alle rijsttransacties te gaan concentreren in één rijstexportorganisatie, dan is dit absoluut geen dwingelandij van de staat, maar dan spreken we over een absolute noodzaak.

Anders blijven we immers zitten met een paar bevoorrechtte rijstexporteurs, die zeer snel rijk worden en daarop het land verlaten - wat een paar van deze heren trouwens al hebben gedaan -, die dan aandelen kopen in rijstpellerijen in

[p. 38]

Europa om voorts in het buitenland een luxe leven te gaan leiden. Tegelijkertijd laten diezelfde heren hier wel een geruïneerde situatie in de rijstproduktie achter. We kunnen dit niet laten passeren. Wanneer we dus voor een dergelijk beleid opteren, doen we dit in de eerste plaats in het belang van de dragers van deze vitale produktie in ons land.

Vergeet u niet, we hebben 20.000 rijstboeren in Suriname. Telt u daar hun gezinnen bij op, dan kunt u zich voorstellen hoeveel mensen in ons land van deze agrarische sector afhankelijk zijn. Op grond van deze beweegredenen hebben we dus een rijstexportorganisatie opgezet. De boeren hebben 25 percent van de aandelen gekregen, de rijstexporteurs 25 percent, de staatsbedrijven - dat zijn er dus twee - 25 percent en de overige 25 percent zijn staatsaandelen geworden. De staat heeft dus bewust geen 100 percent van de aandelen genomen, omdat we ervan uit zijn gegaan, dat we de mensen zelf in de onderneming moeten laten participeren. Later is de verhouding zelfs iets ten gunste van de ondernemers gewijzigd, die thans dichter bij de 30 percent van de aandelen zijn gekomen.

Prompt worden we in het buitenland klakkeloos beschuldigd van staatsinmenging in de economie van het land. Waar gebeurt dit overigens niet? In de Verenigde Staten worden door de overheid om redenen, die haar goeddunken, ingrijpende maatregelen in de economische sector genomen. Ik dacht trouwens, dat u in West-Europa daarover kunt meepraten en men er zich lang niet altijd in waarderende bewoordingen over uitlaat.

In dit verband wil ik nog een grondstof noemen, die niet opraakt en dat is onze uitstekende kleibodem in een brede strook langs onze kust. Ze is overvloedig, waardoor we een enorm irrigatiepotentieel hebben. De rijstcultuur zou wel vier maal, misschien zelfs tien maal kunnen worden uitgebreid. Daarvoor hebben we inpolderingsinvestering nodig. De kennis voor dit werk heeft Nederland, naar ik begrijp, ons reeds overgedragen. Of ik moet het anders zeggen: voor inpolderingswerken hebben we geen Nederlandse expertise meer nodig.

De contra-revolutie organiseert in antwoord op ons standpunt inzake de rijstcultuur acties waarbij vliegvelden werden bezet met tractoren en oversteekplaatsen van de rivieren werden geblokkeerd. Men kwam tot deze harde acties uit gebrek aan steekhoudende argumenten tegen het overheidsbeleid. Men greep naar uiterste middelen, terwijl het land zich toch al in een noodsituatie bevond. Op zo'n moment kun je niet ook nog opgezadeld zitten met geblokkeerde verdiensten en vliegvelden. Het leger is dus opgetreden en heeft de zaak ont-

[p. 39]

ruimd. Daar is veel over te doen geweest in Nederland. In de pers verschenen absurde koppen als: “Bouterse hakt in op boeren”. Er zijn trouwens voortdurend buitenproportionele sensatieverhalen verspreid. Dit paste blijkbaar in de activiteiten van de contra-revolutie.

Wat we ook in Suriname zien is een moordende concurrentie tussen de groot-landbouwbedrijven en de kleine landbouwondernemers. In het binnenland - en hiervan hebt u waarschijnlijk een en ander gezien op uw tocht naar de Corantijn-rivier - leven nog altijd duizenden mensen in miserabele omstandigheden. Veel van deze wantoestanden zijn terug te leiden tot het feit, dat Suriname nog altijd deel uitmaakt van vormen van uitbuiting van de kapitalistische wereldorde.’