Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse

[p. 28]

8

Het volgende gesprek vond plaats op de palmolieplantage ‘Victorie’ aan de Suriname-rivier een paar uur rijden buiten Paramaribo. De bevelhebber had ‘gejogged’ en was gekleed in een sportbroekje en een Adidas-shirt. We werkten op het terras.

‘We zeggen daarom steeds weer tegen onze critici in Westerse geïndustrialiseerde landen, dat we een duidelijk idee hebben van wat er hier moet gebeuren. De idee valt niet morgen in een wetje vast te leggen, hoe graag men dit in Westerse hoofdsteden misschien ook zou willen. Natuurlijk betekent gaan werken met deze doelstellingen ook leergeld betalen. Het is vallen en opstaan. Naarmate je ermee vordert kan je ook beter consolideren. We streven er dus bijvoorbeeld naar om de huidige volkscomités, de districtsraden en de regionale raden te gaan legaliseren. We kunnen dit nu gaan doen, omdat we er ongeveer drie jaar ervaring mee hebben. We hebben uitgeknobbeld of je ze moet verbinden met een ministerie. We weten nu hoe de verkiezingen van volkscomités zullen gaan lopen, en hoe we volkscomités zullen moeten besturen. Daar hebben we nu allemaal ideeën over.

Veel meer kunnen we op dit moment nog niet doen. Het heeft geen enkele zin om besluiten te gaan vastleggen, die je niet waar kunt maken. Je moet alleen dat vastleggen wat je kunt consolideren en waar de mensen van zeggen: “Okay, we hebben nu drie jaren met volkscomitís, districtsraden en regionale raden gewerkt, ze hebben een functie, hun bestaansrecht is bewezen.” Ze brengen op zeer directe manier de problemen van de basis naar de leiding. We hebben gezien welke structuren niet hebben gewerkt en welke wel hebben gewerkt.

We hebben bijvoorbeeld gezien hoe volkscomités constant bij de minister op de stoep stonden. Er zijn er enkele honderden, dus U kunt zich voorstellen hoe dit verliep. Het doel was steeds in contact te blijven met de bevolking, maar wanneer al die mensen roulerend op je af komen, kom je nauwelijks tot beleidsvorming. Dus op een gegeven moment was het nodig om via een nieuw instituut, het Ministerie van Volksmobilisatie en Cultuur, deze beweging te kanaliseren. We gaan stap voor stap vooruit. We hebben veel van de aan-

[p. 29]

vankelijke problemen geconsolideerd. Maar er valt uiteraard nog veel op te lossen. Wanneer we nu met deze structuren verder gaan werken, hebben we in ieder geval een basis.

Met “Stanvaste” bezit je de totale manier om de bevolking te bereiken. Binnen de beweging zal de scholing nog gerichter zijn. De structuren die ik schetste, passen dus in het staatsgebeuren, het bestuurlijke gebeuren. De mensen zullen binnen “Stanvaste” actief participeren. We zijn ook van plan een kaderschool op te zetten. We zullen mensen uit het veld vormen en opleiden. We zullen ze leren, hoe ze een campagne, een organisatie, een coöperatie kunnen opzetten. Hoe stimuleer je het lezen? Wat kan je doen aan analfabetisme? Het zijn organisatorische vraagstukken, waarvoor je een aantal vooruitgeschoven mensen moet gaan vormen, zodat ze inderdaad aan gemeenschapsontwikkeling kunnen gaan doen.

Het is geduldwerk, waar we mee bezig zijn. Natuurlijk moeten we tegelijkertijd onze aandacht voor democratische structuren, voor formele structuren, blijven ontwikkelen. Want naast de “Stanvaste”-structuur, die dus inderdaad ook politiek bezig zal zijn, heb je de staatsstructuur, waarin je democratische vormen gaat ontwikkelen die het volk vertegenwoordigen. Want wanneer eenmaal de stap is gezet van het legaliseren van de volkscomités, de districtsraden en de regionale raden, dan pas kunnen we de volgende stap doen naar het opzetten van een nationaal democratisch congres, waarin we dus alle democratische krachten van het volk bijeen zullen brengen. Daarnaast werken we aan het opzetten van een visserijraad, een rijstraad, een industrieraad, enzovoort, zodat we ook de sectorale inbreng zullen hebben. Er komt een jeugdraad, een vrouwenraad, noem maar op, waarbij je inderdaad uit de regio's, vanuit verschillende sectoren samengesteld, een nationaal congres krijgt. Dan komen daar mensen in te zitten, die niet in de eerste plaats daarin zijn gekozen om in het algemeen hun mening te spuien, maar mensen, die daadwerkelijk zullen zijn verbonden met de wortels van het totale systeem. Mensen, die in werkelijkheid actief zijn geweest in het bevorderen van wat leeft en wat nodig is onder de mensen. Dat is de democratische conceptie, zoals we deze hebben uitgewerkt en zoals deze ons voor ogen staat. Achter onze democratische conceptie, de “Stanvaste”-beweging en de volksmobilisatie ligt deze benadering. Aan natievorming is in dit land in het verleden natuurlijk nooit iets gedaan.

Er wordt oprechte kritiek geleverd, dat ben ik me bewust, op het feit, dat de leiding van “Stanvaste” bij het leger berust, dus bij kapitein Boereveen, luitenant Bhagwandas en mijzelf. Dat wordt in sommige kringen als ondemocratisch bestem-

[p. 30]

peld. Wij vinden echter dat het leger, dat de voorhoede vormt van het revolutionaire proces in Suriname, dat de avant-garde is van de “nationbuilding”, deze taak op zich kan nemen, ook omdat het de scholing heeft. Het Surinaamse leger is echt niet van plan om jaar in jaar uit aan de leiding van het land te zitten. Wat dat betreft zou ik zowel kapitein Boereveen als luitenant Bhagwandas een genoegen doen, wanneer ik hen morgen zou vragen om niet langer zitting te hebben in de beweging.

Vergeet u niet, mijnheer Oltmans, dat de revolutie is begonnen vanuit een groep van het leger, en als een politieke beweging bovendien. Dat is uitgangspunt nummer één. Dat betekent dus, dat veel mensen, die in principe achter de revolutie staan - en haar doelstellingen - elkaar als burgers nog niet hebben gevonden. Over fundamentele zaken mag men het dan eens zijn, maar over andere zaken zijn wel degelijk diepgaande meningsverschillen blijven voortleven. Suriname is maar een kleine gemeenschap. Trek je hier een bepaalde medewerker uit een bepaalde hoek aan en zet je hem in de leiding, dan zeggen onmiddellijk een aantal mensen: “Wanneer je die man op die post zet, dan wil ik niet tot de beweging horen.” Daarom is de enige eenheidsbevorderende factor op dit moment, de spil van de revolutie, het leger. Werk je via het leger, dan bereik je tenminste, dat je niet meteen al bij het begin bepaalde mensen in het harnas jaagt, zoals dit in Nederland heet, of schichtig maakt, of zelfs uitsluit. We hebben dus voor deze oplossing, via het leger, bewust gekozen.

Het is echt niet mijn bedoeling - en ik herhaal dit - om hier dictatortje te gaan spelen en de landszaken als een soort junta te blijven aanpakken, want niet alleen schiet ik er persoonlijk niets mee op, maar het land zou er ook niet verder mee komen. Wanneer het Surinaamse leger inderdaad een monopolie van macht zou nastreven, dan zouden we toch immers nooit beginnen met het opzetten van een volksmilitie en die verder uitbouwen. Want dat zou betekenen, dat we naast het militaire apparaat een aanzienlijk aantal burgers zouden leren hoe ze met wapens moeten omgaan. Dat zou immers in feite concurrentie betekenen? Het zou althans een potentieel zijn, dat zich tegen de leiding, of tegen het leger zou kunnen richten. Maar ook daar hebben we geen enkel probleem mee, omdat we dus ook de volksmilitie zien als een vorm van democratisering. Een volk moet in staat zijn zichzelf te verdedigen, en niet alleen over een eliteleger beschikken.

Wanneer het leger de alleenheerschappij zou nastreven, zouden we immers nooit met zoveel inzet en kracht zijn gaan werken aan het opzetten van volksstructuren? Het democra-

[p. 31]

tische principe van “we moeten de democratische macht gaan delen” brengt ons in het vaarwater van de “logics of the majority”. Daarmee bedoel ik, dat, wanneer je naar de mensen luistert, die drammen om de vormen van democratie zoals we die in het verleden kenden, hersteld te krijgen en je vergelijkt die met de overgrote meerderheid van mensen die altijd het slachtoffer zijn geweest van die vorm van schijn-democratie, dan kom je inderdaad - volgens de “logics of the majority” - tot de conclusie of tot de kardinale vraag: wie moeten er nu eindelijk in dit land aan het woord komen? Naar onze mening moeten dat precies diegenen zijn, die vroeger nooit aan het woord kwamen en nooit een kans kregen om mee te denken, en hun wensen en zorgen kenbaar te maken. Dat is ons inziens democratie bedrijven.

Wat er nu in de volkscomités gebeurt, waar mensen vrijuit en openlijk discussiëren, is nooit eerder vertoond. De mensen die traditioneel in Suriname de lakens uitdeelden zijn er, in hun ogen althans, op achteruit gegaan. Ook voor die gevoelens en meningen zullen we vormen van participatie moeten ontwikkelen. We hebben er ook ideeën over. We denken bijvoorbeeld aan ministeriële adviesraden, waarbij bepaalde leidende groepen of mensen uit industriële kringen bijvoorbeeld eens per maand met de betreffende minister van gedachten zullen wisselen. Men kan dan suggesties op tafel leggen en vragen stellen. Op die manier zullen ook die sectoren van de samenleving aan hun trekken komen.

Wat dus in werkelijkheid in Suriname is gebeurd is, dat we bezig zijn met de waarachtige democratisering van het land. Het accent van participatie in het nationale gebeuren is verlegd naar die groepen in de samenleving die nooit eerder werden gehoord, laat staan ooit eerder iets te vertellen hebben gehad. Dat zijn dus grote groepen landbouwers, arbeiders en burgers aan de andere zijde van de Surinaamse samenleving. Het is trouwens frappant, wat nu gebeurt. Ik reis veel door het land en er wordt overal openlijk en in veel bredere kring dan ooit het geval was, gediscussieerd over de toekomst van Suriname. Er wordt dikwijls in ongezouten taal gezegd, wat er wordt gedacht. De afgelopen maand (november 1983, O.) heb ik zeker een veertiental bezoeken aan de regio's gebracht, dus districten ver buiten Paramaribo. Mijn ervaring is dan ook dat, wanneer je naar de “grass roots” van het land gaat, de openheid van de mensen tegenover mij fantastisch is. Misschien wordt nog niet alles begrepen van waar we mee bezig zijn. Het is tenslotte ook nog allemaal erg nieuw voor de mensen. Je krijgt dus soms ook erg typische vragen, waar je zeker op in moet gaan.

[p. 32]

Ik vertelde bij één van die gesprekken dat we misschien nog veel zouden kunnen leren van de “marrons” - dus de weggelopen slaven en de voorouders van de huidige bosnegers - omdat zij liever de onzekerheid van het bos kozen, dan om als slaven te moeten leven. De “marrons” verkozen de onzekerheid van de oerwouden boven de zekerheid van de slavernij. We kunnen verder van de “marrons” leren, zei ik, dat je in staat moet zijn jezef te verdedigen. Er werden immers constant expeditielegers op de gevluchte slaven afgestuurd? De plantagebeheerders stelden alles in het werk om de verloren arbeidskrachten terug te krijgen. De bosnegers wisten meestal precies, wanneer er een leger kwam. Ze hadden een prima inlichtingennetwerk. En ze werden in die tijd echt niet per telefoon of per computer gewaarschuwd. De bosnegers hadden een prima informatiedienst in het oerwoud opgezet. Ook daar kunnen we van leren.

De “marrons” moesten bovendien in staat zijn om hun junglenederzettingen economisch in stand te houden. Deze mensen moesten leven en eten. Op den duur was het noodzakelijk om handel te drijven met het kustgebied. Ze moesten dus onder de moeilijkste omstandigheden een soort buitenlandse politiek hebben. Ze konden zich eenvoudig niet permitteren zich geheel van de buitenwereld af te snijden. Ze hadden olie en ammunitie nodig, om maar wat te noemen. En dat moesten ze ruilen of kopen. Dus waren ze genoodzaakt in contact te blijven met de bronnen, de buitenwereld. De bosbewoners waren op den duur in deze tactieken dermate succesvol, dat de koloniale overheid er langzamerhand toe over is gegaan vredesverdragen te sluiten en onderhandelingen aan te knopen.

Ik gebruik die parallel dus wel eens als ik met de bevolking over de huidige situatie discussieer. Ik grijp doelbewust terug op een stuk historie van Suriname zelf. En, toen ik in de regio eens dit verhaal zat te vertellen, zei iemand uit de massa onverwachts: “Dan zou men ons dus de leiding van het land moeten geven.” De parallel werd dus niet gepakt. Maar wat wel doordrong was, dat je de meest ervaren man de leiding moet geven. Ik zette dus uiteen, dat de geschiedenis was voortgeschreden en dat zich nu in Suriname een andere situatie voordoet dan ten tijde van bosnegers versus koloniale overheid. Waarop de betreffende persoon antwoordde: “Goed, maar laten we dan iedereen verplichten, die in de leiding zit, om deze dingen te bestuderen. En dan ben ik van mening, dat de leiding toch moet begrijpen, dat het niet aangaat om naar ons toe te komen en propaganda te maken voor de revolutie, terwijl we geen school hebben waar we over de

[p. 33]

revolutie of de geschiedenis van ons land kunnen leren. We willen hier in de regio ook de gelegenheid hebben om politiek te leren denken.“

Dat zijn dan reacties die me vanuit de bevolking zelf tegemoet komen. Men zegt: “We willen leren, maar help ons het nodige inzicht in onze sociale, economische en politieke situatie te verwerven.” We hebben hier op het kabinet in Fort Zeelandia zes ordners met reacties vanuit de bevolking op ons voorlopige ontwerpprogramma voor “Stanvaste”. Het is de oogst van de nationale discussie die is gevoerd. We hebben van alle reacties een nauwkeurig overzicht gemaakt. Om precies te zijn, we hebben de commentaren uit de gemeenschap gecategoriseerd. Ze zijn verwerkt en teruggebracht tot 700 basisstukken. Het zou U verbazen om te lezen met welke diepe ernst er vanuit de basis van het volk is gereageerd op onderwerpen als rechtszekerheid, mensenrechten, of over sociale en economische problemen. We hebben nooit eerder in Suriname een dergelijk experiment betreffende de concrete situatie vanuit de basis gekend. Ook is in alle mogelijke toonaarden naar voren gekomen welke inzichten er onder de mensen leven, hoe men de beweging zelf verder zou moeten organiseren. We hebben nu dus de fase van afwegen en doorpraten bereikt om te komen tot een definitieve vormgeving van “Stanvaste”. Dat is precies waar we nu mee bezig zijn. Het gaat er dus om een programma samen te stellen waar de mensen zichzelf in zullen herkennen. Dat is de vervolgcampagne, die nu op gang komt en waarvan u op 24 november 1983 getuige bent geweest, toen wij deze tijdens een massabijeenkomst lanceerden.’