De verraders

Den Haag

2 Januari 1962 maakte premier De Quay officieel bekend, dat de regering tenslotte bereid was met Indonesie over Nieuw Guinea een gesprek te beginnen, vanzelfsprekend zonder voorwaarden en zonder pre-condities. ‘Eindelijk hebben wij dan de langverbeide toverformule gevonden’, zei mij ambassadeur Soekardjo Wirjopranoto.

Militaire infiltraties van Indonesie waren intussen op Nieuw Guinea begonnen. Zwaar bewapende parachutisten landden bij honderden in de donkere nacht, om dikwijls urenlang in de bomen en bossen van het onherbergzame eiland te blijven hangen. Hercules vliegtuigen van Amerikaanse makelijk vlogen de jungle fighters in hun camouflage uitrusting vanuit bases in Oost Indonesie naar het gevechtsterrein. Indonesische motortorpedoboten raakten in schermutseling met onze marinevaartuigen. Het was zo ver.

Het had bij herhaling in Vrij Nederland gestaan. Jarenlang was voor deze zinloze guerrilla gewaarschuwd. Toch hadden de Haagse regeerders het zover laten komen. Nu moest er dus met kunst en vliegwerk een mouw aan het drama gepast worden.

‘Old concepts die slowly’, waarschuwde Chester Bowles.

Terwijl aan beide zijden verliezen werden geleden, zaten stomverbaasde Papoea's van achter een boom toe te zien hoe Nederlanders en Indonesie elkaar op hun erf aan het afmaken waren, terwijl er aan het Irian Barat gebied geen droge boterham te verdienen viel. Men heeft vermeden zich af te vragen wat er in de breinen van deze peniskoker dragende gemeente aan de voet van het Wilhelmina gebergte mag zijn omgegaan bij deze zonderlinge vertoning. Ook tegenover de Papoea's scheen men zich noch in Den Haag, noch in Djakarta te generen. Tenslotte zou de laatste moot van de koloniale taart dan toch weggeformu-

[p. 194]

leerd worden, en dit geschiedde, out of all places, in stijlvol huis, in Middleburg, Virginia, U.S.A.

De zwarte pakken en streepjespanden kwamen uit de kast en het grote spel kon beginnen. John F. Kennedy stelde ambassadeur Elsworth Bunker beschikbaar, later L.B.J.'s speciale afgezant naar de Amerikaanse militaire bezetting van de Dominicaanse republiek, en einde 1968, Amerikaans ambassadeur in Saigon. Bunker werd in Washington voor de zwaardere klusjes in reserve gehouden. Formeel trad Bunker op uit naam van de Verenigde Naties. De palavers in Middleburg waren dus echter duidelijk een Amerikaans-Indonesisch-Nederlands top gesprek.

Voor mij was de Nieuw Guinea affaire bekeken en ik bemoeide mij er die dagen niet meer mee. Nauwelijks journalistiek meer interessant.

Wie schetste mijn verbazing, toen de tweede helft van maart 1962 onverwachts een Indonesische tipgever mij uit Washington D.C. telefoneerde. Kolonel Magenda van de Indonesische inlichtingendienst had Werner Verrips opgespoord in een bekend hotel. Zijn kamernummer werd erbij verstrekt. Deze mededeling verraste mij, omdat ik naivelijk had aangenomen, dat alle betrokken partijen de man in december als een baksteen hadden laten vallen.

Ik begaf mij naar Washington. Verrips was er inderdaad. Ik ontmoette hem en hij stak nauwelijks onder stoelen of banken, dat hij bezoeken had gebracht aan verscheiden functionarissen van het ministerie van buitenlandse zaken, aan Walt W. Rostov, en last but not least, aan Robert F. Kennedy. In de Washington Post was zelfs een foto verschenen, met het onderschrift, wie is deze mysterieuze figuur, die Robert F. Kennedy's buitenhuis op Hickory Hill verlaat? Verrips verdacht er, naar zijn zeggen, de Indonesische veiligheidsdienst van, voor publicatie van de foto gezorgd te hebben, deksel goed wetende dat hij het was.

Verder werd deze medewerker van Paul Rijkens gesignaleerd ten huize van de Nederlandse ambassadeur, Van Roijen. Zijne excellentie zal waarschijnlijk ontkennen, dat hij ooit de naam Verrips heeft gehoord, maar èn de inlichtingendienst van Soebandrio, èn Verrips zelf hebben deze situatie uitdrukkelijk bevestigd.

Ook ambassadeur Zain was van Verrips' aanwezigheid op de hoogte en bleek volledig over diens activiteiten ingelicht.

[p. 195]

Opvallend bij deze hele combine was ook, dat Djakarta onder sterke druk van generaal Nasoetion en het leger, niet ambassadeur Zain als conferentiepartner van de Nederlandse onderhandelaar Van Roijen had aangewezen, maar juist de Indonesische ambassadeur in Moskou, Adam Malik. Ook Malik en Verrips waren geen vreemden voor elkaar. Zij hadden elkaar immers, zij het dat zij ieder om geheel andere redenen gearresteerd waren, in de gevangenis leren kennen.

Naast al deze vogels van verschillende pluimage, die naar Washington waren gereisd om de Papoea's een nieuwe veelbelovende toekomst te verschaffen, dook ook de reeds bekende Oejeng Soewargana weer op, die ik ijverig aan het rapporten schrijven voor zijn baas Nasoetion, aantrof in een zijkamer van het bureau van de Indonesische militaire attaché, de Solose prins, generaal Soerjo Soelarso. Oejeng adviseerde rustig vanuit de ambassade, waar dr. Zairin Zain als ambassadeur de scepter zwaaide, dat niet Zain, maar Malik de gesprekken in Middleburg zou moeten leiden.

Intussen was het Witte Huis, en president Kennedy persoonlijk, volkomen oprecht geinteresseerd in een snelle oplossing.

Arthur Schlesinger, die dagen dicht naast J.F.K. opererend, als een zijner naaste adviseurs, schreef dat deze zogenaamde Bunkeronderhandelingen een periode van vijf maanden betroffen, die uit een eindeloze reeks beschuldigingen, onderbrekingen en provocaties had bestaan. Kennedy was van mening, aldus Schlesinger, dat ‘iedereen in feite tegen onze rol (van bemiddelaar) is gekant..... het is nooit plezierig om als tussenpersoon op te treden. Wat mij betreft mogen alle betrokken partijen zich zoveel opwinden als zij maar willen, desnoods ten koste van ons, als er maar gang in zit’.

Schlesinger schreef verder dat Soekarno voortging met het aanwakkeren van emotionele, nationale gevoelens, welke hij onscrupuleus aanwendde, om zijn eigen macht te vergroten. Het concept van ‘geleide democratie’ zou zich meer en meer in de richting van een nukkig persoonlijk depotisme hebben bewogen. Washington wilde alles in het werk stellen een verder afglijden naar communisme te voorkomen. Het ging er om een formule te vinden, waarbij Irian Barat bij een minimum van gezichtsverlies voor Nederland aan Indonesie zou kunnen worden overgedragen. President Kennedy had zelfs premier MacMillan van

[p. 196]

Engeland verzocht zijn invloed in Den Haag en Canberra aan te wenden om meer plooibaarheid in de diplomatie te brengen.

De toenmalige minister van justitie, Robert F. Kennedy, had reeds twee maanden tevoren een bezoek aan Soekarno in Djakarta gebracht. In zijn herinneringen, ‘Just friends and brave ennemies’, reveleerde Bobby, dat premier Chroetsjow reeds twee maal naar Indonesie was gereisd, en dat het de hoogste tijd werd dat men in Washington meer aandacht aan dit nieuwe Aziatische land besteedde.

In een gecamoufleerde kritiek op Soekarno merkte Robert Kennedy op, ‘sommige figuren in de hoogste leiding in Indonesie hebben bewezen meer uit te blinken als revolutionaire leiders, dan als bekwame administratoren in vredestijd’. Hij vervolgde, ‘De Indonesische communistische partij eiste vooral onmiddellijke militaire actie tegen Nieuw Guinea.....’ Toen Kennedy, vergezeld van zijn echtgenote Ethel, in Djakarta aankwam, was de situatie reeds dermate verslechterd, dat de elkaar bestrijdende partijen geen rechtstreeks contact meer onderhielden. ‘Het was dus mijn taak, niet alleen van goodwill jegens de miljoenen bevolking van deze nieuwe natie te betuigen, maar tezelfdertijd de leiders van Djakarta van het belang te overtuigen, dat deze zaak via vreedzame onderhandelingen met Nederland diende te worden opgelost’.

Op de terugreis uit Indonesie brachten de Kennedy's een bliksembezoek aan Den Haag en ontmoetten zij ook H.M. de Koningin. Het valt op, dat Kennedy in zijn herinneringen tientallen pagina's aan Indonesie en 12 regels aan Nederland wijdt. Zijn ontmoeting met minister Luns werd een compleet fiasco, zodat de bewindsman om niet nader uit de verf gekomen redenen Robert F. Kennedy nog even naar Parij is nagereisd om de Nieuw Guinea puntjes op de i te zetten.

Medio mei 1962 kwam ik van New York naar Nederland terug. Ditmaal had ik besloten Werner Verrips indien mogelijk met enige tam-tam in de publiciteit te brengen. Hoe was het mogelijk, dat deze figuur een rol was blijven spelen, terwijl minister professor Yamin en ambassadeur Zain hem als volkomen onacceptabel hadden gebrandmerkt, mij met deze boodschap naar de groep Rijkens hadden gezonden, terwijl hij bij de kritieke onderhandelingen in Washington op het hoogste niveau toch weer bijzonder actief bleek te zijn. De persoon Verrips, en diens

[p. 197]

compromitterende antecendenten, zou ongetwijfeld, vanuit een publiciteitsoogpunt, een bijzondere kleur aan het geheel verlenen. Ik benaderde, als steeds, eerst Vrij Nederland. Dit deed ik niet uit politieke overwegingen, noch uit financiële overwegingen, maar ik deed dit uit loyaliteit met het blad, waar ik jarenlang plezierig mee samengewerkt had en wat tegelijkertijd toch enkele belangwekkende primeurs op de koop toe in de wacht had gesleept. Hoofdredacteur Smedts schenen mijn inlichtingen ditmaal al te fantastisch toe. Bovendien, bij mijn voorgenomen publicatie zouden de namen Suurhof en Goedhart vallen en dat ging dus niet in zijn krant. Om die reden alleen ging ik dus daarna met Elseviers Weekblad opnieuw in zee, en niet, zoals Smedts later meesmuilend zou schrijven, omdat Elseviers fl. 900, -- neerlegde, en hij maar fl. 150, -- kon betalen. Hij, Smedts, heeft de eerste keus gehad.

Op de vraag waarom ik überhaupt iets met Elseviers te maken wilde hebben, een familieblad wat juist in (ultra) reactionaire kringen voor het behoud van Nieuw Guinea voor Nederland pleitte, antwoord ik als steeds, dat ik als journalist niet politiek in welke richting dan ook ben ingesteld. Ik werkte mee aan Vrij Nederland, allerminst omdat ik socialistisch georienteerd was Ik schreef voor V.N. omdat de P.v.d.A. in oppositie was tegen het regeringsbeleid inzake Indonesie. Ik was aangewezen op Elseviers, omdat V.N. de Verrips publicatie om begrijpelijke (P.v.d.A.) redenen weigerde. Bij mij stond verder uitsluitend de informatie betreffende de activiteiten van Verrips in het Indonesie drama voorop. Niets anders. Ik zou in staat geweest zijn, op dat moment, indien de Waarheid de enige krant in Nederland was geweest, die deze informaties had willen afdrukken, hen aan de Waarheid door te geven. Het is nauwelijks mijn fout of tekortkoming, dat men in Nederland uitsluitend kranten leest in christelijk historisch, katholiek, protestant's, liberaal of communistisch verband. Als ik niet in de clinch gelegen zou hebben met DE TELEGRAAF, zou ik de Verrips informatie direct naar de heer Stokvis gebracht hebben. Het ging mij uitsluitend om de publicatie van de feiten. Men kent mijn mening over het hoofdredactionele beleid van dit blad in het algemeen en in het bijzonder jegens mijzelf. Maar tenslotte zou ik slechts verantwoordelijk zijn geweest voor de informatie, die ik aan DE TELEGRAAF zou hebben verstrekt. Men kan daarbij nauwelijks rekening houden met wat de TELEGRAAF verder meent te moeten schrijven.

[p. 198]

Doet men dat dan zou men nagenoeg aan geen enkel blad zijn medewerking kunnen geven, en een eigen krant moeten oprichten, welke werkelijk onpartijdig nieuws zou geven, ‘zonder gebonden te zijn aan enige staatkundige partij, kerkelijke richting of belangengemeenschap, uitsluitend in dienst van 's lands belang’, zoals artikel 2 van de statuten van DE TELEGRAAF ook luidt.

Wat is werkelijk onpartijdig? Werkelijk objectief? Nikita Chroestjow heeft het eens in de U.N.O. gezegd, ‘een totaal objectief mens bestaat niet’, en het was ook om die reden dat de Rus zijn troika plan indiende, een secretaris-generaal voor de volkerenorganisatie bestaande uit drie man in plaats van één, zoals thans het geval is. Ook in onze journalistiek moet men roeien met de riemen die men heeft. Voor de Verrips zaak stond mij geen andere roeiboot ter beschikking dan Elseviers.

In de Spuistraat was Lunshof op reis, en namen van Rosmalen en Barkey Wolf het hoofdredacteurschap waar. Zij kenden mij uit 1961, en ogenblikkelijk werden dan ook de geluidsbanden aangezet, om alles wat ik te zeggen had op te nemen, gereed om geverifieerd te worden.