De verraders

New York City

8 November 1961 presenteerde de minister een nieuw project, het zogenaamde Luns-plan, in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

Voor hij zijn rede begon was minister Luns, druk handen schuddend en kwinkslagen makend de grote zaal binnengekomen. Hij ging kwasi per ongeluk zitten op de bank van de delegatie van Laos, een halve meter achter de bank van de Indonesische delegatie. De Indonesiers keken strak voor zich uit. Minister Luns sloeg zich voor het hoofd, deed geschrokken en ging toen naar de Nederlandse bank, tien meter verder. Dit soort grapjes heeft minister Luns immer ook die internationale faam bezorgd, waardoor hij nu dan in het befaamde wassen-poppen-huis van Madame Tussaud, is bijgeplaatst.

Eindelijk was Den Haag bereid onder bepaalde condities de souvereiniteit over de Papoea's over te dragen. Vooralsnog hield Luns strak vast, natuurlijk, aan zijn weigering het bestuur van Irian Barat aan Indonesie toe te vertrouwen. Welbespraakt, als steeds, verdedigde hij in de Assemblee voor de wereld het recht van de Papoea zijn eigen lot te kunnen bepalen. Hij stelde voor, dat de U.N.O. westelijk Nieuw Guinea onder haar vleugelen zou nemen. De Indiase minister, Krishna Menon, die zijn delegatie naar de Assemblee leidde, zei mij direct al, dat het

[p. 184]

Luns-plan geen schijn van kans had een meerderheid te behalen. India diende zelf een resolutie in, waarbij bilaterale onderhandelingen zou moeten plaatsvinden onder toezicht van de Tunesier Mongi Slim, toen voorzitter van de Algemene Vergadering van de U.N.O. Soebandrio accepteerde het Indiase voorstel. Nederland zag er teveel bezwaren in, ook omdat zelfbeschikking voor de Papoea's niet voldoende werd gegarandeerd. Robert P. Martin schreef die dagen in het Amerikaanse weekblad ‘U.S. News and World Report’, ‘dat men er het beste aan zou doen iedere Papoea eerst te vangen en hem dan te vertellen hoe hij moest stemmen.......’

27 November trok de Nederlandse minister zijn plan dan ook maar weer in, zo onopvallend en geruisloos als maar mogelijk was. Luns telde immers toch al meer grootkruisen voor diensten het vaderland bewezen, dan bijvoorbeeld prins Bernhard.

Een door Nederland geinspireerde tegen resolutie van de groep van Afrikaanse Brazzaville-landen had evenmin enig succes, mede dank zij de verdienstelijke diplomatie van het Indonesische team onder leiding van de ministers Yamin en Soebandrio, geholpen door de ambassadeurs Sòekardjo en Zain.

Bovendien tippelde minister Luns in een zorgvuldig door de Indonesische diplomatie opgezette val. Via de voormalige Maleisische ambassadeur in Djakarta, een groot vriend van Zain, Rachman, vond een geheime ontmoeting plaats tussen de ministers Luns en Yamin. Ook onze minister scheen aangetast door de rondwarende epidemie van Aziatische konkelpartijen. Het gesprek lekte uit en in Den Haag ontstond nieuwe deining. ‘Ook Luns?’, zo vroeg men zich af.

Verder was die dagen Paul Rijkens volmaakt ‘toevallig’ op doorreis in New York. Hij zou zich op weg naar een Bilderberg conferentie ergens ter wereld hebben bevonden. Hij ontmoette minister Soebandrio en lichtte voorzichtig geworden onze permanent vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties, Carl Schürmann, in. William Oatis van de Associated Press, met voortreffelijke contacten bij de Indonesiers, kwam er achter.

Dat Rijkens, na alle plechtig gedane beloften nu toch in het buitenland amateur-diplomatie was gaan bedrijven, verwekte thuis, in Nederland, de grootste opwïnding. Paul Rijkens liet dan ook kortelings hierop meedelen, dat hij de meeste van zijn internationale functies neerlegde, waaronder zijn zeer belangrijke

[p. 185]

contacten met de Bilderberg groep. Hij schreef Prins Bernhard hieromtrent een brief, die eveneens zou worden gepubliceerd. Dat was een weinig glorieus einde voor de eens invloedrijke en prestigevolle margarine magnaat. Ik blijf van oordeel, dat wanneer hij meer moed aan de dag had gelegd men respect voor hem zou hebben behouden. Persoonlijk heb ik de heer Rijkens slechts tweemaal ontmoet, aan welke ontmoetingen men niet anders dan de meest prettige herinneringen kan bewaren.

Een andere fraaie zet van de Indonesische diplomatie die dagen betrof een zogenaamde toevallige rijsttafel ontmoeting tussen de zich in New York bevindende pro Nederlandse en pro Indonesische Papoea's. Mr. J. Fekkes, door Soebandrio de ‘waakhond’ van de Nederlandse Papoea's genoemd, trad op als ‘adviseur’ van het Nikolaas Jouwe team.

‘Wij hadden’, aldus Jouwe, ‘de heer Fekkes uitgenodigd met ons te dineren. Wij gingen naar een Chinees restaurant, waar men rijsttafel kon krijgen. Ongeveer een half uur nadat wij waren aangekomen kwam ambassadeur Zain met zijn Papoea's binnen. Dit kan nauwelijks toevallig zijn geweest. Wij groetten elkaar en wisselden beleefdheidszinnen uit. Ineens zei dr. Zain tegen Mr. Fekkes, ‘Zeg eens Jantje, zou je mij niet eens behoorlijk goeiendag zeggen?’ ‘Dit irriteerde ons’, aldus Jouwe. ‘Ik vond het voor een ambassadeur een ongepaste uitlating. En wij voelden er niets voor over politiek te pratén, zeker met mensen die alleen maar Indonesie vertegenwoordigen. Wij daarentegen zijn door ons volk tot leden van de Nieuw Guinearaad gekozen en willen met die anderen wel praten in Nieuw Guinea, in Nederland of eventueel in Indonesie maar niet hier. Niemand dwong ons tot deze houding. Zij kwam voort uit ons eigen gevoel. Wij beeindigden zo snel mogelijk onze maaltijd en gingen weg.....’

Bernard Person vroeg de heer Jouwe enige dagen later of de Indonesiers hun pogingen om contact te leggen hadden herhaald. ‘Ja’, zei hij lachend, ‘ze hebben Womsiwor gezegd, dat hij hun gouverneur in Hollandia kon worden. Womsiwor heeft geantwoord: ‘Wat zijn jullie toch achterlijk. Ik zit te wachten op een ministersportefeuille, niet op een gouverneursbaantje!’ Ambassadeur Soekardjo heeft later het aanbod herhaald en eraan toegevoegd: ‘Je kunt gerust je zaken erbij aanhouden!’

Commentaar van dr. Zain (een man met gemoedelijke omgangsvormen) bij het on-diplomatieke ‘Zeg eens, Jantje’: ‘Nou gedraag

[p. 186]

ik me eens als 'n Hollander.... en nou is het weer niet goed!’