De verraders

[p. 121]

deel IV

[p. 123]

Den Haag

Mijn reis van december 1956 tot september 1957 naar Indonesie had mij er onwrikbaar van overtuigd, dat Nieuw Guinea een miserabele en verloren zaak was. Hoe dit - en aan wie - duidelijk te maken aan de betrokken verantwoordelijke personen in Den Haag beschouwde ik als de volgende phase van mijn activiteiten in deze. Ik meende in bestuurskringen van mijn ervaringen in Indonesie te moeten getuigen. Ik zou enkele van de voornaamste gesprekken met president Soekarno, en zijn rechterhand, Roeslan Abdoelgani, aan verschillende leden van de Staten Generaal willen overbrengen. Of generaal Nasoetion citeren, die er steeds opnieuwhamerde, dat de Nederlandse koppigheid inzake de Papoea's slechts het communisme in zuidoost Azie in de kaart speelde.

Mijn eerste Haagse visite gold Generaal Calmeijer b.d., bij wie prinses Sophie van Oranje in de vestibule hangt, Hij waarschuwde mijn inzichten niet in de Groene Amsterdammer te zetten, wilde ik niet ook nog het odium van communistische sympathieen op mij laden. Ik heb deze waarschuwing maar niet al te serieus opgevat, een voorpagina in de Groene gepubliceerd, en kan niet zeggen er rode last door te hebben gekregen. In protestants-rechtse kring bezocht ik verder de freule, madame Wttewaal van Stoetwegen, de heer Van de Wetering, professor Gerbrandy, de super koloniaal Welter, die zijn stukken als Indie-kenner over het moderne Indonesie nog altijd in DE TELEGRAAF ventileerde, en het lid van de Raad van State, Meijer Ranneft. Andere politici die ik bezocht waren Jacques de Kadt, professor Beel, de K.V.P. kamerleden De Graaf en Van Rijckevorsel, de fractie voorzitter van de P.v.d.A. Burger, het eerste kamerlid van die partij, Ir. Hein Vos, het lid van de Raad van State, Joekes - die in Indie bij de spoorwegen onder mijn grootvader bleek te hebben gediend - het lid van de tweede kamer, professor Oud en vele anderen. Als een sneeuwbal rolde mijn actie verder. Een ieder, die ik bezocht, toonde grote belangstelling en raadde weer op zijn beurt een ander vooral niet over te slaan. Om de politieke cirkel op basis van mijn journalistieke principe ronde te maken sprak ik ook met de kamerfractie van de C.P.N., waaronder de heren Wagenaar en Gortzak. Men had overwogen het Adres aan de Staten Generaal in februari volle steun te geven van de communistische partij Nederland, maar on second thought was men tot de slotsom

[p. 124]

gekomen onze actie vanuit Djakarta beter niet te steunen of in de Kamer aan de orde stellen om er niet de bijsmaak van rode geinspireerdheid aan te geven. Men was in die dagen in onze politiek wel laag gezonken, dat God beter het alleen de C.P.N. in een positie was publiekelijk te verklaren hoe de Nieuw Guinea onzin zou aflopen. Later is daar dan de P.S.P. bij gekomen.

Collega Van Blankenstein introduceerde mij bij de voorzitter van de Eerste Kamer, de magistraat Jonkman, met wie ik een bijzonder prettig onderhoud had in diens werkkamer in het gebouw van de Eerste Kamer, een gesprek dat als alle andere geen zoden aan de dijk zou zetten, want al begreep bijna iedereen, dat Nieuw Guinea een politiek faillissement inhield, allen wachtten op elkaar de kat de bel aan te binden. Het totaalbeeld wat ik die dagen van mijn tour d'horizon in de Nederlandse politiek kreeg was dan ook zonder meer bedroevend. De heer Drees liet mij zelfs schriftelijk weten, dat hij mij onmogelijk kon ontvangen vanwege mijn ‘onvaderlandse gedrag in Indonesie.....’ Er gaat niets boven een goed ingelichte eerste minister.

Het is als steeds te vroeg om al te nauwkeurige aantekeningen over gesprekken uit die tijd te publiceren. Sommige politieke figuren zijn nog in leven en worden, wanneer er iets scheef gaat in den lande, nog steeds door de kroon in hoog beraad geroepen.

Voorlopig moeten een collectie gedebiteerde enormiteiten dus nog in portefeuille blijven. Toen professor Schermerhorn indertijd zijn zogenaamde memoired over Linggadjatti schreef, moest de jurist Mr. Dr. C. Smit, zoals deze mij heeft bevestigd, het manuscript met een rood potlood bijslijpen, ‘wilde Schermerhorn geen proces aan zijn broek krijgen’. Wat de waarde van dergelijke herinneringen voor de objectieve kennis van de geschiedenis is, zal professor Schermerhorn zelf het beste weten. Professor Gerbandy waarschuwde mij met zijn bekende trillende en bevende Radio-Oranje-stem, dat te veronderstellen, dat men met Indonesie zonder schieten tot een accoord zou kunnen komen getuigde van ‘een gevaarlijk (mijn) optimisme.....’

[p. 125]

Wat zou hij dubbel en dwars gelijk krijgen! Wanneer men echter goed naar de plaatjes kijkt van het latere bezoek van minister Luns aan Soekarno, zou men anders mogen concluderen dat er met de Indonesiers best te rijsttafelen viel.

Gerbrandy's au courant zijn met de situatie in Indonesie wordt tragisch onderstreept door hem zelf in zijn memoires, ‘De scheuring van het rijk’. Gerbrandy citeert dan namelijk een journalist van de Arizona Daily Star om zijn argument kracht bij te zetten, dat Soekarno in de oorlog een collaborateur zou zijn geweest.

Gerbrandy schreef dat deze Amerikaanse journalist in een referaat over ‘Indonesie en de Amerikaanse belastingbetaler’ in het Biltmore Hotel te Los Angeles (hij misspelt de namen) zou hebben verklaard, dat Soekarno in een gesprek met deze Yankee zou hebben toegegeven tijdens de Japanse tijd gecollaboreerd te hebben.

De serieuze wetenschap is op dit punt tot geheel andere conclusies gekomen. Professor Kahin (U.S.A.), professor Dahm (Duitsland) en ook Van Mook zelf, meenden dat Soekarno de Japanse bezetter heeft bespeeld en gebruikt om de vrijheid van Indonesie later te kunnen afdwingen. Van Mook merkte in zijn mémoires op, ‘uit later gevonden documenten is gebleken, dat ook bij al zijn afkeurenswaardige handelingen, het streven naar onafhankelijkheid hem (Soekarno) steeds heeft bestuurd’.

Ook Sjahrir heeft geschreven, ‘dat hij (Soekarno) de Japanners als pure fascisten beschouwde. Hij was van mening’, aldus de voormalige Indonesische premier, ‘dat wij de meest subtiele methoden van vechten dienden te volgen om een botsing met de bezettende macht te vermijden.’ Sjahrir onderstreepte, ‘Wij zouden het alleen slechts doen voorkomen, alsof wij met de Japanners collaboreerden.......’

Ik ga hier op het weinig genuanceerde geschrijf van professor Gerbrandy wat dieper in, omdat ik zelf tot de tijd dat ik met Soekarno en Indonesie in aanraking kwam steeds in de veronderstelling heb verkeerd, dat hij niet anders dan een soort veredelde Quisling was. De gangbare mening in Nederland, voortgekomen uit de voorstelling van zaken gegeven door zogenaamde gezaghebben bronnen als Gerbrandy en Drees, hebben de publieke opinie op meer dan één punt nodeloos bezijden de waarheid en de feiten beinvloed.

Wat schreef Willem Drees bijvoorbeeld in zijn mémoires ‘Van

[p. 126]

mei tot mei’ - men bedenke, hij schreef dit boek in 1958 - ‘Wij vermoedden (na de oorlog) niet, dat wij in Indonesie allereerst met leiders, die de Japanners door dik en dun hadden gesteund op het laatste ogenblik in het zadel geholpen waren,...... te maken zouden krijgen’. Wie hadden dr. Drees en zijn politieke vrienden zich dan gedacht als toekomstige leiders en nationale helden van Indonesie? Bovendien, het waren nauwelijks de Japanners, die Soekarno en Hatta in het zadel hebben gedreven. Indonesische studenten, onder aanvoering van Chaeroel Saleh, kidnapten 15 augustus 1945 hun leiders en dwongen hen letterlijk de onafhankelijkheid uit te roepen tegen Japanse dreigementen en waarschuwingen in. Waren wij het zelf niet geweest, die Soekarno en Hatta aan de macht hadden geholpen? Had Colijn Hatta en Sjahrir niet naar Boven Digoel verbannen? Wanneer men leiders van een volk tot martelaren maakt, garandeert men dan niet hun uiteindelijke machtsovername?