De verraders

[p. 72]

Djakarta

2 Februari 1957. Het bier was weer best. Als altijd spande DE TELEGRAAF de kroon. VERDACHTE ACTIE luidde een hoofdartikel. Het Adres aan de Staten Generaal getuigde van ‘of ontstellende naiviteit of van sluw raffinement’. ‘De heer O.’ had reizen gemaakt op kosten van de Indonesische regering en ook mijn verblijf in Indonesie werd door anderen betaald.

Een smerige insinuatie van het kaliber, zoals men deze maar al te dikwijls in DE TELEGRAAF aantreft. Bovendien zou ik ‘onder valse voorspiegelingen’ bij verscheidene personen en instellingen geld hebben geleend, ‘en wij geloven’, aldus dit blad, ‘dat hiermee de actie voldoende is gekarakteriseerd...’ Kolom-schrijver Johan Luger, alias Pasquino sierde zijn naam door er een schepje bovenop te leggen. ‘Politieke geschillen’, zo schreef hij, ‘brachten Johan van Oldenbarneveldt op het schavot. In vroeger tijden was men niet zuinig met de beschuldiging van landverraad.....’ Zie hier. Het hoge woord was er uit. Landverraad.

‘Tegenwoordig’, aldus Pasquino, ‘stapt men hier met lichte pasjes over heen. Alles kan. Het is duidelijk uitgesproken dat Nieuw Guinea, of men dat nu leuk of practisch vindt of niet, onder Nederlandse souvereiniteit staat. Men heeft nu kunnen lezen, dat een Nederlandse “journalist” het bestaat in Indonesie landverraderlijke activiteiten te bedrijven.....’ Het Indonesische gouvernement gaf mij volgens Pasquino te eten en te drinken, en de Indonesiers betaalden mijn reizen. Dit stond dan gewoon zwart op wit op pagina drie van DE TELEGRAAF. De man besloot zijn gezwets met een advies aan de openbare aanklager te Amsterdam. ‘Wat zal straks de justitie doen’, zo vroeg hij zich af, ‘wanneer deze Nederlander in het “moederland” terugkeert? Hem duidelijk maken dat hij zijn mama verraden heeft en conspireert met een staat, die niet anders heeft gedaan dan verdragen schenden en openlijke aanvallen (en zelfs invallen) doet op ons gebied?’

Via mijn raadsman heb ik Pasquino's chef d'oeuvre onder de aandacht van een Amsterdams Officier van Justitie doen brengen. Een jaar later kreeg mijn advocaat van mr. W. Tonckens de verbazingwekkende mededeling, dat gezien de sterk anti-Indonesische stemming in Nederland het op dat moment niet opportuun geacht werd een klacht in behandeling te nemen

[p. 73]

tegen het geschrijf van Pasquino in DE TELEGRAAF.

Albert Besnard, Indonesisch redacteur van het Algemeen Handelsblad - de wegblijver van de Nederlands-Indonesische journalisten-conferentie in Zurich - schreef een hoofdartikel DOM ADRES. ‘Wij geloven niet,’ aldus Besnard, ‘aan een spontane demonstratie, vooral niet omdat wij weten dat de actie is opgezet door de Nederlandse journalist Willem Oltmans. Het is bijzonder raadselachtig hoe deze nog jonge journalist, die pas in het begin van december in Indonesie aankwam, zonder ooit in het land te zijn geweest en zonder enige ervaring in Indonesische aangelegenheden, zich zoveel aanzien heeft kunnen verwerven, dat hij een aantal Nederlanders, waaronder professoren, voor zijn wagen heeft kunnen spannen.’ Vals werd Besnard toen hij schreef, ‘Van een dergelijk aanzien in de Nederlandse pers is nooit iets gebleken, afschoon de heer Oltmans zich in Indonesie uitgeeft voor correspondent van verschillende vooraanstaande bladen.....’ De verdachtmaking! Niet alleen reside ik op een perskaart van de N.R.C., maar Besnard's eigen krant, het Algemeen Handelsblad had kopij van mij uit Djakarta gepubliceerd.

En zo ging het in de Volkskrant, het Parool, overal. Er bleef geen spaander heel van het Adres, wat door de meeste commentatoren gewoon niet gelezen was, omdat Martino en het A.N.P. er eenvoudig niet de tekst van tijdig genoeg hadden verspreid. In de Nieuwsgier kwam een landgenoot, J. de Groot, mij met een ingezonden stuk te hulp. ‘Het verband, dat de Nederlandse pers meent te moeten zien in de twijfelachtigheid der actie en de journalist Oltmans ontgaat mij geheel’, aldus de Groot. ‘De heer Oltmans is mij volkomen onbekend. Ik neem gaarne aan, dat deze journalist eerst zeer kort in Indonesie verblijft. Ik acht het des te blamerender voor de betweters in Nederland, dat dit initiatief juist van deze jongeman moest uitgaan. Dat naar de mening van de Nederlandse pers deze journalist geen “aanzien” zou genieten laat mij volkomen onverschillig. Ik zou zeggen dat het dan hoog tijd wordt om de heer Oltmans dat aanzien te geven.’

De eerste dagen, volgend op de publikatie van het Adres in de Nieuwsgier ontving ik 425 adhesie betuigingen van Nederlanders in Indonesie. Men heeft wel de kritiek geuit, dat wij met ons Adres chantage pleegden, en de in Indonesie verblijvende land-

[p. 74]

genoten dwongen hun instemming met het stuk te betuigen, want anders zouden zij uit het land gezet worden door kwaadwillende Indonesische emigratie beambten. Klinkklare nonsens natuurlijk. Er waren die dagen nog altijd een 70.000 Nederlanders in de archipel. Dacht men nu werkelijk, dat de Indonesische autoriteiten 70.000 minus 425 is 69.575 landgenoten om die reden op de zwarte lijst zouden plaatsen? Dat de Nederlandse gemeenschap einde 1957 het land uit zou worden geschopt had waarlijk niets uitstaande met onze actie in Nederland de gemoederen over deze zaak in beweging proberen te brengen.

De heren van de groep Rijkens raakten in paniek door de onverwachte actie van het Adres. Zij waren bang. Bang als steeds.

Bang om in de pers te komen. Bang om voor haar mening in het openbaar uit te komen. Bang om openlijk de strijd met de regering aan te binden. De bonzen van de grote bedrijven lieten nog altijd liever anderen de kastanjes uit het vuur halen.

Professoren, dominees, en een journalist, die prompt op straat werden gezet. Dagelijks telefoneerde ik vanuit Djakarta met Van Konijnenburg in Den Haag. De zetbazen op kantoren in Indonesie hadden namelijk hun hoofddirecties in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam om instructies gevraagd of zij hun adhesie met het Adres mochten betuigen. Het ging er niet om, of zij als Nederlandse burgers en belanghebbende het onverkort met de tekst van ons Adres eens waren. Dat was men. Maar de hoofddirecties in Nederland bleken doodsbenauwd voor de Pasquino's en Besnard's. Van Konijnenburg zei letterlijk, ‘Zelfs het Parool heeft jullie Adres afgekraakt. De pers hier maakt het ons onmogelijk achter jullie te gaan staan....’

Het werd Nederlandse employees van bedrijven in Indonesie van hogerhand uit Nederland verboden uiting te geven aan instemming met ons Adres. Er zijn mij gevallen bekend, bijvoorbeeld bij de Maatschappij Nederland, waar employees die toch hun adhesie betuigden in moeilijkheden zijn gekomen met hun directie. En dit, terwijl de heer Jonckheer van deze maatschappij tegelijkertijd een der financiers was geweest van mijn reis naar Indonesie.

Paul Rijkens heeft de verguizing, die hij op latere leeftijd heeft moeten ondervinden, omdat hij in verband met de Nieuw Guinea affaire in de publiciteit was gekomen, een verschrikking genoemd. Hij schreef in zijn mémoires onder meer, ‘Wanner men in het

[p. 75]

leven gestreefd heeft iets goeds te bereiken, zowel voor de zaak waaraan men zijn hart heeft verpand (Unilever dus) als ook daar waar het een algemeen vaderlands belang betrof, dan is het een vreemde ervaring in sommige bladen voor landverrader te worden uitgemaakt’. Nog vreemder ervoer Rijkens het, toen de heer van Rijckvorsel (KVP) de regering vroeg het paspoort van de margarine-fabrikant in te trekken. Paul Rijkens schreef zich te hebben verwonderd over een gebrek aan feitenkennis, staatsmanschap en morele kracht bij Nederlandse politici en staatslieden. Dat mag zo zijn geweest. Maar waar bleven Rijkens, van Konijnenburg, Zeeman, Kroese, van Karnebeek, Heering, Jonckheer en anderen toen wij hen dringend nodig hadden in onze strijd vanuit Djakarta? De heren kropen schielijk in hun schulp. Zij waren niet thuis. Employees van hun eigen bedrijven, Unilever, de Nederlandse Handelmaatschappij, de K.L.M. en anderen, ontvingen de instructie zich niet met ons Adres in te laten, terwijl zij het er allemaal volledig mee eens waren. Rijkens toont zijn minachting voor een gebrek aan morele kracht bij onze politici. Wel, in de jaren, dat ik met de belangrijkste figuren uit onze negotie en zakenwereld contact heb gehad, is mij wel gebleken, dat zij nauwelijks in dit opzicht voor de mannen die het voor het zeggen hadden onder deden.

Nederland was in Indonesie groot geworden door figuren als Jan Pietersz. Coen, die ongehoorzame rebel, die beslissingen durfde te nemen in lijnrechte tegenspraak met de instuctie die men hem vanuit het vaderland had meegegeven. In 1957 was er weinig meer over van de ondernemingsgeest en het élan uit de dagen van een Daendels of een Van Limburg Stirum. Zoet en gedwee liet de Nederlandse gemeenschap in Indonesie zich door Drees, Luns en al die andere figuren uit de politiek rond het Plein verantwoordelijk voor de débacle van december 1957. naar de liquidatie leiden van wat er nog over was van wat eens een trots en welvarend overzees gebiedsdeel was geweest. De voorlaatste acte van het drama zou zich immers in 1957 voltrekken?

Professor Schermerhorn viel mij in de Eerste Kamer fel aan. Het was duidelijk. Het Adres was ten dode opgeschreven. Met vereende krachten slaagde men erin onze oproep aan de volksvertegenwoordiging te torpederen. Het hechte regerings-etablissement bleek tegen de aanval bestand. Met succes wist

[p. 76]

men te intimideren. Men was er gewoon niet rijp voor geweest. Men zou zes jaar langer nodig hebben om in te zien dat het hier een hopeloos verloren zaak betrof.

Op een voorpagina van Vrij Nederland, een weekblad indertijd door Paul Rijkens in Londen opgericht, kreeg ik de gelegenheid het tot stand komen van het Adres uiteen te zetten. Dit geluid werd echter ogenblikkelijk overstemd door een tweede hoofdredactionele aanval in DE TELEGRAAF. Het blad adviseerde de regering thans ‘zodanige maatregelen te nemen, dat een ieder zou weten waar hij aan toe is. Dan kan het misschien ook niet meer gebeuren, dat een Nederlands weekblad, Vrij Nederland, op pagina één een artikel van Willem L. Oltmans (ditmaal gebruikte men mijn naam voluit) plaatst, waarin deze onder andere beweert, dat de persattaché van de Nederlandse missie in Djakarta hem zonder dit te beseffen de gedachte van een Nederlands protest uit Indonesie aan de hand deed.....’

Ik beklaagde mij bij M. van Blankenstein over mij machteloosheid iets tegen DE TELEGRAAF campagne te kunnen uitrichten. Hij riep uit: ‘Man, als Pasquino en die krant op je schelden, moet je dat als een eer beschouwen!’ Dat kon de goede Van Blankenstein nu wel zeggen, maar de feiten zouden anders uit wijzen.