De verraders

[p. 11]

deel I

[p. 13]

Rome

Zondag, 10 juni 1956. Vier uur precies. Er ligt een rode loper uit op Ciampino airport. Met belangstelling volgen president Gronchi, leden van diens kabinet en het corps diplomatique de bewegingen van een langzaam aanrollende DC 7B van de Pan American Airways. Het is stralend zomerweer. De kleurrijke uniformen van de carabinieri steken feestelijk af tegen de zwarte pakken van de hoogwaardigheidsbekleders.

De Indonesische kolonie heeft een erehaag gevormd van kinderen, die met rood-witte vlaggetjes zwaaien. Moeders dragen de sarong en kabaja.

De deur van het toestel wordt geopend; de landingstrap aangeduwd. Voorafgegaan door paleisfotograaf Rochman en de presidentiële cameraman Silitonga komt Soekarno naar buiten. Hij is gekleed in een grijs uniform, eenvoudig, zonder decoraties of linten, onberispelijk verzorgd door valet Toekimin. Hij draagt de traditionele pitji, zwarte fez, en beschermt de ogen door een zonnebril met zware randen. In zijn rechterhand houdt hij de onafscheidelijke stok, ingelegd met sterretjes en een gouden knop. Breed glimlachend treedt de hoge bezoeker uit Azie zijn gastheren tegemoet.

Aldus zette Soekarno in 1956 voor de eerste maal voet op Europese bodem. Eindelijk zou hij het continent bezoeken, dat zo'n onuitwisbare stempel op de geschiedenis van zijn land had gedrukt. In tegenstelling tot Hatta, Sastroamidjojo, Sjahrir, Sartono, Soebrandio, Soedjarwo, Zain en anderen was Boengkarno nooit in Nederland geweest. Het zou een niet vervulde hartewens van hem blijven. Het was zijn droom om eenmaal door Nederland erkend als gelijkwaardig staatshoofd door de koningin te worden ontvangen. Dat zou de kroon op zijn vrijheidsstrijd zijn geweest.

Niet Nederland, maar Italie zou Soekarno's eerste Europese gastland zijn. Tien jaar nadat Indonesie haar onafhankelijkheid had uitgeroepen zaten wij nog met de brokken, had onze diplomatie nog geen kans gezien tot een gesprek te komen met de rebel, die ons eruit had gesmeten. Men moet de Engelsen nageven, dat zij er dikwijls beter in slagen hun gekwetste trots te sublimeren. Yomo Kenyatta eens de leider van de vogelvrij verklaarde Mau Mau, zou immers na het verkrijgen van de onafhankelijkheid voor zijn land keurig in een Rolls Royce naar Buckingham Palace worden gereden?

[p. 14]

Italie was een bondgenoot van ons. Een partner in NATO en de EEG. Het was onze ambassadeur niet gelukt het Palazzo Chigi ervan te weerhouden Soekarno officieel uit te nodigen. De Italiaanse ambassadeur in Djakarta, de markies La Terza, had Soekarno's wens doeltreffend bij zijn regering bepleit. Italie wilde bovendien haar handelsbetrekkingen in Azie verstevigen en uitbreiden. Italiaanse werven zouden fregatten bouwen voor de ALRI, de Indonesische marine. Ongetwijfeld zouden de Indonesiers het staatsbezoek van hun president benutten om mogelijk diplomatieke steun voor het Indonesische standpunt inzake Nieuw Guinea te verwerven. Soekarno zou ons in zijn talrijke redevoeringen ongetwijfeld fel becritiseren.

Ik schreef die dagen vanuit Rome voor DE TELEGRAAF. Als Nederlans journalist meende ik de in mijn territoir opererende Indonesiers te moeten ‘schaduwen’. Ik had contact opgenomen met Soekarno's ambassadeur, de Sumatraan M. Rasjid. Later, bij de opstand van 1958, zou hij met enige miljoenen uit de ambassadekas naar Zwitserland uitwijken. Hij zegde toen echter hoffelijk toe een ontmoeting met zijn president te zullen arrangeren.

In een routine boodschap lichtte ik hoofdredacteur J.J.F. Stokvis in. Vrijwel onmiddellijk ontving ik de telegrafische instructie retour, ‘GEEN INTERVIEW MET SOEKARNO VOOR DE TELEGRAAF’. (Getekend Stokvis).

Dit leek mij vreemd. Zelf koesterde ik nauwelijks belangstelling, laat staan bewondering voor deze Soekarno. Voor mij was hij een Quisling, die met de Japanners had geheuld, een man die ons Nederlanders tot in het merg van zijn botten haatte, en dus iemand, die men niet kon verwaardigen een hand te geven.

Iets anders was, dat ik het als mijn eerste taak zag in Rome ten behoeve van Piet Zijlstra in Rodeschool, de gemiddelde anonieme lezer van een ochtendblad, journalistiek te bedrijven. Zou Mao Tse Toeng naar Italie zijn gekomen, zou ik even goed hemel en aarde bewogen hebben een exclusief gesprek los te peuteren.

Het TELEGRAAF verbod Soekarno te interviewen heb ik toen maar naast mij neergelegd. Ik ontving de opdracht van Robert Mengin, manager van het persbureau Agence France Presse om een speciale reportage over het Indonesische staats-

[p. 15]

bezoek aan Italie te schrijven. En om die reden, bevond ik mij dan ook als A.F.P. man die zondagmiddag op het vliegveld van Rome.

Twee dagen later kwam ambassadeur Rasjid zijn belofte na. Hij bood in zijn ambtswoning een ontvangst aan. Tegen middernacht keerden president en mevrouw Gronchi naar het Quirinale paleis terug. Het protocol verslapte. Soekarno mengde zich onder zijn gasten. Een orkest speelde opwindende Latijns-amerikaanse muziek. Kellners in rok met witte handschoenen brachten glazen champagne rond. De binnenplaats van het ambassadegebouw had men in een tuin veranderd en met guirlandes en lampioenen versierd. Nadat Rasjid een Italiaanse professor, die behasa Indonesia aan de universiteit van Rome doceerde, had voorgesteld - het gebeurde in deze gekunstelde tuin - draaide hij zich onverwacht naar mij om en zei, zoals men dat in Soekarno's omgeving is gewend, ‘Bapak’, wat dus letterlijk vader betekent, ‘hier is een Nederlandse wartawan, (journalist), die u wil ontmoeten, Willem Oltmans’.

De president reikte mij een hand en vroeg, ‘Bent u Nederlander?’ Overrompeld door het gebruik van onze taal antwoordde ik verbouwereerd eerst in het Engels. Ik kon nauwelijks weten, zoals hij in zijn autobiografie stelt, dat hij zijn hele leven in het Nederlands was blijven bidden en vloeken. ‘Gaat u morgen mee naar Pompei?’ En zonder mijn antwoord af te wachten riep hij zijn adjudant, luitenant-kolonel Soegandhi. ‘Ghandi regelt het wel voor u’, en hij keerde zich naar andere gasten.