Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

Hilversum - 22 augustus 1971 (1)

Dank zij Joseph Luns, eens door Paul van 't Veer terecht omschreven als ‘kampioen van het illusionisme’, ontstond aan de vooravond van de reis van koningin en prins naar de grote Oost een fikse rel. Harry Hagendorn van de nos-televisie had het heldere idee geopperd een ontmoetingsprogramma te arrangeren waarbij vóor- en tegenstanders van het staatsbezoek aan Indonesië aan het woord zouden komen. Discussieleider was Willem L. Brugsma. Het zou mevrouw Beb Vuyk zijn die voor een verrassende ontwikkeling zorgde. Zij provoceerde Luns tot een cadenza, waarbij hij zijn verbeelding, gebruikelijke onnauwkeurigheid en onware vertelsels over werkelijke gebeurtenissen de vrije loop liet.

Hier volgt de oorspronkelijke nos-tekst:

Brugsma: Waar heeft volgens u, mevrouw Vuyk, het moeilijkste punt in de Nederlands-Indonesische betrekkingen gelegen?

Mevr. Vuyk: Dat is geweest tijdens de onderhandeling, tijdens de Burhanudin Harahap-regering. Ik meen dat het de derde of vierde regering was, die we toen hadden. Toen hebben we, toen was er een bijzon-

[p. 465]

der goeie regering in Indonesië bij elkaar gekomen onder leiding van Harahap Burhanudin en daarvan is een delegatie, ik meen naar Genève gegaan.

Luns: Het is lollig, het is interessant dat u dat zegt, want ik was de leider van de Nederlandse delegatie en daar waren verschillende ministers bij.

Mevr. Vuyk: En daar was van Indonesische kant - ik ken ze niet allemaal uit mijn hoofd, ik weet dat deze delegatie bijzonder zorgvuldig was vastgesteld. Er waren mensen, die zo heet het, geen ressentimenten tegenover Nederland hadden. Dat was Leimena, dat was Anak Agung, een latere gevangene onder Sukarno en daar was verder bij Roem, die hier hoge commissaris is geweest en ik kende deze mensen persoonlijk. Ik zat op het vliegveld en ze kwamen terug van onderhandelingen met u en ze voelden zich diep vernederd door u en u had de zaak afgebroken. U schijnt zelfs met uw vuist op tafel geslagen te hebben. Daarop is dit kabinet gevallen en daarop is Sukarno de zaak politiek in handen gespeeld.

Luns: Ja, dat is interessant hè, want ik heb zelden, ik heb veel meegemaakt in mijn politieke leven. Ik heb zelden een legendevorming zo zien vastgrijpen, zo zien lukken als de legende van de onderhandelingen in Genève. Want ik kan nu wel zeggen, ik heb dat ook al meer verteld, maar ik kan u wel zeggen, hoe dat precies gelopen is. Wij waren uitermate goed ingelicht over de instructies, die de Indonesische delegatie had.

Brugsma: Hoe kwam dat?

Luns: Ja, we waren uitermate goed ingelicht, tot in de kleinste details. En ik herinner me, dat op het einde van die onderhandelingen - we hadden een moeilijke séance gehad, waarbij we verschillende formules hadden voorgelegd - het ging niet over West-Irian. Het ging over anderen, het ging over de schuld voornamelijk.

Mevr. Vuyk: West-Irian was éen van de punten.

Luns: Nee mevrouw, het stond niet op de agenda. Het was niet een punt van de agenda, maar het werd wel besproken in de gangen. Het was geen conferentie over West-Irian. Maar toen heb ik de toenmalige minister-president, de heer Drees opgebeld en toen heb ik gezegd: Vader Willem, ik noemde hem toen altijd Vader Willem, zoals ik dat nu ook wel doe. Vader Willem, heb je de laatste ideeën van de Indonesische delegatie gezien? Toen zei hij tegen me: Ja hoor, dat heb ik gezien, maar dat is volstrekt onmogelijk om te doen. Toen zei ik: Ik ben van plan dat alles te aanvaarden.

En toen zegt-ie: Dat kun je niet doen, de Kamer zal je verscheuren, Luns! Toen heb ik tegen hem gezegd: Laat me nou maar begaan. Ik weet wat ik doe. Waarom wist ik wat te doen? Omdat ik wist, dat de delegatie de instructie had, komende van Sukarno, dat onder geen enkele voorwaarde de besprekingen mochten lukken. Toen heeft eindelijk Drees telefonisch gezegd: Luns, als jij dat vindt, dan ga je je gang maar. Ik zal je dekken. En toen met Blom en Van de Kieft en zo. Toen hebben we 's ochtends de Indonesische delegatie gehad en daar zaten

[p. 466]

al die heren bij, waarvan ik verscheidenen zeer hoog acht, met name Roem, ook Leimena en ik heb toen gezegd, als ik het goed heb, waren dit de formules, die u volkomen zouden bevredigen, over de schuld en andere kwesties? Ja,... Toen heb ik daaraan toegevoegd: Heeft u nog tijd om te blijven in Genève? Ja, als het nodig is, nog wekenlang. En toen heb ik dat zo'n beetje gezegd. Toen zei ik: Welnu, hier heeft u ze. Ze zijn allemaal voor u. It's all yours. Waarop de Indonesische delegatie zei: Maar u kunt dit niet aanvaarden. Ik zei: Dit wordt aanvaard! Ja maar, dan spreekt u zonder bevoegdheid van uw regering. Ik zei: Ik spreek hier namens de Nederlandse regering. Die condities zijn aanvaard. U kunt ze precies zo krijgen en als u ze nog wilt veranderen, als u andere wilt formuleren, geeft u ze maar op. Toen zei de delegatie van Indonesië: Wij moeten contact met Djakarta opnemen. Wij kunnen hier geen antwoord op geven. Toen is er nog een gesprek geweest in de kamer boven onder anderen met de heer Roem en andere ministers. Toen heb ik gezegd en als wij toegeven over Nieuw-Guinea, naast deze condities, is het dan iets waardoor we de conferentie kunnen doen slagen? Ja, we moeten dat zeggen. Ze waren erg verward. Toen 's middags kwam het antwoord: Onaanvaardbaar. Toen zei ik: Hoezo onaanvaardbaar? Het zijn uw eigen formuleringen! Onaanvaardbaar, want het is te laat. Ik zei: Te laat voor wat? U kunt toch nog weken blijven? Nee, het is onaanvaardbaar. Wij hebben al bekend gemaakt in Indonesië, dat het mislukt is. Toen heb ik gezegd:...

Mevr. Vuyk: Toen hebt u uw vuist op tafel geslagen.

Luns: Nee nee, ik zal u zeggen mevrouw. Ik heb toen helemaal niet met mijn vuist op tafel geslagen. Ik was verstandig genoeg om dat niet te doen. Trouwens, het kwam niet als een verrassing. Het kwam niet als een verrassing en ik heb daarna wel getracht in de Kamercommissies en zo, om die misvatting weg te nemen. Maar er waren te veel mensen die het om allerlei redenen niet slecht vonden, dat de heer Luns degene was, de zondebok, die de betrekkingen vertroebelde en toen daarna kwam de delegatie terug en ik geloof zelfs niet, dat de delegatie heeft gezegd... Vóordat ze terugkwamen was er al die campagne tegen de leider van de delegatie. Die avond was ik werkelijk, hoewel ik het wist, diep geschokt. En de heer Van de Kieft heeft toen aan de andere leden van de delegatie gezegd: We moeten Luns, moeten we een beetje een riem onder het hart stoppen. Ik ben hem nog altijd dankbaar. We zijn toen gaan eten ergens en hij heeft op opgewekte wijze gezegd: Hoor 'ns ouwe jongen. Ik ben 14 jaar ouder dan jij. Dit soort dingen komt voor. Ik wist het natuurlijk ook wel. Maar dit moet je maar dragen. Dit is allemaal in het politieke leven. Daar is niets aan te veranderen.

En ik kan u verzekeren mevrouw, dat de Nederlandse regering toen wist, dat het nog nodig werd geoordeeld door Sukarno om de grote tegenstelling met Nederland wakker te houden. Dat vond hij nodig voor de eenheid van het Indonesische volk voor het doorvoeren van de revolutie, voor de hele sfeer. En dat, daar waren wij dus tegen.

[p. 467]

Maar kijk eens, ik vraag u niet mij te geloven, ik vraag alleen...

Mevr. Vuyk: Mag ik even een opmerking maken. Namelijk dit, in die tijd had Sukarno nog niet de macht, die hij in '57 helemaal naar zich toe getrokken heeft en... was een man van de Masjumi en de Masjumi is de partij geweest, die niet zo vreselijk, die eigenlijk, hoe heet het, oppositie voerde tegen het Sukarno-bewind.

Luns: U heeft gelijk mevrouw, ik herinner me ook als gisteren, dat men mij zei: Nu de Masjumi er is, u zult het zich ook herinneren meneer Bruins Slot, nu de Masjumi er is, nu gaan onze betrekkingen beter. Het is een diepe teleurstelling voor ons geweest, het gebrek aan karakter van de leiders van de Masjumi en het is hun eigen ondergang ook geweest, want de Masjumi is langzamerhand verdwenen. Maar nu komen we heel diep, laten we maar... (Hier spreekt men door elkaar)... Geldt dat ook voor Roem?

Luns: Dat hij het wist, moet ik aannemen.

Brugsma: Ik zou willen voorstellen, dat we het daarbij laten.