Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

Djakarta - oktober 1966 (5)

Met generaal Nasution deed zich een klein incident voor, wat een illustratie vormde voor de elkaar verlakkende generaals Suharto en Nasution.

Na lang navragen en telefoneren, en de bemiddeling van kolonel Sutikno te hebben ingeroepen, zou ik tenslotte een interview filmen met Nasution. Een adjudant belde mij de avond te voren echter op, met de mededeling, dat de generaal plotseling een aanval van angina had gekregen en met koorts te bed lag en het gesprek dus moest uitstellen.

De volgende ochtend had ik na Nasution een ontmoeting met de militaire commandant van Djakarta, generaal Amir Machmud afgesproken. Machmud is nu, in 1973, de minister van Binnenlandse Zaken van Indonesië. Toevallig bracht ik ter sprake dat ik eerder die ochtend helaas Nasution had moeten missen omdat hij plotsklaps het bed had moeten houden. ‘Wat?’ zei Amir Machmud, ‘ik ben vanmorgen bij hem geweest. Hij is kiplekker!’

Ik had mij tegen kolonel Sutikno dus, Suharto's privé-secretaris, beklaagd over het afzeggen van Pak Nas' interview en er aan toegevoegd: ‘Het zal wel een diplomatiek ziektetje zijn. Hij wil gewoon niet.’ Tikno was boos geworden: ‘Jij bent veel te achterdochtig. Ik heb zelf met de adjudant je interview geregeld. Ik ben er zeker van dat de generaal echt

[p. 329]

ziek is, anders zou men dat niet zeggen!’ Toen ik Tikno nadien echter de mededeling van Amir Machmud overbracht was zelfs Sutikno duidelijk onaangenaam getroffen. Hij reageerde tenminste alsof er toen pas een licht bij hem opging. Wanneer mijn informaties juist zijn is de verhouding tussen Suharto en Nasution er sedert 1966 niet hartelijker op geworden.

Uiteindelijk heb ik toch nog een schriftelijk antwoord van Nasution op een aantal vragen gekregen.

Nasution zei mij bijvoorbeeld: ‘Nu de Orde Baru (Nieuwe Orde) de Grondwet van 1945 haar fundamentele plaats heeft hergeven, willen wij de soevereiniteit van het volk hersteld zien.’ Daar is dan niet veel van terecht gekomen, wanneer men de situatie in 1973 op de keper beschouwt.

Hij vervolgde:

‘De Nieuwe Orde is reeds geformuleerd door het Seminarie van het Leger: De Nieuwe Orde is in wezen een mentale instelling. Het streven ervan is het scheppen van een sociaal, politiek, economisch en cultureel bestaan, dat bezield is door de moraal van de Pantjasila, speciaal de grondgedachte van het bestaan van een Almachtige God. De Nieuwe Orde verlangt een realistischer en praktischer denkwijze, ofschoon zij het revolutionair idealisme niet opgeeft. De Nieuwe Orde wenst de nationale belangen op de voorgrond te stellen, hoewel zij de ideologische verplichtingen van de strijd tegen anti-kolonialisme en anti-imperialisme niet uit het oog verliest. De Nieuwe Orde wenst een stabieler beleid, dat meer op de oude zeden en gewoonten is gebaseerd en dat minder beïnvloed kan worden door enkelingen, die een cultus van het individu (of: persoonsvergoding) kunnen teweegbrengen. De Nieuwe Orde staat echter niet afwijzend tegenover een sterk leiderschap en een sterke regering; zij wenst deze zelfs a priori in een tijd van opbouw. De Nieuwe Orde wenst een serieuze verwezenlijking van de politiek-democratische en van de economisch-democratische idealen.

De Nieuwe Orde is een politiek en economisch stelsel, dat steunt op de Pantjasila en de Grondwet van 1945 en dat ideële en operationele ontwerpen bevat, die vervat zijn in de besluiten van de 4de zitting van de mprs. De Nieuwe Orde is een politiek, economisch en sociaal stelsel, dat op dit ogenblik nog geen reële werkelijkheid is. Het nieuwe is, dat er een gunstig klimaat aanwezig is voor de groei van deze Nieuwe Orde. De Nieuwe Orde is in vele opzichten nog een overgangsproces van de Oude Orde naar een nieuw bestel. De Nieuwe Orde wacht nog op de uitvoering van alle bepalingen van de Vierde Zitting van de mprs 1966.

De Nieuwe Orde moet gesteund worden door bestuursambtenaren, die bezield zijn van de Nieuwe Orde en die strategische posities innemen; de Nieuwe Orde moet geruggesteund worden door een evenwicht van krachten, dat door het Front van de Nieuwe Orde aan de macht is geholpen. De meest beleidsvolle methode, die het meest in overeenstemming is met de persoonlijkheid van het Indonesische volk, is: deze Nieuwe Orde aan de macht te brengen met een constitutionele en geleidelijke tactiek en niet door confrontatie. Deze handelwijze levert veranderingen en vernieuwingen zonder al te veel maatschappelijke schokken op, zodat de Republiek Indonesië onaangetast blijft. Alhoewel dus de politiek van de op-

[p. 330]

bouw van de Nieuwe Orde een besliste en krachtige lijn moet vertonen, dient zij vervuld te zijn van een zeker noodzakelijkheidsbesef.’

Nasution stelde eveneens dat de coup van 1965 plaats had gevonden omdat de pki door de toenmalige regering - lees Sukarno - ‘werd beschermd en aangevuurd’. Om die reden greep zij volgens Nasution haar kans. Over het aantal slachtoffers van de daarop gevolgde massamoord wilde hij niet meer zeggen dan dat het getal 1 miljoen ‘sterk overdreven’ was.

Over de acties van de studenten onder aanvoering en bescherming van de strijdkrachten zei Nasution:

‘Het valt niet te betwisten, dat de studentenorganisatie kami baanbreker is geweest voor de Groep 66, die de oude orde wil doorbreken en dat zij samen met de strijdkrachten en andere machten de fundamentele plaats heeft hergeven aan de Grondwet van 1945, aan recht en rechtvaardigheid en dat zij doorgaat met het opruimen van de overblijfselen van de pki, Durnoïsme (Durno is in het wajangspel de belichaming van het kwaad) en andere misstanden, zoals die geïllustreerd worden door de fouten van de ex-minister van de Centrale Bank, de ex-minister van Buitenlandse Zaken en andere veroordeelden. De studenten strijden voor het nationale bewustzijn, zoals dat tot uitdrukking is gebracht door de Nationale Beweging van 20 mei 1908 en door de Beweging van 1928 “Indonesische Eenheid van land, volk en taal”. De studenten strijden verder voor het in ere herstellen en naleven van de Onafhankelijkheidsproclamatie van 1945.’

Tot zover de opdrachtgever en superieur van Ujeng Suwargana, die mij in 1962 verzekerde dat deze generaal Sukarno zou afzetten en zelf president zou worden. Het zou overigens denkbaar zijn dat deze onveranderlijk vriendelijke en glimlachende Pak Ujeng, terwijl hij onder de vlag van Nasution de necolim landen afreisde, in feite strikt een cia patroon volgde en dingen deed of zei, waar Nasution nauwelijks of onvolledig van op de hoogte was. H.J.A. Hofland voerde een levendige correspondentie met Ujeng en kreeg een rapport van tientallen pagina's over de staatsgreep in Indonesië in handen gespeeld - cia- en leger-uiteenzetting uiteraard - waarover in Tegels lichten niets is terug te vinden. Later is mij gebleken, uit tal van zogenaamd vertrouwelijke brieven en gesprekken, dat Ujeng er inderdaad uitstekend in was geslaagd (ook met behulp van Werner Verrips) de hoogste autoriteiten in Washington en Den Haag reeds in 1961 ervan te overtuigen, dat Bung Karno door het Indonesische leger zou worden afgezet. Kennedy schijnt het geweten te hebben. Luns wist het, en hoopte er op. necolim machtscentra zaten er op te wachten. Het moet een zure tegenvaller zijn geweest, dat het nog tot 1965 zou duren, waarbij er zorgvuldig op werd toegezien, dat het zou lijken alsof niet het leger maar de pki een greep naar de macht deed, opdat de rechtse militairen een passend alibi zouden hebben om pki- en Sukarno-aanhangers at random te kunnen overhoopschieten.