Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

Huis ter Heide - 31 december 1965 (2)

Suharto had in 1965 bijvoorbeeld nog steeds in het openbaar gezegd, ‘Keer terug, mijn anaks (kinderen) tot de volksrevolutie onder het leiderschap van Bung Karno.’ Hij deed dit in een toespraak tot eenheden van de Diponegoro-divisie, die betrokken waren geweest bij de pro-Sukarno actie tegen rechtse generaals. Nog tegen het einde van 1965 benadrukte Suharto, als om iedere twijfel weg te nemen dat hij ‘de koning’ opzij wilde schuiven: ‘Als commandant van het leger zal ik nooit afwijken van de politiek en de bevelen van de president van de republiek Indonesië...’ De Australische journalist Peter Polomka citeert deze teksten en voegt eraan toe dat terwijl Harto deze vrome woorden en beloften tegenover het Indonesische volk aflegde, hij aan het manoeuvreren was om Sukarno meer en meer te isoleren van radicale linkse en communistische aanhang. Polomka is er in zoverre ook ingetrapt, dat hij, als ik zelf in 1966, geloofde, dat generaal Suharto aanvankelijk vocht voor het behoud van het presidentschap van Sukarno als staatshoofd, met een grotendeels ceremoniële taak, terwijl de dagelijkse leiding van het land bij het leger zou moeten komen te liggen. In werkelijkheid liet Suharto de politieke partijen vervangen. Het leger zelf werd een dictatoriale partij, en het zou de praktijken van de politieke partijen van voorheen op grotere en dreigender schaal gaan voortzetten. ‘Nu wordt er geknokt met revolvers op tafel,’ zei Van Konijnenburg eens bij terugkeer uit Indonesië, ‘vroeger

[p. 294]

speelde men het spel subtieler, in de aanwezigheid van mooie vrouwen, met een goede maaltijd en een feestje.’ Ook in 1968, ná het verschijnen van Suharto's biografie, waarin hij zich op buitengewoon minachtende toon over Bung Karno uitlaat, is uit Suharto's handel en wandel maar al te duidelijk komen vast te staan, dat hij van het begin af Sukarno en heel Indonesië in de maling heeft genomen en op uiterst geraffineerde wijze Sukarno wegmasseerde - hierom uiteraard door Luns in diens memoires extra geprezen - en dat hij steeds heeft gestreefd naar de hoogste en machtigste positie in het land. Sukarno voelde dat heel zuiver aan. Maar ik kreeg sterk de indruk uit onze gesprekken die dagen, dat hij dacht: ‘ga je gang maar, als je denkt dat je het kan.’ En vooral, de president was duidelijk niet van zins door het mobiliseren van zijn aanhang, die in 1966 en 1967 nog aanzienlijk was, een openlijke botsing tussen pro- en anti-Sukarno aanhangers te ontketenen of zelfs ook maar in overweging te nemen. Hij legde zich neer bij het verloop van de gebeurtenissen en stond op het standpunt dat de situatie diende uit te zieken en op den duur zichzelf zou corrigeren. Wel heeft hij na de coup verdrietig tegen Madame Dewi gezegd: ‘Ik ben nu even ver als in 1945 en zal van voren af aan moeten beginnen.’

Suharto doet het in zijn boek voorkomen alsof Bung Karno alle gelegenheid werd geboden om zich bij de wil van de junta neer te leggen en terug te keren tot een vorm van constitutioneel presidentschap, waarbij niet hij, Sukarno, maar de generaals de dienst zouden uitmaken. Opnieuw herinner ik de lezer aan de rede van premier Ali Sastroamidjojo in het Indonesische parlement van 12 december 1956, inzake de voorgenomen militaire staatsgreep van kolonel Lubis. Of aan het geheime rapport van Werner Verrips uit 1963, waar soortgelijke geluiden in te beluisteren waren geweest.

Het was echter in de verste verten onmogelijk om de doelstellingen van Bung Karno voor Indonesië, gebouwd op een nasakom-gedachte (ook ná 1965) in overeenstemming te brengen met de oogmerken van de generaals. Zij droegen de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Adam Malik op, de confrontatie met Maleisië stop te zetten en Indonesië in de schoot van de uno te doen terugkeren. Ook zouden de afgebroken betrekkingen met China niet worden hersteld. Suharto verklaarde nog in 1973 tegenover de New York Times, dat zolang Peking zich met de binnenlandse situatie in Indonesië bleef bemoeien, Djakarta geen behoefte had aan een terugkeer naar diplomatiek contact. De generaals verkozen de banden met de necolim-landen nauwer dan ooit aan te halen. Nu kon de omkoperij en dollarcorruptie op grote schaal beginnen, wat Sukarno juist verfoeide als een ontoelaatbare nationale vernedering en als hoogverraad beschouwde. Met de troonsbestijging van de generaals begon een niets ontziende nationale uitverkoop en plundering van de rijkdommen van het land. Van de vis uit de Indonesische wateren (aan Japan) tot het hout van de bossen van Sumatra en Kalimantan (aan Japan) zou de verkrachting van Indonesië werkelijk goed op gang komen, waarbij natuurlijk nagenoeg geen cent van de nieuw verkregen rijkdom en buitenlandse deviezen aan de noodlijdende meerderheid van het volk, de arbeiders en

[p. 295]

de boeren ten goede zou komen. Zelfs in zijn 17 augustus redevoering van 1973 stelde Suharto het maar eventjes voor alsof Indonesië bij de huidige gang van zaken binnen vijf jaar een redelijk welvaartspeil zou kunnen bereiken. Meneer Agus Daruch rapporteerde hierover tenminste in het weekblad Accent, dat Suharto het Indonesische volk er ook nog op gewezen zou hebben dat dit allemaal vooral te danken was aan het feit dat Sukarno voor goed was verdwenen. Waar de president niet over sprak was dat de werkeloosheid tot 13 miljoen was gestegen, op 40 miljoen beroepswerkenden. Of dat, terwijl het aantal beschikbare arbeidsplaatsen in Indonesië slechts met 0,7 percent per jaar steeg, het aantal werkzoekenden met 1,8 percent per jaar toenam. Dat zijn cijfers die men niet in een blad als Accent terugvindt, laat staan in Suharto's propagandapraatjes, die in het Westen gretig en grif worden geloofd en afgedrukt. Het was danook duidelijk: een verzoening tussen deze door Washington geïnspireerde en gesteunde generaals en Bung Karno was in 1966 of 1967 totaal onmogelijk.