Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

Djakarta - 5 oktober 1965 (3)

President Sukarno werd de ochtend van 1 oktober in Wisma Jaso om 6 uur gewekt met het nieuws dat er ongewone acties aan de gang waren. Hij besloot onmiddellijk naar het Istana te vertrekken. Onderweg werd hij gewaarschuwd dat de omgeving van het presidentiële paleis niet veilig scheen door troepenbewegingen. Hij besloot tenslotte die ochtend naar de luchtmachtbasis Halim te rijden, alwaar het presidentiële vliegtuig in gereedheid was gebracht.

Madame Dewi had de avond van 30 september eerst een soiree op de Italiaanse ambassade bijgewoond en vervolgens dineerde zij met de ambassadeur van Iran en diens echtgenote in de Nirwana Club van Hotel Indonesia. Tegen middernacht kwam een adjudant van de president haar halen. Sukarno was van het stadion, waar hij die avond een redevoering had gehouden, naar het Merdeka paleis gereden, had zich verkleed in een flanel met een loshangend hemd, en haalde Dewi af. Toen zij beneden kwam stond de presidentiële Cadillac onopvallend geparkeerd, met slechts enkele bewakers ernaast en samen reden Bung Karno en Dewi naar Wisma Jaso. Zoals altijd werd eerst wat gegeten en die avond gebruikte men een koud buffet op zijn Japans klaargemaakt. De president informeerde naar de activiteiten van Dewi die avond en zij waren voor het slapen gaan nog even in de tuin.

De volgende ochtend stond de president als altijd om zes uur op, waste zich en zegde zijn gebeden. Dewi herinnert zich totaal niets bijzonders die avond. Als er in de ochtend ongewone berichten waren geweest, vond Bung Karno deze niet alarmerend genoeg om Dewi er bij het opstaan wakker voor te maken. Pas tegen tien uur werd zij gewekt met informatie dat er een conflict in het leger was uitgebroken. Zij was onmiddellijk zeer ongerust over de verblijfplaats en het welzijn van de president en probeerde met alle beschikbare middelen te weten te komen, wat er was gebeurd. Een fotograaf van Paris Match, Michel Le Tac, die juist op dat moment in Indonesië was om een reportage van de president en haar te maken, was een der eersten die haar nieuws kwam brengen.

Op 2 oktober kwam kapitein Suparto, een militaire adjudant van Sukarno, met een eerste brief van de president voor haar. De president vroeg haar zich geen zorgen te maken, zei dat hij in goede gezondheid was, en dat er een ‘conflict tussen militairen’ was uitgebroken.^1.

Dewi gaf de kapitein een antwoord mee, waarin zij onder meer schreef, dat haar leven alleen voor hem was, dat zij alleen in hem geloofde, dat zij hem onmiddellijk wilde zien en haar diensten aanbieden. De kapitein was onder strikte orders niet te zeggen waar Bung Karno zich bevond.

Diezelfde avond tegen 20.00 uur kwam deze adjudant terug naar Wis-

1. Zie Appendix XII.

[p. 271]

ma Jaso om Dewi te halen. In een gesloten jeep werd zij naar de luchtmachtbasis van Halim gebracht. Zij sprak twintig minuten met de president in een kamer alleen. Bung Karno verkeerde in ongerustheid over het welzijn van generaal Yani. Dewi wist, dat haar man nog altijd op Yani steunde. Hij was zéer ongerust over diens lot. Dewi drong er op aan dat de president zo snel mogelijk hetzij via de radio hetzij in eigen persoon voor het publiek zou treden want het volk verkeerde in de allergrootste ongerustheid, dat er iets met Bung Karno zelf was gebeurd. Ook vroeg zij of hij in Halim zou blijven of naar het Merdeka-paleis terugkeren. Men overwoog echter om naar Madioen te vliegen. Dit scheen Madame Dewi een dodelijke vergissing toe. Niet alleen vond in 1948 een pki opstand juist in die stad plaats, maar zij voelde instinctief, dat als de president naar Midden-Java zou uitwijken hij zijn greep op het machtscentrum Djakarta zou kunnen verliezen. Zij raadde hem dit ten zeerste af. ‘Maar als je toch wilt gaan, neem mij dan in Godsnaam mee,’ smeekte Dewi, ‘want mijn ziel behoort aan jou, ik wil in dit moeilijke uur bij je zijn, je helpen en van dienst zijn.’

‘In retrospect,’ zegt Dewi, ‘had ik moeten doen wat ik aanvankelijk wilde, namelijk een broekpak dragen, vooral omdat ik in een jeep werd vervoerd. Maar omdat ik wist dat hij daar niet van hield, had ik toch een jurk aangeschoten. Hij dankte mij voor mijn loyaliteit en toewijding maar keek naar mijn robe en gaf te kennen, dat ik, als vrouw, niet mee kon gaan. Op dat moment voelde ik mij als de Samurai-echtgenote, die accepteert dat zij in een wereld van mannen leeft, en dat het haar taak is zich bij de wil van de man neer te leggen. Ik besefte, dat ik hem tot last zou zijn door te insisteren met hem mee te willen gaan, dus legde ik mij bij zijn wil neer.’ Madame Dewi herinnerde zich hoe de president kort daarop in een auto stapte. Zij vroeg zich, onder de druk der gebeurtenissen af, of zij hem ooit terug zou zien. Portieren van auto's sloegen dicht, er werden commando's gegeven en er was een drukte van belang voor het eenvoudige huis, waar zij de president had ontmoet. Toen zag zij de derde vice-premier, Johannes Leimena. Zij stormde op hem af. Ook hem smeekte zij zijn invloed aan te wenden dat Sukarno niet naar Madioen zou gaan, maar zich aan het volk zou vertonen, om de rust te helpen doen weerkeren en het vertrouwen in het gezag te herstellen.

Op 3 oktober kwam een tweede brief van Sukarno per koerier.^2. De president was met Leimena van Halim naar het zomerpaleis van Bogor gereden. Hij schreef verder, dat hij nog niet wist wat er met generaal Yani was gebeurd en welke de situatie betreffende zijn chef-staf precies was. De president gaf te kennen, waarom hij generaal Pranoto Reksosamudra als tijdelijk chef-staf in de plaats van Yani had benoemd. ‘Hij is misschien zwak,’ aldus schreef de president in het Engels aan Madame Dewi, ‘maar hij is tegelijkertijd de enige in de mbad^3., die zowel met links- of rechtsgeoriënteerde officieren tot zaken kan komen. Ik heb hem als dagelijks commandant voor het afhandelen van dagelijkse zaken tijdelijk benoemd. Het commando over het leger heb ik in eigen handen genomen.’^4.

Bij de presidentiële keuze van Pranoto was inderdaad de naam Suharto

2. Zie Appendix XIII.

3. Markas Besar Angkatan Darat (Hoofdkwartier leger).

4. Hieruit blijkt andermaal hoe Sukarno er naar bleef streven ook evenwicht in de gewapende strijdkrachten te handhaven op basis van zijn nasakom ideaal.

[p. 272]

gevallen. ‘Hem niet,’ zou de president hebben gezegd, ‘hij is koppig.’ Sukarno was het incident uit 1946 uiteraard niet vergeten. Ook toen had Suharto een presidentieel bevel eenvoudig naast zich neergelegd. Terwijl Pranoto juist een rivaal van Suharto was, die hem als commandant van de Diponegoro divisie had opgevolgd, toen generaal Nasution achter bepaalde malversaties onder verantwoordelijkheid van Suharto was gekomen en hem had doen wegsturen naar een militaire academie om herscholing te ondergaan.

De president als opperbevelhebber van de strijdkrachten gebood dus om deze redenen Pranoto zich bij hem te komen melden op Halim. Hij wilde de machtsovername van het leger met hem bespreken. Pranoto was niet thuis op dat moment maar juist op het kostrad hoofdkwartier van Suharto. Toen Harto hoorde dat niet hij, maar Pranoto bij de president werd ontboden, pleegde Suharto opnieuw insubordinatie. Er is geen ander woord voor. Hij verhinderde Pranoto zich bij Bung Karno te gaan melden. In praktische termen betekende dit, ‘niet Pranoto maar ik neem de leiding van het leger op mij, wat Sukarno verder ook verordonneert.’

In de meeste landen wordt insubordinatie als hoogverraad gezien, waar de doodstraf op staat.

Terwijl de naam van kolonel Untung aanvankelijk via de radio als nationale held was doorgekomen, die het leven van Bung Karno had gered door subversieve generaals te doen arresteren en een Revolutionaire Raad uit te roepen, kon Suharto met zijn tegen-coup reeds zeer spoedig de aandacht op zichzelf vestigen, omdat hij - ook na herovering van het radiostation - in de gelegenheid was het publiek in te lichten, dat hij degeen was, die rust en orde had hersteld en voorkomen had dat er een illegaal bewind aan de macht kwam. Weinigen hadden ooit van Suharto gehoord en men vroeg zich in Djakarta af, wie wel die generaal was, die plotseling de leiding in het land op zich had genomen. Precies zoals de Griekse kolonels verkondigden, dat wat zij deden in naam van de koning geschiedde bij de cia coup in Athene, zo kondigde Suharto aan, dat hij optrad in naam van de Republiek en Bung Karno.

In zijn memoires verklaarde Suharto in 1968 openlijk dat hij Bung Karno's besluit een ‘slappe, progressief georiënteerde generaal Pranoto’ te benoemen gewoon negeerde om zijn eigen gang te kunnen gaan. Hij bevestigt notabene daarmee zijn eigen coupmentaliteit en insubordinatie jegens het wettige staatshoofd en de wettige opperbevelhebber van de gewapende strijdkrachten, president Sukarno.^5. Trouwens deze hele 280 pagina's tellende biografie, door de Duitser O.G. Roeder opgetekend, ademt een mentaliteit van keihard een eigen weg bewandelen en bevelen van zijn superieuren naast zich neer leggen om zijn wil te kunnen doorvoeren. Een wil en een politiek die bovendien ‘toevallig’ de wensen reflecteerden van de Verenigde Staten en de nieuwe westerse ‘bondgenoten’.

5. The Smiling General. Pagina 23.