Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

Serang, Java - 10 juni 1957

In een lange stoet van auto's was het presidentiële gezelschap van Djakarta naar Serang gereden. Sukarno zou in een plaatselijke bioscoop burgerlijke en militaire autoriteiten toespreken.

Bung Karno ontvluchtte, zoals hij dat noemde zijn ‘kraton’, het paleis, zoveel als hij kon. Hij voerde daar gesprekken met politieke leiders en ontmoette zijn kinderen doorgaans aan tafel, maar hij voelde zich pas werkelijk ‘Bapak’, vader van alle Indonesiërs, wanneer hij door het land reisde en zich hoogst ongedwongen tussen zijn volk kon bewegen. Dat, zo concludeerde ik na tientallen reizen te hebben meegemaakt, waren Bung Karno's meest genotvolle dagen. Dat waren zijn uren van ‘Herzenbildung’ onder zijn ‘bangsa Indonesia’.^1. Jawaharlal Nehru deed overigens precies hetzelfde. Diens record is geweest een autorit door het platteland van zes dagen, waarbij 3000 kilometer werd afgelegd en een gemiddelde van twintig redevoeringen per dag werd geteld.^2.

Voor Nederland was Serang een historische plaats want in deze omgeving hadden in 1596 de eerste landgenoten voet op Indonesische bodem gezet. Cornelis de Houtman en zijn metgezellen werden hier door een Javaanse prins en diens volgelingen verwelkomd. Zoals de adat^3. van het land voorschrijft wilden de Indonesiërs geschenken en vruchten aan-

1. Bangsa is het Indonesische woord voor volk.

2. ‘The Asians,’ Their Heritage and their Destiny, door Thomas Welty, J.B. Lippincott Company, Philadelphia-New York (1962) pagina 320.

3. Oude gewoonten en tradities van het land.

[p. 16]

bieden. Professor Vlekke herinnert ons er echter aan, dat de Hollanders het veiliger oordeelden om de Javaanse vorst en diens vrienden neer te schieten.^4. Aldus was hier in Serang de kennismaking tussen twee volkeren begonnen.

Het was warm die zondagmiddag in de zaal. Airconditioning kende men die jaren nauwelijks in Indonesië. Ik zat in het midden aan een gangpad samen met Olga Chechetkina van het Sowjet-partijblad Pravda.

Nadat de President ongeveer een half uur had gesproken ging hij onverwachts in het Nederlands verder: ‘Hier zit een Nederlander,’ en hij wees naar mij. ‘Hij heet Willem Oltmans.’ Langzaam en met nadruk herhaalde hij deze woorden. Een aantal microfoons stond ‘live’ op het net van Radio Republik Indonesia aangesloten.

‘Ik heb deze Nederlander gevraagd of hij een geboren en getogen belanda^5. was. En inderdaad hij is een rasechte Hollander. Ik wens hem hier van deze plaats dank te zeggen voor de steun die hij ons heeft gegeven met onze aanspraak op Irian-Barat.’^6. De president herhaalde zijn woorden in het Behasa Indonesia.^7. Daarop vervolgde hij:

‘Ik heb deze Willem Oltmans eens gevraagd waarom hij ons eigenlijk in onze strijd steunt.^8. Hij heeft toen geantwoord:’ en Sukarno sprak de volgende zin met enige nadruk uit, ‘Ik doe dit terwille van mijn land en mijn koningin.’

De zaal applaudisseerde.

‘Ik vond dit een goed antwoord,’ vervolgde de president, ‘ik acht het daarom belangrijk, omdat deze Willem Oltmans zijn persoonlijkheid en zelfstandigheid niet prijsgeeft. Hij weet precies wat de waarachtige belangen van Nederland zijn, want wanneer de Nederlanders Irian-Barat niet zouden overdragen zou dit immers uiteindelijk ten nadele van Nederland zelf zijn!’ En daarop riep Bung Karno tweemaal door de microfoons: ‘Terimah kassi,^9. Willem Oltmans!’

Het was bijna vier eeuwen ná De Houtman's bloedige landing nabij Serang. Het Indonesische eilandenrijk had 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid geproclameerd en als erfgenaam van de vermoorde Javaanse prins en diens volgelingen stak Sukarno een vriendschapshand uit naar Nederland. Hij richtte daarbij het woord tot mij, als Nederlander. Want het was duidelijk dat het staatshoofd deze woorden van vriendschap niet tegen mij persoonlijk uitsprak, maar bewust zijn overweldigende prestige bij het Indonesische volk inzette, om de groeiende anti-Nederlandse stemming die dagen terug te draaien. Niemand anders dan hij, Sukarno, kon zich in 1957 nog permitteren dergelijke uitspraken over de voormalige koloniale mogendheid te doen. Hij deed het bovendien nog in onze eigen taal. Ik wist uit mijn vele persoonlijke contacten met hem dat hij het meende.

4. Professor B.M.H. Vlekke, Nusantara: A History of Indonesia. W. van Hoeve Uitgeversmaatschappij, Den Haag 1959, pagina 108.

5. Ook wel gebruikt als scheldwoord voor Nederlander.

6. Indonesische naam voor Westelijk Nieuw Guinea, een gebied even groot als Californië, dertien maal Nederland, wellicht de meest onaantrekkelijke jungle ter wereld, nauwelijks door ‘wit-mensen’ betreden, met uitzondering van Margaret Mead en Jan van Baal, en de wonderlijke inzet tot het kruisen der degens met Indonesië ad infinitum. (Het gebied telde naar schatting 700.000 Papoea's en 17.000 Nederlanders met hun gezinnen.)

7. Indonesische taal.

8. De omstandigheden waaronder het gesprek waar Sukarno aan refereert plaatsvonden worden verteld op pagina 44.

9. Terimah kassi betekent dank u wel in het Indonesisch.