'Tell me who your friends are...'

[p. 161]

Uitgeverij Papieren Tijger

Paul, Jan en Lidewij van Uitgeverij Papieren Tijger hebben het onmogelijke gepresteerd. Wim Hazeu en de gigant Bosch & Keuning lieten me zakken, omdat men in Baarn na de genadeslag van Buitenlandse Zaken in Johannesburg in 1992 - en de verhuizing naar een kamer drie hoog voor in de Jordaan - niet dacht dat ik er ooit nog bovenop zou komen. Hazeu en In den Toren publiceerden tussen 1985 en 1989 vijf delen memoires. Papieren Tijger deed tussen 1997 en 2002 hetzelfde. Hazeu pro-

[p. 162]

beerde aanvankelijk Papieren Tijger nog in de wielen te rijden door te dreigen met copyrights. Henk Hofland deed trouwens hetzelfde toen bij Hazeu mijn herinneringen over hem en Nijenrode uitkwamen. Zeg me wie Uw vrienden zijn! Hofland en Hazeu in ieder geval niet. Maar met Paul, Jan en Lidewij, die me in mijn meest benarde levensjaren (1990-2000) honderd procent zijn blijven steunen, wil ik thans proberen ook de komende 60 delen dagboek uit te brengen. We zijn midden in de onderhandelingen tussen de Stichting Willem Oltmans en Uitgeverij Papieren Tijger om de komende 60 delen door dit Bredaase driemanschap uit te laten brengen. Dan is mijn levenswerk vervuld. Intussen is Peter bezig de meer dan tienduizend brieven aan hem publicabel te maken. En wat de Rode Stormbal beterft: ze hebben gewoon gelijk. Ben altijd een kruidjeroermeniet geweest.

Hijs de Rode Stormbal!

Vanaf 1993 hebben wij te maken niet het fenomeen Willem Oltmans. Sindsdien waait het altijd. Is het niet via telefoon of op kantoor, dan is het wel in ons hoofd. Waar Willem komt, wordt het nooit meer windstil. Konden wij ons vroeger nog koesteren in de luwte na een boek over kraken, spionage of bajessen, dan was dat voorgoed voorbij. Het permanente innerlijke oproer is realiteit geworden nu de stormgod waait.

Toen wij Willem Oltmans voor het eerst ontmoetten, kenden wij hem van zijn optreden in het programma van Adriaan van Dis. Maar ook vanwege zijn bemoeienis met de Nederlandse naweeën rondom de dekolonisatie van Indonesië en Suriname. En er was iets met hem en Zuid-Afrika. Hoe die vork in de steel zat wisten we toen nog niet. Hoe de man in elkaar stak, daar hielden we ons nog helemaal niet mee bezig. Dat was niet aan de orde.

In 1993 was de toenmalige redactie van Papieren Tijger met uitgeverij EPO uit België een boek over leugens in de media aan het voorbereiden. Naast die van tientallen andere journalisten en mediadeskundigen kwam ook de naam Willem Oltmans op tafel. Wij wilden ze uitnodigen om een bijdrage te leveren aan het boek,

[p. 163]

omdat we meenden dat ze met manipulaties in de media hadden te maken. Vrijwel niemand was bereid op ons verzoek in te gaan. Van Ginniken aarzelde nog, maar zag er uiteindelijk ook vanaf. Er was een uitzondering: Willem Oltmans. Hij stuurde per omgaande een bijdrage! Deze reactie is tekenend voor Willem: als hij ergens achter staat, dan aarzelt hij niet, dan gaat hij er in volle vaart tegenaan!

Na de publicatie van De Medialeugen belde Willem ons op om te vragen of wij een boek van hem zouden willen publiceren. Dat wilden we natuurlijk wel. Voor ons was Willem een gevestigde naam, en die hadden we niet onder onze auteurs. Willem kwam langs, zag ons en het werd hem duidelijk dat hij in het hol van de Bredase kraakbeweging zat. ‘Ha, dus nu zit ik bij de krakers!’ riep hij enthousiast uit. Een langdurige samenwerking was geboren.

Een samenwerking die overigens lang niet door iedereen begrepen werd. Willem stond in sommige kringen bekend als ‘rechts’, terwijl hij in andere kringen als ‘links’ betiteld werd. Voor de uitgeverij betekende het dat enkelen zich zelfs tegen ons kantten, omdat het volgens hen niet kon dat een linkse uitgeverij boeken uitgeeft van een dergelijk rechtse Zuidafrika-aanhanger. Willems verhaal vonden wij echter voor iedereen van belang, en zeker ook voor ‘links’.

Willem bleek een proces tegen de staat te starten, wat wij natuurlijk zeer graag wilden ondersteunen. Het maken van het eerste boek, Persona non grata, ging van start.

Al gauw bleek dat werken met Willem heel anders is dan met onze andere auteurs. De eerste jaren van ons contact stonden natuurlijk in het teken van het proces tegen de staat. Van de druk die Willem daarvan ondervond, ondergingen wij de neerslag. Soms in de vorm van plots aangekondigde boeken of pamfletten - die dan ook vervolgens in recordtempo uit het faxapparaat tuimelden - maar vaker in de vorm van veelvuldige stemmingswisselingen. Na zijn overwinning zou dat allebei blijven. Veelal kraakte het faxapparaat in al zijn voegen bij alweer een nieuw project, en dat terwijl het vorige nog niet afgerond was. Voordeel is dat iedereen sneller

[p. 164]

de faxrol kan verwisselen dan dat de Ferrari-monteurs vier wielen vervangen.

Willem is zeer veeleisend en bepalend en het duurt even voordat tekstcorrecties geaccepteerd worden. Maar eerlijk is eerlijk, hij kan complimenteus zijn: dat zo'n boer uit de polder hem voor een ondraaglijke vergissing heeft behoed.

En natuurlijk leidt hij aan het idee waar veel auteurs last van hebben: dat een uitgever alleen voor hem werkt, dag en nacht.

Het plannen van het werk is moeilijk. Behalve bij de Memoires, levert Willem nooit een totale boektekst, hij schrijft een hoofdstuk en stuurt dat gelijk op. Voordat we een tekstscanner hadden, moest het door ons op de pc overgetikt worden, wat nog wel eens tot tandengeknars leidde. Om nog maar te zwijgen over de vele verwarrende correctierondes. Terwijl Willem dan zegt dat wij niet weten wat werken is, bezorgt hij ons door zijn werkwijze zoveel extra werk, en sticht hij soms zoveel verwarring, dat hij schijnbaar gelijk krijgt.

Ondanks dit soort aanpassingsproblemen is het steeds de moeite waard gebleken. De tomeloze energie, de humor èn het gekat van Willem, maken dat we graag met hem werken. Hij heeft altijd een scherpe visie op politieke ontwikkelingen en weet ook altijd waar hij het over heeft. Hij komt nooit zomaar met een theorie, maar baseert die op gebeurtenissen uit het verleden. Een van de meest tekenende voorbeelden hiervan was de brochure Who are the no. 1 war criminals? Hij schreef deze in augustus/september 2001; op 11 september werd door ons de laatste hand gelegd aan het pamflet, om het diezelfde dag naar de drukker te kunnen sturen, toen Willem belde over het drama wat zich afspeelde in New York en Washington. (Uiteraard heeft Willem de volgende dag nog een paar regels toegevoegd.) Terwijl de ganse Westerse wereld zich op dat moment afvroeg waarom sommige mensen zo'n hekel aan Amerika hebben, had Willem daar al een perfecte analyse van gemaakt, die in de vervolgbrochures (Not Guilty, Global Terrorist, New Nazis) alleen nog maar werd geperfectioneerd. Geen wonder dat er in Azië zo'n grote belangstelling voor is.

[p. 165]

Willem, je bent vaak lastige, je hebt geen flauw idee wat je geblaas van tijd tot tijd in onze burelen teweeg brengt, maar we zouden niet graag zien dat de storm ging liggen!

November 2002

Paul de Ridder

Jan van Herp

Lidewij Snelders.