Persona non grata

[p. 98]

19 Schurken in zaken

Ik heb over de corrupte praktijken van de bvd en de voorgangers van Docters van Leeuwen in 1986 het boekje Zaken Doen gepubliceerd⁹⁰. Hierin geef ik op summiere wijze weer hoe vier Nederlandse zakenlieden reageerden op afspraken die ze met me hadden gemaakt, soms in grote vriendschappelijkheid, na ingrijpen van de bvd dat ze hun banden met me dienden te verbreken. Ook zonder dit met zoveel woorden te adviseren heeft een goedverstaander meestal maar een half woord nodig, vooral zakenlieden, die bovendien boter op hun hoofd hebben.

Het eerste eclatant voorbeeld is Ernst van Eeghen, de befaamde Amsterdamse koopman en bankier. Ik ontmoette hem bij toeval op een Atlantische Conferentie in Parijs. We raakten de daarop volgende jaren bevriend. Ik logeerde menig weekeinde op Berkenrode in Heemstede. Ik was eigenlijk veel meer gesteld op mevrouw Van Eeghen, Erika van Panhuys, die een schitterende tekening van me maakte. We bezochten met z'n drieën een religieuze conferentie op Windsor Castle. In die dagen kwam mijn boek uit dat ik samen met de Sovjet-adviseur van het Kremlin, Georgii Arbatov, had geschreven, wat Van Eeghen deed beseffen, dat ik in Moskou uitstekende contacten had opgebouwd.

Zelf kende hij in de ussr een aantal hoogbejaarde maarschalken en generaals via oud-strijders organisaties. Schrandere koopman, die Van Eeghen is, was hij er niet wars van om zelf nuttige contacten in het machtscentrum van het Kremlin te hebben. Hij wilde best zaken doen in de Sovjet Unie en dit combineren met zijn godsdienstige missie, namelijk van bijbels uitdelen in de Russische taal, tot en met de kamermeisjes in de hotels zegenen, die hem daar, op de knieën vallend, om vragen. Daarnaast heeft hij krampachtig een rol willen spelen bij détente en de ontwapeningsonderhandelingen waar ik hem eveneens sleutelcontacten in de ussr voor leverde waar hij op verder kon borduren.

Het komt er op neer, dat ik hem op het beleidsmakersspoor heb gezet, waar hij dan vervolgens aanzienlijke bedragen uit privé-fondsen tegen aan gooide, zodat de contacten zich als een olievlek verder uitbreidden. Hij gebruikte de aldus in Moskou verkregen relaties om zich in Washington binnen te wurmen bij mensen als Senator Sam Nunn, een notoire havik en invloedrijk man in het Amerikaanse congres op het gebied

90 In den Toren, Baarn (1986).

[p. 99]

van bewapening en militaire zaken. En zo ontaardde het zaken doen in een veelkoppig monster van activiteiten tussen Oost en West, die hem zelfs er toe zouden brengen voedselkonvooien te helpen organiseren toen Gorby's experimenten aan gruzelementen vielen bij gebrek aan een doordachte visie ten aanzien van de fameuze perestroika.

Van Eeghen wilde iets terug doen, ik vermoed mede onder invloed van Erika. We sloten een contract voor de levering van chemicaliën ter waarde van twintig miljoen gulden aan de Sovjet Unie, wat voor mij een honorarium van twee ton vertegenwoordigde. Ernst kende mijn teruglopende inkomsten. Hij was exact op de hoogte van het Haagse doel mij tot de bedelstaf te brengen. Hij wilde mij, dat dacht ik toen tenminste, oprecht helpen als vrome Christen.

Enkele maanden later, ik had pas één public-relations-reis voor van Eeghen naar Moskou gemaakt, zegde Van Eeghen dit contract als donderslag bij heldere hemel op. Ik vroeg om een verklaring. ‘Omdat ik jeuk aan mijn neus heb’, was het antwoord van de man die drie eeuwen aan voorvaderen in zijn werkkamer heeft hangen. Later vertelde hij - en ik mocht dit niet in mijn dagboek opschrijven - dat de bvd hem enkele malen had bezocht om over mij te spreken. Zowel Van Eeghen als de bvd zullen hier officieel over liegen, maar van binnenuit het koopmanshuis kon ik de puzzel toch geleidelijk ontwarren. Van Eeghen & Co. waren indertijd onderworpen aan een onderzoek van de rijksrecherche, waarbij kwam vast te staan dat gelden van ontwikkelingshulp bestemd voor Afrika in verkeerde zakken waren beland. Ze zijn teruggestort. ‘Weet u nog’, aldus de bezoekende bvd-ambtenaren, ‘dat u indertijd een onderzoek hebt opgelopen naar bepaalde malversaties?’ Wanneer je dan daarop een praatje lanceert van hoe ongewenst Oltmans wordt geacht in Den Haag, dan kiest een Van Eeghen eieren voor zijn geld. Erika van Eeghen heb ik nooit meer kunnen vragen hoe volgens haar de vork in de steel heeft gezeten, want zij overleed onverwachts aan een hersenbloeding.

In Zaken Doen heb ik een soortgelijk overzicht gegeven van de ervaringen met het lid van de top van Philips, Gerrit Jeelof, een andere oud-Nijenrode makker. Via de Club van Rome beschikte ik in Moskou over een belangwekkend contact, gedurende vijftien jaar opgebouwd met professor Jermen Gvishiani, de schoonzoon van premier Kosygin en de vice-voorzitter van het comité voor Wetenschap en Techniek van de Raad van ministers ussr. Ik bracht Jeelof in Wenen in contact met Dr. Gvishiani en voerde in uitstekend overleg een aantal belangrijke mis-

[p. 100]

sies in Moskou uit met het oogmerk de opening van een Philipskantoor te versnellen.⁹¹

Toen ik jaren later een zéér bescheiden nota indiende voor bewezen diensten gaf Jeelof geen thuis. ‘Jij bent ook hartstikke gek’, aldus Hans Teengs Gerritsen. ‘Je vroeg een honorarium van één ton. Je had één miljoen moeten vragen en van te voren schriftelijk moeten vastleggen. Philips neemt je immers in geen duizend jaar serieus wanneer je een jodenfooi vraagt voor een zo belangrijk project’ Ik dacht, ‘Ja vriend, maar ik wordt liever niet genoemd in een Commissie van Drie rapport inzake Lockheed’. Uiteindelijk moest ik Mr. H.M. Voetelink vragen naar Eindhoven te gaan. Hij sleepte er bij Jeelof 25.000 gulden honorarium uit, waarvan hij zelf de helft als advocatenhonorarium aftrok (zonder ooit een nota in te dienen).

Met S. Orlandini kwam ik op 5 oktober 1983 in zijn kantoor in zijn hoedanigheid van president-directeur van de klm overeen, dat ik me zou inzetten voor de heropening van de luchtverbinding Amsterdam - Paramaribo, die Desi Bouterse had stop gezet. Orlandini liet me door zijn chauffeur Rinus in een snelle bmw in Amsterdam Noord ophalen. Ik kreeg de indruk, dat hij werkelijk geïnteresseerd was. Ik belde vanaf zijn bureau met de Surinaamse ambassadeur Henk Herrenberg en het project werd beklonken. Tegelijkertijd overhandigde ik een brief aan de klm directie, dat mijn honorarium 100.000 gulden zou bedragen, vermeerderd met te maken kosten. Ik vloog een aantal malen op en neer naar Suriname en samen met Harvey Naarendorp gelukte het de eerste directe vluchten in juli 1984 weer van de grond te krijgen. Dat was nu een klus geweest, welke officieel Den Haag tot stand had behoren te brengen, maar met de gebruikelijke scheve-toren-van-Pisa-denkbeelden over Suriname in hun hoofden, concentreerde men zich liever op scheldpartijen dan iets nuttigs tot stand te brengen ten behoeve van de duizenden zwaar gedupeerde Surinamers, die via allerlei omwegen naar familie en vaderland dienden te reizen.

Ik wachtte dus een aantal weken en schreef een herinnering naar Ron Wunderink, de public relations directeur van de klm. Hij was na iedere reis van mij naar Paramaribo steeds in het Hilton aan de Apollolaan komen opdraven om de laatste nieuwtjes van mijn vorderingen te vernemen, waarbij hij me dan een Spaatje aanbood, omdat ik niet drink. Nu

91 Ook ten kantore van Dr. Gvishiani verscheen op een dag een diplomaat van de Nederlandse ambassade om mij zwart te maken.

[p. 101]

gaven, zowel de heer Orlandini als Wunderink niet thuis meer. Dus opnieuw moest ik Mr. H.M. Voetelink verzoeken deze onaangename ontwikkeling van wir haben es nicht gewusst in ordelijke banen te leiden. Ik kreeg geen cent. Waarom niet? ‘We hebben u nooit schriftelijk bevestigd, dat we met uw brief van een honorarium van 100.000 gulden akkoord zijn gegaan.’ Na veel gezeur bij Wunderink betaalde hij 10.000 gulden aan onkosten op zes vliegtickets die ik had moeten voorschieten terug, maar verdere vergoeding van onkosten, zoals een verblijf in het Torarica hotel, daar kon ik naar fluiten. Feitelijk is het herstel van de vliegverbinding met Suriname een cadeautje van mij aan de klm geweest,

Hans Teengs Gerritsen herhaalde wat hij inzake Philips en Jeelof had gezegd, dat ik één miljoen had moeten vragen om serieus te worden genomen. Ik heb echter nooit uit het oog verloren, dat ik een journalist was, die, hiertoe door Den Haag gedwongen van nieuws-doorgever op nieuws-maker moest overstappen en wanneer het me dan lukte via persoonlijke contacten een opdracht te versieren de bvd op bezoek kreeg om mijn kansen geld te verdienen tijdig te vernietigen.

Een ander ergerlijk voorbeeld heeft zich voorgedaan met de voormalige lampenverkoper van Philips, Frans Lurvink. De man had vele miljoenen vergaard met het opkopen van vervallen en failliet gegane bedrijven, ze te herorganiseren en opnieuw winstgevend te maken. Op zichzelf het werk van een financieel genie. Hij was bij Carel Enkelaar van de nos-televisie binnengestapt met de mededeling, dat hij iets aan de slechte verhouding tussen Oost en West wilde gaan doen met zijn miljoenen. Carel raadpleegde mij. Lurvink en Enkelaar overwogen een think tank tussen Oost en West op te zetten. Ik antwoordde, dat er al honderd van dergelijke ondernemingen in de wereld opereerden, maar dat er nog geen authentieke ontmoetingsplaats was voor journalisten uit het Sovjet en Atlantische blok om elkaar nader te leren kennen. Dit was steeds mijn benadering van het Sovjet vraagstuk geweest, tot en met de uitnodiging van Sovjet-diplomaten in mijn huis met alle gevolgen van dien. Mijn voorstel werd aanvaard. Lurvink had kasteel Den Alerdinck van een failliet gegane edelman voor een prikkie opgekocht, het vervolgens laten opkalefateren en warempel de Alerdinck Stichting werd opgericht, met dit kasteel als ontmoetingsplaats. Nooit heb ik zo'n naamgeving begrepen, evenmin heb ik dat van prins Bernhard begrepen die zijn organisatie naar het hotel de Bilderberg bij Arnhem noemde met als enige reden dat daar de eerste vergadering plaats vond.

Het Frans Lurvink-drama, met de gebruikelijke interventies van De

[p. 102]

Telegraaf, gevolgd door twee bezoeken van bvd-agenten aan het kasteel om zoals te doen gebruikelijk mij ook aldaar de das om te doen boekten voor mij de gebruikelijke negatieve resultaten⁹². Lurvink gaf openlijk toe, dat de bvd langs was geweest, om over mij te spreken. Deze types zullen nooit rechtstreeks adviseren mij te dumpen, maar ze houden zodanige praatjes dat mensen als Van Eeghen, Jeelof, Orlandini en Lurvink het zekere voor het onzekere nemen en een smoes verzinnen als ‘omdat ik jeuk aan mijn neus heb’.

Wie weet heeft Lurvink, aasgier op goedkope en failliet gegane ondernemingen, de ineenstorting van het Sovjet blok juist ingeschat. Hij sprak er veel over. Hij voert in 1994 in Moskou het hoogste woord, pronkt met andermans veren, want als Van Eeghen heb ik letterlijk al zijn oorspronkelijke contacten tot stand gebracht en dit zonder dat hij er ooit één cent voor heeft neergeteld. Zo zijn onze manieren bij deze heren van het vaderlandse bedrijfsleven.

Van Eeghen heeft miljoenen net als Lurvink. Orlandini behoort tot de voornaamste gepensioneerde vaderlanders. Jeelof had een inkomen van 9 ton per jaar met een elektronisch beveiligde villa en een privé-jet van Philips om naar Wenen te vliegen voor de door mij gearrangeerde afspraak met professor Jermen Gvishiani - die dagen één der invloedrijkste personages rond het Kremlin omdat hij in één huis met zijn schoonvader premier Kosygin woonde. Alle vier hebben ze mij bescheiden inkomsten onthouden voor naar verhouding belangrijke diensten. Zeker in het geval van zowel Philips als de klm. Zij zullen van schoftenstreken niet meer wakker liggen, want het is de tweede natuur van de groten der aarde, om als het hen beter uitkomt over lijken te gaan. Alleen, ik ben er nog. Ik voel me nog volmaakt in tact en ben zeer dankbaar voor de opleiding in De Horst en Baarn, zodat ik me nooit heb laten verleiden te huilen met de wolven in het bos.

92 Alle details over deze intriges heb ik in Zaken Doen in 1986 op datum en uur beschreven. Geen enkele krant heeft dit boekje besproken, ook de nrc niet.