Over intelligentie

[p. 272]

Richard J. Herrnstein
Psycholoog, Harvard universiteit, adviseur van minister Luis A. Machado^1., Verenigde Staten

In welke richting adviseert u de Venezolanen?

Er zijn een aantal manieren om uw vraag te beantwoorden. Een ongewoon aspect van het Venezolaanse project is de instelling van een ministerie los van het ministerie van Onderwijs, wat iets is dat ik nog nooit eerder gehoord heb. Het is een uniek initiatief.

Waarom zijn ze een apart ministerie begonnen?

Ik denk dat minister Machado los wilde kunnen werken van de administratieve structuur van de bureaucratie van een compleet ministerie van Onderwijs. Dat was waarschijnlijk een zeer goede stap, want een minister van Onderwijs mag dan misschien nog zo behulpzaam willen zijn, er is toch een ingebouwde bureaucratie aanwezig, zoals in alle andere regeringsinstellingen. Wat minister Machado eigenlijk zegt is: ‘Ik wil een nieuwe kijk op het totale probleem hebben.’

Toen ik in Caracas was kreeg ik duidelijk de indruk dat het openbaar onderwijs in Venezuela niet zo goed werkte als het zou kunnen. Het is een land dat nog maar pas geleden rijk is geworden. De middelen die er vroeger voor het onderwijs beschikbaar waren, gingen hoofdzakelijk naar het particuliere of het katholieke onderwijs toe.

Bevoorrecht onderwijs.

De tamelijk smalle laag van de bevoorrechte klasse maakt geen gebruik van het openbare systeem om zijn jeugd op te voeden. Een openbaar onderwijssysteem op grote schaal is in Venezuela nog maar korte tijd geleden in het leven geroepen. Het schijnt niet zo goed te werken als in andere landen met een soortgelijke geschiedenis en ontwikkeling.

Maar politiek gesproken zegt dr. Machado dat er voor iedereen gelijke opleidingskansen moeten zijn.

Dat is juist. Minister Machado is echter ook van mening dat in-

1. Hoewel ik tweemaal naar James Hall in Harvard ben geweest om dr. Herrnstein 40 minuten te interviewen, speciaal met het oog op het feit dat hij de voornaamste adviseur uit de Verenigde Staten van het Venezolaanse project is, heeft hij bij herlezing van de woordelijke tekst van zijn eigen eerder gesproken woorden zoveel uit de gesprekken geschrapt, waardoor dit interview tot éen van de kortste is teruggebracht.

[p. 273]

telligentie een voor iedereen geldende eigenschap is, een zekere speciale eigenschap, die de mensen in meer of mindere mate bezitten. Psychologen daarentegen zien de intelligentie in wezen als een familie van eigenschappen en niet éen. De eigenschappen komen tot uiting in verschillende soorten vaardigheden, duidelijke vaardigheden zoals lezen, herinneren, redeneren.

Instincten?

Ook dat misschien, als u met instinct een motiverend element bedoelt, de drang om te leren, dan is instinct duidelijk een onderdeel van deze zeer gecompliceerde zaak. Er bestaat bij mij geen enkele twijfel dat, althans gedeelten van de intelligentie te zijner tijd misschien zelfs allemaal, ontvankelijk zijn voor onderwijs.

Programmering?

Dat is nogal een beladen woord.

Maar daar komt het eigenlijk wel op neer.

Waarom noemen we het niet gewoon onderwijs? Toen ik naar Caracas ging, woedde er onmiddellijk na de instelling van Machado's ministerie voor menselijke intelligentie een hevige strijd. Veel mensen twijfelden eraan of de intelligentie eigenlijk wel een zaak voor de regering was. Maar stel dat een regering voor het eerst een ministerie voor de Ontwikkeling van de Gezondheid zou oprichten. Dat zou een groot aantal allerlei verschillende soorten activiteiten, faciliteiten en diensten omvatten, die allemaal samenkomen op éen punt. Het idee van een ministerie voor de Ontwikkeling van Intelligentie kan op dezelfde wijze worden uitgelegd en misschien minder rigoureus dan dr. Machado aanvankelijk heeft gedaan.

Soms lijkt het, als je de minister hoort, of zijn ministerie binnen achttien maanden Venezuela, zo niet de hele wereld zal veranderen, maar hij accepteert nu wel de meer bescheiden verwachtingen van de psychologen die hij geraadpleegd heeft.

Wat hij voorstelt te doen is enorm nuttig. Ik vind hem bijzonder prettig om mee te werken.

Wij zijn erin geslaagd een paar wetenschappers te interesseren van Belt, Berauch & Newman, eem grote technische firma in Cambridge met zo'n vijfduizend werknemers en achthonderd afgestudeerde stafleden, waarvan twintig procent filosofen, waaronder een groep psychologen die gespecialiseerd zijn in de psycho-

[p. 274]

logische informatieverwerking. Dat komt zeer dicht bij wat dr. Machado intelligentie noemt.

Welke richtingen staan u voor ogen?

Het gaat om kinderen van middelbaar-schoolniveau en het leren van wat dr. Machado zeer juist ‘denkvaardigheden’ noemt.

Het lijkt er inderdaad soms op alsof dr. Machado de wereld wil veranderen. Maar zijn de behoeften in Venezuela hetzelfde als bijvoorbeeld in ontwikkelde landen zoals Nederland?

Ik denk dat sommige programma's die we aan het organiseren zijn overal naar toe kunnen worden geëxporteerd. Ik denk dat er bepaalde soorten cognitieve vaardigheden zijn, waar alle landen van zouden kunnen profiteren, maar aan de andere kant heeft het geen zin onderwijs te veranderen alleen om de verandering zelf. Verschillende schoolsystemen kunnen verschillende dingen goed of slecht doen. Het is ook zeer wel denkbaar dat de techniek van onderwijs nog niet helemaal gereed is voor ieder type versneld onderwijs dat we kunnen verzinnen.

Al geloof ik dat wat dr. Machado zegt heel goed is, is de tijd misschien nog niet helemaal rijp. Over vijf of tien jaar heeft het misschien meer kans, dat proberen we nu na te gaan.

Na dat gezegd te hebben wil ik uw lezers er graag op wijzen dat het filosofische argument dat minister Machado aanvoert mij heel erg aanspreekt. Ik deel zijn standpunt dat een centrale bron van de politieke strijd in de wereld evenzeer veroorzaakt wordt door het verschil in de intelligentie van mensen als de verschillen in rijkdom van de ouders of de verschillen in maatschappelijke klasse of achtergrond.

Wat vindt u van Ierse katholieken en protestanten, die elkaar misschien wel voor eeuwig naar het leven staan?

Nu op het ogenblik is er waarschijnlijk een verschil van 10 tot 12 punten in het iq tussen de Ieren en de Engelsen in Engeland, wat wel de oorzaak van de sociale en politieke onrust in dat deel van de wereld moet zijn, Ik zeg niet waar dat verschil vandaan komt. Het ligt misschien aan het verschil in schoolopleiding, in culturele achtergrond, in opvatting. Het kan aan verschillen in alle mogelijke dingen liggen.

[p. 275]

Dat geloof ik niet.

Laat ik het op een andere manier zeggen. Ik geloof dat indien testcijfers van de aanleg om te studeren voor de Ieren en de Engelsen in Engeland konden worden vastgesteld, dat dan de politieke, sociale en culturele problemen snel zouden verdwijnen. Daar is niets geheimzinnigs aan. Dat verschil in cijfers is echter het eerste teken dat er op een later tijdstip in het leven van een kind een verschil in het gemiddelde inkomen, een verschil in succes en in het daaropvolgende onderwijsniveau zal zijn.

Spreekt u over kinderen of volwassenen?

Over kinderen én volwassenen. Het verschil in iq schijnt vanaf de jeugd niet te veranderen.

Hetzelfde geldt voor Afrika of voor de eeuwige ruzie tussen Israëli's en Arabieren dus ook?

Ik heb geen cijfers van het Midden-Oosten, maar ik wil daar wel dezelfde gok op doen. De reden dat ik gok is dat de intelligentie voor sociologische feiten een doorslaggevende rol overal doorheen speelt.

Toen de Joegoslaaf Milovan Djilas de New Class schreef, viel hij niet alleen de kritiek op de heersende macht aan, maar ook de voorwaarden die voor de macht nodig zijn. De gelijkheidsidealen van de Joegoslavische revolutie hebben eenvoudig de weg voor een nieuwe elite gebaand, aanvankelijk ongetwijfeld gebaseerd op geestelijke bekwaamheid.

Daarom komen de argumenten van dr. Machado mij juist voor. Hij heeft gelijk. Die man is geniaal.

Vooral omdat hij kans ziet zich met zulke vooruitstrevende ideeën politiek te handhaven.

Dat bedoel ik met geniaal. Hij is een ziener. Dr. Machado staat ook helemaal open voor andere mensen. Ik heb hem wel eens voor een publiek bezig gezien, ook in Caracas. Aanvankelijk was het publiek vaak vijandig, zodat zijn eerste reactie was, dit is hopeloos, we krijgen geen poot aan de grond. Maar aan het eind van de bijeenkomst zeiden de mensen Luis Alberto tegen hem en sloegen hun armen om hem heen, omdat de minister blijkbaar in staat is een gemoedelijke sfeer te scheppen.

[p. 276]

Ik vind het jammer dat dr. Machado vaak enorme doeltreffende betogen opbouwt, die ook heel overtuigend zijn, en door er dan veel te lang op door te borduren in zekere zin weer afbreekt wat hij juist heeft opgebouwd. Dat heb ik in juni 1981 op de conferentie van de Club van Rome in Caracas zien gebeuren. Hij laat zich meeslepen en je zou tegen hem willen zeggen: ‘In der Beschränkung zeigt sich der Meister.’

Wat is de reactie van het Amerikaanse publiek op dr. Machado's revolutionaire ideeën, zoals hij ze noemt?

Hij heeft een rede gehouden op Harvard, wat een donderend succes was, moet ik zeggen. De mensen vinden het prachtig. Dit tamelijk starre publiek in New England hing aan zijn lippen. Zijn rede is in de Harvard Gazette, onze officiële krant hier, volledig opgenomen.

Maar Burton White^2. bijvoorbeeld was nogal kritisch en vond dat de Venezolanen niet genoeg aandacht aan de kritieke fase van het kind van nul tot drie jaar besteden.

Ik kan daar zelf niet over oordelen, omdat ik niet tot in details op de hoogte ben van wat er in Caracas gebeurt. Ik weet wel dat de cursus van Edward de Bono op de jongere leeftijden is gericht. Die van ons is op het niveau van de zevende klas gericht. De Bono werkt geloof ik met de vierde klas van het lagere-schoolpeil. En dan heb je natuurlijk nog het gezinsproject van Beatriz Manrique, het project voor jonge kinderen, maar daar heb ik tot nu toe nog geen resultaten van gehoord.

Uit wat ik gezien heb, verspreidt dr. Machado zijn risico's heel verstandig, maar het is mogelijk dat hij op de jongste niveaus meer zou moeten doen.

Wat zijn de eerste resultaten van uw Venezolaanse studies?

Die zijn bijzonder interessant. Ons team is op het ogenblik bezig in de provinciehoofdplaats Barquisimeto. Wij nemen ongeveer duizend schoolkinderen intelligentietests af. Wij hebben reeds tests afgenomen bij steekproeven van een paar honderd kinderen.

Wij hebben voor de speciale toestand in Venezuela onze programma's samengesteld, dus ze zijn in het Spaans en putten uit Venezolaanse culturele bronnen. Deze mensen hebben nog nooit van hun leven een intelligentietest gedaan. Dit was onontgonnen terrein. De resultaten waren buitengewoon interessant. De scores kwamen heel sterk overeen met de scores die in andere delen van

2. Zie ook interview nr. 26.

[p. 277]

wereld werden behaald. De afwijkingen waren bijvoorbeeld hetzelfde als de afwijkingen in de Verenigde Staten. Dat is op zichzelf een zeer belangrijke bijdrage tot de ontwikkeling van objectieve instrumenten om de bevolking te bestuderen.

Wat is het doel van uw programma daar in Barquisimeto?

Deze uitkomsten verschaffen ons de operatiebasis. Op dit punt doen ze twee dingen: Ze geven ons een schaalverdeling van de kinderen die de eerste schooljaren doorlopen. Op die manier kunnen we twee vergelijkbare groepen kinderen selecteren, zodat we weten dat de groepen die onze cursus tenslotte krijgen in intelligentie vergelijkbaar zijn met de groepen die de cursus niet krijgen. Het is absoluut noodzakelijk om daarmee te beginnen.

Het andere aspect is dat deze tests ons een operatiebasis van aanleg verschaffen, zodat wij ze aan het eind van de cursus opnieuw een test kunnen afnemen, zowel de kinderen die de cursus hebben ontvangen als de kinderen die hem niet hebben ontvangen. Op die manier kunnen we dan natuurlijk zien of er een significant verschil is opgetreden.

Op die manier stelt u zich dus ten doel de intelligentie op te voeren?

Wel, de cursus is sinds u en ik een paar jaar geleden ons eerste gesprek hebben gehad behoorlijk uitgekristalliseerd. Het heeft nu vorm gekregen. Het is een programma dat een klein aantal verschillende, tamelijk brede, cognitieve denkvaardigheden bevat. Elk van die vaardigheden draagt waarschijnlijk bij tot de score in een intelligentietest. Sommige dragen meer bij dan andere.^3.

Kunt u de vaardigheden die u gebruikt hebt beschrijven?

Vaardigheden waarvan wij redelijkerwijze konden verwachten dat ze konden worden opgevoerd. En ten tweede vaardigheden waarvan wij meenden dat ze in belangrijke mate konden worden overgedragen op wat kinderen in en buiten de school doen.

U moet dat op de volgende wijze opvatten. Wat wij doen, is de Venezolaanse kinderen een stel gereedschappen aanleren, gereedschappen die wij in het algemeen nuttig achten. Het is niets ongewoons. Het enige dat er ongewoon aan is, is dat deze gereedschappen toevallig in hun hoofd zitten.

3. Bij herlezing van de uitgetypte tekst van de oorspronkelijke bandjes heeft dr. Herrnstein de drie laatste vragen geheel geschrapt. Ze waren echter onmisbaar voor de kennis van waar hij in Venezuele mee bezig is, zodat ik genoodzaakt was ze weer op te nemen.

[p. 278]

Het is me nog niet veel duidelijker geworden. Maar wat u onder andere wilt zeggen, is dat de gereedschappen aanwezig maar onderontwikkeld zijn.

Juist. Het zijn cognitieve gereedschappen. Wij hebben in Barquisimeto in feite reeds enkele proeflessen gegeven. De reacties van de kinderen zijn zeer hoopgevend geweest.

Hebt u met mensen van uw eigen staf gewerkt?

Nee, wij hebben ter plaatse leraren van de zevende klas gezocht en ze opgeleid om onze technieken te gebruiken. Dat was een bijzonder prettige regeling. De kinderen waren er blij mee. De leraren waren enthousiast. De kinderen die deze lessen volgden zongen ons toe als we op bezoek kwamen.

Stelt u zich voor deze technieken ook toe te passen in andere ontwikkelings- of zelfs in ontwikkelde landen?

Precies. Als we in Venezuela succes hebben, hopen we dat deze technieken elders ook van nut zijn, ook op Amerikaanse scholen. Wij hebben goede redenen om aan te nemen - hoewel het nog aangetoond moet worden - dat de leraren die dit programma gebruiken, aangemoedigd zullen worden om dezelfde technieken bij hun andere cursussen toe te passen, zodat de technieken zich verspreiden naar de meer traditionele onderwerpen. Ze hebben dit al heel veel zien gebeuren bij de Edward de Bono-projecten en er zijn voldoende aanwijzingen dat dit ook werkelijk gebeurt.

Het is eigenlijk schandalig dat deze programma's in Venezuela ontwikkeld worden, waarom niet in de Verenigde Staten?

Die kritiek is niet helemaal terecht.

U bedoelt, Lyndon B. Johnson heeft Head-Start gelanceerd.

Dat niet alleen. Er worden sinds de jaren zestig honderden miljoenen dollars aan extra leerprogramma's uitgegeven. De resultaten waren niet zo positief als men gehoopt had. Een tijdlang werd er gezegd dat de resultaten volslagen negatief waren. Dat is ook niet juist. Er waren wel wat positieve uitkomsten, maar niet zo hoog als men hoopte. Daar waren een aantal redenen voor. Voor een deel waren de verwachtingen onredelijk hoog gespannen. Een andere reden was dat men niet begreep hoe gedetailleerd deze onderwijs-interventie/extra onderwijsprogramma's georganiseerd moeten worden. Hoe wij precies in de klas moeten ingrijpen of

[p. 279]

hoe gedetailleerd die lessen zijn, wordt vaak niet beseft. De instructies aan een leraar voor een les van drie kwartier in ons programma kunnen dertig bladzijden gedetailleerde aanwijzingen beslaan, die aangeven wat de leraar in eenheden van slechts drie tot vier minuten moet doen. En dan begin je pas die spectaculaire uitkomsten te krijgen.

Als je in werkelijkheid achter in de klas zou zitten, zou je niet het idee krijgen dat de les zo streng georganiseerd was, omdat de leraren er helemaal in opgaan, zodat er een spontane sfeer omheen hangt, wat er in de klas gebeurt, bedoel ik. Maar die spontaniteit vindt plaats binnen een vrij strikt omschreven kader. De leraar weet dat hij de eerste vijf minuten dit doet en de volgende vijf minuten dat. Hij is uit op een bepaald soort reacties en als die uitblijven doet hij dit en dat, enzovoort.

Wat is uw ervaring met de Venezolaanse leraren?

Een van de dingen die we het afgelopen jaar hebben geleerd is, ook al willen we dat al lang, om de leraren erbij te betrekken en hoe belangrijk dit is. De leraren behoren tot het te onderwijzen publiek en ten gevolge hiervan zal de leraar of lerares zelf de doeleinden van het project in zich opnemen om het uit te dragen. Tot nu toe hebben we met Venezolaanse leraren fantastische resultaten geboekt.