Over intelligentie

[p. 214]

Mikhail E. Vartanian
Psychiater, Moskou, Sovjet-Unie

Venezuela heeft een ministerie voor de Ontwikkeling van de Intelligentie.

U bedoelt een ministerie van Gezondheid of een ministerie van Onderwijs?

Nee, het is een aparte eenheid. Minister Machado is nu in nauwe samenwerking met wetenschappers uit de Verenigde Staten, Spanje, Israël en andere landen bezig een aantal proefprogramma's op stapel te zetten. Vindt dit soort onderzoek hier eveneens plaats?

In ons instituut is het voornaamste onderwerp van studie depressie en schizofrenie. Wij hebben een staf van tweehonderdvijftig mensen, waarvan honderdtien personen artsen en filosofen zijn.

Zeker, wij hebben waarschijnlijk soortgelijke programma's hier als nu in Venezuela worden ontwikkeld. Wij hebben hier in Moskou bijvoorbeeld speciale middelbare scholen voor hoogbegaafde kinderen, die uitblinken in wiskunde en andere vakken, kunstenaars, enzovoort. Wij hebben bij het schizofrenische type denkprocessen interessante bijzonderheden ontdekt. Wanneer gewone mensen, van wie wij aannemen dat zij normaal denken, problemen trachten op te lossen, functioneren zij opvallend anders. Toen we stap voor stap de manier nagingen waarop schizofrene patiënten - sommigen, niet allemaal - problemen oplosten, deden ze dat op een totaal verschillende wijze. Zij zijn niet in staat te onderscheiden - vanuit het standpunt van de normale logica gezien - tussen wat rationeel en wat irrationeel is.

Vindt u niet dat de zogenaamde normale mensen tegenwoordig net zoveel moeite met hetzelfde probleem hebben als uw schizofrene patiënten?

Wel, inderdaad, soms introduceren onze patiënten wel zeer ongewone ideeën, maar ondanks deze gekke ideeën kunnen ze toch erg vruchtbaar zijn. Gekke ideeën hebben soms zelfs de aanzet gegeven tot belangrijke ontwikkelingen in de wetenschap.

[p. 215]

U hebt hier toch niet het streven van het Venezolaanse ministerie van Intelligentie op het oog?

Natuurlijk niet. Maar nadat wij deze verschijnselen in schizofrene patiënten hadden vastgesteld, hebben wij controleproeven gedaan om vergelijkingen met andere personen te bestuderen. Ze hebben een aantal kinderen uit speciale scholen voor begaafde wiskundigen genomen en dezelfde maatstaven en dezelfde technieken op die kinderen toegepast. De uitkomsten waren verbijsterend. Zesentwintig procent van de jonge schooljongens, die een speciale aanleg voor wiskunde hadden, vertoonden dezelfde denkwijze als onze schizofrene patiënten lieten zien.

Zo'n zes of zeven jaar later zijn er vervolgstudies uitgevoerd en wat wij toen vonden, was dat de helft van deze kinderen reeds psychiatrische behandeling en hulp nodig hadden.

Er worden in ons land tegenwoordig brede discussies gevoerd, in het bijzonder debatten tussen pedagogen en wiskundigen over deze uitkomsten. De vraag wordt nu gesteld of het eigenlijk wel verstandig is deze begaafde kinderen gedurende een periode van tien jaar en langer bij elkaar op speciale scholen te houden. Uit sociaal standpunt gezien is dat misschien helemaal niet zo gunstig. Maar vooral de wiskundigen houden vol dat wij deze speciale scholen voor hoogbegaafde kinderen nodig hebben, ze daar zo vroeg mogelijk naar toe moeten brengen en ze een speciale opleiding geven, enzovoort.

U schijnt van mening te zijn dat het niet verstandig is.

Ik geloof niet dat wij in dit stadium praktische wetenschappelijke aanbevelingen kunnen geven het niet te doen.

De Venezolanen redeneren, kort gezegd, dat de periode van nul tot zes jaar doorslaggevend is in de vorming van de menselijke ‘chip’, terwijl duizenden jaren dezelfde fouten steeds worden herhaald en, zoals Jose Delgado zegt, ouders en leraren op amateuristische wijze met de kinderhersentjes omspringen, zonder zelfs iets van de biologische bijzonderheden van de hersens af te weten.

Met dat standpunt ben ik het volkomen eens. Ik ben in feite geneticus. Ik werk op het gebied van de gedragsgenetica.

Daarom ben ik u komen opzoeken.

Ik geloof dat het een vergissing is wat sommige mensen denken, dat de hersens van een pasgeboren baby een onbeschreven blad

[p. 216]

zijn. Wij hebben hier in de Sovjet-Unie enkele psychologen die die mening hebben, en misschien tarten ze de toestand een beetje door te zeggen dat ze zo nodig van ieder kind een Mozart kunnen maken.

De Venezolanen zijn het daar waarschijnlijk wel mee eens, omdat zij erin geslaagd zijn zestig Indiaanse kinderen Beethoven te leren spelen in drie maanden door de Japanse Sazuki-methode toe te passen.

Laten we dit eens nader onderzoeken. Ieder mens dat op deze wereld komt bezit, wat wij in de genetica noemen, reactienormen. Dit betekent dat ieder individu tot een bepaald niveau en binnen bepaalde grenzen al zijn mogelijkheden kan ontwikkelen. Iemand kan Beethoven op de viool leren spelen of sportkampioen worden. Alle functies kunnen onderwezen en beoefend worden. Dr. Machado is er ongetwijfeld in geslaagd deze kinderen Beethoven te laten spelen, maar geen van deze kinderen zal waarschijnlijk een Yehudi Menuhin worden. Ieder kind kan tot een bepaald peil worden opgevoerd.

Ik vraag me af wat Arthur Jensen hiervan zou zeggen.

Ik ben het niet met Jensen eens, omdat wij de ontwikkeling van de mogelijkheden van het zwarte deel van de Amerikaanse bevolking niet met die van het blanke deel kunnen vergelijken. Jensen stelt pogingen in het werk modellen te construeren die zouden moeten aantonen dat invloeden van buitenaf niet van essentieel belang zijn. Maar om eerlijk te zijn geloof ik niet dat wij aan zijn argumenten iets hebben. Hij heeft onlangs blijkbaar weer een boek gepubliceerd.

Afgezien van het feit dat de opvattingen van Jensen in Afrika zelf niet erkend zullen worden.

Ik ben zojuist in Nigeria geweest. De wereldorganisatie van psychiaters is bezig een zeer groot en belangrijk centrum in Nigeria op te richten. Ik heb een gesprek gehad met de Nigeriaanse minister van Gezondheid, die bevestigde dat de werkelijkheid in Afrika totaal verschilt van wat de meeste waarnemers van buitenaf menen. Voor de Afrikanen zijn het de medische problemen, infecties, epidemieën, honger en armoede die hun de voornaamste zorgen baren. Dat is wat wij in de rest van de wereld tenminste gewoonlijk geloven. Daarom nemen we aan dat de grondslagen van het beha-

[p. 217]

viorisme of psychiatrische problemen onderaan de lijst van de eerst noodzakelijke behoeften worden geschoven. Maar zoals de minister mij heeft uitgelegd, is dit niet het geval. Terwijl de westerse beschaving honderden jaren de tijd heeft gehad om zich te ontwikkelen, heeft de bevolking van Afrika het moderniseringsproces in een tijd van enkele tientallen jaren moeten doormaken. Zij hebben zich aan het atoomtijdperk moeten aanpassen, vrijwel onvoorbereid op de lawine van de moderne wetenschap en techniek.

Dit is wat na de tweede wereldoorlog in feite ook in Japan heeft plaatsgevonden. Professor Jiro Kawakita, hoofd van een onderzoeksinstituut met het doel denkbeelden te stimuleren en problemen op te lossen, vertelde mij dat de westerse beschaving zo snel naar Japan is gekomen, dat de moderne Japanners naar zijn mening nog steeds half barbaars en slechts gedeeltelijk beschaafd waren.

De enorme toevloed van westerse en oosterse Europese wetenschap en techniek heeft inderdaad overal reusachtige gedragsproblemen veroorzaakt.

Maar de problemen beginnen bij de kinderen en wat de buitenwereld in hun hersens brengt. Ze worden gehersenspoeld nog voor ze een lepel vast kunnen houden.

Laten we daar niet al te idealistisch over zijn. Men moet realistisch zijn.

Denkt u dan dat het al te utopisch is om programma's te ontwerpen om kinderen anders op te voeden dan in het verleden en die erop gericht zijn hun intelligentie te ontwikkelen?

Dit lijkt mij inderdaad een zeer doeltreffende benadering. Ik ben ervan overtuigd dat wij in onze tegenwoordige tijd realistisch kunnen werken aan de bevordering van de ontwikkeling van het individu, vooral op het gebied van het onderwijs. Op genetisch gebied kunnen wij zoals u weet namelijk niets doen, tenminste nu nog niet. Misschien over honderd jaar. Op het ogenblik is dit volkomen uitgesloten.

Dus als de regering van Venezuela zich ten doel stelt onderwijssystemen te ontwerpen die de menselijke prikkels stimuleren, dan is er geen enkele twijfel dat ik deze pogingen zeer positief waardeer.

[p. 218]

De voornaamste vraag die nog beantwoord moet worden, is natuurlijk hoe zij het gaan aanpakken en op welke wijze zij de intelligentie stimuleren of intelligentie onderwijzen, zoals zij het noemen. Naar mijn mening moeten de Venezolaanse programma's op het individu gericht worden. Misschien moet ik zelfs zeggen dat het in hoge mate individualistische programma's zouden moeten zijn. Hoe men dit moet aanpakken is een zeer omvangrijk methodisch wetenschappelijk probleem, want als de wetenschappers die de Venezolaanse regering adviseren slechts algemene aanbevelingen doen, zal het resultaat niet erg vruchtbaar zijn, omdat de ene methode bij een bepaalde persoonlijkheid zeer goed kan passen, terwijl anderen er totaal niets aan hebben.

Maar alle kinderen teren nu uit dezelfde leerboeken. En, bovendien, als we denken aan de hoeveelheid volslagen onzin waarmee hun hersentjes vol gestopt worden en waar ze in hun latere leven op eigen kracht achter moeten komen dat het onzin is, komt het allemaal op een reusachtig bedrog neer.

Dat ben ik niet met u eens. U stelt hier iets in volstrekt idealistische vorm voor. Als baby's geboren worden, beginnen we ze met de melk van de moeder te voeden, maar het ideaal zou zijn, dat wij die speciale voeding kiezen die bij het gestel van het kind past. Dit is natuurlijk slechts een grove vergelijking, maar het is in zekere zin hetzelfde als wanneer u kiest tussen het eten van een biefstuk of spaghetti, dit hangt van uw persoonlijke smaak af. Maar hoe kunnen we dit soort selectie op het gebied van opvoeding en onderwijs doorvoeren?

Toch is dr. Machado de eerste ter wereld geweest die de vicieuze cirkel van de kinderen steeds maar hetzelfde te blijven voeren doorbroken heeft.

Inderdaad, dit is een buitengewoon belangrijk initiatief. Vooral, misschien, in een samenleving als die van Venezuela, die de laatste twintig of dertig jaar zulke snelle veranderingen heeft ondergaan, is dit inderdaad zeer belangrijk.

Vindt u niet dat de Sovjet-Unie eigenlijk een minister voor de Ontwikkeling van de Intelligentie zou moeten benoemen?

Wij hebben tenslotte onze eigen traditie in de vorming van personen, maar misschien, als sommige van hun aanbevelingen op een juiste manier werden voortgebracht, sluit ik niet uit dat ze op

[p. 219]

algemene wijze overal kunnen worden gebruikt.

Hoe diep waarden en voorkeuren in de menselijke geest zijn geworteld en hoe moeilijk het is ze uit te wissen, is denk ik bewezen toen de paus door Polen reisde. De officiële staatsideologie is tenslotte zo'n dertig jaar op het ongeloof gericht geweest, en toch zijn miljoenen de straat op gegaan om de man toe te juichen.

Polen had natuurlijk een rooms-katholieke traditie, waarna deze snelle veranderingen zijn gekomen. De reactie en het gedrag van de Polen was dan ook zeer interessant. Maar u moet niet vergeten dat wij hier met zeer ingewikkelde modellen hebben te maken.

U ziet hoe diep de oerbegrippen in de hersens en harten van de mensen zijn gegrift.

De biologische processen zijn buitengewoon gecompliceerd. Wij moeten het menselijk gedrag niet alleen door middel van de biologie verklaren. Aan de andere kant heeft de evolutie van de mens, die miljoenen jaren nodig heeft gehad, een enorme verscheidenheid in het menselijk gedrag doen ontstaan. Wij vinden altruïsten, egoïsten, leugenaars en oprechte mensen. Dit beperkt in veel opzichten onze idealistische doelstellingen. Methoden die we bij het ene deel van de bevolking zouden gebruiken, hebben bij anderen geen enkel resultaat. Dit is een zeer belangrijk aspect van ons onderwerp van gesprek, want als wij het hebben over algemene onderwijsstructuren, veroorzaken we botsingen door het vaststellen van concrete programma's.