Over intelligentie

[p. 192]

Jerome Singer
Kinderpsycholoog, Yale universiteit, Verenigde Staten

Heeft het zin om kindergeesten eeuwig te programmeren met onzinnige mythes en sprookjes en ‘de prins en prinses leefden nog lang en gelukkig’?

Dat is de manier waarop samenlevingen zich ordenen.

Ja, dat weet ik, maar wordt het geen tijd om deze vicieuze cirkel te doorbreken?

We komen helemaal in ons eentje dit leven binnen in een complex en uiterst verwarrende omgeving. We hebben middelen nodig om deze hoofdbrekende informatie te ordenen.

Maar waarom eeuwig die totems? Mao, Elizabeth ii.

Omdat het allereerste wat een baby ziet de vader en de moeder zijn. Die vroege beelden blijven ons hele leven door sterk doorleven en de meeste volwassenen hebben behoefte aan het gevoel dat er een God de vader of een Maagd Maria bestaat die op ons toezien en ons beschermen. Zij leggen deze beelden ook aan de kinderen voor.

Maar dit is het nucleaire tijdperk. Kunnen we het ons permitteren om zoveel ingebeelde nonsens in breinen te coderen?

U poneert een grote vraag omtrent de aard van het mensdom.

Maar u houdt zich bezig met hulp aan kinderen bij bijvoorbeeld het ontwikkelen van hun verbeeldingskracht op een positieve en constructieve wijze, zodat ze rijpe en praktische volwassenen zullen worden.

Dat is juist.

Dan nogmaals, waarom zoveel irrationele begrippen in hun hoofden pompen, met inbegrip van de Maagd Maria? Ik meen dat een Amerikaanse professor onlangs een proefschrift heeft geschreven over de vraag of, als Maria een maagd was, waar Jezus z'n chromosomen vandaan haalde.

[p. 193]

We hebben gewoon middelen nodig om de wereld waarin we leven te ordenen.

En de tijd is misschien daar om enkele van onze traditionele ordeningswijzen te veranderen.

Wacht even. De eenvoudigste en meest voor de hand liggende ordeningswijze van de materie staat gewoonlijk in verband met het feit dat wanneer het kind net begint op te groeien en zich bewust gaat worden van de omgeving, dat dan de ouders de bewustzijnsvormen, de volwassenheidsvormen zijn. Hier ligt de kracht. De ouders voeden de baby, verschonen hem, ze brengen hem in verrukking door gekke gezichten te trekken of ze maken de baby aan het lachen. De ouders worden tot richtbeelden en het kind studeert in zijn geest steeds weer op deze beelden aangezien het geen alternatief beeld of alternatieve informatie tot zijn beschikking heeft. Wanneer je een kind aan het helpen bent zijn ervaringen te ordenen, gelooft u dan dat het zin zou hebben om te praten over een parlement of een minister-president? Het zou hem helemaal niets zeggen. Ze kunnen alleen uit individuele figuren wijs worden die ergens lijken op hun ouders, grootouders, oom, tantes of oudere bloedverwanten.

Maar we maken ook gebruik van pausen en koningen.

Ik denk dat u hier de vinger legt op de reusachtige kracht van de specifieke culturen waarin mensen opgroeien en worden grootgebracht. Het is vrijwel onmogelijk om los te komen van de mythes, legendes, religieuze geloofsovertuigingen of de geschiedenis in het algemeen waarmee we worden opgevoed. We meten ons menszijn af aan deze zaken.

Ouders en onderwijzers hebben eeuwenlang dezelfde onvergeeflijke fouten ten opzichte van kinderen gemaakt en hen gevoerd met dezelfde troep, van Sneeuwwitje tot aan de ayatollah Khomeiny.

U mag er zo over denken, maar het heeft geen zin om deze ervaringen op een dergelijke manier af te kraken. U moet rekening houden met brede culturele verschillen.

Maar kijk nou alleen maar eens naar de ongelooflijke wanorde in de wereld, mensen die nog steeds demagogen, religieuze fanaten, dictators aanbidden, en een ongelooflijke variatie aan heilige legendes en sagen in een voortgaande massale exodus in escapisme.

[p. 194]

Maar de meeste mensen in Iran zijn het kennelijk niet eens met uw opvatting dat Khomeiny een gek is. We kunnen wel vinden dat zijn houding politiek gezien tegengesteld is aan de onze, maar we hebben geen bewijs voor het feit dat hij gek is.

Goed, u bent de psycholoog, maar ik ben bang dat de meeste mensen op de wereld het erover eens zijn dat de man een dweepzieke krankzinnige is. Het is met hem als met Hitler, aanbeden terwijl hij aan de macht is, door iedereen veracht na van het toneel verdwenen te zijn. Iran bevindt zich op het moment in een toestand van collectieve hysterie.

Maar er zijn misschien vele Iranezen die hoog ontwikkeld en wetenschappelijk goed onderlegd zijn die nog steeds de politiek van deze ayatollah volgen.

Ontwikkeling van intelligentie en dat soort blinde, dwaze aanbidding kunnen nooit samengaan.

Daar ben ik het niet mee eens. Het menselijk brein is zo complex en de menselijke geest kent een dermate gecompliceerde werking, dat mensen heel goed enerzijds zwaar orthodox-religieuze mensen kunnen zijn of eerbiedig staan tegenover een bepaald sociaal stelsel, en tegelijkertijd een sterk vermogen tot wetenschappelijk denken hebben. Het kan samengaan. Waarom gebeurt dit? Er ontwikkelen zich enorme spanningen tijdens het ontgroeiingsproces. In bepaalde mate nemen mensen beelden van hun ouders over en verwerken die onmerkbaar in hun persoonlijkheid. Ze belichamen bepaalde positieve, wat Sigmund Freud ego-ideaal-beelden noemde. Dit worden beelden die tot richtsnoer gaan dienen en een constructieve kracht uitoefenen.

Waarin de verbeelding een krachtige rol speelt?

Verbeelding is een ordeningskracht, die een mens geleidt over zijn weg door een wereld die voor het overige chaotisch is. Maar toch zou er aangevoerd kunnen worden dat het in wezen een denkbeeldig systeem is dat drastisch gewijzigd zou kunnen worden. We weten tenslotte dat Albert Einstein een zelfverzonnen fantasie had over wat het zou betekenen om sneller dan de lichtsnelheid te reizen. Uit deze dagdroom stelde hij enkele van zijn unieke concepten samen. Einstein geloofde dat de gave voor fantaseren een belangrijk bestanddeel uitmaakte van wetenschappelijke begaafdheid. Dus denk ik dat we geen aanval op de verbeelding horen te

[p. 195]

doen, maar het eerder vrijuit op haar beloop moeten laten. We kunnen rollen, of ‘game plans’ voor logica en wetenschap vastleggen, maar deze laten een aanzienlijke marge open voor verbeelding.

Maar waarom voeden we de kindergeesten opzettelijk met volslagen flauwekul?

U kunt wel reserves hebben jegens een bepaalde cultusvorming, waarin enkele van de naar de verbeelding gevoerde indrukken misschien lijnrecht ingaan tegen de individuele ontwikkeling, wat misschien het geval is bij extreem religieuze orthodoxe of bij een extreem hecht geconstructureerd klassen- of kastenstelsel.

Wat vindt u van het programmeren van leercomputers voor alle kinderen ter wereld en het coördineren van basisbegrippen over éen planeet, éen mensdom, ongeacht ras, kleur of geloof?

En wie zou dan de machines programmeren?

Er zou via unesco en een wereldomvattend conclaaf van deskundigen iets als een Handvest voor de Verenigde Naties opgesteld kunnen worden.

Maar als nu bijvoorbeeld de unesco door Arabieren of door communisten overheerst gaat worden, die dan de uiteindelijke beslissingen zullen nemen? We kunnen ontwikkelingen niet overhaasten. We moeten rekening houden met een geleidelijke democratische verandering of we vervangen domweg oude tirannieën door nieuwe.

Maar hebben we nog de tijd om drastische veranderingen in leerprocessen verder uit te stellen? Volgens de Atomic Bulletin staat de atoomklok op twee minuten voor twaalf.

Mensen hebben een lange tijd nodig om te groeien. Dat risico moeten we nemen. U stelt dat we nog steeds vastzitten aan zeventiende-eeuwse instituties. Maar de denkbeelden van Voltaire hebben tenslotte een duidelijke invloed gehad. Dat heeft tijd gekost, maar ze hebben een rol gespeeld bij het verheffen van het menselijk denken. Neem de invloed van Bertrand Russell die ik als een van de meest verheven rationalisten van deze eeuw beschouw. We hebben enige absoluut verschrikkelijke dingen zien gebeuren tijdens de tweede wereldoorlog, maar we kunnen de hoop koesteren dat de westerse beschaving zich kennelijk over dat punt heenge-

[p. 196]

werkt heeft. We zien bijvoorbeeld steeds minder openbare terechtstellingen, steeds minder publieke vernedering. Dit zijn kleine tekenen van vooruitgang. Het gevaar bestaat dat de technologie zo machtig is geworden dat zelfs terwijl het aan tamelijk rationele mensen toevertrouwd is, er nog een hoop mensen zijn die onder invloed van sterke krachten de mensheid zouden kunnen vernietigen. Het is een risico dat we moeten aanvaarden. Ik zie niet hoe we daar omheen kunnen.

Ik constateer dat de Verenigde Staten tijdens de tweede wereldoorlog gevrijwaard bleef van bommen en iedere andere vorm van vernietiging.

Dat is waar. Maar ik zou graag willen zien dat er bij alle kinderen op een vroege leeftijd een agnostisch humanisme, een rationeel wetenschappelijk denken, een diepgevoeld delen in verantwoordelijkheid wordt ingeprent. Maar heel wat goede katholieken of christen-fundamentalisten of orthodoxe joden of moslims zouden het niet eens kunnen worden. Wie kan zijn wil opleggen zonder een brede overeenstemming?

Is wat Hitler in zijn kindertijd overkomen is niet doorslaggevend voor het feit dat hij tenslotte een irrationele gek werd?

Ik weet niet of Hitler aldoor zo'n irrationeel iemand is geweest. Ik denk dat Hitler, van wat we over zijn leven weten, een zeer ongelukkig, gedesorganiseerd persoon was, zonder enige doelen, toen hij een kind en een jongen was. Zelfs als jongeman heeft hij zijn vak niet gevonden. Hij wilde schilder worden, maar was niet al te goed. Hij werd een soort vagebond, een zwerver. Hij was slechts een van de vele verloren zielen, zou je kunnen zeggen.

Vervolgens gebeurde er iets met hem tijdens de eerste wereldoorlog. Door bepaalde moedige daden kreeg hij heel wat lof en beloning. Hij werd tot korporaal bevorderd. Plotseling vond hij een identiteitsgevoel in de oorlog en in de identificatie met de kracht van het Germaanse ras, zoals hij dat pleegde te noemen. Hij begon aan zijn leven een nieuwe zin te geven. Hij schiep een fantasie over macht, die hij met succes heeft kunnen toepassen. Omdat, zoals bleek, een verrassende hoeveelheid mensen in Duitsland die fantasie deelden. Ik weet niet of ik Herr Hitler echt ongebreideld irrationeel of zelfs maar gek zou noemen. Slecht, zeker, maar niet noodzakelijkerwijs gek.

[p. 197]

Maar de meeste uitspraken van de ayatollah Khomeiny brengen ons terug naar de geschiedenis van de middeleeuwen.

Ik weet niet of Khomeiny daar in Iran echt gelooft wat hij staat te verdedigen en of het slechts een pose is die hij op doelgerichte wijze heeft leren gebruiken. Gelooft Billy Graham in zijn rol van Amerikaans religieus fundamentalist echt al de onzin die hij staat uit te kramen? Ik waag het te betwijfelen.

En hoe zit het met Jimmy Carters wedergeboorte in Jezus? Psychohistorici geloven dat hij op zevenenveertigjarige leeftijd in feite begonnen is aan zijn tweede jeugd, toen hij zijn religieuze wedergeboorte aankondigde.

We kennen tenslotte Carter niet goed genoeg om te weten of hij werkelijk herboren is en dat waarachtig gelooft, of dat hij het maar verzint om er in politiek opzicht beter van te worden. We weten zelfs niet of hij het maar half gelooft, en dat bij vlagen. Ik denk niet dat politieke of publieke persoonlijkheden alles wat ze zeggen volledig geloven. Op een bepaald punt in het leven concluderen sommige mensen dat dit een behoorlijk gevaarlijke en rauwe wereld is. Dus besluiten ze dat ze, om te overleven, wel meesters van de halve waarheid moeten worden. Ze maken zo goed mogelijk gebruik van de lichtgelovigheid van vele anderen. Misschien is dit een betreurenswaardige realiteit, maar ik geloof dat het gebeurt. Na een tijdje gaan ze denk ik een hoop van wat ze zeggen nog geloven ook.

Neem de recente tragedie in Guyana. Je kunt zeggen dat dominee Jim Jones iets verschrikkelijks heeft gedaan. Hij maakte zijn eigen ‘egotrip’, een reis naar de dood van duizend onschuldige mensen. Toch waren veel van die eenlingen aan het vechten voor iets positiefs voor zichzelf. Ik weet zeker dat veel van hen idealisten waren.

Sorry, maar ik heb het gevoel dat ze van het begin af aan geestelijk gestoord waren.

Nee. Ze hoopten op een betere, meer ordelijke, zinvollere wereld. Ze waren over het geheel genomen misschien onwetend en naïef. Maar ze waren op z'n minst op zoek naar iets altruïstischer dan het domweg kwetsen van andere mensen. Ze bezaten geen vergelijkingsmaatstaf voor het beoordelen van dingen. Tenslotte zien we vaak enorme opwellingen in mensen tot het hulpverlenen aan anderen. Ik vind dat de wereldleiders niet genoeg nadruk leggen

[p. 198]

op gedeelde opofferingsgezindheid, gedeelde samenwerkingszin onder alle burgers. Ik denk dat we voor kinderen niet genoeg nadruk leggen op die zeer constructieve beeldvorm in termen van God of iets mystieks, omdat het onze aandacht kan afleiden van wat je direct kan doen in relatie tot je buren. De nadruk leggen op verlossing in het hiernamaals verlegt soms de aandacht van onmiddellijke verantwoordelijkheden.

En leiden kinderen ertoe de onontkoombare werkelijkheid te zien en te aanvaarden?

Wacht even. U schijnt van de veronderstelling uit te gaan dat er een objectieve werkelijkheid bestaat en dat u er zeker van bent wat werkelijkheid is.

Niet dan? De zon draait rond de aarde of vice versa. Er is een heelal en het bevat miljarden bewegende objecten. Ik ben hier. U bent hier. Het kind is hier. Dit is allemaal vaststaande werkelijkheid. Of beschouwt u het zitten van God op een gouden troon als een werkelijkheid en een nuttig gegeven om in de neuronen van een kinderbrein te coderen?

Zo eenvoudig is het allemaal niet. Ik ben helemaal niet zeker over de werkelijkheid. Met uw manier van denken probeert u krachten van sociale verandering te veel op te jagen. Ik denk wel dat de wetenschap een zeer snelle voortgang heeft gemaakt, maar het is niet bij machte een zelfde mate van snelle verandering op het sociale vlak af te dwingen, vanwege de vele ingewortelde cultuurpatronen die maar traag zijn te veranderen. En religie of aanverwante metafysische denkrichtingen zijn vaak eindeloos weids van aard.

Maar hebben we niet een afschuwelijke haast? We houden een wedloop tegen de klok om de mensheid te redden van krankzinnige vernietiging. Hoe kunnen we bijvoorbeeld het denken en het gedrag van toekomstige generaties verbeteren door de gave of behoefte voor beeldspraak en symbolen op rationeler wijze te kanaliseren?

Kinderen worden enorm beïnvloed door de hedendaagse televisie. Nu worden ze blootgesteld aan alles wat er in de wereld gebeurt. Het is verwarrend, zoals we allemaal weten. Het geeft ze verlangens of verwachtingen die moeilijk te vervullen zijn. Zoals onze onderzoekingen aantonen schept televisie haar eigen ecologi-

[p. 199]

sche problemen op dezelfde manier als andere technologische uitvindingen dat doen. Het bevordert agressie bij kinderen, leidt vele af van het zich oefenen in leesvaardigheden of in het alert denken.

José M.R. Delgado gelooft dat de televisie de neurochemie van het brein verandert, terwijl niemand zich bewust is van de veranderingen die dit veroorzaakt in het referentiekader.

Dat wil ik wel geloven, hoewel, hoe kunnen we dit bewijzen?

Dat is al gebeurd. Televisie maakt inbreuk op het privé-leven van het gezin met onzichtbare en onmerkbare resultaten en gevolgen.

Zo staan we er ook voor. De televisie voegt zich bij het gezin. Beter nog, de televisie wordt lid van het gezin. Het neemt deel aan het opgroeiingsproces van kinderen en zorgt voor input, net zoals ouders dat doen. Kinderen besteden meer tijd aan het kijken naar televisie dan aan het luisteren naar hun ouders!

We zijn in zoveel richtingen afgedwaald dat we het Venezolaanse programma om intelligentie te trainen nog niet hebben aangeroerd. Op het ogenblik maakt de regering in Caracas onder leiding van dr. Machado actief gebruik van televisie om resultaten te verkrijgen bij bijvoorbeeld het educatief begeleiden van aanstaande moeders.

Het idee klinkt aantrekkelijk, maar men zou uiteraard een beter begrip moeten hebben van wat de bedoeling is. Waarin zou bijvoorbeeld een dergelijk departement voor de Ontwikkeling van Intelligentie zich onderscheiden van een departement voor Onderwijs? Uiteindelijk praten we over vormen van onderwijs aan huis door het van ouderwege stimuleren van de kinderen, en naar ik vermoed ook over vormen van opvoeding tijdens de vroege kindertijd.

President Herrera en dr. Machado meenden, denk ik, dat ten einde iets te bereiken het beoogde uitgevoerd diende te worden buiten de gevestigde bureaucratie om; vandaar dat er een afzonderlijk departement ingesteld werd dat zich met deze kwestie bezighoudt.

O juist, nou goed, ik geloof dat ouders profijt kunnen trekken uit uitgebreide hulp bij het leren hoe ze met hun kinderen kunnen spelen, het spel of de nieuwsgierigheid van het kind kunnen stimuleren, en ook hoe ze in ruimere mate met kinderen kunnen converseren om zowel hun vocabulaire als hun verbeeldingskracht te stimuleren.

[p. 200]

Op de Yale universiteit hebben we trainingsmethodes voor ouders ontwikkeld om met gebruikmaking van televisie cognitieve groei en taalvaardigheden aan te wakkeren bij kinderen die de schoolgaande leeftijd nog niet bereikt hebben. Inspanningen op landelijk niveau ter verhoging van intelligentie zouden zeker pogingen om ouders te helpen bij dergelijke methodes vergen. Er is zeker fundamenteel onderzoek nodig om deze inspanningen te evalueren.