|
| |
| |
| |
Arthur Jensen
Ontwikkelingspsycholoog, Berkeley, Californië, Verenigde Staten
U bent een controversieel geleerde. Heeft u langzamerhand een lijfwacht nodig?
Nu niet, maar ik heb in het verleden lijfwachten nodig gehad. Of liever, dat vond de universiteit en die heeft voor ze gezorgd om me tegen enkele geflipte figuren rondom de campus te beschermen.
Dat brengt me tot de vraag, dat Arthur Whimby gelooft dat intelligentie kan worden aangeleerd.
Daar ben ik het volkomen mee oneens. Dat kan niet, tenminste, als we uitgaan van het nu beschikbare studiemateriaal. Ik heb geen bewijs onder ogen gehad dat intelligentie kan worden aangeleerd. Misschien kunnen intelligentietests worden aangeleerd.
De Venezolaanse minister voor de Ontwikkeling van Intelligentie is ervan overtuigd dat intelligentie bevorderd, gestimuleerd en aangeleerd kan worden.
In de Verenigde Staten hebben we misschien wel vaker geld in dergelijke ondernemingen gestoken dan in enig ander afzonderlijk psychologisch onderzoeksproject over de afgelopen twintig jaar.
Zoals Head-Start.
En andere intensievere programma's dan Head-Start. Er zijn programma's opgezet waarvoor ze kinderen namen vanaf vlak na hun geboorte, of vanaf een paar weken na de geboorte, en er is met hen zes tot tien uur per dag, vijf dagen in de week, iedere week van het jaar gewerkt, totdat deze kinderen de schoolgaande leeftijd hadden bereikt. Er bestaat geen bewijs dat deze kinderen een permanente toename in intelligentie vertonen. Je kunt je iq-scores omhoog halen bij bepaalde soorten tests, die veel overeenkomst vertonen met het soort handelingen die kinderen in trainingsprogramma's hebben leren verrichten. Maar als deze kinderen van specifieke trainingsprogramma's afwijken en als de tests
| |
| |
moeilijker worden, vergeleken met waar de kinderen op werden getraind, krijg je een daling van de scores van de kinderen te zien. De iq-cijfers bewegen zich steeds dichter naar die van de controlegroep die de speciale aandacht en training niet kregen. Er is mij nog geen enkel bewijs bekend van een groep kinderen van redelijk grote omvang die door een bepaalde behandelingswijze van psychologen een permanente stijging van hun intelligentie te zien geven.
In 1917 zat de Sovjet-Unie opgezadeld met een massa van 143 miljoen ongeletterde boeren en arbeiders op een bevolking van 163 miljoen mensen. Het verhogen van hun levensstandaard en levensomstandigheden lijkt een succes.
U moet het begrip intelligentie los zien van de begrippen talent en prestatie, of van ontwikkelingsniveaus, enzovoort. Ik wil daarmee niet zeggen dat je het ontwikkelingsniveau van een willekeurig volk niet omhoog kunt krikken. Dit kan zeker wel gedaan worden in een onderontwikkeld land als India, waar een hoog percentage analfabeten voorkomt en een groot deel van de bevolking in het geheel geen officieel onderwijs ontvangt. Hier zou je enorm veel kunnen verbeteren. Dit heeft dan echter niets te maken met het verhogen van de intelligentie van de Indiërs. Misschien dat hogere ontwikkelingsniveaus op den duur veranderingen in de gemiddelde intelligentie van de bevolking in z'n geheel tot gevolg kan hebben, maar dit zou dan langs indirecte weg gebeuren door een of ander onderwijseffect op het genenreservoir. Het zou bijvoorbeeld misschien paringsfactoren of selectiefactoren kunnen veranderen gezien vanuit wie de grootste familie heeft. Dit verandert dan de samenstelling van het genenreservoir. We weten dat zoiets als de overerving van verworven kenmerken niet bestaat.
Als de vader of de moeder van muziek houden hoeft het kind geen aanleg voor muziek te hebben.
Nee.
Maar ik heb een statistiek gezien dat wanneer de vader een alcoholicus is de kinderen vaak ook alcoholicus worden.
Ah, maar alcoholisme kent een erfelijke factor. Het is niet zo dat de vader een alcoholicus werd en dat daarom de kinderen alcoholistisch worden, nee. Het ligt zo dat de vader bepaalde genen heeft die hem een aanleg geven voor alcoholisme en hij draagt die- | |
| |
zelfde genen aan zijn kinderen over.
Bestaan er geen genen die je aanleg voor muziek geven?
Je kunt genen overerven die van invloed zijn op een talent voor muziek. Muzikale begaafdheid heeft een erfelijke grondslag.
Wat is hierin de plaats van het brein? José M.R. Delgado zegt dat het brein cultureel leeg, onwetend is als de baby ter wereld komt.
Juist. Het is leeg in die zin dat het geen kennisinhoud heeft. Er bestaan geen ontwikkelde vaardigheden. Maar er bestaan toch belangrijke individuele verschillen in begaafdheden voor het verwerven van kennis, en wel verschillende soorten kennis. Een kind kan geboren worden met een sterke erfelijke predispositie voor muziek. Toen Toscanini drie jaar oud was ontdekten zijn ouders dat hij, nadat ze hem mee naar de opera hadden genomen, een paar aria's kon zingen, vlak nadat ze thuiskwamen en precies op de juiste toonhoogte. Je kunt van een willekeurig kind geen Toscanini maken, hoezeer je het ook zou proberen.
Minister Machado stelde zich misschien geen zestig Toscanini's ten doel, maar hij slaagde er wel in die Indiaanse kinderen in een paar maanden Beethoven te leren spelen.
Het lijdt geen twijfel dat alle kinderen kunnen leren, maar er blijven individuele verschillen in leertempo bestaan. Niet ieder kind dat vioolles krijgt zal een Menuhin of een Heifetz worden. Maar door oefening en praktijk zal een grote meerderheid vooruitgang vertonen. Ik heb gesproken met mensen van middelbare leeftijd, begaafde violisten, zelfs concertmeesters van symfonieorkesten, die me verzekerden dat ze wel eens geluisterd hadden naar enkele uitzonderlijk begaafde wonderkinderen op de viool, en zich dan realiseerden dat ze zelf nooit zo zouden kunnen spelen.
Wat kan het nut zijn van een testprogramma zoals de Venezolanen hebben uitgevoerd met de vioolspelende Indiaanse kinderen?
Het kan van groot nut zijn, en wel voor de mogelijke ontdekking van belangrijke talenten.
Ja, maar het werd ondernomen om te experimenteren met de intelligentie van kinderen.
Het enige nut van zo'n project is om uit te vinden of Venezolanen mogelijke Mozarts voort kunnen brengen.
| |
| |
Het is misschien zelfs onzin om Indianen Beethoven te leren.
Als ze op de wereldmarkt zouden willen concurreren, dat wil zeggen op het gebied van de klassieke muziek, of welk ander gebied dan ook...
Ja, maar waarom Beethoven?
Dat is de keuze die ze zelf moeten maken. Ik leg geen waarden aan hen op.
Maar de Venezolaanse regering wel.
Als de Venezolanen kinderen plaatsen in symfonieorkesten willen laten opvullen, dan moet je een groot aantal kinderen, ook Indiaanse kinderen, aan muziek blootstellen.
Maar dat was niet de bedoeling. Waar de Venezolanen heen wilden, was om aan te tonen dat iedereen vrijwel alles leren kan als je maar op de juiste manier opgeleid wordt, in dit geval via de Japanse Sazukimethode.
Dit hoeft voor niemand aangetoond te worden. Ik neem het als vanzelfsprekend aan, dit weten we allemaal.
U bedoelt dat dit Venezolaanse experiment met de Indiaanse kinderen overbodig-was?
Ja. We weten dat iedere groep mensen in staat is te leren en van ontwikkeling te profiteren. Ik geloof niet dat deze kinderen minder intelligent waren vanwege een gebrek aan ontwikkeling. Hun begaafdheden waren misschien onderontwikkeld.
Hoe kan een doorsnee-kennis van cultuur getest worden?
Ik ben er niet zeker van dat het leren spelen van Beethoven de beste manier is om ze te testen, zeker niet de meest efficiënte manier. Het is heel moeilijk om talent te ontdekken onder een bevolking die geen onderwijs heeft genoten. Individuele verschillen zijn op geen enkele wijze waar te nemen, tenzij mensen aan een of andere test onderworpen worden, namelijk de test van het schoolonderwijs.
De Venezolanen denken in termen van een leger van opgeleide mensen die aan ouders en onderwijzers gaan vertellen hoe ze met kinderen moeten omgaan, omdat we de afgelopen tweeduizend jaar echt als volslagen amateurs door deze gevoelige gebieden van
| |
| |
de groeiende jonge geest zijn heengewalst.
Het zou de moeite waard zijn dit te doen in experimenten op een betrekkelijk kleine schaal en zeker niet over het hele land. Er bestaat tot op heden geen enkele garantie dat die experimenten het gewenste resultaat opleveren.
Maakt het bij de horens vatten van de vorming van intelligentie op u überhaupt een zinnige indruk?
Er zit wèl wat in. Ik denk dat wat ze in Caracas eigenlijk moesten doen, is zich concentreren op het instellen van meer openbare schoolopleidingen en deze kinderen op zeer grote schaal naar school te sturen. Ik weet niet op welke schaal dit op het ogenblik in Venezuela gebeurt.
Waar president Herrera Campins op mikte was door dit nieuwe ministerie in het leven te roepen in het nucleaire tijdperk sneller vooruit te komen op het gebied van de ontwikkeling van aangeboren intelligentie.
Ik denk dat dit wel kan. Maar het onderwijs zou ook op vroegere leeftijd meer gespecialiseerd moeten worden. Veel studenten aan de universiteit zouden hun studies twee tot drie jaar eerder kunnen afmaken als deze schoolprogramma's verder versneld zouden worden. Maar zou dit wel op landelijke schaal gedaan kunnen worden?
Zorgen dat we van de overtollige ballast afkomen, zoals psychologiestudenten die beladen worden met een oneindig aantal lesuren statistiek.
Statistische methoden zijn erg belangrijk wanneer een psycholoog onderzoeker wordt, maar de meeste klinische psychologen betreden nimmer het onderzoeksveld. Over het algemeen denk ik dat er meer bereikt zou kunnen worden met het onderkennen van talent op jongere leeftijd. We weten nu in redelijke mate dat we dit kunnen door middel van verscheidene soorten iq-tests, zelfs in ontwikkelingslanden.
Kunnen westerlingen met een goede kans van slagen tests voor Azië ontwerpen?
In Japan en China kan dat ongetwijfeld worden gedaan. Van Venezuela of de Indianen daar weet ik het niet zeker.
| |
| |
Waarom China wel en Venezuela niet?
Omdat Japan en China een grotere gelijkenis met onze cultuur hebben ontwikkeld.
In een bepaald project heeft u zelfs aangetoond dat Japanners hoger scoren op Amerikaanse tests dan Amerikanen zelf.
Dat is juist. Op de universiteit van Queensland in Australië werden tests uitgewerkt die toegepast konden worden op een brede laag van de bevolking: Aborigines, Papoea's; ook op de Micronesisiche eilanden en de Fiji-eilanden. Misschien pakken ze in Venezuela of Latijns-Amerika en Afrika even goed uit, trouwens. Er zouden nog meer tests ontworpen kunnen worden. We kennen de vereisten voor het ontwerpen van iq-tests. We kennen ook wegen om vast te stellen of een test een intelligentietest is. Vooral als de onderwijsmiddelen beperkt zijn, zouden deze tests gebruikt moeten worden om de kinderen eruit te pikken die het hoogste scoren en ze een passende opleiding geven. Dan kom je vooruit.
En wat gebeurt er met diegenen die de boot missen?
Nou ja, als er beperkte middelen zijn wil je zoveel mogelijk resultaat uit het onderwijssysteem halen.
Maar dan wordt er een marginale massa geschapen.
Zeker. Maar als de onderwijsmiddelen beperkt zijn, wat heb je dan voor alternatieven?
Maar hoe deden ze het dan in de Sovjet-Unie? Iedereen krijgt daar een gelijke scholing en uiteraard zullen de ‘lichten’ vóor komen te liggen, maar je schept dan geen intellectueel ‘lompenproletariaat’.
Maar de Sovjet-Unie beschikt over meer middelen.
De nationale middelen bevinden zich niet in handen van profiteurs en volslagen misdadigers, wat in dit geval een voordeel is. Zou u zich kunnen voorstellen dat in Moskou 8000 onderwijzers naar huis worden gestuurd omdat het stadsbestuur failliet is gegaan, zoals in New York is gebeurd?
Het systeem heeft zijn vruchten afgeworpen in de Sovjet-Unie, omdat ze inderdaad op een hoger wetenschappelijk en technologisch peil zitten.
Alléen niet in iedere garage twee auto's: een kwestie van prioriteiten.
| |
| |
Aangezien de Sovjets een volledig totalitair systeem hebben, kunnen ze dit allemaal onder controle houden. Ik geloof wel dat ze hun prioriteiten op de goede plaatsen stellen. Als ze zich willen ontwikkelen en willen concurreren met westerse landen, dan zullen ze al hun intellectuele reserves onder hun bevolking moeten bundelen. Dat is waar ze veel van hun geld in stoppen, naast bewapening en landbouw.
Maar kunnen we terugkomen op de marginale massa in India of Afrika?
De meest efficiënte manier blijft natuurlijk om eerst te selecteren, vanwege de beperkt beschikbare middelen op deze plaatsen. Dan kun je tenminste je beperkte kapitaal in kinderen steken die het meest van het onderwijssysteem zullen profiteren.
En de rest komt later.
Ja.
Wanneer? Het klassenstelsel zal ook zeer doorslaggevend zijn.
Ja. Maar het is ook uit praktisch oogpunt een ongelukkige zaak - omdat wanneer klasse, of iets anders dat geen verband houdt met begaafdheid an sich, de belangrijkste determinant wordt ten aanzien van wie in educatief opzicht in een maatschappij omhoogkomt - dan zit je met een minder efficiënt systeem en gebruik je de talenten van de bevolking niet maximaal. De mogelijkheden worden dan niet geoptimaliseerd.
Het klassieke voorbeeld is misschien India. Als gevolg van het kastenstelsel en de geweldige ongelijkheid van kansen vind je er zeer middelmatige mensen op topposities en zeer begaafde mensen die nooit iets zullen klaarspelen, omdat ze onaanraakbaren zijn, ofwel behoren tot de zogenaamde ‘niet-geplande kaste’. De Indiase regering onderkent nu het probleem en probeert er iets aan te doen. Er bestaat nog steeds een heleboel misbruik rond het kastenstelsel in India, waarin Brahmanen van een hoge kaste allerlei privileges hebben die aan mensen van lagere kasten onthouden worden. Dit heeft een enorm verlies aan nationale middelen en begaafdheden die latent aanwezig zijn in de gehele bevolking tot gevolg.
Geldt niet hetzelfde voor de zwarten in de Verenigde Staten, om eens een ander voorbeeld te noemen?
| |
| |
Tot voor zo'n twintig jaar ging dat nog op. Vanaf die tijd zijn we druk bezig met het zoeken naar bijzonder academisch talent onder de zwarte bevolking via allerlei compensatieprogramma's op onderwijsgebied, via beursprogramma's voor begaafde zwarten, enzovoort.
Vooral in de sport, waar zwarte atleten de troefkaarten in sportevenementen zijn, terwijl sommige van deze atleten kennelijk niet kunnen lezen of schrijven.
Ja, maar dat kan gewoon een verwording zijn van het begrip ‘gelijke onderwijskans’.
Zwarte Amerikanen lijken nu met fluwelen handschoenen te worden aangepakt.
In de academische wereld zijn ze nu zeker een bevoordeelde groep. Zwarten die hoegenaamd enige vorm van academische belofte inhouden zijn ‘in’.
Een overreactie op het droeve verleden?
Misschien, maar het is waarschijnlijk een goede zaak, want het was nodig om de onrechtvaardigheden van het verleden goed te maken. We moesten in Amerika echt wel een bijzondere inspanning verrichten om de zwarten de belangrijkste onderwijscentra binnen te leiden; daartoe waren ze vóor de huidige generatie niet aangemoedigd.
U houdt nog steeds vol dat zwarten over het algemeen minder intelligent zijn dan blanken?
Dat is juist. Over het geheel genomen is de zwarte bevolking van de Verenigde Staten heden ten dage minder intelligent dan de blanke bevolking, volgens iedere algemeen aanvaarde definitie van intelligentie.
Als dat nou wetenschappelijk bewezen is, waar winden de mensen zich dan zo over op? Zwarten hebben kroeshaar en blanken zijn dikwijls blond. Maakt het wat uit?
Intelligentie heeft veel diepgaander consequenties op het individuele en maatschappelijke vlak dan de kleur van het haar, de lengte, of enige andere denkbare menselijke karakteristiek. Misschien zelfs meer nog dan lichamelijke gezondheid. Voor het individu is intelligentie erg belangrijk, aangezien het de mate van vrijheid be- | |
| |
paalt die iemand bezit, in zeker opzicht. Iemand van minder dan gemiddelde intelligentie, ofwel met een iq van onder de 100, heeft een veel mindere mate van vrijheid in beroepskeuze, in keuze van een levensgezel, in allerlei dingen dan iemand die meer dan gemiddeld intelligent is. Veel beroepen zijn feitelijk gesloten voor mensen met een lagere intelligentie, omdat zij geen onderwijsdiploma's kunnen halen om tot die beroepen toegang te krijgen.
Kan het worden bereikt wat de Venezolanen van plan zijn te doen, het stimuleren van intelligentie bij de volksmassa?
Er bestaat geen overtuigend bewijs dat iemand tot dusverre erin is geslaagd dit te bewerkstelligen. Wat er kennelijk in feite gebeurt, is dat wanneer er in de kindertijd een grondige opleiding wordt gegeven, vroegtijdige intelligentietests vooruitgang laten zien. Maar naarmate er verder van de opleiding wordt afgeweken en de test-items veranderen (omdat er verschillende soorten test-items bestaan die geschikt zijn voor het testen van oudere kinderen) gaan de iq-scores naar beneden.
Een van de intensiefste programma's van deze aard werd door Rick Heber op de universiteit van Winsconsin in Milwaukee opgezet. De kinderen werden aan een uiterst intensieve behandeling onderworpen. De kosten voor het geven van deze behandeling beliepen enige duizenden dollars per kind per jaar. Aan de kinderen werden surrogaatmoeders toebedeeld. Ze werden van vlak voor de geboorte tot de schoolgaande leeftijd behandeld. Ze zitten nu ergens voorbij de vierde klas en verschillen klaarblijkelijk niet van een gelijksoortige controlegroep, die geen speciale behandeling in schoolverrichtingen kreeg, speciaal wat het lezen betreft, wat uiteraard hetgene was waar ze het meest mee bezig waren. Hoegenaamd geen verschil, naar het schijnt.
Toen ze naar school gingen stonden ze inderdaad 24 iq-punten boven de controlegroep. Maar aangezien deze intensieve behandeling steeds verder achter ze kwam te liggen, denk ik dat ze de tests en de aard van de tests gewoon hadden geleerd. Naarmate ze ouder werden gingen hun iq-scores naar beneden. Ze waren ongeveer 20 iq-punten gezakt vanaf het ogenblik dat ze op school kwamen. En ze vertonen geen onderscheid op de punten waar het experiment zich het meest mee beziggehouden had. Het zou niet zinvol zijn om alleen het iq- te verhogen als alle overige factoren verbonden met het iq niet ook werden verhoogd. Je wilt dat het lezen, dat de schoolprestaties, dat de beroepskeuzemogelijkheid,
| |
| |
dat al deze variabelen erop vooruitgaan; maar dat schijnt ongelukkigerwijs niet te gebeuren.
Tijdens een ander trainingsprogramma op de universiteit van North Carolina te Chapell Hill, opgezet door professor Graig Ramsey en anderen, werden kinderen getraind en hun iq's verhoogd, maar deze iq's hadden geen correlatie meer met de iq's van hun moeders. Zelfs geadopteerde kinderen hebben een iq dat correleert met die van hun biologische moeders, zelfs als ze die nooit hebben gezien.
Dit alles brengt me tot de conclusie dat wat er gemeten wordt niet echt intelligentie is. De iq-tests meten iets dat aangeleerd is, iets heel specifieks dus. Tests meten geen algemene begaafdheden die iq-tests verondersteld worden te meten. En met algemene begaafdheid bedoel ik niet het meten van waar de test naar toe wilde, maar van het potentiële vermogen om te leren en om werkvormen te verrichten die een hoog niveau vereisen.
Wat heeft professor Ramsey eigenlijk precies gedaan?
Er werden door zijn team 26 zwarte kinderen genomen uit zeer arme gezinnen, waar het gemiddelde iq van de moeder zeer laag was, zeg maar 80. Ze namen een gelijksoortige groep kinderen uit dezelfde huisgezinnen als controlegroep. Beide groepen kregen medische aandacht in de breedste zin, vanaf de geboorte. Beide werd extra voeding gegeven. De experimentgroep werd elke dag om negen uur 's morgens naar een dagverblijf gebracht, vijftig weken per jaar tot ze drie jaar oud waren. Iedere twee maanden werden de kinderen getest. Op het laatst was er een verschil van 14 iq-punten met de controlegroep. De experimentgroep had een gemiddeld iq van 95, de controlegroep van 81, wat ongeveer hetzelfde was als dat van hun moeders. De studie in North Carolina is nog steeds aan de gang.
Het merkwaardigste is dat de experimentgroep geen enkele correlatie vertoonde met het iq van hun moeders. Dat is raadselachtig, omdat zelfs kinderen in weeshuizen een correlatie vertonen met hun natuurlijke moeders, hoewel ze hun natuurlijke moeders zelfs nooit hebben gekend. Er is iets bij die kinderen niet duidelijk.
En pleegkinderen?
Pleegkinderen vertonen vrijwel geen correlatie met het iq van hun pleegouders. Dat is een van de sterkste bewijzen dat intelli- | |
| |
gentie iets genetisch in zich heeft.
Daarom bent u het waarschijnlijk met Arthur Whimby oneens die meent dat intelligentie aangeleerd kan worden.
Inderdaad. Ik geloof dat je mensen kunt trainen op het beter te voorschijn komen uit bepaalde intelligentietests. Maar ik denk dat de algemene intelligentiefactor, die in allerlei soorten tests en verrichtingen in het dagelijks leven zit, niet aangeleerd kan worden. Tenminste, ik heb er geen bewijs van gezien dat het aangeleerd kan worden. Het is dit aspect waar we ons in feite het meest mee bezighouden. Ik kan niet veel voordeel zien in het trainen van mensen om ze bij intelligentietests beter voor de dag te laten komen, als die tests niet langer meer correleren met de dingen waarmee de intelligentietests correleren bij mensen die niet getraind zijn om beter voor de dag te komen in intelligentietests.
De reden waarom intelligentietests belangrijk zijn, is omdat de scores correleren met criteria van het dagelijkse leven die belangrijk worden geacht. Ze correleren met hoe goed mensen het er op de universiteit van af zullen brengen, het soort banen dat mensen aan zullen kunnen, enzovoort. Als je mensen erop traint dat intelligentietests ze beter afgaan en deze tests dan niet langer meer deze correlaties met andere dingen vertonen, dan heeft het geen zin. En tot nog toe heeft nog niemand aangetoond dat de tests dezelfde correlatie-eigenschappen behouden met criteria van het dagelijkse leven nadat mensen erop getraind zijn ze beter te doen.
We kunnen van Indiaanse kinderen vioolspelende robots maken, maar zullen ze dan beter passen in het totaalpakket dat leven heet?
Ja en toch, alleen door middel van tests of feitelijke onderwijskansen zal je je Menuhins of Heifetzen ontdekken. In de Sovjet-Unie worden de schaakmeesters gevonden door alle kinderen tot schaakspelen te stimuleren. Als er begaafde spelers ontdekt worden, concentreren ze hun aandacht speciaal op hen en vergeten de rest. Zo komen ze aan schaakgenieën.
Zoals Anatoli Karpov.
En hetzelfde doen ze bij dansers, pianisten en wiskundigen. Ik betwijfel of er een maatschappij is die zoveel gedaan heeft om talenten te selecteren als de Sovjet-Unie. Ze maken meer gebruik van tests dan wij.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd