Over intelligentie

[p. 132]

Natalia Bechtereva
Neurofysiologe, Pavlov-instituut, Leningrad, Sovjet-Unie

Denkt u dat emoties erfelijk overgedragen worden?

Ik denk dat de emotionele geestestoestand grotendeels erfelijk gepredisponeerd is. Zij kan mogelijk worden veranderd. Een kind kan worden geleerd bepaalde emoties te onderdrukken, in dit opzicht ‘geremd’ raken. Maar het werkelijke hersenmechanisme van de emotie wordt met het kind geboren.

Hoe zit het met ritme? Wordt het in genetische zin geërfd?

Dat zou kunnen. We merken tegenwoordig dat steeds meer jongeren een ritmegevoel ontwikkelen omdat deze basisvorm in rockmuziek steeds populairder wordt en waarschijnlijk, vice versa, een ritmegevoel gemakkelijk kan worden ontwikkeld. Nogmaals, predispositie zou aangeboren kunnen zijn.

Het Venezolaanse programma voor kinderen van nul tot zes jaar zou misschien uitgebreid kunnen worden met componenten van genetische manipulatie.

Ik denk niet dat we op dit ogenblik het recht hebben aan kinderen te knoeien via genetische manipulatie.

Misschien kunnen we dan leercomputers programmeren voor alle kinderen ter wereld om hun zelfperceptie ten opzichte van hun milieu, de planeet en het heelal te coördineren.

Zo'n programma zou nooit helemaal lukken, vanwege de input via ouders, milieu, historie, cultuur, en vanwege erfelijke predispositie. Het zou buitengewoon gevaarlijk zijn om nu met de genen aan de gang te gaan.

Ik wekte niet bedoeld de indruk dat ik manipuleren of knoeien met het dna op het oog had. Wat ik bedoelde was werken met onze kennis omtrent de genetica in de psychologie.

Dit is al een stuk beter. Maar het zou beslist niet éen programma moeten zijn, maar een reeks programma's die aangepast zouden moeten worden aan erfelijke aanleg, vooral als je projecten aan

[p. 133]

het ontwerpen bent zoals de Venezolanen kennelijk aan het doen zijn. Maar ik kan niet zeggen dat ik wegloop met de idee om dergelijke programma's aan kinderen of mensen in het algemeen op te leggen. Naar mijn mening zou het aan ouders vrij moeten staan om te beslissen of ze aan dergelijke programma's mee willen doen of niet.

De Venezolanen leggen aan niemand iets op, ze trachten alleen maar medewerking te verkrijgen op basis van vrije wil.

Als wij in de Sovjet-Unie een dergelijk programma hadden, zou het volledig aan de ouders overgelaten worden of ze deel willen nemen of niet. Maar ik ben er in eerste instantie niet zo zeker van of dergelijke programma's een kans van slagen hebben. We menen dat we kinderen het beste zoveel mogelijk kunnen laten zien wat de keuzemogelijkheden zijn. Bied ze zo ruim mogelijk de kans. Jonge kinderen kiezen nu eenmaal zelf wat ze het liefst willen doen. Natuurlijk, sommige kinderen zijn lui. In dat geval is het wel noodzakelijk om ze een aantal malen de keuzen te tonen, de voordelen duidelijk te maken, en deze processen zonodig een paar keer te herhalen. En zeker rekening te houden met de psychologische predispositie van het kind - en naderhand pas wat ‘druk’ uit te oefenen.

Dat heeft z'n tijd nodig.

Jazeker.

Maar de Venezolaanse minister heeft haast.

Als ze met deze programma's haast zouden gaan maken, en ze aan de kinderen zouden gaan opdringen, konden de gevolgen wel eens heel anders zijn dan ze verwachten. Als ik bijvoorbeeld een kind heb, een jongen, en ik zou erin toestemmen dat hij deel ging nemen aan speciale experimenten waarmee ik het eigenlijk oneens ben, dan zou dat ongetwijfeld ernstige moeilijkheden veroorzaken. Er hoort allereerst zorgvuldig uitgelegd te worden wat voor soort intelligentieprogramma overwogen wordt, voor welk doel het ontworpen werd, enzovoort.

Maar wachten tot iemand de bedoeling begrijpt doet me denken aan de politicus die beweerde dat derde-wereldlanden niet rijp voor vrijheid waren. Als je wacht tot je rijp voor iets bent, zoals rijp zijn voor het huwelijk, kom je er misschien nooit.

[p. 134]

Ik ben het niet met u eens. De mensen in de Sovjet-Unie begrijpen onze beleidslijnen op onderwijsgebied en kunnen zich erin vinden. En als we nu eens een andere kwestie nemen - men weet hier dat als je kinderen inent, je voorkomt dat ze doodgaan. We zijn in veel andere belangrijke kwesties dezelfde mening toegedaan, net als in andere landen. We hebben een afspraak dat we de kinderen op zes- of zevenjarige leeftijd naar school sturen. Dat wordt allemaal tot stand gebracht op grond van afspraken.

In Nederland hebben we nog steeds religieuze groeperingen die liever zien dat hun kinderen sterven, want ze weigeren inentingen in de naam van hun goden. Rationaliteit contra irrationaliteit.

Waarom geeft dan iemand ze niet toch de vaccinatie?

Inderdaad. Als ouders te onintelligent en te irrationeel zijn om te begrijpen dat dit moet worden gedaan, dan zou de overheid op de vaccinatie moeten toezien.

Maar dit is het probleem van leven en dood, en op het vlak van onderwijs en opvoeding moet je beginnen met de ouders.

Dat is precies waar de Venezolanen op doelen.

Dat is uitstekend.

Ze zetten televisieprogramma's op voor moeders, om ze te helpen begrijpen hoe ze met kinderen moeten omgaan.

Deze dingen aan de ouders uitleggen is alvast een begin. Maar wie is de persoon die knap genoeg is om precies te weten wat er gedaan moet worden met de kinderen van nul tot zes en wat het beste voor ze is? Ik ken heel wat onderwijzers met totaal verschillende opvattingen.

U ziet psychiaters met kinderen bezig die problemen van ernstiger aard hebben dan de kinderen van fabrieksarbeiders.

Natuurlijk kijk ik niet alleen van ‘buiten’ naar het brein, maar ook van ‘binnen’.

Maar ouders maken het er alleen maar erger op door zich grotendeels onbewust te zijn van het gevoelige mechanisme, de chip in het brein van kinderen waarmee ze aan de gang zijn, waarbij ze maar al te vaak onherstelbare schade toebrengen.

Ik weet niet of ik het geheel met u eens kan zijn. Ouders kunnen

[p. 135]

misschien vaak niet met zoveel woorden zeggen of uitleggen, of onder woorden brengen wat ze met hun kinderen aan het doen zijn, maar ze weten het wel. Ze vinden instinctief vaak het juiste pad. Niet in alle gevallen, natuurlijk.

Ik spreek u niet graag tegen, maar ik ben bang dat een overgrote meerderheid van de ouders hun kinderen voor het leven in de vernieling draaien uit pure onwetendheid over wat ze hun kinderen eigenlijk aandoen. Maar hoe raakt het brein van een kind ingespeeld op taal en cultuur, of hoe vormt het een referentiekader?

Bedoelt u een geheugenvorming op lange termijn? Ik heb nu een eenjarig kleinkind. Het is voor mij zeer interessant om te zien hoe deze baby probeert een uitweg te vinden uit wat de ouders haar proberen op te leggen. Het lijkt net op een soort gevecht, een verzet tot behoud van het ik. Dit begint duidelijk erg vroeg. Dit is nog een aspect waar rekening mee gehouden moet worden, ook bij wat ze in Venezuela aan het doen zijn. Ik heb echter nog nooit beroepshalve te maken gehad met die thema's waar we hier over praten. Dit Venezolaanse programma voor de ontwikkeling van de intelligentie is natuurlijk wel interessant voor mij, maar vanuit een heel ander gezichtspunt. We hebben in ons laboratorium te maken met patiënten die behandeld worden met ingebrachte elektroden. We passen deze technieken nu al achttien jaar lang toe. Stap voor stap komen we er achter dat het brein vele codes kent die uiterst functioneel zijn. Deze kennis omtrent hersenmechanismes is van groot belang voor het begrip van emotionele en mentale processen. Stap voor stap, zonder de patiënt enig letsel toe te brengen - want de patiënt komt altijd op de eerste plaats - wordt het onderzoek naar de neurofysiologische codes van de geestesgesteldheid tot ontwikkeling gebracht. Vele jaren terug waren we al de gebieden in het brein aan het afbakenen die verantwoordelijk waren voor denken, probleemoplossen, enzovoort. Verder hebben we onderzocht wat er werkelijk gaande was in die kleine gebieden ten tijde dat we denken, we woorden horen, we proberen een woord uit te brengen en het daadwerkelijk uitbrengen, we proberen een probleem op te lossen, of ons iets proberen te herinneren en het ons daadwerkelijk herinneren. We hebben een richtsnoer voor onderzoek ontwikkeld die we het ontcijferen van hersencodes noemen. We proberen erachter te komen wat er gebeurt als we te maken hebben met onze meest menselijke bezigheid. We komen hier nu natuurlijk aan een nogal ingewikkelde vaktechnische discussie.

[p. 136]

De lezers zouden het waarschijnlijk niet begrijpen als u dieper op dit onderwerp in zou gaan, aangezien ik het zelf verwarrend vind. Wat ik me afvraag is welke maatschappelijke waarde uit deze onderzoekingen afgeleid kan worden.

Nu, we weten bijvoorbeeld hoe er interferentie plaatsvindt tussen het korte-termijngeheugen en het lange-termijngeheugen, met een eindresultaat waar niemand echt vat op kan krijgen. Hoe het lange-termijngeheugen of wat u zonet nog het referentiekader noemde, geordend is weet niemand echt. Er bestaan vele verschillende theorieën en hypotheses. We kunnen bepaalde mechanismes op onze schermen aan het werk zien, en van onze computers aflezen hoe de interferentie tussen korte-termijn- en lange-termijngeheugen in z'n werk gaat. Dit opent geheel nieuwe mogelijkheden voor het onderwijs.

We weten nu bijvoorbeeld een aantal dingen over hoe het brein de betekenis van een woord leert of hoe het brein de betekenis van een woord onderscheidt. We weten iets over hoe de systemen in het brein gerangschikt zijn die de moedertaal en andere verworven talen vasthouden. We weten dat er plaatsen zijn in het brein die twee talen bevatten. Er zijn ook afzonderlijke plaatsen in het brein voor het in stand houden van verschillende talen. Deze bevindingen zijn overigens bevestigd in Amerika. De Amerikanen bevestigden dat er tenminste een aantal verschillende gebieden in het brein te vinden zijn die verantwoordelijk zijn voor verschillende talen. Uit deze gegevens kan men opmaken hoe iemand soms volledig éen taal kan vergeten.

Fantastisch.

Alles wat met het brein te maken heeft is fantastisch. Niet wat we aan het doen zijn, maar het brein zelf is fantastisch.

Natuurlijk, omdat het alles is waar we het mee moeten doen. Het is de enige ‘chip’ in staat de mensheid te redden.

Daarom proberen we te doen wat José Delgado in Spanje aan het proberen is: de grondslag van de hele mensheid te leren kennen.

Er zijn maar zo weinig mensen die dit van Delgado begrijpen.

Dat wil zeggen dat onze kennis verre van volledig is. Vermoedelijk zullen we pas echt voortgang maken als we eenmaal meer zullen weten en we onze kennis op een veel eenvoudiger manier volledig kunnen verklaren.

[p. 137]

Wat is uw schatting?

Het gaat nu al erg snel.

Gelooft u dat alles wat ooit in iemands leven gebeurd is in het brein opgeslagen ligt?

Sommige mensen zijn het daar niet mee eens en geloven dat aléén wat belangrijk is opgeslagen wordt. Maar ik geloof dat praktisch alles in ons brein opgeslagen wordt en dat het terughalen zeer moeilijk is, vooral voor die voorvallen die niet belangrijk waren en die niet door motivaties, emoties, enzovoort ondersteund werden.

Microprocessoren hebben geen slaap nodig, zijn nooit in een slecht humeur en melden zich niet ziek, werken zelfs 24 uur per dag.

Ik hoop niet dat u hier een vergelijking in gedachten heeft met het menselijke brein want er dient wel beseft te worden dat zelfs de ‘intelligentste’ computer een bepaald leerniveau, een leerplafond heeft. Het brein heeft dat niet. Het brein kent vrijwel geen grenzen.

Vele duizenden jaren geleden droomde niemand over vliegen, of tenminste niet met de middelen die we vandaag de dag in de lucht zien, en ook droomde niemand over het leren van algebra. Tegenwoordig leert vrijwel iedereen het. De geestelijke vermogens zijn alleen afhankelijk van het individuele verschil tussen de hersenen.

Intelligentie dus ook?

Ja. Maar wat bedoelt u met dit woord intelligentie? Voor mij betekent intelligentie niet alléén kennis. Let wel, mensen kunnen heel knap zijn, zelfs zéer geleerd, maar dan kunnen ze nog steeds aan intelligentie tekort komen. Intelligentie is de vermenigvuldiging van overgeërfde kenmerken: door middel van leren.

Kan het iq gemeten worden?

U bedoelt door tests? De meest begaafde of creatieve persoon produceert vaak de laagste cijfers bij iq-tests. iq is een functie van lesgeven en geheugen.

Het verbaast me nog steeds dat u de neurofysiologie van de geestesgesteldheid kan registreren.

[p. 138]

Allereerst, gelooft u dat we denken? Gelooft u dat het niet alleen de anatomie is die verantwoordelijk is voor de geestesgesteldheid? Waarom moet er, wanneer er sprake is van een micromysterie, naar ons gevoel een of meer processen van fysiologische aard aan ten grondslag liggen, die eveneens geregistreerd kunnen worden. Waarom niet?

Bent u hier zeker van?

Ik heb nooit gezegd dat ik dat wist. Ik tracht het te weten te komen, we ondernemen stappen in deze richting.

Eén vraag nog.

Eén nog maar?

Robert Jastrow van het Goddard Space Institute van nasa heeft me verteld dat vergeleken met computers de mensen bedradingsfouten hebben met de mogelijkheid dat de elektronika de mens zal overleven.

Ik geloof... van niet. Microprocessoren of computers zijn slechts een grote steun voor het menselijk brein.

Maar in sommige rapporten wordt gesteld dat microprocessoren zelfs beschadigd hersenweefsel kunnen vervangen.

Als iemand blind of doof is kun je een microprocessor gebruiken. Het helpt wel enigszins, maar slechts tot op zekere hoogte. Je blijft toch nog steeds afhankelijk van de vermogens van de neuronen.

Niets kan ooit de neuron vervangen?

Wie weet? Maar er zijn een heleboel manieren om de neuronen bij te staan. Ik denk dat we in het brein vermogens hebben zitten die nog te moeilijk zijn te doorgronden, om van te dromen. Bijvoorbeeld, we veronderstellen nog steeds dat we slechts éen tijdschaal in ons brein hebben. Daarom wordt er ook altijd gezegd dat computers zoveel sneller dan het menselijk brein kunnen rekenen. Maar er zijn voor ons al enige aanwijzingen dat het brein verschillende tijdschalen kent en veel, veel sneller kan werken. Misschien niet zo snel als een computer, maar wellicht veel sneller dan het nu werkt. We kennen nu al enkele mensen die wonderbaarlijk snel kunnen rekenen, in onderdelen van seconden.