Over intelligentie
(1981)–Willem Oltmans–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 97]
| |
Robert J. Sternberg
| |
[pagina 98]
| |
ven. Intelligent gedrag is meer, het is op een bepaald doel gericht. In termen van wat de soorten van gedrag zijn, onderscheid ik verschillende soorten van processen die de mensen gebruiken. Eén soort proces, het belangrijkste, is wat ik aanduid als meta-componenten. Sommige mensen noemen ze uitvoeringsprocessen. Meta-componenten zijn dingen die de mensen gebruiken als ze een plan maken van wat ze gaan doen, als ze controleren wat ze aan het doen zijn, als ze hun prestatie evalueren en als ze besluiten nemen over hoe goed dingen gaan en misschien van besluit veranderen of hun strategie en hun doel wijzigen.
Bijvoorbeeld? Laten we iets uit het wereldnieuws van vanochtend nemen. Syrië heeft sam-raketten in Libanon geplaatst. Israël is vermoedelijk bezig om te beslissen hoe ze zullen reageren. Het voornaamste probleem waar het Israëlische ministerie van Defensie nu voor staat, is te bepalen wat precies het probleem is waarmee ze worden geconfronteerd. Niet of er sam-raketten in Libanon staan, maar wat hun aanwezigheid daar betekent. Het eerste besluit is nu de erkenning van het ware probleem, want indien op internationaal niveau het verkeerde probleem als de ware kwestie wordt geïdentificeerd, kunnen de gevolgen rampzalig zijn. Als je een probleem hebt, is de eerste meta-component die in werking moet worden gesteld, te beslissen wat het eigenlijke probleem is. Nadat je dat hebt vastgesteld, is het tweede wat je te doen staat, te beslissen welke processen kunnen worden aangewend om het probleem op te lossen. Wat voor soort stappen ondernomen moeten worden.
Roger SchankGa naar eind2. zei tegen mij dat de doorsneelezer een gewoon nieuwsbericht, zoals dat van de sam-raketten in Libanon, niet begrijpt, tenzij hij of zij een uitgebreide kennis van de wereldtoestand heeft. Toch houdt de doorsneelezer er duidelijke meningen over wereldaangelegenheden op na, die hem zelfs in zijn stemgedrag beïnvloeden. Dit werpt een belangrijke kwestie op, omdat er een verschuiving in de literatuur van de intelligentie is in de richting van wat je op kennis gebaseerde theorieën zou kunnen noemen. Wat tot nu toe maar al te vaak verwaarloosd is en wat werkelijk begrepen dient te worden, is de rol van kennis bij de intelligente prestatie. Uw opmerking kan als verdediging van die positie worden opgevat. | |
[pagina 99]
| |
Wat is uw positie? Ik geloof dat dit belangrijk is. In het verleden is er op de processen zonder meer misschien te veel nadruk gelegd. Maar uit het standpunt van het begrijpen van de intelligentie gaat de verschuiving wat te veel naar die richting toe. Wat ik nog belangrijker vind dan deze kwestie, is hoe het komt dat sommige mensen deze kennisbasis verwerven en andere niet. Hoe komt het dat sommige mensen ten aanzien van wereldproblemen of nationale problemen wel deze speciale deskundigheid hebben verworven en andere niet? Voor mij is de eerste vraag: Welke verwervingsprocessen hebben mensen? Hoe gebruiken zij die informatie? Hoe komt het dat twee mensen dezelfde kennisbasis kunnen hebben en dat toch een van beiden wel kan weten hoe die informatie op een strategisch optimale manier te gebruiken, terwijl de andere merkt dat hij of zij met diezelfde kennisbasis eigenlijk niet veel kan uitrichten. De vraag die mij bezighoudt, is hoe het komt dat van twee mensen die uren achter elkaar zitten te schaken de éen een kennisbasis verwerft en een grootmeester wordt, terwijl de ander evenveel of bijna evenveel ervaring verwerft, maar toch nooit meer dan een kruk zal blijven. Een beslissend aspect is volgens mij het vermogen om bij het leren eruit te zeven wat belangrijk is en wat niet. Iemand in een bepaald beroep, of het nu de politiek, psychologie of wat dan ook is, moet een enorme hoeveelheid materiaal lezen. Ik zou met gemak al mijn tijd kunnen besteden alleen met mij op de hoogte te houden. Je hebt dus niet voldoende tijd om alles te lezen. Eerst zul je moeten beslissen wat je zult gaan lezen. Als dat is vastgesteld, moet je gaan beslissen wat de voornaamste aspecten zijn van het materiaal waar je je op gaat richten en wat de aspecten zijn die je kunt verwaarlozen. Ik denk dat de meer intelligenten die mensen zijn, die weten hoe ze zich moeten concentreren op de voornaamste aspecten en de rest vrijwel kunnen verwaarlozen.
Maar bij dit selectieve proces zullen behalve de intelligentie ongetwijfeld ook geheugen, intuïtie, emotie, temperament en andere factoren een rol spelen. Ik heb een zeer brede omvattende kijk op de intelligentie. Ik denk dat de intelligentie naast de cognitieve variabelen, waar we meestal aan denken, ook de praktische intelligentie omvat. | |
[pagina 100]
| |
Bijvoorbeeld, wat is er nodig om te slagen in de levensloop die men kiest? Ik koos om psycholoog te zijn en wat ik nodig heb om te slagen is voor het grootste deel niet te danken aan het soort zaken die intelligentietests of traditionele intelligentiemetingen opleveren. Ik werk op het ogenblik met een promovendus, Richard Wagner, aan dit probleem. Onze vraag is: ‘Wat hebben wij nodig bij de weg die wij gekozen hebben om vooruit te komen?’ Hoe komt het dat sommige mensen deze vaardigheden en die handigheid ontwikkelen en anderen niet? Hoe komt het dat u dit boek schrijft? Andere mensen zouden het ook kunnen doen, maar ze doen het niet. Wat is het dat sommige mensen hebben en andere niet? Wij betrekken hierbij ook de sociale intelligentie, dat is de bekwaamheid om zowel stilzwijgende als uitdrukkelijke communicatie te interpreteren. Wij hebben hier mensen met buitengewoon hoge testcijfers voor aanleg. Sommige van hen presteren niet zoveel. Wat is het nut van die hoge cijfers?
Is Jimmy Carter niet een prachtig voorbeeld van iemand die in wezen heel intelligent is, maar emotioneel zo gefrustreerd is dat zijn optreden over het geheel genomen tot mislukking was gedoemd? Ik kan me niet met psychoanalytische interpretaties inlaten, omdat ik op dat gebied niet voldoende deskundig ben. Als ik zou moeten opnoemen wat Carter verkeerd heeft gedaan, zou het zijn op het gebied van sociale en praktische intelligentie. Het zou ook gebaseerd zijn op het standpunt van een oppervlakkige waarnemer.
Dan slaan we het over. U hebt ook geschreven dat examens meer een kennistoets zijn en niet gekoppeld aan fantasievolle redenering. Intelligentie alleen is blijkbaar niet genoeg. Is intelligentie redeneren over het materiaal dat voorhanden is en er dan een beslissing over nemen? Dat is waar mijn werk voornamelijk over gaat. Ik ben inderdaad van mening dat de beredenering zeer belangrijk is.
Delen de Venezolanen uw standpunt hier? Zeer beslist. Het Harvard-project en het Reuven-Feuerstein-project benadrukken allebei de oefening van het vermogen tot be redeneren. | |
[pagina 101]
| |
Bestudeert u dan ook met welke laag van werkelijkheid een persoon voeling heeft? Laten we teruggaan tot onze discussie om na te gaan wat een probleem is. Een derde beslissing die genomen moet worden, is welke achtereenvolgende stappen genomen moeten worden om de onderhavige kwestie aan te pakken, wanneer ze te zetten, wanneer wat uit te voeren.
Prioriteiten stellen. Ja. Nog eens, op het gebied van de internationale betrekkingen kan het verkeerde ding op het verkeerde tijdstip doen om zo te zeggen een ramp veroorzaken. Je moet prioriteiten stellen en dan achtereenvolgens stappen doen. Een ander aspect van de intelligentie is hoeveel tijd je van plan bent te besteden aan elk van de dingen die je te doen hebt. Een van de kritieken op Carter was dat hij niet bereid was te delegeren. Hij hield zich met te veel kleinigheden bezig.
Zoals wie er op de tennisbaan van het Witte Huis zou spelen en wanneer. Precies. Aandacht voor kleinigheden nam tijd af voor echte belangrijke zaken en daarom had Carter misschien niet genoeg tijd, of niet zoveel tijd als hij nodig had om over de grote problemen na te denken. Ik ben van mening dat het vermogen om te weten wat je moet doen, of te weten wat andere mensen moeten doen, te weten wie wat en hoe moet doen, een van de belangrijkste aspecten van succes wordt. En hier hebben we met redeneren te maken. Wat ook belangrijk is als we het over redeneren hebben, is de juiste gevolgtrekkingen maken uit de gegeven informatie. Je kunt toegang hebben tot een enorme hoeveelheid informatie. Stel dat ik een heleboel van iets afweet. Nu krijg ik een nieuw stukje informatie. Tot het beredeneren hoort het maken van de juiste gevolgtrekkingen omtrent de betekenis van dit alles. De hoeveelheid informatie die men bezit is dan ook geen garantie dat de juiste gevolgtrekkingen uit de beschikbare gegevens worden getrokken. Een ander van deze redeneringsprocessen, dat naar mijn mening belangrijk is, is wat ik ‘overbrenging’ noem, of ‘mapping’, het overgaan van het ene gebied naar het andere. Op het ogenblik hebben wij problemen in El Salvador. Veel mensen houden hun hart vast dat het een tweede Vietnam wordt. | |
[pagina 102]
| |
Wat ik bedoel met ‘overbrenging’ is, dat men bijvoorbeeld een reeks gebeurtenissen neemt, verbonden aan Vietnam, en ze overbrengt van het gebied Vietnam naar het gebied El Salvador en beslist in hoeverre ze parallel lopen. Gewoonlijk zijn sommige gebeurtenissen wel parallel en andere niet. Als het ernaar uitziet dat alles parallel loopt, dan mogen we ons wel eens verdomd goed afvragen wat we in El Salvador doen.
Kun je kinderen logica leren? Kun je mensen leren om hun verstandig oordeel niet door hun emoties te laten overschaduwen? Je kunt mensen opleiden in het oplossen van problemen, ja. Je hebt bijvoorbeeld de Case-methode, gebruikt door de Harvard Business School voor het opleiden van mensen om problemen uit de praktijk aan te pakken. Hier op Yale doen wij soortgelijk werk. Ja, logica is aan te leren. Het probleem om emoties buiten de zaken te houden is minder eenvoudig, en de reden daarvan is dat emotie bij de besluitvorming soms onontbeerlijk is. Wij weten echter praktisch niets af van de vraag welke emoties en drijfveren wij moeten toelaten en welke niet. Dit moet op de een of andere manier onderdeel van het totale pakket zijn.
Emoties. Oorlog en vrede. Katholieken en protestanten in Ierland. Sommige van deze mensen hebben geleerd te bidden voor ze een lepel konden vasthouden. Het is pure hersenspoeling. Is dit allemaal niet terug te voeren tot het van jongsaf aan programmeren of coderen van de hersenen? Inderdaad. Socialisatie is grotendeels de schuld van deze tragische gebeurtenissen. Maar ik weet niet of u hierin wilt meegaan.
Als we de inbreng van de ‘chips’ van komende generaties niet op de een of andere manier veranderen en de informatie op het peil van het atoomtijdperk brengen, zullen we elkaar voorgoed naar het leven staan met alle gevolgen van een atoom-Armageddon. Sommige soorten vroege socialisatie zijn aanpasbaar, andere niet. Ik ben het zeer zeker met uw argumenten eens. De diepgewortelde vooroordelen, die protestanten en katholieken in verschillende gradaties door de eeuwen heen tegen elkaar schijnen te hebben opgevat, zijn niet te veranderen en hebben in feite waarschijnlijk geen enkele rechtvaardiging. | |
[pagina 103]
| |
Zoals Gordon Allport van Harvard waarschuwde, is het gemakkelijker een atoom te splijten dan een vooroordeel. Maar ik zie dit toch als iets dat apart staat van het aanleren van de intellectuele prestatie. Natuurlijk, het aanleren van waarden is ook heel erg belangrijk, maar ik beschouw het als iets van andere aard.
Maar als religieuze wartaal vóor alle andere zaken in het leven in de hersens wordt gecodeerd, beïnvloedt, vervormt en vergiftigt het alles wat men daarna doet. Mensen worden besmet en geconditioneerd met vaak ongezonde of zelfs krankzinnige sprookjes voordat ze voor zichzelf beginnen te denken. Ja, dat ben ik met u eens. Maar ik vind tegelijkertijd dat als het Venezolaanse programma alles tegelijk probeert te doen, het eindigt met niets te doen. Ik sta zeer positief tegenover hun doeleinden, maar als ze zich ook gaan toeleggen op het aanleren van waarden zou het te veel worden. Ik geloof niet dat zij de mensen zijn die dat zouden moeten doen. Wat u hier naar voren brengt, zie ik als een apart programma.
Ik schrijf dit boek onafhankelijk en niet voor de Venezolanen, dus mijn vragen hieromtrent hebben niets te maken met het Venezolaanse programma. Maar ik vind dat dit in dit verband ook besproken moet worden. Zou het bijvoorbeeld mogelijk zijn een leercomputer voor alle kinderen ter wereld te programmeren? Waarom zou u denken dat de waarden, onderwezen door een computer, beter zouden zijn dan de waarden die nu door ouders worden onderwezen?
Verzamel de beste breinen van de vijf werelddelen en stel een waardecode voor de planeet samen. Het enige wat je zou doen is iemand anders voor een waardensysteem verantwoordelijk stellen. Dat kan de zaak nog erger maken.
Onderschatten wij niet het peil van de beschikbare wetenschappelijke kennis en deskundigheid, vergeleken met dilettantische, onwetende ouders, die geen flauw idee van de biologische samenstelling van de hersens hebben? En toch modderen amateurs de ene eeuw na de andere met kinderhersentjes. | |
[pagina 104]
| |
U spreekt in vage abstracties. Waarom denkt u dat er ook maar in de verste verte een mogelijkheid is om iedereen het over een waardensysteem eens te laten worden? Ik geloof niet dat het zou kunnen, of zou moeten. Ik geloof niet dat iemand de juiste waarden voor alle mensen in dit land weet, net zo min als we waarden voor mensen in andere landen zouden kunnen voorschrijven. Ik heb een paar standpunten en die breng ik mijn kinderen bij, maar ik geloof niet dat ik antwoorden heb die ik aan mensen elders zou opdringen.
Als we over een universele leercomputer voor kinderen spreken, denken we niet in termen van het inbrengen van Balinese dansen of Mexicaanse gitaarmuziek. Dat begrijp ik, maar wiens waarden zou u gebruiken?
Programmeren in universeel aanvaardbare begrippen, zoals iedereen is voor de vrede. Doodt uw broeder niet, of hij nu moslim, jood, communist of een lid van de golfclub is. Daar is iedereen het mee eens, misschien, maar bij een volledig waardensysteem komt er veel meer kijken.
Dat vraag ik me af. Wij hebben onlangs een kruistocht tegen het communisme in Vietnam georganiseerd op dezelfde manier als de christenen eens naar Constantinopel zijn gemarcheerd om in naam van Jezus Christus de moslims de keel af te snijden. Inderdaad, wij hebben de waarden van vrede of uw broeder liefhebben nooit leren toepassen.
De raad van Jezus heeft tweeduizend jaar lang geen effect gehad. Moeten we dan nu niet eens een ander psychisch spoor gaan volgen? Weten u, de psychologen, geen uitkomst? Nee, u?
Voor mij is het zo klaar als een klontje dat het verhaal van Christus aan het kruis, dat bij de dageraad van het leven in kinderhersentjes wordt geprogrammeerd, geen zin heeft. Ik denk ook dat als we heden ten dage iemand aan een kruis zouden nagelen, wij Amnesty International op ons dak zouden krijgen. Dat is uw mening. Er zijn veel mensen die wel in religie geloven. | |
[pagina 105]
| |
Alleen omdat ze gehersenspoeld zijn zonder de mogelijkheid zich ertegen te kunnen verweren. Waarom geloven boeddhisten of hindoe's ergens anders in? Omdat zij eveneens meedogenloos in het aannemen van fantastische sprookjes, die als geloof of religie worden verkocht, gehersenspoeld zijn. Heeft iemand wel eens de schade aan de kinderlijke psyche bestudeerd door bloeddorstige sprookjes, zoals de grootmoeder die wordt opgegeten door de wolf? Ieder waardenstelsel resulteert in positieve en negatieve uitkomsten. Natuurlijk geloven de mensen in dit land dat hun waarden goed zijn. Maar wij hebben ook onze geheime schandalen, die niet altijd zo erg goed verborgen zijn. De communisten hebben hun eigen geheime schandalen. Er is geen stelsel van overdrachtelijke of in praktijk gebrachte waarden waaruit mensen gevolgtrekkingen kunnen maken waarvoor geen geheime schandalen zijn. Ik bedoel, of het nu om de politiek of om de religie gaat, of om een ethisch systeem dat niet op de godsdienst gebaseerd is, je komt altijd in dezelfde problemen. Mensen zijn menselijk. Het lijkt mij niet dat u het antwoord hebt.
Ik stel alleen vragen en werp problemen op die in het licht van een derde wereldoorlog van bijzonder grote betekenis lijken. Ik praat met deskundigen zoals u, omdat ik ervan overtuigd ben geraakt dat we op een schrikbarende dilettantische manier met de hersens van komende generaties omspringen, die me onheilspellend lijkt. En ik zeg dat als het gaat om het trainen van de soorten intelligentie, waar ik en anderen ons mee bezighouden, wij nu wel iets weten. Er bestaat een kans dat we misschien veranderingen in gedrag tot stand kunnen brengen. Het zullen misschien geen grote veranderingen zijn, maar misschien kunnen we de mensen in de huidige generatie iets beter laten functioneren.
Toen ik B.F. Skinner vroeg wat hij als het grootste probleem van onze tijd beschouwde, antwoordde hij prompt met éen woord: ‘Overleving.’ Er is niet veel tijd te verliezen. Iedere dag worden er meer kernkoppen geladen en klaargezet. Toch is er op het gebied waar u over spreekt, het weinige wat psychologen te zeggen hebben, allemaal speculatie. Als psychologen zich zouden gaan begeven op gebieden waarop we niet deskundig zijn, zouden wij de kleine kans dat we iets kunnen bijdragen verliezen. Al geef ik toe dat de eventuele beloning veel groter | |
[pagina 106]
| |
zou zijn, wij hebben op dit gebied eenvoudig niets te ‘verkopen’.
Maar ouders en kinderen zitten nu al eeuwenlang in een dodelijk vernietigende vicieuze cirkel gevangen, steeds maar weer opnieuw dezelfde onzin en dikwijls smeerlapperij in de hersens van de komende generaties pompend, alsof de omgeving statisch en onveranderd is gebleven. Instinctief verzetten jonge mensen zich tegen deze robotisering. De gevallen van zelfmoord nemen toe. Misdaad, drugs en alcoholisme nemen toe. De werkloosheid van jongeren gaat schrikbarend omhoog. Denkt u dat wij weten wat sommige mensen doen en andere niet, waardoor ze drugsverslaafden worden? En denkt u dat wij waterdichte programma's hebben om drugsverslaving te voorkomen?
Alle soorten verslaving komen voort uit de frontale botsing tussen het zieke, valse zaad dat op jonge leeftijd in de kinderhoofdjes is geplant en de naakte werkelijkheid. Op het abstracte vlak ben ik het wel met u eens. Maar u schijnt aan te nemen dat er een kennisbasis is die op dit ogenblik nog niet bestaat.
Maar misschien is de tijd gekomen om de mogelijkheid om zo'n kennisbasis op te bouwen en te bespreken? Inderdaad moeten mensen op de gebieden waarover u spreekt onderzoek doen. Ik geloof alleen niet dat ik tot die mensen hoor, niet omdat ik ze niet als bronnen van belangrijke problemen beschouw. Misschien zijn de problemen waarover u spreekt wel belangrijker dan de problemen waar ik me mee bezighoud. Maar ook, als we te veel hooi op onze vork nemen, eindigen we wellicht... ... met het erger te maken. Ja. Men moet zijn eigen beperkingen kennen. Dat betekent niet dat je niet hoopt dat andere mensen op andere manieren zullen helpen.
Goed. Hoe denkt u dat mensen uit de chaos in hun hoofden de dingen van de grootste waarde selecteren? Ik ben niet zo pessimistisch over de warboel in de hoofden van de mensen als u. | |
[pagina 107]
| |
Maar u bent toch niet blind voor de waanzin overal om ons heen? Kijk maar eens naar de niet mis te verstane reacties van de mensheid overal. We zijn bezig collectief gek te worden. Ik ben het in zekere zin wel met u eens.
Ik heb een tijdlang met sir Bernard Lovell, de astronoom in Manchester Engeland, gepraat. Kunnen we niet beginnen met kinderen liefde voor het heelal, voor de aarde, de waarde van het leven, de waarde van de vrede, de schoonheid van de natuur, voor dieren en vlinders bij te brengen? Waarom ze een bloederig, warrig verhaal over een man die aan een houten kruis wordt genageld en over een verrader als Judas vertellen? Als er op jeugdige leeftijd een beetje realiteit in de neuronen wordt gecodeerd, scheppen we misschien een betere wereld. Tot op zekere hoogte sta ik welwillend tegenover wat u voorstelt. Maar ik geloof toch dat dit universele waardensysteem mij niet zo duidelijk is als het u schijnt te zijn. Tegelijkertijd ben ik het natuurlijk wel met u eens dat religieuze moorden belachelijk zijn. Hebt u ook niet het gevoel dat u te veel gericht bent op de negatieve aspecten van de beschaving met uitsluiting van de positieve kanten?
Wat zijn die positieve kanten? Misschien bent u in uw analyse wat te selectief. Maar als u mij vraagt wat de positieve bijdragen aan de beschaving zijn, zou ik spreken over muziek, de kunst, terreinen van wetenschap. Ik vind dat wat wij over de psychologie hebben geleerd, en er is zéér véél dat we nog niet weten, een vorm van schoonheid bezit. De meeste sociale relaties vinden de mensen iets positiefs.
Werkelijk? Iedereen heeft in meer of mindere mate problemen. Ik zou een paar dagen met u hebben kunnen praten over de problemen die we hier hebben. Maar dat is niet de kwestie waar we mee bezig zijn. De kwestie is dat er goede dingen en slechte dingen in deze wereld zijn, en om de een of andere reden schijnt u stil te staan bij de negatieve kanten. Als je werkt aan de intellectuele prestatie van mensen moeten we met die dingen beginnen waar we iets van af weten. Maar zelfs dat is niet zo veel. Zelfs wat we over de verschijnselen weten, waar we nu vijftig tot honderd jaar onderzoek naar doen, is eigenlijk nog heel beperkt. | |
[pagina 108]
| |
Onlangs heb ik een bijeenkomst bijgewoond over de training van de intelligente prestatie. Er was een verhit debat over of wij er, gezien onze huidige stand van beperkte kennis, wel iets aan moesten doen. Zoals sommige mensen, waaronder ik zelf, er over dachten en waarop Venezolanen zoals dr. Machado en Jose Dominguez Ortega erover denken, is dat we niet nog eens vijftig jaar kunnen en mogen wachten. De kinderen zijn nu hier.
Terwijl u blijkbaar het oog richt op mooie schilderijen, maak ik me zorgen over de minister van Defensie, Caspar Weinberger, die in Bonn in West-Duitsland komt om te verkondigen dat hij in het hart van Europa neutronenbommen wil plaatsen. Het verschil tussen ons is misschien dat u het voorrecht geniet over oorlog te kunnen praten zonder ooit een Hiroshima op uw eigen bodem te hebben ervaren. Dat is zo, maar ik geloof niet dat de mensen die onderzoek naar de intelligentie doen in een betere positie zijn er iets aan te doen dan iemand die u van de straat haalt. Ik ben bezorgd dat de regering Reagan de subsidies voor het onderzoekwerk vermindert.
Ook een kwestie van intelligentie van de kant van de omgeving van Reagan. Ik vind dat het een vergissing is.
Het is gewoon misdadig, als je tegelijkertijd x miljard dollars in de krankzinnige bewapeningswedloop smijt, zoals Reagan schijnt te willen. Hoe staat het met het iq van Reagan? Dit is een kwestie van waarden, niet van intelligentie. De regering Reagan is tot dat beleid gekomen op grond van hun waardenstelsel.
Waar komt de wortel van het waardenstelsel van Reagan of Weinberger vandaan? Ik blijf volhouden dat waarden in de meeste gevallen geen kwestie van intelligentie zijn. Er zijn tenslotte mensen in verschillende landen met een totaal ander waardenstelsel dan het onze, die in de zin van sociale of praktische intelligentie niet voor ons onderdoen. | |
[pagina 109]
| |
Maar waar denkt u, als psycholoog, dat waardenstelsels vandaan komen? Ze zijn gesocialiseerd.
Elementaire waarden worden gecodeerd tussen de nul en zes jaar, ten nadele van de ontvangende partij, de hersens van het weerloze kind. Sommige kwesties die u hier naar voren brengt zijn inderdaad zeer belangrijk. Ik kan u mijn eigen persoonlijke mening geven, maar die heeft niets te maken met het feit dat ik deskundige ben op het gebied van de intelligentie. Computers, die tenslotte technische uitvindingen zijn, in ieder geval door mensen gemaakt, hebben geen aangeboren waarden. Voor zo ver ik het kan zien, is er geen laatste scheidsrechter die gebruikt kan worden om ze te programmeren. Ja, ik zou ook graag sommige van de veranderingen waar u over spreekt willen zien. Maar er zijn geen eenvoudige antwoorden op buitengewoon ingewikkelde vraagstukken. U schijnt er van uit te gaan dat die er wel zijn.
Dat heb ik nooit gezegd. Maar het lijkt me gewoon zinnig om over dit soort dingen te praten. Hoe coderen we bij-de-tijdse begrippen omtrent de wereld waarin we nu leven? Dat zou net zo gevaarlijk kunnen zijn als wat er nu gebeurt.
Kan het dan nog erger worden? Het kan nog veel erger dan het nu is. Hoe slecht en verkeerd als alles nu is, er zijn perioden in de geschiedenis geweest waarin de toestand veel chaotischer is geweest. Zeker, mensen zijn veel slechter af geweest dan ze nu zijn. Het is misschien moeilijk te geloven, maar het is zo. Er zijn misschien mensen in de regering die vinden dat militaire uitgaven belangrijker zijn dan wetenschappelijk onderzoek, en toch, als u naar de geschiedenis kijkt, brengen we het er nog niet zo slecht af.
Met het kleine verschil, waar Albert Szent-Gyorgyi mij onlangs weer aan herinnerde, dat we nu de middelen hebben om de aarde op te blazen. Een andere vraag: Kunnen we in het wilde weg kernraketten blijven bouwen zonder ze vroeg of laat te lanceren? Nee, inderdaad. | |
[pagina 110]
| |
Het heeft daarom geen zin te redeneren, wij hebben altijd problemen gehad. Wat ik bedoelde, was dat we geen wetenschappelijke antwoorden hebben op vragen over waarden of geschillen. Ik geloof niet dat die er ooit geweest zijn. Ik geloof niet dat wetenschappers meer over kwesties van waarden afweten dan andere mensen. Humanisten misschien wel.
Maar daar gaat het nu juist allemaal om, een internationale en interdisciplinaire benadering tot het opstellen van een code, gebaseerd op de werkelijkheid en de kosmos, in plaats van op domme en fantastische sprookjes. Stel dat wij een systeem hadden dat aan alle kinderen van de wereld werd aangeboden. Het zou er op neerkomen dat iedereen gedwongen zou zijn het te aanvaarden. Iemand zou de controlerende macht hebben dit nieuwe waardensysteem in te prenten. Het doet sterk aan Orwell denken. En wat het dan ook voor een systeem mag zijn, uiteindelijk raakt het in verval, net als alle andere systemen.
Ik weet niet wie er meer naar de negatieve kant kijkt, u of ik. Wij hebben nu tenminste veelsoortige grootheden die met elkaar wedijveren. Wij hebben de Verenigde Staten; wij hebben de Westeuropeanen; wij hebben de Oosteuropeanen. Misschien verschillen we van mening, maar ieder van hen heeft de mogelijkheid om de ander te veranderen, om een evenwicht van macht en van waarden te handhaven.
Met tienduizend kernkoppen aan beide kanten, leuk! Waar zou het machtsevenwicht in uw systeem vandaan komen? Uw voorstellen bergen veel meer gevaar in zich dan wat we nu hebben. Ik voel me meer op mijn gemak met veelsoortige systemen die met elkaar wedijveren, met een beleid van machtsevenwicht. Het biedt een kans op dynamische verandering.
Meer geld voor meer dodelijke raketten. Het systeem dat u voorstaat is buitengewoon gevaarlijk. Het is niet stabiel.
Is er iets gevaarlijkers dan een waanzinnig nucleair Armageddon? Kijk nu eens naar het marxisme-leninisme. Veel mensen zouden | |
[pagina 111]
| |
het er over eens zijn dat wat de Sovjet-Unie marxisme-leninisme noemt, vandaag wel heel erg van de oorspronkelijke opzet verschilt. Als een morele, sociale, politieke grootheid de macht heeft te zeggen: ‘Wij hebben de antwoorden gevonden en gaan ze nu in toepassing brengen,’ weten u en ik dat het systeem binnen de kortste keren niet zal zijn wat het oorspronkelijke systeem was. Daar gaat het in boeken over negatieve utopia's ook over. U hebt Orwell gelezen.
Ik ben niet helemaal duidelijk geweest. Ik opperde alleen maar dat we de sprookjes naar de geschiedenisklas verwijzen en tot later bewaren, terwijl we tegen kleine kinderen over de kern van de zaak praten, wat zij zijn, wat het leven is, wat de aarde is, wat het heelal is. En alle kinderen op deze aarde dezelfde wetenschappelijke feiten vertellen, omdat die toch voor iedereen hetzelfde zijn. Fantasieën en sprookjes horen thuis in de wereld van de kunst en de bevordering van de creativiteit in kinderen. Die twee dingen mogen niet door elkaar worden gehaald. Ik houd een uitgesproken mening meestal voor me, maar deze ene keer zij het mij vergeven. De grondbeginselen aangaande de werkelijkheid van het leven in de eenentwintigste eeuw zouden de volslagen warhoofderij die door de eeuwen heen is doorgesijpeld moeten vervangen. Laten we een nieuwe God scheppen, als we een God moeten hebben, een totem of een mystiek symbool. Laten we eenstemmig de kosmos, het heelal, de eeuwigheid, tot onze God van de eenentwintigste eeuw verklaren, in plaats van de Mao's, de Lenins, Boeddha's, Christussen of wie ook. De mensheid is geestesziek zeggen sommige deskundigen, collectief waanzinnig. Wij moeten ons bezighouden met de huidige verspreiding van geestelijke afwijkingen, vanaf de hooggeachte Khomeiny tot de bandiet Pol Pot en hun vele volgelingen, en ze behandelen zoals wij iedere zwakzinnige zouden behandelen. Een geneeswijze opstellen. Een code zoeken, een handvest voor alle mensen op deze aarde door ze de feiten te vertellen en ze met de naakte waarheid te confronteren. Iedere dag worden er x kinderen geboren. Het zou misdadig zijn hun hersens altijd maar met dezelfde rommel te blijven volstoppen. | |
[pagina 112]
| |
Is het in de geschiedenis van de wereld ooit anders geweest?
Nee, maar kijk waar we nu beland zijn! Wij zijn in dodelijk gevaar, omdat we zo intelligent geworden zijn! Wij splijten het atoom maar zijn vergeten onze vooroordelen te splijten. Als wij die zelfbestendige vicieuze cirkel niet doorbreken is er straks helemaal geen wereld meer. Voor zover ik weet heeft het altijd bij de menselijke toestand gehoord. Het is misschien mogelijk om er iets aan te doen, zoals u voorstelt, maar alleen als iemand na al die tijd het antwoord, het grote denkbeeld heeft gevonden. Op dit ogenblik heeft niemand het. We zullen allemaal moeten voortstrompelen met bescheiden doelstellingen zoals ik of Luis Alberto Machado. Onze doelstellingen verbleken vergeleken bij de eerzuchtige ideeën die u hebt.
Het is de taak van journalisten en schrijvers om discussies te stimuleren. Zelfs al zou je de meest intelligente mensen nemen die we hebben, zoals de Plato's en Einsteins, heb ik nog nooit een groep gezien waarin een overeenstemming zoals u dat graag wilt mogelijk was. En daar ben ik eigenlijk blij om. Ik geloof niet dat de wereld dan beter zou zijn geweest. Wat onder andere de wereld zo boeiend maakt, is het dynamische en dialectische element ervan.
Waarom gaat u niet met Robert Jay Lifton praten, zoals ik heb gedaan, om het over de dynamische elementen te hebben die Hiroshima mogelijk hebben gemaakt? Ja, natuurlijk, maar ik denk toch dat we het er nooit over eens zullen worden dat uw manier de enige manier is waarop het zou moeten. Ik geef toe dat wij geen mensen mogen opleiden om te doden.
Ik geloof niet dat iemand, van China tot Chili, de werkelijkheid, de aarde of het heelal zou kunnen ontkennen. Naar mijn mening zou het een veel betere start zijn manieren te zoeken om kinderen over die feiten te vertellen, in plaats van ze te vergiftigen met ideeën dat bijvoorbeeld het christendom de enige ware religie is. Hoe komt het dat er 600 miljoen katholieken op de wereld zijn, die allemaal in de Heilige Vader in Rome geloven? Doodeenvoudig omdat hun ouders hun aldus hebben gerobotiseerd. Dat is heel iets anders wat u nu zegt. U hebt het over de paus die | |
[pagina 113]
| |
in een gezagspositie verkeert, maar dat is geen waarde. Voor katholieken is het een vaststaand feit.
Ik denk dat als je echt gelooft, omdat je dat van jongsaf aan gezegd is het te geloven, dat Christus voor je zonden gestorven is, dit in een zeer diepe, irrationele waarde wordt omgezet. Het wordt in de neuronen gecodeerd. Het bepaalt iemand voor het hele leven, omdat het kind geleerd wordt zijn gebedje op te zeggen voor hij op eigen kracht naar het toilet gaat. Goed, er zijn misschien een heleboel mensen die het als een feit accepteren dat Christus voor hun zonden is gestorven. De gevolgtrekkingen uit dat feit zijn me niet geheel duidelijk.
Hebt u op de televisie de brandbommen in de straten van Belfast gezien? Maar toch, als je vraagt wat zo'n geloof voor iemands leven betekent, is dat niet duidelijk, zoals je in de christelijke kerken kunt zien, waar enorme meningsverschillen heersen.
Ja, over de buitenkant, naar de vorm maar niet over de grondslagen. Ze aanbidden allemaal Christus. Maar wat zou er met de hersens van de kinderen gebeuren als ze niet in de leeftijd vanaf nul tot zes jaar werden volgepompt met sprookjes over Boeddha, Mozes of Mohammed? Waarom schrappen we het niet helemaal van het repertoire voor kinderen en bewaren het voor de musea van klassieke geschiedenis. Waarom bewaren we het verhaal van wat die arme kerel, Jezus Christus, overkomen is niet tot veel later? Ik ben er van overtuigd dat het voor de mensen een geheel andere waarheid zou worden als het in een ander kader werd verteld. Nee, u vergist zich. Ik weet niet welke specifieke aspecten van religieuze dogma's juist zijn en welke aspecten verkeerd, maar als deze dogma's niet bestonden, als ze werden weggeveegd, ben ik ervan overtuigd dat er andere dogma's of credo's zouden ontstaan, en dat de gevolgen daarvan precies hetzelfde zouden zijn. Ik geloof niet dat je het op de godsdienst kunt vastpinnen.
Nee, we moeten het vastpinnen op het heelal, op wat wij werkelijk zijn. Vertel me eens, wat is een mens? | |
[pagina 114]
| |
Een wandelend brein. Daar komt nog iets meer bij. De bewering dat een mens een wandelend brein is lijkt me niet veelzeggender dan dat een mens een kind van God is.
Tien miljoen (of meer) neuronen is alles wat in feite hebben. Maakt u van het brein uw God?
Het heelal is mijn God en het brein is mijn telefooncentrale. Mijn communicatie is zowel met het heelal en met mijn mede-mieren op de berg. En het brein is dus uw laatste scheidsrechter?
Wat hebben we anders? De bijbel? Onszelf als mensen, die meer zijn dan een verzameling van tien miljoen neuronen, en bovendien ons geloof in onszelf en in onze bestemming. |