Over intelligentie

[p. 72]

Philip Handler
President van de National Academy of Sciences, Washington, D.C. (1969-1981)^1., Verenigde Staten

Als u terugkijkt op uw twaalf jaar als paus van de Amerikaanse wetenschappers, wat is dan uw grootste zorg?

Een van de dingen waar ik mij het meest ongerust over maak, is de wapenwedloop. De Russen waren er al mee bezig om zo snel mogelijk te bewapenen; wij staan op het punt zo snel mogelijk te bewapenen. Ik kan me geen wapenwedloop voorstellen die niet eindigt met het gebruiken van de wapens.

In diepere zin geloof ik dat de wereld waanzinnig is geworden.

Wat het Venezolaanse initiatief, om te trachten het tij te keren en iets aan de ontwikkeling van de intelligentie te doen, alleen maar dringender maakt.

Het probleem met draaiboeken als het Venezolaanse programma voor de ontwikkeling van de intelligentie is, dat sommigen van ons niet voldoende vertrouwen in de wetenschappelijke basis voor werk aan de geest hebben, zoals dat volgens hen vruchtbaar of zelfs mogelijk zou zijn. Dat vond ik de moeilijkheid toen ik van dit initiatief in Caracas vernam. Ik wou dat ik kon geloven dat er enkel zuivere, puur wetenschappelijke gegevens aan deze aanpak ten grondslag liggen.

Als de informatie eenmaal in de hersenen, de neuronen is gecodeerd, kan het er blijkbaar niet meer uit verwijderd worden. Waar specialisten als Delgado, Feuerstein en Herrnstein het echter eenstemmig over eens schijnen te zijn, is dat men het wèl kan bijsturen.

Misschien, maar ik kan in de wetenschap zelf niets vinden dat een grondslag voor zedelijke en morele waarden vormt.

Maar waarom coderen we niet in de geest, of liever de neuronen van baby's en jonge kinderen, iets van de biologische feiten, wat wij in werkelijkheid zijn, waar we vandaan komen, het heelal, de oceanen, en bewerken de geest in de richting van het begrijpen en

1. Er verschijnen ook enkele gedeelten van dit interview in A Life of Science, een boek met interviews dat de auteur met dr. Handler heeft samengesteld en dat in 1982 zal verschijnen.

[p. 73]

aanvaarden van de werkelijkheid zoals ze is.

Zeker, we kunnen ze vertellen wat ze zijn, wat onze biologische feiten zijn, daarbij inbegrepen die van de hersenen, maar hoe moet je ze vertellen wat goed en wat slecht is.

Het helpt blijkbaar ook niet om ze te vertellen dat Christus of één van die andere zogenaamde heiligen dit en dat gezegd hebben. Zelfs de rode bijbel van Mao heeft wezenlijk nauwelijks geholpen.

Je kunt wat goed of slecht is niet afleiden van grondbeginselen, zoals we in de wiskunde of natuurkunde doen, en je kunt zedelijke en morele waarden op die manier ook niet afleiden, wel, dan zou je gezag nodig hebben. Ik heb geen idee wat je anders moet doen. Hoe leg je kinderen uit dat ze niets dood mogen maken.

Soekarno, de president van Indonesië, legde zijn dochtertje Soekmawati uit dat ze de waterjuffer die zijn werkkamer binnen was gevlogen niet dood moest maken, maar hem moest vangen en naar buiten brengen. Dat heeft ze nooit vergeten. Hebben we daar echt een bijbel of koran voor nodig?

Ja, want op welke gronden zouden mijn argumenten anders gebaseerd zijn, als ik tegen mijn kleinkinderen zou zeggen dat ze dingen niet kapot mogen maken, dat het beter is lief te hebben dan te haten, op welke gronden eigenlijk?

Hier komt de bijbel naar voren als de wegwijzer naar waarheid en realiteit. Ik denk dat we al die tweeduizend jaar op de verkeerde weg zijn geweest met te trachten een positief resultaat te verkrijgen door zulke onnozele ezelsbruggetjes. Blijkbaar nemen de hersenen het niet op, want we zijn nog niet verder ontwikkeld dan toen de christenen in naam van Jezus Christus Constantinopel belegerden, om de moslems de strot af te snijden, omdat ze als heidenen werden beschouwd. Communisten jagerij in Vietnam was een herhaling van die dwaasheid.

Je zou inderdaad kunnen zeggen dat godsdienst een mythe is, zoals veel mensen doen. Je kunt ook zeggen dat godsdienst eigenlijk geen enkel verband met de werkelijkheid houdt. Maar het verschaft een basis voor zedelijke en morele waarden en die basis moet men hebben.

Zouden we geen nieuwe manieren kunnen uitvinden om kinderen te programmeren, want om ze tenslotte de bijbel of een andere

[p. 74]

godsdienst bij te brengen, lang voordat ze zelf naar de w.c. kunnen of met een lepel kunnen eten, is net zo goed een vorm van indoctrinatie als Sovjet-kindertjes op de kleuterschool leren dat Lenin de vader van de staat is. Ik heb in de Oekraïne op coöperatieve boerderijen gezien hoe er aan kleine kinderen dia's werden vertoond van Lenin met een kat op zijn schoot. Lenin hield van katten en daarom houden kinderen van dieren, en van Lenin natuurlijk.

De Venezolanen hebben tenminste een bewust besluit genomen om te trachten de kwaliteit van het produkt mensheid te verbeteren. Ze doen dit op het advies van onder andere teams van Harvard, Cambridge, Bar Ilan, enzovoort, en beweren dat men denkvaardigheden op dezelfde manier kan ontwikkelen als je iemand zwemmen of pianospelen kunt leren.^2.

Het is in zekere mate misschien waar dat dit mogelijk is, maar je moet het wel heel ver in het leven geschopt hebben voordat gewone relaties van genegenheid werkelijk blijken. Als mijn kleindochtertje, dat kleine meisje dat zoëven hier was, 's morgens mijn slaapkamer binnenkomt en mij kust en wakker maakt, dan denk ik dat het leven waard is om geleefd te worden.

Ik betwijfel of ik dat vond toen ik vijftien was. Ik betwijfel het ten zeerste.

Maar kleine kinderen worden overspoeld door sprookjes van de prins en de prinses die nog lang en gelukkig leefden en god weet wat nog meer. Welke schokken, huilbuien en andere schade wordt de opgroeiende ziel niet aangedaan voordat ze zich van de werkelijke wereld bewust wordt? Zou het niet verstandiger zijn kinderen een realistischer model van de wereld aan te bieden, vooral in het atoomtijdperk, dan altijd maar weer op dat oudbakken verhaal van Mozes die over het water loopt terug te vallen?

Dat denk ik ook, ja.

Over de wapenwedloop gesproken, u hebt zelf gezegd dat alleen mensen een eind aan die waanzin konden maken. U hebt gewaarschuwd dat niemand weet hoe hij de rem op de waanzin moet zetten. De Venezolanen hebben tenminste een eerste begin gemaakt met dit probleem aan te pakken.

Bruno Bettelheim legde er de nadruk op, onder de titel dat we kinderen als ‘idioten’ behandelen, dat ze er in de Sovjet-Unie tenminste in geslaagd zijn kinderen op de eerste schooldag van het

2. Zie ook interview met Arthur Whimby, pag. 163.

[p. 75]

jaar naar school te laten gaan met bloemen voor de leerkrachten. In New York heeft burgemeester Koch een verordening afgekondigd, dat het voortaan verboden was voor leerlingen revolvers of andere wapens mee naar school te nemen, omdat ze hun leraren bij bosjes vermoorden. In de Sovjet-Unie schijnen ze er blijkbaar in te slagen kinderen eerbied voor de wetenschap bij te brengen.

Dat is misschien een overgangsverschijnsel. Vroeger gedroegen wij ons in dit land ook zo. De schoolmeester in een kleine plaats was gewoonlijk de meest gerespecteerde verbindingsfiguur in de gemeenschap, en vaak ook de meest ontwikkelde. Maar dat is in ons land nu veranderd, helaas niet ten goede.

Wat is daar de verklaring voor?

Er zijn niet veel goede verklaringen voor. Ten eerste, zuiver economisch gezien, betalen we onze leerkrachten slecht, vergeleken bij de rest van de maatschappij. Je kunt niet veel meer verwachten als je ze niet betaalt.

Hetzelfde probleem bestaat blijkbaar bij de strijdkrachten, waar de deskundigen weglopen, omdat ze in de particuliere industrie tweemaal zoveel verdienen.

Natuurlijk, precies hetzelfde. En dan was lesgeven vroeger natuurlijk uitsluitend een vrouwenberoep. Er waren niet veel andere mogelijkheden voor vrouwen, daarom kozen zeer intelligente vrouwen het onderwijs als loopbaan. Er vond een streng selectie-proces plaats, wat nu niet meer gebeurt.

Ik veronderstel dat het algemene peil van opleiding in de wereld, dit land inbegrepen, veel lager was dan tegenwoordig. Het middelbare-schooldiploma stelde iets voor. Nu is het niets.

Maar hoe het komt dat we per kind meer uitgeven in waardevaste dollars dan we in de hele geschiedenis ooit hebben gedaan, en toch ontevreden zijn over het resultaat. Meer dan ooit, ligt niet zo voor de hand. Ik zou echt niet weten hoe dat kwam.

Het komt voor een deel door gebrek aan discipline. De toegeeflijkheid van het schoolsysteem, de onmacht om normen te handhaven zijn ook aspecten, maar ze zijn er geen van alle een verklaring voor.

Een vriend van mij, een zoon van een hoogleraar in Yale, afgestudeerd in filosofie aan een universiteit in Colorado, is tenslotte timmerman in Illinois geworden. Vanwaar die neiging om zich van in-

[p. 76]

tellectueel werk af te keren?

Wat uw vriend deed was een doel in het leven zoeken, was ontdekken dat zijn eigen leven tenslotte toch de moeite waard was. In zekere zin was het heel gezond wat hij deed, omdat het betekent dat er veel mensen zijn die niet blijven doormodderen, maar kans zien het te doen en de noodzakelijke veranderingen kunnen aanbrengen. Ze zijn niet op hun vijftiende al voor het leven opgesloten. En dat is waarschijnlijk heel gezond.

Natuurlijk, een land als Venezuela, waar plotseling een onafgebroken stroom van miljarden dollars uit de olie-opbrengst in de schatkist vloeit, begint zich nu af te vragen hoe ze het ontwikkelingspeil het beste kunnen verhogen en daarmee de intelligentie van de massa van de bevolking, om die lawine van nieuwe technologieën, enzovoort te kunnen hanteren.

Het verschil tussen Venezuela en andere landen is dat zij het geld hebben.

Ik weet niet meer in welk jaar het was, in 1968 of zo. Ik ging naar Chili om een nieuwe telescoop op een berg in te wijden. Ik bracht daar de nacht met president Eduardo Frei door. We keken door de telescoop en voerden lange gesprekken. Op een goed moment, weet ik nog, verklaarde hij dat Chili goed opgeleide ingenieurs, wetenschapsmensen en artsen kon gebruiken. Hij liet me een stapel grote kisten in de buurt zien, dat waren Amerikaanse onderdelen, die binnen waren gekomen. ‘We hebben niet eens de mensen om die kisten open te maken en het instrumentarium in elkaar te zetten,’ zei hij. Dat zegt u ook over Venezuela. Men kan ze alleen maar succes wensen door een beetje spottend af te wachten of er iets van terecht komt. Misschien is het enige wat ze kunnen doen proberen haast achter het proces te zetten.

Zelfs de regering in Peking heeft afgevaardigden gestuurd en is aan het experimenteren met zestig miljoen schoolkinderen in China, op basis van wat er in Venezuela op gang is gebracht.

Er zijn misschien best redenen om dit allemaal te proberen, maar het gaat buiten mijn boekje om daar commentaar op te leveren. Het is geen onderwerp dat ik zorgvuldig en grondig bestudeerd heb. Het komt juist doordat ik het gevoel heb dat we blijkbaar zo vreselijk graag de volmaaktheid van mensen willen bereiken, dat we nu alvast met die programma's begonnen zijn.

[p. 77]

Het is inderdaad waar dat we geen reden hebben om aan te nemen dat de mogelijkheid van die neuronen, waar de hersenen uit bestaan, dat die mogelijkheid verzadigd is. Wij hebben geen reden om dat aan te nemen.

Margaret Mead heeft tegen mij gezegd: ‘Dit is het tijdperk van de hersenen.’^3.

Het lijkt erop dat de overleving van de mensheid inderdaad hoe langer hoe meer afhangt van het gebruik dat we maken van de ‘klomp van drie pond protoplasma’^4. in ons hoofd.

Ik vind dit zeer beangstigend.

Hoezo, het is toch de realiteit?

Nee, beangstigend in de volgende zin.

Als u teruggaat naar de gedachtengang, waar langs u zojuist gekomen bent, dan zegt u dat de belangrijkste beslissingen over het leven op deze aarde, de toekomst van de mensheid, dat die besluiten worden afgeleid van wat we met kinderen doen. Dat zegt u dus eigenlijk.

En als alle kinderen van elkaar hielden en als haat onbekend was, als er gehamerd werd op redelijkheid en goedheid, wat goedheid dan ook mag zijn, dan hoefden we ons geen zorgen meer te maken over kernraketten en Trident onderzeeërs.

Nu is de moeilijkheid hiermee, dat de enorme hoeveelheid vertrouwen dat je in die mensen moet stellen aan wie je de kinderen geeft - dus niet hun ouders, noem het het schoolsysteem of de kerk, of wat het ook is, waar je ook bent - de meeste mensen niet zullen geven.

Ik vind toch dat we niet altijd maar door kunnen gaan met de rotzooi erin, rotzooi eruit tactiek op de hersens van de mens toe te passen.

In de eerste plaats moeten we een afzonderlijk neuron in ons centraal zenuwstelsel begrijpen. Het kan net zoveel synapsen hebben, die het elk een stukje instructie geven. Tenslotte zal de synaps vonken of niet vonken. Het zal al die inputs verenigen en de inputs verschillen ook van elkaar. Sommige zijn sterk, andere zijn zwak. Dat is de realiteit van het menselijk bestaan.

Maar toch bepaalt al deze activiteit in de hersenbrij in ons hoofd de sleutel tot overleving van de soort.

3. Willem Oltmans, On Growth, deel i. Putnam, 1974, p. 18-26.

4. Richard M. Restak, The Brain, the last frontier. Doubleday, 1979, pag. 9.

[p. 78]

Het maakt het ook erg moeilijk om te veel vertrouwen te stellen in een door de mens gemaakt, door de mens uitgedacht onderwijssysteem.

Maar wat hebben we nu dan? Een volslagen verouderd onderwijssysteem.

Nou, dat hebben we dan en u zegt blijkbaar, kijk wat er in Ierland gebeurt.

Ja, of kijk naar ons, met ons wantrouwen en onze haat voor communisten en Russen. Overleving hangt toch af van de voorbereiding van komende generaties op het samenleven op deze krimpende planeet en van het zoeken naar geheel nieuwe bewustzijnsstelsels om de werkelijkheid tegemoet te treden.

Op deze krimpende planeet, die althans twee naties toestaat een volstrekt onvoorstelbare hoeveelheid vernietiging naar elkaar toe te gooien, dat is inderdaad pure waanzin.

R.D. Laing heeft jaren geleden al tegen mij gezegd dat de mensheid inderdaad gek was geworden.

Ik begrijp dat uw vrienden, Delgado, Machado, Feuerstein en al die anderen het gedrag willen veranderen. Ze willen dat wij het gedrag verbeteren om de mens in zijn leren te beïnvloeden, zodat ze als volwassenen verantwoordelijke, nadenkende, misschien zelfs nuttige en aardige personen zullen zijn. Maar ik weet niet hoe je dat voor elkaar krijgt.

Maar is het dan geen tijd geworden om er zo vlug mogelijk achter te komen.

Wat ik zeg is dat die taak veel groter is dan iemand gedacht had. De hersenen zijn veel gecompliceerder dan we dachten.

Ze stellen zich ten doel de ‘chip’ in ons hoofd te verbeteren.

Laat u niet misleiden. Het feit dat er verschijnselen ten aanzien van computers en computersystemen bestaan die overeenkomst vertonen met de hersenen, mag er niet toe leiden dat u denkt dat er enige gelijkenis tussen die twee is.

De hersenen zijn geen computer. Zij werken niet als een computer. De enige reden dat er een overeenkomst lijkt te zijn, is dat de grondeenheid, de neuron, lijkt op het grondelement in een computer, die ‘ja’ of ‘nee’ kan zeggen. Het is aan of uit. Een of nul, dat

[p. 79]

hangt af van welke notatie je wilt gebruiken. En in de hersens schiet een neuron of hij schiet niet.

Maar computers hebben niet die ongelooflijke rijkdom van verbindingen, die onderverbindingen hebben, die onderverbindingen hebben, die onderverbindingen hebben, enzovoort.

Ik heb uiteindelijk geen reden om te denken dat de hersens werkelijk op de een of andere manier op een computer lijken of dat wat je leert door de behandeling van informatie in computers noodzakelijkerwijs je mogelijkheid om de hersens te begrijpen of het gedrag te beïnvloeden zal verbeteren.

Het belang van computers is in dit opzicht als een gereedschap om de hersens te trachten te begrijpen. Dat is zeer belangrijk. Maar men moet zich niet laten misleiden door te denken dat men een model van de hersens bestudeert. Dat is niet zo.

Alle wetenschappers die aan de Venezolaanse projecten werken zijn, voor zover ik ze ken, zich zeer duidelijk van dit feit bewust. Maar ik zou u willen vragen of informatie niet door de genen wordt gedragen.

Natuurlijk dragen de genen informatie. Wat dragen ze anders? Genen dragen informatie in de eenvoudigste zin. Je wordt geboren met informatie, die zegt, hier is een compleet stel aanwijzingen, een bevrucht eitje en als het opgroeit zal het Willem Oltmans worden. Het is het opvallendste en meest ongewone verschijnsel van de hele wereld. Er is niets wat er op lijkt.

We zijn dus voorbestemd.

Als er eenmaal bevruchting heeft plaatsgevonden, dan komt er zoals u weet een individu uit voort.

Hoe vaak hebt u er zelf niet op gehamerd dat deze wereld om mensen gaat. De hersens zijn het enige wat we hebben, onze laatste scheidsrechter, en toch weten we zelfs nauwelijks iets van de biologische samenstelling af. Hoe lang kunnen we nog blijven doorgaan met Russische roulette met het leven te blijven spelen?

Dat is een goeie!

Wat?

Dat is een goeie! Als u het over gokken hebt, bedoel ik dat we gebruik maken van een proces in het wilde weg. We gooien mensen op een willekeurige manier door elkaar en uit die foute combi-

[p. 80]

natie komt aan de andere kant een ander mens, een ander persoon. Ik kan me geen betere regeling voorstellen.

Ik kan me genetische techniek bij mensen voorstellen, om te trachten van erfelijke ziekten af te komen. Dat kan ik me voorstellen. Ik kan me niet voorstellen wat je op een meer positieve manier doet om nieuwe soorten mensen te bouwen.

Wat zou de blauwdruk zijn?

Precies, dat weet ik niet.

Maar we zijn toch geen dieren. Wij kunnen over ‘la condition humaine’ nadenken zoals Malraux het noemde. Wat heeft het nadenken voor zin, als we geen behoorlijk gebruik kunnen maken van de machinerie waarmee we begiftigd zijn?

U hebt zojuist verspilling beschreven, dat is wat u zegt. Maar ik heb geen duidelijk beeld van de beperkingen van menselijke gaven, gegeven door de natuur, en de eindeloosheid van de hersenen. Het is zo klaar als een klontje dat we nog een lange weg voor ons hebben.