|
| |
| |
| |
Dr. José M.R. Delgado
Neurofysioloog, Centro Ramon y Cajal, Madrid, Spanje
R.D. Laing (zie het interview) heeft u uitdagend een zelfverheven deskundige genoemd.
Dat verbaast me omdat niemand mij tot iets verheven heeft en ik mezelf al evenmin. Ik ben geen embryoloog, noch een specialist op de gebieden waarin dr. Laing zegt dat ik geen deskundige ben. En natuurlijk zou eigenlijk niemand zijn meningen op gezaghebbende toon behoren te verkondigen.
Wat ik tracht te doen is over de feiten praten zoals ik en de meeste geleerden, waaronder dr. Laing, ze behoren te kennen. Wanneer ik een elementair leerboek over anatomie of embryologie pak en lees hoeveel neuronen er bij de baby ten tijde van de geboorte ontwikkeld zijn, dan is dat nauwelijks iets wat ik ontdekt heb: het is algemeen bekend.
Ik leg als neurofysioloog vanuit mijn vakgebied mijn interpretatie voor. Een pasgeboren baby heeft een zeer onvolgroeid brein. Dat weet iedereen. Op het moment van de geboorte is pas 10% van de hippocampale neuronen gevormd, en 90% ontwikkelt zich later. Tijdens dit enorme groeiproces is de pasgeboren baby niet in staat tot abstract denken. Het kan niet praten, niet zijn milieu kiezen, niet zijn eigen zintuiglijke indrukken selecteren en niet zichzelf voeden, lichamelijk noch geestelijk. Ik wijs dus alleen maar op de consequenties van het hebben van een onvolgroeid brein. De eigenschappen aan de hand waarvan we bepalen wat een mens is, zoals gebruik van taal, toekomstplannen en besluitvorming, zijn afhankelijk van ervaring of kennis, die als herinneringen in het brein liggen opgeslagen. Deze eigenschappen zijn nog niet aanwezig bij geboorte of kort daarna. Een baby bezit duidelijk het vermogen zich tot mens te ontwikkelen, mits het adequate zorg geboden wordt, maar recent onderzoek heeft ons geleerd dat, afhankelijk van het milieu, het brein verrijkt wordt of verarmd raakt, zowel anatomisch als chemisch. Met andere woorden, de groei van neuronen wordt bepaald door de kwaliteit en kwantiteit van door de baby zintuiglijk ontvangen indrukken. Men hoeft geen deskundige te zijn om dit te weten.
| |
| |
Wat zijn de gevolgen van dit proces?
Dat de anatomische structurering en chemische samenstelling van de hersenen voor een groot deel gevormd worden - en ik bedoel gevormd in de zin van bepaald - door de tijdens de kinderjaren ontvangen indrukken. Genetische overerving biedt vele potentiële mogelijkheden en bovendien worden, naar gelang de omstandigheden, sommige neuronen ontwikkeld terwijl andere in ontwikkeling achterblijven. Het jonge kind neemt nog niet bewust deel aan dit proces, daar het nog niet het vermogen bezit om zijn eigen levenspatronen te kiezen. Deze worden door de buitenwereld aangedragen, door de omgeving, door ouders, door onderwijzers.
Dit is de vicieuze cirkel waarin mensen sinds onheuglijke tijden gevangen hebben gezeten?
Uit dit proces kan men niet ontsnappen. Net zo goed als de baby zuurstof nodig heeft om te leven, heeft het informatie nodig om zich te ontwikkelen. Zonder het ontvangen van prikkels zullen de hersenen niet gestructureerd raken.
Iedere nieuwe generatie wordt dus eigenlijk volkomen gehersenspoeld door de voorafgaande generatie?
Mijn enige hoop en advies is te zorgen voor intelligente begeleiding. We hebben twee keuzemogelijkheden: niet betrokken raken, ontwikkeling aan het toeval overlaten, of zo verstandig mogelijk ingrijpen door onze huidige kennis over de fysiologie van de hersenen toe te passen. Wij zijn al aan het proberen in te grijpen in onze onderwijssystemen, maar de resultaten zijn pover en de groter wordende crisis der mensheid zijn er het gevolg van.
U denkt in termen van het intelligent sturen van wat we in de kindergeesten stoppen?
Als niemand zich zorgen maakte over hoe de toekomstige mensen geleid zullen worden, zou er een complete chaos ontstaan. Het complexe karakter van onze huidige wereld vraagt om zorgvuldige toekomstplannen, wat zowel materiële als mentale ontwikkeling impliceert. Onder de druk van toenemende maatschappelijke spanningen zijn vele mensen ongelukkig, in verwarring en glijden af naar een verslechterde geestesgesteldheid. Luis Machado, de minister voor Ontwikkeling van de Intelligentie in Venezuela, stelt het gebruik van onze intelligentie voor om de menselijke geest te structureren.
| |
| |
Keren we terug naar een baby, pasgeboren, met een leeg verstand.
Past u op hier niet verschillende zaken door elkaar te halen. Inderdaad, als het brein van een pasgeboren baby leeg zou zijn, waren we terug bij Aristoteles' ‘tabula rasa’ - daar geloven veel mensen in, maar het is niet geheel juist. We moeten het anders formuleren en zeggen dat pasgeboren zuigelingen ongelooflijk onvolgroeid zijn, veel meer dan andere dieren bij hun geboorte. Een baby-lammetje weet hoe het moet lopen. Het kent zijn moeder en kan voor voeding naar haar toe gaan. De hersenen van het lammetje zijn bij geboorte meer gerijpt dan die van de mens.
Maar zijn de hersenen van een baby dan niet volmaakt leeg?
Zolang het in de baarmoeder verblijft ontvangt de foetus enige zintuiglijke indrukken van de moeder. Op het tijdstip van geboorte zijn enige systemen van het menselijk lichaam, zoals die voor ademhaling en warmteregeling, al ontwikkeld en in staat te functioneren, omdat ze als zodanig genetisch bepaald zijn. We vinden echter geen dergelijk voorgeprogrammeerde mechanismen voor het denken of spreken. Het pasgeboren kindje kan niet praten. Het heeft het vermogen tot het gebruik van taal nog niet verworven; deze ondersteunende neurofysiologische mechanismen bestaan dan nog niet en, wat belangrijker is, bij het uitblijven van zintuiglijke indrukken zullen ze zich niet ontwikkelen. Als een kind zintuiglijk geïsoleerd gehouden wordt en geen menselijke conversatie hoort, zal het niet in staat zijn tot praten.
Hoe zit het met het verschijnsel ziel, of het bestaan ervan: hoe zou u de ziel omschrijven?
Ik beschouw de ziel als de metafysische interpretatie van de geest, gestoeld op openbaring en geloof, die men overeenkomstig een ieders religieuze overtuiging kan aannemen. Als bioloog is het onmogelijk het bestaan van de ziel aan te nemen of te ontkennen. Om over dit onderwerp te kunnen praten is een theologische of filosofische denkwijze vereist. Het zou verkeerd zijn ten aanzien van de ziel biologische technieken voor experimentele toetsing toe te passen die slechts toepasbaar zijn op levend materiaal. Het is een alledaagse fout om iets met ongeschikte gereedschappen te bestuderen. We kunnen bijvoorbeeld het psychologische effect van muziek niet verklaren uit het oogpunt van de atoomstructuur van materie: dit zijn afzonderlijke disciplines.
| |
| |
Dus ziel is geest - plus.
Nee, de ziel is iets anders dan de geest. De ziel is van oudsher beschouwd als immaterieel, terwijl de geest eigenschappen bezit als geheugen en wil die door experimenten onderzocht kunnen worden.
Dus geest is brein?
Nee, de geest is het functioneren van een werkend brein. De activiteit kan niet vereenzelvigd worden met het orgaan dat als gastheer fungeert, zomin als bloeddruk niet synoniem is aan het hart.
Ziel, geest, brein - de essentiële zaken omtrent het menselijk leven zijn begrippen die de vorm aannemen van onze werkende ‘chip’ en toch weten we er weinig over. Dan zijn er nog symbolen, fantasie, enzovoort. Hoe kunnen we een ecologie van de geest tot stand brengen?
Laten we een onderscheid maken tussen fantasie, symbolen en werkelijkheid.
Waarom?
Omdat, hoewel symbolen misschien een fantasie of een werkelijkheid kunnen uitdrukken, we met de werkelijkheid op het experimentele vlak iets kunnen doen, terwijl fantasieën slechts in onze verbeelding bestaan. Sinterklaas bestaat slechts in onze verbeelding: Hij is door de mens uitgevonden en is pure fantasie.
Misschien dwaal ik een beetje af, maar de vraag rijst: Waarom maken de Fransen niet langer gebruik van een symbool als een koning, terwijl de Engelsen voor eeuwig met het koningschap opgescheept lijken?
Het probleem zit 'm hier in de manier waarop u het woord symbool gebruikt. Allereerst, iedere werkelijkheid die uw zintuigen passeert, moet gecodeerd worden - u kunt daaraan niet ontkomen. Tenzij informatie gecodeerd is, kan uw brein er niets mee aanvangen. Deze codering kan heel eenvoudig zijn, of heel complex, met vele subcodes. Sommige zijn essentieel en sommige zijn voor de hersenfunctie niet noodzakelijk.
Neem deze tafel. U kunt het misschien semantisch coderen met het woord ‘tafel’ of u kunt zeggen ‘deze metalen tafel’ of ‘deze metalen tafel ontworpen door een bepaalde kunstenaar’, wat betekent dat u geleidelijk symbolische details toevoegt die het concept
| |
| |
van de aanschouwde werkelijkheid verrijken.
Maar ik vraag me af wat een koning tot zo'n onvermijdelijk symbool maakt?
Je hebt een symbool, de koning; verrijkt en gemodificeerd door toevoeging van historische feiten: dit is de koning van Engeland of de koning van Spanje.
Maar ik vroeg me af waarom de Engelsen nog steeds een koning nodig hebben en de Fransen en Duitsers niet.
Nu hebt u het over cultuur, traditie en psychologische vorming van bepaalde groepen mensen die in dit geval het beeld van het koningschap in Engeland hoog houden.
Wie zegt dat?
Ik niet. Deze processen worden door de biologie en psychologie van de mens gestuurd.
Kan de mens niet leven zonder totems?
De primitieve mens heeft totems nodig om enige betekenis te geven aan het onbekende, terwijl we op het ogenblik het wezen en de wetten van de wereld om ons heen proberen te ontdekken.
Maar waarom hebben volksstammen een vader- of moedersymbool nodig?
Laten we twee afzonderlijke begrippen verhelderen. Het ene is de symbolische code van welke werkelijkheid dan ook, zoals een tafel of een echte koning. Een andere zaak is de behoefte aan fantasieën, niet bestaande gebeurtenissen, gecreëerd in onze geest. Aan elke werkelijkheid mogen fantastische interpretaties verbonden worden, maar in ieder geval vereisen onze denkprocessen passende neurofysiologische codes.
Het brein kan dus niet behoorlijk functioneren zonder de werkelijkheid door middel van symbolen te coderen.
Volkomen juist. Ieder symbool heeft verschillende voorstellingsvormen. Het probleem is dat u de koning een symbool noemt.
Wat is koningin Beatrix anders dan een symbool?
U geeft aan hetzelfde woord afzonderlijke betekenissen. Konin- | |
| |
gin Beatrix is een persoon, een macht, traditie, geschiedenis en fantasie. Dat is niet waar we het nu over hebben. We kunnen misschien discussiëren over welke codes er door uw oren en ogen gaan op het moment dat een symbool door u is gekozen. De hele werkelijkheid moet gecodeerd worden om door het brein verwerkt te kunnen worden. De initiële code kan mogelijk aanvullende emotionele subcodes omvatten. Er kunnen aan codes verschillende betekenissen gegeven worden die verband houden met kennis en ervaring, maar u vraagt naar de betekenis van een speciale symbolische code.
Welke?
U noemde koningin Beatrix. Kunt u naar de koningin kijken zonder dat daardoor de optische indruk uw netvlies raakt en prikkelingen en golvingen in uw brein verwekken?
Nee...
Vervolgens verleent u aan deze menselijke figuur aanvullende kenmerken en ziet u de koningin der Nederlanden met alle politieke en historische implicaties die u oproept uit uw geheugenopslag. Gecodeerde werkelijkheid kan zeer verschillende betekenissen hebben, al naar gelang de cultuur. Emoties en andere elementen beïnvloeden het oorspronkelijke symbool. Als ik ‘rood’ zeg ligt er een code in mijn oog, oor en brein. Voor een persoon uit een rechtse samenleving heeft dit woord misschien een ongunstige betekenis, namelijk dat hij rood is, een communist, terwijl in een socialistisch land hetzelfde woord iets anders aanduidt, aangezien rood voor vaderlandslievend staat.
De code voor de kleur rood in het brein draagt in eerste aanleg geen emotioneel karakter; de culturele geladenheid van codes zal in overeenstemming zijn met persoonlijke ervaring. We moeten onderscheid maken tussen aanvankelijke codes, en betekenissen die later aan ze toegeschreven worden door kennis en cultuur.
Maar zouden wetenschap en cultuur het spoor bijster kunnen zijn van, of het hopeloos mis kunnen hebben omtrent de werkelijkheden van het nucleaire tijdperk?
Er kunnen zeker geheel onjuiste interpretaties aangeleerd worden.
| |
| |
Wat komt er dan het eerst?
Het eerst komt er de initiële codering die in een mens en een kat gelijk is. Na herhaalde associaties tussen een code en de werkelijkheid wordt een betekenis verkregen die langzaamaan verrijkt wordt.
Maar deze betekenissen worden in de eerste plaats op een amateuristische wijze geprogrammeerd door ouders en onderwijzers.
Precies.
Veronderstel dat mijn ouders een overdreven ontzag voor de koningin niet aan mij hadden overgedragen - dan zou ik niet een onderdeel uitmaken van deze vicieuze cirkel en deel hebben aan onzin die terug is te leiden tot de Egyptische farao's. Hoe kan men de werkelijkheid, of meer nog, de codes en de betekenis van de werkelijkheid, toetsen en begripsveranderingen tot stand brengen?
Eén moment. Laten we een pasgeboren baby nemen die naar het gezicht van zijn moeder kijkt. Wat het kindje ziet is zonder betekenis. Het begrijpt het niet. De werkelijkheid heeft geen betekenis voor hem. Dus om te beginnen is er een codering van een betekenisloze zintuiglijke indruk. Deze wordt fysiologisch gecodeerd via de oogzenuw naar de hersenen. Als een kat naar dezelfde persoon kijkt, wordt er ook bij hem een zintuiglijke indruk vastgelegd in zijn hersenen, net als terwijl ik aan het praten ben een code deze bandrecorder ingaat. Wanneer een zintuiglijke indruk telkens weer herhaald wordt, blijft er een spoor in de geheugeninhoud achter en mettertijd leren we te onderkennen dat de indruk die we vandaag ontvangen lijkt op de indruk die we gisteravond, twee dagen geleden of twee maanden geleden ontvangen hebben. Op die manier wordt een referentiekader opgebouwd waarmee we de werkelijkheid begrijpen. Alles is gecodeerd - muziek, bloemen en woorden komen niet rechtstreeks het brein binnen - alleen hun gecodeerde symbolen bereiken onze neuronen. Om terug te komen op uw vraag, de betekenis van werkelijkheden kan in grote mate vervormd raken door emoties, en dit is een onontkoombaar vraagstuk bij het lesgeven.
Wat probeert minister Machado dan te doen - de codes te reinigen?
Nee, minister Machado en de Venezolanen proberen leertechnieken te versnellen of te heroriënteren. Ze proberen intelligentie te ontwikkelen.
| |
| |
Maar zolang we als zuigelingen al moeten beginnen met verwarde en gebrekkige begrippen zitten we er zo wie zo naast.
Natuurlijk, maar het veranderen van het referentiekader is slechts een kwestie van tijd en intelligentie.
U zegt dat alsof de mensheid genoeg tijd heeft om weer bij zijn verstand te geraken. Er zou nu begonnen moeten worden met te verhinderen dat onzinnige zaken het referentiekader van de zuigelingen worden binnen gebracht.
Dit kan niet omdat men, om het onderwijs te herstructureren, van tevoren oordelen moet vormen waar niet zonder meer op af is te gaan. Wie kan er bepalen wat goed of fout is?
Maar moeten we verziekte begrippen in kindergeesten toelaten? Zien we een koningin in een gouden koets rijden of vragen we ons af of willen we misschien een koningin zien in een vrouw als ieder ander.
Uw koningin heeft zowel een fysieke als een historische werkelijkheid.
Hoe bedoelt u, werkelijkheid? De documenten worden vervalst om haar aan een naam te helpen die vaag verbonden is met Willem van Oranje!
Maakt het wat uit?
Ja, want het is een leugen, het is onwaar.
Wat men dan moet doen is het onderwijs dat aan de kinderen gegeven wordt om te vormen om ze te leren de waarheid te vinden. En de vraag is: waarom onderwijs? Kinderen moeten vrij zijn. Wie heeft er behoefte aan kinderen te manipuleren?
Wilt u daarmee zeggen dat kinderen nu vrij zijn of altijd al vrij geweest zijn? Dat is onwaar. Kinderen worden gehersenspoeld in alle opzichten, van goden tot koningen, van totems tot taboes, van democratie versus Marxisme.
Goed, als we aannemen dat de maatschappij verantwoordelijk is voor de ontwikkeling en vorming van de hersens van toekomstige generaties, dan moeten we weten wat voor soorten mensen we graag zouden willen hebben of vormen.
| |
| |
Men zou kunnen zeggen: maken.
Maar iedereen op de wereld is bang om die vraag te beantwoorden.
Waarom? Wat is er zo eng aan? Waar ik bang voor ben zijn de H-bommen en neutronenbommen en kruisraketten waar we op het ogenblik de wapenarsenalen van de wereld mee volstoppen. Waarom bang zijn voor wat we werkelijk zijn? We zijn afkomstig van de bodem van de oceaan, van vissen en wormen. Wie heeft het sprookje verzonnen dat we naar Gods beeld geschapen zijn, of dat Zijn zoon gezonden werd om ons van onze zonden te verlossen? Waarom stoppen we deze sprookjes allemaal steeds weer in de hoofden van mensen? Het is een zonde om niet het programmeren van onze enige en eigenste ‘chip’ kordaat ter hand te nemen. Zoals in de computertaal wordt gezegd, stop je rotzooi in een computer, dan komt er ook rotzooi uit.
De sprookjes die u noemt hebben betrekking op historische evolutie.
Ja, dat weet ik. Dat geldt ook voor het Laatste Avondmaal, maar we hebben te maken met fata morgana's. U blijft het hebben over codes en werkelijkheid. Maar wat heeft al deze onzin te maken met de werkelijkheid van het nucleaire tijdperk, nu we uiteindelijk zo intelligent geworden zijn dat we op het punt staan de planeet op te blazen?
Ik kan niet meegaan in uw pessimistische kijk. We moeten ons lot trachten te sturen en om dat te kunnen, moeten we de mogelijkheden en beperkingen van de menselijke geest in aanmerking nemen en weten welke kanten we op kunnen en welke we niet op zouden moeten. We moeten rekening houden met het verleden, ons culturele erfgoed, de farao's, koningen, totems, taboes inbegrepen, en ons licht werpen op de toekomst.
Prima. We kunnen misschien nog altijd leren van Toetankhamon uit de 18e dynastie van de farao's van Egypte, het sprookjesland van de 14e eeuw vóor Christus. Het is duidelijk hoeveel maffe voorlopers Ronald Reagan en Leonid Breznjev hebben gehad.
Waar we het bovenal over eens moeten worden, is hoe we macht die we al vergaard hebben zouden moeten aanwenden, voor welke doeleinden. We zouden ons moeten afvragen: Wat is de zin van het bestaan of van de geest? Waarom schieten Russen en Ameri- | |
| |
kanen misschien atoombommen naar elkaar af? Willen we dat éen systeem de gehele planeet overheerst? Waarom doen sommige mensen pogingen om hun geloof over de hele wereld te verbreiden als het enige antwoord? Zou dat ons doel moeten zijn?
We zijn terug bij de vicieuze cirkel. Degenen die ons programmeren zijn zelf op dezelfde manier geprogrammeerd.
Als er niemand is die informatie uitzoekt die in ons hoofd gestopt moet worden, dan komt er naar willekeur iets anders in.
Egyptische farao's functioneerden als schizofrenen die luisterden naar stemmen van goden die er niet waren. We functioneren nog steeds hetzelfde.
De zevende klas van Delgado's psychocivilisatiecursus gaat over wat ik de ‘automatisering’ van de geest noem.
Ik ben nu meer dan tien jaar een luisteraar naar Delgado geweest.
Toch denk ik dat we de mensen naast geschiedenis, wiskunde en scheikunde ook onderwerpen moeten bijbrengen als bewustwording, zelfbeheersing, sensitiviteit, ethiek, werkelijke vrijheid.
Wat voor invloed denkt u dat ‘chips’ op de mensheid zullen hebben?
Micro-elektronika is een ontzagwekkende ontwikkeling, misschien wel net zo'n belangrijke als de industriële revolutie was. Er wordt nieuwe technologie ingevoerd en daarbij komt dat het potentieel van de menselijke geest enorm toegenomen is.
Gelooft u dat alles, en ik bedoel echt alles dat met je gebeurd is, als geheugensporen in het brein vastgelegd zijn?
Laat ik de vraag omkeren: Gelooft u dat u ook maar iets kunt bedenken dat niet in code in het brein vastgelegd is?
Alles lijkt gecodeerd. Maar het menselijk brein kan niet naar believen oproepen wat er in zit, wat de chip wel kan.
Eén ogenblik, nee. Sommige eigenschappen zullen nooit in de chip terecht komen.
Zoals Barbara Ward zei: ‘Computers blozen niet.’
Precies. Je praat over chips in puur fysische termen. Je verandert alleen het materiële substraat.
| |
| |
Maar het brein is iets fysisch.
Terwijl de hersenen in de eerste plaats op een chemische en fysische basis functioneren, zijn er andere elementen die ertussen ingrijpen, zoals gevoelens, waarnemingen en instincten. Op het ogenblik weten we erg weinig over hoe het brein werkt. Dat we het nooit zullen begrijpen kan ik niet zeggen, maar er is nog steeds een ontzagwekkende leemte in ons begrip over de mens: We weten gewoonweg niet hoe we waarnemen of hoe we voelen.
Het gebeurt natuurlijk allemaal in het brein.
Ja. Hoe ondergaan we de gewaarwording van blauw? We weten het niet. Er kan misschien iets van het geest-breinprobleem verduidelijkt worden met behulp van mijn concept van ‘transmateriële entiteiten’. Codes brengen boodschappen over door via de ene materiële drager naar de volgende te gaan, en de volgende. Een optische boodschap, bijvoorbeeld het kijken naar een tafel, loopt over vele trappen binnen het oog en het optisch systeem, brengt vele gecodeerde chemische en elektrische gevolgen met zich mee, reist via membramen en synapsen, stapt over op andere dragers, maar behoudt zijn betekenis. Deze codes hebben een materiële ondersteuning, maar de vormgeving is transmaterieel, omdat dezelfde boodschap overgebracht wordt via verschillende organen en media.
De volgende stap zou zijn te verklaren hoe deze transmateriële entiteiten ondergaan worden als gewaarwordingen. Hoe onderga ik mijn geluksgevoel? Hoe onderga ik een tint blauw?
Er ontbreekt nog zéer veel aan.
Computers en chips zien niet zoals wij zien: zij kennen geen waarneming en gevoel.
Maar kunnen moderne computers niet voelen? Ze hebben sensoren. Als een computer over gezichtsvermogen beschikt heeft hij zintuigen.
Nee, u heeft het over sensoren, niet over zintuigen. Het doorgronden van de innerlijke gevoelsgewaarwording is de hindernis die computerontwerpers nog niet hebben kunnen overwinnen, evenals dat we nog geen idee hebben over het begin van de tijd of de oorsprong van de materie. Sommige mensen vullen de leemte door te zeggen dat dit Gods werk is, maar deze houding verklaart het mysterie niet. Je kunt zeggen, het is de weg van de natuur, of
| |
| |
je kunt zeggen dat je er geen flauw idee van hebt. Natuurlijk staat het iedereen vrij het mysterie aan God te laten, nergens voor te kiezen of agnostisch te zijn. Niemand kan je zeggen dat je ongelijk hebt als je het wezen, het begin en de bedoeling van de natuur in twijfel trekt, omdat we geen enkele mogelijkheid hebben om deze vragen zelfs maar in de verste verte te beantwoorden.
Robert Yastrow zegt dat mensen bedradingsmankementen hebben, in tegenstelling tot computers.
Wat dan nog?
Maar computers kennen deze gebreken niet.
Een slecht functioneren is zowel bij fysische als biologische mechanismen mogelijk.
Yastrow veronderstelt dat de wereld eens bewoond zal worden door elektronische apen, wanneer computers eenmaal de mensen te slim af zullen zijn en de mensen zullen overleven.
Aardig. Maar nu even serieus. De grote fout van de computer-mensen, micro-elektronische ingenieurs inbegrepen, is dat zij chips en computers vergelijken met neuronen. De informatiedichtheid van chips is groter geworden, maar ze werken nog steeds op grond van het digitale ‘ja’ en ‘nee’.
En niet ‘misschien’?
Ja, maar het is misleidend om het aantal besluitvormende elementen in de computer te vergelijken met het aantal neuronen in de hersenen. Ik begrijp niet waarom aan deze drogreden vastgehouden wordt. Kun je een chip wel met een neuron vergelijken?
Misschien met een synaps?
Een synaptische verbinding, met haar complexe neurochemische en elektrische karakter, kan niet met de digitale eenvoud van de computer vergeleken worden. Elke neuron bezit de ongelooflijke rijkheid van een computer. Je kunt het niet met een chip vergelijken.
Maar computers denken
Ja, als je denken definieert als de wederkerige correlatie van informatie. Een computer kan ook creatief zijn, maar het bezit niet de schat aan mogelijkheden die in het brein ligt; er bestaan wezen- | |
| |
lijke verschillen in structuur en functies.
Maar anders dan het brein lijken chips een absoluut geheugen te hebben.
In sommige specifieke verrichtingen zoals het geheugen oproepen of berekeningen maken, is de computer veel beter dan het brein, maar niet als men alle mogelijkheden in ogenschouw neemt.
Waar gaat intelligentie een rol spelen?
Intelligentie is het bewuste, niet slechts automatische zeven en selecteren van informatie; het is de correlatie van geëigende informatie - omdat sommige gegevens relevant zijn en andere gegevens opzij gelegd moeten worden.
Waar komt dr. Machado's programma om de hoek kijken?
Luis Machado probeert ons geestelijke niveau en onze geestelijke vrijheid uit te bouwen. Hij heeft zich op de grote uitdaging toegelegd de menselijke intelligentie tot bloei te brengen door middel van nieuwe onderwijstechnieken. Hij gelooft zeer terecht dat de mens bijna alles geleerd kan worden en dat de ‘condition humaine’ door de tussenkomst van geschoolde onderwijskrachten verheven dient te worden. In zijn unieke hoedanigheid van minister voor de Ontwikkeling van Intelligentie betrekt Machado de regering in het organiseren van onderwijsprogramma's op vele terreinen en niveaus. Anderen hebben in het verleden een soortgelijk doel gehad, maar zonder steun op de hoogste politieke niveaus. Dr. Machado heeft door zijn sleutelpositie de gelegenheid opleidingsprogramma's voor leerkrachten en leerlingen op te zetten, en zijn inspanningen hebben internationale belangstelling getrokken en medewerking aangetrokken. Toen ik verleden jaar in Caracas was heb ik langdurig met de groep rond Machado gepraat en met de president van Venezuela, Herrera Campins, die van ganser harte zijn bijval betuigde voor Machado's programma's.
Omdat we over de methodologie beschikken om naar Jupiter te gaan, terwijl we niet voldoende technologie bezitten om vele aspecten van hersenfuncties te verkennen.
| |
| |
We lopen weg voor de werkelijkheden rondom het brein en gaan in plaats daarvan naar Jupiter.
Dat geloof ik niet; het is alleen gemakkelijker om naar Jupiter te gaan. Het is gemakkelijker om naar buiten te gaan dan naar binnen.
Is het niet een menselijk trekje om uit te stellen wat het meest beangstigend is?
Ja, het ligt in de aard om eerst buiten te kijken - dat is biologie. Baby's beginnen met het verkennen van de buitenwereld. Pas later worden ze zich bewust van zichzelf en hun innerlijk. Onze zintuiglijke indrukken geven ons eerst informatie over de omgeving. Om over onszelf na te kunnen denken, dienen we een speciaal inzicht te ontwikkelen. Toen de wereld nog in haar kinderschoenen stond, was ze meer geïnteresseerd in de omgeving die waargenomen, aangeraakt en gemodificeerd kon worden. Het brein was een groot mysterie en dat wordt in onze tijd langzamerhand ontsluierd. Dit is nu onze boven alles uitstijgende uitdaging: niet slechts het verwerven van kennis, maar de planning van het structureren en vormen van de mensen van de toekomst, die zich van hun gemeenschappelijke biologische voorgeschiedenis bewust zijn, met een nieuwe vorm van intelligentie die onnodige conflicten kan oplossen.
Dit is geen utopische droom - dit kunnen we misschien verwezenlijken door hedendaagse biologische en psychologische kennis te gebruiken voor de maximale bevordering van individuele vrijheid en sociologische integratie. Het verkennen en veredelen van de innerlijke ruimte van de mens moest eigenlijk op gelijke hoogte staan met onze inspanningen ter verkenning van het wereldruim. We hebben nu binnen de wetenschap een fase bereikt waardoor we naar binnen kunnen kijken, en zo zijn we niet alleen bezig het milieu te modificeren: we zijn begonnen de mens zelf te modificeren.
Hoe is het mogelijk het brein van mensen binnen te gaan om de structuur van de geest te modificeren?
Het doel is niet om geleerden de geest van mensen te laten omvormen, maar dat aan de mensen informatie over recente wetenschappelijke ontdekkingen op het gebied van de menselijke biologie beschikbaar gesteld wordt, dat psychologische kennis gedemocratiseerd wordt en dat ieder individu een beter begrip krijgt van
| |
| |
zijn cerebrale mechanismen, basisbehoeften en zijn eigen persoonlijkheid. Hoe meer er bekend is over hoe we functioneren en hoe we door cultuur bepaald zijn, hoe moeilijker het zal zijn ons te manipuleren en hoe groter de kans onze eigen ontwikkeling, onze eigen toekomst te bepalen.
Het is niet alleen een kwestie van het beïnvloeden van de geest van de jongeren. We zouden eigenlijk ook mensen van dertig, vijftig en zeventig jaar oud moeten bereiken om ze bewust te maken van hun eigen gedrag en creatieve mogelijkheden. Ze bijstaan in het veranderen van hun kijk op het leven, het modificeren van hun concept omtrent persoonlijke identiteit, en compensatie bieden voor het starre karakter van hun opvoeding, ze ontvankelijk maken voor nieuwe ideeën, nieuwe mogelijkheden.
Iedereen is met problemen bezig, maar weinigen zoeken naar oplossingen. Aloude vragen zouden eigenlijk met een wetenschappelijk nieuwe betekenis gesteld moeten worden: Waar leidt het leven ons heen? We moeten eerst onze potentiële mogelijkheden in biologisch opzicht inschatten en daarna kunnen we analyseren in hoeverre we in staat zijn de toekomst te beïnvloeden.
Maar hoe kunnen we iets van de onzin die al in de hoofden van de mensen gestopt is deprogrammeren, decoderen?
Wat er op jonge leeftijd, van nul tot tien jaar, ingeprent is, zal er moeilijk uit te krijgen zijn. We kunnen misschien trachten de eerste programmering te modificeren, maar we kunnen het niet volledig uitwissen. Als we Engels of Spaans geleerd hebben, maar het zijn vergeten door het lange tijd niet te spreken, zal het makkelijker zijn deze talen weer op te halen dan om nieuwe te leren.
Enkele biologische beslissende factoren kunnen echter niet veranderd worden: behoefte aan zuurstof bijvoorbeeld is een absolute metabolische levensvoorwaarde. De neuronen in het brein moeten elektrische en chemische activiteit vertonen om te kunnen functioneren.
Sommige ervaringen die in de kinderjaren ingeprent zijn, blijven daar voor eeuwig zitten. We hebben twee alternatieven: Het eerste is het selecteren van de aan het kind te geven informatie, en het tweede is het naderhand modificeren van de eerste inprenting. Deze modificaties kunnen mogelijk gericht worden door een bewuste zelfbeschikkingsdrang.
| |
| |
Maar zou het niet duizend keer beter zijn om er al in beginsel geen bevooroordeelde informatie in te prenten?
We kunnen de geschiedenis niet tegenhouden. Iedereen wordt beïnvloed door de cultuur waarin hij is geboren.
Maar mythen en vooroordelen zouden als geschiedenis gepresenteerd moeten worden, niet als feiten voor het kneden van het menselijk denken.
We kunnen niet de hele ideologische structuur van de wereld veranderen - we zouden overal met het geloof en de politiek in botsing komen. Dat is niet verstandig. We moeten realistisch zijn ten aanzien van culturele overeenstemming, tot overeenstemming komen waar dat mogelijk is, en vervolgens zorgvuldig de terreinen waar emotionele en intellectuele onenigheid over bestaat analyseren. Een internationaal programma ter verheldering en oplossing van menselijke conflicten kan niet gegrondvest worden op theologie en op anti-religie - dat wordt een mislukking. Het verdient de voorkeur om vast te stellen waarin we overeenkomen en het gemeenschappelijke uitgangspunt is biologie. Mijn doel is begrip aan te kweken voor het terrein van overeenstemming bij de mensheid als geheel, en dat is niet ideologisch maar biologisch.
We kunnen misschien beginnen met het rangschikken van de wezenlijke behoeftes van de mens. We kunnen overeenkomstige belangengebieden onderscheiden waarbij, naast voedsel en huisvesting, informatieverwerking, denken en beloningen horen. Als zodanig kan een cursus samengesteld worden ter versterking van de persoonlijke identiteit en vrijheid. Na enige fundamentele afspraken gemaakt te hebben, kunnen we andere terreinen verkennen om tot begrip en een vergelijk te komen. We gaan de Russen niet overhalen tot het accepteren van kapitalisme of de protestanten tot het accepteren van het rooms-katholicisme. Er worden bij opleidingen voor gezondheidszorg over de hele wereld echter gelijksoortige anatomie-, fysiologie- en farmacologieboeken gebruikt.
Maar zijn kinderen er wel zo bij gebaat dat ze bijgebracht wordt bloemen te leggen op het graf van Lenin op de dag van hun huwelijk?
De cultus van de dodenherdenking heeft iets van een religie.
| |
| |
Kennelijk hebben mensen behoefte aan een houvast; maar waarom vervangen we anachronistische totems, het Witte Huis, Lenin en koningin Elizabeth, niet door biologische kennis, realiteiten van de ruimte en natuurwetten?
Emotionele bindingen vormen een onderdeel van de opvoeding en we moeten geen frontale botsing veroorzaken met alle reeds gevestigde waarden.
Maar hoe zit het met kinderen van nul tot zes? Als we ze nu eens helemaal geen oude mythes en symbolen aanleren?
Waardensystemen zijn in elke cultuur fundamenteel; zou u het verhaaltjes vertellen, het abstracte denken, helemaal willen afschaffen?
Waarom zouden we ze vertellen van wolven die grootmoeders opeten?
De waarheid is niet genoeg. In een bepaald geval kunt u misschien gelijk hebben, maar gelijk hebben zonder capabel te zijn doet afbreuk aan uw bedoeling. Het is even belangrijk capabel te zijn als aan te tonen dat je gelijk hebt. Door een persoon die er een andere mening op nahoudt in een hoek te drijven of te beledigen, zal je hem niet tot andere gedachten brengen; hij heeft ruimte nodig. Het is belangrijk om het doel op lange termijn in gedachten te houden: Wat willen we bereiken?
Mensen leren over de werkelijkheid, over wat ze zijn, niet dat ze kinderen van een dozijn verschillende goden zijn.
Maar mensen zijn niets zonder ethiek, kunst, geschiedenis en dromen.
Dan hoort ze dat geleerd te worden en ze iets over vrijheid, de ontwikkeling van individualiteit en persoonlijkheid bijgebracht te worden - maar dit is allemaal al vele malen eerder aan de orde geweest. Ego, geluk, woorden, woorden, woorden. Wat ontbreekt er aan?
Het belangrijkste aspect: het doel van alles. Waarom doen we wat we doen? Bent u degene die u zou willen zijn? Zou u nog kunnen veranderen? Waar komt u vandaan? Waar gaat u heen? Hebben we alternatieven?
We zouden moeten proberen voor oplossingen te zorgen. Of we pakken de fundamentele vraagstukken aan, of er zal erg weinig
| |
| |
verbeteren. We moeten de problemen der mensheid niet opsplitsen in een kapitalistisch of marxistisch kader; beide bezitten veel gemeenschappelijke elementen.
Overal willen de mensen van een goede levensstandaard genieten. Gezondheid, vrije tijd en kameraadschap zijn essentieel voor persoonlijk welzijn. Sommige gedragsuitingen zijn niet genetisch bepaald. Er zit geen voorgeprogrammeerde informatie in de geest van een pasgeboren kind. De opvoeding draagt de stenen aan voor het opbouwen van een persoonlijkheid die zijn uitdrukking zal vinden volgens het kader dat tijdens de kinderjaren in het hoofd is ingebracht.
Je kunt muzikaliteit niet overerven?
Je kunt de aanleg, het langs makkelijke weg musicus worden overerven, maar niet de vaardigheid om te spelen en te componeren.
Hebben alle mensen dat in zich?
Nee, klaarblijkelijk niet. Genetische bepaaldheid verschaft slechts keuzemogelijkheden. Waren je ouders en grootouders begaafde musici, dan kan je brein wellicht voorzien zijn van een bedrading voor het met groter gemak onder de knie krijgen van symfonieën, maar zul je niet weten hoe je piano moet spelen; je moet dan muziek studeren en aan instrumenten kunnen komen. In een geschikte omgeving en met een geëigende opleiding kunnen de dingen waar je een ‘natuurlijke’ aanleg voor hebt misschien tot bloei komen.
Woon je aan de Amazone en heb je nog nooit van joden en Arabieren gehoord, dan zullen hun conflicten je volmaakt koud laten. Cultuur noch ideeën zijn intrinsiek aan het brein.
Wat is de gemeenschappelijke educatieve ontwikkelingsachtergrond voor het samenkomen der geesten? Zal het ondanks totalitaire ideologieën mogelijk zijn een gemeenschappelijke basis te vinden voor technologie en gedrag? Is de gedachte om universele onderwijsaspecten voor nu of voor altijd vast te leggen utopisch en onmogelijk?
Veel elementaire feiten omtrent deze wereld, de biologie en de ecologie van de mens daarbij inbegrepen, zijn even geldig voor, en zouden gedeeld moeten worden door, alle mensen.
| |
| |
Ja, en we zouden op een soortgelijke wijze de mensen in alle landen de fysiologie van de mens moeten bijbrengen: over hoe het hart en het brein werken, over liefde en haat, woede en angst en over hoe emotionaliteit te beheersen. Biologie is onze beste zelfverdediging tegen manipulatie en onze hoop voor de groei van een universeel begrip van menselijk gedrag.
De taboes van het verleden, die mensen tot slaaf hebben gemaakt, kunnen en moeten in de toekomst vermeden worden: De kringloop van onwetendheid, angst, haat en geweld voert de massa de oorlog in. Mythen over de superioriteit van een ras, of het onthouden van onderwijs aan bepaalde groeperingen om ze ‘op hun plaats’ te houden, kunnen opgeheven worden door de biologie van de mens te onderwijzen, terwijl daarentegen het onderwijzen van geschiedenis partijdig blijft, cultureel bevooroordeeld. Het wordt onvermijdelijk verminkt door interpretatie. De helden van de ene groep zijn monsters voor de andere. Maar als de mensen bewust gemaakt zijn van de trucs die de cultuur met ze uithaalt, zullen ze voorgebakken nieuws niet zo makkelijk slikken.
We moeten dus de wezenlijke dingen in leercomputers programmeren.
Precies. Als we de behoeftes en verlangens die door de meeste landen gedeeld worden konden overbrengen, dan konden we een stap verder gaan en nadenken over wat niet gedeeld wordt en waarom niet. Het doel van het leven is verschillend al naar gelang de opgelegde godsdienstige en politieke systemen. We kunnen het grote publiek onbevooroordeelde informatie verschaffen. Zelfs al zouden bepaalde staten biologische feiten willen onderdrukken omdat ze politiek gevaarlijk zouden zijn en hun drogredeneringen blootleggen, dan zal de nabije toekomst de middelen verschaffen om via satelliettelevisie de hele wereld te bereiken. De technologie maakt dit niet alleen mogelijk, maar onvermijdelijk. Er bestaan geen nationale grenzen in de ruimte.
Laten we even teruggaan. Voedsel vormt een basisbehoefte die door iedereen gedeeld wordt.
Maar we zijn tot op zekere hoogte wat we eten. Niet alleen gaan miljoenen mensen dood door gebrek aan voldoende voeding - het laat een aanzienlijk percentage van de overlevenden in verarmde gebieden achter met een permanente hersenbeschadiging. Het zogenaamde hoofdvoedsel loopt sterk uiteen: brood, dat in het
| |
| |
westen beschouwd wordt als volksvoedsel nummer éen, bestaat bijvoorbeeld niet in China, waar koeiemelk eveneens onbekend is en feitelijk niet verteerd kan worden bij gebrek aan daartoe geschikte enzymen in het gastro-intestinale systeem. De meeste mensen leven op een ‘schamel rantsoen’ aan voedsel en denkbeelden en hebben weinig gelegenheid en vermogen tot nadenken - dat is een luxe.
Idealiter zouden mensen moeten weten wat ze met hun leven aan moeten. Maar kan iemand deze vraag beantwoorden?
Iedereen moet het antwoord bij zichzelf zoeken. Op het ogenblik kunnen de meeste mensen dat niet, voornamelijk vanwege gebrek aan informatie en reflectie.
Ze worden door te veel krachten geremd.
Zeker. We hebben behoefte aan keuzes. We moeten eigenlijk deze krachten analyseren, wetend dat er veel buiten onze controle vallen, en enig perspectief en daarmee meer vrijheid in ons gedrag krijgen. Anders gaan we zonder te denken door het leven en zijn we de slaaf van de onbekende determinanten van het toeval.
Als een blad dat op de stroom meedrijft.
De meeste van onze handelingen zijn automatisch en daarom moeten we proberen nuttige automatismes te construeren. Oefening en leren scheppen een gevoel van vervulling dat voor het individu en voor de gemeenschap goed is. Realiteitszin en denken over keuzes maken een persoonlijke verandering mogelijk. Individuen dienen ontvankelijk te staan tegenover informatie en nieuwe ideeën. Natuurlijk is ontvankelijkheid onafhankelijk van oefening. Als ons geleerd wordt dat vrouwen of slaven ziel noch rechten hebben, kunnen we misschien geen geloof hechten aan het tegendeel. Als we evenwel opgevoed zijn in het luisteren naar en het evalueren van verschillende meningen, kunnen we misschien uitmaken wat goed of fout is, en zullen deze persoonlijke waardeoordelen verdere geestelijke ontwikkelingen beïnvloeden. Beslissingen kunnen eenvoudig zijn als het om een specifieke handelwijze gaat, of ingewikkeld als het gaat om het lanceren van ambitieuze programma's voor het veranderen van de hele wereld.
Vrijheid heeft veel verschillende niveaus, net zoals een persoonlijkheid beperkt of zeer krachtig kan zijn. De groei van persoonlijke vrijheid is afhankelijk van het blootgesteld worden aan andere
| |
| |
ideeën, en de geboden gelegenheid om er iets mee te doen en erover met anderen van gedachten te wisselen. Deze terugkoppeling geeft het gevoel iets door te geven dat de moeite waard is. Ideeën zijn geen persoonlijke eigendommen, maar combinaties van indrukken, opgenomen uit de cultuur en weer in de cultuur teruggebracht. Iemand die nuttige mededelingen overdraagt aan anderen sterft niet zo snel dankzij het voortleven, het naleven van zijn eigen creativiteit. Communicatie geeft persoonlijke bevrediging.
Dit is het grondrecht van vrijheid.
Vrijheid wordt zelden gezien vanuit biologisch oogpunt. We moeten een onderscheid maken tussen de mechanismen voor een vrij gedrag, het hanteren van vrijheid en het streven naar ongedwongen handelen. Kan er vrijheid zijn zonder steun van de neuronen? Nee, omdat het denken en gedrag met zich meebrengt. Vrijheid kent zijn mogelijkheden en beperkingen, net als andere vormen van gedrag. Het moet aangeleerd worden en vereist daarom informatie-input, verwerking van deze gegevens en gedragsoutput. In biologische termen is vrijheid een aspect van aangeleerd gedrag. Als er geen zintuiglijke indrukken zijn, wordt ons de mogelijkheid onthouden om de benodigde mechanismen in te bouwen. Zonder informatie is er geen voelen, denken of gedrag. Dit is meer dan vrijheidsberoving, we worden dan afgehouden van het aanleren van mechanismen voor het vrijuit denken en gedragen.
Is het daarom dat mechanismen voor ongedwongen gedrag niet aan de oppervlakte komen in een totalitaire staat als Polen?
De Polen hebben in hun tragische verleden niet helemaal in isolatie geleefd. Ze hebben de gelegenheid gehad om na te denken. Ze hebben aan verschillende ideologieën blootgestaan, toen de legers van het Westen en Oosten over hen heen marcheerden. Nu verzamelen ze de kracht om uit te komen voor een eensgezind doel - zij maken gebruik van de beschikbare middelen, via de vakbonden, nieuwsmedia, en contacten met de kerk, het leger, de politie en regeringsfunctionarissen. Ze maken gebruik van gevestigde mechanismen voor het nieuwe, bijzondere streven naar meer vrijheid. We kunnen beschikken over mechanismen voor vrij denken en ongedwongen gedrag, en ons handelen - het hanteren van vrijheid - op verschillende doeleinden richten. Als we bijvoorbeeld een geweer hebben, moeten we leren hoe het werkt om het te kunnen gebruiken. Als we deze informatie verwerkt hebben, staat het ons vrij met het geweer te schieten.
| |
| |
Men heeft een doel nodig - het doodschieten van een konijn.
Ja, of een mens. Het instellen van mechanismen, verrichten van handelingen, doelgericht gedrag - dit zijn de drie verschillende stadia van vrijheid.
In de Sovjet-Unie worden de mechanismen voor vrij denken niet aangeleerd als onderdeel van gedrag.
In de meeste andere landen evenmin. En denk er aan dat er behoeftes gecreëerd worden - de grote Amerikaanse autoindustrie verleidt miljoenen er toe haar produkten te kopen: ‘Wilt u echt niet liever een Buick hebben?’ De mensen beseffen niet hoe hun gedrag gemanipuleerd wordt door de reclame, door de massamedia. In een plooibare samenleving kan men dan wel beschikken over de nodige voorwaarden voor ongedwongen gedrag, maar geblokkeerd worden vanwege een politieke toestand die vrije meningsuiting uitsluit. Dit probleem preveleert nu in delen van Zuid-Amerika, waar betogingen in het openbaar met geweld verhinderd worden. In totalitaire staten wordt de massa intellectueel geïsoleerd en hebben individuen noch de informatie over, noch de mentale mechanismen ten aanzien van vrijheid. Daarom heeft de staat geen geweld nodig om het hanteren van vrijheid te voorkomen.
Behalve voor het verbannen van Andrei Sacharov.
Maar dat is een probleem van ondergeschikt belang vanuit het gezichtspunt van de machthebbers, omdat er maar erg weinig dissidenten zijn die hun mond open doen. De mensen in Rusland hebben minder mogelijkheden om zich anders te gedragen dan in het Westen vanwege de censuur en de beperkte bewegingsvrijheid.
Je zou kunnen zeggen dat het hanteren van vrijheid een vaardigheid is die al dan niet tot ontwikkeling komt.
Dat is juist. Het is een vergissing, de klassieke fout, om vrijheid te beschouwen als een geestelijk bezit, een onvervreemdbaar, aangeboren mensenrecht. Dat is niet waar. Vrijheid wordt niet door de genen bepaald. Ongedwongen gedrag moet men aanleren. Het is een vaardigheid die bewustzijn, complex denken, evaluatie van gegevens en het kunnen voortbrengen van een kiezen tussen strijdige begrippen met zich meebrengt. Er bestaan veel niveaus van vrijheid: sommigen sterven omwille van een geloofsartikel. Idealisme, fanatisme kunnen individuen tot extreme daden brengen. Anderszijds kunnen de stem van God, de ‘innerlijke stemmen’ of
| |
| |
ons geweten ons ertoe brengen onvoorstelbaar heroïsche daden te verrichten, maar een idee kan ook de aanleiding zijn tot moorden, lynchpartijen, slachtingen, inquisities, de holocaust.
Wat zijn dan de grenzen aan vrijheid? Waarom leren we de mensen niet de technieken rond gedragsvrijheid en gelijktijdig omtrent haar beperkingen, want kijk maar eens wat er met de wereld gebeurt, met haar trieste overmaat aan vrijheid?
Nu hebben we het over iets anders. Bij het hanteren van vrijheid hebben we natuurlijk biologische mogelijkheden en maatschappelijke grenzen. Het onderwijs kan misschien richtlijnen geven over beide aspecten.
Onderwijs, goed, maar hoe zit het met programmeren?
Sommigen hebben misschien nog meer tegen de term ‘gedragscontrole’, omdat het de vraag oproept: ‘Wie gaat er controleren?’ Maar het is nu eenmaal zo dat de jongeren hoe dan ook leren, en ze zouden dus zo goed mogelijk onderwezen moeten worden. Ze hebben recht op informatie. Intelligentie kán niet alleen aangeleerd worden, maar móet het ook worden. Als dit niet zo zou zijn, zouden we niet de periode tussen de tien en twintig jaar doorbrengen met eerst te leren leren en dan geleidelijk aan een repertoire op te bouwen van automatische antwoorden en vaardigheden. Alles moet ons geleerd worden, in tegenstelling tot lagere diersoorten, en het intellectuele potentieel kan niet alleen door ondervoeding, maar ook door zintuiglijk isolement of door mishandeling worden vernietigd. Aan mensen zou de kans gegeven moeten worden om hun eigen leven in te richten - hun eigen gedrag beheersen, en dat brengt jaren van training met zich mee. De mate van vrijheid die ze bereiken zal direct in verband worden gebracht met de mate van effectief onderwijs - of van de gedragscontrole - die bepaald worden door diegenen die belast zijn met het onderwijs. Iedereen weet dat het onderwijs in sommige samenlevingen zorgvuldig samengesteld is, opdat mensen geen macht of vrijheid zullen verwerven. In iedere cultuur worden we onderwezen, opgeleid en geprogrammeerd, of we het leuk vinden of niet. Het programmeren is een steeds belangrijker wordend aspect van de moderne beschaving.
Hoe kan geluk in verband worden gebracht met vrijheid?
Ze staan niet noodzakelijkerwijs in verband met elkaar, maar geluk kan ook geprogrammeerd worden.
| |
| |
Sommige mensen zijn gelukkig met een kommetje rijst en anderen hebben een diner van vijf gangen nodig.
Maar is dat geluk? Geluk heeft verschillende betekenissen die verband houden met culturele referentiekaders.
In totalitaire staten leveren sommige mensen hun arbeidsaandeel en zijn gelukkig. En ze krijgen er zelfs een medaille voor. Ze denken niet aan een vakantie op een Caribisch eiland: die keuze bestaat voor hen niet. Zo zijn er verschillende geluksniveaus.
Goed, maar hoe worden deze niveaus vastgesteld?
Door programmering. Is vrijheid naar uw opvatting dan een maximale verscheidenheid aan keuzes?
Ja, maar mensen kunnen zich niet voortdurend bewust zijn van hun eigen gedrag - dat is te vermoeiend. Besluitvorming vereist inspanning, dus leren we de meeste gedragsuitingen automatisch te verrichten, waardoor ruimte voor een vrije keuze gelaten wordt in het denken over ingewikkelde kwesties.
Wat bedoelt u?
Sommige mensen hebben liever wat minder verantwoordelijkheid en voelen zich meer op hun gemak zonder de druk van het beslissingen nemen. Door ons onbewuste gedreven hebben we wel eens een vals gevoel van vrijheid, omdat we de determinanten van ons gedrag niet kennen. We voelen ons misschien vrij omdat we onwetend zijn, of we kunnen misschien leren vrijer te zijn als we iets weten over het hoe en waarom van besluitvorming.
We staan aan de rand van een nieuw soort vrijheid, waar ik uitvoerig met dr. Machado over heb gesproken: de vrijheid van intelligentie, de vrijheid van bewust, verantwoord gedrag.
Hoe weinig mensen realiseren zich überhaupt dat ze geprogrammeerd zijn.
We zouden als slaaf of als vrij mens geprogrammeerd kunnen worden.
Als Jan Modaal verteld zou worden dat hij geprogrammeerd moet worden om vrij te kunnen zijn, zou hij in verzet komen.
We zouden de gemiddelde mens kunnen vragen of hij of zij zijn of haar eigen ouders, genen, geboorteplaats, taal, en de eerste levenservaringen waarin zijn of haar persoonlijkheid gevormd
| |
| |
werd, gekozen hebben. Het is duidelijk dat onderwijs onontbeerlijk is voor het vorm geven aan het vermogen tot emotioneel reageren en tot het vormen van besluiten. In werkelijkheid is onderwijs het programmeren van gedragsuitingen. Zonder dat komt de geest buigzaamheid tekort, met als gevolg dat de vrijheid belemmerd wordt.
Leerprocessen waar kinderen nu mee geconfronteerd worden, zijn dermate verouderd, dat ze nauwelijks iets met het nucleaire tijdperk hebben uit te staan.
Het onderwijs ligt doorgaans ver bij haar tijd ten achter. Ongelukkigerwijs worden kinderen inderdaad met bevooroordeelde en soms schadelijke informatie volgestopt. Ze worden niet behoorlijk opgeleid en zelfs potentieel boeiende onderwerpen worden slecht gebracht. We weten ook dat zelfs de beste leraar niet onafgebroken geïnspireerd en inspirerend kan zijn.
Technieken voor video- en computeronderwijs vormen opwindende nieuwe ontwikkelingen die onderwijzers armslag zullen geven voor de belangrijke taken op het vlak van socialisatie en supervisie. Televisie biedt een nieuwe opening voor het bereiken van miljoenen, om ze bewust te maken van hun gezamenlijke problemen en potentiële mogelijkheden.
De geestelijke vermogens van toekomstige generaties - van wat ik hoopvol de psychogeciviliseerde mens noem - moeten gestructureerd worden om beter te kunnen functioneren. Mensen krijgen onvoldoende informatie omtrent zichzelf; hoe zij leren, waar hun ideeën vandaan komen, hoe ze onaangename of schadelijke emoties kunnen beheersen en vermijden, en lijden kunnen verzachten. Zelfdiscipline wordt vaak vereenzelvigd met zelfverloochening, terwijl het in werkelijkheid essentieel is voor het leren van welke vaardigheid dan ook: het brengt altijd geestelijke concentratie en lichamelijke inspanning met zich mee. Slechts door een verscheidenheid aan vaardigheden te verwerven zal de mens over een doelgericht repertoire aan gedragsvormen kunnen beschikken, dat het hem mogelijk zal maken zijn alternatieven en zijn vrijheid te vergroten.
Dus u verschaft de kinderen de technologie voor het hanteren van deze lawine aan informatie. Tel daar de lessen in intelligentie bij op en we kunnen aan de slag...
Het zou een goed begin zijn. De meeste concepten van vrijheid
| |
| |
concentreren zich op zelfontplooiing. Ze verwijzen naar onze ‘eigen identiteit’ en het ‘vinden van onszelf’, en gaan ervan uit dat de meeste determinanten uit onze eigen geest afkomstig zijn.
Alsof wat je bent daar is ontstaan.
Precies. Het probleem met het ‘ik’ is dat mensen aannemen dat het iets vasts en statisch zou zijn, zonder zich te realiseren dat het ‘ik’ niet een exclusief eigendom van ons is, maar dat het langzaam ontstaat en voortdurend door ervaring gevormd wordt. Het is niet voorgevormd in het bevruchte eitje - het is niet een onafhankelijk of spontaan voortgebrachte entiteit. Het ‘ik’ wordt door de cultuur gestructureerd. De eigen identiteit lijkt op een puzzel, en we kunnen misschien de oorsprong van de vele stukjes ervan nagaan. Het is de dynamische som van het intracerebrale verwerken van extracerebrale informatie, die de aanvankelijk genetisch gedetermineerde hersenmassa in een unieke vorm giet. We worden voortdurend beïnvloed door de omgeving. We zijn er in feite een onderdeel van.
Bent u dan niet bezig met het vermorzelen van de individualiteit of de groei van het individu?
Integendeel, ik probeer individualiteit en persoonlijkheid te versterken door hun componenten te onderkennen en hun ontwikkeling op intelligente en bewuste wijze te sturen. De individualiteit kan zich niet ontwikkelen als we slechts een passief onderdeel van de omgeving vormen. Slechts als we ons realiseren dat het in onze macht ligt om ons eigen ik te vormen, kunnen we een nieuw perspectief verkrijgen en onze kansen op meer vrijheid verhogen.
Religie geeft aan mensen een goddelijk doel; hun problemen worden door geloof, geloofsovertuigingen, automatisch opgelost. Bent u de rollen niet aan het omdraaien door te zeggen dat het niet door God gedaan hoeft te worden, dat het door de mens gedaan kan worden?
Nee, omdat menselijke intelligentie niet door de mens is geschapen. We zijn ons potentieel nog pas aan het ontdekken en ontwikkelen. Menselijke intelligentie en menselijk streven zijn geen theologische entiteiten; ze zijn slechts voortbrengsels van de fysiologie van het brein.
| |
| |
In plaats van dat God ons geschapen heeft, scheppen wij God. In plaats van dat God leven geschapen heeft, scheppen wij leven, dus maken we God dood.
Nee, u reageert agressief! Geestelijke creativiteit hoort vreedzaam te zijn.
Ik probeer alleen maar de ingebeelde, ingekankerde totems om zeep te helpen.
Doodmaken is niet nodig. Het verdient de voorkeur begrip te tonen en pas daarna menselijke denkbeelden te modificeren. Je moet niet onnodig een groot deel van de bevolking vervreemden. Geef ze een verklaring van hen zelf; iets verklaren van hersenfysiologie zou fanatici buitengewoon goed doen.
Eén angst is dat een totalitaire groepering, een kleine elite, de koningen onder de geleerden, anderen zouden kunnen sturen en manipuleren. Ons streven is het tegenovergestelde: Het aanreiken van kennis - niet alleen aan de elite maar ook aan de massa - waarmee ze verzet kunnen bieden tegen manipulatie. We kunnen leren niet alleen bevelen op te volgen, maar voor onszelf te denken en niet tegen onze wil geprogrammeerd te worden.
Dit is een liberale benadering omdat we in wezen onafhankelijkheid - vrijheid - voorstaan. Autoritaire regimes beweren dat ze de massa opvoedt en voor haar welzijn instaat, maar hun doeleinden zijn anders. Wij geloven dat geluk, zelfverwerkelijking, niet door de staat tot wet verheven kan worden, dat daarentegen de persoonlijkheid dynamisch is. Individuele ontwikkeling mag dan aanvankelijk gepaard gaan met de interventie van staat en gezin, in het volwassen leven moet dat toch een eigen verantwoordelijkheid worden.
Dan is de rol van het individu in het geding - of hij de staat wel zou moeten dienen.
Dat moet politiek uitgemaakt worden. In de tussentijd zullen de mensen, als we ze toegang tot kennis kunnen geven en de wetenschap democratiseren, over een grotere verscheidenheid aan ontwikkelingsmogelijkheden beschikken. Ze bereiken dan niet alleen een hoger niveau van persoonlijk geluk, maar kunnen dan de staat - en de mensheid - doelgerichter dienen.
U spreekt over het humaniseren van de mens: hoe denkt u over genegenheid?
| |
| |
Genegenheid is evenals vrijheid een vorm van aangeleerd gedrag en is niet van tevoren genetisch bepaald. Moederzorg en geslachtsdrift zijn instincten, maar genegenheid is iets dat je al dan niet zult aanleren. De leerfase ligt in de beslissende jaren tussen nul en tien. Als het opvatten van genegenheid niet opgebouwd wordt bij ons, dan zullen we niet weten hoe lief te hebben, noch hoe liefde te ontvangen. Het vermogen lief te hebben zal een belangrijke rol in onze toekomst spelen.
Is genegenheid voor een mens een bestanddeel van evenwichtigheid?
Niet noodzakerlijkerwijs. Het is een gedragseigenschap als vele andere.
U gelooft dat basispatronen ontwikkeld moeten worden tussen nul en tien jaar.
Absoluut.
Maar zijn ouders zich daar voldoende bewust van?
Ze weten dat ze baby's met zachtheid en liefde behoren te behandelen, maar ze weten doorgaans niet dat ze niet alleen aardig zijn voor de hulpeloze wezentjes - ze leren hen ook de reacties die nodig zijn voor een normale ontwikkeling. Enkele lagere diersoorten tonen gedurende een korte periode genegenheid voor hun kroost, zodat het vermoedelijk bij verschillende soorten enige instinctieve waarde heeft. Bij de mens is de sociale waarde van genegenheid van enorm belang voor het brein.
Voor het brein?
Ja, voor de hersenfunctie, omdat wanneer ons geen genegenheid geleerd wordt, het een taal zal zijn die we niet kunnen spreken. Liefde komt niet te voorschijn door spontane generatie. Het vraagt emotionele ervaring, symbolen, en het vormen van gedragspatronen.
Heeft niet eens een dr. Margaret K. Harlow experimentele proeven met moederloze apen gedaan?
Ja, deze babyaapjes, die gescheiden waren van hun moeder, werden neurotisch en vertoonden abnormaal individueel, sociaal en seksueel gedrag, omdat ze van genegenheid verstoken werden toen ze net geboren waren. Er zijn gunstige tijdstippen voor selec- | |
| |
tieve gedragsinprenting in het brein. Dat betekent dat gedurende bepaalde fasen van hersenontwikkeling we het vermogen bezitten om specifieke vormen van reactie te leren. Het is bekend dat talen vóor ongeveer het vijftiende levensjaar met gemak geleerd kunnen worden, terwijl het voor de volwassene veel moeilijker is. Het op jonge leeftijd in aanraking komen met abstract denken en meetkunde is ook belangrijk. Aan mensen uit zeer primitieve culturen kunnen vele vaardigheden geleerd worden, terwijl abstracte, geometrische begrippen voor hen misschien onmogelijk te bevatten zijn.
We moeten onze zintuigen leren gebruiken - denk niet dat deze vermogens genetisch bepaald zijn. We moeten leren hoe we onze ogen, onze mond en onze handen moeten gebruiken. Als we niet gedurende de cruciale fase, wanneer ons brein buigzaam en receptief is, speciale vaardigheden leren, is het misschien wel te laat. Een voorbeeld is het binoculaire gezichtsvermogen, het gebruik van beide ogen. We zijn in staat om diepte waar te nemen, omdat de waarnemingshoek voor ieder oog iets verschilt. We denken dat we beide ogen onwillekeurig gebruiken. Toch niet helemaal. We moeten het aanleren voor ongeveer ons zesde of zevende jaar. Sommige kinderen zijn scheel. Ze zien dubbel, wat zeer onaangenaam is, en hun hersenen leren een der beelden te onderdrukken zodat de kinderen in feite functioneel blind zijn aan het oog dat ze niet gebruiken: diens boodschappen worden niet door de daaraan verbonden neuronen verwerkt. Door middel van een operatie kunnen oogspieren verkort worden zodat beide ogen gezamenlijk gebruikt kunnen worden voor het herstellen van binoculair kijken. Als deze operatie echter niet in een vroeg stadium uitgevoerd wordt, dan is de invalshoek van het oog van het kind wel rechtgezet, maar is de functionele blindheid niet opgeheven omdat dat in de hersenen vastligt.
Kinderen die geboren worden met een grauwe staar, en die blind zijn totdat rond het tiende jaar langs operatieve weg hun gezichtsvermogen hersteld wordt, ondervinden grote moeilijkheden bij het ‘zien’; ze moeten voorwerpen aanraken om ze te kunnen herkennen, omdat hun visuele cortex niet geoefend is in het verwerken van informatie afkomstig van de ogen. Ze zullen nooit leren hun ogen op een normale manier te gebruiken.
Dat is verbazingwekkend.
Een nog dramatischer probleem is het volgende. Uit recente stu- | |
| |
dies komt naar voren dat zelfs onze seksuele oriëntatie niet vooraf bepaald is: Er komt een baby ter wereld en er wordt vastgesteld of het een meisje of een jongen is, maar schijnbaar moet het brein nog volstromen met geslachtshormonen tijdens de eerste levensweken om de seksuele oriëntatie vast te leggen. Jongens waarbij bij de geboorte geen circulatie van testosteron plaatsvond krijgen mogelijk homoseksuele neigingen als ze volwassen zijn. Dat wil zeggen dat de hersenneuronen op dusdanige wijze door hormonen gevormd worden dat daardoor het verwerken van zintuiglijke informatie en de seksuele aantrekking afwijkingen kunnen gaan vertonen. We komen zo onvolgroeid, zo kwetsbaar ter wereld, en de effecten van het milieu zijn beslissend voor onze toekomstvorming.
Maar u blijft optimistisch over onze mogelijkheden.
Ja, omdat we een opmerkelijk vermogen bezitten om te leren en te veranderen. Het hangt uiteindelijk van iedereen van ons af. Sommigen zijn geestelijk oud als ze twintig zijn. Anderen blijven jong - buigzaam - en trachten te blijven leren zolang ze leven.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd