Logo DBNL
Memoires 1997-A (2020)

Memoires 1997-A

(2020)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

14 januari 1997

Westerkade

Nam de trein en de bus naar huis. De kachel deed het geweldig. Nu is het wachten op de post.

De Journalist heeft warempel mijn brief gepubliceerd waarin ik het eenzijdige beeld rechtzet dat Piet Hagen in twee eerdere artikelen heeft geschetst.16 Ze hebben er echter weer zorgvuldig de kritiek op Verploeg en zijn gemene streken uitgehaald.

Ik heb twee uur met Peter Nicolaï en Ellen Pasman de stand van zaken doorgesproken. Ellen had Christo nog gebeld, die morgen met Viljoen achter mijn dossier aangaat.

15 januari 1997

Ik sta rood, zelfs op de giro.

Ik heb Lubbers de brief van Landman gestuurd. Peter Nicolaï en Ellen Pasman zeiden dat ik dat niet had moeten doen, maar ik volgde Christo's advies. Peter en Ellen weten nog niet hoe die spelletjes gespeeld worden.

Peter zei dat hij met de nieuwe brief opnieuw eerst naar grafoloog Bruinsma wilde gaan. Ik werd boos, maar Peter zei dat we alleen maar sterker zouden staan als de handtekening nu wel juist blijkt te zijn. Misschien heeft hij gelijk.

Hubert Smeets heeft Ellen een schatting gestuurd van wat een correspondentschap ongeveer kost.17

We bespraken het idee om op 27 januari Lubbers en Landman allebei te verhoren, mits Landman het memorandum over de uitzetting te pakken kon krijgen. Ellen belde Christo, maar ze was niet concreet genoeg en deed het niet goed. Peter liet zijn afkeuring merken door te zuchten, ik zei het gewoon, waardoor ze nog zenuwachtiger werd. Misschien moet ik rekening houden met haar onzekerheid ten opzichte van Peter. Christo zei wel dat hij vandaag met Viljoen naar een minister zou gaan en daarna door naar Binnenlandse Zaken, in de hoop daar mijn dossier te pakken te krijgen.

We spraken af dat Ellen Lubbers verhoort, met Peter als ondersteuning, en Peter verhoort Landman met ondersteuning van Ellen.

Jurgens heeft tegen Ellen gezegd dat de affaire Landman ‘te mager’ was om actie op te ondernemen. Helemaal niet, maar hij is altijd weer bang zijn vingers te branden. Wolffensperger had gezegd dat zijn status als fractievoorzitter nu te hoog was om zich publiekelijk met mijn zaak te bemoeien.

Ed kwam langs en ik haalde Chinees. We spraken lang. Hij had vier dagen met griep op bed gelegen bij zijn ouders, na een afschuwelijke terugreis uit Caracas.

Terwijl Ed hier was, belde Ellen. Het werd me duidelijk dat ze Punt nog niet had ingelicht over het verhoren van Lubbers. Ze had alleen gezegd dat ze 27 januari wilde reserveren voor een belangrijke getuige. Haar redenering was dat Punt weigerde om Kooijmans nog eens te horen en waarschijnlijk ook Lubbers zou weigeren. Punt ging akkoord met 27 januari om 09:30 uur, zonder te weten dat het om Lubbers gaat. Maar de negentiende moet zij Lubbers aanmelden en een kind kan nagaan dat Den Hertog dan in de gordijnen klimt. Die stunt lukt niet. Ellen hield vol dat ze dit in december met mij had besproken.

Vervolgens vertelde ik haar dat ik van Nicolaï had gehoord dat de eis van vermeerdering pas gisteren ontvangen was, terwijl ik niet beter wist dat zij die allang had ingediend. Ze werd woedend en riep: ‘Ga dan maar met Peter verder.’

‘Als je zo doorgaat, zal ik dat wel moeten,’ zei ik, waarna we het gesprek beëindigden.

Later belde ze terug, maar Eduard nam op en ik kwam niet aan de telefoon. Er zou een brief in mijn bus zitten. Ik ben niet gaan kijken, maar belde Nicolaï. Zoals ik al dacht had Ellen hem gebeld, en hij zei dat zij de afspraak met Punt voor het verhoor slim had aangepakt.

Misschien is dat zo, maar ze loog over dat ze dat met mij had afgesproken. Ellen was prima tot De Wijkerslooth haar van haar stuk bracht en Verploeg haar ontslag wilde. Sindsdien is ze nooit meer dezelfde geworden.

Ik ben weer langzaam op gang met mijn Memoires. Nu zit ik alleen met twee typemachines die niet goed functioneren.

Ik heb een klacht ingediend bij de Raad voor de Journalistiek over de manier waarop mijn brief in De Journalist is ingekort en geredigeerd.

16 januari 1997

Pieter Broertjes had me een brief geschreven terwijl ik in

Zuid-Afrika was.18 Hij springt op de bres voor zijn journalisten en noemt het profiel dat Erik van Ree over me schreef ‘integer’. Rob Vreeken is geen idioot en schrijft geen idiote stukken, maar steekt alleen de draak met me. Ik heb het slappe gezeik van Broertjes fris van de lever beantwoord.19

Ellen had Den Hertog per brief gevraagd wat zijn bezwaar is tegen Punt als rechter-commissaris bij het volgende getuigenverhoor, zoals zij van griffier Van der Wielen had gehoord.20 Omdat antwoord van Den Hertog uitbleef, stuurde zij gisteren een fax naar Punt zelf, om hierover opheldering te krijgen en te benadrukken dat de verhoren 27 januari door moeten gaan.21 Diezelfde dag reageerde Den Hertog per fax dat hij geen bezwaar heeft tegen Punt, maar wel tegen de getuigenverhoren van 27 januari. Nou dat weer.22

De Zuid-Afrikaanse ambassade faxte Ellen vandaag dat haar aanvraag om de dossiers van mij in te zien is doorgestuurd naar Zuid-Afrika. Gisteren had Coen Bezuidenhout haar gebeld.

Ik moet helaas weer tientallen artikelen, die ik in mijn dagboek bewaarde, zoals van Gorden, Solzhenitsyn, Pfaff, Hoagland, Lewis of Kristof overslaan, want mijn Memoires zouden, als ik alles opnam wat ik zou willen 500 delen beslaan.

Kok verwaardigt zich voor een keer een antwoord: slapper dan slap, de man ten voeten uit.



illustratie

17 januari 1997

Toen ik thuiskwam uit Johannesburg, lag er een brief van Erik Jurgens met een uitvoerig excuus waarom hij niets zou kunnen doen.23 Ik heb een aantal dagen nagedacht hoe daarop te reageren maar vandaag heb ik hem toch geschreven dat ik hem en zijn collega's Wolffensperger en Stoffelen helden op sokken vind.24

Peter Rehwinkel schreef me dat hij Wolffensperger had gesproken en had voorgesteld samen met hem met mij en mijn advocaten te komen praten.25 Ik zal zien wat ervan komt.

Ellen belde met Ruud Lubbers. Hij vertelde zeer in zijn maag te hebben gezeten met de stukken van Landman, die ik hem op advies van Christo had toegezonden. Dus exact zoals Landman had voorspeld. Hij had overwogen ze naar de rijkscoördinator te sturen, maar wilde ze liever naar mij terugzenden. Ik heb hem direct geschreven dat ik steeds meer bewijs krijg voor de smerige spelletjes en dat de geheimhoudingsplicht rondom mijn dossier in Zuid-Afrika inmiddels is opgeheven.

Ik belde Henk Hofland, die een boodschap op mijn antwoordapparaat had achtergelaten. Hij vond het stuk van Van Ree in de Volkskrant ‘een van de smerigste Jezuïtische stukken’ die hij ooit had gelezen. Ik heb het niet gezegd, maar ik dacht: zeg dat nu eens tegen Pieter Broertjes. Hofland helpt me niet uit eigen belang.

Hij gaf me het nummer van Kees Versteegh, na enige aarzeling. Ik belde deze collega op. Hij preciseerde dat hij zijn vraag over mij aan Van Mierlo in Djakarta pas had gesteld, nadat de minister hoog op had gegeven de persvrijheid bij minister Ali Alatas te hebben aangeroerd. ‘Hebt u dus ook met Alatas het niet verlenen van een visum aan Oltmans besproken,’ vroeg Kees aan Van Mierlo.

‘Dat is een irrelevante vergelijking,’ had de minister geantwoord. Visumverlening was een zaak van het gastland. ‘Maar Van Mierlo was na afloop boos over de vraag die ik had gesteld,’ aldus Versteegh. Na overleg met zijn redactie, zal hij besluiten of hij Ellen zal bellen over dit incident. Ik dacht: daar heb je het weer. De meeste journalisten zijn niet vrij, laat staan om de waarheid en de feiten op te hoesten. Toch leek hij wel bereid te komen. Ik zei hem dat ik hem zou dagvaarden als dat nodig was. Hans van den Berg van de rvd herinnerde zich bij navraag door Ellen niets van ons gesprek op het terras in Pretoria. Maar ook hij zou komen ‘indien de majesteit mij die dag niet nodig heeft.’

Ik belde Marcel Korten in Groningen. Hij deed het voorkomen zeer blij te zijn dat ik belde, en vooral ook dat ik bij generaal Viljoen was geweest. Hij zei op 27 december l.l. bij Christo Landman in Pretoria thuis te zijn ontvangen.

Wel vreemd dat we sinds woensdag niets meer van Landman horen.

18 januari 1997

Ramp. Uit de eerste Olivetti liep enkele dagen geleden een kogeltje. Nu vertoont de brug van de volgende typemachine hetzelfde euvel. Er stond op zolder een derde machine, die pas voor 200 gulden was nagekeken. Nu blijkt dat met die machine helemaal niet te werken is. Nu zijn er dus drie machines defect en ik kan niet verder.

Ik ga proberen deze dag toch maar nuttig te besteden. Misschien kan ik met Ellen de zaak Lubbers vast grondig doorspreken. En Landman bellen.

Frits van Eeden belde, wat ik prettig vond. Het gaat goed met hem, maar met zijn moeder gaat het slecht. Half april gaat hij weer naar Florida.

Ik schreef Kok als antwoord op zijn briefje van 14 januari dat ik snapte dat het voor Lubbers niet gemakkelijk was een groot gebaar te maken, omdat Luns een partijgenoot was. Maar dat probleem hebben Kok en Van Mierlo niet, dus zij zouden het in een handomdraai kunnen oplossen.

19 januari 1997

André Douw belde. Hij heeft publiciteit nodig. Het houdt teveel op. Ik ging een uurtje bij hem langs, maar nu komt Marijn Tebbens, nog meer oponthoud. Dick Walda zie ik woensdag. Marijn was hier een half uur. Hij had het eerste deel van mijn Memoires gelezen, wat hem bij vlagen ontroerde. Hij ging in op liefde en seks, en soms denk ik met een gediplomeerde nicht te maken te hebben. Hij gaat naar de vs, maar weet niet of hij kranten of televisie wil gaan doen. Hij wil het liefste op televisie presenteren, maar ik denk dat hij daar nooit voor gekozen zal worden. Ik heb hem dit zo tactvol mogelijk proberen duidelijk te maken.

Ik denk dat Hannah de Zantis mij heeft afgeschreven na de oproep aan Margriet om te getuigen. Daar zal Marlene Quarles ook wel over beginnen, maar ik kan het niet helpen dat mensen met verouderde geesten zitten opgescheept.

Ik moet morgen proberen een typemachine te regelen, desnoods moet ik er een huren.

Ik heb twee dagen gedacht tijdens mijn terugvlucht een blaasontsteking te hebben opgelopen, maar nu lijkt alles weer rustig.

De brief aan Jurgens was hard nodig, Het was de waarheid. Inmiddels heeft hij op hoge poten een brief aan Ellen gestuurd waarin hij schrijft alleen nog contact met haar en Peter Nicolaï te willen. Dat heeft hij dan tenminste begrepen. Ik wens niet

voor te wenden Jurgens als vriend te beschouwen terwijl ik hem een slappe lul vind. Ellen zei me dat ze juist bij Jurgens had bepleit vragen te stellen.

20 januari 1997

Ik ben vannacht ziek geworden. Misschien toch blaasontsteking?

Ik heb tot de middag in bed gelegen en ben er alleen even uit geweest om naar Struwe te gaan.

Eduard kwam vanmiddag langs, en we hebben twee uur gesproken.

Ik hoop dat ik morgen weer normaal ben.

21 januari 1997

Voel me weer normaal, na als een blok te hebben geslapen.

Ik heb Kadarisman een briefje geschreven of hij bij Alatas niet nog eens toestemming voor me kan regelen om Indonesië in te mogen.

Vermeer vindt een voorgesprek met Lubbers nodig. Ik niet. Geen gesmoes vooraf. Hij moet nu gewoon hangen, voor wat onder zijn neus en zijn verantwoordelijkheid allemaal tegen mij werd uitgehaald.

Nicolaï heeft Christo gebeld. Buitenlandse Zaken schreef hem zo snel mogelijk te zullen antwoordden, maar hij heeft het gevoel dat ze alleen maar tijd rekken. Christo is van 31 januari tot 25 februari weg. Christo wacht dus op het bericht van Buthelezi mijn dossier in te mogen zien.

De rechtbank heeft besloten dat het volgende getuigenverhoor niet vervroegd mag worden naar 27 januari, maar moet blijven staan op 18 februari, mede omdat de rechter eerst het kort geding over het voorschot wil laten plaatsvinden, welke 28 januari plaatsvindt. Ellen zei dat de procureur haar daar niet voor heeft gewaarschuwd.

Ik erger me mateloos aan wat men allemaal op het ijs van de grachten kwakt: bankstellen, tafels, stoelen, het meest walgelijke afval.

In Indonesië is de kieslijst gepresenteerd voor de parlementsverkiezingen waar vier kinderen van Suharto op staan, maar niet één kandidaat van de partij van Megawati.26 De oppositie is compleet buiten gevecht gesteld, maar de Nederlandse pers merkt het niet eens. Ik heb er eigenlijk al weer spijt van dat ik heb gezegd nog eens naar Indonesië te willen gaan.

22 januari 1997

Rinus Wijnbeek, eens mijn medestrijder in Pretoria, woont nu in Apeldoorn. Als hij zijn mond naar waarheid zou opendoen, bijvoorbeeld over ambassadeur Hugo Carsten en diens geroddel over mij, dan zou dat een belangrijke bijdrage zijn. Hij schijnt voor de Evangelische Omroep te werken. Zou zijn eigen belang het ook winnen van een christelijk belijden?

Ik keerde zeer gedeprimeerd van een bespreking met Peter en Ellen terug. De procedure staat nagenoeg helemaal stil, omdat zij prioriteit hebben gegeven aan het binnenhalen van een voorschot, zodat ook zij geld kunnen krijgen. Bovendien gaat Punt al op 1 april met vakantie, dus dan kun je rustig stellen dat het september is voordat we verder gaan. Ik zei te begrijpen dat ze poen wilden regelen ‘maar ik word 72 jaar en zoveel tijd heb ik niet meer.’

Ellen kon weer niets vinden en klaagde dat ze geen kasten had in haar kantoor. Bovendien wordt Ellen dagelijks opgebeld door het kantoor van Doeleman over het vereffenen van rekeningen voor werk dat zij in mijn zaak bij hen deed, terwijl ze deksels goed weten dat ik geen geld heb om een honorarium te betalen. Zij wordt dus opzettelijk door Doeleman en haar vroegere collega's opgejaagd.

Overigens werd me vandaag pas echt duidelijk dat de nvj met het ultimatum van 2 juli al allerlei betalingen aan Doeleman stopzette. Toch bevreemdde dit gepraat over geld me vandaag. Peter zei zelfs dat hij niet op toevoeging wilde werken, terwijl hij eerder - toen ze nog bij Doeleman werkten - zei dat ze desnoods op toevoeging zouden doorgaan als financiering van de nvj zou wegvallen.

Ik moest lachen om een oproep van Ron Abram aan alle nvjleden om de vrije Joegoslavische pers met man en macht te steunen. Men wordt verzocht donateur te worden van Free Press Now. Als de nvj mij eens die steun zou geven! Maar ja, dat durven die lafaards niet, uit vrees voor repercussies vanuit Den Haag. Ze schreeuwen om vrijheid van meningsuiting voor Joegoslaven, die ze feitelijk zelf ook niet hebben. Belachelijk.27

Dick Walda kwam me opzoeken en bracht tulpen mee, die mooi staan. Hij drong er zeer op aan de juiste regelingen te treffen voor toekomstige publicatie van mijn Memoires. Hij denkt dat ik mijn dagboeken uit fascinatie schreef. Niet dus. Mijn dagboeken zijn een verslag van mijn leven, welke serieus

begon op 10 mei 1940 met de inval van de Duitsers. Het verloop van dit leven interesseert me, de ontwikkeling van mijn menselijke geest fascineert me. Walda lijkt te zijn samengesteld uit vooroordelen, zeker wat mij betreft, maar ik vertrouw hem wel. Ik gaf hem een deel Memoires mee, geen idee meer welk deel, maar ik wil graag dat hij het leest.

Theo van Gogh had een camerateam gehuurd en wil maandag bij De Horst gaan draaien, aangezien de rechtbankzitting niet doorgaat.

23 januari 1997

Schreef Ron Abram naar aanleiding van zijn heldhaftige oproep ten behoeve van Joegoslaven, dat vaderlanders warmer lijken te lopen voor de mensenrechten van anderen dan van hun eigen collega's.

Ik ontdek nu pas dat Vermeer alle troep van de Raad van State op 24 december aan Ellen heeft gestuurd, maar niet aan Nicolaï of mij. Nu moeten we er 30 januari naartoe, want de deadline om nog stukken in te dienen is op 16 januari verstreken.

Ellen is een uitstekende advocate, maar gaat chaotisch te werk en is een geboren zenuwpees. Ze zit voortdurend met haar balpen te knippen. Zij had vannacht niet kunnen slapen, van wat zij noemde ‘het gemene vonnis van de Haagse rechter’ nog geen voorschot toe te kennen. Zij wil nu haar aanvraag om een toevoeging terugtrekken, opdat Punt de verhoren zal kunnen voortzetten. Dat hield alles blijkbaar op.

Zij kon vandaag de stukken van de Raad van State, die Vermeer haar stuurde, niet vinden. ‘Ik heb ze gezegd,’ zei ze, ‘dat ik mij op het verkeerde been gezet voelde.’

Ik antwoordde: ‘Lieve Ellen, ze lachen je uit.’ Anderzijds heeft zij 17 januari wel een beroepschrift naar B&W van Amsterdam gezonden, in verband met mijn uitkering.28

Marcel Enkelaar heeft de volledig tekst van de brief van zijn vader over diens samenwerking met mij in de jfk-zaak gevonden en toegestuurd.29

Jan Mets is geïnteresseerd in de uitgave van mijn Memoires, maar zonder Papieren Tijger. Ik zei: ‘Voor je nee zegt, eerst onderzoeken.’ Hij gaat met Paul bellen.

Ben met Peter Nicolaï naar grafoloog Cor Bruinsma, zoon van Theo Bruinsma, gegaan. Het werd opnieuw snel duidelijk dat ook dit nieuwe stuk van Christo Landman jammerlijk vervalst is. Hij noemde het derderangs knip-en-plakwerk. Peter had

dus toch gelijk. Onderzoek van de rijksrecherche zou dit ogenblikkelijk hebben vastgesteld. Bruinsma toonde in een handomdraai aan dat het om een vervalsing ging. Ik heb Peter gezegd er spijt van te hebben zijn doorzetten in deze te hebben gebagatelliseerd. Hij had gelijk. We braken ons hoofd over waarom Landman dit heeft gedaan. Peter liet een aantal vellen met Landmans handschrift achter om over een volledige analyse te kunnen beschikken.

Peter wilde meteen terug naar Ellen om dit mee te delen. Zij zag er allerbelabberdst uit, en is nu woedend over het gedrag van haar Haagse procureur Van Oven.30 Zij was bijna onherkenbaar en ik voelde me schuldig.

Ellen had via Vischjager en diens contact bij Buitenlandse Zaken, de heer De Bruin, gehoord dat er een nieuwe val voor mij was gezet. Zou Landman ons met opzet met dit vervalste stuk hebben opgezadeld? Nicolaï benadrukte: ‘Als ze het stuk in handen hebben, weten ze zeker dat het een falsificatie is.’ Ik had het inderdaad nooit aan Lubbers mogen zenden, wat ik op aandringen van Christo Landman heb gedaan.

Peter ging nog verder. ‘Het enige wat Den Hertog hoeft te doen, is rechter Punt duidelijk te maken dat jij een vervalste brief aan Lubbers stuurde, of wil je zeggen dat deze echt is? Wij zouden dan onze advocatenpraktijk kunnen sluiten, nadat bekend wordt dat we een getuige opvoerden die stukken vervalste.’

Ik wilde Christo een fax sturen, maar Peter drong erop aan hem te bellen of hij via zijn mannetje Ben Shabalala misschien nog meer documenten kon bemachtigen. Ik kreeg Marie aan de telefoon die Christo zou vragen mij terug te bellen. Dat deed hij uitgebreid. Ik vroeg hoe het met de legger bij minister Buthelezi was gegaan. ‘Ze hebben zijn mond gesnoerd,’ antwoordde hij. ‘De Nederlandse ambassade zal wel weer actief zijn geweest. Jouw dossier schijnt er niet meer te zijn. Door Piet Colyn weggemaakt, nadat Buthelezi jouw verzoek kenbaar maakte.’

Moesten we er een advocaat op zetten?

‘Dat helpt niets. Ze hebben er een nieuwe wet doorgedrukt, aangaande de bescherming van inlichtingen die de Staat betreffen.’

Hij zei niets te geloven van de uitkomst van het grafologisch onderzoek. Ik vertelde hem dat ze de doordruk van een handschrift op de achterkant van het papier hadden onderzocht, en

dat handschrift herkenden als van iemand anders. Ik zei niet dat dat zijn handschrift was.

‘Ik heb die brief zelf op de ambassade gezien en gehanteerd,’ zei Christo.

Ik beloofde hem dit aan Nicolaï door te geven, wat ik direct na het gesprek met Christo gedaan heb.

24 januari 1997

Ik ben onthutst over de episode Landman. Hij zei te willen helpen, maar hoe heeft hij dit in godsnaam gedaan? Met vervalste documenten, waar hij 20.000 gulden voor wilde hebben. Landman vroeg een paar keer hoe we aan een handtekening van ambassadeur Louw waren gekomen. Ik wilde echter de naam van Kees Knibbe niet prijsgeven.

Ik heb weer een ‘kanon’, een Olivetti 46, voor 145 gulden en ik heb laten weten belangstelling te hebben voor nog zo'n machine.

Ellen belde, ze leek goed te hebben geslapen. Ik zei haar dat ze zich geen zorgen moest maken. We gaan alles wat er is gebeurd, gebruiken om aan te tonen dat Den Haag mij nog steeds probeert tegen te werken.

Ellen heeft de fax van Bezuidenhout teruggevonden.31 Het dossier over mij is in Pretoria. De fax gaat direct door naar Landman, want dat is waar Buthelezi om had gevraagd. Ellen zou het liefst morgen naar Pretoria gaan, maar zij slaat te gemakkelijk op hol.

Ellen bleef maar kletsen aan de telefoon. ‘Wie doet dit allemaal?’

‘Van Velzen,’ antwoordde ik.

‘Nou, dat denk ik niet,’ zei ze.

‘Wat jij denkt Ellen, dat weet ik niet, maar ik hang nu op en dag.’ Het geklets werd me teveel. Ze is een schat, maar ze moet meer ontspannen zijn.

14:30 uur

Christo Landman heeft zowel Peter als Ellen gebeld en hen op het hart gedrukt dat zij niet aan de echtheid van de Louw-stukken hoeven te twijfelen. Ook wilde hij een duidelijke brief van de advocaten hebben, dat hij, Christo, hun consultant in Pretoria was. Die man heeft geen gebrek aan lef bij zijn duistere handel en wandel.

Ellen stelde bovendien de stomme vraag of zij naar Pretoria

moesten komen, waarop Landman natuurlijk zei dat dit niet nodig was. Hoe kan ik toch met deze amateurs de hele bende bestrijden?

Vermeer wilde ons verschijnen op de zitting van de Raad van State op 30 januari aan Nicolaï overdragen, maar die is verhinderd. ‘Ik hoop niet dat Vermeer het verpest,’ zei Peter, ‘want het is een ingewikkelde materie.’

Adonis had een actie om te vieren dat ze weer open zijn: een kaartje voor twee dagen voor vijf gulden. Ik kreeg een geweldige blow job. Toch ben ik altijd weer verbaasd over het afgrijselijke gedrag van de meest enge figuren die daar rondlopen. Heel af en toe zit er iets lekkers tussen.

25 januari 1997

Kees Fens publiceerde in de Volkskrant een gigantisch slijmstuk, een pagina vol, over gladjakker Joop van Tijn.32 Hoe is het mogelijk? Dat zijn de voordelen van de strebers die een leven lang collaboreren met ‘de structuren’. ‘Niets staat diens heiligverklaring meer in de weg,’ zei Ellen Pasman over het stuk van Fens. Het beroerde is echter dat ik uit de jaren dat we bij elkaar over de vloer kwamen, onze Joop echt heb leren kennen. Ook Arendo Joustra vond het een meer dan walgelijk artikel. Maar wie zegt dit tegen Broertjes of Fens zelf? Arendo zei er Pieter over te zullen bellen.

Henk Hofland reageerde op mijn mededeling dat Ellen palavers over mijn zaak met Lubbers ging starten: ‘Dat is toch een keurige man?’ Ik ken hem als aardig, maar zeker niet als keurig.

Mimi Hofland zei vanmorgen: ‘Wim, ik vind Henk zo onbegrijpelijk onbetrouwbaar. Hij kan met een gezicht waar niets van is af te lezen, de grootste onwaarheden debiteren.’

‘Misschien is hij ook niet echt verontwaardigd over wat er met mij gebeurt,’ zei ik, ‘hij schrijft er in ieder geval niet over.’

26 januari 1997

Ik zou voor Edwin een laptop willen kopen. Het leven heeft van hem een valse nicht gemaakt, maar er is ook een heel andere en positieve kant aan die jongen, de kant waar Peter van houdt.

Vischjager vertelde me vanmorgen dat mijn journalistieke collega's weer negatief spreken over mijn zaak tegen de Staat, en dat ik er rekening mee moest houden dat ze me voorlopig

weer doodzwijgen. Toen ik vroeg waarom, galmde hij: ‘Jaloezie!’

Ik heb mijn studio weer van de nodige lagen stof ontdaan, ter voorbereiding van het bezoek van Theo van Gogh en zijn team morgen.

27 januari 1997

Wat een dag. Theo van Gogh, Rens Broekhuis, Gusta (geluid) en Onno (camera) arriveerden al vroeg. Theo, die 39 is, haalde nauwelijks de 45 treden naar mijn kamer en plofte uitgeput in een stoel. Hoe kan je jezelf zo verslonzen en zoveel teveel gewicht meeslepen. Omdat de zon scheen, reden we, met twee auto's, eerst naar De Horst. Meteen kwam er iemand naar buiten met het verzoek niet te filmen. Er stopte later zelfs een politieauto. De agenten zeiden dat er voor twaalf miljoen aan ons huis was vertimmerd. De voorgevel van architect De Basel was ongeveer het enige dat men niet had mogen veranderen. We filmden op de openbare weg rustig verder. Na een tijdje kwam een jongen de heuvel af: ‘Ik ben Bas van Dam.’ Hij was de zoon van de huidige bewoner van mijn ouderlijk huis. Hij had me op televisie gezien en wilde me ontmoeten, hij gaf me zijn telefoonnummer.

Theo stelde vrij absurde vragen. Wat was het eenzaamste moment uit je jeugd? Alsof je zoiets zo maar meteen staande op de Baarnseweg in Bosch en Duin zou kunnen ophoesten. We reden ook naar De Vinkenhof aan de Biltseweg, de voormalige villa van mijn grootmoeder.

Na De Vinkenhof gingen we wat eten, waarna we weer naar de Westerkade gingen waar we nog ruim een uur gefilmd hebben.

Theo vertelde een column in de Nieuwe Revu te hebben. Hij had geschreven dat Beatrix met Brinkhorst neukte. ‘Heb je bij ze aan het bed gezeten,’ vroeg ik. Dat zou volgens hem een reactie zijn op het feit dat Claus een vriend in Zweden had. Ik griezelde van deze onzinverhalen uit de mond van de man die een film over mij wil maken. Wat niet wegneemt dat ik Theo aardig blijf vinden, ook zonder film. De hele club ging pas om 21:30 uur de deur uit.

Bouterse is in Brazilië geweest.33 Van Mierlo, die geen idee heeft hoe de kaarten liggen, had de ambassadeur van Brazilië ontboden en een protest ingediend. Nu heeft de Surinaamse regering via een diplomatieke nota bij Den Haag geprotesteerd

tegen deze inmenging door Van Mierlo in de binnenlandse aangelegenheden van Suriname. Wat heeft de man in hemelsnaam met een bezoek van Desi aan Brazilië te maken? Zijn ministerie wemelt van de idioten die niet in staat zijn hun minister voor stomme streken te behoeden.

Vermeer had laten weten dat hij Ellen alle stukken voor de Raad van State op 24 december had gestuurd. Ellen had voor 16 januari een stuk moeten indienen, maar dat heeft ze dus niet gedaan. Ze had zelfs tegen Vermeer gezegd de zitting in te willen trekken. Ik belde Nicolaï hierover en die zei dat dat nu nog steeds zou kunnen. ‘Als je mensen tegen je wilt krijgen,’ zei ik, ‘dan moet je juist dat doen.’ Hij zei nog steeds last te hebben van zijn hersenschudding, maar hoopte vanavond naar de stukken van de Raad van State te kijken. Ik zal Ellen faxen dat ik niet wil dat ze de zitting afzegt. Ellen heeft geen secretariële hulp meer en neemt zoveel hooi op haar vork dat ze door de bomen het bos niet meer ziet. Dat kan zo dus niet doorgaan.

Er kwam een briefje van Buthelezi, gedateerd 19 december 1996, waarin hij schrijft dat hij bereid is me een interview te geven als ik in Zuid-Afrika ben. Ik heb direct geantwoord dat zijn brief nu pas binnenkomt en ik daarom niets hierover had gezegd toen ik hem in Zuid-Afrika zag. Ik schreef hem te hopen dat ik in februari weer naar Zuid-Afrika kan om mijn dossier in te zien en dat we dan misschien alsnog elkaar kunnen spreken.

28 januari 1997

Er is het nodige gedonder over wat er precies in Srebrenica is gebeurd. nrc Handelsblad meldde dat generaal H. Couzy verbijsterd was over geklets van Joris Voorhoeve in het parlement, namelijk dat overste Karremans in opdracht van de vn zou hebben gehandeld.34 In werkelijkheid had hij rechtstreekse geheime instructies vanuit de defensiebunker op het ministerie van Defensie in Den Haag. Bij Voorhoeve hoef je alleen maar oplettend naar zijn gezicht te kijken, en dan weet je dat hij voorgekauwde lesjes opdreunt.

Ik heb Persona Non Grata naar Bas van Dam op De Horst gestuurd. Het was zeer emotioneel eigenlijk om weer eens bij De Horst te zijn.

Time over ‘a wired world’ is een mind-boggling story.35 ‘The economic forces that lured traders across the Indian Ocean to Asia in the 1500's and stitched America with railroads in the

1800's are now overlaying the world with fiber-optic and wireless networks.’ Er is nauwelijks een voorstelling van te maken hoe zich dit verder zal ontwikkelen. Hoe moet dit aflopen, met al die computervirussen en -wormen? Het Pentagon gooit er miljarden tegenaan om uit te zoeken hoe verstrekkend de gevolgen van oorlogvoering per computer zouden kunnen zijn voor de nationale veiligheid van de vs.

Ik nam deel aan een programma op at5 ter gelegenheid van Julius Vischjagers 60ste verjaardag.

Vraag: ‘Is hij niet een beetje gek?’

‘Helemaal niet. Hij is anders dan anderen, een figuur op zichzelf, soms wat verward, maar hij heeft een uitstekend geheugen voor wat waar is. Dat is mijn ervaring met hem.’

Jos Slats belde. Op het moment dat ik het voor onmogelijk hield dat Landman ons met een vervalsing zou opzadelen, had ik deze Slats toegezonden. Hij wil de brief van ambassadeur Louw in Vrij Nederland zetten. Vervelend, maar het moet dan maar. Jos zei: ‘Al twijfelt Bruinsma aan de echtheid, het is niet te bewijzen dat het niet echt is.’ Precies wat Christo steeds zegt. Jos zei ook dat Morkel (de opvolger van Landman) hem shitdocumenten had gegeven, waar hij niets mee kon beginnen.

Daarna een opname van Tenfold Productions voor een documentaire over Gerard Croiset. Cameraman Van Elten was een lekkere kerel, maar hij wilde alles in huis omgooien. Daar wilde ik niet aan beginnen. Ik vond ze allemaal vervelend eigenlijk, maar na twee banden volgesproken te hebben over Croiset gingen ze weer, en ik heb toch weer 500 gulden in de pot.

Toen belde Jos Slats weer. Coen Bezuidenhout heeft Pretoria gevraagd wat voor brief dit is van Louw. BuZa kan geen commentaar geven, want ze bestuderen het stuk en hebben nog niet alle feiten op een rij. Jos gaat het verhaal één week aanhouden.

29 januari 1997

Max Westerman liet op televisie zien hoe Van Mierlo bij een ontmoeting met minister Madeleine Albright, zich driemaal bij het uitspreken van haar naam verslikte.

Vischjager bedankte voor wat ik op at5 over hem had gezegd. Ouderwetse opvoeding. Ook een Julius pluspunt.

Jan Pieter Visser van de ncrv belde. We kennen elkaar van de opnamen in Italië met de Club van Rome.36 Zijn herhaalde

verzoeken bij de ncrv om iets over mij en mijn zaak tegen de Staat te doen, was aan dovemansoren gericht. ‘Ze durven het niet aan met jou, Willem.’ Fuck de ncrv. Maar ze geloven Jan Pieter dus ook niet.

Lange bespreking met Peter en Ellen over de zitting morgen bij de Raad van State. Soms is Ellen scherper dan Peter, en later weer omgekeerd. Ze vullen elkaar eigenlijk prima aan. Peter gaf me wat schriftelijke suggesties.

Daarna bespraken we Lubbers. Ik stelde voor Lubbers onze laatste vragen in een brief voor te leggen in plaats van een tweede gang naar de rechter te maken.

Dit vonden zij een uitstekend plan. Het toont bovendien aan dat het ons niet om de publiciteit rond Lubbers te doen is, maar om het winnen van het proces.

Vervolgens een gesprek met de Hindoestaan, Neal Lachman, op kantoor bij Ellen. Hij zei zeer achter mijn zaak te staan en erover te denken mij aan financiering te helpen. Hij schijnt ook een blad voor miljonairs te willen oprichten, waar ik medewerker van zou kunnen worden. Allemaal te mooi om waar te zijn. I smelled a rat.

Na mijn bezoek aan Ellen en Peter ben ik naar huis gegaan om mijn verhaal voor de Raad van State op papier te zetten. Na een eerste versie van twee pagina's bracht ik het terug naar één pagina. Ik zal er zo min mogelijk woorden aan vuil maken.

30 januari 1997

De reportage in vier delen over Beatrix die ik voor Story schrijf, wordt uitstekend, maar vraagt nog wel wat meer werk. Ik breng straks weer tien dagboeken naar de Koninklijke Bibliotheek. Een heel gesleep, maar het moet gedaan worden en hier ruimt het op.

Trein naar Den Haag

Onderweg naar de Raad van State schreef ik Marcel Korten een kaartje: ‘Wat ik me afvraag, is in hoeverre inlichtingendiensten gebruik maken van frontorganisaties. Heb jij daar kijk op?’

Ik bracht eerst mijn dagboeken naar de Koninklijke Bibliotheek. Het geeft me toch altijd weer een gevoel als van een begrafenis.

Ik heb bij de Haagsche Courant het interview met Swart opgehaald dat ze op 25 januari publiceerden. Het was behoorlijk.37

Zoals Peter en Ellen al verwachtten, is de tegenpartij met Den Hertog en medewerker, en P.L.G. van Velzen en assistent komen op dagen. Ik ben alleen gegaan en moet het opnemen tegen vier. Allen gekleed in zwarte intimidatiekostuums. Ik droeg jeans en een blauwe sweater. Nooit afdalen in de vaderlandse kloterigheid. Ik vroeg me af hoe deze vier heren zich voelden, nu ze op kosten van de belastingbetaler naar de Raad van State zijn getogen, en vervolgens alles op alles gaan zetten om mij verder kapot te proberen maken. Misschien klinkt het ongeloofwaardig, maar wat ze ook doen, zeggen, liegen en bedriegen, mij raken ze niet, niet echt.

De griffier zei verbaasd: ‘Bent u alleen?’

‘Ja.’

‘Hebt u een pleitnota?’

‘Ja, gisteravond geschreven.’38

12:20 uur, trein naar Amsterdam

Ik zal het pleit tegen de vier van de Staat wel verliezen, maar voor mijn gevoel behoud ik mijn eer en zelfrespect. Nadat ik duidelijk had gemaakt wat er na 1986 in Zuid-Afrika had gespeeld en waarom ik dus mijn dossiers van na 1986 wilde hebben, vroeg een of ander bejaarde sok of ik aan de vier reeds verstrekte stukken niet genoeg had. ‘Are you serious,’ vroeg ik. ‘Dit kunt u niet menen. De naam Dries van Dantzig staat me nu voor de geest.’ Met andere woorden: u bent aan een psychiater toe. Hij zal het wel niet begrepen hebben. Ik vertelde dat reeds in 1986 een navo-generaal, met twee Haagse hoge ambtenaren, de Zuid-Afrikaanse ambassadeur kwam vertellen dat ik een cia- en kgb-spion was, en dat een visum voor mij de betrekkingen tussen beide landen zou schaden.

Ik legde uit dat Hans van den Broek niet wist wat er in zijn brief in 1991 aan mij stond. Dat de heer Hofstee, die hem namens de minister had getekend, evenmin wist waar het over ging - zoals diens getuigenis bij Punt aantoonde - en dat de kwade genius achter al deze gemenigheid P.L.G. van Velzen was. Deze vroeg meteen het woord en hield een lang betoog, draaide om de hete brij heen, en loog tegen de klippen op, wat de heren rechters rustig lieten passeren.

Rechter van der Does adviseerde mij om advocaat Nicolaï te vragen om stappen bij minister Dijkstal te ondernemen. ‘Ach, mijnheer Van der Does, Dijkstal neemt uw Raad gewoon in de maling, net als Buitenlandse Zaken. Ze hopen eens een besluit

te nemen als ik al op Oud Eik en Duinen ter aarde ben besteld. Er wordt immers aan de lopende band onder ede gelogen door oud-ministers en zelfs de procureur-generaal.’

Van der Does: ‘Ik zou u willen vragen niet zulke beschuldigingen te uiten in een rechtszaal.’

‘Waarom niet? Ik dacht juist dat het er in 's lands rechtszalen om ging de waarheid en niets dan de waarheid te spreken.’

‘Gaat u dan uw gang maar.’

Ik vertelde dat ik niet degene was geweest die tegen de pers had verklaard dat Docters van Leeuwen onder ede had gelogen, maar Piet Stoffelen, de voormalige voorzitter voor de Veiligheidsdiensten in het parlement. Bovendien waren de onder ede afgelegde verklaringen van prins Claus en prinses Margriet in mijn zaak ook niet zuiver op de graad. Dit was voor Van der Does de druppel die de emmer deed overlopen. Zulke taal was er nog nooit in deze tempel van rechtsorde in het vaderland gesproken. ‘Nu heb ik u vrijuit laten spreken en de zitting is gesloten.’

De heren rechters zullen wel niet hebben begrepen hoe belachelijk zij zichzelf maakten. ‘Ik heb geen enkele fiducie in uw rechtscollege,’ wierp ik Van der Does nog toe. Hij herhaalde de zitting reeds te hebben gesloten.

‘Dat gaat je geld kosten,’ zou Nicolaï op zo'n moment hebben gezegd. Fuck them.

Eigenlijk heb ik zonneklaar duidelijk gemaakt dat de aanwezige P.L.G. van Velzen van Buitenlandse Zaken een oplichter was. Ook benadrukte ik dat Den Hertog van hetzelfde laken een pak was, omdat hij 17 december l.l. nog eens op papier had gezet dat de Staat nimmer en nooit onrechtmatig jegens mij had gehandeld. ‘Ik vecht tegen schurken, mijne heren rechters, die eigenlijk hopen dat ik aids zal krijgen.’

Bij thuiskomst lag er een brief van Marcel Korten met honderden stickers: ‘Nederland is geen immigratieland! Stop vreemdelingenstroom’ bijgesloten.39

31 januari 1997

Paul de Leeuw had gisterenavond generaal Couzy in de stoel. Het werd best een aardig gesprek. Wanneer die man gewoon doet, is hij eigenlijk best te pruimen. Toch voel ik er weinig voor om in zijn show te zijn.

Ik heb deel één van de analyse over Beatrix eindelijk naar tevredenheid afgerond.

12:10 uur, trein Rotterdam-Amsterdam

Peter, Ellen en ik zijn anderhalf uur bij Ruud Lubbers thuis in Rotterdam geweest. We zaten op de eerste etage in zijn werkkamer. Ria serveerde koffie. Het gehalte van zijn boekenkast was eigenlijk beneden peil. Lubbers was buitengewoon aardig. Lubbers opende de bijeenkomst, mij recht aankijkende: ‘Yours is a mission impossible.’ Ik dacht dat hij daar wel eens gelijk in kon hebben, maar niet knokken tegen zoveel smerigheid is ook geen optie. Wim Kok, zei Lubbers, had geen zin zich er mee te bemoeien. De affaire irriteerde hem mateloos, en hij had er geen tijd voor. Kok is zijn solidariteitsveren met het verzet al heel lang geleden op weg naar de top verloren.

Lubbers was overigens open en recht door zee. Hij schetste het volgende beeld van mij: ik was iemand met wie eerst de omgang uitstekend en vlot lijkt te gaan, maar dan kon er opeens iets gebeuren en word ik vilein en ging met messen steken. Ik antwoordde hierop dat ik alleen heftig reageerde, en zeker zonder aanziens des persoons, wanneer er bedrog of andere onbehoorlijke zaken in het geding waren. Ook maakte ik hem duidelijk dat het merendeel van mijn relaties al veertig jaar of meer duurden.

Hij gaf gewoon toe dat de problemen in Zuid-Afrika en Indonesië niet daar, maar in Den Haag hadden gespeeld. Ik interrumpeerde, en zei dat de ministers Alatas en Buthelezi exact hetzelfde hadden gezegd. ‘Natuurlijk is dat zo,’ zei hij. Hij had mij zowel naar Zuid-Afrika als Indonesië meegenomen omdat hij van mening was dat Den Haag eindelijk normaal tegen mij moest doen. Als hij dat nu eens in de rechtszaal had gezegd. Maar als super-manager van de Haagse structuur was hij daar dus niet een voldoende vrije burger voor. Lubbers is altijd de vrijwillige gevangene van het Haagse systeem geweest. Hij vervolgde dat de algemene opvatting bestond dat ik een gevaar vormde om mee om te gaan. In het rijtje van de bangerds noemde hij ook het hof.

Hij noemde ook mijn relaties met Frans Lurvink en Ernst van Eeghen. ‘Ja,’ zei ik, ‘de bvd zat ook bij deze onbetrouwbare heren te stoken.’ Maar daar ging hij natuurlijk niet op in.

Lubbers adviseerde met Wallage te gaan praten en de commissie voor Buitenlandse Zaken van het parlement weer op te starten. Mijn zaak diende in de politiek te worden getrokken. ‘Hoe kan dit nou,’ riep ik uit, ‘de politici zijn bang hun handen te branden en roepen niets te doen zolang de zaak onder de rechter is.’

Ik liet merken dat Ellen een boek over mijn zaak wilde schrij-

ven. Hij reageerde dat het laten uitlekken van jaren van obstructie van Buitenlandse Zaken onder Paars, tot gevolg zou hebben dat men Van Mierlo in bescherming zou nemen.

De stemming was perfect. Peter en Ellen wisselden elkaar in hun pleidooien haast ingestudeerd af. De oud-premier vertelde spontaan dat mensen hem hadden aangesproken met: ‘Waar sta je Ruud, wat moet je met die Oltmans?’ Ik dacht daar heb je het weer. Het circuit roept weer een cordon sanitaire uit om te voorkomen dat ik gelijk zou krijgen. Wat nieuw voor ons was was dat Hans van der Voet, directeur van de rvd, de antwoorden namens de regering had geschreven op de vragen van de groep rond Erik Jurgens.

Hij keek me herhaaldelijk doordringend en nogal lang aan als om zich een eigen indruk van mij te vormen, waar ik volkomen open op reageerde. Hij sprak me steeds met je en jou aan. Wat me opviel was de grote ernst waarmee hij naar ons luisterde en zich werkelijk in mijn zaak scheen te verdiepen.

Lubbers bracht zelf de rol van de nvj ter sprake. Peter vond dat de contacten met de nvj moeten worden heropgestart. ‘Ach’, zei Ellen, ‘dan moet jij, Willem, eerst garanderen het bestuur niet langer aan te vallen.’ De nvj zou niet zozeer voor het geld weer aangehaald moeten worden, maar om een nieuwe actie in de commissie voor Buitenlandse Zaken aan te zwengelen.

‘Ja,’ zei de oud-premier tegen Ellen, ‘het lijkt een beetje op chantage, maar ik zou toch denken dat als Wolffensperger zou weten dat u een boek schrijft...’ Hij maakte de zin niet af.

Om te illustreren hoe ik altijd problemen veroorzaakte, vertelde Lubbers dat toen hij voor een officieel bezoek in Kaapstad landde en werd opgewacht door president De Klerk en zijn vrouw, hij De Klerk even kwijt was. Later zag hij bij het nos Journaal dat, voor iemand het in de gaten had, ‘de heer Oltmans even onder vier ogen met hem staat te praten. Zoiets doet geen ander. Dat lukt jou. Dat is een compliment, maar anderen reageren met: zie je wel. Natuurlijk durfden ze je niet mee naar Indonesië te nemen uit angst voor incidenten.’ Vanzelfsprekend sprak ik De Klerk aan, na in 1990 hartelijk door hem op Tuynhuys te zijn ontvangen, om twee jaar later in de nacht door twee rechercheurs op een vliegtuig te worden gezet.

‘Ach, mijnheer Lubbers, die incidenten worden door Buitenlandse Zaken opzettelijk in elkaar gezet, zoals de rel in Djakarta bij ambassadeur Van Roijen, waar uw vrouw getuige van was. Ik deed niets bijzonders. En tijdens het bezoek van Beatrix aan Zuid-Afrika in 1996 wilde ik al niet naar haar ontvangst gaan.

Eef Brouwers van de rvd kwam me zo ongeveer letterlijk toch halen. Waarom werd er van niemand bij de begroeting van de Koninklijke familie een foto genomen, maar alleen bij mij? Omdat de idioten, die al sinds 1956 achter me aanzitten, opzettelijk die incidenten scheppen en dan wordt er gezegd: je kunt Oltmans niet meenemen.’

Er lag op zijn werktafel een boekje over marihuana. Ik maakte er een grapje over. Even later vertelde Peter over Buitenlandse Zaken dat bewust leugens heeft verspreid zoals het document uit 1962 waarin men beweert dat ik na een seksschandaal vier maanden in een Amerikaanse gevangenis zou hebben gezeten. ‘Toch moet ik betwijfelen dat u in de vs stil zou hebben gezeten,’ grapte Lubbers.

‘Zeker niet. Mijn gepubliceerde Memoires vertellen het verhaal hierover. Maar ik was noch bij een seksschandaal betrokken met de implicatie met minderjarigen bezig te zijn geweest, noch heb ik in de lik gezeten. Ik stond tot 1 januari 1992 met een schone lei als ingezetene in New York ingeschreven, tot onrechtmatige acties vanuit Den Haag, tijdens uw regering, mij dwongen mijn groene kaart in New York op te geven om in Amsterdam steun te kunnen gaan trekken.’ Achteraf heb ik er spijt van hierop in te zijn gegaan.

De opdracht van rechter Punt was aan te tonen dat de rode kaart van Luns nog steeds werkte, dat heeft Lubbers in enkele uitlatingen duidelijk bevestigd. Afgesproken is dat de advocaten met de ex-premier in contact zullen blijven.

Het onderzoek naar de vermeende drugshandel van Desi Bouterse, in 1992 begonnen, moet in opdracht van een Haagse rechter stoppen. Dat had ik ze in 1992 ook kunnen vertellen. Wanneer zei Docters van Leeuwen met grote stelligheid dat Bouterse binnen enkele maanden in Den Haag terecht zou staan?40

Peter en Ellen hebben Christo Landman gebeld. Zij gaan nu Rusty Evans een fax sturen met het verzoek Christo vrij te stellen van diens geheimhoudingsplicht. Ik probeerde uit te leggen dat zij zich de moeite konden besparen, want Evans was nu juist de crook op Buitenlandse Zaken in Pretoria, die met de Haagse smeerlappen had samengewerkt om mij eruit te gooien. Ook had Christo wederom bevestigd dat Marcel Korten tegen generaal Viljoen had gezegd niet te begrijpen dat het Freedom Front een homo als mij via Christo Landman bescherming bood.

1 februari 1997

Eindelijk zie ik mogen Gino weer. Het zou gezellig zijn als hij kwam slapen, als verrassing - hij heeft de sleutel.

Terwijl ik aan het verhaal over Beatrix werkte, zond brt2 het Forellenquintet uit, wat me tot tranen toe ontroerde. Het vervulde me met dankbaarheid tegenover mijn ouders.

Het was hun diepste wens hun ‘dynastie’ voortgezet te zien, maar daar kon ik niet aan voldoen. Na alle misère in mijn jeugd, kon ik het niet over mijn hart verkrijgen dit anderen ook aan te doen. Ik heb er al moeite mee dat ik tegenover Peter tekortschiet, en bovendien voel ik me ook schuldig jegens Eduard.

Gino belde nog of ik niet naar zijn appartement wilde komen. Ik ben even naar hem toegegaan. Zijn flat is prima. Er hingen foto's aan de muur, gemaakt door Ruud van der Linden, bij wie hij een tijdje woonde toen hij net in Amsterdam aankwam. Uiteindelijk kwam de aap uit de mouw. Hij bleek geen cent meer te hebben en wilde eigenlijk vijftien gulden om te kunnen gaan zwemmen. Jammer dat er weer geld in het geding is. nrc Handelsblad opende met een vrij pijnlijke reportage voor Ruud Lubbers over een financiële constructie die hij toestond aan de Rabobank om Fokker en Philips te redden.41 De krant herhaalt hierbij het fabeltje dat al langere tijd wordt verspreid dat Lubbers in zijn laatste maanden ‘mentaal niet in orde was’. ‘Hij reeg de ene irrationele misser aan de andere’ en wat het volgens de krant ongemakkelijk maakte, was ‘dat iedereen de stommiteiten van de premier registreerde, behalve Lubbers zelf.’ Ik vind het gevaarlijk geklets en heb altijd gedacht dat de afgang van Lubbers het resultaat is van een aantal aanvaringen met de Haagse rode knop.

2 februari 1997

Gino kwam langs. Ik gaf hem 25 gulden en nu is hij naar het Marnixbad en de sauna. Hij zou om 16:00 uur terugkomen om wat te eten. Hij liet zijn arbeidscontract zien en zei dat hij nooit getrouwd was geweest als hij dat vier jaar geleden al had gehad. Ik weet zeker dat hij homo is.

Ellen is ziek - of ontwijkt ze het televisie-interview morgen? Zij heeft het artikel gelezen over Technolease en Lubbers, en zegt dat wat hij heeft gedaan ‘schandalig’ is. Het viel haar wel op dat het juist nu naar buiten kwam.

Gino kwam natuurlijk pas weer tegen 17:00 uur. Hij at wat,

ging liggen (ik kreeg een lat en zoog aan zijn pik) en werd eerst door zijn Spaanse baas gebeld en daarna door een jaloerse vriendin. Gino is lekker, geen twijfel mogelijk, maar hij is ook een playboy, dat moet ik niet vergeten. Bovendien liegt hij tegen zijn vriendin, tegen mij, tegen iedereen.

3 februari 1997

Ik lees een fantastisch verhaal in Time over de manier waarop de hersenen van een kind zich ontwikkelen.42 ‘Of all the discoveries that have poured out of neuroscience labs in recent years, the finding that the electrical activity of brain cells changes the physical structure of the brain is perhaps the most the breathtaking. A brain is not a computer. The brain begins working long before it is finished. And the same processes that wire the brain before birth, neuroscientists are finding, also drive the explosion of learning that occurs immediately afterwards. At birth a baby's brain contains 100 billion neurons, roughly as many nerve cells as there are stars in the Milky Way.’ Dit is dusdanig belangrijke informatie, ik zou het hele artikel kunnen onderstrepen.

Theo van Gogh heeft hier in mijn kamer van 09:30 tot 12:15 uur gefilmd. Het verliep heel prettig. Daarna zijn ze bij Ellen gaan filmen.

Dick Walda stuurde me een brief met adviezen (sommige waardevol) en zaken die hij niet begrijpt omdat hij ergens midden in het verhaal is terechtgekomen.43

Zou freule Röell met zes andere dames gewoon zijn vermoord in hun verzorgingsflat aan het Benoordenhout in Den Haag?44 Hoe is het mogelijk dat je dat in je flat boven je hoofd hangt. Wat zullen ze die affaire op Soestdijk afschuwelijk vinden.

4 februari 1997

Na achttien maanden stapt vice-admiraal Nico Buis op als hoofd van de bvd. Anderhalf jaar was blijkbaar voldoende om te ontdekken wat een fijne troep het daar is. Rijksambtenaren die opereren als een staatje binnen de Staat, in navolging van de inlichtingendiensten in de vs en elders.45

Peter en Ellen hebben gisteren een aangifte ingediend bij de heer Pijl, directeur van de Rijksrecherche om te onderzoeken wat onder meer generaal Dijkstra en Van Oudgaarden en an-

dere functionarissen van de bvd aan strafbare feiten hebben gepleegd omtrent mijn aanwezigheid in en uitzetting uit Zuid-Afrika.46 Nicolaï belde dat hij dit graag in het artikel van Jos Slats terug ziet komen. Ik belde Jos, die daar wel oren naar had, en gaf hem het telefoonnummer van Nicolaï.

Ellen meldde dat ze voor 538 gulden met Zuid-Afrika had gebeld. Ook vertelde zij dat Theo van Gogh eigenlijk niet weet waar mijn proces over gaat en zijn interview met haar op de reltoer begon, wat haar aanvankelijk nerveus had gemaakt. ‘Hij begrijpt de hoofdzaken van jouw proces niet, met als gevolg dat hij flodderig omspringt met de essentiële zaken.’ Ook heeft Lubbers haar gebeld, die voorstelde nog een gesprek te voeren met mijn advocaten. Ellen heeft Peter Nicolaï hier niet over ingelicht en heeft alleen een afspraak met Lubbers gemaakt. Ik ben het daar wel mee eens. Het is waarschijnlijk productiever Ellen alleen op hem los te laten.

Neal Lachman belde, als reactie op mijn brief van eergisteren.47 Hij wil de Beatrix-serie voor 1.500 gulden per artikel hebben, dus ik ben ze in ieder geval kwijt. Hij vroeg of ik een bv'tje had om het over te maken.

5 februari 1997

Premier Viktor Tsjernomyrdin zal Washington duidelijk maken dat de snelle uitbreiding van de navo in Oost-Europa de regering Jeltsin verder ondermijnt en tendensen in de richting van een gewapend conflict met het Westen, alleen maar verder zal aanmoedigen. Ik begrijp die haast ook niet, maar dat is de Amerikaanse methode van machtsuitbreiding en de Europese staatjes volgen braaf de vanuit Washington gedicteerde richtlijnen.48

Het artikel van Jos Slats is in Vrij Nederland is verschenen.49 Ellen vindt het prima, maar Peter Nicolaï zit in de gordijnen vanwege het stuk. Vooral omdat ik Slats heb verteld dat we de handtekening van Louw door een grafoloog hebben laten onderzoeken. ‘Dan had ik niet naar de Rijksrecherche hoeven gaan, want die onderzoeken alleen als er een gerede reden is,’ zei hij.

Ik werd razend. ‘Ik kan alleen maar de waarheid spreken en zeggen hoe de dingen echt zijn,’ riep ik uit.

‘Ja, maar hiermee beschadig je je eigen belangen en je zaak tegen de Staat,’ zei Peter.

‘Ja, maar jij hebt altijd alles afgekraakt. Als we naar jou hadden geluisterd, hadden we nooit iemand onder ede gehoord. Jij was tegen alles en iedereen.’

‘Ja,’ zei Peter, ‘maar nu publiceer je een stuk, en je zegt zelf aan de echtheid ervan te twijfelen.’

Dat is wel waar, maar ik ben er ook altijd tegen geweest naar Bruinsma te gaan. Dat was een idee van Peter en nu slaat hij me ermee om de oren. Hij vond dat ik niet tegen kritiek kon, en dat is in deze situatie ook wel waar. ‘Laat de recherche dan maar met Lubbers gaan praten, of met Kadarisman,’ zei ik.

Dirk Asjes (85), de piloot die in de oorlog vanuit Australië aanvalsvluchten boven Indië uitvoerde, is overleden. Ik herinner me hem uit onze gesprekken in Mexico als een bijzondere man.50

Ellen heeft Lubbers vanmiddag om half een al ontmoet. Ze is heel lief komen vertellen hoe de ontmoeting met Lubbers is verlopen. Zij ontmoette hem bij de Oude Lutherse kerk. Zij droeg een mantelpakje met een minder geslaagd geel truitje, wat ik ook heb gezegd, en waar ik spijt van heb. Ik had haar geadviseerd bij Metz & Co. iets te gaan gebruiken. Het werd een broodje met twee glazen wijn. Lubbers wilde alles van haar weten: wie haar ouders waren, waar ze vandaan kwam en hoe ze aan mij was gekomen. Toen Ria Lubbers ons met z'n drieën het huis in Rotterdam zag naderen, had zij lachend opgemerkt dat ik er opnieuw in was geslaagd een advocate en een professor ‘te betoveren.’ Ellen heeft Lubbers duidelijk gemaakt dat ik recht had op de aow en vroeg hem er met Melkert over te spreken. Moet je net die zak hebben Zij probeerde hem te overtuigen dat ze de zaak kon winnen, maar zei dat ik inmiddels 72 ben, in een piepklein kamertje in de Jordaan zit en beter verdiende. Daar was hij het mee eens.

Ik heb kort Peter gebeld dat ik mogelijk half februari weer naar Zuid-Afrika kom. Hij klonk prima.

6 februari 1997

Theo van Gogh had Henk Hofland bij Ellen omschreven als de meest onbetrouwbare figuur denkbaar, alleen maar uit op geld. Ik ontmoette Peter Rehwinkel op het Centraal Station voor een kopje koffie. Arthur Docters van Leeuwen had hem en collega Kamerlid Van Oven duidelijk gemaakt dat hun vragen over mijn zaak niet op prijs werden gesteld. Zo werkt dit in Den Haag. Ik heb Rehwinkel maar niet gevraagd wat hun ant-

woord was geweest. Ze hadden er direct mee naar de krant moeten gaan, maar nee, Rehwinkel en Van Oven moeten ook verder bouwen aan een carrière binnen de bestaande structuren. Ik heb het wel aan Ellen doorgegeven, want het moet gebruikt worden in de procedure.

Lubbers heeft vanmorgen warempel alweer naar Ellen gebeld. Ellen en Lubbers tutoyeren elkaar nu. Vreemde ontwikkeling. ‘Denk eraan, Ellen,’ waarschuwde ik, ‘hardlopers zijn doodlopers.’ Maar ik denk dat Ellen de zaak onder controle heeft. Lachman had haar een contractvoorstel gefaxt voor een talkshow voor zijn nog op te zetten televisiestation Elitair tv. Hij wil 12.000 gulden per maand betalen als ik twee talkshows per week zou doen.

Gino wandelde binnen en liet zijn plunje achter. Hij had anderhalf uur gezwommen en rook heerlijk.

Sytze van der Zee, eenmaal weg bij Het Parool, heeft een boek geschreven, over zijn leven als kind van een nsb-er.51 In een week tijd een tweede druk. Hoe rotter de man, hoe meer boeken je verkoopt. Ik wist niet dat hij uit een nsb-gezin kwam, maar vanaf dag een was ik er zeker van dat hij niet te vertrouwen was. André Spoor had zo'n hoge pet van hem op dat hij hem meenam naar Elsevier in hun beider dans naar hogerop, maar daar hield hij het niet lang uit.

Ik ben bij Dick Walda mijn boek terug gaan halen. Hij was aangereden toen hij bij me weg was gegaan, en toen was het boek op straat gevallen. Hij wilde me de schade vergoeden. Ik geloofde er helaas geen moer van, maar ik ging er verder niet op in. Hij vond dat ik anti-Israël overkwam in het boek maar ‘er zijn genoeg Joden die antisemiet zijn,’ zei hij. Ik heb bij het bewerken van mijn dagboeken zelf ook wel eens gedacht dat een en ander als anti-Joods zou kunnen worden uitgelegd, wat ik dus niet ben. Ik zie alleen geen verschil tussen de acties van Göring in Rotterdam en wat Israël met Beiroet uithaalt.

7 februari 1997

Gino zou gisteren om 17:00 uur komen om een spijkerbroek te komen halen voor zijn werk, maar hij kwam niet. In plaats daarvan was hij gaan drinken en plofte hij vannacht om 05:00 uur in bed. Toen hij vanmorgen wakker werd, kon ik aan zijn gezicht zien dat hij niet wist dat hij hier met mij geslapen had. Leuke boel.

Om 11:40 uur wilde hij nog niet opstaan en hij lag dan ook

nog in bed toen Ruth Nederveen met een cameraman arriveerde voor idtv. Ruth kwam een paar zinnen opnemen over Ria Lubbers en zou daarna naar mevrouw Brinkman gaan. Terwijl zij hier waren, vertrok Gino in de leren jas die ik van hem gekocht had. Gino is heel heel lekker, maar bad news. Hij is ook behoorlijk onbetrouwbaar. Ik wou dat ik hem nooit de sleutels had gegeven.

Er is eindelijk onder redacteuren bij Vrij Nederland een opstandje uitgebroken over het beleid van Joop van Tijn.52 Daar zijn ze wel laat achter.

Rehwinkel is bij Peter Nicolaï geweest. Rehwinkel heeft gezegd dat Van Traa, voorzitter van de Kamercommissie van Buitenlandse Zaken, er tegen was dat de commissie zich met mijn zaak zou bemoeien. Kennelijk is de landsadvocaat meteen in actie gekomen. De Rijksrecherche had al opdracht gekregen om te onderzoeken wie er bij David Louw waren geweest.

Pauline Quarles belde. De Van Swinderens hadden haar geen overlijdensannonce van haar jeugdvriendin Hetty de Marees van Swinderen gezonden. In april 1996 heeft Hetty haar voor het laatst gebeld. Zij leed toen ernstige pijn en een been was blauw geworden. Jeugdvrienden zijn voor mij het belangrijkst, mits ze niet à la Hofland zijn afgedreven.

Paul Witteman sprak bij Pieter Jan Hagens op televisie over de knallende keet met Jan Tromp van de Volkskrant, nadat deze over zijn boezemvriend een rotstuk had geschreven. ‘Dat doe je niet als vriend,’ zei Witteman. Maar later was het weer goed gekomen. Ik denk dan altijd dat een gebroken Chinese vaas ook niet is te lijmen. Met Hofland en mij lukt het ook niet meer.

8 februari 1997

Vischjager had Wim Kok gisteren op de persconferentie gevraagd waarom Nederland de arrestatie van Bouterse laat zitten. Antwoord: ‘Ik zwijg hierover.’ Dat leidde tot grote verbazing van Vischjager en de andere journalisten, maar het is Kok ten voeten uit. Vanmorgen kwam ik in de Jordaan een Surinaamse vriend tegen die zei: ‘Iedereen praat erover. Je hebt ook wat Bouterse betreft gelijk gekregen. Jij zei tien jaar geleden al dat hij terug zou komen.’

Frits Bolkestein keert zich fel tegen een uitbreiding van de navo in de richting van Rusland.53 Ik zie dat eigenlijk ook zo. Het roept herinneringen op aan de Vrede van Versailles in

1918, toen de kiem werden gelegd voor Hitler en de Tweede Wereldoorlog. Bovendien blijft de voormalige ussr een belangrijke atoommacht.

Guillaume Teerling van het Leids Mensenrechtendispuut belde om nader af te spreken over de lezing die ik op 10 februari zal geven in Leiden. Hij was inderdaad vergeten om over mijn vergoeding te praten, dus ik stelde 250 gulden voor. Veel te weinig, maar zo ben ik nu eenmaal.

Christo belde en zei dat dat advocaat van Buitenlandse Zaken van Zuid-Afrika hem had gebeld dat hij mocht getuigen. Toen ik dat aan Nicolaï vertelde, zei hij dat we dan de politiek helemaal niet meer nodig hebben. Hij vroeg zich af of ik dat wel goed verstaan had. Ik zei hem Christo dan maar zelf te bellen. Daar kwam (via Ellen) een ander verhaal uit. De Zuid-Afrikaanse juristen zouden de minister hebben geadviseerd Christo in vrijheid te laten getuigen. Dus zei Ellen: ‘Peter zei dat we moesten overleggen wat te doen als de minister negatief zou besluiten.’ Ik werd razend. Dat was misschien onredelijk, maar ik kon die negatieve inslag van Peter langzamerhand niet meer hebben. Waarom wachten we niet gewoon? Het gaat om Christo dus het wordt vast goedgekeurd.

Ik zei tegen Ellen dat we eigenlijk van Lubbers al lang hadden moeten horen hoe hij zo zeker wist dat mijn uitzetting en visumweigeringen vanuit Nederland waren georganiseerd. Zij vatte dit op als een ernstig verwijt, te ernstig. Het was een verwijt, maar ik kreeg advocatenantwoorden.

‘Niet doen,’ zei ik tegen Ellen.

‘Maar ik ben advocate,’ zei ze.

Peter wilde al naar Van Traa stappen, maar ik wilde dat Ellen eerst een memo gaat schrijven over wat Lubbers tegen Wallage moet zeggen, om de negatieve Van Traa te neutraliseren. En Peter moet een stap richting de nvj zetten, om verzoeningsgesprekken te openen. ‘Dat doet de nvj nooit,’ zei Ellen tussen neus en lippen. Nu dat weer. Ze moeten het doen, ze zijn het verplicht. Pas na de kwestie Landman moeten we Lubbers contacteren om bij Van Mierlo aan te dringen. Een kind kan de was doen. Zo moet het.

In het nos Journaal zegt men dat er geen geld is om het stijgend aantal psychiatrische patiënten te kunnen helpen, terwijl de kosten door de toename met 40 procent zullen stijgen. Daar kan ik over meepraten. Al enige tijd, en het gebeurt steeds vaker, komt er uit de kamer van Jos hysterisch gegil van de gek die tegenover me woont. De juffrouw - Eduard waarschuwde me steeds niets met haar te maken te hebben - wordt met de

dag gekker en loopt op en neer naar de flat van Jos, soms tien of twaalf keer per avond en nacht. Het is vermoeiend om tegenover een gek te wonen.

Het brein van een misbruikt kind mist emotionele regulering. Hersenen hebben de juiste voeding nodig om zich goed te ontwikkelen. Kinderen die zijn blootgesteld aan voortdurende mishandeling lijken normaal, maar hebben psychologische schade en raken getraumatiseerd. De angst die zij beleven wordt ingesteld in het brein. Het is een vorm van chronische hersenbeschadiging.54 Ik vraag me af of je mij ook een mishandeld kind mag noemen? Maar waarom zou ik mijn ouders, en vooral mam, die ik na 1966 zo anders ben gaan zien, te schande maken met een terugblik? Wat heeft het voor zin je moeder 65 jaar later zwart te maken? Dat is wat ik Theo en Hendrik zo kwalijk nam. Het past niet hoe ik nu denk en voel, maar misschien zijn veel van mijn reacties (die Lubbers omschreef als ‘vilein’) te herleiden op neurologische schade die aangericht is in mijn kindertijd.

9 februari 1997

Het is duidelijk dat Bronwasser met zijn druk om te betalen geen toeval is. Maaldrink heeft ook weer een brief gestuurd waar het geld blijft. Ze coördineren die aanvallen gewoon.

Ellen Pasman belde een aantal keer. Bevriende advocaten hadden haar gewaarschuwd dat zij niet zo openhartig had moeten zijn bij Van Gogh, want dat zou de zaak kunnen schaden. Nu was zij daar weer nerveus over. Zij wilde niet alles bij Van Gogh terugnemen, maar het ging om mijn zaak en niet over haar minder plezierige ervaringen bij het kantoor van Doeleman.

Ik ben nog steeds pissig op Peter en Ellen vanwege het gedoe met Landman. Christo zei tegen mij letterlijk: ‘Ik heb over een paar dagen een brief.’ Het resultaat was dat Nicolaï met Landman sprak en dat het hele verhaal werd gereduceerd tot een juridisch advies aan de minister.

Vischjager belde dat Nederland 3 de Surinaamse chef van de narcoticabrigade aan het woord laat. Die zegt de stukken over cobra te hebben gezien, maar er geen bewijs tegen Bouterse in te zien. De chef zegt dat er politieke motieven tegen Bouterse meespelen. Het Openbaar Ministerie heeft voldoende tijd gehad en besloot het gerechtelijk vooronderzoek naar Bouterse, dat sinds 1994 liep, stop te zetten. Geen enkel Kamerlid wilde voor de camera reageren.

Ellen belde nog een keer om te vragen morgen in de lezing in Leiden vooral het onderwerp Doeleman niet aan te roeren.

Koos Andriessen, ex-minister van Economische Zaken, schreef een reactie op de artikelen over de lease-affaire in nrc Handelsblad, maar die raakte zoek bij die krant, terwijl Andriessen nota bene er ook columns voor schrijft. Daarom is zijn verweer nu, 24 uur later, in Het Financieele Dagblad geplaatst.55 ‘Ik lees 50 jaar nrc, maar dit is niet mijn nrc meer...,’ schrijft Andriessen erbij.

10 februari 1997

Ellen belde om 08.30 uur - na de wrevel gisteren tussen ons had ze niet goed geslapen. Voel me nu daar weer schuldig over. Er moeten 30.000 varkens preventief worden geruimd in verband met de varkenspest. Normaal worden er 400.000 per week geslacht, maar nu wekt het emoties op omdat er ook zeugen bij zijn. De emoties zijn niet voor de zeugen, maar voor de centen.

We reden met de filmploeg van Theo naar Steynlaan 12 in Baarn waar ik in 1942 kennis maakte met mejuffrouw Buringh Boekhoudt, die mij door het Baarns Lyceum loodste en met wie ik tot haar overlijden in 1982 bevriend bleef. Ik keek naar haar voormalige werkkamer op de eerste etage, waar we altijd zaten tijdens de lessen en waar ik als jongetje op adem kwam onder haar vertrouwde vleugels. We filmden ook voor paleis Soestdijk, waar Theo de venijnigste passages uit mijn boekje Made in Soestdijk had gevist en voorlas. We lagen eigenlijk vandaag voortdurend overhoop. Theo vroeg, als Adriaan van Dis, waar mijn voorliefde voor dictators toch vandaan kwam. Geklets dus, maar Theo werd niet vals zoals Van Dis wel werd. De volgende stop was Den Haag, waar er opnamen van mijn dagboeken in de Koninklijke Bibliotheek werden gemaakt.

Rens Broekhuis had ook met Marie van Oostenbrugge gesproken, de dienstbode uit de oorlogsjaren op De Horst. Mam had als tweede kind een meisje gewenst en om die reden droeg ik als kind vrouwenkleren, beweerde hij. Ik werd woedend en zei nooit vrouwenkleren te hebben gehad. Misschien heeft Marie verteld dat ik samen met Cila Schimmelpenninck in de Hongerwinter verkleed als vrouw op de fiets naar Almelo ben geweest om te foerageren. Dat is waar. Maar straks komt er daarvan afgeleid een idioot verhaal naar buiten.

Rens Broekhuis had Guillaume Teerling gebeld over mijn le-

zing. Deze jongen had verteld dat Buitenlandse Zaken was uitgenodigd, maar men had geweigerd iemand naar mijn lezing af te vaardigen.

Leiden

Op station Leiden stonden de jongens Guillaume Teerling en Jaap Jan (een Indische jongen, vlinderdasje) me op te wachten. Ellen arriveerde in bontjas. We namen een taxi naar de club, waar we een zogenaamd Thais diner (best lekker) hadden in gezelschap van twee vrouwelijke studenten. Om 20.00 uur begon de lezing. Alles ging goed tot ongeveer 21:30 uur, toen de moeheid van deze dag toesloeg. Ik kreeg hoofdpijn en een zweverig gevoel. Ik heb gewoon teveel hooi op de vork genomen.

Het zaaltje van het Leidse Mensenrechten dispuut was gevuld met een vijftigtal personen. Theo van Gogh nam 45 minuten van mijn verhaal op. Ellen Pasman was aanwezig en hield een zeer ter zake doende en kundig pleidooi over mijn zaak tegen de Staat. Ik bleef me over haar verbazen en de studenten luisterden aandachtig. Wat me opviel, was dat sommige studenten zich laatdunkend uitlieten over hun professor Peter Kooijmans, die nooit beschikbaar was om studenten bij te staan, die 23 landen bezocht om rechter bij het Internationale Hof te kunnen worden en die gewoon meineed pleegde in mijn proces. Ik vertelde over het incident op de ambassade in Djakarta, waar hij met zijn neus op stond en vervolgens onder ede verklaarde dat er nooit een incident was geweest. Paul de Ridder was trouw gekomen met dozen boeken. Hij verkocht voor 300 gulden.

We hebben nog na zitten praten met Theo en Paul - die elkaar nu ook kennen - en Onno, de filmer, bracht ons thuis. Ik werd tijdens het diner woedend op Ellen, toen ze Paul Witteman noemde als prominente journalist (niet in de zak van Den Haag). Ze kan toch soms ook grote onzin kletsen en dan, ja, ga ik er tegenaan.

11 februari 1997

Westerkade

Joris Voorhoeve, als minister van Defensie en loopjongen van Amerika, legde natuurlijk de zienswijze van partijgenoot Bolkestein naast zich neer en de slaplullen in het kabinet Kok gaan gewoon door met krachtige steun voor uitbreiding van de navo in de richting van Rusland.56



illustratie

Zelfs nrc Handelsblad bezondigt zich aan dit soort koppen. 52,5 Procent van de kiezers heeft in Vitrolles op het Front National gestemd.57 Waarom niet? Waarom is het willen terugsturen van miljoenen allochtonen ‘extreemrechts’? Ik voel me niet rechts, laat staan extreemrechts, maar ben tegen de multiculturele bende die we ervan maken.

Opnieuw een formidabele botsing met Ellen. Ik had haar net een compliment gefaxt over haar optreden gisteren,58 maar nu wil zij Lubbers en Van Mierlo tegelijk tackelen. We hadden afgesproken stap voor stap te werk te zullen gaan. Eerst via Wallage politieke druk. Dan een hernieuwde missie via Abram en Greve om Van Mierlo voor de commissie van Buitenlandse Zaken te laten komen.

Maar als ik er wat van zeg, gebruikt zij advocatentrucjes als ‘tijdens de lunch bij Metz heb ik afgesproken...’ Dan word ik razend. Ik ben en blijf haar cliënt en opdrachtgever en ze zal eerst met mij moeten overleggen. Ze is het spoor weer bijster en heeft geen strategie. Ze begrijpt ook niet waarom eerst de zaak met Buitenlandse Zaken geregeld moet worden.

Voerde een rustig gesprek met Ron Abram van de nvj en legde uit hoe we verder waren gegaan en bezig waren Lubbers tot een stille bondgenoot te maken, wat hem scheen te verwonderen. ‘Wat wil je van ons,’ vroeg hij.

‘Geen geld, maar dat je met Peter Nicolaï overlegt hoe snel Van Mierlo voor de Kamercommissie kan worden gebracht.’ Hij scheen er open voor te staan. ‘Nicolaï kan me bellen.’

Toen belde ik Peter. ‘Ik vond niet dat nadat ik de heren van de nvj in de gordijnen had gejaagd, jij die rotklus van een eerste telefoon naar Abram moest laten uitvoeren.’

‘Zo kan je het ook formuleren,’ zei hij.

‘De deur staat open, bel hem op.’

Ik deed Peter verslag van mijn gesprek met Abram. Hij was aangenaam verrast. Daarna: ‘Dus je hebt van Lubbers verteld, want Ellen wilde het geheim houden,’ aldus Peter.

‘Natuurlijk, want je weet hoe het bij die mannetjes werkt en Lubbers heeft ook contact met Pels Rijcken, so what does it matter?’

‘Ik had het ook gedaan,’ zei Peter.

Ellen wil de zaak Lubbers onder zich houden, en vond het niet

leuk toen ik haar verslag deed. Je hoort haar zitten berekenen wat zo'n ontwikkeling betekent voor haar rol in de affaire. Ze werkt ook al de hele dag aan een brief aan Lubbers, waarin hem gevraagd wordt zijn invloed aan te wenden.59 Dat zal ze zeker weten superbe doen. Maar ze wil maar niet accepteren dat we nu primair de BuZa-commissie moeten doordrukken. Ze begon toch weer over Van Mierlo. Onbegrijpelijk.

Ze had wel een prima suggestie voor een tweede punt bij Wallage, namelijk de inzage van bvd-dossiers door Wallage (zoals Lubbers voorstelde). Ik zei: ‘Ga je gang, laat ik geheel aan je over.’

Hans Krikke en Jan Müter krijgen ieder één ton van Justitie, omdat ze valselijk beschuldigd werden van Rara-connecties. De reportage in Netwerk vanavond over de rehabilitatie van Krikke en Müter bewijst de Haagse Gestapomentaliteit.60 Dat is Nederland.

Peter Nicolaï heeft Abram niet kunnen bereiken. Nicolaï dacht dat de ‘overval’ door hem mislukt was, omdat ik Abram al had getelefoneerd, zo belde Ellen me vanavond door. Abram had laten weten in vergadering te zitten. In werkelijkheid moest hij natuurlijk eerst met Verploeg aan de gang, wat aantoont wat voor een voorzitter - en lul - die man is. Sinds onze ontmoeting met Lubbers in Rotterdam, tien dagen geleden, is er gesproken over Abram die door Peter benaderd zou worden. Keer op keer heb ik hem gevraagd of hij gebeld had. Hij deed niets. Ze schieten niet op. Ik wel.

Lachman kwam vanavond even langs. Hij vond Theo van Gogh, als duopresentator voor een talkshow met mij, wel duur. Theo wilde 25.000 gulden per maand, maar Lachman was bereid mij hetzelfde bedrag te betalen. Ik denk niet dat er ooit iets van komt, maar we zullen zien wat er gebeurt.

12 februari 1997

Ik was in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis waar uroloog Schlatmann me vertelde dat er geen reden was foto's te maken om me op prostaatkanker te onderzoeken. Dus ik ben tot de herfst veilig verklaard.

cnn berichtte dat Suharto meer en meer geneigd scheen te zijn het regime aan zijn dochter Tutut61 over te dragen. Newsweek meldt dat de dictatuur van die andere schoft, Mobutu in Congo, eveneens op zijn laatste benen loopt. Beide heren hebben

zich onder de hoede van de rijke industrielanden tot in het extreme kunen verrijken, opdat ze de verkapte Westerse plundering van de rijkdommen van Indonesië en Congo niet in de weg zouden staan.

Ik heb voor Abram en Verploeg een memo gemaakt van de gebeurtenissen vanaf 1986.62 Nu moeten ze maar met Ellen en Peter in gesprek over het contact met de Kamercommissie. Ik stuur een kopie aan Ellen en Peter, met een begeleidend schrijven dat ik me tot 1 oktober niet zal bemoeien met de zaak.63 Dan wil ik een logboek zien met welke acties zijn ondernomen. Als er dan nog niets is gebeurd, kunnen ze tenminste niet meer met het verwijt komen dat ik iedereen voor de voeten loop.

Sedertdien heeft Ellen al weer driemaal gebeld. Ik was onredelijk en we moesten alles samen besluiten. Ik dacht intussen: hoe krijg ik haar zover dat ze ophoudt met bellen, want ik word er hondsdol van. Ik denk trouwens dat Nicolaï de portee van mijn boodschap exact begrijpt.

‘Ik denk dat er later gedonder komt tussen jou en ons,’ zei Ellen.

‘Helemaal niet. Je moet mijn besluit zien als een gigantische stem van vertrouwen.’

Peter stond er veel positiever tegenover zei Ellen later, wist ik wel.

Ik begrijp niet dat Abram hem nog steeds niet heeft teruggebeld. Het zijn absolute basterds bij de nvj, maar zolang ik lid ben, blijf ik op mijn strepen staan.

Soms denk ik dat het niet erg is om dood te gaan, als je maar heel erg moe bent geworden van alles om je heen.

Theo van Gogh werkt samen met Erik van Ree, wat me absoluut verbaast na dat belachelijke artikel dat hij over me schreef. Ik heb Theo daarover geschreven.

Ik at vanavond met Hans Melissen van de Wereldomroep bij de Chinees. Hij wil een programma van 50 minuten maken. Ik heb veel verteld. Ik vertrouw hem, maar je kan nooit zeker zijn.

13 februari 1997

De varkenspest breidt zich verder uit.

Philips staakt opnamen van Haitink, want men koopt geen klassieke cd's meer. De beschaving lijkt aan terrein te winnen, maar in werkelijkheid hollen we achteruit.

Ik ben geïnspireerd met de serie over Beatrix bezig.

Ik had een aardige ontmoeting van twee uur met Rik Felderhof in het Hilton. Gisteren had hij gegeten met Pim Fortuyn, die best samen met mij de villa in Zuid-Frankrijk in wil. Dat kon ik torpederen, want ik heb geen behoefte aan een nichtenvertoning. Misschien wordt het Vanessa (ook liever niet, een zeer ordinaire dame) en anders de schrijfster Nel Benschop, die ik gelukkig niet ken. Dan komt opeens de vraag: ‘Heb je wel eens in de gevangenis gezeten?’ Ja dus, en vertelde hem de ervaring van acht dagen in de Haarlemse koepel gevangenis voor een verkeersdelict.64 Ik sta voorlopig geboekt voor 10 juni.

Nicolaï belde. Christo Landman hoeft niet langer geheimhouding in acht te nemen in mijn zaak. Hij kan praten. Ook heeft Peter met Ron Abram overlegd. Hans Verploeg wil alleen weer meedoen als ik hem eerst excuses maak. Peter had meteen gevraagd waarvoor dan wel. ‘Dat weet Willem best,’ had Abram geantwoord. Peter zei dat de controverse zich toespitste op Verploegs gekonkel met de landsadvocaat in 1996, wat nooit had mogen gebeuren.

Ik zei tegen Peter: ‘Natuurlijk ga ik die excuses aan Verploeg maken.’ Dat is de toepassing van Lenins dictum in Brest-Litovsk, een stap terugdoen als je tegenover overmacht staat om vervolgens vooruit te komen.

Peter was stomverbaasd. ‘Dat verwachten ze kennelijk niet. Je zou hen ook kunnen zeggen dat wij je hiervan hebben overtuigd, anders denken ze misschien dat je niet serieus bent.’ Dat zal ik doen.

Toen zei Peter dat Frits Hirschland Ellen via Vischjager probeert te voeden met informatie over de idb. Peter wil ingrijpen, want Hirschland is zelf actief voor frontorganisaties van de inlichtingendiensten, maar dat doe ik zelf. Morgen zal ik haar laten weten dat ik niet wil dat dergelijke contacten in mijn zaak tegen de Staat meedraaien.

Ivo Niehe vergelijkt Wibi Soerjadi met Franz Liszt. Dat is nu precies wat ik al jaren tegen die man heb. Hij is een waardeloze zwamneus, die tapijten van gemeenplaatsen en onzin aan elkaar weeft, en waar de kuddes blijkbaar van in extase raken. Wibi had een compositie gemaakt op de Stars and Stripes. Puur geknoei.

Ton Lensink (74) is overleden. Mijn Peter zat met hem in Man en muis van Annie M.G. Schmidt.65 Uitstekende acteur.

14 februari 1997

Ik heb vanochtend eerst de excuusfax naar Verploeg gestuurd, en een kopie aan Abram, Ellen en Peter.66

Ik was met Ellen bij de Raad voor de Journalistiek. Ellen had al met Hirschland gebeld. Dit had ze nooit mogen doen en dat vertelde ik haar. Ze zal het contact verbreken.

De opname van de journalist van Nieuwe Revu werd gedraaid om te laten horen dat ik van Politbureau naar Gestapo was overgestapt, sprekend over Docters van Leeuwen. We liepen tegen Verploeg aan, die mijn fax met excuses aan hem en Abram al lang moest hebben gehad.

‘Hoe gaat het,’ vroeg Ellen.

‘Met mij goed,’ antwoordde hij nors.

‘Het is een hufter,’ mompelde Ellen tegen mij. Ze zei dat uit mijn excuses blijkbaar een diepere buiging moest blijken.

Later telefoneerde Ellen dat Rens Broekhuis haar had gebeld dat hij Lubbers wil benaderen. Ellen adviseerde hem Lubbers te bellen. Dat maakte me echt kwaad. Maandag hadden we afgesproken om niets te doen. Ik zou Lubbers afhandelen om hem niet van ons af te keren, en nu begint ze weer te zeiken. Ze wierp tegen dat het goed zou zijn voor de fondsenwerving als ze zou kunnen zeggen dat Lubbers meedeed. ‘Als je Lubbers benadert,’ zei ik, ‘aan wie ik in vertrouwen informatie gaf, werk ik niet meer mee.’

‘Ik wilde je niet bruuskeren,’ zei ze meteen.

‘Nee, maar je komt terug op gemaakte afspraken en ik heb geen zin in geouwehoer.’ Ik ga in maart drie weken weg, om te herstellen van al deze ellende.

Al vanmiddag was Ellen, geagiteerd, weer aan de telefoon. Lubbers had haar gebeld en gezegd dat hij zowel met Hans van Mierlo als met Wallage had gesproken. Ik dacht dat Van Mierlo in Singapore was om met minister Alatas over Oost-Timor te spreken, ook zo'n dringende zaak voor het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Ellen gaat morgen naar het PvdA-congres om Melkert aan te spreken over mijn aow. Brutalen hebben de halve wereld. In dat opzicht is haar zeer veel toe te vertrouwen. Ze durft alles.

Ene Gerard Kohl stuurde me een knipsel uit Elsevier dat het archief van Luns van Brussel naar Den Haag gaat.67 Het zal wel grondig geschoond zijn.

15 februari 1997

Gisteravond zat Ria Lubbers het praatprogramma Het Laatste Woord van Pieter Jan Hagens. Ook het incident op de ambassade in Djakarta kwam (met filmbeelden) ter sprake. Ze zei te hebben ingegrepen, niet omdat het om mij ging, maar omdat een ambassadeur geen ruzie behoort te maken op een officiële receptie. Treurig dat niet ter sprake kwam dat Van der Voet haar man het laatste jaar van diens premierschap ‘in de war’ had genoemd. Ook bij de Struwes was het opgevallen dat Ria meteen nee zat te schudden toen ik in beeld kwam.

Ik dacht aan haar woorden tegen mij in de rechtszaal, toen zij ambassadeur Van Roijen ten gunste van mij behoorlijk in de tang nam. ‘Willem, dit gaat je geld kosten,’ had ze me toe geroepen. Hagens had dit ook op film, maar hij gebruikte het niet. In haar positie kan zij blijkbaar zich teveel waarheid op televisie niet permitteren.

De weken vliegen om. Ik ben nu aan het derde deel van de serie artikelen over Beatrix bezig. Het moeten er zes worden, wat me 9.000 gulden moet opleveren.

Ik belde even naar Peter. Hij had intens aan mij gedacht en klonk opgewekt. Volgens mij heeft Edwin hem gezegd mij niet te bellen vanwege de kosten. Ik drukte hem op het hart voorzichtig te zijn als hij alleen de straat op ging. Het was heerlijk hem even gesproken te hebben.

Op het Journaal wordt gezegd dat de Rijksrecherche en het om opzettelijk een aantal zaken heeft vervalst in de zaak tegen de politiechef op Schiermonnikoog Lancée. Zo is de gehele beschuldiging door zijn dochter van seksueel misbruik gefalsificeerd. Ongelofelijk.

16 februari 1997

Gisteravond in Adonis geflikflooid met een stevige Chinese jongen. Zou hem best mee naar huis hebben willen nemen, maar dan komt er weer niets van werken.

Later zag ik rechter Kop, het vriendje van Carine van den Wall Bake, met zoon Constantijn aan de hand in de stad lopen. Het ging me door merg en been. Die jongen hoort bij zijn vader, Casper, en niet bij het vriendje van zijn gescheiden moeder. Ik ben steeds meer overtuigd in mijn leven juist te hebben gehandeld en me nooit aan dergelijke experimenten te hebben gewaagd. Het zou oneerlijk zijn geweest dit wel te doen.

Marcel van Dam verloor in het tv-programma Het Lagerhuis zijn zelfbeheersing, en hij slingerde de meest idiote beschuldi-

gingen naar Pim Fortuyn.68 Ik heb Van Dam altijd een derderangs straatvechter gevonden, al lanceert hij soms ook de meest lucide politieke analyses, waar ik het zeer mee eens ben. Overigens is Fortuyn ook niet my cup of tea, waarom ik Rik Felderhof ook ontmoedigde mij samen met Fortuyn in zijn show te zetten.

17 februari 1997

Theo van Gogh en Rens Broekhuis stonden onverwachts voor mijn neus. Een geldschieter in Bergen had verstek laten gaan. Theo zei desalniettemin 5.000 gulden voor mijn medewerking te zullen overmaken. Ik zei met 4.000 ook blij te zijn, maar hij wilde de 5.000 handhaven. Terwijl ze in mijn kamer waren, belde Louis van Gasteren. Ik vroeg Theo de telefoon aan te nemen, die meteen een grap tegen Louis maakte die kennelijk niet in dank werd afgenomen. Later belde ik Louis terug, die Theo van Gogh een rat noemde. Hij had een jfk-documentaire gezien en wilde met mij over George de Mohrenschildt praten.

Toen ik vanmiddag thuiskwam stond Hilda in de gang met de nieuwe aanwinst in 1A te smoezen.

‘Tegen u praat ik niet meer,’ zei de idioot met een gezicht als een oorwurm. ‘U moet niet denken dat u hier in huis alles heeft te vertellen.’

‘Jij wordt ook steeds gekker met je hysterisch gillen en deuren smijten 's nachts.’

‘Ja, u vinden ze ook gek,’ zei ze.

Ik liep door maar na vierenhalf jaar is het dus bonje, waar Ed altijd bang voor was. Mevrouw Gödecke noemt haar nieuwe buurvrouw ook al een gek wijf, wat veel zegt. Ze gaat in kamerjas en pantoffels de straat op. Er klopt niets van.

Voel me een ander mens met 5.500 gulden in mijn geheime kas, 99 bij de vsB en 200 op de giro, en dan is mijn ticket naar Zuid-Afrika al betaald. Ik heb geboekt voor 13 maart tot 6 april. Toen ik Peter belde om hem te vertellen dat ik zou komen, zei hij: ‘Geweldig!’ Ik weet dat hij weer uitkijkt naar mijn komst.

Jos kwam nog naar boven om te vertellen dat niet Hilda, maar hij met de deuren sloeg. Hilda had hem gezegd dat ik met de politie gedreigd had, wat pure onzin is. Hij zei dat Hilda overspannen was en het bloed onder je nagels kon uithalen. Hij zei dat de nieuwe vrouw ook overspannen was, wat ik al wist toen

ik naar haar keek. Ik zal Hilda een briefje schrijven om te zeggen dat het me spijt wat ik had gezegd, omdat Jos dat heeft gevraagd. Ik ga dat zeker ook doen met een nutcase als deze.

18 februari 1997

Gatsha Buthelezi stuurde me een fax dat hij vandaag pas mijn brief van 27 januari had ontvangen. Hij schrijft dat ik slecht ben behandeld zonder dat daarvoor een rechtvaardiging is. Hij begrijpt dat ik dan ook de onderste steen boven wil hebben, en is bereid mijn vragen te beantwoorden wanneer ik weer in Zuid-Afrika ben.69

Arnout Jaspers schreef over mijn lezing voor de Leidse studenten in het Leidse universiteitskrantje MARE.70 Hij citeerde daarin wel dat ik Kooijmans een leugenaar en een ploert noemde, maar verzuimde te vermelden dat dit was naar aanleiding van het geheugenverlies van de man toen hij onder ede moest verklaren wat er in Djakarta gebeurde met Van Roijen, terwijl Ria Lubbers voor dezelfde rechter heeft verklaard dat Kooijmans er met zijn neus bovenop stond. Ik heb deze aanvulling direct aan het krantje geschreven.71

Ellen voert strijd op verscheiden fronten. Zij probeert politici te mobiliseren, en dat is een uitstekende gedachte. Lubbers had met Wallage gesproken die zei dat mijn zaak al eens in de Commissie voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten besproken was geweest, en dat daarom mijn dossier gesloten was zolang er geen nieuwe informatie is. Lubbers had hem geantwoord dat mijn advocaten over nieuwe informatie beschikken.

Lubbers had Ellen ook een concept-brief aan Van Mierlo voorgelezen waarin hij hem aanspoort de omzetting van de bijstanduitkering naar aow te regelen op voorwaarde dat ik daarover mijn mond houd omdat dit mijn zaak zou schaden. Bovendien kost dit de Staat geen cent extra, maar levert mij wel bewegingsvrijheid op. Enerzijds zou dit een beeld kunnen geven dat Buitenlandse Zaken schuld erkent, anderzijds zou het de suggestie kunnen wekken dat Buitenlandse Zaken niet meer wil doen dan de omzetting naar aow. Ellen heeft bij Lubbers benadrukt dat ik de zaak altijd in stilte heb willen regelen, maar dat Buitenlandse Zaken mij in een procedure heeft gedreven.

Met deze informatie heeft zij Wallage gesproken, die heeft

voorgesteld de zaak met de Commissie te bespreken als hij vertrouwelijk inzage krijgt in de stukken.

Ook heeft zij Jeltje van Nieuwenhoven gesproken over de omzetting. Zij gaat met haar partijgenoot en Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Ad Melkert praten en doet verslag nadat dit is gebeurd.72

Eduard kwam op bezoek. Hij had een goede trip naar Sydney gehad. Hij had voor Hans Lonis een afspraak voor een baan geregeld, maar hij was daar niet op komen dagen.

Ik heb drie hoofdstukken over Beatrix naar Story gebracht. Ik ben benieuwd wat Santegoeds ervan vindt.

Ik heb bij Northwest Airlines een ticket naar Johannesburg gekocht, en een reservering gedaan voor San Francisco. Na mijn ticket voor Johannesburg had ik 60.000 spaarpunten, wat genoeg was voor San Francisco. Er werden dus al punten meegeteld van een vlucht die ik nog moest maken. Daar moet je bij klm om komen. Ik ga in ieder geval naar Barbara Applegate, maar Bill en Paul in Los Angeles sla ik over, want daar hoor ik nooit meer iets van.

Er worden weer 800.000 varkens vernietigd vanwege de varkenspest. In een adem wordt daarbij genoemd dat dit 150 miljoen gulden gaat kosten.73

19 februari 1997

Ik was gisteren bij Louis van Gasteren. Hij had filmmateriaal van Timothy Leary en wist dat Oliver Stone een film over Leary wil maken. Hij wilde dat ik hem in contact zou brengen met Stone; hij had mij in jfk gezien. Louis probeerde mij te overtuigen wat een schurk Theo van Gogh is, maar ik zei dat niet te willen zien. ‘Theo praat veel aardiger over jou dan jij over Theo,’ zei ik. Ik wil niet meegesleurd worden in het plaatselijke roddelcircuit.

Nadat Christo Landman had bevestigd dat hij open kon getuigen, had Ellen een aantal stukken naar de rechter gestuurd om een hoger voorschot te kunnen krijgen. Nu belde Christo weer dat er problemen waren met de ondertekening van enkele stukken. Nicolaï wilde Ellen meteen een aantal ervan terug laten halen van de rechter. Peter doet het bij alles altijd meteen in zijn broek. Ze zei ook dat Christo later naar Cuba zou gaan, waarmee ze impliciet de vraag stelde of ik mijn reis niet kon uitstellen. Daar kan geen sprake van zijn.

Ellen wilde ook Christo meteen weer gaan faxen, maar ik be-

nadrukte niets te doen en stilletjes af te wachten. Ellen zei dat Den Hertog in de toevoegingszaak vier weken uitstel had gekregen omdat er extra stukken door ons waren ingebracht. Ik zei tegen haar dat we het kort geding hadden moeten volgen. ‘Ja, met de kans dat we het verloren hadden en hadden moeten betalen, en dat is duur,’ zei ze.

‘Zie je wel,’ zei ik, ‘het draait allemaal om geld, niet om gerechtigheid.’

In reactie op zijn fax heb ik Buthelezi geschreven dat ik over een maand voor drie weken naar Zuid-Afrika kom en dat ik hem dan kan spreken.74

Ronald Frisart belde dat hij in maart voor veertien maanden naar Indonesië vertrekt voor de gpd. Ik kan het niet bewijzen, maar ik vermoed dat hij is weggewerkt.

Den Hertog haatte zijn artikelen in het Haarlems Dagblad, wat Frisart beaamde. Hij had verder niets gedaan om bij het Haarlems Dagblad te regelen dat iemand anders nu mijn zaak zou volgen.

De bvd heeft blijkbaar ook geïnfiltreerd in de kraakbeweging. Honderden krakers uit de Staatsliedenbuurt zijn jarenlang in de gaten gehouden.75 Is dat nu de taak van de spionagedienst?

Rens Broekhuis meldde dat zowel Gijs van der Wiel als Hans van der Voet hadden geweigerd iets te zeggen voor de film van Theo van Gogh.

20 februari 1997

Ik heb deel drie opnieuw en deel vier over Beatrix bij Santegoeds afgegeven, en een andere typemachine opgehaald.

Marcel van Dam komt in de Volkskrant op zijn botsing met Fortuyn terug en schijnt niet te begrijpen dat hij het alleen maar erger maakt.76

Piet Stoffelen informeerde Ellen Pasman dat hij over de affaire Docters van Leeuwen gedurende anderhalf uur door de Rijksrecherche is ondervraagd. Ellen heeft ook een overzichtje gemaakt van de te volgen strategie in mijn zaak. Het lijkt toch weer teveel op chaotisch denkwerk.77

Rik Felderhof bevestigde mijn medewerking aan zijn programma in de periode 5 t/m 12 juni. Voorwaarde is dat er voor die tijd niet teveel publiciteit over mij is, anders dan noodzakelijk voor de zaak. Hij gaat proberen mij te koppelen aan Nel

Benschop, waar ik de voorkeur aan geef ten opzichte van Margreet van Hoorn en Vanessa.78

21 februari 1997

Ik begon om 04:30 uur al te werken aan een fax aan Ron Abram.79 En schreef verder aan de artikelen over Beatrix voor Story.

Ik ben misschien weer te hard tegen Ellen geweest, maar het kattebelletje dat zij ‘strategie’ noemde, was gelul. Nu blijkt weer dat ze zowel in wil zetten op Buitenlandse Zaken als op de inlichtingencommissie. Daar begreep ik niets van. Ik hamerde erop dat ze eerst eens twee vellen papier moet maken, een voor een aanpak ten aanzien van Van Mierlo, en een voor Wallage, en daar stap voor stap op aangeven hoe te werk te gaan. Het is jammer dat Ellen zo chaotisch is, met als resultaat dat er weinig tot geen strategie is.

Ik vind het grappig om te zien dat bij het gesprek op cnn tussen Albright en Jeltsin twee heren zitten die ik beiden heb ontmoet: Primakov en Talbott. Ik heb dus ondanks de sabotage van Den Haag toch nog redelijk gefunctioneerd de afgelopen veertig jaar.

22 februari 1997

Nieuwe schok. Ik sloeg (dankzij de Struwes van de tabakshandel) de International Herald Tribune open en las dat Antonio de Almeida (69) een van mijn drie beste vrienden op Yale, is overleden. Zijn laatste dirigentenpost was bij het Filharmonisch Orkest van Moskou. Hij is in Pittsburgh aan kanker overleden. Ik liep al rond met het voornemen om hem, op weg naar de opnames met Rik Felderhof in Saint-Tropez, te gaan bezoeken in zijn kasteeltje in St.-Remy-de-Provence. Ook weer te laat. In tegensteling tot mijn vrienden Freddy Heath - die al vele jaren geleden overleed - en Erling Christophersen - de Noorse hartchirurg, die ik vergeefs probeerde op te sporen - ben ik met Tony al die jaren nog enigszins in contact geweest. Mijn moeder nam hem in 1949, toen ik nog in Amerika was, mee naar een repetitie van Eduard van Beinum in het Concertgebouw.

Er is ook prettig nieuws. Theo van Gogh belde. Ik krijg 5.000 gulden extra omdat Ronald Koopmans bang is anders zijn deel aan de film mis te lopen.

Ik zag vandaag een sliert ganzen tegen een grijs bewolkte lucht

naar het noorden vliegen. Wordt het beter weer? Ik vroeg me af hoe die vogels weten dat de winterkoude niet terugkomt en het tijd is naar het noorden te gaan. Ze moeten een soort Croisettiaanse ingebouwde ontvanger hebben voor weersverwachtingen.

23 februari 1997

Na drie maanden kwam er toch nog een antwoord van bisschop Muskens van Breda op mijn verzoek om hem te spreken. Ik kan zijn secretaresse bellen om een afspraak te maken, maar het heeft me te lang geduurd.80

Ellen vroeg me een dozijn aanvragen voor rechtsbijstand te tekenen.

In The New York Times stond een artikel over Mohamad (Bob) Hasan en zijn monkey business met Suharto. Hasan is de mijnheer die naast me kwam zitten op de bijeenkomst van Gorbatsjov en Lubbers in San Francisco. Hasan en Suharto verdelen volgens The New York Times samen via verschillende bedrijven vele miljoenen ten bate van hun eigen portemonnee.81

Ik drink sinds kort elke avond een klein glas rode wijn, als medicijn. Geen druppel meer. Maar ik denk dat ik het niet moet doen. Ik heb nooit wijn gedronken en voel me zweverig in mijn hoofd. Mijn vader ging dood na het drinken van een glas wijn. Ik moet voorzichtig zijn.

Ik heb vandaag Van Dam, de bewoner van De Horst, geantwoord dat ik hem niet wil ontmoeten.

24 februari 1997

Hans van den Broek weigert lijsttrekker van het cda te worden. Hij is veel te blij uit Den Haag weg te zijn en in Brussel te zitten. De Hoop Scheffer zou het wel willen, maar die overschat zichzelf en haalt het niet. De enige manier om het cda weer op te vijzelen, is door een terugkeer van Lubbers.

Ruud Lubbers belde Ellen Pasman vanmorgen. Ria was op vakantie en hij vroeg mijn advocate een notitie op te stellen, die hij zou kunnen gebruiken bij de Commissie voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Ellen las me de twee en een halve pagina voor, die prima waren.82

Gennadi Zjoeganov zegt op cnn: ‘Zet ons alsjeblieft niet in een hoek, want het wantrouwen zal terugkeren. Vergeet niet dat we na de verzwakking door de revolutie als een groot-

macht terugkwamen. Dus werk ons niet in een hoek op een zwak moment in onze geschiedenis. We willen met de vs en het Westen samenwerken. Laat ons niet zoeken naar bondgenoten in het zuiden of oosten. We zijn een grootmacht met enorme bronnen, kennis, wetenschap en technologie.’

De reporter vraagt hem hoe het zit met de terugkeer van het Stalinisme.

‘Jullie herhalen ook jullie burgeroorlog niet, dus waarom zouden wij een zwarte pagina uit onze geschiedenis herhalen?’

Theo van Gogh en consorten waren hier twee uur. Jan Tromp heeft al meegewerkt en nu doet ook Marie van Zoeren mee, evenals Ronald Gase en Almar Tjepkema.

Adriaan van Dis (out of all people) heeft iets nieuws gevonden. Hij pleit nu namens alle schrijvers om sancties tegen Iran te steunen, vanwege de fatwa tegen de Iraanse schrijver Rushdie. Joris Luyendijk, die me al eerder opviel vanwege zijn lucide artikelen over het Nabije Oosten, heeft er in nrc Handelsblad de nodige kritiek op. Waarom de 64 miljoen mensen in Iran met sancties treffen vanwege dit rampzalige besluit jegens één man?83 Ik heb Van Dis nooit gehoord over sancties tegen Suharto. Maar Adriaan ziet zichzelf nu als schrijver. Vandaar Rushdie.

25 februari 1997

Henk Hofland was terug. Ik sprak hem gisteren en vertelde hem dat Theo van Gogh al tien uur film had opgenomen. ‘Now you are talking,’ antwoordde hij. Theo wil Hofland echter interviewen over het incident in 1972 met Sovjetdiplomaten in mijn huis. Dat gaat Henk nooit doen.

De mysterieuze Neal Lachman zit nog steeds achter me aan over een reeks artikelen over koningin Beatrix (heb ik deels al geschreven). Hij zegt 25.000 gulden te willen betalen. Ik vertelde dit aan Ellen. ‘Ik hoop dat je daarvan dan onze volgende reis naar Zuid-Afrika wilt betalen.’

‘Waarvan,’ vroeg ik.

‘Van die 25.000 gulden.’

‘Ik ben bereid om de helft aan jullie te geven, want ik ben zelf ook vier reizen achterop geraakt voor deze zaak.’

‘Ja zeg, maar je wilt dus dat wij voor niets voor je werken.’

‘Jullie hebben vorig jaar plechtig beloofd op toevoeging door te gaan en trouwens, wacht maar af, de zaak is nog niet afgelopen.’

‘Nee, we hadden dat gezegd op voorwaardelijke basis,’ zei Ellen.

‘Het verbaast me niet dat je nu dit “voorwaardelijk” noemt, want dat hoor ik voor het eerst. Dag Ellen,’ en hing op. Ik heb echt geen zin in advocatentrucjes, nota bene van mijn eigen advocaten. Ze hebben in Pretoria dagenlang aan het zwembad gelegen en er een heerlijke vakantie van gemaakt. Ik vraag al een jaar om een no cure no pay-overeenkomst, maar dat doen ze gewoon niet. Van Nicolaï hoor ik nooit iets, want die slaapt veel vanwege zijn val op het ijs. En wat hij in drie wob-zaken heeft gedaan sinds 1995, heeft nul resultaat opgeleverd. Hier heb ik allemaal geen zin in. Ik heb bij Ellen in een fax opnieuw erop aangedrongen de zakelijke kant goed te regelen.

Vanmiddag een opbouwend gesprek met Neal Lachman en Theo van Gogh gehad in Hilversum.

Maar Theo belde me later op dat hij niet wist wat hij van Lachman moest denken. Ik maak me zorgen over zijn suggestie dat Lachman een val zou kunnen zijn, en dat we zouden moeten uitzoeken hoe hij aan zijn geld komt. Marcel Korten, die ik had gevraagd hoe het zat met frontorganisaties van inlichtingendiensten - waarmee ik op hem doelde - was in lucht opgegaan, en nu verschijnt die Lachman ineens. Ik vraag me af of het zuivere koffie is.

26 februari 1997

Ik heb Paul de Leeuw gefaxt dat ik nu wel bereid ben om in zijn programma te komen om iets te zeggen over de republikeinenclub en het koningshuis. Ik werd direct teruggebeld of ik donderdag of zaterdag al kon komen. Ik lichtte Ellen Pasman hierover in die meteen in de gordijnen hing. ‘We hebben uitentreuren besproken dat je het niet zou doen,’ zei ze.

‘Ik heb niemand gevraagd of ik het moest doen, ik heb dat zelf besloten,’ antwoordde ik.

‘Je vroeg mij naar het programma te kijken.’

‘Dat is waar, maar dat is iets anders.’ Zij was er nog steeds tegen, ik niet.

Ik zat een half uur aan de telefoon met de medewerker van Paul de Leeuw, die zei dat ik Paul een leeghoofd had genoemd. ‘Dat is waar,’ zei ik, ‘omdat ik hem op een brommer een aanfluiting vind voor de nichterij. Maar ik zag hem laatst bij een schilderijtentoonstelling en dat vond ik geniaal.’ Ik had het gevoel dat Paul meeluisterde met het gesprek.

Als ik tegen Ellen zeg: ‘Theo van Gogh vertelde dat ik staande voor paleis Soestdijk had gezegd Noordeinde het goedkoopste

postkantoor van Den Haag te vinden,’ roept ze meteen: ‘Oh nee!’ Dat is de betekenis van vrijheid van meningsuiting anno 1997 in Nederland.

Elke keer dat ik Ellen vandaag aan de telefoon had, werd ik boos omdat ze steeds draaide. Dat deed ze eerder niet. Zij wilde het snel uitpraten, maar ik kan het gezeik nu niet hebben, want ik wind me er veel te veel over op.

Ik kreeg vandaag ook hun concept-contract, wat me evenmin beviel.84 Vanaf twee miljoen vergoeding van de Staat willen zij 10% van het totaal voor onkosten en honorarium. Wordt de vergoeding minder dan twee miljoen, dan wordt hun honorarium 290 gulden per uur.

27 februari 1997

Paul de Ridder wil niet langer wachten met het uitgeven van Memoires 1961-1963. Hij wil het volgende week bij de drukker hebben en dan verschijnt het in april.85

Oud-minister Neelie Peper-Kroes beschuldigt voor een speciale commissie van de Tweede Kamer de gepensioneerde advocaat-generaal H.R.G. Feber ervan te hebben gelogen.86 Eindelijk mag dit woord nu worden uitgesproken, ook wanneer het hoogwaardigheidsbekleders betreft. Ik ben er al jaren mee bezig.

Ik ben bij Petra Oudhoff van de freelancesectie van de nvj geweest. Ik heb haar zo ver dat ze met Nicolaï wil praten.

Ben door de knieën gegaan, en zal aan de show van Paul de Leeuw meedoen met Sharon Dijksma als co-hostess. Als Paul maar voor een keer normaal doet. Hij schijnt altijd nog te veronderstellen dat het zinniger is de ordinaire, nichterige clown uit te hangen.

Het Republikeins Genootschap timmert aan de weg. De Volkskrant berichtte dat vijftien prominenten in het diepste geheim vorig jaar onder voorzitterschap van Elsevier-topman Pierre Vinken, bijeenkwamen om de monarchie geleidelijk aan te laten verdwijnen. De zaak schijnt te vroeg te zijn uitgelekt, want topman van Robeco, prof. dr. P. Korteweg heeft Vinken al weer een briefje geschreven dat hij er weinig voor voelde lid van de club te blijven, staande aan het hoofd van een groot bedrijf, nu een en ander reeds was uitgelekt.87 Nederlanders staan zelden ergens voor, omdat zij zich dat in de netwerken van het

Madurodamse niet kunnen permitteren. Vinken, als hersenchirurg en super gefortuneerd zakenman, kan zich permitteren wat hem juist dunkt.

De show van Paul de Leeuw werd van tevoren opgenomen in de Studio De Watertoren. Paul was in een serieuze bui, Sharon Dijksma was medepresentatrice. Er was ook een jongensbandje, B.E.D., met een lekkere blonde zanger. Ik grapte wat en vroeg of die jongen niet naast me mocht zitten. Paul had het met mij over het koningshuis, waar hij 100 procent voor was, waarop hij applaus kreeg van het publiek. Dat had ik niet zo sterk verwacht bij de vara.

Na de opname ben ik even bij Adonis binnengegaan waar ik een lekker nummer had met een bink van nog geen dertig.

28 februari 1997

Jan Pieter Visser belde dat hij de show van Paul de Leeuw prima vond. Con Hermens belde me ook, maar deed me versteld staan. Zij vond dat er geen tijd voor serieuze discussie was geweest. Ze vond het koningschap een rotbaan, maar vond dat Beatrix het perfect deed. Het was hun plicht, want ze waren als Oranje geboren. ‘Willem-Alexander heeft de genen van Willem van Oranje,’ zei ze ook nog.

Ik zei dat Willem-Alexander geen Dolly was, geen kloon van Willem de Zwijger.88 Er was niet tegen te praten. Het is een vastgeroest geloof dat Beatrix als een Oranje de plicht heeft het koningschap te dragen. Mensen zijn Papoea's gebleven, zelfs in ‘het ontwikkelde Westen’. Het leven, wetenschap, techniek, kennis, noem maar op, zijn inderdaad vergevorderd, maar de kersenpitten staan nog op de Middeleeuwen. ‘Het is een traditie uit de Middeleeuwen, maar het moet zo blijven,’ zei ze ook nog. Het is voor mij ongelofelijk dat er geen flexibiliteit van geest is.

Ik heb Paul de Ridder gevraagd of ik in Memoires deel 6 mocht zetten wat Hazeu geflikt heeft, maar alles lag al bij de drukker. Ik ben ontzettend bang dat ze niets verkopen van deel 6.

In een lang telefoongesprek met Pak Sukrisno zei ik dat ik Kadarisman wilde spreken. Niet lang na ons gesprek belde de secretaresse van Kadarisman om een afspraak te maken voor 5 maart om 10:30 uur in Wassenaar.

Theo van Gogh belde me met de mededeling dat hij de samenwerking met Ronald Koopmans heeft stopgezet, net op het moment dat de tweede 5.000 gulden was geregeld.

Paramaribo streeft nog altijd naar verwezenlijking van het Kabalebo stuwdamproject in West-Suriname, waarvoor ik al in de jaren tachtig probeerde een investering van Dirk Keijer en Theo Cranendonk rond te krijgen. Ook nu weer wordt Siemens genoemd. President Jules Wijdenbosch zegt dat de fondsen uit de hoek van particuliere investeerders moeten komen.89

Vanmiddag had ik een bijeenkomst over het contract met Peter Nicolaï en Ellen Pasman. Ik leer me zelf aan voorzichtiger te zijn, en stap voor stap jegens hen te opereren. Peter zei dat hij niet op toevoeging werkte - teveel rompslomp - en Ellen beweerde dat ik niet twee advocaten op toevoeging mocht hebben. In plaats van meteen uit te vallen, wachtte ik rustig af en als oplossing kwam dat Peter best door wil gaan voor 290 gulden, het laagste tarief. Ellen herinnerde me eraan dat ik had getekend voor het geld dat ze aan Christo gaf, wat ik vergeten was. Ze was geschokt, maar ik herinner het me nu. Ik moest werkelijk mijn geheugen opfrissen. Ellen kan er heel eng uitzien als ze nerveus is.

Petra Oudhoff had Nicolaï nog niet gebeld, wat ze wel had beloofd. ‘Die belt niet,’ zei Peter. Hij zei ook dat ik hem beter de excuusbrief aan Verploeg had kunnen laten schrijven. Peter gaf me het grafologisch rapport van Christo Landman, samengesteld door Bruinsma, waar eigenlijk niets van enig belang in stond.

Ze hebben me uitgelegd dat mijn gesprek met Jos Slats in die zin rampzalig was omdat ik had verteld dat Bruinsma was geraadpleegd. Nu kan die brief van Louw niet meer worden gebruikt, want dan kan de Staat die brief meteen van de hand wijzen als zijnde vervalst. In wat voor een wespennest zit we? Beide advocaten vertouwen Lubbers eigenlijk geen van beiden. Peter zei dat hij tijdens het gesprek met Lubbers in diens map een briefje van De Wijckersloot had zien zitten. Is Lubbers dan als spion gebruikt?

Na dit gesprek met Peter en Ellen, denk ik erover me niet meer met mijn proces te bemoeien, eigenlijk zoals de nvj vorig jaar al verlangde.

Ik laat het Beatrix-manuscript nu ook even liggen, Spectrum heeft het afgewezen. Ik zal eerst een reactie van Story afwachten.

1 maart 1997

‘Wat heb je gedaan om bij die idioot Paul de Leeuw te gaan zitten,’ vroeg de bloemenman op de markt. Theo van Gogh belde: ‘Ik ben Hans Maarten van den Brink tegen gekomen. Hij had je bij Paul gezien. Jullie knepen elkaar.’ Nu die onzin weer. Ze schelden allemaal wel op Paul de Leeuw, maar ze kijken er wel naar.

Bas van Kleef schildert in de Volkskrant Pim Fortuyn af als ‘de dompteur van de geest, de goochelaar van de gedachte, de messenwerper van de metafoor, de clown van Nederland.’90 Verderop gaat hij nog verder, en noemt hij Fortuyn ‘de Emile Ratelband van de rede, de Willem Oltmans van het publieke debat, de Jan des Bouvrie van de staatsinrichting.’ Waarom schrijft zo'n man dat? Ik had tegen Rik Felderhof gezegd niet met Fortuyn in zijn programma te willen, maar hier wordt hij meedogenloos de vernieling in geschreven.

Wim Kok geeft er de voorkeur aan zichzelf wederom ongevraagd in zijn hemd te zetten, door te verklaren dat de heren van het Republikeins Genootschap van ‘geen kaliber’ zouden zijn.91 Moet je nagaan: het brein van Wim Kok naast het brein van Pierre Vinken.

Zag Henk Hofland maar een half uurtje. Hij had niet meer tijd. Hij gaat het materiaal van Theo van Gogh zien, en gaat dan bij Hans Maarten van den Brink langs om over een mogelijk optreden van mij bij de vrpo te spreken.

Ik kom weer een beetje op gang met het schrijven van mijn Memoires. Ik heb nu in een dag een hele week verwerkt.

2 maart 1997

Vischjager zei dat Kok razend werd door de barrage aan vragen over het Republikeins Genootschap en de monarchie. ‘We hebben tenminste nog een premier die emotioneel geraakt kan worden,’ zei hij.

Catherine, de dochter van generaal Du Toit, was naar de Universiteit van Austin, Texas, geweest om dagboeken te bestuderen. Het schijnt dat ze daar dagboeken van over heel de wereld verzamelen. Ik heb nu eindelijk Walt Rostow geschreven of hij mij in contact kan brengen met de persoon die daar bij de universiteit over gaat. Wie weet kunnen ze ook iets betekenen voor mijn dagboek.92

Paul Witteman heeft toppers van Shell, Unilever en Philips in

Buitenhof. Het gaat over de vraag of multinationals moeten opereren in landen waar mensenrechten worden geschonden. Het antwoord: zij bemoeien zich niet met politiek dus hun verantwoordelijkheid voor mensenrechten houdt op bij de poort. Boonstra van Philips wordt gevraagd: ‘En werken in landen waar geen vakbonden zijn toegestaan?’ Hield hij zich niet mee bezig. Boonstra zei te werken binnen de eigen normen, maar niet in zaken te zijn om de politieke structuren in landen te veranderen.

Zal iemand ooit begrijpen, hoe ik geniet van het schrijven van mijn Memoires? Het geeft me een gevoel van geschiedenis. Doodzonde dat ik duizenden en duizenden knipsels moet weggooien en dat nog eens tienduizenden knipsels die in deze klappers zijn opgeslagen, onbesproken moeten blijven, terwijl ik zorgvuldig de passages die ik wilde meenemen, heb onderstreept.

Zo kom ik nu een gesprek met Georgii Arbatov tegen op 23 oktober 1983 in zijn werkkamer in Moskou. Zonder notities hierover zou ik zo'n gesprek nooit meer hebben kunnen reconstrueren, ook al ligt het helemaal in het geheugen opgeslagen.

Veel tijd zal er komende week verloren gaan met tripjes naar Wassenaar en Den Haag, daarom moet ik nu doorpezen met schrijven.

Gisteravond zat Johan Stekelenburg van het fnv bij Paul de Leeuw. Net als bij mij, zei Paul tegen hem: ‘Nou ja meid...’ Ik verafschuw zulk nichterig geklets.

Ik sprak bijna twee uur met Hans Geerlofs. We hadden het lang over Richard, wat me een triest gevoel gaf. Hans zei dat hij Richard eens met 6.000 gulden naar New York had gestuurd. Na vier maanden belde Richard of hij terug mocht komen, maar Hans zei nee. Richard sliep altijd tot in de middag en werkte niet. ‘Hij zei altijd dat god alles zou regelen voor hem,’ zei Hans. In dat opzicht is Peter hetzelfde.

Ik belde Peter, die zei: ‘Don't burn yourself out and be careful on the fucking bike.’ Daarop werd het gesprek weer eens verbroken. Heerlijk om in een vrij en democratisch land te leven waarin keurige Haagse mijnheren in streepjespak, geholpen door grijze muizen van inlichtingendiensten, met onwettige praktijken de eigen burgers bespioneren in plaats van de werkelijke vijanden van de staat. Welk gevaar vorm ik voor Den Haag?

3 maart 1997

Ik heb Paul de Leeuw een misschien wat te aardige kattebelletje geschreven dat ik blij was in zijn show geweest te zijn en met andere ogen naar hem kijk nu ik hem heb meegemaakt.

Theo van Gogh kwam langs na de opname met Tjepkema. Die had gezegd te weten dat het incident op de ambassade in Moskou in 1974 niets met Van der Stoel persoonlijk te maken had. Ik heb vervolgens Theo rechtstreeks voorgelezen uit mijn dagboek wat er gebeurd was. Eigenlijk levert Theo flodderwerk, want hij weet nul komma nul af van mijn geschiedenis, en leest verder ook niets. Het gaat allemaal te hooi en te gras, en er zit totaal geen lijn in. Rens Broekhuis gebruikt alleen maar Persona Non Grata als richtlijn en weet helaas ook weinig van mijn gevecht.

Theo wilde meer weten over hoe de Haagse ‘rode knop’ werkte. Kom daar maar eens achter. Zijn reactie was dat hij niet kon begrijpen dat ik op mijn leeftijd nog zo naïef kon zijn. En dan ineens de vraag: ‘Ben je bang om dood te gaan?’ Ik dacht: dat gaat je geen flikker aan en ik weet niet meer wat ik heb gezegd.

Annemarieke van de redactie van Catherine Keyl belde of ik in de show Catherine wilde verschijnen met Jerry Springer en Henk Krol. Ik heb het zo aardig mogelijk afgeslagen.

Opnieuw een onaangename telefoongesprek met Ellen Pasman. Het was zo hopeloos dat ik er duizelig van in mijn hoofd werd. Ik vertelde haar dat ik Catherine afgeslagen had, waarop Ellen iets te nadrukkelijk ‘gelukkig’ zei. Ik verweet haar dat zij altijd tegen iedere vorm van publiciteit is, met als gevolg dat mijn proces nagenoeg dood is. Ik beschuldigde haar ervan dat het proces al tijden lijkt stop te staan en dat de tegenpartij slag na slag wint. De shit rond Docters van Leeuwen, Margriet en dat op 14 november vorig jaar rechter Punt zelf de mogelijkheid van een voorschot opperde. We zouden het via een kort geding doen. Maar dan draait zij het zo dat ik akkoord was gegaan met een andere benadering.

Ik gaf Ellen de volle laag en verweet haar dat ik alles zelf moest doen, zoals vandaag het ultimatum naar Petra Oudhoff. Ellen gaf me gelijk dat Peter zich door Abram heeft laten afpoeieren en zou Abram gaan bellen. Ik verweet haar dat ik altijd kwaad moest worden voordat zij of Peter in actie kwamen. Na Jurgens en Wolffensperger, is het nu ook van de kant van Lubbers stil. Ik benadrukte dat we moeten uitspelen wat hij heeft gezegd, want waarschijnlijk is ook hij inmiddels de rode knop tegengekomen.

Ze zei - terecht trouwens - van haar procureur in Den Haag (Van Oven) af te willen, maar dat kostte 1.500 gulden. Procederen en recht verkrijgen hangt helemaal samen met hoeveel poen men heeft.

Nu heb ik een raar gevoel in mijn hoofd, wat ik nooit eerder had. Dit mag ook niet meer gebeuren. Als ik dit voel aankomen, moet ik meteen ophangen. Ik denk dat mijn vader ook zo dood viel, na zijn opwinding over het gesodemieter van mam bij haar moeder.

Eduard kwam nog even langs. Hij gaat morgen naar Dubai. Ik was niet aardig tegen hem, maar ik ben inmiddels zes jaar aan het procederen en ondervind al 41 jaar ellende van de Staat. Ik ben aan het einde van mijn Latijn.

Het is nu middernacht en mijn hoofd voelt nog steeds niet helemaal normaal. Ik moet denken aan de waarschuwing van Peter aan de telefoon om me niet onnodig op te winden. Ik moet Peter en Ellen een brief sturen. Dit mag me niet nog eens overkomen. Als ik woede aan voel komen, moet ik gewoon het gesprek afbreken.

4 maart 1997

Dat idiote wijf hier in huis sloop vanmorgen om 05:15 uur al naar zolder waardoor ik wakker werd. Die vrouw is een gevaar, maar wat doe je eraan?

Frénk van der Linden zit op Ontbijt tv met zijn nieuwe boek over het geloof. Hij is blijkbaar joods. De redactie van het Nieuw Israëlitisch Weekblad opende zijn ogen dat hij wel een religieus man was. Humorloos geklets bij het ontwaken. Hij schijnt te denken nu god te hebben gevonden.

Ik stuurde Ellen Pasman een fax om alles nog eens goed duidelijk te maken, maar negeerde mijn uitbarsting van gisteren.93

Mijn hoofd bleef zweverig. Een korte sauna bij Thermos heeft me goed gedaan, maar het is nog niet helemaal normaal.

Ik kwam Pieter Jan Hagens nog tegen die zei dat Veronica wilde stoppen met zijn programma. De kijkdichtheid was prima, maar de kijkers waren te oud voor Veronica.

5 maart 1997

07:30 uur, trein naar Den Haag

Eindelijk is de zweverigheid in mijn hoofd verdwenen.

Kok blijft voor uitbreiding van de navo naar het oosten, ook na een recent bezoek aan Moskou. Frits Bolkestein blijft hele-

maal tegen. Ik zit in dit geval op de lijn van Bolkestein. Maar Kok weet dan ook niets van internationale aangelegenheden, is een totale amateur en daarom een gemakkelijke speelbal van de vaste pro-Amerika club binnen de Haagse burelen, die al jaren de dienst uitmaakt. Hij beseft dit alleen zelf niet.

09:30 uur, Wassenaar, Van der Valk motel

Het kostte me vijftig minuten om door het Haagse Bos naar het viaduct in Wassenaar te lopen.

Ik heb Kadarisman (eigenlijk dus Alatas) in een brief gevraagd mij te helpen met het aantonen dat mijn problemen met Indonesië door Den Haag werden veroorzaakt, zoals ik inmiddels ook vanuit Zuid-Afrika geholpen wordt de rol van Den Haag te bewijzen.94 Ik ga hem dadelijk persoonlijk aan Kadarisman afgeven. Het zal me benieuwen hoe dit gaat verlopen.

12:00 uur, trein naar Amsterdam

Ik ben buitengewoon hartelijk ontvangen door ambassadeur Kadarisman in zijn residentie in Wassenaar. Hij gaf andermaal meer dan duidelijk aan dat al mijn problemen in Djakarta vanuit Den Haag werd aangezwengeld. Hij mag het alleen niet zeggen. Ik vroeg hem desnoods off the record een keer met Nicolaï en Pasman te spreken, opdat ook zij tenminste weten dat het waar is wat ik hen overbracht.

Ik moest hem niet meer met ‘excellentie’ aanspreken en hij begon mij Willem te noemen. Hij vond de gedachte om via Bob Hasan een gesprek met Suharto te arrangeren prima ‘als u maar duidelijk maakt niet met beschuldigingen te willen komen.’

‘Zeker niet. Er zijn zelfs momenten dat ik het met Suharto eens ben, bijvoorbeeld over de annexatie van Oost-Timor.’ Ik voegde er echter aan toe er nooit aan voorbij te kunnen gaan dat Suharto zijn meerdere, president Sukarno, uiteindelijk tot een gevangene maakte om hem vervolgens te laten doodtreiteren.

Kadarisman beloofde me vandaag nog de stukken door te faxen naar Alatas.

19:30 uur, Westerkade

Er kwam een brief van Ellen, die ik na de eerste regels verder niet wilde lezen.95

6 maart 1997

De Saoedi's zijn naar Clinton gegaan met het verzoek een strategie te coördineren wat met Irak te doen als Saddam zou overlijden of worden afgezet. Washington wilde alleen beloven dat ze Saddam voor onbepaalde tijd ingekapseld willen houden.96 De ramp voor de Arabische wereld is dat ze vrijwel overal door crooks worden bestuurd, die bereid zijn hun moeder voor dollars te verkopen. Het is misschien wel de meest verdeelde en onbetrouwbare gangstershoek in de wereld. Als moslims het begrip ‘solidariteit’ hanteerden, zouden zij onoverwinnelijk zijn.

Ik sprak vanmiddag anderhalf uur met Peter en Ellen. Ellen was naar Henk Hofland geweest en ze hadden afgesproken dat journaliste Elsbeth Etty bij de nvj aan de bel gaat trekken. Zondagavond komt ze bij Ellen. Henk weet via Verploeg nu precies wat er speelt. Abram had gezegd dat Verploeg een open brief van mij eist met excuses. Ook Rudie van Meurs had het nodige over Verploeg te vertellen. Peter en Ellen vinden Abram ook een waardeloze zak. Toen ik Peter vroeg wat ik kon doen om mijn recht te krijgen, ontstond er een discussie over de effectiviteit van de actie van Etty. Peter en ik dachten beide dat het geen zin had. Peter stelde voor een brief aan de nvj te schrijven waarin we aangeven wat we gaan doen om ze te dwingen naar de Commissie van Buitenlandse Zaken te gaan.

Peter was ervan overtuigd dat de zaak snel rond kon zijn als Landman maar zijn definitieve goedkeuring had te getuigen. Hij vond dat we alles op alles moesten zetten om dat voor elkaar te krijgen. Ik deed ze verslag van mijn bezoek aan Kadarisman.

Hans Vermeer had me geschreven dat het prinsessen-appèl weer was uitgesteld.97 Ik vroeg Peter en Ellen, hoe dit in godsnaam mogelijk was dat er zeven of acht keer uitstel kan worden gegeven. In koor: ‘Zo werkt het de overheid goedgezinde gerechtshof in Den Haag, Willem.’

Nieuwste canard: nrc Handelsblad meldt (voor de zoveelste keer) dat het illustere openbaar ministerie in Den Haag het Surinaamse drugskartel binnen afzienbare tijd voor de rechter zal brengen. om wil bouterse snel voor de rechter zien luidt de kop.98 Een kind kan op de vingers natellen dat dit nooit zal gebeuren.

Het contract van Neal Lachman arriveerde. Wie zit daar achter? Theo van Gogh wil eerst weten wie de afspraak financiert. Het is voor mij wel duidelijk waarom dit nu komt. Ze proberen mij te laten stoppen met mijn proces door mij een worst van drie ton per jaar voor te houden.

De visboer (die extravagant duur is, elf piek voor kabeljauw), waar ik vier weken niet was geweest, zei eerst: ‘Verloren zoon,’ en toen hij nog eens had gekeken: ‘Je straalt niets uit, wat is er?’ Mijn hoofd is nog niet normaal, ik weet het.

7 maart 1997

Ellen Pasman had met de Rijksrecherche gesproken over het onderzoek naar de meineed van Docters van Leeuwen. Er werd gezegd dat het een extreem gevoelig onderwerp was. Kan je wel zeggen. Het leek hen een misverstand tussen het Kamerlid Piet Stoffelen en Docters van Leeuwen. De Haagse schuivende panelen zijn weer aan het werk. Al naar gelang de tijd verstrijkt, worden de feiten stap voor stap in de gewenste richting verdraaid.

Eindelijk is er een brief naar het bestuur van de nvj gegaan.99 Ik ben het er niet helemaal mee eens, maar ik ga ervan uit dat Ellen en Peter het beter weten dan ik.

Ik had weer bijna een aanvaring met Ellen. Ik vroeg haar heel rustig of zij nog overwogen naar Zuid-Afrika te gaan. Ze zei dat daar niet echt het geld voor was, en dat ze hoge lasten hebben. Dat begreep ik. Toen vroeg ik: ‘Wanneer komt dat voorschot van de rechter?’ Een normale vraag dacht ik.

‘Half april.’

‘Dan krijg je je kosten toch terug?’

‘Als eerst maar die kosten van Christo terug zijn,’ zei ze. Dat ging over ongeveer 8.000 gulden.

Ik ontplofte weer met het gevolg dat mijn hoofd weer aan alle kanten zeer doet. ‘Wat is dat toch voor waanzin die jij kletst! Het voorschot van de Staat is toch meer dan 8.000 gulden? Dus waar hebben we het over?’ Toen ben ik gestopt, want het ging weer helemaal mis.

Ed belde me vanaf Schiphol en ik vertelde hem van mijn hoofdpijnen als ik kwaad werd. Hij adviseerde me naar Delprat te gaan en daar niet mee te wachten tot maandag.

Theo van Gogh belde dat hij me een contract zou sturen en hij zou telefonisch 5.000 gulden naar mijn giro over laten schrijven. Hij kreeg geen contract van Neal Lachman, en blijft

van mening dat we moeten weten waar het geld vandaan komt.

Peter Nicolaï vindt het een vreemd contract, vol tikfouten en adviseerde Lachman te zeggen dat hij me direct 30.000 gulden zou moeten geven als hij serieus is. ‘Stel je voor,’ zei Peter, ‘dat het witwasgeld is of dat Bouterse erachter zit.’

De stoomkamer in Thermos heeft me ontspannen en de problemen in mijn hoofd laten verdwijnen. Maar ze zijn er nog steeds.

Peter belde uit Hillbrow. ‘Please be kind to Ellen,’ zei hij, ‘and do it for me.’ Ik zei hem dat ik 250 gulden zou betalen voor de kamer als ik weer kom. ‘But you already have been so generous,’ zei hij. Maar als het om Peter gaat, kan ik niet vrijgevig genoeg zijn.

Hofland heeft het filmmateriaal gezien, en vond het prima en gaat Theo van Gogh bij de vpro binnenbrengen.

8 maart 1997

De International Herald Tribune besteedt vijf pagina's aan de dubieuze betalingen van de Indonesische Lippo Groep aan verschillende openbaar aanklagers en mensen rond Bill Clinton, onder wie ook betrokkenen bij de campagnekas van Clinton.100 Ook daarover vind je niets in de vaderlandse pers.

Theo heeft woord gehouden, zijn poen is binnen. Nu heb ik 9.000 gulden in kas en mijn ticket naar Zuid-Afrika is al betaald.

Kom tot helemaal niets. Geen werk, niets. Hopeloos. Mijn hoofd is weer bijna normaal, maar nog niet helemaal.

Neal Lachman belde en zei dat hij het contract zelf geregeld had, overgenomen uit een boek van de nvj. Ik zei hem dat hij me ook meteen de 30.000 gulden kon geven die hij me in het contract garandeerde, zoals Nicolaï opperde. Maar daar kon geen sprake van zijn, want hij had nu al zijn geld nodig om dit alles van de grond te krijgen.

9 maart 1997

Ik heb vanmorgen tien cassettes met klassieke muziek voor Peter uitgezocht.

Rond negen uur kwam Wouter Kok. Hij had zijn racefiets meegenomen in de trein en zou op de fiets teruggaan naar Amersfoort. We spraken tot de middag en het was of hij nooit weg was geweest. Hij had een notitieboek bij zich en maakte

steeds aantekeningen, zoals ik dat ook altijd deed bij Mead, Delgado of Peccei.

Na Wouter ben ik even naar Thermos gegaan. Mijn hoofd lijkt weer normaal te zijn.

Om 17:00 uur stond Gino voor de deur. Hij komt morgen slapen. Toen ik even later een briefje bij Ellen en Peter in de bus wilde stoppen, en besloot ook bij Gino een briefje af te geven, zag ik hem zijn fiets binnenzetten, in gezelschap van een langharige blonde meid. Waarom maak ik me nog druk om hem?

Hij was al eens getrouwd en nu trapt hij er weer in.

Ik denk dat Bob Woodward vandaag weer een sensationeel artikel heeft geschreven over Chinees geld via de Indonesische Lippo Group en de invloed op de Amerikaanse verkiezingen, maar het verbaast me dat niemand het tot nu toe heeft gehad over de rol van Suharto, die toch heel wat relaties heeft bij dit conglomeraat.101

Vanavond belde Ellen om te vragen hoe het met me ging. Er volgde een gesprek van een half uur, wat me opnieuw duizelig maakte. Het was alsof mijn hoofd weer op springen stond. Ik kan beter geen contact meer met haar hebben. Zij is twee jaar geleden over haar toeren geraakt en kreeg toen medicijnen. Als het zo doorgaat, beland ik ook in die soep.

10 maart 1997

Ik schreef Ellen en Peter dat ik baal dat de zaak weer stil ligt en dat ik vind dat zij meer samen moeten werken en zich niet tegen elkaar moeten laten uitspelen door de nvj.102

Suriname haalt de ambassadeur terug voor overleg. Kan ook niet anders. Het Haagse geklier tegen Bouterse en het gezeur over drugs hangt Paramaribo terecht de keel uit.103

Als Richard Reeves in de International Herald Tribune Bung Karno ‘an incompetent tyrant’ noemt, wens ik haast dat er een einde wordt gemaakt aan ‘vrijheid om onzin te verkopen’, wat de persvrijheid feitelijk steeds meer is. Volgens Reeves was het Sukarno die een autocratie schiep, die er uit moest zien als een democratie. Suharto was de reddende engel, die wel honderdduizenden mensen liet vermoorden, (wat Reeves vergeet te vermelden), maar de generaal leidde het land van ‘a chaos to order and from poverty to prosperity’.104

In Newsweek sprak Suharto met Pranay Gupte. De generaal

zadelde de interviewer met zoveel leugens en hypocriete onzin op dat het eigenlijk geen wonder is dat de wereld het spoor ten aanzien van Suharto bijster is.105

Rens Broekhuis belde dat de filmmaatschappij Shooting Star de documentaire gaat financieren. Ze willen meegaan naar Zuid-Afrika om de film met mijn werk daar uit te breiden.

Ik las een column van E.J. Bomhoff over 25 jaar ‘Grenzen aan de Groei’.106 Ik kan haast niet geloven dat het al een kwart eeuw geleden is dat ik mijn film daarover maakte en dat de nos die uitzond.107

Ik belde Ellen in Keijzer waar ze met Stieven Ramdharie had afgesproken. Ze had Erik Jurgens gebeld, die het ook idioot vond dat de nvj niet meer mee wil doen, en zou Verploeg gaan bellen, met Abram had hij al contact gehad, maar bij hem kreeg Jurgens geen poot aan de grond.

Ellen was ook even bij Martin van Amerongen van De Groene Amsterdammer binnengewipt, die meteen al zei twaalf minuten voor haar te hebben. Hij wilde niets in De Journalist schrijven over mijn proces ‘want je schrijft niet tegen de journalistenbond.’ Toen Ellen tegen hem zei: ‘We knokken eigenlijk tegen de inlichtingendiensten,’ antwoordde hij: ‘Dat weet iedereen.’ Hij wilde wel een persoonlijke brief aan Hans Verploeg van de nvj schrijven.108

Stieven Ramdharie had zich even imbeciel als altijd gedragen en stelde meestal niet te volgen vragen. Ellen blijft een uitstekende advocate, to the point, en spant zich totaal in voor deze zaak. Juffrouw Etty, door Hofland voorgesorteerd voor een gesprek, had haar gisterenavond laten barsten en had niet thuis gegeven. En toch drijft deze overactieve dame me op dit moment over de rooie.

11 maart 1997

Gino kwam al vroeg. De blonde griet had hij om de een of andere reden moeten helpen, en sliep daarom in zijn huis. Hij was weer heel lekker en had bijna heel de nacht een lat. Vanmorgen bij het weggaan, wilde hij mijn bruine jack weer aantrekken, maar dat wilde ik niet. Hij draaide er weer omheen, maar uiteindelijk werd duidelijk dat hij hier wilde zijn als ik in Zuid-Afrika ben. Dat gaat natuurlijk niet door. Hij is toch altijd uit op persoonlijke voordeeltjes.

Ontmoette Dave Schram en Hans Post van Shooting Star. We hebben twee uur over de documentaire gesproken. Ik heb de indruk dat ze werkelijk achter dit project staan. Was trouwens verbaasd over wat ze allemaal al wisten. Hij liet me zien dat er op internet 4.800 artikelen - ook veel in de vs - over mij beschikbaar zijn. Ik wist niet wat ik zag.

Ellen denkt dat mijn brieven aan Verploeg nu niet meer aankomen. ‘Hans eet je brieven op!’ faxte zij mij vandaag. De brief die ze verstuurd hebben aan Abram is op de nvj achtergehouden. De brief is nu naar Abrams privéadres gestuurd.

Ik was toe aan frisse lucht en wandelde naar mijn bruggetje in het Warmoeskwartier. Ontmoette eerste de zwerver op de woonboot, die eeuwig rondvaart. Ik leerde hem kennen omdat zijn hond op dek me opviel. ‘Het is aanpassen,’ zei hij, ‘als je water nodig hebt is er geen kraan en ik heb maar twee televisiestations aan boord.’ Daarna ontmoette ik voor een praatje, Stephan Klijn, een blonde bink uit Arnhem, glazenwasser van beroep. Hij heeft dat gedaan vanaf zijn zestiende en stopte toen hij 28 was. Hij heeft nu een galerietje.

Bob Tapiheru belde. Het interview dat Ronald Frisart, die nu in Djakarta zit, hem had afgenomen is verschenen.109 Ik ruik een list, maar ik hoop dat ik verkeerd zit.

Ik heb Peter Nicolaï verweten dat hij mij in een brief aan Ron Abram van de nvj niet in bescherming heeft genomen. Hij antwoordde dit met een doel te hebben gedaan ‘want daar was de brief niet op gericht.’

‘Dan had je me er helemaal buiten moeten laten en me ook niet moeten citeren.’ Ik denk dat heel wat advocaten denken dat zij slim te werk gaan, maar in werkelijkheid de ene stommiteit na de andere begaan. Peter vertelde dat Abram hem had opgebeld dat zijn brief aanvankelijk verkeerd was ‘opgeborgen’ bij de nvj, maar nu dus toch boven water was gekomen. De nvj wordt inderdaad door Verploeg als een politbureau geleid, zoals ik heb geschreven. Er is geen vertrouwde Wim Klinkenberg meer, die door zijn integriteit deze heren voor de ergste blunders had kunnen behoeden.

12 maart 1997

Ben van der Velden schrijft in alle ernst dat Hans van den Broek ‘ongelukkig’ is over de afwijzing van Turkije als lid van de eu.110 Hans is altijd ongelukkig als de Amerikanen iets willen wat niet lukt. Hij had gewoon bij akzo moeten blijven.

Lachman houdt zich niet aan wat hij zei te zullen doen. We zullen zien, maar het is geen zuivere koffie met die man.

Ik ben voor Nicolaï achter de namen en adressen van de bestuursleden van de nvj aangegaan.

Ellen Pasman had Henk Hofland bij Scheltema gezien. Hij noemde mij ‘zijn beste vriend’. Ja, ja.

Ik heb gisteren overlegd om een televisieploeg in Zuid-Afrika te krijgen. Misschien is dat effectiever dan het geklets van de advocaten.

Ik ontmoette Theo van Gogh en Rens Broekhuis in Americain. Rens wilde Onno en co. meenemen om te filmen, maar ik vind dat we met lokale ploegen moeten werken, die weten wat er speelt in Zuid-Afrika. Daar ging Theo in mee. Ik blijf me afvragen wat hij in Rens ziet. Ze gingen akkoord Viljoen en Landman te filmen in het weekend dat ook Ellen en Peter in Pretoria kunnen zijn.

Wat me erg verbaasde was het geroddel van Theo over Ellen. Dat ze bezig is in mij een vadercomplex af te reageren, dat ze voor mijn zaak bij Höcker, Rueb & Doeleman zeven à acht ton had vergooid, dat Nicolaï meehobbelde om te redden wat er te redden viel. Hij had ook gehoord dat Ellen in het Holiday Inn in Pretoria braaf aan mijn bedje had gezeten. Wat een wespennest! Ellen is in Pretoria nooit in mijn kamer geweest. Ik heb hier Nicolaï en Ellen later wat over verteld, want er moet wat aan gedaan worden. Waar heeft Theo dit trouwens gehoord? Heeft hij bij Doeleman gefilmd?

Wat me ook opviel was dat Theo uitzonderlijk onaangenaam over Hofland sprak, terwijl hij hem wel twee uur film heeft laten zien. De hemel mag weten wat hij over mij rondkakelt.

Lachman heeft een dozijn bv's op het eiland Guernsey wist Theo te vertellen. Dat is het eiland vanwaar ook Hugo van Reijen opereert.

13 maart 1997

Toen Hans Lonis hier was om de dozen voor Zuid-Afrika met touw dicht te binden, sprak hij over Iwan Beek. Ik vroeg hem hoe Eduard met hem was. ‘Nou,’ zei Hans, ‘ik keek er wel van op toen we aan de keukentafel zaten, dat Peter achter Clifford stond en zijn armen om hem heen sloot.’ Ik wist gewoon niet wat ik hoorde, al was ik ook niet geheel verrast.

De zon is heerlijk en ik luister naar Horowitz. Nu op naar Hillbrow. Ik voel me totaal bevoorrecht af en toe te kunnen verdwijnen.

20:00 uur, KL597 naar Johannesburg

Ik heb 30 kilo overbagage mee om Peter te kunnen bevoorraden. Ik kan niet wachten hem te omhelzen.

Het eten aan boord is veranderd in een kostschoolhap. Naast me zitten twee vette taarten. Heel vervelend.

Ik ben begonnen in Emotional Intelligence van Daniel Goleman.111

14 maart 1997

06:45 uur

De reis is geen traktatie. De ruimte is oncomfortabel. Ik ben in Goleman al meteen informatie tegengekomen die ik graag 25 jaar eerder gehad zou hebben. Impulsiviteit heeft direct te maken met de amygdala, welke een overheersende positie inneemt in ‘our mental life, something like a psychological sentinel, challenging every situation, every perception, with but one question in mind, the most primitive: is this something I hate? Something I fear?’ Het is allemaal nieuw en nu ben ik al 72 jaar.

Ik las in Elsevier dat Paramaribo de lijfarts van Desi Bouterse, Humphrey Hasrath, tot ambassadeur in Den Haag had willen benoemen. Maar de bekende botte bijl van Buitenlandse Zaken (als gewoonlijk niet werkelijk over de man geïnformeerd) wees de benoeming af.112 Wat een stomme zet, de zoveelste in de richting van Suriname.

20:00 uur, Hillbrow

Peter en Edwin kwamen me afhalen van het vliegveld. Er waren geen problemen bij de paspoortcontrole en ik zeilde moeiteloos met al mijn bagage door de douane.

Edwin had lamsboutjes gekocht om mijn komst te vieren. Hij werkt nu op een computer en ik ben bang dat hij een computerfreak wordt, tot ergernis van Peter. Edwins column was in Outright verschenen en is geweldig. Hij zat weer bijna meesterlijk van alles te vertellen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums