Logo DBNL
Memoires 1997-A (2020)

Memoires 1997-A

(2020)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Johannesburg

1 januari 1997

09:00 uur, Hillbrow

Wat een nacht. Ik ga eerst naar bed.

15:00 uur

Het was een slagveld vannacht in Hillbrow. Op Pretoria Street, Kotze Street en Caroline Street gooiden de nieuwe zwarte bewoners van Hillbrow van alles van de daken en uit appartementen de straat op. Zakken huisvuil, flessen, meubilair, alles werd naar voorbijgangers en passerende auto's gegooid. ‘The rainbow nation joins the world,’ zei Peter. Toen ik in 1986 hier kwam wonen, was iets dergelijks ondenkbaar. Iedereen ging uit zijn dak. Tegenover ons ligt Parktown, overwegend blank, waar het volkomen rustig was. Broer Hendrik zei het altijd al dat zwarten in de basis destructief zijn. Edwin noemt het de ‘necklace mentality’.

Ben naar Club 58 gegaan, die nu overwegend zwart en gekleurd is. Aanschouwde de horde die daar bezig was. Ik deed gauw oordopjes in vanwege de krankzinnige muziek. Er waren jongens bezig oogdruppels in de drank van andere bezoekers te doen.1 Dat is Peter ook eens overkomen, hij werd er toen helemaal gek van. Er was een zwarte jongen met een Javaans gezicht, die me meetroonde, en zijn kleren begon uit te trekken en een condoom te voorschijn haalde. Niet in een miljoen jaren dus. Een Indiase jongen trakteerde me op een love bite in mijn nek. Uiteindelijk heb ik me samen met een jonge boetse2, in leren vest, afgetrokken, waarna hij zei: ‘Happy new year!’ Peter en ik spraken veel, ook na het middageten. Edwin en Peter gingen winkelen en twee nieuwe flessen whisky stonden weer gereed, als altijd. Edwin suggereerde dat ik mijn Memoires zou afsluiten met een foto van mijn penis, of een naaktfoto van mezelf als ik 85 ben. De dagboeken gaan tenslotte over bloot-

geven, meende hij. Ik begrijp zijn achterliggende gedachte, maar ik vind mijn hersenen op sterk water passender.

Mangosuthu Buthelezi heeft zich voor de zoveelste keer beklaagd dat de door het anc gedomineerde regering, waar hij deel van uitmaakt, steeds meer de bevoegdheden van de provincies inperkt en naar een eenheidsstaat toewerkt. Hij noemde de communistische partij ‘een lintworm’ in de buik van het anc.3

Ik lees de kerstrede van Beatrix. Gezeik in de ruimte. Lange reeks open deuren. Het wordt steeds erger. Ze lijkt bang om in 1997 haar ouders te verliezen.

‘Het Westen moet haar universele illusies opgeven,’ zegt Samuel Huntington van Harvard. Zijn nieuwe boek Clash of Civilisations lijkt bittere noodzaak.4

Vic Vernède vroeg me voor vanavond. Ik heb ja gezegd, maar Peter maakt mijn favoriete pasta. Moet ik Vic nu afbellen? Ik accepteerde maar, zodat ik niet weer naar Club 58 zou gaan.

Het is vreemd om hier weer te zijn, tien jaar nadat ik hier kwam.

Ik was moe en wilde vroeg slapen. Peter kwam even praten. Ik sprak met hem in bed. Hij is scherp als altijd, ook al zijn de twee flessen whisky nu al weer verdwenen. Ik begrijp het niet, maar er is niets wat ik kan doen.

Hij wees erop dat ook het afgelopen jaar 250 blanke boeren en hun vrouwen waren vermoord. ‘Niemand praat er meer over. Het staat alleen nog in The Citizen,’ zei hij. Hij wees ook op het enorm hoge aantal vermoorde politiemannen. Peter en Edwin gaan uit. Dan kan ik nog wel naar Vic gaan.

Vic nam me eerst mee naar zijn dochter Martina en haar man, die net zo vreemd en onaangepast is als Martina. Het was eigenlijk vervelend. Het eten laat op de avond bij Margriet en Vic was wel gezellig, maar wel zeer à l'improviste. We spraken over ‘de rode knop’ naar aanleiding van het boek The End of Sukarno, van John Hughes, wat hij aan het lezen was.5 Ik belde Landman bij Vic, rond zeven uur, maar kreeg hem niet te pakken. Ik ga niet op de bonnefooi naar Pretoria, dus ik zal morgen nog eens proberen hem te bereiken, evenals Buthelezi, Viljoen en Groenewald.

2 januari 1997

De twee poezen liggen lief in Peters leren stoel uit Amerbos. Ik heb twintig nieuwjaarskaarten verstuurd, onder andere aan Dewi en Stephen Cohen.

Ik sprak met Sue, de huismeester over Peter. ‘Sometimes he is lonely. Then he comes and puts two arms around me.’ Ze zei dat ze voelde dat er iets niet goed is met Edwin en dat hij dingen voor haar achter houdt. Ik weet al lang dat dat zo is. Hij manipuleert Peter, die dit tot op heden gewoon toelaat.

Sue begrijpt niet waarom ik Peter niet aanmoedig aerobiclessen te geven in de extra studio die zij huren. Sue denkt dat Edwin dat tegenhoudt. Toen ik erover begon tegen Peter toen hij vanmiddag thuiskwam, zei hij dat het niet de goede locatie is, omdat mensen hun auto niet willen parkeren in Hillbrow.

Ik luister naar Debussy, zo weldadig, goddelijk.

Het was een kalme dag vandaag. Ik heb veel gesproken met Edwin en Peter en verder veel gelezen en stapels kranten geknipt.

3 januari 1997

Ik droomde vannacht weer van alles, maar het meeste ben ik weer vergeten, zoals gewoonlijk. Ik weet alleen nog een flard, namelijk dat een gedeelte van mijn persklare Memoires op de Westerkade was gestolen.

Het valt me steeds weer op hoe zwarten me voortdurend begroeten, of Nieuwjaar wensen met ogen waar warmte en vriendelijkheid uit spreekt.

Carl Niehaus wordt de nieuwe ambassadeur van Zuid-Afrika in Den Haag. Dan krijg ik zeker de documenten niet, die ik nodig heb. Hoe moet ik mezelf beschermen tegen nieuwe pogingen van Den Haag om het me moeilijk te maken in Zuid-Afrika? Zolang Buthelezi hier is, ben ik veilig.

Met de brief van 16 december 1996 van Den Hertog - waarin hij schrijft dat de Staat nooit onrechtmatig tegen mij heeft gehandeld - in mijn achterhoofd, heb ik Beatrix nog maar eens geschreven dat we goed op weg zijn met onze bewijsvoering van het tegendeel. Ik heb haar nog maar eens duidelijk gemaakt dat ze wordt omringd door leugenaars, en erop aangedrongen dat ze met Van Mierlo gaat praten om de zaak op te lossen.

Ik ben in Parktown gaan praten met de Afrikaner journalist Otto Krause. Hij is uit de journalistiek gestapt en consultant geworden, want er waren in zijn vak geen pensioenregelingen. Hij heeft de flat naast hem erbij, en de muren doorgebroken. Hij woont nu in een paleis. Hij drinkt te veel en rookt als een

ketter. Hij voorziet de komende tien jaar de desintegratie van Zuid-Afrika. Zeker, F.W. de Klerk had goed werk geleverd, maar hij heeft de Afrikaners verraden. Oud-president P.W. Botha zei steeds: ‘Waarom zoveel haast?’

Krause zei dat Afrikaners het Volksfront van generaal Viljoen zien als ‘licking the asses of the anc.’ Ik zei te betwijfelen of Viljoen zo'n type was.

‘Willem, the Freedom Front was fooled by the anc, including Roelf Meyer. The anc got everything it wanted in the new constitution.’ Dat is misschien wel waar.

Toen ik terugkwam van Krause heb ik Peter en Edwin op lamsboutjes getrakteerd, waarna ze me rond kwart over tien afzetten bij Club 58. Het was er behoorlijk druk en ik ging pas om 01:30 uur weg, na een trio met een zwarte en een blanke jongen. Ik heb ook nog wat gespeeld met twee Indische en verschillende andere zwarte jongens. Het was een goede oogst.

4 januari 1997

Edwin heeft als The Baroness de Mr. Gay South Africa wedstrijd gepresenteerd. FAIR LADY kwam met een verhaal, geschreven door een vrouw die nog nooit van The Baroness had gehoord en in haar stuk ook niet veel blijk gaf van kennis van de homogemeenschap in Zuid-Afrika.6 Edwin was laaiend over het artikel. We spraken over de macht van journalisten die de waarheid vervormen en zo de vijf miljoen lezers van het tijdschrift een verkeerd beeld geven van zijn show. Ik zei hem zich er niet druk over te maken omdat de meeste van die lezers het stuk de volgende dag al vergeten zijn.

11:00 uur, park

Morgen ga ik naar Ton en Ria Rebel.

Hier in het park wordt gevoetbald door jongens uit Angola. Ze waren aardig en wilden de tijdschriften die ik bij me had inzien. Een jongen zei zelfs naar Amsterdam te willen komen.

21:00 uur

Toch begrijp ik de relatie van Peter en Edwin niet. Edwin blijft steeds maar dezelfde verhalen en anekdotes opdissen, en blijft bezig met zijn voordrachten als barones. Het is best vermakelijk en het zullen ongetwijfeld intelligente, humoristische sketches zijn, maar na een tijdje wordt het eentonig - laat staan als je er vijftien of twintig jaar naar moet luisteren. En Peter laat

het gewoon gebeuren, paft een sigaretje, en zal er het zijne van denken.

04.30 uur

Vanavond zijn we naar een club, The Zoo, gegaan in Yeoville. Peter en Edwin kennen de eigenaar, Michael. Zij bleven dicht bij de uitgang om te kijken wie er zoal binnenkwamen. Ik wierp me in het strijdgewoel en liep tegen een lange blonde jongen aan, type Casper. We hit it off, tweede nummer in vier dagen.

Om 04:00 uur vertelde Edwin nog steeds zijn verhalen.

5 januari 1997

Peter zei dat hij zou moeten beginnen met het maken van aantekeningen over mij, die moeten aansluiten op de talloze brieven die ik hem schreef.

Nelson Mandela en F.W. de Klerk hebben scherp van elkaar afwijkende nieuwjaarredes gehouden. Mandela meende dat ‘the impact of reconstruction and development is beginning to be felt. In short, we have laid the solid foundations. The challenge of 1997 is to build on them.’ De Klerk ziet Zuid-Afrika als ‘a ship drifting downstream apparently rudderless’.7 Ze overdrijven allebei. De anc-regering probeert wellicht een nieuwe basis van leven te leggen, waarbij de zwarte bevolking voor het eerst gelijke kansen kan krijgen. Maar waar haal je van de ene op de andere dag massaal zwart beroepspersoneel vandaan?

Stuurloos is een ander overtrokken beeld. Mandela's groep is zo verstandig geweest op sleutelposities Afrikaner specialisten op hun posten te houden. Overigens heeft Mandela zwarte journalisten bijeen geroepen en hen berispt niet langer artikelen gericht tegen de regering te schrijven. Dit is op televisie uitgezonden en verschillende zwarte journalisten als Qwelane en Kaiser hebben al geschreven: ‘Hij wil ons muilkorven.’

Ik maak me een beetje zorgen om de aanhoudende strenge vorst in Europa en Westerkade 3D.

13:30 uur

Ik ben bij mijn oude vrienden Ton en Ria Rebel op bezoek geweest. Ze zitten nog altijd in hun heerlijke huis in Sandton, maar dat is nu wel als een vesting gebarricadeerd. Ze hebben ook drie honden. Ton is bang om 's nachts thuis te komen en rijdt dan eerst door de buurt rond en verkent deze dan uit angst

om overvallen te worden als hij uit de auto stapt. Prettig om op die manier als blanken in het nieuwe Zuid-Afrika te moeten leven.

Ik heb drie visjes gehaald, gekookt en aan de poezen gevoerd. Ze eten lief uit één bakje.

De betonnen en cementen vuilnisbakken op straat hebben nog steeds plastic zakken als vulling. Alleen zwarten gooien alles op straat, net als in Amsterdam.

6 januari 1997

Rotunda busstation

Ik wil geen spion van Peter en Edwin zijn, maar toen ik vannacht om 01:15 uur thuis kwam, was Peter geïrriteerd. Ik weet niet waarom, maar ik ben meteen naar bed gegaan omdat ik vandaag op tijd op moest voor mijn trip naar Pretoria. Toen ik vanochtend om 7:15 uur opstond, waren alle lichten aan, Peters kamer was open, de poes lag voor de schuifdeuren van de woonkamer en de koffie stond klaar. Peter was dus nog op. Er stonden blikjes bier op de keukentafel. Op een gegeven moment liep ik bijna tegen hem op. Ik zag dat Peter de drie blikjes bier weggriste en hij verdween zo snel dat ik het nauwelijks kon geloven. Ik ben er zeker van dat hij dusdanig onder invloed was dat hij mij er niet mee wilde confronteren. Vreselijk eigenlijk.

Edwin zei gisteren dat hij alle plezier in het leven had verloren. Ik zei ook dergelijke perioden te hebben gekend. Maar hij antwoordde dat hij alles al gezien had.

Hun relatie is van a tot z een ramp. Maar er is niets wat ik of iemand anders kan doen. Avond na avond hoor ik Edwin praten, en Peter zit het uit. Ze doen eigenlijk niets met hun leven. Ze praten zichzelf de nacht door en slapen overdag. Echt idioot. Ik zal me gedragen alsof ik niets hoor of zie.

11:15 uur, Holiday Inn, Pretoria

Ik had een lang gesprek met Christo Landman op het terras van het Holiday Inn. Hij bracht een kopie mee van de brief van ambassadeur Louw, inmiddels gecertificeerd met een stempel van de Zuid-Afrikaanse politie.8 Hij adviseerde het stuk meteen naar Lubbers en Broertjes te faxen. Hij spreekt morgen met generaal Viljoen, maar is geneigd hem er niet bij te betrekken.

Ik vroeg of hij met me mee wilde komen om minister Gatsha

Buthelezi over te halen de legger over mij op Binnenlandse Zaken vrij te geven. Hij zou erover nadenken.

Christo ziet de wereld als een jungle, waar de vijand achter de bosjes loert, gereed om aan te vallen.

Ik faxte de bestempelde brief van Louw naar Ellen Pasman.

Hillbrow

Toen ik thuiskwam, zat de deur op de knip. Ik heb tot 15:30 uur bij Sue gezeten, tot ik het licht in de keuken aan zag gaan. Peter deed de deur open, maar zei geen woord. Ik weet dat hij zich bespied voelt. ‘We are very private people,’ zei hij. ‘We had sex for six hours. Don't think you are the only one who has sex.’ Ik heb seks, maar ik hoop dat zij de liefde bedrijven.

Peter vertelde dat Ellen Pasman al driemaal had gebeld. Ze belde zojuist voor een vierde keer ‘en nu foeter je me nog uit ook!’ Ze vond dat ik haar had moeten vertellen dat ik vandaag in Pretoria zat, maar dat had ze kunnen weten als ze had nagedacht. Ze denkt dat de certificatie van de hand van Landman is, en temperde mijn verwachtingen hieromtrent.

7 januari 1997

Rotunda busstation

De bus is laat dus ik moest Marie Landman bellen.

Er is na gisteren iets veranderd. The act of toleration lasts only for so long. Edwin - daar ben ik meer dan ooit van overtuigd - is kwaadaardig. Na het eten gisteren kuste Peter hem op zijn hoofd, net als de anderen, en toen kusten ze in de keuken.

Edwin vertelde over de inhoud van de brieven van Riet en Trees voor Peter die hij had gelezen. Hij wil naar Nederland en Londen gaan om allerlei dingen te vieren, hun liefde en vriendschap van 21 jaar, Peters verjaardag, de sterfdag van Peters vader en zo meer.

Hij vertelde dat zijn oom Colin op latere leeftijd had ontdekt dat hij homo was. Colins vriend vond dat de relatie tussen Edwin en Peter al erg lang was, waarop ik zei dat dat niet ongewoon is onder homo's. Edwin verafschuwt het als iemand tegengas geeft.

Hij vertelde ook over brieven die hij steeds kreeg uit Zimbabwe, verkeerd geadresseerd, die maar bleven komen ondanks dat hij schreef deze niet meer te sturen. De vrouw bij de post in Hillbrow is een goede vriendin van Edwin en ik ben er zeker van dat Edwin haar heeft gevraagd om een stapel retourstickers voor deze brieven. Maar ik ben er vrijwel zeker van dat hij

ze ook voor mijn brieven gebruikt. Edwin is evil. Peter wil er niet aan en is er totaal blind voor.

09:40 uur

Ik zit hier nu al bijna twee uur en Marie wacht nu voor niets. Edwin kondigde ook aan dat hij en Peter in Tilburg gaan trouwen. Peter zit totaal op het verkeerde spoor. ‘I am in a trap,’ zei hij vorig jaar. Misschien heeft Edwin Peter tegen mij aan de telefoon horen zeggen dat hij niet zou weten wat hij zonder mijn brieven moest. Daarom komen er een boel brieven terug, ondanks dat ze goed geadresseerd zijn.

10:10 uur

Ik heb steeds geprobeerd aansluiting te vinden met Edwin, maar het is hopeloos. Ik ben niet in staat om het spel langer mee te spelen. De overige dagen moet ik dus wijden aan het grand theatre, for Peter's sake. Ik moet Peter nu met rust laten en hem laten trouwen met zijn vicious queen. Hij is gek, maar dat is wat hij wil.

Het is pijnlijk dit allemaal op te schrijven. Ik herken Peters levendigheid van vroeger, maar er is ook een kilte, omdat de barones hem tegen mij opstookt.

13:00 uur, Pretoria

Marie Landman en Erika Akkerman hebben een uur bij het busstation staan wachten. We reden naar een geheel blank, exclusief restaurant, waar we in de tuin aten en veel hebben gelachen.

Marie vertelde in de auto dat Viljoen akkoord was gegaan mij te helpen. ‘Hij stelde slechts enkele korte vragen en toen zei de generaal: “Help die man”.’

Christo voegde zich bij ons en gaf me meteen een brief, geadresseerd aan de ministers van Buitenlandse Zaken en Justitie van Zuid-Afrika, met het verzoek van zijn geheimhoudingsplicht ontheven te worden.9

Christo bevestigde wat Viljoen had gezegd, en zei verbaasd te zijn hoe kordaat en recht voor zijn raap de generaal handelde.

16:00 uur

Om 15:00 uur heb ik op het partijkantoor van het Freedom Front Constand Viljoen ontmoet. Er gaat nu inderdaad een brief uit aan de ministers van Justitie en Buitenlandse Zaken

met het verzoek de dossiers Oltmans ten behoeve van mijn Haagse proces vrij te geven.

Ik heb nu ook Pieter van Vollenhoven maar eens een kopie van de brief van ambassadeur Louw toegezonden om te laten zien hoe de zaakjes in Den Haag geregeld worden. Misschien kan hij bij Beatrix wel wat voor elkaar krijgen.

8 januari 1997

Hillbrow

Toen ik gisteren thuiskwam, stond er een grote zak koekjes op mijn hoofdkussen. Peter moet iets gezegd hebben tegen Edwin, want tegen mij benadrukte hij dat Edwin ze voor me had gekocht. Wat moet ik daar nu weer van denken?

Toen ik Edwin voor het eten vroeg of hij al besloten had wat hij zou doen als reactie op het artikel over zijn show, werd hij vreselijk boos. Hij hield een tirade zo vol van haat en gecalculeerde valsheid om de journaliste neer te halen dat ik van de ene verbazing in de andere viel. Ik probeerde bij Peter een reactie op de uitbarsting van Edwin te ontdekken, maar hij ging naar de keuken om te kijken hoe het met het vlees ging. Toen hij terugkwam zei hij: ‘It was burning,’ waarop Edwin tegen hem snauwde: ‘I am talking!’, om vervolgens door te gaan tegen mij zijn gemenigheden te spuien. Toen hij daarmee klaar leek te zijn, zei hij met en afschuwelijke lach tegen Peter: ‘And what did you want to say schat?’

Ik zei niets, maar ik kon wel janken. Ik zou er iets aan willen doen, maar ze zijn teveel in love. Tijdens het eten pakt Edwin Peters hand vast, en in de keuken vraagt Peter om een kus. Tenzij Peter gek wordt, moet hij zich inwendig wanhopig voelen. Maar daar kan ik geen enkel teken van ontdekken.

Ik ging om 20:30 uur naar bed en sliep tot vanmorgen.

Sue, die een Zimbabwaanse is, zei vanmorgen: ‘Even in the days of the war in Zimbabwe, no-one was attacked or raped like here, nor were our homes burglarized. They are a different brand of kaffirs here: they kill first.’ Misschien was dat ook de reden voor apartheid? Marie zei ook dat ze zich zorgen maakt over de Kaap en wil nog steeds vertrekken naar Australië, zodat haar kinderen niet in deze omstandigheden hoeven op te groeien. De straten in Pretoria waar ik was, waren ook een zootje en Christo zegt dat het daar 's avonds ook gevaarlijk is.

15:00 uur

Ik bracht vier uur door met Joa Calkoen. We begonnen in het

Holiday Inn, reden daarna naar Fourways Gardens en aten daarna een sandwich bij zijn country club. Hij is overtuigd dat Mandela voor 1999 terug zal treden. Hij vormt een hinderlijke barrière voor alles. Mandela was tegen de doodstraf om misdaad te bestrijden en houdt teveel corrupte en onkundige anc'ers de hand boven het hoofd. Pas als Mandela verdwijnt, zou Zuid-Afrika snel vooruitgaan en ‘the economic engine of Africa’ kunnen worden.

Fourways Gardens is een terrein van tien vierkante kilometer nabij Johannesburg, met bewaking en hefbomen, waar mensen die binnen deze enclave wonen ramen en deuren te allen tijde open kunnen houden. Er is een meertje en een golfbaan. Rijke Indiërs zijn eveneens welkom. Het is een oase in een zee van ellende en extreme armoede. We stopten bij een viswinkel, waar ik vis kocht voor vanavond.

22:00 uur

Er stond een brief van J.M. Spaarwater in The Star.10 Dat was de beschermheer waar generaal De Villefort du Toit me tot tweemaal toe mee samenbracht voor een etentje. Zelfs deze belangrijke man is door de knieën gegaan voor de chantagepolitiek uit Den Haag om mij uitgewezen te krijgen.

Buthelezi heeft niet gereageerd op mijn fax, wat ik heb doorgebeld aan Christo. Het lijkt erop dat Buthelezi zich verschuilt en mij niet wil ontvangen, misschien op advies van zijn advocaten, Piet Colyn of de ‘vriend’ van Froger. Zouden ze bang zijn dat ik mijn claim tegen Zuid-Afrika weer opstart?

Vanavond ging ik samen met Edwin naar Club 58, want Peter was al vooruitgegaan. Hij hoorde mij met Edwin praten over de toekomst en geldzaken, en daarvoor slaat Peter op de vlucht. Peter schrijft me trouwens geen brieven meer voor bij de koffie in de ochtend.

9 januari 1997

Ik heb opnieuw geprobeerd Buthelezi te pakken te krijgen. Ik kreeg zijn secretaresse in Ulundi aan de lijn. Buthelezi was nog steeds in Durban, maar zou vanavond weer in Pretoria zijn. Dus toch nog maar een fax gestuurd, deze keer naar zijn assistent Dhlamini in Pretoria.

Helaas ga ik deze reis Spaarwater niet ontmoeten, want hij komt pas zaterdag terug en ik vertrek na het weekend weer. Ik heb hem geschreven of hij bereid is Christo te vertellen wat hij

van mij wist op basis van de twee ontmoetingen die we hebben gehad en de rapporten van de geheime dienst.

10 januari 1997

07:00 uur, Rotunda busstation

Er lag voor het eerst weer een briefje van Peter bij het koffiezetapparaat, ook al waren ze beiden nog op om 05:45 uur. Peter was aangeschoten van het bier, Edwin begint voor het eten al met whisky.

Er waren vier brieven voor Peter en een luchtbrief van Trees. Met verbazing zag ik dat Edwin de brief van Peters zuster openmaakte en als eerste las. Peter merkte mijn verbazing en snauwde: ‘Ergert het je dat Edwin die brief eerst leest?’

‘I couldn't care less,’ zei ik. Maar ik verzweeg dat Trees mij had gezegd het niet prettig te vinden dat ze nooit meer echt aan haar broer kon schrijven, omdat zij vermoedde dat Edwin altijd alles meelas.

Ik denk dat een verhouding, iedere verhouding, dient te rusten op respect voor elkaars privacy. Als ik een lover had, zou ik zoiets in geen duizend jaar toestaan. Zelfs in de ultieme liefdesrelatie is ruimte voor eigenheid een voorwaarde voor bloei.

Ik ben benieuwd of ik vandaag Buthelezi zal kunnen ontmoeten. Ik twijfel eraan, maar heb voor de zekerheid een pantalon aangetrokken in plaats van jeans.

08:30 uur, Translux naar Pretoria

Ik zal voor Peter de cassette van Feltsman en twee cassettes van Rachmaninov achterlaten en zal nog extra batterijen voor hem kopen zodat hij naar muziek kan luisteren. Ik hoop maar dat Peter het ondanks alles prettig vond dat ik er was.

Holiday Inn, Pretoria

Ik ontbijt met ham en twee gebakken eieren. Heerlijk, alleen de koffie is verschrikkelijk.

Dhlamini verzekerde me dat er geen problemen waren om minister Buthelezi te ontmoeten. Het zou een droom zijn als ik hem samen met Landman kan ontmoeten.

13:45 uur

Ik heb drie kwartier met Piet Uys op het terras van Holiday Inn gezeten, waarna we lasagne zijn gaan eten in het Brooklyn winkelcentrum.

Ik zit nu in de tuin bij Christo en Marie Landman. Christo vertelde dat twee weken geleden een Nederlandse ‘journalist’

zich meldde bij generaal Viljoen. Hij bracht een berg knipsels mee en, zei Landman, ‘hij was kennelijk gestuurd door de heren Ego en Van Oudgaarden, die nauw met de bvd samenwerken, om de generaal te overtuigen jou vooral niet te steunen.’11 De Haagse schurken gaan dus zo ver en blijven doorgaan met tegenwerken. Christo wil best mee naar Buthelezi. Hij is echter overtuigd dat het dossier Oltmans bij Piet Colyn allang is gezuiverd van alles wat voor mijn zaak van enig belang zou kunnen zijn. Marie Landman zei later hetzelfde. ‘Er is niets meer, wat jou zou kunnen helpen, Willem.’

We belden Dhlamini. Christo sprak vloeiend Zoeloe. Buthelezi had een kabinetsvergadering vanmorgen en nu zit hij in een lunch. Ik bood aan niet op bezoek te komen, maar hij wilde ons juist wel ontvangen. Toch geloof ik hem niet helemaal, want er kwam geen enkele reactie op mijn faxen.

‘J'ai été plus courageux dans mes écrits que dans ma vie,’ schreef Gide op 9 september 1940. Soms moet ik even de mind zuiveren, door me in de denkwereld van mijn oudste ‘vriend’ te verplaatsen.

17:10 uur, bus naar Johannesburg

Ik zat me te verbijten bij Landman in de tuin. Dhlamini belde niet om 15:30 uur, zoals afgesproken. Christo belde opnieuw en we werden om 16:00 uur verwacht.

Om 16:20 werden we door minister Gatsha Buthelezi ontvangen. Ik stelde Landman voor als consultant voor mijn advocaten. Christo vertelde minister Buthelezi dat generaal Viljoen de actie steunde om na te gaan wat had geleid tot mijn uitzetting uit Zuid-Afrika. De minister antwoordde dat het contact van Landman beter direct via hem kon lopen, dan via Piet Colyn. Christo diende hem rechtstreeks een brief te schrijven.

‘Zie je hoe ze elkaar wantrouwen,’ zei Christo later. Het was opmerkelijk dat Buthelezi zich uitstekend het gesprek samen met Peter en Piet Colyn in Pretoria herinnerde, waarin Colyn zich had laten ontvallen dat mijn uitzetting het gevolg was geweest van problemen in Den Haag, ‘where you obviously are hated.’ Hoe wist Colyn dat ik door Buitenlandse Zaken werd gehaat als staatsvijand nummer een?

Christo bood aan een affidavit op te stellen over het gesprek met minister Buthelezi.

22:30 uur, Hillbrow

Steeds weer vertelt Landman over zijn ervaringen als diplomaat in Den Haag. Hij kreeg eens bezoek van een medewerker van De Telegraaf. De man dreigde dat als Christo geen open kaart speelde, hij in de krant de ambassade de grond in zou schrijven. Hij hoorde de man enige tijd rustig aan drukte daarna op een bel van zijn bureau en twee veiligheidsmensen van de ambassade kwamen binnen. ‘Gooi die man eruit,’ was het verzoek van de plaatsvervangend ambassadeur. Vervolgens belde hij de hoofdredacteur van De Telegraaf met het verzoek om iemand anders te sturen.

11 januari 1997

Op aandringen van Peter heb ik Ellen Pasman teruggebeld. Zij was zeer verrast dat ik met Christo bij Buthelezi was geweest. Ik ben achteraf toch blij haar gebeld te hebben.

Christo vertelde dat een belangrijke dame hem in Den Haag kwam bezoeken, met de mededeling dat zij een vriendin was van Hélène Passtoors, de vriendin van Klaas de Jonge. Het verzoek was haar als koerierster voor het anc vooral geen visum te geven, want ze zou alleen maar in de problemen komen. Passtoors had een Nederlands en een Belgisch paspoort. Christo gooide de notities over het verzoek in de prullenmand. Na de lunch zag hij de prop liggen, haalde die er weer uit en gaf de visumafdeling opdracht Passtoors een visum te geven. Hij informeerde ook de ambassade in Brussel met dezelfde instructie. Nadat de dame in Zuid-Afrika was gearriveerd, werd zij zorgvuldig geschaduwd en afgeluisterd. De auto waarin ze vervoerd werd, een Peugeot 504 van een diplomaat van de Nederlandse ambassade (het zou de auto van Bentinck geweest kunnen zijn) met een uitgeholde achterbank voor wapenvervoer, werd gevolgd. Zij werd naar een wapendepot van het anc gebracht en alles werd met nachtcamera's gefotografeerd. De rest van de vangst is bekend.

Later onderhandelde Christo met ambassadeur Froger over de ruil van kapitein Du Toit tegen Klaas de Jonge. Froger wilde alleen naar Lusaka gaan. Landman overtuigde hem dat een missie van één man in Afrika geen indruk maakt en hij beter ‘een klomp’ medewerkers kon meenemen. De uitwisseling werd een succes. De nis bood Christo een betaalde vakantie aan als extra beloning.

Ik had opnieuw een ontmoeting met Otto Krause. Hij vertelde in 1991 samen met Willem de Klerk in Nederland te zijn geweest, als gasten van ambassadeur Nothnagel. De ambassadeur

zou hen naar een beroemd restaurant in Friesland brengen. Ze reden Noord-Holland rond en konden het niet vinden.

Ik legde hem mijn gedachte voor dat Zuid-Afrika wel eens naar een éénpartij dictatorschap van het anc kon gaan. Daar was Otto het niet mee eens. Hij noemde de blanken ‘too damned strong’ om door het anc weggepest te worden. ‘Mandela heeft gezegd: “Je vangt Boeren met een slappe riem”, en praat over verzoening op basis van het principe: maak geen slapende honden wakker.’ Hij zei ook dat de voormalige militairen nog steeds sterk zijn, ook al wordt daar niet over gesproken. Hij denkt dat de Boeren wel met rust gelaten worden.

Krause is goed geïnformeerd. Ik vroeg hem om een verklaring waarom de misdaad hier zoveel ernstiger was dan in andere Afrikaanse landen. ‘The key difference is, that South Africa possesses an industrial proletariat of one and a half million union members. Up north, rural blacks are calmer. Also after liberation, blacks here made an error in judgement. They reasoned the country is now ours. Now, we are boss. The anc always preached liberation before education. Now, they reap their bitter harvest.’

Toen ik naar Otto liep, liep een zwarte jongen met een grote paraplu op me af - het is hier al drie dagen bewolkt en ook vandaag is het lelijk, koud weer. ‘You will remain dry when it starts raining, you are smarter than me,’ zei ik tegen hem.

‘Don't worry,’ zei hij, ‘when it rains, I take you under mine.’ Het is veilig op de straten van Hillbrow als je stilletjes je zaken doet, net als jaren geleden. Maar nu zie je bijna geen blanken, op wat armen na.

Ellen belde nog dat ze Lubbers 27 januari wil horen, en daarna Van Velzen. Ze zei dat Den Hertog Punt wilde wraken, en dat ze daarom nu door wilde pakken.

Ik ben al spullen aan het pakken voor mijn vertrek. Ik wil graag naar huis, maar zou ook nog bij Peter willen blijven.

12 januari 1997

Peter wandelde om 07:45 uur mijn slaapkamer in. Ik was na een uitje pas om 04:00 uur naar bed gegaan, dus echt fris was ik niet. Hij wilde misschien praten, maar was ook best boos. Ik voelde me verdrietig terwijl ik naar hem keek en dacht aan zijn moeders woorden: ‘nu jij naar Zuid-Afrika bent, ben ik gerust.’ Gisteren had hij nog gezegd: ‘Soms als ik in tranen ben over de dood van mijn moeder, dan zit Kate12 daar en Poes hier

voor me en kijken ze verbaasd naar mij.’ Die woorden gingen me door merg en been, ook omdat we eigenlijk maar zo weinig privémomenten samen hebben.

Ik zou Peter alles willen geven om hem te steunen, behalve mijn leven. Mijn heilige doel is om eerst mijn Memoires af te maken. Ik haat het moment dat ik weer met mijn koffertje vertrek.

Ik ging naar buiten om meer batterijen voor Peter te kopen, zodat hij muziek kan blijven luisteren. Hillbrow is nu gedegradeerd tot een volwaardig township. Hier woont nu dus de zwarte chic, in de appartementen waar voorheen de midden- en onderklasse van de blanken woonde.

Ik ben mooi uitgekomen met het wisselen van 750 gulden voor 1.900 rand. Ik heb van alles kunnen doen, ook voor Peter, en heb af en toe op lamsvlees kunnen trakteren, terwijl ik in Nederland toch ook zeker 500 gulden of meer zou hebben uitgegeven in twee weken.

Ik had een vervelend telefoongesprek met Ellen. Van de ene op de andere dag zag zij toch af van een kort geding om Lubbers andermaal te horen. Zij had wel een verzoek om een voorschot bij de rechter ingediend, zoals Punt zelf had voorgesteld. Omdat ik ernaar vroeg, zei ze dat ze dat in december al gedaan had. Maar toen was ik in Amsterdam. Waarom weet ik er dan niets van?

Ellen is nog veel te opgewonden en ik wil niet dat ze allerlei dingen doet zonder overleg met mij. Het is tenslotte mijn zaak. Ik vertelde haar over de verklaring die Christo wil afgeven over de uitspraak van Buthelezi over Colyns woorden. Ze leek er weinig enthousiast over en vroeg er bovendien een verklaring van Peter bij.

Later belde Ellen opnieuw. Zij had Ronald Gase gebeld, die bereid was belangrijke documenten te geven. En Nicolaï wilde Lubbers pakken.

‘Als jij maar eerste viool speelt, en Vermeer moet er ook bij zijn.’

Vervolgens belde Christo. We namen de brief over Buthelezi en Colyn door en namen ook op dat Colyn verantwoordelijk was voor mijn uitzetting. Christo wilde me de brief persoonlijk overhandigen, zodat deze niet gecertificeerd behoefde te worden.

‘Jullie zouden Lubbers moeten benaderen met het verwijt dat hij geen notie had van wat er gebeurde, terwijl hij uiteindelijk verantwoordelijk was. Als jullie hem nu de door de politie bevestigde brief van ambassadeur Louw toespelen, begrijpt hij di-

rect waar het om gaat. Jullie landsadvocaat kan Louw niet oproepen, tenzij hij weer uit de hemel zou neerdalen.’ Christo zei ook dat de journalist die Constand Viljoen had bezocht Marcel Korten heette.13

13 januari 1997

09:15 uur, bus naar het vliegveld

Christo belde al om 07:15 uur. We spraken af om 11:00 uur op het vliegveld, waar hij me de brief zou overhandigen. Ik kan niet wachten die in handen te hebben. Nu luister ik naar Ravel en huil bij de gedachte dat ik Peter vandaag weer achter moet laten.

13:00 uur, vliegveld Jan Smuts

Christo Landman was al om 10:30 uur bij het postkantoortje op het vliegveld waar we hadden afgesproken. We gingen naar Wimpy voor een kop koffie. Christo vertelde dat hij in de vier jaar dat hij in Den Haag zat veel problemen heeft gehad met het Oud-Strijders Legioen (osl) en het Afrika Instituut van Van Oudgaarden, volgens hem frontorganisaties van de bvd. Beide clubs voerden een campagne bij toenmalig ambassadeur Louw, tegen hem en mij. Het bezwaar dat ze uiten tegen Landman was dat hij zich tijdens toespraken bij zo'n 120 bijeenkomsten kritisch had uitgelaten over het buitenlandbeleid van Nederland jegens Zuid-Afrika. Landman had daarmee succes, en Den Haag vond dat hij zijn diplomatieke status te buiten ging. Ego en Van Oudgaarden vonden dat Landman - en ook ik - de bilaterale betrekkingen vertroebelden.14 Generaal Dijkstra was de duif van osl, Ego de havik. De osl en Dijkstra onderhielden directe betrekkingen met de bvd. Christo denkt dat ‘journalist’ Marcel Korten naar Viljoen is gestuurd in een poging deze te overtuigen om hem zijn mond te snoeren, nadat hij in Nederland zijn verklaring voor Punt had afgelegd.

Landman gaf me zijn stuk over de uitspraken van Buthelezi en een brief aan Ellen, waarin hij beschreef wat hij me zojuist vertelde.15

Toen ik incheckte kreeg ik stoelnummer 33H. Ik zei niets en liep naar de manager. ‘I know all about you,’ zei hij. ‘Do you want upper deck or lower deck, window or isle?’ Ik kon mijn

oren niet geloven. Dit moet Marina van der Heijden weer geregeld hebben.

Vliegtuig

We stijgen op en iedere seconde ben ik verder verwijderd van Peter. Ik weet dat Peter blij was met mijn bezoek, ook omdat ik een nieuwe pagina omsloeg met Edwin, die ik adviseerde te gaan schrijven en zich niet te blijven fixeren om als acteur aan de bak te komen. Ik ga proberen snel weer terug te komen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums