Memoires 1996-A

[p. 9]

Amsterdam

1 januari 1996

Vught

Toon Quarles - vriend sinds de oorlogsjaren - haalde me gisteren om half zes van het station. We hadden een gezellig avond. Ik toonde de video-opnamen met Theo van Gogh, Pieter Jan Hagens en Het Journaal over het verhoor van Lubbers. Toon sprak geen woord van goed- of afkeuring. Hij gaf zelfs geen enkele reactie. Marlene glimlachte heel soms. Ook geen reactie. Zij zei alleen dat ik minder krachttermen op televisie moest gebruiken. Ik dacht: ik ben ik, en ik ben van deze tijd en niet van tempo doeloe.

Toon vertelde tijdens het diner bij kaarslicht dat je in zekere zin je integriteit moest opgeven om overeind te blijven in topfuncties bij Philips, zoals hij had. Ik vroeg hem hoe hij in die sfeer zoveel jaren bij Philips had overleefd. ‘Omdat ik een expertise had opgebouwd, waardoor ik in die sector onmisbaar was geworden.’ Gerrit Jeelof was nog in april op een aandeelhoudersvergadering verschenen en had er slecht, uitgemergeld en onherkenbaar uitgezien.

Marlene vertelde met zes dames te hebben gebridged, die mij alle zes een walgelijke man vonden. Zij dacht ook dat Theo van Gogh me eigenlijk op de video belachelijk had proberen te maken. Ik probeerde haar ervan te overtuigen dat hij juist een bondgenoot van me is.

Vanmorgen aan het ontbijt herhaalde zij zeer gekwetst te zijn geweest, toen ik haar over het incident met Van Roijen in Djakarta had geschreven dat haar schoonzoon Jan Quist in die zaak oneerlijk was geweest. Ik had toegevoegd niets meer met hem te maken te willen hebben. Hij was niet integer en dan zie ik hem inderdaad liever niet meer. Zij gaf wel toe dat hij oneerlijk was geweest, maar ik had informatie die hij me had toevertrouwd, gebruikt om tegen de Staat te vechten. ‘Jan moest toch zijn positie bij de bank veilig stellen,’ zei ze. Wat hij me verteld had was een oude koe die al jaren bekend was. Alleen nu kon ik verwijzen naar de tweede man van de ambassade waar ik dankbaar gebruik van had gemaakt.

Ik heb trouwens vannacht in bed - hetzelfde bed waar ik vorig

[p. 10]

jaar doodziek in werd - tot 01:30 uur in het boek van ambassadeur Matlock gelezen. Ik las vanmorgen nog een uur erin. Het is een ongelooflijk boeiende reportage met buitengewoon belangrijke observaties.

13:30 uur, Westerkade

Heerlijk om weer thuis te zijn. Vooral de absolute rotzooi gisteravond op televisie met Youp van 't Hek, was beschamend. En er was een soort waarzegster die horoscopen maakte, maar wie is nou geïnteresseerd in de horoscopen van Rudi van Dantzig of Frits Bolkestein?

Ik heb Trees gebeld en haar aangeboden een ticket naar Zuid-Afrika voor haar te betalen, zodat ze een maand bij Peter kon zijn. Ze benadrukte weer dat het niet werkte hard tegen hem te zijn. Daar heeft ze wel gelijk in, maar dat is dan ook het probleem. Hij had al veel eerder hard aangepakt moeten worden. Ik heb nog zeven pagina's Memoires getypt.

Het was spekglad voor de deur waardoor ik gevallen ben. Blauwe plek aan de binnenkant van mijn hand, kneuzingen, maar ik geloof dat er niets gebroken is.

Diabolo belde vanuit Genève. Misschien dat hij donderdag of vrijdag komt. Het moet dan maar.

2 januari 1996

Hoorde Sytze van der Zee op televisie zeggen dat Ischa Meijer ‘een heel belangrijk man’ in zijn leven was geweest. Soort zoekt soort. Met dergelijke opmerkingen word je in dit land prominent journalist.

Ik heb opnieuw Jan Willem van Cruysen gevraagd of hij zijn vriend Evert Santegoeds, die de financiën tussen Kerstmis en Nieuwjaar zou regelen, niet kan aansporen dit nu ook te doen. Volodja Molchanov uit Moskou stond op het antwoordapparaat, maar ik heb geen idee op welk nummer ik hem kan terugbellen.

Ontmoette Bertie Hilverdink bij een vriend van hem in de Jordaan. Later keek ik hem na toen hij weg strompelde met zijn hondje, wat een hartverscheurend gezicht was.

Er is geen post bezorgd om 17:00 uur. Ze doen maar raak. Er kraait geen haan naar. Dat heet privatisering.

3 januari 1996

Advocaat Vermeer deed een opmerkelijke ontboezeming. ‘De zaak Lubbers was te groot voor mij. Ik run maar een klein kantoor. Daarom durfde ik niet tegelijkertijd ook Dijkstal op de

[p. 11]

korrel te nemen. Het is waar dat ik zonder het gesprek met Irene Konings bij de nvj, er misschien helemaal niets van terecht had gebracht. U hebt gelijk, ik had inderdaad het bod van 600.000 gulden via de nvj van 1993 moeten noemen.’ Hij ging zelfs zover me te vertellen dat hij zijn best deed ook in beeld te komen, toen hij me aan zag komen wandelen, omringd door journalisten. Ik weet dat hij dat voor zijn kinderen deed. Maar toen hij zei dat mijn zaak boven zijn krachten lag, vroeg ik me af wat ik daar nu mee moest doen. Hij ging volkomen akkoord dat Peter Nicolaï erbij zal komen. Vermeer wil mij in de toekomst ook laten spreken bij de verhoren. Ik dacht: deze man blijft bij het team tot het bittere einde. Hij zei trouwens dat zijn ontboezemingen behoorden tot het geheim van Klein Amstelhove, de naam van het gebouw waarin zijn kantoor is gevestigd. Hij kan soms best geestig uit de hoek komen. Paul de Ridder belde dat in één week 63 exemplaren van Persona Non Grata bij de boekhandels waren besteld. Dat is interessant.¹ Paul had mijn reportage over Alexia Lejeune gelezen en geloofde niet dat iemand in Nederland dit zo zal durven afdrukken. Jan Kikkert en Paul zijn akkoord over de uitgave van zijn boek. Ik had Paul getipt dat Kikkert er geen uitgever voor kon vinden.²

Wim Wertheim had mijn stuk in Kleintje Muurkrant gelezen. Hij wil me spreken, want Bob Hering en Lambert Giebels gaan een biografie over Bung Karno schrijven. Dat wordt dezelfde soep met ballen als van Jan Blokker. Ik schreef hem een kort antwoord en stelde een lunch in het Holiday Inn in Utrecht voor.

Ik bezocht Con Hermens (84), de dochter van mijn grootvader (Willem Oltmans) en zijn tweede, Indonesische vrouw, Sima Sastropawiro. Con zei ook al het liefste nu maar te willen sterven. Zij is diep overtuigd dat de dood het betreden van een andere wereld betekent. Je geliefden wachten er op je, terwijl anderen door reïncarnatie naar de aarde terug zijn. Dat de dood het best bewaarde geheim op aarde is, is een feit. Ik lag hier later in sauna Thermos over te denken, tot een Indonesische jongen bij me kroop. This urge runs in the family.

Een vriend uit de jaren vijftig, Erwin Aschmoneit (toen militair) belde op en kwam een paar uurtjes praten. Hij heeft een

1 Nu ik dit teruglees in 2003, vind ik het eigenlijk een lachertje, gezien de publiciteit die ik en het boek hebben gekregen.

2 Redactie: Het gaat om het boek Crisis op Soestdijk: Nederland als bananenmonarchie, Papieren Tijger, Breda, 1996, dat in twee drukgangen van 1.000 exemplaren zou verschijnen, en waarvan de eerste druk in één dag zou uitverkopen. In 2005 verscheen bij Uitgeverij Aspekt de derde druk.

[p. 12]

gigantische hangbuik, waar de mijne niets bij is. Hij zei eens per jaar jonge brandnetels te eten om zijn systeem te reinigen. Mijn vijanden hebben ontdekt dat ik 10.000 gulden heb verdiend met het Sukarno-manuscript. Als donderslag bij heldere hemel heeft advocaat A.H. Vermeulen van het keurige kantoor Maaldrink Notarissen op dit bedrag beslag laten leggen, op basis van een schuldbekentenis uit 1992. Boven deze smerige zaak staat ‘In Naam der Koningin’. Ze moest het eens weten. Ik heb zowel Vermeulen als Joost Bloemsma bij Spectrum in Utrecht geschreven dat ik verbijsterd ben dat de arm van Den Haag zo ver rijkt.³

3 Zie bijlage 1.

4 januari 1996

Michiel van Ballegoijen de Jong kwam langs en gaf me een exemplaar van zijn prachtig boek over de Nederlands-Indische Spoorwegen, Spoorwegstations op Java, waar mijn overgrootvader en grootvader aan verbonden waren.⁴ Hij kocht Mijn vriend Sukarno waar ik voorin schreef ‘Voor mevrouw Sukardjo Wirjopranoto.’ Michiel is in 1941 op Java geboren. Hij was buitengewoon complimenteus over mijn twee pamfletten, evenals zijn vader. Hij vergeleek me met Multatuli, wat ik al heel lang zo voel maar natuurlijk nooit hardop zeg.

Eindelijk belde Evert Santegoeds, die twee fotografen naar Parijs wilde sturen voor fotomateriaal bij mijn artikel. Ik adviseerde hem Henry Pessar te gebruiken. Eindelijk spraken we over geld en hij wilde het bij 10.000 gulden laten. Ik maakte hem duidelijk dat ik dat te weinig vond. Later belde Helen op dat zij Pessar niet kon bereiken.

Henk Hofland heeft de Gouden Ganzeveer ontvangen ‘voor uitzonderlijke bijdragen voor het Nederlandse cultuurbezit.’⁵ Oneerlijkheid zegeviert, maar het zij hem gegund.

4 Michiel van Ballegoijen de Jong, Spoorwegstations op Java, Uitgeverij de Bataafsche Leeuw, Amsterdam, 1993.

5 nrc Handelsblad, 4 januari 1996.

5 januari 1996

Ik werd gebeld door een man, met wie het gesprek werd verbroken. Ik dacht meteen aan de bvd, maar toen de man terugbelde, zei hij dat zijn telefoonkaart op was. Niets aan de hand dus.

Vanmorgen belde er ook een dame die via mij aan een advocaat hoopte te komen voor een proces tegen de Staat.

En vanmiddag belde een oude heer, hij had mijn telefoonnum-

[p. 13]

mer via de nvj, die mij wilde spreken voor hij zijn hoofd te ruste zou leggen. Hij wilde dat ik naar Almere zou komen, en zou mijn reiskosten vergoeden. Het is inhumaan, maar ik breng het niet op, zelfs niet om terug te bellen. Ik heb mijn tijd hard nodig.

Diabolo arriveerde om 11:30 uur. Hij begon opnieuw over een film maken, en contact leggen met Oliver Stone, en gaf me een aantal pagina's te lezen. Ik begrijp nou wel wat meer over zijn film: hij beschouwt zichzelf als een sjamaan, een boodschapper voor mensen die hun ego willen verliezen en in contact met het niets willen komen. Daar moet het over gaan. Het deed me aan Jan Foudraine denken. Om half drie vroeg ik hem te gaan wandelen, zodat ik even tot mezelf kon komen. Ik moest even alleen zijn. Hij kwam om 16:30 uur terug met Mexicaanse paddestoelen en hasj. Het werd donker. Hij stak kaarsen aan. We moesten bij de kachel zitten en we zouden een ‘trip’ maken. Ik kauwde erop, maar er gebeurde niets. Hij vertelde dat Aldous Huxley op zijn doodsbed om een shot lsd had gevraagd ‘dus hij stierf op een trip’. Diabolo was binnen de kortste keren in de zevende hemel en kroop piemelnaakt in bed. Ik denk dat het veel met autosuggestie te maken heeft. Misschien werd ik er een beetje zweverig van. Veel later ging ik bij hem liggen. Zijn handen zaten nogal los en zijn warme lichaam voelde heel lekker. Maar ik sliep slecht, moest er steeds uit en had de nodige nachtmerries, inbegrepen over Docters van Leeuwen, die mij via Lennaert en Diabolo drugs gaf waardoor ik kanker zou krijgen, om zo op een makkelijke manier van me af te komen.

6 januari 1996

Ik ben vanmorgen meteen aan mijn werk gegaan, terwijl mijn Spaanse vriend maar verder sliep.

Henk Krol van de Gay Krant zegt in het blaadje Rainbow in antwoord op de vraag of hij me kent: ‘Moeilijke man voor zichzelf en voor anderen. Een man van wie ik nooit helemaal precies weet of datgene wat hij vertelt waar is. Het is een lieve, gekke man.’

Soms moet ik met dagboek bewerken even stoppen, zoals nu, tijdens de scène met Wibo van de Linde in de rechtszaal, die glashard staat te liegen in de zaak tegen Time. Het maakt me misselijk om dit terug te lezen.

Diabolo is intussen naar Lennaert vertrokken.

[p. 14]

Trein naar Den Haag

Ambassadeur Matlock schrijft dat de ussr natuurlijk allereerst de enorme energievoorraden in exploitatie moet brengen, maar dan wel in concurrentie met de internationale petroleum-bedrijven. Wat Matlock bedoelt, is de klassieke imperialistische verdeel-en-heerspolitiek toepassen, opdat Rusland van buitenaf gemakkelijker leeggeroofd kan worden.

Pronk is toch echt mesjogge. Hij vindt dat de order van 75 miljoen gulden aan oorlogstuig die Indonesië bij Hollandse Signaal deed, niet door mag gaan vanwege de mensenrechtenschendingen in Oost-Timor.⁶ De reden zou moeten zijn dat Suharto de Pol Pot van Indonesië is. Oost-Timor is maar een detail.

6 De Volkskrant, 5 januari 1996.

Westerkade

Ik ben naar de tentoonstelling van Frits van Eeden in Den Haag gegaan, die hij samen met zijn zus Inez organiseerde. Opeens stond er een oude heer tegenover me. Het was Godert Maas Geesteranus, eens medescholier in Baarn en jarenlang hoofd juridische dienst van Buitenlandse Zaken. Hij was al zes jaar gepensioneerd. Zijn broer Frans is overleden. Zijn zus Erna, mijn klasgenoot, is ongetrouwd gebleven. De vrouw van Godert, Liesbeth van Reede, was invalide. Hij herinnerde zich zelfs dat mijn broer Theo en Metie van Reede op school verliefd waren geweest.⁷

‘Ik heb je er altijd van verdacht dat jij me op Buitenlandse Zaken zat te saboteren,’ zei ik tegen hem.

Hij antwoordde: ‘Ik had met jouw zaak niets te maken.’ Ik accepteerde wat hij zei, al kan dit volgens mij haast niet. Desalniettemin was de ontmoeting met Godert een hoogtepunt. Nadat Eduard arriveerde, ben ik samen met hem met de trein teruggegaan naar Amsterdam. Hij bleef flensjes bij me eten.

7 Zelf was ik toen hevig verliefd op Lydia van Reede, Metie en Liesbeths zuster, zie ook Memoires 1925-1953

7 januari 1996

Ik heb Jan Pronk geschreven dat het niet om Oost-Timor gaat, maar om de mensenrechtenschendingen in heel Indonesië. Ik hoop dat hij zijn argumenten nog kan bijstellen.

Roel Martens schreef uit Georgië.⁸ De nieuwe regering die daar tot stand komt, zit volgens hem van boven tot onder vol met hoge pieten uit de tijd van het communisme. Volgens hem moet het Westen een meer consistent beleid voeren om de

8 Brief d.d. 27 december 1995.

[p. 15]

hervormingen daar te ondersteunen. Hij heeft de naam van Lubbers horen vallen om de regering aldaar van advies te dienen. We zullen zien. Roel hoopt tot de herfst daar te kunnen blijven werken.

Vond een brief van mejuffrouw Buringh Boekhoudt uit 1981, waarin ze me zei het jammer te vinden dat ze gelijk had dat mijn reis naar India met Claus een mislukking zou worden. Ik heb een kopie aan Beatrix gezonden, met een begeleidend schrijven dat ik hoop dat ik niet gedwongen word de informatie die ik heb via de rechtbank naar buiten te brengen.⁹ Zij heeft toch veel voor me verborgen gehouden, mijn lieve vriendin in Baarn, uit piëteit jegens het koningshuis.

nrc Handelsblad heeft met een heel team journalisten, onder wie Willebrord Nieuwenhuis, over twee volle pagina's gereconstrueerd waarom Lubbers niet naar de navo ging. Maar ze hebben uitsluitend Nederlandse bronnen. Ze zijn kennelijk niet tot Washington doorgedrongen. Als ik geld en tijd had, ging ik er zelf achteraan. Fitchett schreef niet voor niets dat de veiligheidsadviseurs ermee te maken hadden.¹⁰ nrc Handelsblad stelt het voor alsof Lubbers zelf heeft zitten stotteren.

Het is duidelijk: de Amerikaanse druk op snelle navo-uitbreiding naar het oosten is oerstom en drukt Rusland terug in de positie van de Sovjet Unie. Lubbers was voorzichtiger dan Warren Christopher.

Het is een belangwekkende reportage, maar kennelijk niet het hele verhaal. Er staat bijvoorbeeld niet in dat Lubbers minder bruikbaar was voor het doordrukken van de Amerikaanse visie op de ontwikkeling in Europa.¹¹

Timmer van Philips - Toon Quarles vindt hem een gladjanus - zei bij Buitenhof: ‘We zijn verwikkeld in een meedogenloze strijd op wereldschaal.’ Hij gebruikte zelfs het woord ‘oorlog’, wat vroeger dus concurrentie heette. Die ‘oorlogen’ van multinationals worden nog eens onze ondergang.

Ambassadeur Sukrisno zegt dat er in Solo topberaad is geweest, met veel generaals en zelfs een voormalige pki-leider, om na te gaan hoe het verleden kon worden goed gemaakt. ‘Zou Suharto naar je brief hebben geluisterd,’ zei Sukrisno.

‘Het is te hopen, want het is de enige manier waarop hij zijn nek kan redden. Kijk maar wat er in Korea gebeurde.’ Toen ik zei een kerstkaart van ambassadeur Kadarisman te hebben ontvangen, antwoordde hij: ‘Dat heeft een betekenis.’

9 Zie bijlage 2.

10 International Herald Tribune, 18 november 1995.

11 NRC Handelsblad, 6 januari 1996.

[p. 16]

8 januari 1996

Gisteravond rond half tien kwam Guus Collins (26) langs, een opgewekte, lange jongen uit Urk. Hij had me een brief geschreven. We kletsten zonder moeite tot 03:00 uur. Toch kreeg ik geen hoogte van hem. Hij vertelde dat hij meerdere keren was gearresteerd. Hij adviseert mensen die zwart geld wit willen wassen. Hij heeft geen vertrouwen in zijn eigen generatie en zou willen dat hij nu al zestig jaar was, omdat de nabije toekomst hem bangmaakt. Hij heeft een hindoestaans vriendje, die bij het gak werkt, maar ze laten elkaar totaal vrij. Ik kon niet peilen waar de realiteit stopte en de fictie begon. Het maakte me ook niet zoveel uit. Ik was in een observerende bui, terwijl hij meer actie verwacht had.

Ellen Pasman had gebeld terwijl ik een rondje was fietsen. Ik belde haar meteen terug. Ze had Den Vaderland Getrouwe gelezen, en had begrepen dat Vermeer de zaak wil overdragen. ‘Waarom ben je niet op de berekening van Lakeman gaan zitten,’ vroeg ze. Ik sprong een gat in de lucht. Ze vroeg me ook waarom ik Margriet wilde horen, dus ik vertelde haar wat Broertjes me had gezegd.

Jan Mets heeft zonder iets te zeggen een paar maanden geleden mijn boekje Vogelvrij opgeruimd. Ze zijn er dus niet meer. Hij valt me steeds meer tegen.

Ik heb zo een ontmoeting met Hans Verploeg, maar ik ga hem nog niet vertellen dat Nicolaï en Pasman op de lijn van Lakeman willen gaan zitten.

15:00 uur

Heb een uitstekende ontmoeting met Hans Verploeg gehad. Ik heb de indruk dat het zal lukken om op Peter Nicolaï over te stappen, met behoud van Vermeer. Over Ellen Pasman twijfel ik nu een beetje omdat zij zojuist een zaak tegen Erika Terpstra, die subsidie voor allochtone journalisten wilde stopzetten, heeft gewonnen. Journalisten moeten niet gesubsidieerd worden. Ik gaf Hans een kopie van mijn artikel over Alexia Lejeune. Of het niet beter was zoiets niet te publiceren voor de buit binnen was? ‘Nooit. Ik laat met niet door Den Haag de mond snoeren.’

Esteban Fernandez (alias Diabolo) en Lennaert Post zijn komen eten. Ik zei Diabolo dat hij zijn onzinnige gedachten over zijn film, en dergelijke eens uit zijn hoofd moest zetten en een half jaar moest gaan werken. Ik zei hem dat zijn boodschap in orde was, maar nauwelijks uniek. Hij had ook weer paddestoelen gegeten, giechelde en praatte onzin. Ik bevrijdde mezelf om 21:00 uur van hen.

[p. 17]

9 januari 1996

Piet Schaepman belde. Hij vertelde me nu openlijk dat hij prostaatkanker had. Wat afschuwelijk. We spraken ook weer over Vogelvrij. Hij vertelde dat hij als tweede man in Washington onder J.H. van Roijen veel telegrammen gecontrasigneerd had. ‘Het bewees hoe onbetrouwbaar deze Van Roijen was,’ zei hij. ‘Hij was tegen het Nieuw-Guineabeleid van Joseph Luns, dus waarom hielp hij mee jou te vermoorden? Want de boodschap van deep throat voor jou blijft, dat je als journalist bent vermoord via Berufsverbot en karaktermoord. Dat is een strafrechtelijk delict, Willem. Natuurlijk moet je op de claim van 6 miljoen van Pieter Lakeman gaan zitten.’

Hans Verploeg belde voor hij naar Den Haag ging. ‘Wat wil je precies dat Peter Nicolaï en Ellen Pasman doen?’ Ik ben als de dood dat hij het bij Nicolaï en Pasman verpest, want echt op de hoogte is hij niet. Au fond vertrouw ik hem voor geen cent, omdat hij een zwakke broeder is. Ik heb hem later thuis nog eens opgebeld en de zaak hem voorzichtig nog eens uiteengezet.

Ik heb ook Peter Nicolaï geschreven dat ik snel een afspraak met hem en Ellen Pasman wil. Ik wil dat hij op de Lakemanclaim gaat zitten en de komende verhoren voorbereidt. Ik heb benadrukt dat ik Vermeer er zeker bij wil houden, tenslotte heeft hij het fort de afgelopen vijf jaar alleen bewaakt.

Ik kocht twee tennisballen voor de honden bij de Printerette. Dan hebben ze wat om mee te spelen.

10 januari 1996

Ben samen met Jan Willem van Cruysen bij Story geweest. De foto's die Leonard Freed van Karina Sukarno had gemaakt waren super. Ook de foto's van Lubbers in San Francisco waren heel goed. Heb afdrukken gevraagd.

Jan Willem vond 10.000 gulden voor een artikel van twaalf pagina's een jodenfooi. Evert wilde me een jaarcontract geven. Hij had toch twee mensen naar Parijs gestuurd, maar die hadden geen foto's kunnen maken. Ik waarschuwde hem niet te lang te wachten om te voorkomen dat iemand anders aan de haal zou gaan met mijn reportage. ‘Niemand durft het,’ zei hij. Zijn baas, de heer Bouman, had gezegd: ‘Als je er zeker van bent, druk het af.’ Ze hebben foto's van Pussy, maar geen van Alexia. De burgerlijke stand van Parijs verwijst naar de moeder, om te weten waar Alexia is. ‘Kon je Karina niet vragen waar ze woont?’ vroeg Evert. Nee, want dan had Karina helemaal in de gordijnen gezeten. Uiteindelijk kwamen

[p. 18]

we niet veel verder en heb ik nog steeds geen cent voor het werk.

Trees heeft Hans Lonis gevraagd haar donderdag in de nonnerij op te komen zoeken. Blijkbaar wil ze controleren wat ik haar verteld heb.

Mijn steun en toeverlaat dokter Constant Delprat berichtte dat er geen bloed in mijn ontlasting zat. Ik was gezond, waarvoor ik mijn ouders dank.

Jevgeni Primakov wordt minister van Buitenlandse Zaken van Rusland. Dat is een opluchting. Kundig, een expert. nrc Handelsblad zegt dat hij ‘een hardliner’ is, maar ze kennen hem niet. Ik interviewde hem in de jaren zeventig.¹²

Ik had een uitstekende bijeenkomst met Peter Nicolaï (die ik me anders had voorgesteld) en Ellen Pasman, die ik erg waardevol vind. Verploeg, ook aanwezig, had me eerder gezegd haar een kat te vinden, en had zich toen afgevraagd of zij een pot was. Hij was van mening dat ik onder de 2,5 miljoen moest blijven zitten die Van Randwijck¹³ indertijd kreeg, terwijl Peter en Ellen van mening zijn dat ik moet inzetten op de 6 miljoen die Lakeman voorstelt, om uiteindelijk 2,3 miljoen te krijgen. Peter denkt dat Lubbers, Kok en consorten niets opleveren omdat ze alleen maar zeggen wat de landsadvocaat wil.

‘We zouden topambtenaren moeten naaien om de rechter het bewijs te leveren wat hij nodig heeft,’ aldus Peter. Hans Verploeg was (tot mijn verwondering) bereid 10.000 gulden namens de nvj toe te zeggen. ‘Is dat inclusief btw,’ vroeg Nicolaï. Peter vond dat de Alexia-reportage op een ongelukkig moment kwam en suggereerde ervan af te zien. Tot mijn verbazing steunde Verploeg mij: ‘Je zou dat artikel ook als een drukmiddel kunnen zien.’

Ik kreeg tijdens de bespreking het vervelende gevoel dat Peter en Ellen sceptisch stonden tegenover de methode druk op de ketel te houden via verhoren, wat bovendien voor de Staat vervelende publiciteit opleverde, als ik tenminste mee kan schreeuwen in de rechtszaal. Nicolaï zei: ‘Rechter Punt zal best weten dat het boeven zijn, maar hij heeft wettig bewijs nodig.’ Hij zei dat het zijn ervaring was dat rechters die een zekere sympathie voor een partij laten merken, de neiging hebben ze toch in de kou te laten staan. In andere gevallen vallen

12 Zie Memoires 1979-B.

13 Redactie: Procureur-generaal Van Randwijck stapte per 1 januari 1996 op als gevolg van de IRT-affaire. Van Randwijck (58) zou worden doorbetaald tot zijn pensioen en kreeg een afkoopsom van 500.000 gulden mee, in totaal ongeveer 2,5 miljoen gulden.

[p. 19]

rechters een partij constant aan en laten uiteindelijk die partij toch winnen.

Ik stelde voor een communiqué uit te geven dat het juristenteam is uitgebreid. Nicolaï: ‘Dat wilde ik ook voorstellen.’ Verploeg begon nog over de mogelijkheid van een parlementaire enquête over hoe de overheid eigenlijk met journalisten omspringt, maar Peter gaf meteen aan dat hij daarvoor eerst de bereidheid in de politiek moest polsen.

Nadat ik een sauna had genomen, belde Ellen Pasman. Ze hadden het artikel over Alexia Lejeune gelezen en of ik dat niet kon uitstellen of zelf gebruiken bij de onderhandelingen.

Ik antwoordde dat het om een journalistieke opdracht ging van vorig jaar, dat ik ervoor werd betaald, en dat het niet was terug te draaien. Ik zei er niet bij dat ik de poen hard nodig had. ‘Wij willen er toch nog wel over nadenken,’ zei ze. Dat begint al meteen vervelend dus. Ik haat bangheid uit tactische overwegingen. Zij vroeg mij of ik mijn kruit niet beter droog kon houden, maar ik zei haar dat ik genoeg ander materiaal heb om te gebruiken.

11 januari 1996

Ik heb Ellen Pasman een brief geschreven over het bestaan van Piet Schaepman en wat hij alzo te berde brengt in mijn zaak. Ook dat er al drie keer over bemiddeling is gesproken zonder dat er wat uitgekomen is, en dat ik nu alleen nog de getuigenverhoren wil stopzetten als er een harde garantie is dat de zaak binnen drie maanden wordt opgelost.

Fidel Castro en Boris Jeltsin wonen de begrafenis van François Mitterrand bij. De Franse taal blijft prachtig, haast muzikaal.

W. Lionarons de voormalige eigenaar van dagblad De Vrije Stem, eist 133 miljoen Surinaamse gulden van Desi Bouterse. Lionarons houdt Bouterse persoonlijk aansprakelijk voor de brandstichting bij het dagblad in Paramaribo in 1982.¹⁴ Ik begrijp zulke mensen niet.

Jaap de Hoop Scheffer is de nieuwe fractieleider van het cda. Volgens hp/De Tijd is hij ‘intelligent, een harde werker, politiek behendig, vrolijk, charmant en warm.’¹⁵ Ik heb hem een keer in zijn werkkamer aan het Binnenhof gesproken, en vind hem een slappe lul. Plenty kak, no meat. Hij diende als privésecretaris onder de ministers Van der Klaauw, Van der Stoel en Van den Broek. Toen is hij dus voor altijd verpest. Samen met een andere voormalige BuZa-coryfee, Frans Weisglas, heeft hij

14 De Volkskrant, 11 januari 1996.

15 HP/De Tijd, 5 januari 1996.

[p. 20]

nog deze week in het parlement Hans van Mierlo in zijn hemd proberen te zetten, gecoördineerd door Van Mierlo's vijanden binnen Buitenlandse Zaken.

Heb met Herbart Ruitenberg van de buitenlandcommissie van de PvdA gecorrespondeerd over het eenzijdig geschrijf van Peter ter Horst in nrc Handelsblad, vooral ten aanzien van de Zoeloes. Ruitenberg was me opgevallen vanwege zijn ingezonden brief in nrc Handelsblad over de gekleurde berichtgeving over Zuid-Afrika.¹⁶ Heb hem toen opgebeld. Hij schreef me al op 7 januari dat hij uit zijn eigen contact met Buthelezi, maar ook uit contact met andere bronnen, niet kon concluderen dat Buthelezi zo fout is als Ter Horst doet voorkomen. ‘De fog of war is dik,’ schreef Ruitenberg, ‘en figuren als Ter Horst maken hem nog dikker.’ Daar kan ik het alleen maar mee eens zijn. Hij berichtte diezelfde dag Ben Knapen van nrc Handelsblad.¹⁷

Vandaag bereikt me een tweede, langere brief van Ruitenberg waarin hij zijn visie en ervaringen deelt over Bernhard, Claus, buitenlandpolitiek en communisme.¹⁸ Zo ben ik nog aardig bezig vanuit mijn 6 bij 6 aan de Westerkade.

Mijn geduld met Evert Santegoeds is op. Ik heb hem een fax gestuurd dat ik lang genoeg gewacht heb en uiterlijk morgen alle uitstaande zaken geregeld wil hebben.

16 NRC Handelsblad, 23 december 1995, zie bijlage 3.

17 Zie bijlage 4.

18 Zie bijlage 5.

12 januari 1996

Ruitenberg stuurde me een kopie van het antwoord van Ben Knapen op zijn brief. Knapen kwam niet verder dan: ‘Veel dank voor uw brief van 7 januari jl. Ik zal de suggestie van u graag aan betrokkenen doorgeven.’

Ik belde Evert om te horen hoe de vlag erbij hing. Er was een brief naar me onderweg. ‘Ik kan dus met mijn artikel naar een ander gaan,’ vroeg ik.

‘Doe maar,’ was zijn antwoord. Na het gesprek belde ik meteen naar Ellen of zij de brief op de fax wilde doen. Ik ging naar tabakshuis Struwe en daar waren ze de brief van Evert al aan het lezen toen ik arriveerde.¹⁹ Intussen had dus Ellen Pasman ook namens mij met de advocaat van Story gebeld. Zij zal wel hopen dat de zaak in de soep draait, want zij ziet het artikel liever niet gepubliceerd.

Ik belde Hans Verploeg nog laat thuis op. Hij had mijn Alexia-

19 Zie bijlage 6.

[p. 21]

reportage nog niet gelezen. ‘Wat heb jij het druk. Kan ik niet je assistent worden,’ grapte ik. Hij lachte. Maar ik geloof hem niet dat hij nog tot vanavond elf uur journalisten moest afhouden.

13 januari 1996

Julius Vischjager zei, dat hij naar Van Dantzig en mij had geluisterd. Hij heeft op ons advies Wim Kok gisteren geen vraag over Frits Philips gesteld. In plaats daarvan had hij Kok gevraagd wat die van de uitlating van Hans van der Voet over Ruud Lubbers vond. Hij kreeg een typisch boys of the band-antwoord van Kok. Van der Voet was nu een ambteloos burger en vrij te zeggen wat hij wilde. Eigenlijk ook onwaar.

Piet Schaepman belde. Hij had genoten van het artikel uit The Guardian over volwassen worden ten aanzien van koningshuizen. Ik zei dat ik het ook in een brief aan Beatrix had ingesloten. ‘Dat moet je niet doen. Jij bent tweeslachtig bezig.’ Daar denk ik anders over. Juist Piet is tweeslachtig als hij het wel een goed artikel vind, behalve voor Beatrix. Zoals ik bij Theo van Gogh heb gezegd: zoiets moet kunnen. Alhoewel ik dankbaar ben en blijf voor haar ‘hulp’, sta ik tegelijkertijd op het standpunt dat het instituut koningshuis appetjoek²⁰ is, zoals Peter dit noemt. ‘Laat haar maar rustig zitten,’ zei Piet. Hij noemde Margriet de enige echte goeie in dat nest. Hij adviseerde Lubbers een tweede keer te laten verhoren.

Op het antwoordapparaat stond een vraag van Auke Kok van hp/De Tijd om een artikel te schrijven over de kinderen van Sukarno. Geen woord over een honorarium. Typisch Hollands.

Mitterrand bepaalde het tijdschip van zijn overlijden. Hij nam na zaterdag geen medicijnen meer in, op pijnstillers na, wetende dat hij in drie dagen overleden zou zijn.

Eindelijk heeft J.M. van Veggel, de advocaat van Jan Cremer, zich gemeld bij Hans Vermeer die had hem in november vorig jaar geschreven. Die zaak sleept ook rustig verder.

20 Redactie: Tilburgs dialect voor ‘gek’.

14 januari 1996

Ik werk. Bereikte 15 mei 1981. En avant! Ik wil door niemand gestoord worden.

Michiel Kruijt komt in de Volkskrant met een profiel van Docters van Leeuwen. Kruijt benadrukt in zijn artikel de gehaaide en onorthodoxe manier van werken die Docters van Leeuwen

[p. 22]

erop nahoudt om veranderingen af te dwingen. Volgens ingewijden houdt hij zich niet bezig met sociale verhoudingen, maar offert hij moeiteloos mensen op als hij denkt dat dat nodig is. Walgelijk. Hoe komen ze in Den Haag aan zo'n man?²¹ Heb Pak Alatas geschreven. Ik blijf pleiten dat Suharto zelf openheid van zaken geeft over wat er op 1 oktober 1965 gebeurde in Djakarta en wat hij wist van de desinformatie door de cia.

Ik bereikte 16 mei 1981, de eerste keer dat Eduard Voorbach naar Amerbos 205 kwam in Amsterdam-Noord. Het lijkt zo lang geleden.

Arendo Joustra belde en vond ook dat Hans van der Voet zich als een judas jegens Lubbers had gedragen. Ik wees hem op de rol van Jaap de Hoop Scheffer en Frans Weisglas, als BuZaadepten in het parlement, en adviseerde eens met Struick van Bemmelen te gaan praten, die daar als vvd'er alles van afweet. Ik vind zelf dat ik lekker ga met mijn dagboeken, maar Arendo vond dat het maar langzaam ging. ‘Selecteren,’ riep hij.

Ik heb de telefoon er weer uitgetrokken, zodat ik zeker weet dat ik niet gestoord word tijdens het werken.

21 De Volkskrant, 13 januari 1996.

15 januari 1996

Ik heb Evert een brief geschreven dat ik er graag met hem uitkom en dat ik het verhaal van Alexia graag in Story zou zien verschijnen. Ik snap dat hij zijn eigen afwegingen heeft over het moment van publiceren, maar ik heb ook mijn problemen, en moet weten waar ik aan toe ben.

Jan Willem belt. Story-speurhonden hebben ontdekt dat Alexia naar New York is. Dan is zij naar Karina Sukarno. Ze hebben ook het nummer van haar auto. De heer Kikkert schijnt afgelopen zaterdag over twee kinderen van Prins Bernhard in Londen (uit de oorlogstijd) te hebben geschreven. Ik ben het artikel meteen bij Struwe gaan halen. Ik begin te denken dat deze man voor de andere kant werkt. Het lijkt gewoon van Wim Klinkenberg overgeschreven. Ik probeerde Paul de Ridder te waarschuwen, maar die was niet aanwezig.

Vanmiddag had ik een nieuwe ontmoeting met Vermeer, Nicolaï en Pasman. Advocaten gaan er kennelijk vanuit dat iedereen over alles liegt, en dat alleen waarde heeft dat wat op schrift of op band staat. ‘Asscher weet ook dat alle getuigen zullen liegen,’ zei Peter, ‘dus hij gaat gewoon een bedrag regelen als hij bemiddelt.’ Ze waren het unaniem eens dat minister Peter

[p. 23]

Kooijmans straks ook zal liegen en alle getuigen na hem. ‘Dus,’ zei Nicolaï, ‘je hebt niets aan grote namen. Je hebt meer aan een taxichauffeur die kan bewijzen dat je door de Staat getreiterd bent.’ Waar ze me ook van probeerden te doordringen, was hoe zeker de Staat van haar zaak tegen mij lijkt. Rechter Punt hief de verjaring van stukken op, maar de kans is groot dat de Staat in hoger beroep gaat en de uitspraak van Punt teniet wordt gedaan. ‘Je bent er nog lang niet Willem,’ waarschuwde Nicolaï ter aanmoediging.

Nicolaï vroeg waarom ik nooit materiaal over mij bij de rvd had opgevraagd. Ik moest bekennen dat ik daar nooit aan gedacht had.

Ik was trots op Vermeer, die terzake doende en lucide opmerkingen maakte. Tot en met 31 januari loopt mijn zaak nog via hem. Ze waren het ook in koor eens dat de verhoren van hoge pieten die niets opleverden, winstpunten voor Den Hertog waren. Als Punt zou concluderen dat ik steeds geen keiharde bewijzen aandraag, en dat wat ik heb door betrokkenen ontkend wordt, dan zal dit mijn zaak steeds verder verzwakken. Ze stellen een pauze voor na 31 januari in de hoop dat de bvd-documenten bewijzen opleveren. Daar geloof ik niet in. Van de bvd zal ik nooit iets krijgen wat ik tegen de Staat kan gebruiken. Vermeer herhaalde: ‘Mijn kantoor is te klein om deze zaak alleen te vervolgen.’ Ellen Pasman had nog een brief van Binnenlandse Zaken gekregen met de kopieën die ik in december had opgevraagd.²²

22 Zie bijlage 7.

16 januari 1996

Ik blijf vreselijk bezorgd over Peter. Ik kan er niets aan veranderen. Ik had Trees gevraagd mij 500 gulden terug te geven, maar ze ging er niet op in.

Ik heb Paul de Ridder gefaxt voorzichtig te zijn met Kikkert. Frisart zei gisteren nog dat hij een enge man was. Ook heb ik Verploeg gefaxt eens te kijken of Kikkert Klinkenberg niet heeft overgeschreven.

Den Haag

Ik nam vanochtend om 07:25 uur de trein naar Den Haag voor mijn bezoek aan ambassadeur Kadarisman bij hem thuis in Wassenaar. Ik wandelde vanaf Centraal Station via Huis ten Bosch naar de Wittenburgerweg in Wassenaar, waar mams zuster vroeger woonde. Ik vroeg twee dames met een hond waar

[p. 24]

ik een bloemetje voor mevrouw Kadarisman kon kopen. Later kwam een der dames buiten adem achter me aan. ‘We hadden een hevige discussie. Bent u de schrijver Hermans?’

‘Nee, die is al twee jaar dood.’ Tante Yuut zei me indertijd ook al dat ik op Hermans leek. De dame wilde dat ik met haar dochter zou praten, want die had net een boek van Hermans gelezen, maar een ontmoeting met Willem Oltmans was ook goed.

11:55 uur, trein naar Amsterdam

De ambassadeur zei: ‘Ik waardeer u, omdat u een man van principes bent. Dat komt tegenwoordig niet meer zoveel voor.’ Op 19 januari komt minister Alatas naar Den Haag voor besprekingen met Hans van Mierlo en logeert in Hotel Des Indes. Ik zei direct: ‘Zou hij geen goed woordje voor me kunnen doen bij Van Mierlo om eindelijk een einde aan mijn gevecht tegen de Staat te maken?’ De ambassadeur antwoordde geruststellend, waarop ik tranen in mijn ogen kreeg.

Hoe is het mogelijk dat het land waardoor ik al 40 jaar problemen in Den Haag heb, mij in een uur van hoge nood te hulp komt? Bood na een uur aan te vertrekken, maar we spraken tot 11:40 uur, want hij bood me een heerlijke bami aan. Nu zit ik in de trein, en doe mijn best mijn tranen binnen te houden. Moet Peter hierover schrijven. Had niet durven dromen dat dit zou gebeuren. Hij vroeg zijn chauffeur me op Centraal Station Den Haag af te zetten. Kadarisman had het gesprek met Theo van Gogh gezien, waarin ik president Suharto een smeerlap had genoemd.

Ik heb opnieuw een lans gebroken voor oud-ambassadeur Sukrisno, die zo graag naar Java terug wil. Ook bepleitte ik opnieuw een redding van Fokker door een joint venture met de Indonesische vliegtuigindustrie in Bandung. Het zou wel te gek zijn als Indonesië Fokker zou redden.

Westerkade

Viel in de trein terug in slaap.

Na mijn bezoek aan Kadarisman bracht ik Ellen Pasman een verzameling opmerkingen over de bvd uit vier delen Memoires. Zij vertelde dat grote vriend Erik Jurgens haar collega Nicolaï op het hart had gedrukt er vooral niet op te rekenen dat de Staat mij ooit meer dan een miljoen zou betalen. Zo'n opmerking beschouw ik als vijandig geklets, vooral tegen een topadvocaat die no cure no pay voor me bezig is. Nicolaï en Pasman zijn juist van plan op de lijn van Lakeman, van 6 miljoen, te

[p. 25]

gaan zitten, ook omdat ze uiteindelijk zelf willen worden betaald, dat begrijp ik heel goed.

Ik belde met Kees Sorgdrager van de nos omdat Piet Schaepman graag met hem wilde praten. Ik had hem nog onlangs op televisie naast Jan Tromp Het Capitool zien presenteren. ‘Tromp is een rat,’ zei Sorgdrager. Daar wil ik nog wel eens met hem over praten.

17 januari 1996

Ik stuurde een briefje aan Pak Kadarisman met het verzoek of Alatas, die naar Nederland komt, misschien bij Van Mierlo kon laten doorschemeren dat ik van Djakarta best mee had gemogen met het staatsbezoek van Beatrix, en dat het dus opnieuw Den Haag was dat me dwars had gezeten.²³ Anderzijds stuurde ik erop aan in ruil voor mijn strijd met Den Haag, die tenslotte toch over Indonesië ging, een uitnodiging te krijgen naar Indonesië te komen en onder meer Semarang te kunnen bezoeken.

Ik sprak gisterenmiddag met Paul de Ridder. Hij zei dat hij bezig was met een contract met Kikkert. Zo ver was het al. Omdat Frisart me zo sterk voor hem waarschuwde, drong ik bij Paul aan op voorzichtigheid. Hij zei dat Spectrum ook al een of twee boeken van Kikkert had uitgegeven. Ik heb hem gevraagd Frisart en Henk ter Borg te bellen. Zojuist belde Paul dat Weekend bij hem had gevraagd om het telefoonnummer van Kikkert. Hij wilde me waarschuwen dat er iets aankomt bij Story.

Leuntje Spil, mijn vriendin uit Djakarta die de rel tussen Van Roijen en mij in ambassadekringen meebeleefde, merkte in een telefoongesprek op: ‘Het komt Jan Quist gewoon niet goed uit om voor jou te getuigen.’ Zij hoopte dat ik in april in Djakarta zal zijn. Misschien.

Belde Hans Vermeer naar aanleiding van zijn aantekeningen.²⁴ Hans Vermeer timmert aan het volgende getuigenverhoor. Het leek hem beter na de komende verhoren even pas op de plaats te maken om ons voor te bereiden op de periode 1964-1972. Piet Stoffelen, de vrome PvdA-held, heeft tegen Vermeer gezegd niet te willen getuigen, want wat hij me ooit vertelde, was vertrouwelijk. Hij geniet parlementaire onschendbaarheid. Lafaard. Ik wil dat hij opgeroepen wordt.

Lang gesprek met Ellen Pasman. Ze zei dat in de Contouren moet dat ik schade heb geleden, wat Vermeer overigens ook

23 Zie bijlage 8.

24 Zie bijlage 9.

[p. 26]

vond.²⁵ Ze hebben gelijk. Ellen was het er totaal mee eens dat mocht Indonesië een juist geformuleerde brief over mijn zaak afgeven, mijn zaak definitief gewonnen is. Ik besprak met haar dat Peter Nicolaï met mij mee naar de residentie zou moeten gaan. Ik ga het Kadarisman vragen.

Tien van Struwe belde: ‘Er staan drie kinderen van prins Bernhard in Story.’ J.G. Kikkert is door Santegoeds eerst geplaatst in Story met een verhaal dat Bernhard een buitenechtelijke dochter heeft verwekt, en ook twee jongens heeft bij een andere dame, Ann Orr-Lewis. In mijn ogen is dit een volstrekte canard. Maar het vervelende is dat wanneer ik straks met Alexia Lejeune kom, wat wel waar is, men alleen zijn schouders ophaalt. Door dit artikel is het effect van mijn reportage totaal verpest. Waarom doen ze zoiets? Het toont aan dat Santegoeds een miserabele amateur is.

Ik heb Paul gebeld dat als hij in zee gaat met Kikkert, ik Papieren Tijger vaarwel zeg.

25 Zie ook Contouren voor een bemiddeling, Oltmans versus Staat der Nederlanden, 16 januari 1996. Oltmans-archief, Koninklijke Bibliotheek.

18 januari 1996

Pieter Jan Hagens belde me gisteren met de vraag of ik mee wilde werken aan vier programma's van hem, te beginnen 30 januari. Ik zal zien wat het wordt.

Johan Stekelenburg van het fnv belde op mijn verzoek terug. Ik heb er zeer op aangedrongen dat hij zich zou inzetten voor het behoud van Fokker door mee te werken aan een driehoeks joint venture tussen dasa-Fokker en Bandung, waar Habibie de scepter zwaait. Hij zei erin te zullen duiken.

Ik heb Stoffelen gefaxt dat ik hem voor de rechter wil horen en dat ik hem desnoods door de marechaussee laat halen.²⁶

Er kwam een aardig briefje van Jelle Visser, die nu stage loopt bij Max Westerman in New York.²⁷ Hij komt in maart weer naar Nederland.

26 Zie bijlage 10.

27 Zie bijlage 11.

19 januari 1996

André Douw kwam langs. Hij herinnerde zich dat ik hem eens vertelde me niet te kunnen voorstellen dat ik 50 was geworden. Nu is Peter alweer 50. Hij is pianoleraar aan het conservatorium in Amsterdam. Hij promoveerde in Utrecht op Igor Stravinsky en is nu doctor in de musicologie. Ook hij ondervindt sabotage van collega docenten. ‘Ik word gehaat,’ zegt

[p. 27]

hij. We luisterden samen naar een opname van een vioolconcert dat hij componeerde. We verschillen 25 jaar in leeftijd, en ik stond perplex van het verschil in beleven en mooi vinden. Hij heeft 15.000 gulden van het ministerie van vrom (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) gekregen om een stuk voor gamelan te toonzetten. Hij heeft daarvoor Jaap Kunst bestudeerd. Ik heb Egbert Kunst in Den Haag laten weten, wat André aan het doen was.

Ik heb Hummie van der Tonnekreek gebeld bij Weekend in een poging haar duidelijk te maken dat Kikkert uit zijn nek kletste. Zij werd er stil van. Ze wilde regelen, als Santegoeds bleef traineren, dat ik mijn reportage over Alexia Lejeune in AvantGarde zou kunnen publiceren.

Het Parool meldt dat Johan Stekelenburg zich heeft gemengd in het debat over de toekomst van Fokker. Het kabinet moet zich ruimhartiger opstellen en moet Fokker met anderhalf miljard steunen. Wim Kok mengt zich nu ook in de onderhandelingen inzake Fokker. Vijfduizend werknemers van Fokker hebben al in Den Haag gedemonstreerd.²⁸

Er kwam weer een aardige brief van Elfra Erasmus uit Johannesburg. Zij sloot een foto van haar man Fabio en zoontje Alessandro in.

Prins Bernhard is volgens de Volkskrant in de jaren tachtig betrokken geweest bij de opzet van een geheime operatie in Zuid-Afrika ter bestrijding van de smokkel van hoorn en ivoor.²⁹ Er werd nauw samengewerkt met de geheime dienst van het toenmalige apartheidsregime. Het gebeurde onder codenaam Lock en agenten van de Britse sas (Special Air Services) werden te hulp geroepen. Bernhard is toch een eerste klas scharrelaar gebleven. Het feit dat hij met ons staatshoofd is gehuwd, heeft hem er nooit van weerhouden zijn eigen gang te gaan.

President Bush heeft tegen de Los Angeles Times gezegd dat indien de troepen in 1991 naar Bagdad zouden zijn opgerukt, dit op een Amerikaanse bezetting van een Arabische staat zou zijn neergekomen. Wat als Saddam op zijn beurt Saoedi-Arabië was binnengetrokken? Er zou intussen in Bagdad een stadsguerrilla zijn uitgebroken. Toch ziet hij de afloop van het conflict in 1991 met Irak nu als een mislukking. ‘I miscalculated,’ zei hij zelfs tegen James Gerstenzang.³⁰

28 Het Parool, 19 januari 1996.

29 De Volkskrant, 19 januari 1996.

30 International Herald Tribune, 16 januari 1996, eerder verschenen in Los Angeles Times.

[p. 28]

Johnny Depp zei tegen Playboy dat meisjes hem brieven schrijven met hun schaamhaar ingesloten. ‘I am not sure, that any human being is made to be with one person for ever and ever. Amen.’ Natuurlijk is die houding de wortel van alle kwaad. ‘I felt something intense,’ zegt hij, ‘but was it love? I don't know. So, I now cannot say if I can love someone forever, or if anybody can.’³¹ Natuurlijk kan je voor altijd van iemand houden, zolang je de afdeling doorblazen maar niet met liefde verwart.

Hans Vermeer en Ellen Pasman werken hard verder om de contouren vast te stellen om een onderhandeling met de Staat te beginnen.³²

De Indonesische ambassade belde. Morgen om 17.30 uur in Wassenaar. Ik vroeg of professor Nicolaï mee kon komen: ‘Zou ik maar niet doen,’ zei ze. Dus ik ben alleen.

Arjan Paans belde om 23:00 uur nog op. Ik zei hem dat ik Kadarisman ga ontmoeten, en ook Alatas. Het leek of hij alles al wist, voor hij mij belde. Is ook hij een collaborateur? Of ik wist waar Alatas zou zijn. Ik heb hem natuurlijk niet verteld dat hij in Des Indes is.

31 Playboy, januari 1996.

32 Zie ook Ellen Pasmans fax aan Vermeer, dd. 19 januari 1996, reactie op Contouren voor een bemiddeling. Oltmans-archief, Koninklijke Bibliotheek.

20 januari 1996

Russell Watson wijdt een omslagreportage aan klimaatveranderingen.³³ Global warming wordt het belangrijkste vraagstuk van de 21ste eeuw. Premier Tsjoe En-lai was nog dankbaar dat Chinezen op de fiets zaten. Ook daar wordt overgeschakeld op moderne auto's. De ramp zal niet te overzien zijn.

Ik telefoneerde nog met Ellen Pasman en vertelde haar dat ik alleen ging. Ellen was begonnen een verklaring op te stellen die getekend zou moeten worden door Kadarisman (of Alatas), en die ik had willen meenemen, maar Nicolaï had haar verboden dit te doen.

33 Newsweek, 22 januari 1996.

13:25 uur, trein naar Den Haag

Ik ben vanwege werkzaamheden aan het spoor via Woerden op weg naar Den Haag. Ik wandel straks weer naar Wassenaar. Dit gesprek met Alatas is van groot belang. Alatas kan mijn leven redden. Ik had met Ellen Pasman gesproken en zei dat ik eerst alleen met Alatas zou gaan praten. Zij wilde een verklaring opstellen om door Alatas te laten tekenen, maar Nicolaï

[p. 29]

stak daar een stokje voor zei ze. Ik zal eerst afwachten wat Alatas me te vertellen heeft, want hij heeft me tenslotte uitgenodigd. Als het misgaat, zal ik mijn verlanglijstje voorleggen. De ambassadeur heeft dat al, maar ik ben voorbereid op het ergste. Ik kom in mijn dagboeken een gesprek met Handler tegen, waarvan ik een groot deel zal opnemen in mijn Memoires. Hetzelfde doe ik met een gesprek met John van Haagen. Ik gaf om hen beiden en wil hun de geschiedenis inbeitelen.

16:45 uur, Motel Bijhorst, Wassenaar

Heerlijk door het bos naar Motel Bijhorst, een Van der Valktent, gewandeld. Typisch Hollandse proleterigheid, qua outillage en publiek. Ik lees in de Volkskrant dat Docters van Leeuwen achter het wippen van de Amsterdamse procureur-generaal Rutger van Randwijck zit. Er is binnen het Openbaar Ministerie al enige tijd een oorlog aan de gang die fout gaat aflopen. Minister Dijkstal heeft 25 korpsbeheerders een brief geschreven dat ze niet mogen meewerken aan een nova-reportage over het eindrapport van de Commissie Van Traa.

Dijkstal, kennelijk ook geen frisse mijnheer, speelt dit spel samen met Docters van Leeuwen, die een soortgelijke brief aan zijn hoofdofficieren zal sturen. Iedereen wordt een spreekverbod opgelegd.³⁴ Dit gebeurt allemaal onder de neus van Wim Kok, die steeds verder in mijn achting daalt. Die man is een zak.

Zelfs De Telegraaf kwam met een hoofdredactioneel stuk dat Docters van Leeuwen maar gedeeltelijk gelijk had met zijn gekanker op de politie.³⁵

34 De Volkskrant, 20 januari 1996.

35 De Telegraaf, 20 januari 1996.

19:40 uur, trein naar Amsterdam

Toen ik om 17:30 uur in het donker de residentie van ambassadeur Kadarisman naderde, hoorde ik de limousine van Alatas aankomen, begeleid door zes motorrijders. Het verkeer werd tegengehouden om de minister voorrang te verlenen. De auto reed de residentie binnen. Ik wachtte achter een dikke boom en slipte de tuin in op het moment dat het elektrische hek zich bijna sloot. Ik werd eerst door twee, en toen nog eens twee bodyguards bij mijn nekvel gepakt, waar naderhand veel excuses voor werden gemaakt. Toen ik de residentie binnenwandelde, hield ik ostentatief mijn handen in de lucht tot hilariteit van minister Alatas en zijn ambassadeur, die in de hal stonden te praten. We hebben daarop vijf kwartier met z'n drieën gespro-

[p. 30]

ken. Al vrijwel meteen vertelde ik Pak Alatas van mijn doodsgevecht met Den Haag.

‘I am myself a lawyer,’ zei hij.

‘I need your support very much,’ zei ik hem.

‘Why?’

‘Omdat iedereen hier onder ede ten gunste van de Staat liegt.’

‘Hoe zouden wij u kunnen helpen in uw proces,’ vroeg hij in het Nederlands.

‘Om te beginnen zou u me een brief kunnen geven, waarin op diplomatieke wijze te kennen wordt gegeven dat er van Indonesische zijde geen bezwaar was dat ik met Beatrix mee naar Djakarta zou komen, ook al had ik mijn pamflet tegen die reis geschreven.’

De minister en ambassadeur overlegden onderling in het Indonesisch, waarna de minister zei: ‘Maar er is toen een complicatie geweest. U mocht aanvankelijk komen, tot er een moment was dat u van beide zijden niet mee mocht. Na de diplomatieke nota hadden we al een akkoord gegeven, maar toen is uw pamflet via andere kanalen in handen van bepaalde instanties in Djakarta gekomen. Toen kon u dus niet meer meekomen.’ Ambassadeur Kadarisman brak in: ‘Maar die afwijzing is wel eerst hier in Den Haag gebeurd, vanwege het pamflet.’

‘Ja,’ maar daarna dus ook bij ons en meestal duurt zo'n inreisverbod enkele maanden.’ Het was duidelijk, Den Haag zei nee, en heeft via via de Indonesische inlichtingendienst hiervan (met het pamflet) op de hoogte gebracht. Daarna hebben andere Indonesische instanties hun veto uitgesproken. Hoe kom ik erachter wie er vanuit Den Haag in Djakarta over mij alarm heeft geslagen? Dat betekende de nekslag.

Na die weigering is intussen een half jaar verlopen. ‘U kunt als toerist naar Djakarta komen en weer in het tweede huis van Guruh gaan wonen, als u het maar eerst aan de ambassadeur meldt,’ zei Alatas.

De minister maakte ook duidelijk niet in een positie te zijn, laat staan per brief, partij te worden in mijn gevecht met de Staat. ‘Ik heb president Suharto wel eens voorgesteld u te ontvangen, maar dan gaf hij heel rustig als antwoord dat hij u te emotioneel vond,’ aldus de minister. ‘U bent ook wel heel hard geweest in uw pamflet, ook jegens hem.’

Ik dacht: hoe kan het anders, nadat Suharto hoogverraad pleegde met de cia, Sukarno verried en vervolgens liet doodtreiteren, terwijl honderdduizenden Indonesiërs onder zijn regime werden afgeslacht? Ik antwoordde echter: ‘U ziet wat er in Zuid-Korea is gebeurd. Washington laat vroegere presidenten

[p. 31]

en generaals, die eens bondgenoten waren, als een baksteen vallen. Eens zal ook president Suharto door de geschiedenis achterhaald worden.’ Daar leken ze me wel gelijk in te geven. Minister Alatas zei dat Suharto hem had verzekerd het hele eerste jaar na 1 oktober 1965 niet met de Amerikaanse ambassadeur in Djakarta, Marshall Green, te hebben gesproken. Dit zou bewijzen dat hij geen bemoeienissen met de cia had gehad. Ik achtte dit een pijnlijk naïeve mededeling, want het is een standaardprocedure bij cia-operaties dat alle contacten buiten het zicht worden afgewikkeld. De voormalige militair attaché in Washington, toen kolonel Sutikno Lukitodisastro, was die dagen Suharto's rechterhand. Daar was ik in oktober 1966 dagelijks getuige van.

Ik zei dat indien ik toch foute conclusies uit 1965 had getrokken, ik de eerste zou zijn dit te corrigeren. Pak Alatas zei dat ik het via generaal Pamoe Rahardjo van peta (de oud-strijdersorganisatie) zou kunnen proberen alsnog een interview met Suharto te proberen regelen.

Toch gaf de minister te kennen iets voor me te willen doen. Hij was zeker bereid om tijdens zijn bespreking met Van Mierlo een lans te breken voor beëindiging van mijn zaak. Bleef de onbeantwoorde vraag: waarom vroeg Pak Alatas mij via de ambassadeur om hem in Wassenaar te ontmoeten? Was het gewoon een gebaar van vriendschap, omdat wij elkaar sinds 1966 hebben gekend?

Ik heb eraan gedacht de minister te vragen waarom Pak Sukrisno niet terug naar Java mocht. Daarop vroeg de minister verbaasd aan de ambassadeur: ‘Is dat nog niet gebeurd?’ Hij mag meteen naar Djakarta. Ik belde Pak Sukrisno hierover later op. Hij was verschrikkelijk blij.

Het pamflet Bon Voyage is dus toch de oorzaak van de ellende geweest, of liever, ze werd aangegrepen om mij voor de zoveelste keer te kunnen dwarsbomen. Cruciaal was de interventie van ambassadeur Kadarisman dat Den Haag slapende honden in Djakarta heeft wakker geschud, dus dat de sabotage van mijn reis in Den Haag was begonnen. In Indonesië wist men van niets, terwijl de ambassadeur en de minister mij een visum wilden geven op basis van het feit dat ik mag denken en schrijven wat ik wil. Konden zij dit maar in mijn proces getuigen, dan was ik er met het bewijs dat Den Haag mij naait waar het een mogelijkheid ziet.

Heb eveneens de situatie rond Fokker met de minister besproken. Zijn onmiddellijke reactie was: ‘Zijn Bandung en Fokker geen concurrenten?’ Ik kreeg het gevoel dat ze samenwerking

[p. 32]

met Fokker niet zagen zitten. Toch opperde ik of hij hier niet met minister Habibie over zou kunnen bellen.

21 januari 1996

Westerkade

Ik heb zowel Alatas als generaal Pamoe over Suharto interviewen geschreven.³⁶ Ik bepleitte bij de minister in mijn brief bovendien dat de ambassadeur toch zou kunnen getuigen dat het gedonder over mijn visum in Den Haag is begonnen. Later dacht ik dat een gesprek met Suharto via Pak Pamoe onzin is, want Suharto is guilty as hell.

Vermeulen, van Maaldrink in Den Haag heeft tot mijn grote schrik beslag op 10.000 gulden op mijn bankrekening gelegd, het geld dat ik voor het Sukarno-boek ontving. Hoe kon ik ooit zo dom zijn dat geld niet contant in huis te halen? Met Haagse Gestapomethoden houd ik nog steeds te weinig rekening. Ik kan dus ook geen cent meer op mijn vsb-rekening laten staan. Het wordt gejat om me kapot te krijgen.

Ellen vroeg om een kopie van een verzoek van 10 februari 1991 van mij aan de bvd. Ik wilde het opdiepen, maar het is uit mijn dagboek verdwenen. Hoe kan dit?

36 Zie bijlage 12.

Trein naar Den Haag

Ben per trein op weg om de brief aan Pak Alatas naar Den Haag in Hotel des Indes te brengen. Een treinconducteur kwam bij me zitten en vroeg hoe het met mijn proces ging.

Om 12.00 uur gaf ik de brief af aan de receptie. Hoe zal zijn reactie zijn?

Gazprom heeft een toren van 34 verdiepingen in Moskou neergezet en wordt door David Hoffman in The Washington Post ‘een staat binnen de staat’ genoemd. Het is nu het grootste Russische bedrijf.³⁷

37 International Herald Tribune, 4 december 1995, oorspronkelijk verschenen in The Washington Post.

22 januari 1996

Westerkade

Ik had een bespreking met Evert Santegoeds in het Golden Tulip Hotel aan het Leidseplein. Hij vertelde dat zijn scouts Alexia in haar auto hadden gevolgd en op haar autotelefoon hadden gebeld. Zij nam op met: ‘This is Alexia.’ Een van zijn detectives is naar haar flat gegaan nadat ze ontdekten waar zij woonde en heeft aangebeld met de mededeling dat hij van Soestdijk

[p. 33]

was. Daarop verscheen een dame die zei: ‘Leave your number and we will call back, but for now go.’ Hij had nu ook alle foto's die hij nodig had en over twee weken staat mijn verhaal in Story. Toen ik over het honorarium begon, antwoordde hij dat hij nog wat met geld moest schuiven en me donderdag zou informeren hoeveel hij kon betalen. Hij ging akkoord contant te betalen met het oog op Haagse dieven.

Onderweg naar huis ging ik bij Ellen Pasman langs, die een ander liedje zong. Bij ons laatste gesprek zei ze nog dat Nicolaï en zij voor de 6 miljoen die Lakeman adviseerde wilden gaan. Verploeg had al laten doorschemeren dat de nvj niet meer dan 10.000 gulden wilde uitgeven aan mijn zaak ‘want er waren kritische geluiden binnen de nvj’ over steun aan mij. Ellen vroeg om iedereen die ik kende brieven te laten schrijven over wat ze van mijn zaak weten of kunnen bewijzen, liefst zo dicht mogelijk bij 1995. Nicolaï zou Den Hertog benaderen, met het verhaal dat hij in het bezit was gekomen van gevoelige informatie, en of ze bereid waren om te praten. Ellen had Vermeer proberen duidelijk te maken dat de Contouren voor een bemiddeling, zoals ze voorlopig op papier staan, ‘veel te nadelig’ waren voor mijn positie.

De secretaresse van Lubbers belde dat Lubbers een fax naar Gorbatsjov had gestuurd met de door mij gewenste aanbeveling voor een vraaggesprek. Ik heb Lubbers meteen enthousiast een briefje geschreven.

Hans Lonis belde dat Peter en Edwin tot 14 februari naar Kaapstad gaan omdat de vader van Edwin is overleden. Als het goed is zullen ze dan niet veel zorgen meer hebben, en kunnen ze voor altijd whisky kopen.

23 januari 1996

Julius Vischjager wil getuigen hoe Wim Kok reageerde toen hij hem mijn pamflet over Beatrix overhandigde. Ik heb Vermeer en Ellen ingelicht.

Ik vroeg Ellen Pasman eveneens Story, en het liefst Santegoeds, te bellen om eindelijk het geld betaald te krijgen wat ze me nog verschuldigd zijn. Dit maakt me nerveus na het beslag door Maaldrink. Ik leef nu toch al bijna zes jaar met nauwelijks zekerheid.

Ellen is zo lief geweest een fax naar het kantoor Maaldrink in Den Haag te sturen met het voorstel dat ik de hoofdsom en een deel van de rente betalen zal, wanneer zij het beslag opheffen.³⁸

38 Fax Ellen Pasman aan A.H. Vermeulen, Kantoor Maaldrink Buren, dd. 23 januari 1996.

[p. 34]

Zij had ontdekt dat in de oorspronkelijke overeenkomst met Maaldrink stond dat ik binnen een jaar zou betalen. Dat was in 1992, dus wij zouden nu geen enkele kans maken, zei Ellen.

Van Wim Hazeu wil zij een berekening hoeveel geld nodig is om al mijn Memoires uit te geven.

Julius Vischjager kwam naar Ellen, maar zonder brief. Zogenaamd vergeten. Hij keerde zijn tas om en wilde zijn pianoleraar bellen. Ik rook een list, en Ellen en ik besloten ‘dit warhoofd’ niet op te roepen, want voor Den Hertog is hij een makkie om onderuit te halen.

Aart van der Want vond de stunt van Maaldrink ‘een geraffineerd spel, want pas op dat ze je niet failliet verklaren, want dan maakt een curator de zaak met de Staat voor jou met een fooi af.’ Het is griezelig, en wordt steeds griezeliger.

Paul de Ridder belde vanmorgen. ‘Als jij handhaaft dat je weggaat als wij Kikkert publiceren, dan doen we het niet,’ zei hij. Ik antwoordde dat ik Kikkert nog steeds een fantast en een leugenaar vond, maar dat ik mijn bezwaren zou in trekken. Als Papieren Tijger hem wil publiceren, houd ik ze niet tegen.

24 januari 1996

Ik was bij Auke Kok. Zij kunnen de reis naar Moskou niet alleen financieren dus ik stelde voor iets met Veronica te regelen. Ik ben vergeten te praten over een honorarium voor mijn laatste artikel. Hij vroeg opnieuw om een artikel over de kinderen van Sukarno.

Sukrisno belde. Volgens Surjono heeft Megawati zich kandidaat gesteld voor het presidentschap. Absoluut misleidende berichten alleen om Suharto te presenteren als leider van een democratisch Indonesië.

Ellen heeft met de fax van gisteren bereikt dat het beslag op mijn vsb-rekening en bij Spectrum is opgeheven. Ik zal wel de 9.800 gulden aan Maaldrink betalen, maar de wettelijke rente blijft openstaan, die heb ik niet. ‘De kat’ (dixit Verploeg), die morgen naar een conferentie voor advocaten in Barcelona gaat, heeft binnen de kortste keren Maaldrink een toontje lager laten zingen.

De deal met Pieter Jan Hagens is rond. Ik krijg 500 gulden per aflevering, wat ik niet tegen de anderen mocht zeggen, voor vier shows, te beginnen op 1 februari.³⁹

Films over aids geven me de kriebels. Richard Thieulliette, Rik, Ton Kars, Frans Kellendonk, de Zuid-Afrikaanse filmer

39 Redactie: Het gaat hier om het programma Hagens!, een talkshow uitgezonden door Veronica.

[p. 35]

William Faure en zijn vriend, Peters vriendje uit Tilburg, zo afschuwelijk allemaal. Vooral mensen die aan aids sterven zijn afschrikwekkend om te zien. Waarom wilde Delprat me op hiv testen?

25 januari 1996

Evert Santegoeds, die blijkbaar een machtspelletje tegen me aan het spelen is, reageerde op geen enkele fax, dus ik blijf thuis en ga niet naar de Golden Tulip. Het is bovendien bijzonder koud.

Ik sprak Paul Grijpma. Hij zei dat zijn enige bezwaren tegen mij, mijn Surinaamse escapades waren. Daar weet hij niets van, maar hij vervolgde: ‘Je moest eens weten hoe ze bij de Rijksvoorlichtingsdienst op hun achterste benen stonden, toen jij voor Story met Beatrix mee naar Indonesië wilde.’ Daar heb je het weer. Natuurlijk werd het pamflet onder de fiere vlag van vrijheid van meningsuiting door de rvd en Buitenlandse Zaken gebruikt om mijn reis naar Djakarta te dwarsbomen.

Hans Verploeg denkt dat de laatste versie van mijn artikel over Alexia Lejeune gedonder zal geven. ‘Het zou de laatste druppel kunnen zijn, Willem, dat ze in Den Haag zeggen: nu pakken we hem.’ Verploeg zou met de nvj juist op de bres moeten staan voor persvrijheid. In plaats daarvan adviseert hij me in te dekken opdat Story eventuele proceskosten over dit artikel zal betalen.

Paul de Ridder belde dat ze geïnteresseerd zijn om de uitgave van mijn Memoires te verzorgen - vooral nu Wim Hazeu al jaren verstek liet gaan. Ook hij las de laatste versie van Alexia en vond het perfect. Hij zei dat er geen speld tussen te krijgen was. Dat is andere koek.

Santegoeds blijft steeds hetzelfde spelletje spelen. Ik vroeg hem dinsdag al om mij vandaag te ontmoeten, maar hij reageerde nergens op. Hij wil vast van me af en hij denkt het verhaal van Alexia in zijn zak te hebben. Hij heeft inderdaad de foto's, maar het verhaal en de bronnen zijn nog steeds van mij.

26 januari 1996

Wim Hazeu schreef Peter Nicolaï hoeveel geld er nodig was om mijn Memoires uit te geven. Hij komt voor 45 delen op 20.000 gulden per deel, en daar zitten dan nog geen foto's bij. Ellen Pasman probeert Vermeer bij te staan bij het voorbereiden van het verhoor van oud-minister Peter Kooijmans.⁴⁰ Ik

40 Fax Ellen Pasman aan Hans Vermeer, 24 januari 1996.

[p. 36]

heb beiden een lijst van vragen aan Kooijmans en Hans van der Voet gegeven.⁴¹

Joost Boersma van Spectrum schrijft me dat hij mijn rekeningnummer niet had doorgegeven aan advocaat Vermeulen en dat hij het ‘een belachelijke affaire’ vond. Vermeulen heeft steeds in het geniep gedaan wat Buitenlandse Zaken wil en eist van mij duizenden guldens.

Menno Tamminga wijdt meer dan een halve pagina aan Pieter Lakeman.⁴² ‘Hij is dol op het versturen van dagvaardingen, maar hij kan het billijken als een ander hem ook weet te vinden. Hij kan er niet zenuwachtig van worden. Procederen, boeken schrijven en voor de nodige tamtam zorgen, daarmee is Lakeman in zijn element,’ staat in het begeleidende kader. In de persoonlijke omgang is hij best aardig en hij is, denk ik ook kundig, maar wat een ‘beroep’.

Ik heb samen met Eduard 20 dagboeken naar de Koninklijke Bibliotheek gebracht. Ik vertelde Kees Thomassen dat Lubbers een aanbeveling naar Gorbatsjov had gestuurd.

‘Hij had een kwaad geweten,’ antwoordde hij, ‘omdat hij je in de rechtszaal niet echt heeft geholpen.’ Hij noemde het absurd dat Lubbers me ooit met een ton schadevergoeding had willen afschepen.

De Volkskrant bepleit aansluiting van Polen bij de navo.⁴³ Ze hebben geen notie waar ze over spreken. Het is als Versailles. Na de ineenstorting van het Duitse keizerrijk in 1918 werd een nieuwe oorlog geboren door vernederende condities voor de verliezers. Het Westen is overmoedig na de val van het Sovjetrijk en denkt ongestraft de voormalige ussr steeds verder te kunnen omsingelen en in een hoek te drukken. Op dit moment lijkt dit allemaal prima. Maar wat als een toekomstige militaire dictator het atoomarsenaal van Rusland weer op peil brengt en naar Lebensraum gaat zoeken?

Ik had Hans Verploeg gevraagd om de versterking van het advocatenteam in De Journalist te zetten. Dit gebeurde niet. ‘Ik heb het aan Piet Hagen doorgegeven, maar ik kan het plaatsen niet afdwingen. Ik zal er met hem over praten,’ aldus Verploeg. Wat het blad wel deed, was een brief plaatsen van Willem Tolhuis uit Alpen aan de Rijn. Hij had mij bij Pieter Jan Hagens het horen opnemen voor Wim Klinkenberg en borduurde er een briefje omheen dat nauwelijks weergeeft wat

41 Redactie: Voor de lijst met 48 vragen van Willem Oltmans, zie: Verhoor minister Peter Kooijmans. Oltmans-Archief, Koninklijke Bibliotheek.

42 NRC Handelsblad, 26 januari 1996.

43 De Volkskrant, 26 januari 1996.

[p. 37]

plaatsvond, wat werkelijk werd gezegd en waarom. Dat drukt De Journalist dus wel af.⁴⁴ De man die in die uitzending het woord voerde, was die bedrieger uit Leiden, die Wim Klinkenberg even in de zeik wilde zetten.

44 De Journalist, 26 januari 1996.

[p. 38]

27 januari 1996

Piet Schaepman belde. Hij heeft woensdag een uur met Kees Sorgdrager overlegd tijdens een lunch in De Witte, die hij Kees aanbood. Kees is tweemaal getrouwd geweest, wat ik niet wist, waar overigens Piet uit concludeerde dat hij hierdoor barstte van de verplichtingen en zich geen werkelijke journalistieke onafhankelijkheid kon permitteren. Bovendien is Sorgdrager van de vvd naar de PvdA gedanst en nu aanhanger van d66.

Nadenkend over wat de oud-ambassadeur zei, bedacht ik me: zou dit zich geen werkelijke onafhankelijkheid kunnen permitteren niet over de hele linie gelden? Hoflands vrouw Mimi zit nog altijd in hun huis in de Boticellistraat, terwijl Henk bij juffrouw Elly van Het Parool op de Hobbemakade woont. Ik wist al in de jaren 50 en 60 dat ik niet meer hooi op mijn vork mocht nemen dan was te verantwoorden, vooral met de hete adem van de Staat in de nek. Mijn onafhankelijkheid als journalistieke partizaan is me altijd meer waard geweest dan wat verder ook.

Bereikte 6 juni 1981 in mijn dagboeken. Cecile van Lennep telefoneerde mij op die dag vanuit Het Enzerinck. Als ik dat toch niet had opgeschreven. Ook een brief van Oliver Stone. ‘I like you, I don't know why.’ Ik kijk naar mams foto, die ik twintig jaar geleden in de tuin in Bilthoven nam. Ook dronk ik thee met André Spoor in zijn tuin in Den Haag. Als ik dit allemaal teruglees en bekijk, lijkt het leven een reeks droombeelden.

28 januari 1996

De kranen waren bevroren. Ik moest een monteur laten komen. De kachel kraakt en zucht, maar blijft het doen. Het is 07:00 uur. Ik ga werken. Er wordt voor het eerst sinds ik hier woon op de grachten geschaatst.

Peter ter Horst zit nog altijd op dezelfde lijn als toen hij in 1990 in Zuid-Afrika arriveerde.⁴⁵ Zwart is in de meerderheid, blank heeft een bijrol. Terwijl in werkelijkheid blank nog altijd Zuid-Afrika draaiende houdt. ‘In 1996 staat het Voortrekkers-monument misplaatst te wezen...’ Is dat zo? Is een Egyptische piramide misplaatst; is de Taj Mahal in India misplaatst?

Ik werk en besef hoe goed ik het nog altijd heb - Debussy, een Zuid-Afrikaans Dumont sigaretje en kostbare informatie als herinneringen. Het moet buiten ijzig koud zijn.

Ik vond een briefje van Gertrude Buringh Boekhoudt die ze

45 NRC Handelsblad, 27 januari 1996.

[p. 39]

me voor mijn verjaardag stuurde. Ik heb een kopie ervan aan Beatrix gezonden om te laten zien hoe zij over mij dacht.⁴⁶ Ik kende mejuffrouw Buringh Boekhoudt sinds 1942. Als Beatrix werkelijk zoveel om haar gaf (zoals zij me in Mexico in 1964 vertelde), dan moet ze toch begrijpen dat ik niet de schoft ben waar Den Haag me sinds 1956 voor uitmaakt?

Ik heb heel de dag de telefoon eruit gehad. Heerlijk. Het is nu 18:00 uur. Ik heb een lange dag achter de rug. Ik bereid nu de documenten voor dinsdag voor, onder meer voor Alatas. Ik wil, al is het maar tien dagen, naar Djakarta om mijn zaak te bewijzen.

Na een zondag als deze heb ik het gevoel het leven verdiend te hebben. Ook al brengt het geen geld op.

46 Zie bijlage 13.

29 januari 1996

Ik heb de secretaresse van Jan Quist geïnformeerd hem morgen tijdens het verhoor van minister Kooijmans zeker te zullen noemen, in verband met wat hij mij doorgaf over hoe er op de ambassade in Djakarta over mij als aartsvijand nummer één werd gesproken. Jan belde later terug en was de vriendelijkheid zelve. Ik vertelde hem nu ook van een andere bron in Djakarta te hebben vernomen dat diplomaat Gerard Kramer in die termen had gesproken, Tot mijn stomme verbazing antwoordde hij dat hij de woorden die Kramer toen had uitgesproken misschien toch niet juist had doorgegeven en zich die niet goed kon herinneren. Ik realiseerde me voor de zoveelste maal hoe zogenaamde vaderlanders in prominente posities eigenlijk de gevangenen van netwerken zijn. Ik ben vrij man, zij niet. Ze moeten liegen als ze een keer per ongeluk eerlijk zijn geweest. Ben Knapen gaat over naar Philips.⁴⁷ Die man is dus nooit een journalist in hart en nieren geweest en gaat voor het grote geld. Dezelfde krant maakt melding dat niet Indonesië maar Zuid-Korea interesse heeft in Fokker. Jammer.

Jos Slats stuurde me een verhuisbericht en meldde tussen neus en lippen dat hij en zijn vrouw uit elkaar zijn en allebei een nieuwe liefde hebben.

47 NRC Handelsblad, 29 januari 1996.

30 januari 1996

Toen ik vanochtend op Centraal Station was, op weg naar Den Haag, groette de stationschef, een Indische jongen met schouderlang haar, rode pet in de hand, me met een glimlach en noemde me bij mijn naam. ‘Ik ben altijd blij als ik jou zie,’ zei

[p. 40]

ik tegen hem. Zou nog blijer zijn als ik hem in mijn vingers had.

In het gerechtsgebouw in Den Haag legde oud-minister Peter Kooijmans de eed af. Dan moet je dus extra gaan oppassen. Kooijmans was in donker kostuum met grootkruis.

Ja, de minister had mijn dossier zelf bestudeerd.

Mede met het oog op het feit dat wob-ambtenaar Van Velzen niet veel kan vinden, vroeg Vermeer: Was het een lijvig dossier? Ja, het was fors. Hoe hoog? Hij wees behoorlijk hoog aan. Toen landsadvocaat Den Hertog de vraag herhaalde, zakte de hand van de minister met 50 procent. Uiteraard verscheen over dit saillante detail geen letter in het door rechter Punt gedicteerde verslag.

Voor me lagen de concepten van Vermeer met de vragen voor Kooijmans en Van der Voet. Kooijmans hield vol dat mijn positie in Zuid-Afrika omstreden was geweest, maar zei er niet bij dat dit als gevolg van gestook uit Den Haag was.

De Kooijmans-apotheose kwam echter tijdens de behandeling van het incident dat twee jaar eerder op de Nederlandse ambassade in Djakarta was voorgevallen, in nabijheid van Ria Lubbers, die namens de premier de gasten van ambassadeur Van Roijen ontving. De ambassadeur wilde me wegjagen, waardoor een opstootje ontstond dat door mevrouw Lubbers werd gesust en eindigde met een zoen van mij aan haar. Advocaat Vermeer vroeg de oud-minister naar zijn persoonlijke waarneming van datgene wat zich 22 maanden eerder had afgespeeld. Kooijmans, onder ede: ‘Wat ik hieromtrent nu verklaar steunt op mededelingen die mij na het diner zijn gedaan... De heer Van Roijen is tijdens de receptie, voorafgaand aan het diner, op een bepaald moment op de heer Oltmans toegestapt. Hij heeft mij verteld dat hij niet wist op wie hij toestapte. Ik heb geen reden gezien om aan zijn oprechtheid te twijfelen. De heer Van Roijen heeft aan de heer Oltmans gevraagd wie hij was en vervolgens of hij wel was uitgenodigd.’ Kooijmans vervolgde: ‘Ikzelf stond te recipiëren. Op een bepaald moment constateerde ik dat er een zekere commotie ontstond. Het staat mij niet bij dat de heer Oltmans mij toen heeft aangeroepen. Ik heb toen aan de heer Vos gevraagd of laten vragen om de zaak te sussen.’

De oud-minister hield zich van de domme. Hij bagatelliseerde een uiterst gênant incident. Ik ben toen letterlijk vlak voor hem gaan staan en heb hem toegeroepen: ‘Is veertig jaar treiteren nu niet genoeg geweest?’ en wijzend op ambassadeur Van Roijen: ‘Kunt u die idioot nu niet voor eens en voor altijd

[p. 41]

stoppen?’ Vervolgens zei ik tegen mevrouw Kooijmans, want ik was razend: ‘Als hij niet helpt, kunt u me dan helpen om van deze treiteraars af te komen?’ of woorden van die strekking. Maar de minister fingeerde gewoon dat het hem allemaal niet meer bijstond. Hij stond onder ede te liegen.

Ik zat te luisteren en zag ook deze getuigenis in de soep lopen, want hij hoedde zich ervoor ook maar iets te zeggen waar Vermeer en Pasman iets mee zouden kunnen beginnen. Punt dicteerde vervolgens zijn versie van wat Kooijmans had gezegd.

Na afloop van zijn getuigenis heb ik hem, om zijn geheugen op te frissen, een exemplaar van Persona Non Grata aangeboden en erin geschreven: ‘Sorry dat ik dit moest doen, maar veertig jaar treiteren is too much, Willem Oltmans.’

Vervolgens verscheen Hans van der Voet, oud-directeur van de Rijksvoorlichtingsdienst. Deze professionele voorlichter van overheidsleugens was nog gehaaider dan Kooijmans en hoedde zich ervoor de waarheid ook maar te benaderen. Van der Voet ontkende bijvoorbeeld glashard ooit tegen Vischjager te hebben gezegd niet met mij om te gaan.

Over mijn meegaan met premier Lubbers verklaarde Van der Voet dat dit ‘enigszins pikant’ was. Buitenlandse Zaken en Lubbers hadden geen bezwaar. Van der Voet had dat duidelijk gemaakt aan ambassadeur Nothnagel van Zuid-Afrika. ‘Uiteindelijk heeft men in Pretoria de heer Oltmans een visum verleend.’ Onvermeld bleef dat tegen Nothnagel was gezegd dat ik in het ergste geval mee zou gaan zonder visum. Vermeer verzuimde hierop in te gaan, en te vragen waarom Algemene Zaken, zich inzette om mij mee terug te nemen naar het land waar ik eerder uitgezet was.

De getuigenis van deze brave regeringsambtenaar werd pas echt scherp toen het staatsbezoek van Beatrix aan Indonesië ter sprake kwam. Hij bevestigde dat ik op 13 juni 1995 een diepgaand gesprek met hem had gevoerd in zijn werkkamer bij de rvd in Den Haag. Het onderwerp: Bon voyage, Majesteit! ‘Ik meende namelijk dat hij zich beter niet kon accrediteren bij dit staatsbezoek van de koningin, gezien de opmerkingen die in genoemde brochure zijn te lezen over de president van de Indonesische republiek. Ik meende dat hij moeilijkheden zou voorkomen voor hemzelf en voor de regering, door voor dit bezoek geen visum aan te vragen. Ik had er toen nog met niemand over gesproken. Volgens mij was het een kwestie van gezond verstand, dat volstrekt was te verwachten dat zo'n visumaanvraag van de heer Oltmans uiteindelijk door de Republiek

[p. 42]

Indonesië zou worden geweigerd. Later heb ik gehoord dat de minister van Buitenlandse Zaken van Indonesië hem liet bedanken voor het toezenden van de brochure. Ik merk hierover op dat Indonesische mensen beleefd zijn en dat een minister zeer beleefd zal zijn.’

In werkelijkheid opende Van der Voet ons gesprek, na de brochure te hebben genoemd, met: ‘Nu kunt u niet mee.’ Mijn opinie over Suharto verhinderde niet het meereizen in 1994 naar Indonesië, noch mijn verblijf begin 1995 in Djakarta. Maar volgens Van der Voet was het een kwestie van ‘gezond verstand’ dat ik in moeilijkheden zou komen. In werkelijkheid besloten Kok, Van Mierlo en Van der Voet, dat er moeilijkheden moesten komen. In de geest van ‘laten we die aardige gastheer vooral niet voor het hoofd stoten door een journalist mee te nemen die hem “de rechtse Pol Pot van Indonesië” noemt.’ Feitelijk zette Paars de in 1956 door Luns geïnitieerde sabotage van mijn werk onverminderd voort, of liever, Paars nam het beleid van Lubbers I, II en III klakkeloos over.

Ik luisterde in de Haagse rechtszaal naar het gebabbel van Van der Voet in de week dat de Indonesische minister van Buitenlandse Zaken en zijn ambassadeur in Den Haag mij hadden uitgelegd hoe het werkelijk was gegaan.

Ellen Pasman was door de vertoning moedeloos geworden. Zij was overtuigd dat rechter Punt van de zaak baalde. Zij had dit eerder gezien. Hij stelde zelf namelijk nauwelijks nog vragen. ‘Hij zal ook wel op zijn donder hebben gekregen,’ zei Ellen tegen me.

Paul de Ridder was aanwezig, evenals Lennaert Post. Alfred Vierling was samen met een rare jongen en een meisje dat ik niet kende. Ellen vond dat Vermeer niet de goede vragen stelde en zelfs Vischjager belde vanavond nog dat Vermeer de landsadvocaat in de kaart speelde.

Na de zitting zijn Ellen, Paul, Lennaert en ik naar het Malieveld gegaan om poffertjes te eten. Dat was best gezellig. Paul zei dat hij de 45 delen Memoires voor 450.000 gulden kon maken. Hij zou dit op schrift stellen voor Ellen.

Ik vroeg Ellen waarom de grote baas van het advocatenkantoor waar ze aan verbonden is, Herman Doeleman, zo idioot doet over mijn zaak. ‘Als je het nooit aan iemand vertelt, en niet in je dagboek schrijft,’ begon zij, waarop ik inviel: ‘Ik wil het al niet meer weten.’ En zo is het ook.

Omdat ik met Alatas en de ambassadeur had afgesproken vandaag te komen horen of de minister mijn zaak nog met Hans

[p. 43]

van Mierlo had kunnen aansnijden, ging ik na de zitting naar ambassadeur Kadarisman, die me als een vriend ontving. Na alle leugens en vijandigheid in de rechtszaal was die ontvangst een verademing. Ik kreeg er tranen van in mijn ogen. De ambassadeur herhaalde dat hij en de minister niets liever zouden willen doen dan me helpen, maar ze konden niet voorbijgaan aan wat ik over president Suharto had geschreven. De minister had bij Van Mierlo mijn zaak inderdaad genoemd. Ook was mijn voorstel om inzake Fokker minister Habibie te benaderen in goede aarde gevallen. Minister Weijers van Economische Zaken had zelf met Habibie gebeld, maar de Indonesische minister wilde er niet op ingaan.

Lennaert was zo lief me naar Kadarisman te rijden. Ik vertelde hem alles, maar is hij een spion? Waarom belde hij gisterenavond? Ik mag zoiets eigenlijk niet eens denken, maar ik sta tegenover een formidabele vijand.

31 januari 1996

Ellen Pasman vertelde dat rechters die in het Haagse circuit zitten en alleen op promotie uit zijn niets voorstellen. ‘Punt is bang,’ zei ze. ‘Hij vraagt niet echt door. De landsadvocaat heeft al helemaal niets te vragen.’ Nicolaï en Pasman hechten erg aan de getuigenis van Kadarisman, maar die heeft vanuit Djakarta vijanden in zijn nek hijgen. Maar hij wil in ieder geval met Pasman en Nicolaï praten. De ironie dat na veertig jaar treiteren Indonesië mij misschien zal redden.

Ik ontmoette Andy Reed, een jongen met wie ik in 1976 in San Francisco een hevig nummer maakte. Hij was toen 22. Nu is hij bijna kaal en heeft hele beroerde tanden (moet ik zelf nodig zeggen). Een teleurstelling en toch wel plezierig hem terug te zien. Hij was met een oudere acteur, een vrouwelijke stagemanager en twee jonge actrices. We omhelsden elkaar, stuurden de anderen naar de hoerenbuurt en aten samen twee uur in een degelijk, Indonesisch restaurant op het Damrak.

Ik had Santegoeds een kopie gestuurd van de overeenkomst die ik met Pieter Jan Hagens en idtv had, om hem te laten zien hoe het ook kon, wat hem blijkbaar goed op de kast joeg. Mijn brief aan de advocaat van Story gebruikt hij als aanleiding om de samenwerking op te zeggen.

Heb ambassadeur Kadarisman geschreven of hij Peter en Ellen op 8 februari voor een vertrouwelijk gesprek zou willen ontvangen.

Jan, de kruidenier op de Prinsengracht, maakte me attent op een artikeltje in het Algemeen Dagblad, dat prinses Margriet zal

[p. 44]

worden opgeroepen in mijn proces.⁴⁸ Ik zag Vermeer met Arjan Paans smoezen na afloop van de zitting, dus dat was nuttig. Willem Smitt van Privé belde meteen, want hij wilde het naadje van de kous weten over wat er in Canada was gebeurd. Ik vertelde hem niets.

Ik heb 9.200 gulden aan Maaldrink overgemaakt, wat betekent dat ik op mijn 71ste jaar 1.200 tot 1.800 gulden op de giro heb, en 600 gulden op de bank. Een ander zou er mesjogge van worden, maar ik weiger dit. Het is wel de reden dat ik met Evert Santegoeds bots om eindelijk te worden betaald.

Eindelijk lijkt het of de smiecht Docters van Leeuwen gaat hangen. Minister Sorgdrager heeft hem een spreekverbod gegeven. Die man dacht een staatje binnen de staat te kunnen worden. En dat voor een man die bij d66 hoort, evenals zijn minister.⁴⁹

Ik ben naar idtv geweest en had een prima ontmoeting met iedereen. Ze hadden nog enkele gaten morgen. Ik suggereerde Van Dantzig te vragen naar aanleiding van de zelfmoord van een psychiatrische patiënt.

Daarna haastte ik me naar Ellen Pasman. Nu waren er niet twee maar vijf mappen met documenten van de bvd: 134 gulden aan kopieerkosten. We worden enorm belazerd.

48 Algemeen Dagblad, 31 januari 1996.

49 De Telegraaf, 31 augustus 1996.

1 februari 1996

Hans Vermeer schreef een reactie op de verhoren van Kooijmans en Van der Voet.⁵⁰ Ook hij is bezorgd over de opmerking van Ellen Pasman dat de rechter op de zaak zou zijn uitgekeken. Hoe moeten we dan verder?

Er is heel wat meer aan de hand bij politie en Justitie dan nu ook de voorpagina van nrc Handelsblad meldt.⁵¹ Justitie en politie hebben 285 ton softdrugs en 100 ton cocaïne doorgelaten. Wat is dat in godsnaam voor een beleid?

Ik probeerde Evert Santegoeds duidelijk te maken dat hij niet zulke briefjes moest schrijven over opzeggen van de samenwerking en gaf aan dat ik graag nog verder wil met hem.⁵²

De Groene Amsterdammer heeft Henk Hofland op de omslag onder de titel: de wraaklust van h.j.a. hofland.⁵³ Martin van Amerongen zag er brood in onze brave Henk eens extra in het zonnetje te zetten.

50 Zie bijlage 14.

51 NRC Handelsblad, 1 februari 1996.

52 Zie bijlage 15.

53 De Groene Amsterdammer, 31 januari 1996.

[p. 45]

Hij begint met te verwijzen naar onze vriendschap die begon op Nijenrode en put uit onze correspondentie, weergegeven in mijn Memoires, maar doet het incident uit 1972 in mijn huis rond Hoflands verraad met de Sovjetdiplomaten in één zin af. Hij verklaart dus ook niet echt waarom Henk bij nrc Handelsblad uit de hoofdredactie werd gezet. Henk wil het liefste dat iedereen dat verder ook verdoezelt, maar wat toen is gebeurd is juist Hofland ten voeten uit.

Henk schijnt een gruwelijke hekel te hebben aan Bart Tromp, die zijn essay Orde bestaat niet de grond in had geschreven.⁵⁴ Hij degradeerde Tromp tot een rat en zette hem op zijn eigen zwarte lijst. Henk is een onplezierige man geworden, en misschien dat wraaklust erbij hoort. Maar zijn positie en de wijze waarop hij heeft geleefd, hebben hem tot deze nare man gemaakt. Je zult er ook wel aanleg voor moeten hebben. Zijn moeder riep hem zelfs in onze Nijenrode-dagen wel eens tot de orde.

In Het Parool staat voor de zoveelste keer dat nu ook de Raad van State de inzage van geheime dossiers beperkt.⁵⁵ Er zitten ook steeds weer de verkeerde mensen in dat college.

Ik heb Dijkstal andermaal geschreven over mijn eigen geheime dossiers.⁵⁶ Eerst zou er niets zijn en nu krijg ik vijf mappen met opnieuw veel openbare knipsels en documenten die ik al eerder heb gehad.

Ik bleef vanavond na de eerste uitzending van Hagens! nog anderhalf uur hangen. Er heerste een leuke stemming. René Zwaap, die ook een van de gasten in Hagens! was, vertelde dat dit artikel het vereffenen van een oude rekening was geweest. ‘Hofland is een opportunist,’ zei ik.

‘Dat is Van Amerongen ook,’ aldus redacteur Zwaap, en die kan het weten.

54 H.J.A. Hofland, Orde bestaat niet, De Bezige Bij, Amsterdam. 1985.

55 Het Parool, 1 februari 1996.

56 Zie bijlage 16.

2 februari 1996

De Volkskrant meldt dat het parlement zich overvallen voelt door het oordeel van Maarten van Traa als voorzitter van de Parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden. Van Traa schijnt op een Haagse beerput te zijn gestoten.

Piet Schaepman belde dat hij zes weken lang, viermaal per week bestraald moet worden. ‘In deze galopmaatschappij duurt het vier weken voor je een professor kunt vragen wat ze met je hebben gedaan,’ zei hij. ‘En dan weet je eigenlijk nog

[p. 46]

niets.’ Hij verkeert duidelijk in angst en is bang zijn werkkracht te verliezen door die bestralingen. Hij sprak over le monstre sacré de l'état, die hem en mij vervolgen, ‘en dat gaat tot en met de belastingdienst, weet je dat Willem?’ Hij moedigde me aan een nieuwe brochure te schrijven over de shit in dit land.

Ik had na mijn ontmoeting met Tom Struick van Bemmelen (vvd, Eerste Kamer) Bolkestein laten weten dat ook binnen zijn partij op het hoogste niveau mijn analyse van hoe ik jarenlang ben genaaid, werd gedeeld. Nu beantwoordde Weisglas dus deze brief.⁵⁷

Bezocht dokter Delprat, wat altijd weer een verademing is, als even ‘thuis’ te zijn. Hij las de cijfers van het onderzoek voor. Hij zag Schaepmans probleem niet als hopeloos. Hij kende een dame die 75 was toen haar blaas werd vervangen door een zak, en er 87 mee is geworden.

Ambassadeur Kadarisman belde uit eigen beweging op, en zei andermaal met minister Alatas over mijn zaak te hebben overlegd. Indonesië kan noch direct, noch indirect in mijn zaak tegen de Staat worden gemengd. Hij kon Nicolaï en Pasman dus niet ontvangen. ‘Toch moet ik goedschiks of kwaadschiks bewijzen dat Den Haag het pamflet onder Indonesische neuzen is gaan wrijven om mij te duperen.’

‘Maar Pak Alatas heeft al een stap bij minister Van Mierlo gedaan,’ zei de ambassadeur.

‘Ik heb nooit een wederdienst van Indonesië gevraagd en nu laat u me in de steek. Maar blijft uw deur open?’

‘Voor een vriend zal mijn deur altijd open zijn. U bent altijd welkom.’

Ellen Pasman zei hier al bang voor te zijn geweest. Was er niet een journalist die Kadarisman kon interviewen? Ik zei dat het beter was dat ik een interview zou geven en dat dan de journalist daarna naar Kadarisman moest gaan voor wederhoor. Ik belde Ronald Frisart, die zei er over te willen nadenken.

Ik vertelde Pasman dat ik Bolkestein (‘Dat is ook een crook,’ zei ze meteen) had geschreven en toen ik zei dat Frans Weisglas deze brief had beantwoord, lachte ze.

Ellen Pasman zei ook al dat indien Kooijmans zich alles correct herinnerd had, dan zou Den Hertog prompt iemand uit de hoed toveren die zou getuigen dat de minister op dat punt aan geheugenverlies leed. Op zo'n moment zakt ook mij de moed in de schoenen.

57 Zie bijlage 17.

[p. 47]

Ik heb Weisglas op niet mis te verstane wijze geschreven dat ik niets met hem van doen wil hebben.⁵⁸

Ik heb Bolkestein ook een gepeperd briefje geschreven dat ik mijn brief niet voor niets aan hem heb gericht en dat ik voor hem nog steeds een ontmoeting wil regelen tussen hem en mijn Haagse informant.

Tot slot is er ook een brief naar Van Mierlo gegaan, met andermaal de vraag of hij niet een einde wil maken aan deze hele affaire. Ik begin nu een gevoel te krijgen dat ze allemaal de pot op kunnen. Misschien kan Gerrit Jan Wolffensperger bij Van Mierlo natrekken of Ali Alatas iets bij hem heeft bereikt.

Ellen belde me later nog om te vertellend dat de doos Oltmans-documenten bij de nvj ‘een hopeloze chaos’ is. Het is blijkbaar Hans Verploeg geweest die in directe onderhandeling met Den Hertog (de tegenpartij van mij) bereikt heeft dat ik 600.000 gulden zou krijgen over een periode van twintig jaar. Het fameuze bedrag waarvan Erik Jurgens me smeekte het in hemelsnaam aan te nemen, want meer zou er toch nooit inzitten. Ellen beklaagde zich bovendien over de onbereikbaarheid van Vermeer.

Eduard kwam eten. Zijn ogen staan anders, niet prettig om in te kijken.

In een opwelling ontstond vanavond laat de de gedachte Ria Lubbers te vragen om voor de rechtbank te komen vertellen wat er in Djakarta precies is gebeurd.

58 Zie bijlage 18. WO: Deze tekst aan (nu Kamervoorzitter) Weisglas leest in 2004 al uitzonderlijk hard, maar geeft nog altijd precies weer wat ik werkelijk voelde en dacht ten aanzien van die mijnheer. Nu zal ik zo'n brief niet meer schrijven, maar ik denk nog precies zo over Weisglas.

3 februari 1996

Ik heb lekker hard kunnen werken, alleen onderbroken door een nummer in Thermos. Er waren hooguit twee jongens die echt lekker waren, de rest was brandhout.

Desi Bouterse en zijn kompaan Ivan Graanoogst hebben ieder een boom gekregen in het Israëlische vredeswoud. De bijbehorende certificaten zijn hen door het Joods Nationaal Fonds in Paramaribo uitgereikt. Zal wel weer deining van komen.⁵⁹ nrc Handelsblad biedt prins Bernhard excuses aan, welke totaal onbegrijpelijk en misplaatst zijn. Het blad had gepubliceerd dat Lockheed tussen 1970 en 1975 ruimschoots smeergelden had betaald, waaronder 100.000 dollar aan de prins. Nu zegt de krant dat de commissie Donner stelde dat de prins zelf dit heeft

59 De Volkskrant, 3 januari 1996.

[p. 48]

ontkend en dat de onderzoekers geen bewijzen van het tegendeel vonden. De hoofdredactie biedt zkh excuses aan voor een incorrecte voorstelling van zaken.⁶⁰ Iedereen weet allang dat smeergelden via omwegen en op andere rekeningen dan die van Soestdijk werden overgemaakt. Heb geen zin die zaak nog eens na te lezen, maar werd het geld niet over gemaakt op naam van Victor Baarn, een alias van Bernhard? Waarom doet zo'n krant zoiets?

Het is haast niet te geloven, maar Frits Bolkestein pleit op de opiniepagina van nrc Handelsblad tegen de uitbreiding van de navo in Oost-Europa.⁶¹ Hij hanteert ook het Versailles-argument, wat ik al eerder hier noemde. Ruslands toetreding tot de Raad van Europa, daar is hij ook tegen. De Europese parlementaire assemblee heeft al met 164 tegen 34 ingestemd met Ruslands toetreding. Hij is ertegen Rusland nodeloos te tarten, en zeker tegen het binnenhalen in Europa, zolang de Russische normen en waarden nog zeer ver van West-Europese opvattingen af liggen, zoals over mensenrechten.

‘Extreemrechts’ demonstreerde in Rotterdam tegen het verbod van Nederlandse vlaggen op bomberjacks. Wat is dat voor idioots? In de nieuwsberichten slippen gewoon passages binnen als ‘de fascisten werden door de Rotterdamse politie gearresteerd.’

Ik bedacht me vandaag dat ik het fijn zou vinden om bij Netty Feldhaus van Ham bij een knapperend haardvuur te zitten. Maar het is te ver en ik moet snel verder met mijn Memoires.

Ik denk ook veel aan Peter. De Zuid-Afrikanen hebben in Johannesburg in aanwezigheid van De Klerk en Mandela de Africa Cup gewonnen. Zo nu en dan betrap ik me erop dat mijn emoties voor Zuid-Afrika en alles wat daar gebeurt nog altijd zeer levendig zijn.

60 NRC Handelsblad, 3 februari 1996.

61 Idem.

4 februari 1996

Vanmorgen kwam Hans Lonis mijn nieuwe televisie aansluiten. Hij vertelde dat Peter en Edwin Trees hadden laten zitten met een telefoonrekening van 900 gulden. Hoe is het godsterwereld mogelijk! Trees had Hans gevraagd of hij wist of Peter bij de seks de jongen of het meisje was. Zij had het gezicht van Edwin als ‘verlept’ omschreven en zij was akelig geweest van de rooklucht en de lege whiskyflessen. Op de groepsfoto voor zijn moeder had Peter zelfs zijn zonnebril en pet opgehouden. Peter is echt in de war.

[p. 49]

Later vandaag kwam Eduard langs om de zenders van de tv in te stellen, maar er bleef sneeuw in beeld.

Ik heb Ria Lubbers geschreven met de vraag of zij wil komen getuigen over het incident op de ambassade in Djakarta.⁶² Ik heb meteen ook Vermeer daarover ingelicht en de nieuwe serie verhoren aan hem voorgelegd.⁶³

Ellen Pasman en Peter Nicolaï deden een poging Van Mierlo duidelijk te maken dat ik het recht heb de dossiers waar Kooijmans over sprak in de rechtszaak, in te zíen.⁶⁴

Werkte de hele dag aan de bewerking van mijn dagboeken van 1981, alleen onderbroken door de bezoekjes van Eduard en Hans.

62 Zie bijlage 19.

63 Zie bijlage 20.

64 Brief van Pasman/Nicolaï aan Van Mierlo, 2 februari 1996.

5 februari 1996

Ik ben al sinds 05:00 uur op. Ik schreef Bolkestein het met zijn Russische analyse zeer eens te zijn. Na mijn vorige woedende brief zal hij dit nauwelijks begrijpen, maar zo zit ik in elkaar.

Ellen belde om 10:00 uur of ik meteen wilde komen. Ze hadden besloten de hele bemiddeling met Asscher af te blazen. Nicolaï en Pasman gaan direct met Den Hertog aan de slag. Ook wist Ellen te melden dat Erik Jurgens Peter Nicolaï onder vier ogen voor mij had gewaarschuwd. Ik had namelijk in Persona Non Grata vermeld dat Jurgens me had toevertrouwd dat Hans Verploeg mijn belangen bij de Buitenlandcommissie beroerd had behartigd en dat hij was gevraagd terug te komen met een beter gefundeerd betoog. Verploeg razend. Jurgens razend. Niet om dat het onwaar was wat ik schreef, maar omdat ik schreef wat waar was. Ellen had ook mijn boekje Zaken doen en delen Memoires uit de bibliotheek gehaald. Het eerste deel had haar geroerd, zei ze.

Ze vond mijn brieven aan Bolkestein en Van Mierlo niet goed. Het verpest het klimaat en daar heeft ze eigenlijk wel gelijk in. Ik doe dus niets meer, ook niet met Story.

Ik was even bij Jan Mets, die twintig exemplaren van Vogelvrij en Notities uit Apartheidsland had teruggehaald. Ik nam van beide vijf stuks mee. Hij wilde er geen geld voor hebben. Hij was wel geïnteresseerd om 45 delen van mijn Memoires uit te geven. Nieuwe hoop, misschien samen met Papieren Tijger.

Ik ben met Pieter Jan Hagens en zijn redacteur naar een paar uitzendingen van Hagens! wezen kijken, en dan vooral het vaste onderdeel waar ik nu aan meedoe Op de kruk. Ze zijn aardig

[p. 50]

bij Hagens!. Ze willen controverse in levendige discussies. De uitzending van afgelopen donderdag viel best mee.

Nu is het 16:00 uur. Eindelijk ben ik thuis en kan ik weer gaan werken. Weer een dag het raam uit.

6 februari 1996

Elsevier denkt dat Docters van Leeuwen mevrouw Sorgdrager op Justitie wel eens zou kunnen opvolgen. Als dat gebeurt, gaat het pas goed mis. Het artikel van Frans van Deul en Gerlof Leistra heet koning arthur, de onstuitbare opmars van een ambtenaar-politcius.⁶⁵ Arthur, toen 24 jaar oud, was een vondst van Hans Wiegel, wat me verbaast, want die had ik voor slimmer gehouden. De heren schrijven dat hij zich steeds meer heeft ontpopt als ‘het geweten van de natie.’ Dit is onzin en gelukkig niet waar, anders zou het nog beroerder met de democratie zijn gesteld.

Ellen las in deel een van mijn Memoires over Godert Maas Geesteranus, en vroeg of ik hem wilde schrijven of hij een keer met haar zou willen spreken. Dat heb ik gedaan. Ik kwam hem bij Frits van Eeden tegen en toen zei hij dat hij niets te maken had met de boycot van Buitenlandse Zaken, ook al werkte hij daar. Maar misschien weet hij anderen die er wel iets mee van doen hadden en nu zouden willen praten. Ik wil alles doen om de zaak te winnen.

Ook heeft Ellen radiojournalist Harmen Boerboom gebeld om na te trekken wat er gebeurde toen ik secretaris-generaal Ben Bot in 1992 op Buitenlandse Zaken bezocht. Hij wilde allerlei details niet bevestigen en zei tegen haar dat hij bang was. ‘Ik wil niet genoemd worden, want ik zou problemen krijgen met mijn contacten op Buitenlandse Zaken. Als bekend zou worden, dat ik het opneem voor Oltmans, heeft dat professionele gevolgen voor mij.’ Hij bevestigde de paniek en het idiote gedoe op het ministerie over mijn visite op 19 augustus 1992. Harmen had haar ook gezegd: ‘Oltmans wordt niet serieus genomen. Ze doen of lacherig over hem, of ze worden woedend.’ Ellen vond dit uitstekende informatie om mee te werken. Maar ze benadrukte ook bang te zijn voor zijn hachje. Dus hoe krijg je recht in dit land?

Ellen belde ook met Egbert Kunst, die alles wat ik beweerde en had geschreven bevestigde, en dus de periode 1955 tot en met 1981 dekte. Uiterst fideel van Egbert om de waarheid te vertellen.

65 Elsevier, 3 februari 1996.

[p. 51]

7 februari 1996

Vischjager heeft nog altijd niet de brief aan Nicolaï geschreven die hij toezegd had, over het incident met Kok inzake het Beatrix-pamflet. Hij is even bang als Harmen Boerboom voor de mogelijke gevolgen, of als Pieter Broertjes. Van Arendo heb ik ook al een maand niets meer gehoord, ook al is hij weer in Amsterdam.

Wim Hazeu reageert op het bod van Papieren Tijger, en herhaalt dat hij het niet voor 10.000 gulden per deel kan doen.

De Tweede Kamer wijst de toetreding van Rusland tot de Raad van Europa af, waarschijnlijk met de verkeerde argumenten. Vooral omdat ze zo geporteerd zijn om zoveel mogelijk Oost-Europese staten binnen te halen.

Trein naar Amsterdam

Ik was vanmorgen op bezoek bij Sharon Dijksma (24) uit Enschede. Ik heb haar in de Tweede Kamer opgezocht. Zij is benoemd tot woordvoerster voor Indonesië voor de PvdA. Lachte me kapot. ‘Jij? Je weet er helemaal niets van!’ Ze had mijn brochure Bon Voyage, Majesteit! van fractievoorzitter Wallage gekregen. Nog niet gelezen, maar doorgebladerd, net als Persona Non Grata.

Sharon heeft een nieuw project voor slecht opgeleide jongeren, die buiten de boot vallen. Zij wil werkgevers stimuleren dit ter hand te nemen, zoals er bij Fokker een school was voor dergelijke jongeren. Eind februari is het rapport hierover gereed, begin maart zou ze dan in de show van Pieter Jan Hagens kunnen. Ik zal de informatie aan hem doorgeven.

Zij begreep wel wat er in mijn proces speelde, maar zei: ‘De politiek kan niets doen, want de zaak is bij de rechter.’ Dat is dus onzin. Ik kan haar er beter buiten laten.

Westerkade

Ellen is verbaasd hoe bang journalisten zijn voor het centrale gezag en hun nek niet durven uitsteken, inbegrepen Pieter Broertjes. ‘Ze zijn op geen enkele manier onafhankelijk.’ Dat weet ik al heel lang. Natuurlijk zijn ze dit niet, want het zou onmiddellijke repercussies hebben. Mijn oude vriend Wim Verkade, bij Van Eeghen & co, zal haar vrijdag ontmoeten om te bevestigen hoe de bvd bij Ernst van Eeghen kwam babbelen om mij een hak te zetten. Dat werkte, want zij kenden Van Eeghens scheve schaatsen uitstekend.

[p. 52]

8 februari 1996

Nu ik de door Punt gedicteerde tekst van de getuigenis van minister Kooijmans teruglees, ben ik ontzettend geïrriteerd dat er niet in is opgenomen dat hij duidelijk heeft gezegd dat het om ‘een stevig dossier’ ging.⁶⁶ Hoe kon dit gebeuren? Vermeer had op moeten letten, ik trouwens ook.

Ik had Ellen Pasman geadviseerd met tact oud-ambassadeur Schaepman te bellen om hem eens te spreken over de achtergronden van mijn proces. Piet belde vanmorgen woedend op, hoe ik het in mijn hoofd had gehaald hem door een stagiaire bij Doeleman te laten opbellen. Hij was toch immers alleen maar mijn deep throat en wilde geheim blijven. lk antwoordde: ‘Sorry Piet, je reageert hysterisch. Dan laten we je gewoon oproepen.’ Daarop werd hij nijdig. Dat zal wel het einde van deze vriendschap zijn. Iedereen zegt in dit land blijkbaar alleen nog in het geheim wat hij echt denkt. Ik heb hem een handgeschreven briefje gestuurd, om hem te overtuigen dat hij gerust met Nicolaï en Pasman kan gaan praten.⁶⁷

Ik ben naar Vermeer geweest om de volgende verhoren te bespreken. Hij vindt het niet zo'n goed idee om de bemiddeling door Asscher uit- of af te stellen, omdat we daarmee het krediet bij de politiek, vooral door de inspanning van Jurgens, wel eens zouden kunnen verliezen.

Paul de Ridder zond een uitstekend overzicht van waar ze mee bezig zijn, en hoe Papieren Tijger tegen de zaken aankijkt.⁶⁸

Ik wilde bij Pieter Jan Hagens als uitsmijter vanavond de gedachte lanceren dat Wim Kok beter over kan stappen naar de vvd, nu hij voor de zoveelste maal door de knieën is gegaan voor die partij en die vlerk Robin Linschoten. Het liep enigszins in het honderd, want het ging allemaal zo vlug dat toen Pieter Jan me de afgesproken vraag stelde, ik me niet realiseerde dat het al zover was, dus Pieter Jan liep op me af om het me in te fluisteren. Ik heb dit punt dus wel kunnen maken, maar helaas, vanwege de commotie, zonder het nader toe te kunnen lichten. Jammer. Het item over homeopathie was shit. Hans Krikke was een van de gasten, ik vond het een aardige jongen.

Eduard vond dat deze uitzending beter was gegaan dan de eerste. Er was trouwens ingebroken bij zijn ouders en vrijwel alles van waarde was gestolen.

66 Zie bijlage 21.

67 Zie bijlage 22.

68 Zie bijlage 23.

[p. 53]

9 februari 1996

Frits Bolkestein reageert op de brief waarin ik hem een veer op zijn hoed stak, maar natuurlijk niet op de affaire Weisglas. Het zijn eigenlijk allemaal lalbekken.

Het aantal pogingen tot zelfmoord in Nederland neemt toe. In 1994 probeerden bijna 10.000 mensen een einde aan hun leven te maken. Het aantal mensen dat er ook daadwerkelijk in slaagt, is stabiel gebleven, met ongeveer 1.600 per jaar.⁶⁹ Ik vind het moeilijk te begrijpen dat je een einde aan je leven zou willen maken.

John Hugo Loudon (90) van Shell is overleden.⁷⁰ Zag hem het laatst met Bernhard en Beatrix in een hotel in Genève, waar ik een ontmoeting had met de voorzitter van de Club van Rome, Aurelio Peccei, die trouwens later met hen dineerde.⁷¹

69 NRC Handelsblad, 9 februari 1996.

70 Idem.

71 Zie ook Memoires 1978-1979.

10 februari 1996

Broer Hendrik wordt vandaag 73 jaar. Ik belde hem in Kaapstad. Hij vertelde Vogelvrij en Persona Non Grata van kaft tot kaft in een ruk te hebben uitgelezen. Hij maakt het prima. Henk zei dat er niets was veranderd in Zuid-Afrika. Hij had om moeten rijden voor de opening van het parlement, ‘dezelfde witte blaaspoepen van voorheen marcheerden voorbij, en daarachter dan de zwarten.’ Het was een lang gesprek, maar het moest gebeuren.

Casper gaat een week skiën met Constantijn. Ik vroeg hem of hij gelezen had wat Bolkestein had geschreven over Rusland, maar hij had zijn abonnement op nrc Handelsblad opgezegd. Nu is zijn input helemaal beneden nul.

Wim Kok noemt Bolkestein nu een lafaard.⁷² En wat is hij zelf? Kok is bovendien een wraakzuchtige basterd. En die twee zitten dan samen in een coalitie.

Vermeer heeft zowel Piet Stoffelen als Pieter Broertjes geschreven dat hij ze gaat dagvaarden om te getuigen op 12 maart.⁷³ Beiden hadden aangegeven verhinderd te zijn die dag, maar ik kan niet blijven wachten. Uit zichzelf de waarheid komen vertellen past deze heren blijkbaar niet. Vermeer blijft het oneens met het mogelijk stopzetten van bemiddeling door Asscher.⁷⁴

Er komt een sportkanaal wat een miljard gulden moet opbren-

72 De Volkskrant, 10 februari 1996.

73 Brieven van 9 februari 1996.

74 Zie bijlage 24.

[p. 54]

gen met het uitzenden van voetbal.⁷⁵ Volkomen absurd. Het zijn Amerikaanse toestanden.

75 Redactie: Dit zou de commerciële zender Sport 7 worden, die in augustus 1996 met uitzendingen begon en in december van dat jaar stopte met een verlies van rond de 100 miljoen gulden.

11 februari 1996

Hans Verploeg gaf in het nos Journaal een reactie op de plannen van de knvb om een eigen televisiestation te beginnen. Deze knvb-actie is door ene meneer Staatsen op de rails gezet. Hij lijkt op Beel, ook zo'n enge man.

Ik had directeur-generaal Politieke Zaken J.M. Vos een briefje gestuurd met de suggestie aan Lubbers te denken als er politici naar Georgië gestuurd moeten worden. Hij reageerde dat er voorlopig niets op de rol staat, maar dat hij eraan zou denken. Hij sloot zijn getypte brief af met een opmerkelijke, handgeschreven voetnoot.

Ik heb met genoegen geconstateerd dat ik in korte tijd van ‘eigenwijze stronthommel’ - uw qualificatie van mij in, meen ik, de Volkskrant, - tot ‘Talleyrand van BZ’ ben gepromoveerd.
Hoogachtend,

Mr. J.M. Vos
Directeur Generaal Politieke Zaken

Het is pas 11 februari en op cnn word je nu al overladen met het circus rond de presidentsverkiezingen in november.

Het is nu 20:00 uur, tijd voor Melrose Place. Ik kan rustig zeggen vandaag twaalf uur te hebben gewerkt aan mijn Memoires.

12 februari 1996

Was voor een boterham bij Wouter van Dieren, die nu in het voormalige pand van Nauta van Haersolte aan de Keizersgracht huist. Hij zit daar met zijn Instituut voor Milieu- en Systeem-analyse en heeft er 30 mensen werken. Hoe heeft hij dat klaar gespeeld? Hij vertelde dat Alexander King in Zuid-Frankrijk woont en zeer verzwakt is na een beroerte. Hij had ook zeer kwalijke brieven gezien die professor Frits Böttcher over mij naar Schneider van de Club van Rome in Parijs had geschreven, wat me niet verwondert van die man. Böttcher is een typische Haagse lul: lief in je gezicht, dolk in de rug. Toch vond ik Wouter wat al te slijmerig en complimenteus. We waren al-

[p. 55]

lebei dwarsliggers vond hij. Ik zei dat ik me allerminst als dwarsligger zag, maar dat ik me simpelweg hield bij het vertellen van de waarheid.

Wouter vertelde dat Lubbers onlangs lid van de Club van Rome was geworden. Beatrix wilde niet dat hij nog symposia op paleis Noordeinde bijwoonde vanwege een te harde en directe uitval in een discussie. Claus had hem later gevraagd of die harde taal wel nodig was. Wouter deed Claus prima na. Hij gaf me telefoonnummers van de oud-ambassadeurs Korthals Altes en Piet Hein Houben, die me wellicht zouden willen helpen.

De Volkskrant komt met een levensgrote foto van Hofland met ganzenveer. Hij schijnt gezegd te hebben dat ‘wij’ (journalisten en uitgevers) het laatste onafhankelijke bolwerk vormen. Hofland onafhankelijk? Mijn oude vriend ziet eruit als een spook.⁷⁶

Jessa van Vonderen schijnt haar ontslag te hebben ingediend als voorlichtster van het Koninklijk huis bij de rvd. Vermeer kreeg gelijk. Hij heeft steeds gezegd dat na wat in Canada gebeurde met Margriet, een aanleiding zou zijn haar af te schieten. Intussen heeft Willem Smitt uit ons telefoongesprek van eerder deze week een (gratis) pagina voor Privé getimmerd over het oproepen van Margriet. helpt margriet willem oltmans aan miljoenen? schreef hij boven zijn stuk.⁷⁷

Volgens Vischjager heeft Jessa van Vonderen ‘een andere functie’ gekregen. Het zal me verder worst wezen. Ik laat mensen komen of dagvaarden tot ik er ben.

Werd even later opgebeld door een journalist van Het Parool, die bevestigde dat Jessa van Vonderen wegging bij de rvd - drie dagen na de verschijning van het artikel in Privé. Dan weet je het wel. De journalist van Het Parool wil een artikel over haar vertrek schrijven. Dus ik vertelde hem het hele verhaal van a tot z.

Vervolgens belde Willem Smitt weer en zo ontdekte ik dat Het Parool eerst Smitt had gebeld en deze door hem op mij was gezet. ‘Waarom heeft Evertje dit niet gebracht?’ vroeg Smitt. Weet ik veel. Ik had Evert Santegoeds en Jan Willem van Cruysen al een tijd geleden alles verteld. Smitt begreep niet waarom Story dit had laten liggen. Ik dus ook niet. Jan Willem reageerde niet op mijn fax, en Evert heb ik een maand geleden voor het laatst gesproken.

Ellen Pasman heeft me gebeld of ik nog meer getuigen kan

76 De Volkskrant, 12 februari 1996.

77 Zie bijlage 25.

[p. 56]

voorstellen. Nicolaï en zij schijnen nu toch over te hellen naar de route van bemiddeling via oud rechter Asscher. Vermeer krijgt gelijk.

13 februari 1996

Ellen belt soms een paar keer per dag. We lachen ons dan steeds kapot. Ze heeft Herman Doeleman zover gekregen het nvj te adviseren meer geld uit te trekken voor mijn zaak, want zowel het kantoor als Peter Nicolaï willen de zaak absoluut niet pro deo behandelen. Ze grapte dat als de nvj niet wil betalen, ze privé bij mij thuis verder komt werken aan de zaak. Ik realiseerde me dat je in dit land nooit je recht kunt halen als je geen poen hebt.

Pim Fortuyn wordt steeds gekker. Hij heeft zich beschikbaar gesteld voor de functie van voorzitter van het cda. Waarnemend voorzitter Tieneke Lodders pareerde met mee te delen dat de functie van cda-voorzitter niet vacant was en dat zij bovendien Fortuyn niet als de geschikte persoon voor die functie zag.⁷⁸

78 De Volkskrant, 13 februari 1996.

14 februari 1996

Gisteren sprong ik bij het postkantoor op de fiets waarbij ik mijn knie verdraaide of een spier verrekte. Ik liep er echt mank van, al kon ik nog goed fietsen.

Vanochtend heb ik weer een manuscript voor mijn Memoires gereedgemaakt, inclusief de bijlagen. Ik ben nu bij 28 augustus 1981. It's a long way to tipperary, maar dit deel is af. Ik heb er een voldaan gevoel over. Het voelt geweldig het in handen te hebben.

Ik heb de Talleyrand van Buitenlandse Zaken, directeur-generaal Vos een antwoord geschreven op zijn brief van 9 februari. Met een vriendelijk verhaal heb ik hem gevraagd of hij Van Mierlo en Van den Berg niet kan overtuigen er toch nog zonder rechter of bemiddelaar uit te gaan komen.

Dijkstal reageerde op mijn brief aan hem van 1 februari.⁷⁹ Hij ziet in die brief ‘geen aanleiding tot een inhoudelijke reactie,’ en verwijst me verder door naar de correspondentie met mijn advocaten.

Om 14:00 uur ontmoette ik Herman Doeleman samen met Hans Verploeg. Het werd een gesprek van twee uur. Peter Nicolaï en Ellen Pasman waren ook aanwezig. Peter vond ik pessimistisch over de zaak, maar hij speelt altijd advocaat van de

79 Brief d.d. 13 februari 1996.

[p. 57]

duivel. De consensus van de ontmoeting was dat alles op alles gezet moest worden om de diverse incidenten met de overheid op een rij te krijgen. Ik zei op een gegeven moment dat het me nog een hele klus leek voor Den Hertog om zijn opgeroepen getuigen juist te souffleren waarover gelogen diende te worden. Waarop Peter Nicolaï zich liet ontvallen: ‘Ik doe niet anders.’

‘Je vertelt ze nooit om te liegen,’ viel Ellen Pasman meteen in. ‘Nee, maar ik wijs ze de weg om niet alles te vertellen,’ corrigeerde Nicolaï zich.

Ik schrok me eigenlijk kapot, maar ik kreeg voor het eerst wel het gevoel dat Verploeg me nu echt helpt. Hij bood aan opnieuw naar Den Haag te gaan. Peter Nicolaï had Wolffensperger gesproken: die was in enkele maanden tijd 50 jaar ouder geworden en wilde even niets met mijn zaak van doen hebben.

15 februari 1996

Tijdens de bespreking gisteren schoot me ook de rel in Moskou in 1974 onder toeziend oog van Max van der Stoel te binnen. Ik heb vandaag Carel Enkelaar en Klaas Jan Hindriks gevraagd om te bevestigen hoe het toen is gegaan, terwijl ik deel uitmaakte van de televisieploeg van de nos.

Er kwam ook onlangs een brief van Caroline Delgado uit Madrid, wat me herinnerde aan haar waarschuwing hoe lelijk de ambassadeur in Madrid tijdens een diner over mij gesproken had. Haar getuigenis zou mijn zaak verder kunnen versterken. Er kwam een raar briefje van Wouter Kok. Hij refereert aan Peter ‘die op alle fronten gelijk krijgt en heeft gekregen.’ De hemel mag weten wat hij bedoelt. Het is een valse uitlating waar ik natuurlijk niet op inga.⁸⁰

Heb Santegoeds, die nog altijd niet heeft betaald, een ultimatum gezonden. Maandag ga ik juridische stappen ondernemen als hij niet over de brug komt.

Er raast een innerlijk woede in me, sinds het overleg bij Doeleman. Nicolaï torpedeerde al bij voorbaat het nut van een verhoor van Piet Stoffelen. ‘Die zegt straks doodkalm dat Willem hem verkeerd heeft begrepen.’ Verploeg riep op een gegeven moment uit: ‘Willem, ik heb geen enkel vertrouwen in de rechterlijke macht.’ Hoe moet ik ooit winnen met een team dat zo denkt en soms deze bedenkelijke uitspraken doet? Vanmorgen telefoneerde ik met Ellen hierover. ‘Peter weet eigenlijk niets van mijn zaak. Hij heeft nauwelijks over mijn leven

80 Brief d.d. 13 februari 1996.

[p. 58]

gelezen vergeleken bij jou. Het is wel een gemakkelijke manier om geld op te strijken.’

‘Hoe weet je dat hij nog weinig weet,’ vroeg zij.

‘Je hoeft maar naar hem te luisteren.’

‘Ik ben blij dat je dat zegt,’ zei Ellen.

Joesoef Isak uit Djakarta kwam onaangekondigd bij me langs. Hij kondigde zich aan als ‘koerier van Suharto.’ Ik heb hem duidelijk gemaakt waarom ik een brief van Pamoe nodig heb en hij zei zijn best te gaan doen.

Ik belde Ellen die zei dat Harmen Boerboom haar de nummers van vijf journalisten had gegeven, zoals Joost van Oranje, Pieter Varekamp en anderen, die misschien iets wilden zeggen. Ik werd niet zozeer boos, maar meer onpasselijk van dit geleur om gunsten ten einde de waarheid te achterhalen. Dan moet je tegen deze types ook nog dankjewel zeggen.

Alfred Vierling zei laatst: ‘Ik ben niet in de juristerij verder gegaan, nadat ik ontdekte hoe smerig het allemaal in elkaar zat. Gerechtigheid telt niet. Het gaat om procedurekwesties, zoals Van Heyningen altijd zei. Hij wachtte tot iemand slipte en een fout maakte. Dit is een handelsvolk. Het gaat niet om moraal, maar om poen.’

Mijn hele dag is naar de maan. Vanaf morgen trek ik er tot maandag de telefoon uit. Ik wil schrijven en alle ellende vergeten.

16 februari 1996

Helen Hissink van Story belde dat ik zou worden betaald voor mijn artikel over Alexia Lejeune. Zij gaf openlijk toe dat de rvd en paleis Noordeinde druk uitoefenden tegen publicatie van de reportage.

Ik belde Willem Smitt van Privé en vroeg of hij wel eens onder een dergelijke druk stond. Dat was niet het geval. ‘Dan beschik je niet over de juiste informatie,’ grapte ik. Ik herhaalde dat de verhalen over meerdere ondergeschoven kinderen van Bernhard allemaal geklets waren. ‘Maar wij weten nu zeker over een dame in Zweden met kinderen van hem,’ zei Smitt. ‘Ook dat is puur geklets,’ zei ik.

Hij komt nu met een artikel met de strekking: Beatrix dumpt voorlichtster. Ik vroeg hem waarom hij niet gewoon schrijft wat er werkelijk was gebeurd rondom Van Vonderen, in tegenstelling tot wat er in zijn vorige artikel staat. Ik zei hem dat ik in Canada niets gehoord had, en las hem vervolgens het briefje van Broertjes voor ‘Dat wordt te ingewikkeld,’ was zijn antwoord, maar hij wilde het berichtje van Pieter wel

[p. 59]

graag per fax hebben. Toen ik daarvoor 500 gulden vroeg, kon het ineens niet meer, want de boel was al naar de drukker.

Paul de Ridder biedt aan deel zes van de Memoires op eigen kracht te produceren. Ik vond het prima, en zei dat ze het van me cadeau kregen. Krakersuitgever met drie Melkertbanen, wat wil je? Toen ik de zaak naar Breda verzond, zei Johan Struwe van het tabakshuis annex postkantoor: ‘Papieren Tijger, dan vang je weer niets.’ Ik dacht: je hebt gelijk, maar so what?

Pak Sukrisno is gisteren door ambassadeur Kadarisman en een politiek ambtenaar ontvangen. Ze wilden weten of hij tot Murba van Adam Malik had behoord. Hij ontkende en zei dat hij wel sympathisant was geweest, maar geen lid. Het was de eerste keer sinds 1965 dat hij door een ambassadeur van Suharto was ontvangen. Hij zei me zeer dankbaar te zijn. ‘Don't,’ antwoordde ik, ‘I am still a soldier of Bung Karno.’

Opeens stond mijn oude vriend Harisanto voor mijn deur. Hij werd gebracht door een PR-man van Garuda, Priyo Partosoebroto. Santo, die minister Habibie kent, vertelde dat in het verleden van Indonesische zijde meer dan eens een samenwerking met Fokker was voorgesteld, waarop altijd een hooghartig nee was gevolgd. Santo was in Caïro geweest om een tuinbouwproject te bekijken wat mevrouw Suharto in Indonesië wil opzetten. Hij is nu onderweg naar Aken.

Ik vertelde hem over kolonel Laméris en zijn aandeel in de weigering van mijn visum, en smeekte hem mij te helpen. Ik vroeg Santo me ook te helpen een brief aan Pamoe op te stellen. Hij zei: ‘Het is nu het moment, want het is vastentijd. Mensen in Indonesië overdenken dan hun positie.’

Priyo bood me een goede stoel aan als ik met Garuda zou reizen en stelde voor een kamer in het Borobodur Hotel te reserveren op zijn naam, waar ik dan in kon verblijven. Ik hou het in gedachten.

Het was allemaal net zo vreemd als het bezoek laatst van Joesoef Isak. Ze gingen rond 23:00 uur weg. Ik kon nauwelijks geloven dat ze echt hier waren geweest.

Net toen ik aantekeningen wilde maken over hun bezoek, belde Frank Heckman. Het was een vreemde avond. Frank denkt erover terug naar Nederland te komen. Hij komt 4 maart naar Nederland.

17 februari 1996

Er gaat geen keer voorbij als Aart belt of er valt een kind, of er is gekrijs op de achtergrond wat hem afleidt. Zo gaat dat tegen-

[p. 60]

woordig. Je hebt niets aan zo'n gesprek. Gaat henen en vermenigvuldigt u.

De man uit Almere belde me dat de boekhandel aldaar Persona Non Grata ineens weer had, nadat ik Papieren Tijger in Breda had ingelicht dat het niet meer te krijgen was.

18 februari 1996

The rape of Russia continues, zoals Thomas Friedman duidelijk maakt in The New York Times.⁸¹ ‘Mr. Yeltsin has let business clans rip off Russia's gas, oil and minerals, and this wealth has gone to enriching individuals rather than cushioning the society in transition.’ Het is afschuwelijk wat er gebeurd. En de poen wordt naar New York doorgesluisd.

Dési von Halban is overleden. Zij was een bijzondere dame. Eens zong zij de Vierde symfonie van Mahler met Bruno Walter als dirigent. Ik regelde op Nijenrode een zangrecital met George van Renesse aan de vleugel in 1949. Heb haar vele jaren gekend, ook in New York.⁸²

Ellen Pasman heeft Klaas Jan Hindriks gebeld, die zich wel iets van het incident in Moskou 22 jaar geleden herinnerde, maar zei zich niet te kunnen voorstellen dat Max van der Stoel er iets mee te maken zou hebben gehad. Hij is altijd pro-Van der Stoel geweest. Hij is niet de enige journalist die nooit begrepen heeft hoe Den Haag eigenlijk in elkaar zit, of waar Buitenlandse Zaken toe in staat is. Het geklets irriteert me hogelijk, want ik heb alles opgeschreven wat er is gebeurd in mijn dagboek. Mijn gevecht tegen de Staat is dus ook nog eens een knokpartij om wankele geheugens op te frissen. lk hield me echter in, ter wille van Ellen.

Heb Beatrix laten weten dat minister Alatas een lans voor me heeft gebroken bij Van Mierlo, en dat ik Lubbers andermaal heb geschreven dat hij nog steeds zijn leugens onder ede kan rechtzetten.

81 The New York Times, 14 februari 1996.

82 Zie ook Memoires 1925-1957, 1979-1980.

19 februari 1996

Ik heb een memo geschreven met een verzoek voor een gesprek met Suharto, ook al is Sukmawati er mordicus tegen.⁸³ Het gaat vandaag op de post naar Suharto, Alatas, Abdulgani, Kadarisman en Pamoe Rahardjo.

Ellen Pasman is achter de adressen van Jessa van Vonderen en kolonel Laméris van de veiligheidsdienst van het koninklijk

83 Zie haar brief van 1 februari 1996, en mijn memo dd. 18 februari 1996.

[p. 61]

huis gekomen. Het kostte haar 60 gulden per adres, maar zij heeft het voor elkaar. Ze zei geschokt te zijn geweest dat ik Lubbers had geschreven dat hij had gelogen. Zij moet nog aan veel wennen. Wat had ik dan moeten zeggen: bedankt voor me verder in de soep te hebben gedraaid? Hetzelfde geldt trouwens voor Beatrix. Nu zoek ik Almar Tjepkema, die mee was naar Moskou in 1974.

De rode tulpjes staan er zo mooi bij, te midden van zo veel lelijks overal.

Een fotograaf die eerder ook al eens op Amerbos was, kwam een foto maken voor bij een interview in de vara TV Magazine.

Ik kan pas in de middag beginnen met mijn werk, maar ben tot negen uur vanavond doorgegaan. Ik herbeleefde de trip met Peter in Amerika in 1981.

Parlementair correspondent Kees van der Malen publiceert een hartverwarmend portret van Klaas de Vries.⁸⁴ Hij ging in 1961 met een Fulbright-beurs naar Amerika. Zijn vader was leraar op het middelbaar onderwijs. Hij schijnt een maatje te zijn geworden van R.J. Hoekstra, rechterhand van Lubbers (geen zuivere koffie-mijnheer) en nog erger, Docters van Leeuwen, al helemaal verkeerd gezelschap. Jammer. In de jaren 70 leerde ik hem enigszins kennen en had een redelijke indruk van hem, hoewel het gedoe in Moskou met Ernst van Eeghen eigenlijk een beetje vreemde wending nam. Nu moet ik hem allang niet meer. De laatste 25 jaar hebben behoorlijk aan hem gevreten in de Haagse carrousel.

84 NRC Handelsblad, 19 februari 1996

20 februari 1996

Arendo Joustra belde gisteravond. Ik had hem een paar kopieën van diverse brieven gestuurd. ‘Ben je niet bang dat ze je wat zullen doen,’ vroeg hij. Ten eerste voelde ik dat niet zo, en ten tweede was ik verbaasd dat hij dit voor mogelijk hield. Later vertelde ik Eduard over die opmerking van Arendo en die zei daar ook al eens aan gedacht te hebben. Toen ik er later aan de telefoon tegen Ellen over sprak, zei zij nota bene dat ze erover gedroomd had.

Spectrum zond me knipsels. Dirk van Schouwenburg had gelijk: Jaap van Heerden heeft gemeend mij als onbetrouwbaar te moeten neerzetten.⁸⁵ Hij doet de suggestie dat ik complottheorieën opschrijf in Mijn vriend Sukarno. Ik heb die mijnheer meteen een briefje geschreven dat ik zijn columns nu en dan graag

85 NRC Handelsblad, 22 september 1995, ‘De doorverteller’. Zie bijlage 26.

[p. 62]

lees, maar dat ik me afvraag waarom hij mij zo neerzet.⁸⁶ Valt me zeer van deze amice van Hofland tegen.

86 Brief d.d. 20 februari 1996.

21 februari 1996

Soms dreig ik het bijltje erbij neer te gooien als gevolg van al het gemierenneuk van de advocaten. Ik belde Almar Tjepkema, die bereid was me te helpen. Hij was alleen niet mee naar Moskou gegaan om te filmen, maar om een film over de Siberische gaspijplijn voor te bereiden. Ellen belde toen weer en wilde weten of Almar zich herinnerde dat diplomaat Sterneberg ook tegen hem had gezegd dat ik de ambassade niet in mocht. Ik was aan het werk en deze interventies storen me dan zeer. Bovendien herhaalde ze dat Peter Nicolaï zeer sceptisch tegenover mijn zaak stond, maar over de telefoon wilde zij er niet meer over zeggen. Weer zo'n prettig bericht. Ellen en haar zuiver juridische redenaties (dag in dag uit) brengen me nog aan de drank. Ik heb geprobeerd haar dat duidelijk te maken. Ellen had voor Klaas Jan Hindriks een paar vragen opgesteld over het voorval in Moskou in 1974, met het verzoek deze schriftelijk te beantwoorden.⁸⁷

Ria Lubbers belde het kantoor van Vermeer en probeerde eronderuit te komen. Zij was gastvrouw in Djakarta. Er brak heibel uit die zij heeft gesust, maar verder kende ze mij niet, beweerde ze. Dan moet zij dus zeker worden opgeroepen.

Ron Kruit, een fotograaf, was hier om 13:00 uur om foto's te maken voor De Uitgeverskrant. Even later belde ik met Jorge Groen over het interview dat hij geschreven had. Ten aanzien van Frieda vond ik dat er nog wat veranderd moest worden, wat ik na enig aandringen voor elkaar kreeg. Hij vroeg me of het waar was dat Story mij eruit wilde gooien. Ik zei van niets te weten, maar belde daarna wel even naar Helen. ‘Ik weet van niets,’ zei ze. ‘Evert is je geld aan het regelen, en ik moet een afspraak met je maken.’ Vreemd, maar ik geloofde haar niet. Bovendien heb ik al weken niets van Jan Willem gehoord. Ik bedacht me dat Evert me misschien wil ontmoeten om de samenwerking te beëindigen.

87 Fax d.d. 19 februari 1996.

22 februari 1996

Ellen Pasman discussieerde met Nicolaï over Voetelink, die naar de stukken uitwijzen, mijn zaak tegen Buitenlandse Zaken (en Claus) in 1981 niet goed had behandeld. Nicolaï opperde dat Voetelink misschien bang was, ‘want bij Nauta van Haer-

[p. 63]

solte hebben ze ook andere cliënten en dan wordt er opgebeld en vertrouwelijk geprotesteerd.’

‘God,’ zei ik, ‘dat doen ze straks bij jullie ook.’

‘Dat is allang gebeurd,’ flapte Ellen eruit. Voilà! Daarom doet Nicolaï nu zo lullig.

‘Ja,’ zei ze, ‘hij was ook wel even wat weifelmoedig, maar nu is hij weer op mijn lijn.’ Ze zei zich ook zorgen te maken over de dure verhoren in Den Haag: ‘Want als we het verliezen, komen de kosten naar ons.’ Dat was een heel nieuw geluid van mijn advocaten.

Maar als het kantoor van Doeleman al was gealarmeerd niet met mij in zee te gaan, kan je nagaan hoe Verploeg onder druk is gezet.

Joost van Oranje wil niets zeggen en veinsde niets te weten, terwijl hij er met zijn maatje Boerboom in 1992 met zijn neus op gezeten heeft.⁸⁸ We gaan ook Emile Bode benaderen van De Telegraaf, die in Djakarta naast mij stond bij het incident met Van Roijen op de ambassade.

Vermeer heeft Ria Lubbers, Piet Stoffelen, Pieter Broertjes, Jessa van Vonderen en misschien ook Emile Bode gedagvaard voor 12 maart aanstaande.

Ik had Ronald Gase geschreven of hij in de procesgang tegen de Staat wil helpen. Hij belde dat hij in zijn documentatie ging duiken.

88 Zie ook Memoires 1992-B.

23 februari 1996

Hans Dijkstal, de vicepremier, is van mening dat Bolkestein regeren aan het kabinet moet overlaten. Dus Dijkstal is Kok te hulp gekomen en Frits haalde weer eens bakzeil. Dat blijft een vreemde man.

Nu is langzamerhand ook Lambert Giebels een gezaghebbende bron geworden over Indonesië, Luns en Nieuw-Guinea. Huydecoper en ik hebben er tenminste middenin gezeten, hij aan Nederlandse zijde, ik aan Indonesische en Nederlandse oppositiezijde met de groep Rijkens. Giebels schrijft met veel aplomb, als ware hij echt op de hoogte, op de opiniepagina van nrc Handelsblad hoe de vork in de steel heeft gezeten.⁸⁹ Belachelijk.

Ellen Pasman belde met P.L.G. van Velzen over waar mijn dossiers bleven. Ja, volgende week was er wellicht een eerste mapje. Eerst antwoordde hij haar nota bene met: ‘Dat krijgt u niet,’ waarop Ellen gewoon zei dat ze dan moest gaan proce-

89 NRC Handelsblad, 22 februari 1996.

[p. 64]

deren. Toen veranderde het toontje van deze dienaar des konings en uitvoerder van de Wet openbaarheid van bestuur op Buitenlandse Zaken (onder de neus van Hans van Mierlo). Van Velzen gooide het over een andere boeg: misschien kende Ellen mijn zaak toch nog niet goed genoeg. ‘Oltmans is een bijzonder geval,’ zei hij. ‘Hij maakt mensen gewoon uit voor rotte vis.’

Peter Contant belde. Hij vroeg of ik niet bang was dat mijn zaak uit de klauwen ging lopen op het hoogste niveau. Ik lachte hem uit.

Nieuwe rel. Mr. Frits Salomonson, de advocaat van Beatrix en Claus, een nicht als een paard, is woedend op de commissie Van Traa, die hem op een lijst van ‘foute advocaten’ schijnt te hebben geplaatst.⁹⁰ Er zouden 29 advocaten op die lijst staan, die strafbare feiten pleegden onder anderen bij het witwassen van drugsgelden en andere dubieuze zaken. Frisse boel.

Kleine botsing met Ellen. In een van de vele dagelijkse telefoontjes refereerde ik aan Alice Miller en haar boekje Prisoners of Childhood, waarop zij onmiddellijk van leer trok tegen deze schrijfster om later toe te geven dat zij het boek niet had gelezen. Dat is dan de advocate die mij redding moet brengen. De grootste zonde is te kletsen over zaken, waar men absoluut geen kaas van heeft gegeten.

Ed belde me dat de uitzending van Hagens! oké was geweest. Bij Struwe vonden ze het helemaal niets. ‘Daar moeten de spetters vanaf vliegen. Die man praat zelf teveel. Willem, het was niets,’ zeiden Ben en Johan.

90 De Telegraaf, 23 februari 1996. Redactie: Frits Salomonson was van 1984 tot 1988 president-commissaris van Text Lite. Volgens de Parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden functioneerde dit bedrijf als witwaskantoor van het Klaas Bruinsma-imperium. Klaas Bruinsma was in de jaren tachtig de grootste drugshandelaar van Europa. Na het openbaar worden van de beschuldiging in ‘Bijlage X’ van het rapport van de enquêtecommissie, Inzake opsporing, ging Salomonson met pensioen.

24 februari 1996

Denk ontzettend veel aan Peter, maar er is niets wat ik kan doen om zijn situatie te verbeteren. Hij moet het zelf doen en lijkt de kracht ervoor te missen.

De beiden schoonzoons van Saddam zijn na terugkeer in Bagdad vermoord.⁹¹ Afschuwelijk. Maar als je eerst overloopt naar de cia in Amman en duizenden pagina's geheime dossiers overhandigt aan de vijand, dan staat er niet alleen in Irak, maar in ieder Arabisch land, vanzelfsprekend de doodstraf op. Zeker

91 De Volkskrant, 24 februari 1996.

[p. 65]

wanneer Saddam ook de artikelen in The New York Times leest, die de cia aansporen hem toch vooral snel afgezet te krijgen. Schokkend, hoe mijn oude vriend en voormalig hoofdredacteur van de gpd, Jan van Beek aan ernstig geheugenverlies lijdt, wanneer hij zijn herinnering aan de affaire Claus in India op papier zet.⁹² Jan wist exact dat ik op advies van de ambassadrice van India de reis van Claus ging meemaken en dat ik me van tevoren bij Ontwikkelingssamenwerking had aangemeld. Hij stelt het nu heel anders voor, alsof ik al in India was en Claus op mijn pad kwam. Waarom doet iemand zoiets? Het archief van de gpd is onlangs opgeschoond en er is niets meer van mijn zaak in terug te vinden. ‘Destijds wist ik weinig van de problemen tussen Buitenlandse Zaken en Oltmans,’ schrijft deze lafbek, die jarenlang bevriend was met Carel Enkelaar van de nos. Ellen Pasman zegt er weinig of niets aan te hebben.

Oliver Stone wordt ook steeds gekker. Hij heeft tegen de Volkskrant gezegd dat hij nooit meer een film zal maken, ‘ik ben nu gelukkig, ik kan nu sterven.’⁹³ Misschien was hij weer op een trip. Ik herken hem niet meer van de foto's, net als bij Henk Hofland.

Maartje van Weegen interviewt Jan Franssen, burgemeester van Zwolle, die de cd toestemming gaf vandaag te protesteren. ‘“Nederland blank”, mag je dat roepen in Nederland?’ vraagt deze dame. Nederland is van origine blank, of niet? Het was overigens een stelletje tuig dat demonstreerde. Franssen hoopte dat dit de laatste rechtse demonstratie in Nederland was. Waarom mag er geen rechts zijn? En waarom mogen zij niet demonstreren? In Frankrijk is dat volkomen geaccepteerd.

Maartje van Weegen is een ‘journaliste’ à la Sonja: ‘een interviewster’. Zij ondervroeg deze burgemeester steeds vanuit haar door PvdA, GroenLinks, of whatever kretologiën gevoede vooroordelen. Als ik met Vierling, Janmaat, Florrie Rost van Tonningen of wie dan ook praat, doe ik dat met de erkenning van wat ‘men’ over mij denkt of gelooft - Bouterse, Arbatov - en ben niet ‘bang’ dat ik door ‘andersdenkenden’ zou worden ondergesneeuwd. Dat zou Pieter Jan Hagens nu eens in Op de kruk moeten bespreken.

Vermeer stuurde me nog een kort briefje over de volgende verhoren. Hij dagvaardt er vrolijk op los.

92 Zie bijlage 27.

93 De Volkskrant, 24 februari 1996.

25 februari 1996

Heerlijk, weekends zonder telefoon.

[p. 66]

Ik ben en blijf zeer bezorgd over Peter. Hij moet er zelf uitkomen. Alles wat ik doe is af en toe een teken sturen, zoals het tijdschrift De Man.

Er zijn weer eens afschuwelijke bomaanslagen gepleegd in Israël. Dat is wat Alva Myrdal altijd al voorspelde: de escalatie van terrorisme.

Ik vind een passage dat Edwin met een kaasmes rondliep en Peter bedreigde. Hemeltje. Ik wist toch al die jaren waarom ik me zorgen maakte over die gek. Maar ter wille van Peter...

De goden zijn weer met me. Ik stak de stekker in de telefoon om Hans Lonis te bellen om hem te vertellen over Edwin en zijn mes. Daarna werkte ik verder en de telefoon ging om 13.50 uur. Was totaal vergeten dat Peter Contant me in een radioprogramma wilde hebben. Hij begon zijn intro met dat ik 40 jaar door Luns en Buitenlandse Zaken zou zijn gesaboteerd. Ik viel hem meteen in de rede en zei hem nu eens op te houden, want in Vogelvrij staan de telegrammen die de sabotage bewijzen. Het ging over Van Vonderen en ik zei hoe het was. Ik haalde ook Ria Lubbers aan, het chronische geheugenverlies, en noemde de landsadvocaat de grootste schurk ‘die van jouw en mijn geld via pure corruptie’ die zaak aan de gang houdt. Want Contant vroeg hoe lang het nu nog door zou gaan. ‘Wat mij betreft, is het vanmiddag afgelopen.’

Studenten in Groningen willen dat ik dinsdagavond een lezing kom geven. ‘En dan bieden we u een kopje koffie aan.’

Het is 22.00 uur. Heb van 08.30 uur geschreven aan mijn Memoires en ben halverwege pagina 99, 12 oktober 1981. Het blijft heel interessant.

26 februari 1996

Ik werd om 04:00 uur wakker en kon niet meer slapen.

De jongen die ik in Thermos had ontmoet belde me. Hij heet Rogier en wil morgen langskomen. Hij zei dat hij geschrokken was toen hij me zag. Een vriend van hem had hem over mij verteld. Hij noemde de naam van de rechter waarmee hij een affaire had gehad. Het was Clovis Cnoop Koopmans. Ik kijk ernaar uit om deze jongen weer te zien.

13:45 uur

Ik ben totaal de lezing morgen in Groningen vergeten. Rogier gaat voor. Ik faxte naar Groningen verhinderd te zijn.

Emile Bode van De Telegraaf heeft aan de telefoon tegen Ellen gezegd dat ambassadeur Van Roijen de veroorzaker van het incident op de ambassade in Djakarta is geweest. De vraag is wat

[p. 67]

hij op papier gaat zetten en in de rechtszaal zal zeggen. De waarheid? Misschien.

27 februari 1996

De Volkskrant bericht dat het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie de publicatie van het boek De affaire Sanders, over W.E. Sanders, na de oorlog Hoofd Opsporing bij het Bureau Nationale Veiligheid, vorig jaar heeft tegengehouden.⁹⁴ In het boek wordt melding gemaakt dat prins Bernhard lid is geweest van de Duitse nsdap. Het instituut was bang voor tumult.

Voor het eerst kwam er weer een lieve brief van Peter uit Kaapstad. Na de toestanden rond de begrafenis geniet hij van de zon, de zee en de duinen. Het herinnert hem aan Zandvoort en de Camelback Inn in Arizona. Hij schrijft dat hij tot de conclusie is gekomen dat Johannesburg geen goede plek meer is om te wonen, ‘it's either the Cape or Holland.’

Karina Sukarno schreef een verontwaardigde brief dat zij veel moeite had gedaan om mij te woord te staan en foto's te maken voor bij een artikel, wat uiteindelijk nooit verschenen is.⁹⁵

Almar Tjepkema zond Ellen zijn herinnering aan het incident in Moskou in 1974. Hij is stellig in het feit dat uitsluitend mij de toegang tot de ambassade geweigerd werd.⁹⁶

Er is een toneelstuk gemaakt van het boek Mystiek lichaam van Frans Kellendonk.⁹⁷ Pieter Kottman schreef erover in nrc Handelsblad met de kop nijd in het hart. Als ik ergens nooit iets van merkte bij Frans, was het dat wel. Noch al het geklets over zijn ‘preoccupatie met Joden,’ zoals ze nu over hem schrijven. We hebben het er zelfs nooit over gehad. De enige manier om de waarheid over je eigen leven overeind te houden, ook als je er niet meer bent, is een dagboek bijhouden, zoals ik sinds 1935 heb gedaan. Ook dat geeft niet de hele waarheid, maar komt er het dichtste bij.

94 De Volkskrant, 27 februari 1996.

95 Zie bijlage 28.

96 Zie bijlage 29.

97 NRC Handelsblad, 23 februari 1996.

28 februari 1996

Rogier (23) kwam gisteravond langs. Hij was zeer aantrekkelijk, maar had iets terughoudend. Zijn moeder woont in Eindhoven, hij ziet haar zelden, zijn vader in Zuid-Frankrijk. Hij heeft een affaire gehad met Cnoop Koopmans. Hij valt dus op oud, en gaat als tijdverdrijf naar Thermos. Is onzeker of hij kunstgeschiedenis gaat studeren. Hij had nooit gehoord dat

[p. 68]

Beatrix en Claus door de bosjes van Drakensteyn waren gefotografeerd. Hij schrok toen ik zei in Ottawa Margriet met guna guna benaderd te hebben. Eigenlijk wist hij niet hoe gauw hij weg moest komen. Hij vertrok om 22:30 uur en ik heb geen idee of ik hem ooit terug zal zien.⁹⁸

Ik heb Pieter Jan Hagens en Rens Broekhuis, redacteur van Hagens!, een memo gestuurd met verbeterpunten voor hun show, nu mijn bijdrage eraan is afgelopen. Inhoudelijk zou het programma meer kans krijgen als Hagens zelf wat meer ruimte laat voor opmerkingen van zijn forumgasten. Praktisch zou het voor de forumgasten prettig zijn op een stoel te kunnen zitten in plaats van op een kruk. Ik stuurde Ellen Pasman de brief die Hofstede mij in 1991 namens Van den Broek heeft gestuurd, waarin vermeld werd dat de Staat sinds 1957 niet onrechtmatig jegens mij zou hebben gehandeld. En dat terwijl ik toen al stapels telegrammen had die het tegendeel bewezen. Wat mij betreft komen Hofstee en Van den Broek ook getuigen.

Vischjager belde geagiteerd. Nick van Nieuwenhuysen (die in 1981 een kort geding verloor nadat hij had gezegd dat het ikv door Moskou werd betaald) was bij de persconferentie over het boek over Sanders. ‘Het leek wel of hij daar voor het riod zat,’ zei Vischjager. Hij schijnt de hele persconferentie te hebben verstierd. Er waren spanningen in Den Haag die niet eerder waargenomen waren, Van Vonderen zat achter het raam bij de rvd, ‘die had huisarrest’. Maar goed, Sanders is dus ook via verdachtmakingen kapot gemaakt, net als ik, en dit boek zou hem moeten rehabiliteren.

Martijn Kamans van het anp kon bij de griffie in Den Haag niet achterhalen wie er voor 12 maart waren opgeroepen. Ik heb hem de dagvaardingen van Ria Lubbers en Jessa van Vonderen gestuurd en de laatste brief van Vermeer. Niet veel later belde Eduard me op dat het nieuws steeds melding maakt van mijn zaak en de komende verhoren. Dat heeft het anp snel gedaan. Waarom?

98 Nu in 2004 kan ik me van deze jongen en zijn bezoekje niets meer herinneren.

29 februari 1996

Kolonel Laméris van de beveiliging van het koninklijk huis is verontwaardigd te zijn gedagvaard zonder overleg vooraf. Volgens Vermeer beweert hij zelfs van mijn zaak niets te weten. Ik heb hem toch maar even een briefje gestuurd om uit te leggen wat er aan de hand is.⁹⁹

Ook Emile Bode van De Telegraaf zond een verklaring in, be-

99 Zie bijlage 30.

[p. 69]

treffende het voorval in Indonesië.¹⁰⁰ Toch ook weer niet echt op scherp gesteld, om zich in te dekken, maar onder de omstandigheden een der besten tot dusverre.

Ellen Pasman zette tegenover Buitenlandse Zaken en scharrelaar Van Velzen de puntjes op de i. Van Velzen had zich in een gesprek met haar laten ontvallen dat ik toch niet het hele dossier zou krijgen, en dat terwijl het dossier nog niet eens bij elkaar gezocht zou zijn. Bij herhaling heeft Ellen formeel gevraagd hoe het besluit mij niet alles toe te sturen al genomen kan zijn voordat de inhoud van het dossier bekend was.¹⁰¹ Zij heeft gelijk, dit is de enige manier om ze aan te pakken. Telefonisch liet ze doorschemeren dat de nvj een nieuwe voorzitter heeft en dat er problemen zijn over de advocatenkosten.

Mijn oude vriend en oud-diplomaat Egbert Kunst schreef dat prof.dr.ir. S.H.A. Begeman, die me vanuit de ambassade in Washington op allerlei manieren in Amerika heeft dwarsgezeten, nog moet leven en in Eindhoven zit.¹⁰²

Evert Santegoeds heeft van de directie een adjunct naast zich gekregen, die Van Rooijen heet. Zou dit het gevolg van al het gelazer rond het Alexia Lejeune-verhaal zijn? Ik belde deze Van Rooijen op. Hij zei dat mijn reportage mee zou gaan, maar nog niet volgende maand, al was hij het ermee eens dat het niet steeds naar voren geschoven kon worden.

Auke Kok vroeg mij morgen naar de Industrieele Groote Club te komen voor een ronde tafelgesprek met Brugsma, Jansen van Galen en Van Wijnen. Het wordt een conversatie over prins Bernhard, waarvan een artikel gemaakt wordt.

Rens Broekhuis belde weer absurde items door voor Op de kruk. Ik voel me niet super, maar ga wel naar Hagens!.

100 Zie bijlage 31.

101 Brief d.d. 28 februari 1996.

102 Zie bijlage 32.

1 maart 1996

Vanmorgen werd ik kletsnat wakker.

Vierling belde: ‘Ben je nu in het cabaret gegaan?’ Eduard zei weer dat Hagens! oké was.

Het gesprek in de Industrieele Groote Club onder leiding van Auke Kok van hp/De Tijd was met John Jansen van Galen, Gerard Aalders (van De affaire Sanders), Harry van Wijnen en de cpn'er Joop Wolff. Het was een genoeglijke bijeenkomst rond het thema Bernhard en de Oranjes.

Ik ben om 14:30 uur weer naar bed gegaan. Daar lig ik nu nog, maar ik zweet niet meer.

[p. 70]

Pieter Jan Hagens bedankte voor mijn ‘spetterende bijdrage’ aan Op de kruk in zijn programma gisteravond. Hij zou mijn aanbevelingen zeker meenemen. Hij schreef ook benieuwd te zijn naar het ‘commentaar van de sigarenhandel.’¹⁰³

103 Fax van 1 maart 1996.

2 maart 1996

Ik ging gisteren rond 21:30 uur slapen.

Hans van den Broek kletst steeds meer in de geest van Joseph Luns: ‘Geloofwaardig Europa moet militair kunnen optreden.’ Tegen wie dan?

Ik ben weer helemaal beter en ben voor een nummertje naar Thermos gegaan. Rogier van Veenendaal wandelde binnen en kwam bij me zitten. Hij leek zijn haar te hebben geföhnd, als een meisje dat van de kapper komt. Ik knapte op hem af, gaf hem een kus en heb hem niet meer gezien.

Tage Domela Nieuwenhuis kwam nog laat langs. Ik merk dat ik niet vaak meer bezoek krijg van mensen van Tage's niveau. Hij is ernstig, te serieus en heeft altijd een beetje problemen met andere meningen, wat ik zelf soms ook heb. We spraken over mijn proces en hij zei direct: ‘Oh, dus de nvj wordt gechanteerd,’ alsof het de normaalste zaak van de wereld was. ‘De nvj heeft immers de Staat in andere sectoren nodig.’ Ik dacht het in Keulen te horen donderen, want daar heb ik nog nooit aan gedacht.

Voor Tage lijkt dit allemaal gesneden koek. ‘Peter Kooijmans is een keurige man. Ik heb in Leiden college bij hem gelopen.’ ‘Dat is hij dus pertinent niet, want hij herinnerde zich onder ede niets meer van waar hij in Djakarta met zijn neus bovenop had gestaan,’ zei ik.

‘Ja, maar...,’ begon Tage.

‘Niets, ja maar. Hij is helemaal geen keurige man, want hij loog, net als Lubbers.’ Tage brak prompt een glas om de wijn in te gieten, die hij had meegebracht.

‘Heb je er nooit aan gedacht als je met mensen als Lubbers spreekt een casetterecorder te laten meelopen?’ Nee dus.

Tage, die Internationaal Recht studeerde in Leiden en aan de Columbia University, zei: ‘Willem, alleen als je advocaten hebt die bereid zijn net zo immoreel en smerig te werk te gaan als de landsadvocaat, maak je een kans te winnen.’ Ook wees hij erop dat de Staat tegenwerkte om precedentwerking te helpen voorkomen, wat me juist leek.

Toen raakten we in andere discussies. Hij sprak over een on-

[p. 71]

derzoek van een hoogleraar uit Maastricht dat zelfs in de vs culturele tegenstellingen voortdurend groeiden. ‘Between blacks, hispanics?’ vroeg ik.

‘Nee, niet racistisch, culturele tegenstellingen.’ Hij wees op internet en de massieve info die nu beschikbaar is, die leidt tot de groei van het individu om een plek voor zichzelf op te eisen. Hij zag niets in mijn redenering dat het niet ging om het einde van de geschiedenis, zoals Francis Fukuyama in 1992 bepleitte, maar dat we het einde van democratie als politiek systeem in zicht krijgen. Ook mijn overtuiging dat we in de toekomst een terugkeer naar staatssocialisme zullen zien, een verbeterde Sovjetuitgave, vond hij lichtelijk belachelijk. Ik benadrukte dat in mijn ogen socialisme en het gevoel van solidariteit een voorwaarde zijn voor de overlevingskansen van de mensheid. Tage keek sceptisch...

3 maart 1996

Er is weer een bus opgeblazen in Jeruzalem. Puur terrorisme. Niet van Arafat, maar van Hamas. Hoe ga je met dit soort terrorisme om? Er is geen verweer tegen.

Nu helpt Ellen me ook nog met mijn problemen met de Sociale Dienst van Amsterdam. Zij bepleitte dat ik vanwege mijn werkzaamheden zo nu en dan in het buitenland moet zijn, en dat dit niet als vakantie gezien moet worden. Zij verzoekt de gemeente dan ook mij met behoud van uitkering toe te staan in het buitenland te verblijven onder voorwaarde dat ik van tevoren aangeef wanneer en hoe lang dat zal zijn.

Ik heb professor Hermann von der Dunk (hockeyvriendje van broer Theo) gevraagd om op te schrijven wat Boon hem schreef nadat Von der Dunk een positieve recensie had geschreven over het eerste deel van mijn Memoires. Het was namelijk diezelfde Boon die in 1956 ambassadeur was in Italië, die destijds twee brieven naar De Telegraaf had geschreven om mij zwart te maken omdat ik met Sukarno gesproken had. De verklaring van Von der Dunk over de brieven die hij in 1986 van Boon ontving, kunnen mede aantonen dat de tegenwerking ook in 1986 nog bestond.

Ik heb Ronald Gase gebeld om hem te ontmoeten. Woensdagochtend ga ik naar hem toe.

4 maart 1996

Vermeer, terug uit Roemenië, zei tegen Ellen dat ik had gezegd dat 12 maart niet meer nodig was. Dat is de bekende situatie van cold feet voor een sessie. Ellen antwoordde hem: ‘Maar

[p. 72]

u hebt die mensen toch zelf voor 12 maart opgeroepen?’Hij zei de zaak niet meer te overzien.

Ik had de getuigenis onder ede van prins Claus teruggevonden. Ellen heeft er nu punten van tegenspraak in gevonden. Ik schreef Beatrix dat als de landsadvocaat zo doorgaat, ik niet uit kan sluiten dat ik ook Claus en haarzelf zou laten horen. Wat denken ze toch in Den Haag? Dat ik me willoos naar de slachtbank zal laten brengen?

Carel Enkelaar heeft Peter Nicolaï op schrift bevestigd dat mijn weergave van zijn confrontatie met Luns in 1970 klopt.¹⁰⁴

104 Zie bijlage 33.

5 maart 1996

Ik had een ontmoeting met Evert Santegoeds, alsof er nooit iets tussen ons is gebeurd. Werk wat ik in december heb afgeleverd, is nog steeds niet betaald. Hij wil vrijdag samen nog een keer de tekst doorlopen. Omdat hij zelf weer niet over geld begon, deed ik het maar. Hij ging akkoord met 10.000 gulden onkosten. Ik zei dat ik akkoord zou gaan met 15.000 gulden voor het verhaal, in combinatie met een freelancecontract voor een jaar.

‘We hadden toch 1.000 gulden per dag afgesproken,’ probeerde hij nog.

Ik wierp tegen dat dit artikel het resultaat was van twintig jaar onderzoek en contacten onderhouden. Uiteindelijk ging hij akkoord, maar ik heb dus nog niets. Deze week heeft hij een nummer van 80 pagina's over Lady Di. Daarna komt Alexia. Hij schreef er een hoofdartikel bij, wat hij voorlas. Ik vond het prima.

Ik belde Truusje van Tol. Het verhaal over het Bernhard-symposium staat er morgen in. Zij zei zich kapot gelachen te hebben bij de laatste show van Hagens.

ncrv-radio wil me zaterdagochtend in een programma. Ik wilde daar best voor naar Hilversum komen, maar niet voor zeven minuten. Ik zal zaterdag naar de studio in de Sarphatistraat gaan.

Den Dolder

Als je leeft, denk je dat het voor altijd is. Niets is minder waar. Hier namen we het treintje naar Baarn. Dertig jaar geleden bracht mijn vader me hier naar de trein. Op 21 april aanstaande is hij 30 jaar dood. Om stil van te worden.

Ron Abram is de nieuwe voorzitter van de nvj. Ellen ving geluiden op dat hij tegen steun aan mij zou zijn. Nu dat weer.

[p. 73]

Ben onderweg naar Groningen om de lezing voor de studenten te geven die ik vorige week had afgezegd.

Groningen

Toen ik aankwam, zag ik Alwin de Jong en een andere kloot op het perron. Alwin, hoofd groter, double breasted pak, bril. Ik zei meteen: ‘Hemeltje, ik dacht dat je voor notaris studeerde’ (droeg zelf een trui, foulard, jeans). Ik heb er later nog een paar maal een grap over gemaakt, wat verkeerd was. Hij had zich zo gekleed om mij eer te bewijzen en was dus niet zichzelf, wat een mentaliteit verried die hem ver dreigt te brengen.

We hadden eerst een aangenaam diner in het restaurant beneden in het gebouw. De vereniging heeft ongever 350 leden, die allemaal 50 gulden per jaar betalen. En toch is er geen geld voor mij.

Nadat ik begonnen was, kwamen in de zaal twee oudere heren binnen. Een vroeg vrijwel meteen waarom mijn collega's mij niet serieus namen. Ik verwees naar het voorpagina-artikel in hp/De Tijd, dat net uit was.¹⁰⁵

‘Ja, maar dat verklaart niet waarom u niet au serieux wordt genomen.’

‘Ach mijnheer dat is een symptoom in alle beroepen, artsen, dominees, notarissen, er zijn altijd mensen die elkaar het licht in de ogen niet gunnen.’

‘Ja, u maakt zich er vanaf,’ et cetera.

Dat deed de deur dicht. ‘Wie bent u eigenlijk? Wat komt u doen, rotzooi maken?’

Waarop de andere man, die steeds lacherig had gedaan, hard begon te schelden: ‘Jij lul, Oltmans...’

Ik zei: ‘That's it, of zij eruit, of ik ga naar huis.’

Tumult, gescheld. Ik zei: ‘Laten we erover stemmen, wie wil de man eruit?’ Halve zaal arm omhoog. Wie wil dat ze blijven? Niemand. ‘Sorry, ik ben voor studenten gekomen, goodbye.’ Gelukkig vertrok er een. De ander beloofde zijn mond te houden als hij mocht blijven. Ik denk wel dat de avond geslaagd was, ze lieten me praten over jfk.

In de trein terug om 22.19 uur kwam ik Marijn Duintjer Tebbens (22) uit Zaandam tegen, op weg naar huis. Een student Geschiedenis en Journalistiek. Ik kon niet helemaal hoogte van hem krijgen. Hij is close met zijn moeder, die hem om 01.00 uur op station Zaandam zal ophalen. Hij wilde eerst acteur

105 HP/De Tijd had van het tafelgesprek in de Industrieele Groote Club het voorpagina-verhaal gemaakt. Het staat er prima in, behalve dan de anekdote dat juist Juliana en Bernhard in het Fordje reisden, en niet wij.

[p. 74]

worden, maar gaat nu voor televisie. Ik zei: ‘Als je als journalist mislukt, kan je altijd nog acteur worden.’ Hij benadrukte dat hij 100 procent hetero was. Weet het zo net nog niet. De tijd vloog om, terwijl we praatten tijdens de lange reis terug.

6 maart 1996

Westerkade

Ging vanmorgen eerst bij Ronald Gase op bezoek. Zijn zoons Thomas en Daniël zijn twee leuke (drukke) jongens geworden. Hij heeft een nieuw boek in voorbereiding: Indonesia merdeka. 1949: het laatste jaar van de Indonesische vrijheidsstrijd. Volgend jaar neemt hij vijf maanden vrij. Hij hoopt dan dat boek te schrijven. Hij is nog net zo alert en to the point als vroeger. Hij zal denken over een brief aan professor Nicolaï.

Ellen liet verstek gaan bij het overleg met Hans Vermeer, want ze was ziek. Ik kan er niets van zeggen, want zonder haar win ik dit gevecht nooit ofte nimmer.

Liep in de Smoeshaan tijdens een bijeenkomst van de Amsterdamse pers tegen Herman Doeleman aan. Ik vertelde hem tureluurs te worden van advocaten en wat hen zoal beweegt en dat ik geen beroep meer minachtte dan dat van advocaat. Hij keek wat beduusd. Ron Abram en Hans Verploeg waren er ook. Hans waarschuwde me dat ik een overeenkomst moet tekenen met Story opdat ik niet kan worden aangesproken als er een proces komt vanwege het artikel over Alexia Lejeune.

Later belde Ellen om te horen hoe Doeleman en Hans Verploeg tijdens de bijeenkomst van de Amsterdamse pers zich hadden gedragen. ‘Deed Verploeg aardig?’

‘Heel gewoon.’

‘Nou, van de week klonk hij anders minder aardig.’ Wat was dat nu weer?

rtl4 wil een interview, maar ze willen dat eerst bespreken. We zullen zien.

Ed belde dat hij Pieter Jan Hagens bij Athenaeum zijn drie lievelingsboeken zag aanprijzen. Een ervan was Mijn vriend Sukarno, waarbij hij een verhaaltje hield dat ik tenminste naar Indonesië was gegaan om Sukarno te leren kennen.

Ook Klaas Jan Hindriks herinnerde zich niet meer exact wat 22 jaar geleden in Moskou gebeurde. Toch zegt hij wel bruikbare dingen.¹⁰⁶ Ik heb intussen, om alle geheugens op te frissen, gekopieerd wat ik zelf van 22 april tot en met 25 april 1974 in mijn dagboek schreef, zonder natuurlijk te kunnen weten, die

106 Zie bijlage 34.

[p. 75]

notities in 1996 nog eens nodig te hebben in een gevecht op leven en dood.

7 maart 1996

Vischjager belde over zijn ontmoeting van een uur met Van der Voet op 5 maart. ‘Hij staat achter je en hoopt dat je het dubbele krijgt. (...) Ze worden gek van die zaak van jou in Den Haag. (...) Jessa heeft gezegd dat jouw verhaal over Miss B.B. niet klopt. (...) Suharto pompt geld in de Nederlandse televisie om jou te bestrijden. Alatas heeft je alleen maar ontmoet omdat hij slim is, uit tactische overwegingen. (...) Kok schoof het pamflet van tafel omdat het over mensenrechten ging en dat kan hij niet aan, want hij staat onder druk van het bedrijfsleven. (...) Van Vonderen wilde al weg, bovendien zuipt ze teveel.’

Van 13:00 tot 15:00 uur bespreking met Vermeer, Nicolaï, Pasman (die weer beter was), Verploeg en ik. Vermeer deed net of hij niet merkte dat Ellen helemaal niet ziek was geweest.

Verploeg zei: ‘Van Mierlo moet er een eind aan maken,’ waarop iemand zei: ‘dat kan hij niet. Zijn ambtenaren lachen hem uit als hij het zou proberen.’ Maar de conclusie is toch: Ron Abram moet naar Van Mierlo gaan met de keuze: het wordt nu geregeld, of we vechten door tot het bittere einde. Zou het waar zijn dat de nvj nu bereid is er volop tegenaan te gaan?

Verploeg waarschuwde nog om van Pieter Broertjes geen vijand te maken. Waar haalde hij dat vandaan? Om te zeggen dat Pieter een moedig man is, nee. Het circuit waar hij in zit, maakt hem soms tot lafbek. Ik heb me daar een leven lang buiten geplaatst en een nogal hoge prijs voor betaald, maar ik ben mezelf trouw gebleven. Pieter wil graag achterkamertjesjournalistiek bedrijven. Hij liever dan ik. Laat mij dan maar op de Westerkade zitten.

Peter Nicolaï en Ellen Pasman zijn het lang niet altijd eens. Ellen is scherp, maar Peter geeft het nodige tegengas. Dus zijn zij toch een uitstekende combinatie. Peter maakte bijvoorbeeld aannemelijk dat als kolonel Laméris en Ria Lubbers gaan liegen, we alleen maar verder van huis zijn.

Vermeer verwachtte dat Stoffelen zich zal beroepen op onschendbaarheid, en dat Laméris niet zal komen. Maar Vermeer is vastbesloten hem dan te laten ophalen.

Ik gaf Vermeer gisteren 400 gulden voor alle dagvaardingen, als symbolische bijdrage, waarop hij prompt vroeg: ‘Kan ik nu Verploeg eind van de maand een nota sturen?’

[p. 76]

Heb ondanks de misselijke brief van mevrouw Lubbers aan Vermeer, het echtpaar geschreven te hopen dat mevrouw Lubbers een eerlijk getuigenis zal afleggen.¹⁰⁷ Ik heb Lubbers zelf ook maar vast laten weten dat ik niet uitsluit dat hij opnieuw opgeroepen wordt.

107 Zie bijlage 35.

8 maart 1996

Ellen belde me vandaag dat ondanks de prettige sfeer tijdens het topberaad van gisteren, Hans Verploeg haar heden had gezegd: ‘Jullie hebben Oltmans niet onder controle.’ Hij had hp/De Tijd gelezen. ‘Oltmans heeft veel goodwill, die hij met de getuigenverhoren in Den Haag heeft opgebouwd, nu weer verloren met wat hij allemaal in dat blad zegt.’ Ik probeerde Ellen uit te leggen: ‘Het gaat me niet om goodwill, laat staan goodwill bij Haagse basterds. Het gaat mij om recht, en wat waar is.’ De mentale instelling van Verploeg is een ramp, en die man is al sinds 1980 secretaris van de grootste bond van journalisten nota bene. Ellen zei geaarzeld te hebben me dit te vertellen, maar ze was zelf ontmoedigd door de houding van Verploeg ‘en misschien nog meer door de dikwijls negatieve houding van Peter Nicolaï jegens jouw proces.’ Eigenlijk zou Ellen precies moeten vastleggen wat we bespreken, zoals Vermeer altijd doet. Ellen zei dat Peter het prima vond mij te horen. Nu gaat zij het doen, maar ze denkt dat hij het eigenlijk had willen doen.

Evert Santegoeds had afgewacht met het artikel over Alexia, maar had blijkbaar niet vooruitgedacht. Ik leverde een foto aan van Karina als meisje in Genève. We namen eerst de de indeling van zijn hoofdredactionele stuk door. Daarna keken we naar mijn tekst, die hij vervolgens liet intikken op de computer.

Evert begon uit zichzelf dat er een cheque lag voor het artikel, maar nog niet voor de kosten.

9 maart 1996

Het radio-interview van de ncrv werd rechtstreeks uitgezonden. Ik zei dat we eerst de leugenaars aan het woord lieten, gevolgd door de getuigen die weten hoe het was, en ook het secreet Docters van Leeuwen te zullen dagvaarden. ‘En ik heb de koningin al geschreven dat als het zo door gaat, zij ook zal worden opgeroepen. Ik heb er nu genoeg van. Claus heeft ook gelogen in 1982. Vergeet niet, ze hebben al die jaren belastinggeld gebruikt om mijn journalistieke leven in de soep te draai-

[p. 77]

en. Burgers dragen geld af, opdat de overheid er andere burgers een leven lang mee kan vervolgen. Nu wordt uw en mijn geld besteed om de smerige streken van de Staat af te dekken.’ Ik vertelde dat zelfs de keurige mijnheer Kooijmans onder ede aan geheugenverlies leed. ‘We hebben niet alleen een aids-epidemie, maar er is nu ook een Alzheimer-plaag bij gekomen.’

10 maart 1996

Schreef Van Mierlo en de fractievoorzitters van de politieke partijen of er nu eindelijk eens en einde kan komen aan de hele toestand. Ik ga nu het zesde jaar van procederen in, en vind dat eigenlijk wel genoeg.

Ik kom al een week tot nagenoeg niets als gevolg van al het gedoe rond het proces. Ik heb Ellen Pasman gevraagd uit te schrijven wat er op de laatste vergadering is afgesproken.

Ik ben voor het eerst in vele maanden weer eens naar Adonis gegaan. Het is er nog steeds te licht. Ik liep vrijwel meteen tegen een jonge hengst aan. We gingen naar achteren, waar het ook nog altijd te licht is, maar we hadden er een lekkere ragpartij.

Ik zag vanavond een oude zuurpruim bij Jan Lenferink in het programma. Het bleek Kikkert te zijn.

11 maart 1996

Ik heb Hanneke van rtl4 gezegd dat ik niet bereid was met Willibrord Frequin in zee te gaan. Hij wilde vast over het verhaal in Story praten. ‘Ik ken hem te goed. Ik heb er geen behoefte aan door hem dit verhaal belachelijk te laten maken.’ Later belde hij zelf. Ik maakte duidelijk op dit moment geen ongunstige publiciteit te kunnen gebruiken. ‘Ik weet niet wat je in je schild voert,’ zei ik hem.

‘Ik bewonder je juist zeer,’ aldus Willibrord, ‘je laat eerst Lubbers en straks misschien Beatrix voorkomen.’

Ik besloot: ‘Vraag het maar aan Evert Santegoeds. Als hij akkoord is, doe ik het.’ Uiteindelijk belde Santegoeds mij die bevestigde dat het goed was, maar hij zal ze pas woensdag het omslag van Story laten filmen, en niet al op maandag waar Frequin op aandrong. Daar hebben ze mijn advies dus wel gevolgd.

Ik vind de vragen van Ellen en mij voor Laméris niet zo goed. Ellen maakte volgens afspraak een memo van de afspraken voor Verploeg, die nu ineens ziek is.

Het nos Journaal wil me morgen. Prima. Ik sprak lang met een redacteur van het nos Journaal, hij is langzaam van begrip, maar misschien wel oké.

[p. 78]

Truusje van Tol zei dat er een razende brief was gekomen over het Bernhard-verhaal. ‘Theo van Gogh mag ook blijven, dus waarom jij niet,’ zei ze. Ze zei dit omdat Bert Vuijsje sinds 1 maart hoofdredacteur is van hp/De Tijd.

Ik heb Lubbers geschreven dat ik morgen zelf gehoord word, met de bedoeling Lubbers getuigenis officieel tegen te spreken. Ik weet niet of het iets helpt, maar ik kan het niet laten hem te laten weten hoe ik erover denk.

Er ging ook een fax naar Hans Verploeg, van wie ik de indruk krijg dat hij mij het liefst zoete broodjes ziet bakken met iedereen, zeker nu, om mijn tegenstanders niet nog verder tegen me in het harnas te jagen.¹⁰⁸ Maar ik verdom het om hun spelletjes mee te spelen. Ik strijd met open vizier en recht voor zijn raap. Ik heb Vermeer de brief van oud-ambassadeur Boon aan Von der Dunk gestuurd, waarin Boon vindt dat ik in de gevangenis hoor.¹⁰⁹

Arjan Paans belde me nog laat wakker om te zeggen dat hij morgen later zal komen. Het verhoor van Broertjes interesseerde hem niet: ‘Want die heeft mij eens bij een sollicitatie afgewezen.’ Voor sommigen is dat blijkbaar de manier om journalistiek te bedrijven. Ik denk trouwens dat geen enkele krant Broertjes zal noemen, uit egards voor hem.

108 Zie bijlage 36.

109 Zie bijlage 37.

12 maart 1996

Trein naar Den Haag

Ik ben met twintig dagboeken op weg naar de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het voelt als een begrafenis, in de grafkelder van de gedachten. Het is koud, maar stralend zonnig weer. Ik heb me opgedoft voor de verhoren in de rechtbank. Ellen belde me gisterenavond nog om alsjeblieft niemand te ergeren. Ik ben vastbesloten me niet op te laten stoken door Den Hertog en Van Velzen.

Arendo Joustra blijft angstvallig stil. Ze zijn allemaal hetzelfde. Daarom was de fax aan Verploeg zo nodig. Als ik naar de kantoorkuddes kijk, zie ik niet anders dan schaapjes. Vol handen met trouwringen. Net als ik, maar in mijn geval om een grap te onderstrepen.

Den Haag

De eerste getuige was Pieter Broertjes. Naar om op deze manier tegenover hem te staan. Ik voel me schuldig, maar ik luisterde naar mijn advocaat en niet naar mijn gevoel. Pieter draai-

[p. 79]

de netjes om een aantal punten heen, maar hij bevestigde de lunch met Hans van der Voet en Eef Brouwers.¹¹⁰ ‘Tijdens die lunch werd niet uitvoerig over de heer Oltmans gesproken, maar wel substantieel.’ Indonesië kwam ook aan de orde. ‘Ik hoorde dat er een probleem was ten aanzien van zijn accreditatie bij de Indonesische overheid. Ook het diner met Helmut Kohl kwam ter sprake. Broertjes bevestigde dat hij naast Jessa van Vonderen van de rvd had gezeten, die vertelde dat ik met prinses Margriet mee naar Canada was geweest ‘en kennelijk had hij een goede indruk op de prinses en de heer Van Vollenhoven gemaakt. Prinses Margriet vroeg aan mevrouw Van Vonderen vlak voor een persconferentie wat ook weer de reden was dat zij niet van de heer Oltmans mochten houden.’

Broertjes werd ook gevraagd of hij voor mijn zaak naar premier Kok was geweest. Hij bleef net iets te lang stil en ontkende het toen. Al met al is de draaierige getuigenis van Broertjes volgens mij eigenlijk waardeloos. Ik, die weet wat speelde en wat wel is gezegd, heb me hier zeer aan geërgerd, al kan hij moeilijk anders.

Na afloop van zijn getuigenis kwam hij naar me toe met een brief, waarin ik hem had verzekerd hem nergens in te zullen betrekken. Dat was toen ook waar. Ik nam hem mee naar Hans Vermeer, en vroeg de advocaat hoe ik heb proberen tegen te houden dat hij zou worden opgeroepen. Maar Vermeer rekende op een doorbraak met het verhoor van de prinses ‘want een Oranje liegt niet,’ en drukte daarom het verhoor van Broertjes erdoor.

Het Kamerlid Piet Stoffelen (dat gedagvaard moest worden) zei vlak voor hij ging getuigen: ‘Ik zal proberen u te helpen.’ Hij heeft dit ook zeker gedaan, maar haalde steeds documenten aan die weliswaar van Buitenlandse Zaken afkomstig waren, maar in mijn boeken stonden. Ik probeerde daarover iets te zeggen, maar werd meteen door rechter Punt afgeblaft. Stoffelen hoorde steeds op Buitenlandse Zaken dat ik snel beledig, een onmogelijk mens ben en met discutabele contacten in veel landen van de wereld. Punt wilde weten welke. De ussr, Cuba en Suriname. Hij zei dat de dossiers van Luns gewoon verder hadden gewerkt en dat mij ‘onvoorstelbaar veel schade was berokkend.’ De ellende waar ik mij thans in bevond was mede door handelen van de overheid geschied. Hij had ook de heren Hoekstra en Bot geraadpleegd en was van mening dat ik het intrinsieke gelijk had, los van het formele gelijk. Hij zei over-

110 Redactie: Pieter Broertjes werd van raad voorzien door een advocaat van Nauta Dutilh, zo blijkt uit zijn Oltmans-archief in de Koninklijke Bibliotheek.

[p. 80]

tuigd te zijn dat de Staat zich buitengewoon onfatsoenlijk had gedragen en in hoge mate onbehoorlijk. Hij zei ook dat het aanbod van Lubbers van een ton onvoldoende was geweest. Hij sprak ook over het systematisch aantasten van naam en faam door de overheid en Buitenlandse Zaken. Alles bij elkaar was dit nogal iets.

Toen Stoffelen refereerde aan de steun van de nvj voor mij, maakte Den Hertog meteen gebruik van de gelegenheid de rechter erop te wijzen dat juist een breuk met de nvj was gelijmd.

Ria Lubbers verscheen aanzienlijk over tijd. Ze was echter vrijwel meteen op dreef. Zij getuigde fris van de lever dat zij recipieerde en dat ambassadeur Van Roijen niet behoorlijk was opgetreden. Dan, kijkend naar mij, zei ze: ‘Die grijze duif werd zowat aangevallen,’ wat de nodige hilariteit veroorzaakte.

Jessa van Vonderen is gewoon niet verschenen. Vermeer wilde haar laten gijzelen, maar dat vond Punt iets voor als ze weer niet zou komen. De verhoren van Laméris en ikzelf staan gepland voor 9 april.

Grijpma van het nos Journaal vroeg naar de hoogtepunten. Ik noemde mevrouw Lubbers, die het gedrag van ambassadeur Van Roijen veroordeelde en Piet Stoffelen, die had bevestigd dat Arthur Docters van Leeuwen gewoon liegt.

Intussen wilde landsadvocaat Den Hertog een overleg met rechter Punt en mijn advocaten. Gelukkig ging Ellen mee. Ik plaag haar wel eens dat zij een haaibaai is, maar die heb je hier hard nodig. Den Hertog beklaagde zich bij Punt dat ik Laméris had bericht dat hij getuigen vroeg van alles te vergeten en dat pikte hij niet langer. Ellen had aangevoerd dat 40 jaar staatssabotage mij wel vaker tot uitbarstingen bracht.

Na dat gesprek zeiden Vermeer en Pasman in koor dat als ik zoiets nog eens zou doen, ik hen kwijt zou zijn, en Ellen voegde toe: ‘Met mij ben je ook de nvj kwijt.’ Ik had weer het gevoel uit een modderbad te komen. Advocaten: wat een bedrijf. Tot overmaat van ramp beaamden Ellen en Vermeer: ‘Het is waar dat Den Hertog getuigen bewerkt om geen voor de Staat nadelige verklaringen af te leggen, maar (in koor) ‘dat zeg je niet, en zeker niet in dit stadium.’ Ik gaf Den Hertog vanmorgen voor het eerst in drie jaar als teken van een schone lei een hand, maar die geste is door de brief aan Laméris dus weer verloren gegaan.

Een heer, die me vaag bekend voorkwam, vroeg me in een pauze hoe ik alles betaalde. Vreemd.

[p. 81]

Trein naar Amsterdam

Ik wil alleen terugreizen en zit ergens op een balkon. Ellen zit niet ver bij me vandaan in de eerste klas, wat ik niet kan betalen. Op het perron vroeg ze of ik haar nog geloofde. Ik antwoordde: ‘Min of meer.’

Televisiecamera's werden deze keer uit het hele gebouw geweerd, want Punt vond de zitting (net als Den Hertog) ‘een circus’ worden. Ellen zei: ‘Punt is een zwakke broeder, hij zit in de zak van Den Hertog.’

In een pauze hoorde Den Hertog me zeggen dat ik me beklaagde dat Kooijmans had gesproken over een stevig dossier, maar dat in de uiteindelijke verklaring het woordje ‘stevig’ was weggevallen. ‘U bent warrig,’ riep Den Hertog. Daarop riep ik Vermeer en Pasman, die bevestigden dat het woord ‘stevig’ wel degelijk gebruikt was. Dat noem ik dan een crook, maar dat mag ik dus nooit meer zeggen, want dan ben ik Vermeer en Pasman kwijt.

Westerkade

Ik ben verbaasd. nrc Handelsblad heeft een levensgrote foto, maar geen reportage. rtl4 heeft een uitgebreid verhaal met Piet Stoffelen en Ria Lubbers die herhaalden wat ze in de rechtbank zeiden.

Het nos Journaal van 20:00 uur had hetzelfde item. Ik vind het prima van Grijpma. Toch ben ik eigenlijk behoorlijk over mijn toeren van het gesodemieter in de rechtbank en de te verwachten persverslagen.

13 maart 1996

De Telegraaf heeft er niets over, de Volkskrant een hatelijk stukje, Trouw een half kloppend verhaal. En ook Arjan Paans is weer verkeerd bezig in het Algemeen Dagblad. Ronald Frisart had een stukje voor de gpd-bladen.¹¹¹ Ik sta er alleen voor in dit gevecht en hoef op vrijwel niemand van de collega's te rekenen. Toch ben ik meer dan ooit overtuigd dat dit de publiciteit is die ik nodig heb om uiteindelijk te kunnen winnen, ook als er de helft van de tijd gelogen wordt.

Heb mevrouw Lubbers, Pieter Broertjes en Piet Stoffelen bedankbriefjes geschreven.

In het Amerikaanse Congres wordt de wet voor de nieuwe verscherpte boycot tegen Cuba The Farewell Fidel Legislation genoemd. Wat is het toch een walgelijk tuig dat daar de dienst

111 Zie ook bijlage 38.

[p. 82]

uitmaakt. Intussen publiceerde Dirk Vlasblom voor een keer een geschiedenis corrigerend artikel uit Djakarta na een gesprek met generaal Yusuf, een van de drie generaals die op 11 maart 1966 in Bogor de Super Semar van Bung Karno in ontvangst namen.¹¹² Het document is van de aardbodem verdwenen, omdat Suharto er zijn eigen invulling aan heeft gegeven. Bung Karno zou nooit zijn handtekening hebben gezet onder een opdracht de pki te liquideren. Dit weet ik honderd procent zeker.

Professor Jan Bank uit Leiden heeft Henk Hofland de eenling genoemd met ‘maximale onafhankelijkheid’ in de vaderlandse journalistiek. De Journalist drukte de onzin gretig af.¹¹³ Dat zou mijnheertje wel willen, dat hij dat was.

Om 18:15 uur verscheen Frequin met een televisieploeg aan de Westerkade met een gigantische mand vol levensmiddelen en proviand, ter ondersteuning van de collega die in de armenuitkering zit. Ik had tegen een meisje van rtl4 eerder deze week gezegd: ‘Als jullie om 18.00 uur komen kan ik geen diner serveren. Heb geen eten in huis.’ Dus met de camera draaiende, al op de trap, om de armoede te demonstreren, begon Frequin me te vragen hoe het was om in zulke kommerlijke omstandigheden te verkeren. Ik zei dat ik mijn studio allerminst armoede vond en dat miljoenen mensen in kleine behuizingen woonden. Of ik de Staat haatte? Nee, niet Nederland, maar de smeerlappen in Den Haag, die het al 40 jaar op mij hadden gemunt. Hij begon daarna meteen over de vandaag verschenen reportage over Alexia Lejeune.¹¹⁴ Precies zoals ik al vreesde, hij kwam niet voor mijn gevecht tegen de Staat. ‘Waarom laten jullie Bernhard niet met rust,’ riep Frequin. Ik pikte daaruit op dat hij het artikel nog niet had gelezen. ‘Doe dat eerst en daarna praten we erover. Ik heb de reportage geschreven omdat het gaat om het leven van een jongedame.’ Ik werd even heel scherp en Willibrord zei dat er meer eer was te behalen aan een reportage over de Zangeres Zonder Naam, maar hij wilde mij deze week hebben uit bewondering voor mijn gevecht. Dus het liep goed af.

Toen ze de trap afgingen zei Frequin: ‘Willem, kijk me aan. Wist jij dat we op weg naar Pokigron in Suriname beschoten zouden worden?’ Eigenlijk had ik hem op zijn gezicht moeten timmeren. Natuurlijk wist ik dat niet toen ik op mijn instinct het konvooi verliet en naar Paramaribo terugkeerde. Later heb

112 NRC Handelsblad, 12 maart 1996.

113 De Journalist, 9 februari 1996.

114 Zie bijlage 39.

[p. 83]

ik echter gedacht dat de schietpartij erop was gericht mij te liquideren, want zoals Bouterse soms zei, ook tegen Herrenberg, en waar ik bij was: ‘Weet Willem niet teveel van ons?’

Arendo Joustra belde. Hij kende een oud-diplomaat uit Madrid die een brief aan Peter Nicolaï zou kunnen sturen over hoe ik door Buitenlandse Zaken werd gesaboteerd. Ik gaf Nicolaï's postbusnummer.

14 maart 1996

Zou De Volkskrant nu toch om zijn? Jan Mulder komt met het stukje Kluns op de voorpagina, dat er wezen mag.

CAMU

Kluns

DE JOURNALIST Willem Oltmans eist 2.6 miljoen gulden schadevergoeding van de Nederlandse staat, omdat de overheid hem het werk met alle middelen onmogelijk heeft gemaakt. Ik zou het onmiddellijk betalen als ik de staat was en niet doorprocederen. De koningin moet straks getuigen me Willem erbij, tekst voorbereid, in de vorm van zijn leven, en zo voort: doe maar niet, risico te groot, amusementwaarde van zo'n soap regelrechte bedreiging voor monarchie.
Waar ligt het gelijk in deze zaak? Mijn symphatie?
Wat je vader zegt, zo is het. Ik vat een gesprek samen tussen mijn vader en moeder eind jaren vijftig, een woordenwisseling die ik in die dagen vaker hoorde.
‘Annie, zet de radio harder.’
Moeder draaide het geluid van de radio harder.
‘Kluns, zet 'm harder.’
‘Ik héb 'm net harder gezet.’
‘Stil nou!’
‘Ja maar, je...’
‘Hoor je dat? Hoor je wat die verschrikkelijke Kluns over Indië zegt? Vraag het telefoonnummer van de VARA aan.’
‘Geert, ik geloof niet dat...’
‘Gauw, nou gaat hij me te ver, ik wil hem spreken.’
‘Wie? Minister Luns?’
‘Ja, Kluns. Vraag dat nummer maar aan. We gaan vandaag met Kluns praten.’
In zijn hele leven heeft hij niet eenmaal ‘Luns’ gezegd, het was en bleef ‘Kluns’ voor hem. Zoiets, hoe zal ik het zeggen, vormt je. Veertig jaar later lees ik in de krant dat ‘het allemaal met Luns is begonnen’, de zaak Staat der Nederlanden tegen de journalist Willem Oltmans (Kluns zag in Oltmans een ‘staatsgevaarlijk sujet’). Ik weet er niets van en sta als vanzelfsprekend aan de kant van Oltmans. Iemand die de wereld van Luns tot aan zijn laatste snik zal bestrijden, geeft mij een goed gevoel.

Jan Mulder

[p. 84]

Theo van Gogh wil me om 10:00 uur op de radio. Hij altijd. Ik kwam in de uitzending op het moment dat Theo aan Theodor Holman (Het Parool) vroeg wat hij van mijn zaak vond. Holman zei het moedig van me te vinden en hoopte dat ik zou winnen. Ik bekende hem dat ik altijd dacht dat hij tegen me was en bedankte hem voor zijn woorden.

Marc van der Linden van Weekend belde Santegoeds om zijn complimenten te maken over het verhaal over Alexia. Iedereen blij, ook omdat het zo volledig is.

Omdat het weer zo mooi is, ga ik op de fiets de cheque van 9.800 gulden bij Story halen. Er bleek tweemaal 5.000 gulden overgemaakt te zijn naar de vsb-bank, dus er ging 5.000 gulden van de cheque af. Ze zeiden dat New York al betaald was, maar ze vergaten voor het gemak dat ik een tweede keer naar New York was gegaan. Dat werd gecorrigeerd en ik kreeg dus bijna 20.000 gulden vandaag.

Vervolgens fietste ik rond om een abn amro te vinden waar ik de cheques kon innen. De bankbediende bij wie ik uiteindelijk terechtkon, bleef erg lang weg. Ik begon me al zorgen te maken dat hij kon zien dat ik deze bank nog 55.000 gulden schuldig ben, maar tenslotte kwam hij met het geld en haastte ik me naar huis.

Ellen Pasman schreef mij een uitvoerig overzicht van haar activiteiten en bevindingen, onder andere dat ze met Aukje van Roessel van de Volkskrant had gesproken.¹¹⁵ Ellen heeft haar proberen duidelijk te maken dat het procederen niet mijn keuze is, maar dat de Staat mij keer op keer in nieuwe procedures lokt. Van Roessel liet weten dat er bij de Volkskrant nog een discussie aan de gang was over de wijze waarop over mijn zaak verslag moet worden gedaan.

Co Welgraven kwam langs om een interview te maken voor Trouw van zaterdag. Zijn fotograaf, Wiebe Kooistra, met fluweel lieve, bruine ogen, groot, lekkere bek, zou een Indische jongen kunnen zijn.

Evert Santegoeds zat om 17:00 uur bij de 5 Uur Show op televisie mijn Alexia-artikel aan te prijzen als een van de belangrijkste reportages van de afgelopen jaren. Hij vermeed zorgvuldig mij te noemen. Zo gaat dat.

Frequin heeft maar een heel kort stukje gemaakt van zijn bezoek aan mijn studio en niets laten zien van wat ik te vertellen heb. Nooit weer. Het is niet schadelijk, maar ook geen winst.

115 Zie bijlage 40.

[p. 85]

15 maart 1996

Hans Verploeg heeft Ellen verzekerd voor me te willen doorknokken, ondanks mijn kritiek op hem in Persona Non Grata, alleen het nvj-bestuur is in alle staten. Ze zijn niet ingelicht. Ik vraag al vijf jaar zelf door mijn eigen nvj-bestuur te worden gehoord, wat al jaren wordt geweigerd. Ik ben sinds 1960 lid. Ik heb Verploeg geschreven een artikel over mijn proces in De Journalist, wat hij zelf voorstelde, nu ook door te zetten. Hij dacht zelf aan Nicolaï om een stuk te schrijven, maar gezien de positieve verklaring van Stoffelen, opperde ik om in plaats daarvan Jurgens en Stoffelen samen een stuk te laten schrijven. Ik vroeg Koekoek, voorlichter van Buitenlandse Zaken, om het adres van professor Peter Kooijmans. ‘Dat kunt u in allerlei boeken vinden,’ zei hij, waarna hij ophing.

Bill Clinton is in Sharm el Sheikh met Peres, Arafat en andere Arabische en niet-Arabische leiders. Ze hebben een ‘war on terrorism’ uitgeroepen en zelfmoordacties in het Midden-Oosten veroordeeld als terroristische daden.¹¹⁶

Hans Vermeer heeft weer een keurig verslagje gestuurd van de zitting van 12 maart.¹¹⁷

Ik heb een corrigerende brief naar nrc Handelsblad gezonden, al kan je er donder op zeggen dat deze niet wordt geplaatst.¹¹⁸ Ik had beroep aangetekend tegen de aanslag in 1989 van onroerende-zaakbelasting voor Amerbos, omdat de bank mijn woning toen al had opgeëist. Ik kreeg 7 februari bericht dat dit beroep vandaag zou dienen. Ik had dit beroep aangetekend omdat ik erachter was gekomen dat Eduard in 1992, toen ik in Zuid-Afrika was, 940 gulden belasting over Amerbos voor me heeft betaald, terwijl het huis toen al aan de abn amro was overgedragen. Ik wilde Ellen er niet mee belasten, dus ik ben alleen naar de zitting in het Paleis van Justitie gegaan, waar drie heren van de belastingdienst mijn tegenpartij waren. Een van hen zei later slechts gekomen te zijn om mij een keer zelf in actie te zien. Ik heb van de affaire een grap gemaakt, veel gelachen, en de shit werd ingetrokken. Ik dacht dat ik Eduard dit geld al had teruggegeven, maar als dat niet het geval is, zal ik dat alsnog doen.

Ellen belde dat Verploeg had gezegd dat steun van de nvj afhankelijk zou zijn van wat ik wel of niet tegen de pers zou zeggen. Gelukkig vond zij die conditie ook belachelijk. Zij vertelde dat Den Hertog ‘helemaal verkeerde’ opmerkingen had

116 International Herald Tribune, 14 maart 1996.

117 Zie bijlage 41.

118 Zie bijlage 42.

[p. 86]

gemaakt. Ellen ging er dwars doorheen en zei aan confraternele gesprekken geen behoefte te hebben. Zij overweegt zelfs Den Hertog hierover voor de Orde van Advocaten te brengen. Ze begon ook te geloven dat Vermeer op een of andere manier niet tegen Den Hertog opdurft, omdat hij zich tamelijk meegaand opstelde jegens hem tijdens dit gesprek. Zij is vooral kritisch vanwege wat Vermeer Punt allemaal toestaat in zijn dictees van zogenaamd beëdigde verklaringen wel of niet te laten opnemen.

nrc Handelsblad heeft mijn correctie warempel geplaatst.

16 maart 1996

Ellen heeft een galmende brief aan Den Hertog geschreven naar aanleiding van het onderonsje wat Den Hertog wilde met Punt en Ellen.¹¹⁹ Eindelijk een advocaat die zegt waar het op staat. Zij zet even duidelijk uiteen dat de handelswijze van Den Hertog haar niet aanstaat, en dat zijn uitlatingen aangaande mijn schriftelijk contact met getuigen geen juridische grond hebben.

Volgens Bolkestein is Suriname vervallen tot een roversnest. ‘Ik heb nu de positie bereikt dat ik elke dag een rel kan veroorzaken,’ zegt deze idioot tegen Frank Vermeulen, die in Johannesburg met hem sprak.¹²⁰ De Antillen moeten onder curatele. Ik vind hem een nare man.

119 Zie bijlage 43.

120 NRC Handelsblad, 16 maart 1996.

17 maart 1996

Er was niets zinnigs op televisie dus ik lag gisterenavond om 22:30 uur op bed.

Vanochtend om 06:30 uur ben ik weer opgestaan en meteen aan de slag gegaan. Ik nader 1982. Mijn wanhopige verliefdheid op Eduard die hem en mij bijna tot waanzin dreven in december 1981 in New York, is een emotionele periode die ik liever zou vergeten. Het is moeilijk om erover te schrijven, ook gezien hoe de situatie nu is.

18 maart 1996

Ellen heeft Verploeg om een ontmoeting met het bestuur van de nvj gevraagd. Zij denkt dat Hans doodsbang is. ‘Jij mag de advocaten niet voor de voeten lopen, maar dat maken wij wel uit. Jammer dat Vermeer te intimideren is, want hij corrigeert Punt nooit.’ Ik complimenteerde haar met de toon van haar brieven. Waar is zij in godsnaam zomaar vandaan gekomen? Uit het niets? Ellen wil nu Docters van Leeuwen en ambassa-

[p. 87]

deur Van Roijen aan de tand voelen. Peter Nicolaï gaat dan de super-procureur-generaal onder vuur nemen.

Het is duidelijk, Evert is me toch nog 5.000 gulden schuldig.

19 maart 1996

Ik moet toch Santegoeds attenderen op de ontbrekende 5.000 gulden. Helen Hissink liet het aan een ander meisje over, want zij wilde daar duidelijk geen aandeel in hebben.

Ik ben benaderd door de kro die me op 17 april 35 minuten in een televisieprogramma willen hebben.

Ik heb voor 17,50 gulden aan documenten gekopieerd voor Ellen Pasman. Toen ik ze bij haar afgaf, zei zij dat Vrij Nederland en de Dagblad Pers klant zijn bij hun kantoor. ‘Als ze willen, kunnen ze dit kantoor dwingen dat Peter en ik ons uit de zaak terugtrekken.’ Dat zou pure chantage zijn. Ze pleitte ervoor om even geen gedoe met Vrij Nederland te maken tot deze horde genomen is, want ze verwachtte problemen op kantoor. Zij vertelde nu dat Vermeer tegen rechter Punt had opgemerkt: ‘U moest eens weten wat ik allemaal met cliënt heb meegemaakt.’

Ik schreef Hans van Mierlo verbaasd te zijn dat hij wel wil weten wie in Suriname verantwoordelijk was voor de vijftien doden, terwijl hij bij Suharto, die verantwoordelijk was voor een miljoen doden, samen met Kok en Van der Voet een wit voetje probeerde te halen.

Radio 3 wil me donderdag spreken over Alexia, en Dick Hofland van de gpd wil een groot interview.

Bij het tabakshuis Struwe hoorde ik dat mevrouw Lubbers tegen een interviewer na afloop op televisie had gezegd: ‘Als Oltmans drie zonen had gehad, zouden ze tegen hem hebben gezegd “doe normaal”.’

De kaart van Pieter Broertjes - die me toch wel verraste - zou kunnen betekenen dat hij het lesje in eerlijk en onafhankelijke journalist zijn, begrepen heeft. Ik heb de kaart met toelichting doorgestuurd aan Arendo.¹²¹

Ik zag een stukje van een documentaire over een bejaardenhuis. Ik moet er niet aan denken. Stel je voor dat je niets meer zelf kunt doen. Ik klauter nu al iets moeilijker uit bed, en ben pas 70 jaar.

121 Zie bijlage 44.

20 maart 1996

Ellen schreef een verslag over het confraterneel overleg.¹²² Ver-

122 Zie bijlage 45.

[p. 88]

meer was daar rampzalig, maar mij werd dringend verzocht me van den domme te houden, wat ik zal doen voor het einddoel. Ellen had in het nvj-archief een brief uit 1994 van Verploeg aan de landsadvocaat gevonden die absoluut onacceptabel is.¹²³ Ik heb de brief doorgestuurd aan Vermeer en Jurgens. Hij blijft een idioot, natuurlijk, maar zolang hij er is, moet ik het spelletje meespelen, ook al is dit 100 procent tegen mijn karakter in.

Pieter Lakeman belde. Ik vertelde hem dat er een confraterneel overleg met de rechter en de landsadvocaat was geweest. Ik hoorde hem aan de andere kant van de lijn zowat van zijn stoel vallen. Hij noemde het een absurditeit die absoluut een klacht tegen de landsadvocaat rechtvaardigde. Hij begon weer over een claim van 10 miljoen gulden. ‘Nee,’ zei ik, ‘dan zijn we als Joep van den Nieuwenhuyzen. We moeten wel hoger gaan zitten, maar niet idioot hoog.’

Topoverleg bij de nvj. Ron Abram begon met een ingestudeerd verhaal, dat de publiciteit naar buiten toe voortaan of door de advocaten, of door de nvj, maar zeker niet meer door mij zou moeten worden verzorgd. Hierop reageerde ik prompt: ‘Geen sprake van, nooit.’ Peter Nicolaï zei meteen: ‘Aan jou muilkorven, Willem, werk ik nooit mee.’

‘Ja,’ ging Abram verder, ‘maar ik hoorde in de auto Willem fulmineren tegen schurken in Den Haag en daarmee schaadt hij zijn zaak nodeloos.’

Ik nam wat gas terug en zei best meer op mijn woorden te willen letten, en noemde mijn onverbloemd taalgebruik een overblijfsel van de vele jaren die ik in New York heb gewoond, waar men klip en klaar zijn mondje roert. Uiteindelijk kwamen we overeen dat ik interviews met Ellen Pasman zou coördineren, en niet meer. Er werd door niemand meer op teruggekomen. Overigens verliep de avond verder prima. Er was misschien een mogelijkheid bij de nvj via het fnv gedeeltelijk financiering te krijgen. Voorlopig werd de begroting geraamd op 50.000 gulden.

123 Brief Verploeg aan Den Hertog, 4 augustus 1994. Zie bijlage 46.

21 maart 1996

Peter belde uit Johannesburg om 04:00 uur. Ik was om 03:00 uur al op en kon niet slapen vanwege gepieker over de vergadering op het nvj-kantoor en het proces. Hij zei alles te hebben ontvangen wat ik had opgestuurd, waaronder de knipsels over Ria Lubbers en het proces. Hij had peper en zoutvaatjes

[p. 89]

uit Amerbos in zijn handen gehad en tranen in de ogen gekregen. We zijn daarin hetzelfde. ‘I love you always,’ zei hij. ‘Dat weet ik maar al te goed.’

Het gesprek met Radio 3 is, denk ik, uitstekend, rustig en kalm verlopen. Een leuke jonge ploeg, jongens en meisjes.

Paul de Ridder vertelde aan de telefoon dat Jack Spijkerman zaterdag een persiflage op mij had gedaan waarin ik vele malen ‘het zijn schurken’ had geroepen. Zou daar Ron Abram zijn ingetrapt?

Om 11:00 uur stond Dick Hofland voor mijn deur om een interview te maken. We spraken ruim vier uur en hij maakte aantekeningen, plus twee volle cassettes. Hij leek aardig, met af en toe flarden van vijandigheid. Hij had absoluut niets van me gelezen, geen brochures, zelfs Persona Non Grata niet. Mijn oude vriend Cees Zorn kwam later foto's maken.

Inge Brakman van de nvj had Ellen Pasman vandaag opgebeld om haar te waarschuwen dat ik alles opschreef. Ellen zei ook dat er bij Höcker, Rueb & Doeleman veel commotie was over mijn zaak, die wel als uniek werd beschouwd.

22 maart 1996

Ik heb vanochtend de verhoren van 12 maart nog eens teruggelezen.¹²⁴ Er ontbreken weer belangrijke details. Ria zei: ‘Ik geneerde me kapot,’ maar dat lees ik in het verslag niet terug. Ik heb Peter en Ellen laten weten dat de verslagen absoluut niet weergeven wat er werkelijk is gezegd en hen gevraagd hoe dit nu verder moet.¹²⁵

Vermeer, Nicolaï, Pasman en ik vergaderden van 13:00 tot 16:00 uur. Vermeer vertrok om 15:00 uur. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen om hem te lozen, wat ik wel van plan was. Ook ben ik weer een keer razend geweest vanwege twijfels en onwetendheid over mijn zaak, vooral bij Nicolaï. Hij weet, vergeleken bij Ellen, nog steeds heel weinig over wat er allemaal is gebeurd. We hebben uitvoerig overlegd hoe we kunnen voorkomen dat Punt de getuigenverklaringen afzwakt. Eigen stenografen inhuren zou niet te betalen zijn. Bandopnamen doen ze niet in onze rechtszalen. Iemand opperde een eigen deurwaarder meenemen, zodat ter plekke kan worden opgetreden wanneer er wordt vervalst of afgezwakt.

Verder hebben we de definitieve lijst opgesteld van getuigen die we op 9 april willen horen: Laméris, Van Vonderen, ikzelf, Docters van Leeuwen, Bode, Van Roijen en Kooijmans. Van

124 Zie bijlage 47.

125 Zie bijlage 48.

[p. 90]

Roijen en Emile Bode zijn zeker voor Ellen, en Nicolaï neemt Docters van Leeuwen voor zijn rekening.

Peter bedacht hardop mogelijke scenario's: ‘Wat als Van Roijen straks zegt dat hij Oltmans niet op de ambassade wilde hebben omdat hij wist dat Oltmans niet welkom was in Indonesië en Suharto voor Pol Pot uitmaakte?’

‘Maar Peter,’ zei ik, ‘ik had een invitatie van de heer en mevrouw Van Roijen in mijn zak, door de persattaché in het hotel gebracht.’

‘En wat als Docters van Leeuwen zegt: ik dacht dat de heer Stoffelen om dossiers vroeg van de heer Oltmans in Zuid-Afrika?’ Het leek of Peter eigenlijk een verhoor van Docters van Leeuwen wilde uitstellen. ‘Hij kan zich immers niet permitteren toe te geven tegen Stoffelen te hebben gelogen, want dat zou het einde van Docters zijn, dus hij gaat liegen.’

Ron Abram had Asscher een slechte keuze gevonden en had niets over hem willen horen. Toen ik tegen Ellen Pasman zei dat het me verbaasd had te horen hoe de ene Joodse heer de andere afkraakte. ‘Willem, dat is bijna een racistische opmerking,’ antwoordde zij. lk was grenzeloos verbaasd en dacht: wat is dat nu weer voor een hang-up en vroeg me af of zij zelf misschien Joods was.

23 maart 1996

Ik heb Asscher een briefje gestuurd om me te verontschuldigen voor de gang van zaken, en te benadrukken dat ons verzoek tot bemiddeling altijd serieus is geweest. Ik hoop hem, als alles achter de rug is, een en ander persoonlijk te kunnen uitleggen.

Vanmorgen belde Tage. Hij zou een brief schrijven over de gebeurtenissen eind 1979 toen hij onderweg was naar Ghana.

Een ander bijzonder detail van de bijeenkomst afgelopen woensdagavond, was dat Verploeg stelde dat als ‘ze’ over de brug kwamen, er een garantie moest komen dat ik voor altijd mijn bek zou houden. Opmerkelijk. Ook had Verploeg gezegd dat de nvj altijd ver afstand hield van zaken als RaRa en journalisten als Hans Krikke.

Vanmorgen zocht ik me bij het opstaan om 06:30 uur de pleuris naar mijn ondergebit, maar die zat in mijn mond. Zet de seniliteit in?

24 maart 1996

Ik ben alweer een paar uur bezig. Ik bereikte met de bewerking van mijn dagboek 20 januari 1982. Het schiet toch op, al

[p. 91]

is dit misschien de naarste periode die ik tot dusver heb verwerkt, door het emotionele gedoe met Eduard.

Ellen zei dat er op kantoor flink over me wordt gekletst, zoals ‘die man heulde met Sukarno.’

Maartje van Weegen en Paul Witteman hebben in Buitenhof een uur met Kok zitten praten. Het slaat natuurlijk nergens op. Bevriende partijgenoten worden voorgesorteerd om de premier veilig door het gesprek te loodsen. Dat is de manier waarop de ‘vrije pers’ hier werkt. Kok wordt met zijden handschoentjes aangepakt. Het is een ongelooflijke lul, maar daar komen ze nog wel een keer achter.

Ik ben tweeënhalf uur bij Nicolaï en Pasman geweest. We hebben een communiqué opgesteld over het verloop van het proces. Het is me nu wel duidelijk dat Vermeer en ik samen niet genoeg hersenen hadden om met deze zaak om te gaan. Ik had een brief naar Kadarisman willen schrijven, met het verzoek schriftelijk te bevestigen dat een aantal passages in Welkom thuis, Majesteit! correct zijn. Ellen ging akkoord, maar Peter vond het geen goed idee. Misschien heeft hij gelijk, namelijk dat Kadarisman nee zou zeggen. Zou ik Arendo moeten vragen hem te interviewen?

25 maart 1996

Paul Rosenmöller zat voor me in Ontbijt tv van de kro. Ze wilden me weer schminken, maar daar doe ik al sinds 1966 niet aan mee. Een Molukker, Rocky Tuhuteru, interviewde me en had als uitsmijter bedacht dat Sukarno net zo'n massamoordenaar was geweest als Suharto. Ik noemde die uitspraak dwaas en zei dat hij rijp was voor een psychiater en adviseerde Van Dantzig te raadplegen. Dat was misschien te sterk, maar hij vroeg erom. Ook zei hij dat ik een innige band met Sukarno had gehad, wat ik ook onmiddellijk corrigeerde. Deze rms-jongen was uit op keet, en dat kunnen ze bij mij te allen tijde krijgen. Jan Foudraine sprak op mijn antwoordapparaat in: ‘Je gaf een soeverein interview.’

Alles gebeurt altijd tegelijk. Ook vriend José Delgado uit Madrid stond op de band. Ik heb voor 19 april een vlucht naar Spanje geboekt om hem op te zoeken.

Ellen berichtte dat Verploeg haar had ingelicht dat het bestuur nog niet over mijn zaak had gesproken. Dus ook de overeengekomen fondsen waren allerminst zeker. Verploeg had mij vanmorgen op televisie gezien en vond het eerste gedeelte redelijk, maar hij nam me kwalijk hoe ik de interviewer had afgekat. ‘Ik heb het gevoel dat Verploeg en de nvj op de loer lig-

[p. 92]

gen,’ zei Ellen, ‘om je te betrappen op je eerste misstap, zodat ze een reden hebben zich uit je zaak terug te trekken. Die man is rancuneus. Hij hoopte erop dat Peter en ik het niet met je eens zouden zijn. Straks is de nvj in staat, als cliënt van Doeleman, tegen hem te zeggen ons te laten vallen in jouw zaak en dan hebben we pas echt het gedonder in de glazen. Het staat voor mij vast dat er vanuit Den Haag maximale druk op de nvj aan de gang is.’

Verploeg wilde het communiqué exclusief voor De Journalist houden. Volgens hem was het niet nodig het aan het anp te sturen. Gelukkig dacht Ellen daar anders over en stuurt ze het daar vandaag juist wel naartoe. Ik heb het idee dat Verploeg onderhands tegenwerkt, en Ellen deelde die gedachte.

26 maart 1996

Nicolaï heeft zowel de minister van Buitenlandse Zaken als de president van de rechtbank een brief gestuurd, om voor elkaar te krijgen dat ik alsnog het hele dossier ter beschikking krijg.¹²⁶ Ellen belde Grijpma bij de nos over de terugkeer van camera's in de rechtszaal. Grijpma belde D. den Hertog, die hem meedeelde dat rechter Punt er net zo over dacht als hij: geen camera's. Ellen gaat de rechtbank rechtstreeks hierover aanspreken, want zij meent dat toelating van cameraploegen past bij het openbare karakter van de zaak.

‘Gisteren was Verploeg heel vervelend over jou. Vanmorgen was hij poeslief,’ zei Ellen. ‘Hij zei dat Piet Hagen (van De Journalist) anti-Oltmans is en vroeg mij alsjeblieft met hem te spreken om een artikel over het proces erin te krijgen.’ Ellen belde Hagen, die zei te druk te zijn, maar een van zijn redacteuren zou haar ontvangen.

Haar kantoorgenoot Kemper, die ook advocaat van Pieter Lakeman is, had haar gezegd niet te begrijpen dat zij zich voor mijn zaak inzette. Hij vond dat ik als een donquichot bezig was. Zij antwoordde de zaak te hebben bestudeerd en geconcludeerd had dat wat rondom mij was gebeurd, een schandaal was. Ellen is nog steeds verbijsterd dat Voetelink in 1981 voor mijn geleden schade in India een bedrag van 25.000 gulden had voorgesteld, wat door de rechtbank werd afgewezen. ‘Je zou Voetelink hierover in rechten moeten aanspreken,’ zei ze.

126 Zie bijlage 49.

27 maart 1996

Asscher stuurde een antwoord op mijn brief.¹²⁷ Hij had geen

127 Brief d.d. 26 maart 1996.

[p. 93]

moment getwijfeld of mijn verzoek tot bemiddeling serieus zou zijn. Hij meent, afgaande op de berichten in de media, dat er momenteel geen basis is voor bemiddeling, maar houdt zich beschikbaar als dat verandert.

Oud-diplomaat J.H.M. Boerland is door Buitenlandse Zaken met invaliditeitspensioen gestuurd.¹²⁸ Hij voert zijn eigen strijd tegen Buitenlandse Zaken en wil met me spreken. Ik heb hem geschreven contact op te nemen met Ellen Pasman.

Gisterenavond begon ik last te krijgen van mijn keel. Ik heb nog penicilline van Kerstmis 1994, die ik maar even blijf slikken.

Ik heb de hele dag zitten schrijven.

128 Brief d.d. 29 maart 1996.

28 maart 1996

Ellen Pasman was bij De Journalist en sprak met een redacteur, Theo Dersjant, die slechts gedeelten uit het perscommuniqué wil opnemen. Intussen heeft zij P.L.G. van Velzen gevraagd haar hetzelfde dossier waar minister Kooijmans over sprak en dat hij stevig noemde, door ons te laten bestuderen. Hij antwoordde zes weken nodig te hebben ‘om het gereed te maken’. Een man als Van Velzen heeft op Buitenlandse Zaken verleerd om zich te generen voor aperte leugens. Ellen Pasman en Peter Nicolaï gingen niet akkoord, dus er zal een zitting over komen op 16 april. Ellen zei dat de landsadvocaat voortdurend blijft traineren en vindt het schandalig wat er gebeurt. Den Hertog had tegen Ellen gezegd dat Van der Valk had gevraagd hoe ik alles betaalde, omdat ik me door drie advocaten liet vertegenwoordigen.

Ik ben bij Vermeer geweest en wist hem te overtuigen dat Ellen en Peter respect voor hem hebben en regelmatig zeggen dat hij verstandige dingen doet. Ik merkte dat hij het prettig vond dat te horen. Hij had Kooijmans nog niet gedagvaard, maar ging dat nu doen.

Hij zei dat hij, sinds de nvj mij in 1994 de rug toekeerde, twee jaar lang voor eigen rekening is doorgegaan: 11.000 minuten oftewel 25.000 gulden. Die zouden verrekend moeten worden in de eis aan de Staat. Voor het eerste kwartaal van 1996 wilde hij wel een vergoeding zien en stelde 6.000 gulden voor. Ellen had me op het hart gedrukt genereus te zijn jegens Vermeer, dus ik zei hem mijn best te gaan doen voor 7.500 gulden. ‘U bent genereus,’ zei hij.

Shell gaat in Siberië drie olievelden ontginnen. In 1974, toen

[p. 94]

de Sovjet Unie joint ventures met Shell voorstelde, mocht dit niet van Washington omdat de ussr geen dollars in bezit mocht krijgen. Eerst moest het rode Kremlin vallen, nu mag alles.¹²⁹

Het ministerie van Justitie zal het parlement geen inzage geven over de gegevens die de regering zou bezitten over de betrokkenheid van Desi Bouterse bij de handel in drugs. De commissie Van Traa had er om gevraagd na een afgerond onderzoek, maar Sorgdrager antwoordde de parlementariërs: ‘Ik doe het liever niet.’ En dan dutten de schaapjes aan het Binnenhof rustig verder.¹³⁰

129 NRC Handelsblad, 28 maart 1996.

130 NRC Handelsblad, 28 maart 1996.

29 maart 1996

Mijn bejaarde buurvrouw mevrouw Gödecke wachtte me gisteravond op met een foto uit het Nieuws van de Dag, waarop prins Bernhard ten afscheid Suharto van Indonesië zoent.

Ik faxte Evert Santegoeds met het voorstel er een artikeltje bij te schrijven. Wie tikt Bernhard hierover op de vingers? Wim Kok?

Ellen Pasman belde om 16:00 uur en zei: ‘Er is heel veel gebeurd.’ Ze wilde eerst een en ander op papier zetten en zou me maandag meer laten weten. Ik werd er kwaad om en zei dat ik het onmiddellijk wilde weten. Ze vertelde dus in grote lijnen wat gebeurde. De president van de Haagse rechtbank had rechter Punt opdracht gegeven om Ellen op te bellen, een gesprek dat 20 minuten duurde. Hij had gezegd: ‘Zo gaat het niet de goede kant op.’

‘Wat bedoelt u,’ vroeg Ellen.

Hij klaagde over een mediacircus en wilde weten wat het nut was van Kooijmans opnieuw te horen. Peter Nicolaï had de helft van het gesprek meegeluisterd en vond de hele gang van zaken ‘ongehoord’. ‘Als ik ooit nog de illusie had om eens rechter te worden, is die kans met deze zaak in Den Haag verkeken,’ had hij gezegd.

Pasman vertelde nu ook door Verploeg met zoveel woorden een baan bij de nvj aangeboden te hebben gekregen. Ellen had

[p. 95]

Inge Brakman gebeld om namens de nvj bij de rechtbank te verzoeken camera's toe te staan, maar Inge had zeer koeltjes gereageerd. Emile Bode had een goed stuk geschreven, dat stuurt ze nog door. Ook wilde zij landsadvocaat Den Hertog doen weten niet gediend te zijn van telefoontjes van zijn evenknie op Buitenlandse Zaken, P.L.G. van Velzen, die haar had gebeld en op het hart gedrukt vooral niet alles te geloven wat ik haar vertelde. Ze wilde van minister Van Mierlo een excuus hebben over deze uitlatingen van zijn ambtenaar.

Intussen doet Peter Nicolaï zijn best om stukken mij betreffende te kunnen inzien. Hij komt nu echt in het geweer. Het duurde even, maar hij begint er kennelijk zin in te krijgen, meegesleept door Ellen.

De vpro belde of ik wilde meewerken aan een radioprogramma over tippelen en tippeltechnieken. Daar heb ik vriendelijk voor bedankt.

30 maart 1996

Eduard is naar twee Franse jongens in Zuid-Frankrijk, die daar een huis hebben gekocht. Lennaert Post is naar Diabolo in Spanje, ‘mijn lover’ zei hij.

Ellen zond me een uitgebreid verslag van haar telefoongesprek met Punt gisteren, wat nooit had mogen plaats hebben.¹³¹

Zij belde later en beklaagde zich ook dat in deze mannenwereld een vrouwelijke advocaat die haar werk naar behoren doet, meteen voor bitch wordt uitgemaakt. Haar vriendje, een rechter, had alsvolgt op het telefoongesprek gereageerd: ‘It's a scandal. Maar nu kan je nooit meer rechter worden...’ Waarom niet? Werkt zo de rechterlijke macht?

Ze had de brief van Carel Enkelaar aan Hans Verploeg gezonden, waar ik het niet mee eens ben. We weten nu dat Verploeg achter de rug van Vermeer en mij om met de landsadvocaat correspondeerde. Ellen ontdekte één brief, maar waar zijn de andere?

131 Zie bijlage 50.

31 maart 1996

Ik heb de telefoon er weer uit. Heerlijk om heel de dag onbereikbaar te zijn.

Ik heb nu van 09:00 tot 17:00 uur non-stop zitten werken. Ik ga even liggen.

Het ging me aan het hart het bakje narcissen, dat me hier meer dan drie weken een beetje schoonheid en genot gaf, weg te

[p. 96]

gooien in de grote grijze afvalzak. Ze waren inderdaad verschrompeld. Ach, we eindigen allemaal in een vuilnisbak.

1 april 1996

Dokter Delprat verwees me door naar uroloog Schlatmann in het Onze Lieve Vrouwe-gasthuis. Er blijft urine in mijn blaas hangen. Dat wordt gedonder.

Ellen heeft bevestiging gekregen dat Docters van Leeuwen op 29 maart de dagvaarding voor de zitting van 9 april heeft ontvangen.

Erik Jurgens had een briefje geschreven.¹³² Hij was in Zuid-Afrika geweest en was langs Hillbrow gekomen. ‘Toch geen stad om te wonen, geef mij Kaapstad maar,’ schreef hij. Hij was verrast dat de bemiddeling door Asscher was stopgezet en had verwacht dat hij en Wolffensperger daarover wel een bericht zouden krijgen. Hij zou in ieder geval zijn dossier daarover sluiten. Hij sloot ook een interessante brief van secretaris-generaal Dirk-Jan van den Berg van Buitenlandse Zaken aan hem in.

Ik heb Jurgens op de hoogte gebracht van de laatste ontwikkelingen. Ik schreef hem steeds meer overtuigd te zijn dat alleen strijden met de messen op tafel nooit tot een einde komt, maar dat de politiek alleen ook niets oplevert. Ik pleitte daarom beide tegelijk te doen.

Er is een reportage op televisie over mensen op vuilnisbelten in Moskou. Er leven nu 100.000 armen op straat, een situatie die volkomen ondenkbaar was in de jaren dat ik er was. Er is nu een Leger des Heils met gaarkeukens voor uitgehongerde mensen. Jonge meisjes worden opgeleid om in pornofilms op te treden. De kloof tussen rijk en arm wordt steeds groter. Het Westen heeft zijn zin gekregen. Rusland wordt als de rest.

132 Brief d.d. 31 maart 1996.

2 april 1996

Ik kom tijd tekort om mijn Memoires-manuscripten te corrigeren. Ik heb Dick Hofland gefaxt over zijn interview met mij in de gpd-kranten van afgelopen zaterdag, nu dan de kro-opnames, met mevrouw Gödecke. Om 12:30 uur stond Rémi van der Elzen van de kro met haar ploeg eindelijk voor de deur. Ze maakten eerst wat shots met mevrouw Gödecke. We dronken daarna een kop koffie aan de overkant en bespraken het programma.¹³³ Ze wil een volledig interview. Rémi ziet eruit alsof ze zo is weggelopen uit de disco, maar ik mag haar wel.

133 Redactie: Het betreft het praatprogramma op de late avond Teevee Studio, waarin Rémi van der Elzen wekelijks een bekende gast ontving.

[p. 97]

Ik was bij Ellen Pasman op kantoor en moest haar vurigheid gewoon afremmen. We bespraken Laméris, Bode en de anderen een beetje. Hans Verploeg belde en Ellen wist meteen dat het zou gaan over wijzigingen in het perscommuniqué.

Reza Jahangir belde om me telefonisch te interviewen voor de Nieuwe Revu. Hij was een aardige kerel. Hij heeft een Iraanse vader. Hij had Henk Krol gebeld, die meteen was beginnen lachen. Toen hij ook over Hofland begon, die had gezegd niet positief en niet negatief over mij te willen spreken, werd ik echt nijdig op hem. Hij zei knipsels te hebben gelezen van na 1980. Maar de Hofland-rel dateert uit 1973. Hij wist er allemaal niets van. Toch raakten we in gesprek. Ik gaf hem Peters nummer in Johannesburg, want niemand die hij al had benaderd, wilde veel over me zeggen. Peter was het ermee eens dat niemand mij kende zoals hij, maar hij wilde er eerst over nadenken. Typisch Peter.

3 april 1996

Vannacht en de nacht daarvoor heb ik voor het eerst de persoon hiernaast horen snurken. Vervelend, maar oordoppen hielpen.

Ellen Pasman belde. Den Hertog had haar per fax meegedeeld dat Docters van Leeuwen en Kooijmans niet zouden komen, omdat zij elders moesten getuigen. ‘Ze zijn nu in het stadium van paniekvoetbal,’ zei Ellen. Ik betwijfel het. Verploeg had de brief van Van den Berg aan Jurgens als overwinning geïnterpreteerd. Verre van dat. We zijn er nog niet.

Emile Bode heeft ook afgezegd, terwijl hij Ellen had verzekerd dat hij zou komen. Druk van Den Haag. Te laat om hem nog te dagvaarden.

Even later belde Peter Nicolaï. Hij dacht hardop na over de situatie dat Docters van Leeuwen zich op geheimhouding beroept. Ontheffing daarvan aanvragen kost weer tijd.

Reza belde. Het was 11:00 uur geweest en Peter had nog geen fax gezonden. Nu heeft hij de kans een keer iets voor zijn ‘vriend’ te doen, maar om daarvoor een keertje op tijd op te staan, was er weer niet bij.

Eduard kwam langs en zei dat hij tien dagen met Mora Henskens via Las Vegas een tocht door de Grand Canyon gaat maken.

De tros belde opnieuw met de vraag om in de tros-nieuwsshow te verschijnen. Ik zei erover te willen nadenken. Ik belde Ellen erover, die op haar beurt Verploeg belde. Hij was ervoor, want hij dacht dat daardoor het publiek van de tros en

[p. 98]

De Telegraaf mij met andere ogen zou gaan zien. Ik zal het doen.

Reza belde nog laat dat Peter toch nog een bericht heeft gezonden waarin hij iets over mij vertelt.

4 april 1996

Ben goed van slag. Gisteravond kwam de Peruviaan, Gino (24) onverwachts binnenstappen, nadat hij had gezwommen in het Marnixbad.¹³⁴ Hij kondigde aan te blijven slapen. Hemeltje, dat was niet gepland. Het is altijd mijn mening geweest dat ik mijn hart het meeste ophaal aan hetero's. We rommelden (plus seks) tot 01:00 uur, waarna ik beroerd heb geslapen. Ik begon om 08:00 uur te werken. Hij sliep tot 10:00 uur en ik kreeg hem er net op tijd uit. Een bijzonder lekker ventje.

Om 11:15 uur ontmoette ik Ellen Pasman in de zon op een terras in het Vondelpark. We namen de verhoren van kolonel Laméris, ambassadeur Van Roijen en mijzelf door. Het valt me op dat ik ook bij haar ontzettend goed moet opletten. Ik vind het wel bijzonder van haar dat ze het ruiterlijk toegeeft wanneer ik een beter argument heb. Ellen had Punt de gespreksverslagen gestuurd van haar telefonisch gesprek met hem van 29 maart, en het gesprek tussen Punt, Den Hertog, Vermeer en haarzelf na de verhoren van 12 maart.

De nvj wil het perscommuniqué niet op het anp-net hebben. Ik stelde Ellen op de hoogte, die direct naar Verploeg belde om opheldering. Het leverde haar een boze fax van Verploeg op. Daarna belde Televizier van de avro. Ze komen morgenochtend om 10:00 uur, dan ben ik er vanaf.

Vervolgens belde Ellen mij weer met de vraag of ik niet een diplomaat kon ophoesten die op mijn hand was. Ze stelde Egbert Kunst voor, maar dat wil ik nog niet.

Time heeft een omslag voor Pasen.¹³⁵ Voor 1,5 miljard christenen is de wederopstanding van Christus blijkbaar nog steeds de inspiratie voor een heilige week. Ik las in 1985 Delusion: Internal Dimensions of Political Life, waardoor ik besefte hoe mensen een leven lang verstrikt raken in emotionele fabels, van waaruit geen bruggen zijn te slaan naar de realiteit.¹³⁶

Rogier van Veenendaal kwam vanavond langs met een wijntje en at hier een visje. We hebben tot 23:15 uur intensief zitten

134 Redactie: Gino is de Peruaanse jongen die Willem op 10 januari 1995 in de tram een briefje met zijn telefoonnummer in diens handen drukte.

135 Time, 8 april 1996.

136 James M. Glass, Delusion: Internal Dimensions of Political Life, University of Chicago Press, Chicago, 1985.

[p. 99]

praten. Ik adviseerde hem zijn geest op orde te houden, omdat hij maar een leven heeft en daar zelf de controle over heeft. Hij is nu 23 jaar en verspilt zijn tijd met whoring around.

5 april 1996

Vanmorgen was ik bezig geweest met de spullen op de plank waar de al jaren stilstaande klok van mijn ouders staat. Toen ik me stond te scheren, hoorde ik ineens een vertrouwd geluid: de klok tikte en sloeg kort daarop zes uur. Ongelofelijk, een stem van zestig jaar geleden.

Ik sprak rond 07:00 uur lang aan de telefoon met Peter. Hij klonk lucide en helder en had kennelijk niet gedronken, goddank. Hij had veel moeite gedaan voor Reza en zei dat hij evengoed een gemeen verhaal had kunnen vertellen.

‘Ja,’ zei ik, ‘ik heb een enorme gok genomen.’

We lachten veel en ik vroeg hem mij de fax te sturen die hij Reza had gestuurd. Peter vond dat ik hem had willen testen, wat absoluut niet het geval was.

Ronald Frisart maakte voor de gpd-bladen een bericht dat ik ook de ministers Dijkstal en Van Mierlo laat aanpakken ‘met steun van de bond.’ Goed bedoeld van Ronald, maar de druk op de nvj om mij te laten vallen, zal er juist sterker door worden.

Van 10:00 tot 13:15 uur ben ik met de ploeg van Televizier bezig geweest. Herman van Gelderen had de leiding. Op de hoek van de Westerstraat is een winkel voor antieke piano's. Hij wil-

[p. 100]

de dat ik iets zou spelen om op te nemen. Ik protesteerde in geen jaren meer een hand op de piano te hebben gehad, na mijn vleugel in Johannesburg in 1991 te hebben moeten verkopen. Hij dreef zijn zin door en het was een uiterst vreemde gewaarwording weer mijn handen op een klavier te hebben. Met een schok realiseerde ik me andermaal wat ik mis sinds ik op de Westerkade woon.

Zaltbommel

Het was helemaal de verkeerde dag om te reizen. Wie reist er nou op Goede Vrijdag?

Jaap Drabbe, geruite pet, double breasted suit, kwam me van het station halen in een Jaguar.¹³⁷ Ik kon mijn ogen niet geloven. Hij zag er prima uit en was niets veranderd, behalve dat hij nu 69 is. Hij mag niet roken en drinken vanwege zijn hart.

Jaap en Gonne wonen in een omgebouwde boerderij aan de Waal, tegenover Slot Loevestein. De plek is een paradijs, poelepetaten in de tuin, een meertje.

Zij hadden mij te eten gevraagd, maar ik besefte niet dat het een semi-formeel diner was, met tien personen, ter ere van mij: een mevrouw Sandberg, Anne de Vries Robbé, de heer Reuchlin (van de wijnhandel), de zoon en schoondochter van mijn lieve oude vrienden Enk en Netty, Erik en Tessa Feldhaus van Ham-van Dam Merret en de bankier Frans Afman en zijn vrouw Anja Koerts. Frans heeft Platoon van Oliver Stone gefinancieerd. Anja is stewardess bij Transavia geweest.

Ik was in jeans en een sweater gekomen, maar kon van Jaap een blazer lenen.

Jaap hield een tafelrede en zei dat oude vrienden het meest tellen. Ik overwoog om ook een praatje te houden, het was tenslotte ter ere van mij, maar ik zag er vanaf, want ik kende niet veel mensen van het gezelschap. Het was zeer plezierig mijn oude vriend Jaap terug te zien, die nog een tijdje zwager van me is geweest. Jaap omhelsde me uit zichzelf. Hij is niet veel veranderd. Zijn architectenwerk moet zeer goed lopen. Met zijn ex, Thera Westerman, gaat het goed.

Het hele diner leek wel een scène uit een Hollywoodfilm, alles tot in de puntjes geregeld. Het eten was absoluut zalig. Ik zat tussen Anja en Tessa. Erik Feldhaus van Ham was failliet gegaan en is nu een jaar thuis en helpt Tessa in de bloemenbusiness. Na het diner brachten Frans en Anja Afman me naar het

137 Zie ook Memoires 1967-1971. Redactie: De architect Jaap Drabbe was in de jaren vijftig en zestig gehuwd met de dichteres Thera Westerman. Zij was de halfzus van de ex-vrouw van Willem Oltmans, Frieda Westerman.

[p. 101]

Centraal Station in Amsterdam. Ik ben toen nog even naar Thermos geweest, waar ik een heerlijk nummer heb gemaakt.

6 april 1996, Pasen

Westerkade

Afschuwelijke dagen.

7 april 1996

Zit een manuscript uit 1973 te lezen en moet werkelijk ontzettend lachen. Mijn moeder had nog de oude Maltezer, Keke, die een sterk riekende wind in de zitkamer liet. Tante Jetty, haar zuster, verliet het vertrek en zei niets. Mam zei met een volkomen ernstig gezicht tegen haar hond: ‘Je moet niet denken, dat je leuk bent.’¹³⁸

Luister naar Daphnis et Chloé van Ravel. Wat is die muziek toch prachtig.

Ondanks Pasen is Ellen op kantoor. Ze belt geregeld. Ze vertelde dat haar maatschap haar veel zaken geeft, in de hoop dat zij dan minder tijd aan mijn gevecht zal besteden.

Ik ben erg ver met het corrigeren van het manuscript 1973-1974. Het laatste jaar met mam komt helemaal terug. Niets, absoluut niets wees erop dat zij op 2 september 1974 zou overlijden. Wat is er toch gebeurd?

138 Nu ik dit in 2004 weer teruglees, moet ik er opnieuw om lachen. Ik zie mams gezicht weer voor me.

8 april 1996

Bij het corrigeren van mijn Memoires-manuscripten bereikte ik de rel in Moskou met Van der Stoel in 1974. Dat is waar ik Van der Valk ontmoette. Maar waarom was hij laatst naar de rechtszaal gehaald?

Van 13:00 tot 17:30 uur heb ik met Peter Nicolaï en Ellen Pasman de verhoren van morgen besproken. Ik wil er eigenlijk niet meer over spreken, schrijven of denken. Peter zei wel: ‘Ik ben optimistischer dan ooit, maar het wordt gevaarlijk als je gaat denken: we winnen. Je moet je constant blijven afvragen wat zo'n landsadvocaat zou kunnen bedenken.’ Peter komt ook voortdurend terug op mijn minimale eis aan schadevergoeding. Dit is niet de juiste benadering. Ik houd me aan de vijf jaar oude berekening van de nvj. Het gaat hier niet om een gouden handdruk, maar om de vergoeding van geleden schade. Peter stelde voor deskundigen een berekening te laten maken, waarop ik Lakeman noemde.

Ook Hans Vermeer bereidt zich voor op de zitting van mor-

[p. 102]

gen. Hij had vragen voorbereid voor het tweede verhoor van Kooijmans, ook al verwacht Vermeer dat hij niet komt. Volgens Vermeer is het zaak aan te tonen dat Kooijmans het incident uitlokte. Daarvoor wil hij drie dingen duidelijk krijgen, namelijk dat Van Roijen mij kende, dat hij bij de receptie deed alsof hij verbaasd was over mijn aanwezigheid en tenslotte dat ik het incident niet door onbehoorlijk gedrag heb uitgelokt.

9 april 1996

08:00 uur, trein naar Den Haag

Ik heb acht manuscripten meegesleept op de fiets, om af te geven bij de Koninklijke Bibliotheek. Weg is weg en daar zijn ze veilig.

Ik denk dat ik mentaal voldoende uitgerust ben om de volgende confrontatie met de Staat aan te gaan. Het zal me benieuwen vandaag. Het voelt goed dat Peter Nicolaï er nu bij is.

Den Haag

rtl4 maakte flinke heibel met de persrechter over het wel of niet mogen filmen in het gebouw.

Kolonel Laméris leek me best een aardige man, maar het was vrijwel meteen duidelijk dat hij nooit uit de doeken zou doen hoe de geheime dienst van Indonesië erachter kwam dat ik een pamflet had geschreven. Hij ontkende dan ook dat hij van Bon voyage, Majesteit! afwist, dus had hij die ook niet aan bakin gegeven. Hij vertelde ondermeer wat zijn werk inhield, en dat hij mee naar Djakarta was gegaan om de reis van de koningin voor te bereiden. Veel gelul in de ruimte, maar niets waar we wijzer van werden.

Daarna werd Jessa van Vonderen gehoord. Ze ontkende de door Pieter Broertjes beschreven uitspraak, maar zei wel dat prinses Margriet zich positief over mij had uitgelaten. Ben zelf na Van Vonderen gehoord.

De finale kwam met ambassadeur Van Roijen. Mijn advocaten hadden een stagière op de gang geplaatst om te zien of er onregelmatigheden zouden plaatsvinden. Terwijl de ambassadeur antichambreerde om tot de rechtszaal te worden toegelaten, snelde de jurist van minister Van Mierlo, Van Velzen zich vanuit de rechtszaal naar hem toe om hem nog even de laatste gebeurtenissen door te geven, aangevuld met ‘goede raad’. Peter Nicolaï pakte de ambassadeur hierover meteen aan. Onder ede gaf hij toe inderdaad met Van Velzen op de gang gesmoesd te hebben. Ambassadeur Van Roijen was door Buitenlandse Zaken geïnstrueerd ervoor te zorgen dat ik een visum kreeg om

[p. 103]

met Lubbers naar Djakarta te kunnen reizen. Wetende dat ik een aartsvijand van zijn vader was, zal hij daarover flink de pest in hebben gehad. Vooral omdat het Buitenlandse Zaken was dat me na mijn laatste reis naar Bung Karno in 1966 op de Indonesische zwarte lijst manoeuvreerde. Ik denk steeds, maar het is niet te bewijzen, dat Buitenlandse Zaken, Algemene Zaken, de rvd, Lubbers en Van der Voet, onderling oorlogjes uitvochten over mijn reizen in 1994 naar Zuid-Afrika en Indonesië. Een ambassadefunctionaris Hoeks, zou bij de ingang naar mijn naam en invitatie hebben gevraagd. Emile Bode en ik hebben geen Hoeks gezien. We kwamen uit de persbus, dus iedereen wist wie we waren.

Intussen kocht ik twaalf blikjes Spa Rood in de koffiehoek op de etage en liet de rechter, griffier, de regeringsadvocaten, ons team tot en met getuige Van Roijen toe, een glas Spa serveren, wat ook de ambassadeur zich uitzonderlijk liet smaken. De nieuwe jonge assistent van Den Hertog kwam later naar me toe en zei: ‘Ik weet dat u ons team geen hand wilt geven, maar ik wil u toch bedanken voor de Spa,’ en gaf me een hand. De jongen had betere manieren dan Punt.

Docters van Leeuwen was niet komen opdagen, tot irritatie van rechter Punt.

Tijdens een pauze zag ik Peter Nicolaï met advocaat Den Hertog smoezen, wat me niet beviel, maar ik kon er niets aan veranderen. Vooral aan Peter merk ik dat hij de dossiers niet echt kent. Zelfs Ellen gleed uit tijdens een belangrijke discussie over de rol van voorlichter Hiensch van Buitenlandse Zaken tijdens het Djakarta-incident.

Vond Jessa van Vonderen wel weer aardig, net als toen in Canada, maar teveel nagellak, make-up en kettingen. Gaf haar even mijn bril om iets te kunnen lezen wat de rechter wilde weten. Ze zei tegen Punt dat ik een heer was, maar had gentleman moeten zeggen.

Wil van Barneveld van De Telegraaf was aardig. Ze wist vast niet dat haar krant mij eruit had gegooid toen ik met Sukarno had gesproken.

10 april 1996

Westerkade

De Volkskrant, Trouw en zelfs De Telegraaf berichten over de zitting van gisteren.

Televizier heeft er gisteravond weinig van gebakken.¹³⁹ Zelfs

139 Redactie: Uitzending Avro's Televizier, 9 april 1996.

[p. 104]

Con Hermens zei: ‘Het publiek wordt er niets wijzer van.’ Alfred Vierling daarentegen, vond het prima. Eduard zei dat het maar zozo was. Dan weet ik het meestal wel. Fijn dat hij er eerlijk over is. Reza vond het journalistiek heel zwak. Hij belde voor het adres van Peter om hem de Nieuwe Revu op te sturen. Ik mag die jongen wel. Hij zou Rogier moeten ontmoeten.

Peter Nicolaï belde. Hij vond dat de getuigenis van Van Vonderen die van Broertjes had verzwakt. Hij zei dat hij Den Hertog geen regeling had voorgesteld, maar dat geloof ik niet.

12:15 uur, taxi naar Hilversum

Erik Jurgens belde, hij werd in Televizier over mij geinterviewd. Hij had het nog niet gezien, wat ik betwijfel, maar hij zei dat ik gelijk had. Ik heb Ellen gevraagd een ontmoeting te regelen.

20:00 uur, Westerkade

Ik werd bij de kro door vier dames ontvangen. Ze hebben bijna anderhalf uur gefilmd voor een uitzending van 35 minuten. Onderweg terug naar huis, viel ik in de taxi in slaap. Ik was uitgeput. Ik had eigenlijk geen zin in dit gedoe, maar ik heb geprobeerd er het beste van te maken.

11 april 1996

De dames van de kro hadden het interview uitstekend gemonteerd, inclusief de passage met mevrouw Gödecke. Het was de eerste keer in haar leven dat ze op televisie was. Haar donderdagavond klaverjasclub in de Jordaan en haar hele familie ging zitten voor Teevee studio.

Jos Slats laat weten waarom hij niet over mijn zaak schreef in Vrij Nederland. Hij komt met een slap excuus dat Vrij Nederland een weekblad is en dat hij druk was met andere zaken.

Hans Lonis belde. Trees had hem gisterenavond gebeld. Haar nonnenfeest is op 15 juni, en Peter en Edwin komen samen. Ik had net gezegd dat ik zijn ticket zou betalen, maar hier knap ik weer grondig op af. Het is het einde. Ik wil met Edwin niets te maken hebben en dan ook maar niet met Peter. Trees belt dus alleen nog maar met Hans Lonis. Peter is systematisch bezig onze relatie verder af te breken. Als dit zo door gaat, komt er een moment dat er niets van over zal zijn.

Hans Vermeer lijkt nu van mening dat het na de getuigenis van Jessa van Vonderen geen zin meer heeft Margriet te horen. Hij blijft als een jurist denken, maar vergeet de druk via de publi-

[p. 105]

citeit. Bovendien heeft hij misschien koude voeten gekregen.¹⁴⁰

Peter Nicolaï schijnt zich nu weer door Jurgens te hebben laten bepraten over de hoogte van mijn claim op de Staat.

Ellen en Peter vonden Teevee studio ‘erg goed’.

Ik ben met Eduard bij Clavis Piano Service een elektronisch pianootje en een kruk gaan kopen in de hoop dat ik op dat ding mijn vingers weer los kan trekken (1.850 gulden, dank je Evert Santegoeds). Ik kan het heel zacht zetten.

Tage belde eindelijk. Theresa had Teevee studio gezien. Hij wilde nu toch een brief opstellen. Hij zou met Ellen moeten praten, maar wanneer?

140 Zie bijlage 51.

12 april 1996

Om 09:00 uur een gesprek met Erik Jurgens, Peter en Ellen over de stand van zaken. Ik moest lachen toen Nicolaï me eraan herinnerde dat ik in de rechtszaal tegen de landsadvocaat had gezegd: ‘Wat kijkt u zuur. Beseft u dat u verliest?’ Dat was ik al vergeten.

Ik ontplofte toen er werd benadrukt dat alleen de onbehoorlijkheid van de Staat voor de periode 1956-1964 was bewezen, en zeker niet van 1964-1995. ‘Haal je de duvel,’ riep ik, ‘ze verdommen het ons de stukken te geven.’ Het gemeenschappelijk advies was naar schikking toe te werken. Ik zei: ‘Never ever,’ en dacht: wat zijn jullie voor vechtersbazen? ‘Maar,’ voerden Peter en Erik aan, ‘dan gaat de Staat in hoger beroep en ben je nog jaren en jaren bezig.’ Ik gaf duidelijk te kennen me niet door juridische trucs te zullen laten vermurwen. Erik vertelde ooit eens een adjunct-referendaris op Buitenlandse Zaken te zijn geweest. Ik dacht: Ook gij, Brutus? Ik maakte iedereen duidelijk dat ik me niet met een fooi laat afschepen. Ellen noemde Jurgens ‘behoudend’, waar ze gelijk in heeft. De tweede dagvaarding van Docters van Leeuwen ging de deur uit.

Ik ben door de ncrv benaderd voor een opname van De Stoel van Rik Felderhof in Saint Tropez, samen met Adelheid Roosen. Ik voel er niet zo veel voor, maar wie weet. Het is van 7 tot 11 mei. Misschien kan ik dan ook naar Tony d'Almeida.

13 april 1996

Gisteren ontdekte Jurgens dat er nooit adequaat was gereageerd op een brief van secretaris-generaal Van den Berg aan Vermeer,

[p. 106]

over de Contouren voor een bemiddeling. Er werd besloten dat Nicolaï een brief met excuses zou sturen en het gesprek heropenen. Nadat Erik was vertrokken, vroeg ik waarom Peter hem niet gewoon zou bellen om het probleem uit de wereld te helpen, in plaats van moeilijk doen met brieven. Zo gezegd zo gedaan, om 17:00 uur zou Nicolaï Van den Berg opbellen. Verbazingwekkend dat ik zoiets moet voorstellen!

Nadat Den Hertog aan Nicolaï had geschreven dat Docters van Leeuwen opnieuw verhinderd was, richtte Ellen een brief aan Den Hertog. Zij maakte hem duidelijk dat wij Docters van Leeuwen zouden laten ophalen als hij wederom niet ter zitting zal komen.

Kon mijn Études van Chopin en Consolations van Liszt niet vinden. Ik heb nieuwe uitgaven bij Broekman en Van Poppel gehaald. Ik begin al aan het keyboard te wennen.

Marijn Duintjer Tebbens arriveerde rond 19:00 uur en ging om 23:00 uur weer naar huis. Hij is aardig. We aten samen een visje. Marijn zei dat Theo van Gogh een contract van 12.000 gulden met Veronica was kwijtgeraakt. Waarom? Wat zit daar achter?

14 april 1996

Drees zei in 1973 tegen Ronald Gase en drie studenten dat ik hoogst onbetrouwbaar was. Ik heb Ronald geschreven of hij dit alsjeblieft op papier wil zetten. Hij beloofde zes weken geleden al dit te doen, maar ik heb nog steeds niets van hem ontvangen.

Ik heb ambassadeur Van Roijen in Londen geschreven dat ik het onbegrijpelijk vind dat hij in staat is onder ede te liegen, alleen omdat de landsadvocaat dat wil.

Tijdens het werken aan mijn Memoires kwam ik een passage tegen in mijn dagboek van 15 juni 1973, waarin Ruslan Abdulgani mij zegt dat hij met Zairin Zain had gebeld, die tegen hem had gezegd: ‘We moeten Oltmans helpen. Ben je vergeten wat hij heeft gedaan?’ Ik heb deze passage in een brief aan Abdulgani en Alatas herhaald en hen opnieuw nadrukkelijk verzocht te bevestigen dat mijn laatste visumweigering op verzoek van Den Haag is gedaan.

Eindelijk kwam Arendo Joustra langs. Hij zei zijn hart vast te houden voor het kabinet. ‘Wim Kok is een domme man. Ik heb hem anderhalf uur gesproken en me zeer verveeld. Lubbers zette je nog aan het denken.’ Arendo zegt nooit televisie te kijken en nauwelijks kranten te lezen. Vreemd. Hij zei: ‘Bij Lubbers zeiden ze steeds “het kabinet valt,” maar het bleef zit-

[p. 107]

ten. Nu zeggen ze dat het blijft zitten, maar ik heb er een heel onzeker gevoel over.’

Joost Niemöller zond me een hoofdstuk toe uit een pas verschenen boek van Ray en Mary La Fontaine over De Mohrenschildt en mijn rol rond George, waar ik zelfs ‘a demon’ en ‘a shyster’ word genoemd.¹⁴¹ Er klopt niets van, maar zo gaat dit nu eenmaal. Ik spreek hem binnenkort.

Kardinaal Simonis meent ‘dat vriendschappen van priesters niet mogen ontaarden in een schending van het celibaat.’ Zou er seks in het spel komen, dan gaat de vriendschap over naar de vorm van levensgezel. Simonis is rijp voor de Amsterdamse hoofdmonteur, A. van Dantzig.

141 Ray La Fontaine, Mary La Fontaine, Oswald Talked: The New Evidence in the J.F.K. Assassination, Pelican Publishing Company, Gretna, 1996.

15 april 1996

Hans Lonis had Televizier en Teevee studio op video opgenomen. Ik zal de band morgen naar Peter sturen.

Nu wil Nicolaï, noch Kooijmans, noch Emile Bode oproepen. Ik werd bijna kwaad, maar gelukkig steunt Ellen mij. Peter had ook met Verploeg gebeld. Er zal opnieuw aan Dijkstal en Sorgdrager worden gevraagd waar mijn dossiers blijven.¹⁴² Ik heb Ellen en Nicolaï een overzichtje gestuurd van zaken die nog spelen of waar we mee aan de slag moeten.¹⁴³

142 Zie bijlage 52

143 Zie bijlage 53.

16 april 1996

Herman van Gelderen van Televizier stuurde me een briefje of ik nog een band van de uitzending wilde hebben en wenste me sterkte.

Jelle Visser is terug uit New York. Hij gaat negen dagen naar Israël en wil daarna bij me langs komen om bij te praten.

Het diner op de Dam voor de koning en koningin van Noorwegen heeft deze keer de grootste kronen in het arsenaal van de vorsten tevoorschijn getoverd. Het theater is weer eens op grote schaal opgevoerd, zogenaamd ter wille van het volk. Maar ik geloof er absoluut geen moer van dat het volk in 1996 werkelijk nog op die show binnen de paleismuren zit te wachten.

Gerechtsgebouw Amsterdam

Peter Nicolaï hield een prima pleidooi om mijn dossiers te kunnen krijgen. Hij heeft nu al ontdekt dat toen ik in 1976

[p. 108]

Joop den Uyl om een interview vroeg voor mijn boek Europa, Buitenlandse Zaken haar veto hierover uitsprak. Een vrouwelijke rechter en griffier moeten beslissen. Ook Den Hertog is uit Den Haag overgekomen. Wat een heisa. Het is maar een armoedige bedoening in dit gebouw dat van goedkope betonblokken is opgetrokken. Uiteindelijk kreeg Den Hertog het voor elkaar dat we de dossiers pas op 9 mei zullen krijgen.

Vandaag heeft de deurwaarder ook de dagvaarding voor 25 april overhandigd aan Docters van Leeuwen. Den Hertog had meteen al een brief meegebracht voor Nicolaï en Pasman dat Docters van Leeuwen die dag niet kan verschijnen.¹⁴⁴

Na afloop van de zitting vanmiddag hoorde ik Den Hertog tegen Nicolaï en Pasman over de getuigenis van Docters van Leeuwen zeggen: ‘Dus u wilt niet samenwerken?’ Die man is gek.

144 Zie bijlage 54.

Westerkade

Op het Leidseplein sprak ik nog met een paar journalisten, onder wie ook Ronald Frisart.

Ik ben nog even meegegaan naar het kantoor van Ellen en Peter. We spraken er verder over de zaak, maar Nicolaï maakte me radeloos met zijn voortdurende negatieve inbreng. Zonder Ellen Pasman kon ik nu echt inpakken.

De Hoge Raad is gek. Je mag in dit land niet meer zeggen: Nederland voor Nederlanders. Je mag geen discriminerende opmerkingen meer maken over buitenlanders. Dat is strafbaar geworden na een arrest van de Hoge Raad. Niet te geloven. Daar gaan we met de vrijheid van meningsuiting. De wereld wordt steeds gekker. Janmaat werd dus veroordeeld.

Jaiden, een Indische jongen die beneden woont, kwam om een pleerol vragen. Zeer originele aanpak. Hij is diskjockey en heeft in hoerententen en op feesten gewerkt. Hij is een aantrekkelijk baasje en zijn geest werkt prima. Hij is gek op tieten en voelt zich totaal aangetrokken tot vrouwen. Toch voel ik een zekere curiositeit naar wat anders.

17 april 1996

Gisteren hoorde ik van een paar studenten dat Van Kooten en De Bie zondagavond in hun programma de grap maakten dat ik ook God als getuige wilde oproepen. Kon dat maar, dan was het allemaal zo geregeld.

Het kabinet Kok blijft tegen het homohuwelijk. Een meerder-

[p. 109]

heid in het parlement is voor het homohuwelijk. Hoe werkt dit? Henk Krol zei in het televisienieuws dat als het homohuwelijk wettelijk zou worden toegestaan, hij meteen zou gaan trouwen.

Ellen bood aan om mijn reeds gepubliceerde Memoires te lezen terwijl ik in Madrid ben. Daar is toch geen beginnen aan.

Ronald Frisart schreef een nieuw, zeer nuttig artikel voor de gpd-bladen, waarin hij de vraag stelt of Docters van Leeuwen mag liegen tegen een Kamerlid. Bovendien vermeldt hij dat wij Docters van Leeuwen door de marechaussee willen laten halen als hij niet komt opdagen op 25 april.¹⁴⁵

Peter Nicolaï had een telegram van Piet Schaepman gevonden, die aan Buitenlandse Zaken richtlijnen vraagt in verband met mijn mogelijke komst naar Indonesië.¹⁴⁶ Werkte dat zo?

Dankzij Ellens taaiheid is de persrechter in Den Haag toch door de knieën gegaan en staat onder voorwaarden radio en televisie weer toe in de rechtszaal.¹⁴⁷

145 Haarlems Dagblad, 17 april 1996.

146 Zie bijlage 55.

147 Zie brief 17 april 1996.

18 april 1996

Ik heb na lang beraad toch een brief geschreven aan Bernhard, dat ik er met mijn verstand niet bij kan hoe hij al die jaren met Suharto heeft kunnen aanpappen. En helemaal dat hij zich in een omhelzing met hem laat fotograferen. Ook schreef ik het een walgelijk laffe vertoning te vinden dat hij niet een fatsoenlijke regeling wil treffen met Alexia Lejeune.

Hoogleraar journalistiek Max Snijders heeft wereldkundig gemaakt dat ik ‘geen goede journalist’ ben. Hij zal met niet goed, niet in het Haagse gareel, bedoelen.

Papieren Tijger gaat een tweede druk maken van Persona Non Grata. Ik heb ook de drukproef van het zesde deel Memoires gezien. Het ziet er goed uit, maar ik ben het nog niet eens met de koppen van de hoofdstukken. Ze zeggen dat het modern is, maar ik vind het vroegere zetsel voornamer.

Ik was nog even bij Ellen en Peter en heb weer de nodige papieren meegekregen, waaronder de verhoren van 9 april.¹⁴⁸ Ellen had Verploeg gesproken over de toelating van de pers in de rechtszaal. Hij wist nog van niets. Ellen was het met me eens dat die man niets waard is. De nvj deed niets in die zaak, zoals gewoonlijk.

Nicolaï zei nog dat Den Hertog bijna altijd tegen Ellen praat

148 Zie bijlage 56.

[p. 110]

en hem nooit aankijkt. Zij vinden Den Hertog een ‘domme man’ die de meeste stukken niet kent.

Ik schreef een kort voorwoord voor de tweede editie van Persona Non Grata en probeerde Verploeg iets positiever neer te zetten.

19 april 1996

Trein naar Schiphol

Eindelijk weer op weg naar Madrid.

Vierling lijkt op weg naar rehabilitatie. Het is hem gegund. Wat een strijd moet hij leveren. Hij heeft dus de Volkskrant gehaald, zoals hij zei dat hij zou doen, maar wordt weer weggezet als een rechts-extremist.¹⁴⁹ Ik weet dat hij dat niet is. Het heeft er de schijn van, maar hij is het niet.

nrc Handelsblad heeft een pagina over psychiatrie. Het is een interessant artikel. Emeritus hoogleraar Biologische Psychiatrie Van den Hoofdakker laat zien hoe men sinds Hippocrates dacht over de oorzaken en mogelijke behandeling van geestesziekten. De geest, de hersenen en de omgeving hebben door de eeuwen heen door de psychiatrie verschillend belang toegedicht gekregen. Ik geloof zelf dat chemie een deel van de psychiatrie moet zijn. Ik zie meer in een psychoanalytische benadering in combinatie met medicatie die direct op de hersenen werkt.¹⁵⁰

149 De Volkskrant, 19 april 1996.

150 NRC Handelsblad, 18 april 1996.

Schiphol

Ik word aangegaapt als nooit te voren. Een dame sprak me aan om te vertellen, dat zij van Mijn vriend Sukarno had genoten.

Vlucht KL0363

Marina van der Heijden heeft me warempel alweer in de Business Class kunnen zetten. Ben haar zeer dankbaar. Achter me zitten twee holle vaten. Twee uur en twintig minuten lang kleppen ze complete onzin. Ze weten niet hoe ze moeten stoppen. Laat mensen leren hoe ze stil moeten zijn.

Madrid

Het voelt alsof ik hier gisteren was, maar het moet zeker twee jaar geleden zijn. Professor Delgado haalde me af van het vliegveld. Caroline nam al meteen foto's toen we het appartement binnenwandelden.

We raakten weer meteen verzeild in hoogst intensieve discus-

[p. 111]

sies, vooral over de rampzalige situatie dat niet alleen binnen families, landen en continenten vrijwel alle mensen zich bedienen van verschillende referentiekaders van waaruit zij de realiteit waarnemen. Daarom was het absurd te schreeuwen dat je gelijk hebt en de ander zult straffen als die niet luistert. Dat was de waanzin van Amerika als 's werelds politieagent.

Al gauw vertelde hij een schitterend verhaal. Hij zat laatst op het terras van hun boerderij aan de grens met Portugal en luisterde naar prachtige muziek, met om hem heen het getjirp van duizenden krekels. Hij stelde zichzelf de vraag of krekels ook van muziek konden genieten. Niet dus, want hun neuronen waren er niet op gecodeerd. Dat bracht hem tot de vraag of hij zelf wel het universum begreep. Het antwoord was, nee, want ‘I am like the cricket, because my morphology has physical limitations, therefore I cannot. Like the cricket, I am not sufficiently equipped. I need symbols, religion, kings and popes and all the rest. I do not have enough properly programmed neurons to interpret reality.’

WE ARE MISSING YOU!!

Nadat ik vanmiddag een uurtje geslapen had, vond ik een briefje onder de deur geschoven.

Delgado vindt dat onze zogenaamde democratie feitelijk het publiek manipuleert. ‘Het volk wordt gehersenspoeld en misleid om stemmen te verwerven. Wat gebeurt, is erger dan een dictatuur, want het gebeurt subtieler. In een dictatuur is het luid en duidelijk. De vijand is er voor iedereen waar te nemen, de dictator. In een democratisch bestel zijn er teveel onzichtbare vijanden.’ Ik dacht: het lijkt wel of hij mijn gevecht tegen de Staat beschrijft, waar hij eigenlijk niets van wist.

Om 20:30 uur besloot Caroline Peter in Johannesburg te bellen. Ze kennen elkaar sinds 1981 in New York. Daarna sprak ik zelf nog even met hem. Hij verzekerde me opnieuw dat sommige dingen die Reza in Nieuwe Revu had geschreven, door hem nooit waren uitgesproken. Ik weet gewoon dat dit zo is, want ik ken Peter. Reza heeft wat Peter en wat Edwin tegen hem hadden gezegd door elkaar gehaspeld. Dat is alles.

20 april 1996

Een bezoek aan de Delgado's is als een constante brainstorm. Heerlijk. De ziel omschreef hij als ‘the codification of reality.’ Hij voegde er meteen aan toe dat in alle hoeken van de aarde totaal andere werkelijkheden speelden. Ik opperde die situatie

[p. 112]

als totaal uitzichtloos te zien. ‘I am optimistic on the basis of human nature,’ zei hij opgewekt, ‘and if the human race was to disappear, so what.’

Ik tastte bij hem de mogelijkheid af een rood boekje in de trant van Mao samen te stellen over planetaire waarden en normen, dat een leidraad zou kunnen zijn voor een nieuw te programmeren universele mens.

Hij benadrukte dat het 100.000 jaar heeft gekost om onze neurale connecties te veranderen. ‘De huidige mens kan computers maken en begrijpen vanwege de verhoogde complexiteit van neurale verbindingen. We gebruiken meer delen van onze hersenen en krijgen daardoor meer vaardigheden. Het is makkelijker om meer informatie op te nemen en we kunnen die vervolgens creatiever gebruiken in wetenschap en technologie. Maar,’ zei hij, ‘vergeet niet dat slechts een klein deel van de 100 miljoen neuronen informatie draagt. Genetici hebben de vooruitgang altijd als erg langzaam omschreven.’

Vanavond gaven de Delgado's een diner ter ere van mij. De broer van José, Rafael (84) kwam met zijn echtgenote. Er was ook een Grieks-Amerikaanse vrouw, die op de lijn van Foudraine zat. Gelukkig ging iedereen om 22:00 uur weer weg.

21 april 1996

Dit was een rampdag in de levens van mijn ouders. Mijn vader viel dood van zijn stoel. Mam zou er nooit meer overheen komen. ‘Death is a final step in evolution,’ zei professor Delgado. ‘It is not a tragedy. It is an event in a chain effect. A person perpetuates himself in his children or his books. Remember, eyes do not see, it are areas in the brain that are interpreting the world for you. You see via codes provided by the eyes to the brain. The brain is only the receptor.’

Ik begon over mijn laatste gesprek met Philip Handler, president van de National Academy of Sciences in Washington, in het ziekenhuis in Boston met Kerstmis 1981. We spraken toen over het transplanteren van hersens. ‘A transplant is surgically possible. It has been done in 1905 in Argentina, and later in the ussr. They gave a dog two heads. But it would be totally useless. The mind goes nowhere without a supporting mechanism. I am open to the tremendous desire for people to live forever, but Willem, we disappear, because upon death, we are without material supporting system. Death is like the burning of a book. Cremation of the body is final. To disappear at the end of life is not logical. But logic is only the human interpretation as limited by morphology.’

[p. 113]

Ik vroeg wat dat was.

‘Morphology is our neural make-up,’ antwoordde hij.

Hij zei dat men nooit alleen de hersenen moet transplanteren, maar het hele hoofd. Het is gedaan met honden. Een Fransman, Julien Legallois had vastgesteld dat het leven in afzonderlijke lichaamsdelen kunstmatig, maar tijdelijk, kon worden verlengd. Zo zou hij het pas afgehouwen hoofd van een Pruis die geguilotineerd was met het bloed van een vos gevoed hebben, waarna de ogen in het hoofd begonnen te rollen en het leek opnieuw te leven voor een paar minuten.

Het ontmoeten van voorvaderen in de hemel zorgt voor mooie verhalen, vond hij, maar het is fysiek onmogelijk.

23:00 uur

Ik heb een kalme dag gehad, thuis bij de Delgado's. Ik heb vanmiddag een gesprek met José opgenomen, waarna we zijn gaan dineren in een visrestaurant. Ik betaalde 5.000 peso's mee. Ik vond dat ik dat moest doen.

00:30 uur

Ik ben het deel 1972-1973 opnieuw aan het doornemen en kom hartverscheurende passages tegen, zowel over mam als over Peter.

‘Krekels in het universum’ zou de titel van het artikel moeten zijn dat ik over Delgado wil schrijven.

22 april 1996

Ik heb Willem Bentinck, nu ambassadeur hier, een brief geschreven. Een diplomaat, die ik als vriend beschouw, maar met een tweelingbroer als boef.

Ik heb mijn doel voor dit weekend bereikt. Ik heb weer een deel Memoires klaar voor de uitgeverij.

Caroline werd warempel even boos toen ik zei dat religieuze mensen ‘idiots’ waren, wat eigenlijk ook te zwaar was uitgedrukt. Toen ik Freud en de Future of an illusion in dit verband citeerde, gaf ze als weerwoord dat Freud zelf gek was. Dat verbaasde me. Caroline verkleedt zich soms wel vier keer per dag, en soms denk ik dat zij dan ook van humeur verandert.

We gingen lunchen in een nieuw Chinees restaurant. Het eten was er goddelijk, en Caroline en ik hebben ons suf gegeten.

Ik heb het gesprek met Delgado uitgeschreven: het is 24 pagina's groot in mijn dagboek.

We keken vanavond naar Larry King, die in de gevangenis sprak met Noriega. De man beschouwt zichzelf als een illegaal

[p. 114]

krijgsgevangene, wat hij natuurlijk ook is. Hij vertelde over hoe hij vervolgd was en hoe de Amerikaanse rechter alle politieke uitspraken had afgekapt. ‘I am a politician,’ zei hij. Hij legde kalm de rechterlijke dwaling uit en hoe Bush hem genaaid had. Toen King vroeg of hij Bush haatte, zei hij overtuigend: ‘Not at all. I want to get out of here.’ Dus waar zijn Noriega's mensenrechten? Verschrikkelijk wat de vs zichzelf toestaan daar te doen, 36.000 soldaten sturen en de wereld houdt zich stil. Wel opmerkelijk dat cnn dit uitzond.

Caroline vertelde me wat er op financieel gebied tussen haar en José was gebeurd. Toen Caroline anderhalf miljoen dollar erfde, stopte José met alle betalingen aan haar. Dat leidde tot mijn conclusie dat zij uit elkaar zouden gaan. Maar Caroline was wijs en kwam een financiële scheiding met hem overeen. José is blijkbaar niet helemaal zuiver in zijn financieel handelen en betaalt bijvoorbeeld geen belasting. Uiteindelijk leidde het geld er wel toe dat zij goed zitten. Caroline moet alleen tot op de laatste cent verantwoorden wat ze uitgeeft aan het huishouden. Waarom in een paleis wonen en vechten over tomaten van drie gulden?

23 april 1996

Ik denk dat ik uiteindelijk een interessant interview met Delgado heb. Ook al betrapte ik me tijdens dit bezoek erop te denken dat hij toch niet zo aardig is als ik aanvankelijk vond.

12:45 uur, luchthaven Madrid

Zag op tegen een bezoek aan het Prado voor een tentoonstelling van Goya, maar het was echt prachtig. Goya's aanpak is uniek. Ik kan niet geloven dat ik hier 27 jaar geleden met Peter al was. Goya lijkt er altijd honden bij te betrekken. Hij schilderde ook veel verschrikkelijke scènes, zoals die van een Arabier die van zijn paard getrokken wordt om neergestoken te worden.

16:30 uur Schiphol

Het was een aangenaam bezoek dat toch een omslag in mijn vroegere denken veroorzaakte. Ik zei vaak dat we misschien in licht veranderen wat dan onze reis naar de hemel is. Maar na de gesprekken met Delgado besef ik pas goed dat dit inderdaad onmogelijk is. Het dode lichaam is als een videoband zonder materiele ondersteuning: ze werkt niet. De dood is eindig. Er is geen vervolg in dit tranendal.

[p. 115]

21:30 uur, Westerkade

Curieuze reportage over hoe Van Mierlo als minister van Defensie in 1981 Desi Bouterse met wapens steunde, dus een jaar na diens coup. Van Mierlo herinnert zich geen moer van wat hij vijftien jaar geleden als minister wel of niet deed.¹⁵¹ Maar volgens hem is het niet in zijn hoofd opgekomen om Bouterse in het zadel te houden. Nu draait hij zich dus in alle denkbare bochten om zich vrij te pleiten.

Jérôme Heldring acht het nodig, nu mijn proces over een breed front betere publiciteit krijgt, om een buitengewoon vals commentaar op de opiniepagina van nrc Handelsblad te schrijven.¹⁵² Heb het deels mezelf op de hals gehaald. Maar eens een ambtenaar van Buitenlandse Zaken, altijd een ambtenaar voor Buitenlandse Zaken. Hij geeft zich al jaren uit als journalist, maar zijn bloed kruipt waar het niet zou moeten gaan. Hij suggereert dat de media mij ook kunnen doodzwijgen, maar aangezien ze dat niet doen, zullen ze mij wel interessant vinden. Nijmegen zeurt weer over een lezing morgen, en biedt me 150 gulden. Het is geen goed idee.

151 De Volkskrant, 23 april 1996 en NRC Handelsblad, 23 april 1996.

152 NRC Handelsblad, 23 april 1996.

24 april 1996

Ik stond al om 03:30 uur op, omdat ik (zonder bril) dacht dat het al 06:30 uur was. Ik ben dus uitgeput, na ook nog een nummer in de darkroom van Thermos.

Indro Noto Suroto belde om te zeggen dat de toestand van Piet Schaepman zeer slecht was. Wat een afschuwelijk einde.

Van 15:30 tot 16:30 uur sprak ik Peter en Ellen. Peter had de zaak met secretaris-generaal Van den Berg inderdaad telefonisch afgedaan en had dit Jurgens laten weten. Ook heeft Nicolaï de vakgroep bestuurskunde van de Leidse Universiteit benaderd. Hij zond hen een aantal stukken en zoekt aanvullende adviezen hoe het Haagse varkentje te wassen.

Ellen heeft een lobby ontwikkeld waarbij de Kamerleden Van Oven en Rehwinkel minister Hans Dijkstal vragen gaan stellen in verband met de leugens van Arthur Docters van Leeuwen jegens Kamerlid Piet Stoffelen.

Nicolaï vertelde een telefoongesprek met Den Hertog te hebben gevoerd, waarin de landsadvocaat hem tegen Ellen Pasman probeerde uit te spelen. Hij had ook aangekondigd dat Docters van Leeuwen opnieuw niet zou verschijnen. Het wordt een gewoonte van deze mijnheer. Den Hertog had aangeboden dat als Nicolaï low-key zou spelen over het niet verschijnen van

[p. 116]

Docters van Leeuwen, dan zou Den Hertog low-key spelen over het niet ontvangen van een brief over de getuigenverhoren van morgen. Het bericht was naar de landsadvocaat gefaxt. Er was geen ontvangstbewijs en dus kon Den Hertog verzinnen dat hij van de prins geen kwaad wist.

Ik riep uit: ‘Dit zijn spelletjes voor kleine kinderen!’

‘Die man is zo dom,’ zeiden ze in koor.

Den Hertog had zich ook bij Peter beklaagd dat ik ambassadeur Van Roijen in Londen een brief heb geschreven. Ik dacht eigenlijk dat die brief best aardig was. ‘Ja,’ zei Peter, ‘maar je hebt geschreven dat hij en de landsadvocaat hebben gelogen.’ ‘Dat hebben ze toch ook?’

‘Ja, maar dat wordt straks tegen ons gebruikt.’

Ik ging ervan uit dat ik vrij was Van Roijen na diens getuigenis te zeggen wat ik wilde. Blijkbaar kan Den Hertog ook Van Roijen nog terugroepen.

De Journalist meldde dat Docters van Leeuwen ook niet was verschenen op de zitting van de Raad voor de Journalistiek voor een zaak die hij zelf had aangespannen.¹⁵³ Geheel in thema stond er een tekening in van Jos Collignon.

Intussen belde de jongen uit Nijmegen naar het kantoor van Pasman en Nicolaï. Het was hun tienjarig jubileum en de kro,

153 De Journalist, 9 april 1996.

[p. 117]

Santegoeds en Frequin hadden afgebeld. Ze stonden klaar om me met de auto op te halen en wilden me ook naar huis rijden. Maar ik ga in ieder geval met de trein: dan hoef je niet te kletsen. Ze klonken wanhopig. Morgen moet ik voor dag en dauw naar Den Haag, maar ik wilde ze niet in de steek laten. Het is een ramp, maar vooruit dan maar.

22:20 uur, trein naar Amsterdam

Ik ben blij dat ik ben gegaan. Ze dankten de hemel dat ik er was. Ik geloof dat ik inderdaad hun avond gered heb. Niels Dekker, zwarte laarzen, mooi en lekker ventje, at wat met me. Hij had alles prima voorbereid en wilde voornamelijk over ethische vragen in de journalistiek spreken. Hij had een lijstje met vragen gemaakt, maar zo'n gestuurde lezing daar houd ik niet van.

De zaal zat stampvol. Een student journalistiek vroeg hoe ik tegenover het verschoningsrecht stond. Ik had weinig zin mijn geest te pijnigen met moeilijke vragen, maar een journalist zou niet gegijzeld mogen worden omdat hij zijn bronnen niet wil noemen. Eigenlijk denk ik dat types als Santegoeds niet goed weten wat ze zouden moeten zeggen in zo'n studentenomgeving. ‘Welk advies heb je voor ons?’ vroeg Niels afsluitend.

‘Heb je pik onder controle,’ antwoordde ik.

De studenten lachten veel, en de avond was omgevlogen. Nu is het feest en speelt een band.

25 april 1996

08:00 uur, trein naar Den Haag

Het geld dat ik gisteren in Nijmegen kreeg, heb ik in een enveloppe gestopt voor Peter.

Om zeven uur belde Vischjager al. ‘Iedereen’ belde over Heldring. Dat betekent dat hij misschien één telefoontje heeft gehad. Hij zei dat Hofland me dankbaar was voor het incident op Amerbos, omdat het hem ertoe bracht Tegels lichten te schrijven.

Er gaan vijf dagboeken en een manuscript mee naar de Koninklijke Bibliotheek. Stapje voor stapje schiet ik toch op.

Rechtszaal

Emile Bode getuigde dat ambassadeur Van Roijen op mij ‘afstormde’ in de ambassade in Djakarta, wat door rechter Punt in het getuigenverslag gewoon wordt afgezwakt tot ‘kordaat op Oltmans afstapte’.

Ik ben van 13:00 uur tot 16:45 uur bezig geweest. Praten on-

[p. 118]

der ede of praten thuis maakt voor mij geen enkel verschil. Ik leef onder ede.¹⁵⁴

154 Zie bijlage 57.

Westerkade

We haalden het rtl Nieuws van 19:30 uur. Ik had nog tegen Sander Simons gezegd dat hij beter Peter Nicolaï kon filmen, maar dat scheen niet goed bevallen, want ze lieten alleen mij aan het woord.

nrc Handelsblad had vanavond meteen een stuk dat Docters van Leeuwen weer niet was komen opdagen.¹⁵⁵ Ook dat Punt had gezegd dat hij dwangmiddelen gaat toepassen als Docters van Leeuwen nog een keer verstek laat gaan. ‘Dat heb je aan mij te danken,’ belde Nicolaï, ‘want ik ben met Giebels gaan praten.’ Daar had hij gelijk in. In ieder geval is het stuk van Heldring hiermee weer geneutraliseerd.

Op tv zei ik: ‘Hij wordt of door de marechaussee gehaald, of we pakken de verantwoordelijke minister Sorgdrager aan.’ Denk dat deze krachtige taal wel aankomt.

Ik heb vanmiddag het hele verhaal rond mijn geweigerde visum uit de doeken gedaan, inclusief de gesprekken met Alatas en Kadarisman op 20 t/m 22 januari jongstleden, waarin zij mij duidelijk maakten dat de weigering in Den Haag was begonnen, nadat mijn visum in eerste instantie door Indonesië was goedgekeurd. P.L.G. van Velzen schreef zich het lazarus.

Ellen vond het een sterk punt dat ik deze inside information gaf, toen er nog maar twee mensen op de publieke tribune waren. Ik denk dat Punt deze middag eindelijk heeft begrepen wat er in het echt tegen mij heeft gespeeld.

155 NRC Handelsblad, 25 april 1996.

26 april 1996

Ik heb gisteren ook aangekondigd dat ik Hofland, Spoor en Schaepman als getuigen wil oproepen, waarbij ik over Schaepman meldde dat hij ernstig ziek was. Punt zei daarop dat Schaepman ook in het ziekenhuis gehoord kon worden.

Theo van Gogh heeft meteen weer een interview voor Veronica Nieuwslijn Radio gedaan over Docters van Leeuwen. Theo is een loyale jongen.

Laatste nieuws. Volgens Ellen heeft Ron Abram mijn zaak niet in de vergadering van het Genootschap van Hoofdredacteuren willen aankaarten, want hij had gemerkt dat men zeer ambivalent stond tegenover mij. De stand der journalistiek anno 1996.

[p. 119]

Ellen denkt ook dat Punt nu pas doorkrijgt wat eraan de hand is. Zij is razend dat Vermeer niet eerder gisteren geleverde informatie inbracht.

27 april 1996

Ik lees terug wat ik tijdens een reis in de Sovjet Unie in 1975 opschreef. Ik vind het allemaal erg interessant. De voldoening om de persklare manuscripten, dertien, plus één bij Papieren Tijger, is niet te beschrijven. Jan Frederik Oltmans liet ook geen kinderen, maar boeken na.

Aart belde. Hij vond het stuk van Heldring een vorm van karaktermoord. ‘Waar ging het eigenlijk over? Niet over het proces, noch over de inhoud, of waar het tussen jullie om ging.’

‘Nee,’ zei ik, ‘het was een verkapt pleidooi mij verder dood te zwijgen. Het woord solidariteit als journalist kent hij niet. Hij is ook een ex-voorlichtingsambtenaar.’

Julius Vischjager belde ook. Ik moet zeggen, hij was de enige die tot 16.45 uur bleef. Hij dacht, net als Pasman en ik, dat Punt het nu pas doorkrijgt.

13:00 uur

Wat is een dag toch kort als je nog zoveel te doen hebt. Ik werk de hele dag aan een nieuw deel Memoires, maar ga toch even naar Thermos.

16:30 uur

Ik kreeg een geweldige cock suck van een Yank, die de hele zaak inslikte. Eerst was iemand anders met me bezig, en zoog zelfs aan mijn tenen, maar hij werd onderbroken door de Amerikaan. De nieuwe baas van Thermos kwam bij me zitten. Toen ik wees op een Aziatische jongen die ik echt leuk vond, zei hij dat hij hem net gehad had en dat de jongen van oudere mannen hield: ‘like some men like old automobiles.’

Tromp liet zijn licht schijnen op het koningschap.¹⁵⁶ Er is blijkbaar veel te doen over een mogelijke aankondiging van een huwelijk tussen Emily Bremers en Willem-Alexander. Maar Tromp stapt in het artikel volledig over Emily heen, alsof dit burgermeisje negeren de gewoonste zaak van de wereld is. De koning van Noorwegen, onlangs hier, deed immers waar Willem-Alexander nu voor staat. Hij trouwde met een gewone Noorse. Dus waarom Willem Alexander niet?

156 De Volkskrant, 27 april 1996.

[p. 120]

28 april 1996

Om 06:30 uur stond ik op en besloot de telefoon erin te doen, die direct begon te rinkelen. Het was Santo. We spraken tien minuten. Mevrouw Suharto was vanmorgen ten gevolge van een hartaanval overleden. ‘She was very important, as far as ethics is concerned,’ zei Santo. De consequenties kunnen groot zijn. Ik wil naar Indonesië, misschien nadat ik naar Frankrijk ben geweest voor Rik Felderhof.

Ik schreef Sukma en Alatas dat ik wilde komen. Nu moet ik ambassadeur Kadarisman zo snel mogelijk ontmoeten.

Onderweg naar Ellen Pasman reed ik een Arabier van zijn sokken, die zonder kijken de weg overstak. Hij rolde over straat. Misschien heb ik een gekneusde rib? Ellen bevestigde me heimelijk dat er druk op haar en Peter vanuit het kantoor van Doeleman werd uitgeoefend, omdat de nvj de begroting van 22 maart niet had goedkeurd. Er is een ontmoeting gepland hierover met de nvj op 6 mei om 18.30 uur. Verploeg had tegen Ellen gezegd dat ik altijd dingen doe die de stemming verslechteren. Zij onderstreepte dat de nvj nog niet één keer bij een zitting aanwezig was geweest. Bij Doeleman werd ik ‘een communist’ genoemd. Welja, dat ook nog. Het was te verwachten dat alles op alles gezet zou worden om de nvj-steun te doen wegvallen. Bovendien vond men Ellen op kantoor niet geschikt om mijn zaak te behartigen.

Verploeg had Ellen ook verteld dat de nvj maar tot eind mei zou doorgaan met financieren. Ik zei: ‘Daarom wil Docters van Leeuwen pas op 30 mei getuigen, want vanaf 1 juni zit ik zonder advocaten.

‘Daar zou wel eens iets achter kunnen zitten,’ zei Ellen.

Auke Kok belde of ik voor morgen 1.200 woorden over mevrouw Suharto kon schrijven. Daarna wilde Radio West een praatje, maar ik doe het beide niet. Ten eerste: waarom een dode een trap na geven, en ten tweede ben ik te druk met andere dingen.

Pieter Lakeman belde nog laat. Hij was door Vermeer voor een vredesetentje uitgenodigd, maar hij wilde geen advocaten meer zien. Ik dacht: ik wil de keet van die twee er niet ook nog bij. Hij vond Vermeer zeer achteruit gegaan. Hij vond dat Vermeer een te klein kantoor had voor mijn zaak. Ik vond dit een misselijke steek in de rug van zijn oude vriend en blijf trouw aan Vermeer, die de kar drie jaar alleen heeft getrokken.

29 april 1996

De show van Pieter Jan Hagens belde of ik een verhaaltje over

[p. 121]

mevrouw Suharto wilde houden. Ik heb nu maar eens nee gezegd. Ze weten nu wel hoe ik over de Suharto's denk.

Wat is Peter Nicolaï voor advocaat? Hij wilde dat Ellen Pasman zowel de dagvaarding van Henk Hofland, (‘We hebben nrc Handelsblad immers nodig’), maar ook van fotograaf Anton Veldkamp van de Telegraaf zou terugnemen ‘want dat zal de nvj ook afkeuren.’ Waar zijn we in godsnaam mee bezig? Zoeken we recht, herstel van het onrecht aangedaan, or what? Ik moest Ellen dus uitleggen waarom Veldkamp en Hofland van belang waren. Peter Nicolaï roept ‘terugtrekken’, zonder iets van de betekenis van deze getuigen af te weten. Zelfs Vermeer begreep dat Broertjes belangrijk was. Ik moet ernstig met Peter spreken. Toen ik bij Ellen was, kwam hij niet tevoorschijn. Ellen: ‘Ik dacht dat je er geen behoefte aan had.’ Ze had gelijk.

Ze zei ook dat ze voor ze aan mijn zaak begonnen was met oud-officier van justitie Van Oven had gesproken. Toen ze mijn zaak had aangenomen ‘sloot hij zich als een oester,’ waarop Ellen zich afvroeg of ze iets verkeerds had gezegd.

Ellen maakt bovendien duidelijk dat het zonder geld, zonder nvj, einde verhaal is. Dan staat alles stop en heb ik helemaal niets.

Zij zegt dat Abram tegen de afspraak in het Genootschap van Hoofdredacteuren niet heeft ingelicht, omdat een brief met toelichting van haar te laat was gekomen. Ellen bestrijdt dit. Behalve naar de nvj had ze tijdig ook een kopie naar Abram thuis gestuurd. Zij wil dit op 6 mei aan de orde stellen.

Ik kwam behoorlijk gedeprimeerd van Ellen Pasman terug. Ze had het aangevoeld, en belde me meteen toen ik thuis was.

30 april 1996

Het kabinet heeft zich uitgesproken voor een eigen Europees defensie-apparaat, maar Joris Voorhoeve (Defensie) verschilt hierover van mening met Hans van Mierlo (Buitenlandse Zaken).¹⁵⁷ Geen wonder, Joris is altijd een loopjongen van Washington geweest.

Amsterdam staat op zijn kop voor de majesteit. Zij is niet eens jarig. Juliana is 30 april jarig. Iedereen is vrij. Zuipen, drinken, feesten. Ik ervaar het als beangstigend, omdat het aantoont tot op welke hoogte mensen gerobotiseerd kunnen worden. Alle vodden van Amsterdam worden te koop aangeboden, typisch Hollands. Sander Simons zei op rtl4 dat negen van de tien Ne-

157 NRC Handelsblad, 29 april 1996.

[p. 122]

derlanders zeer met haar zijn ingenomen. Zo was er ook een tijd dat Luns de populairste Nederlander was. Er wordt niet nagedacht. Toen niet en nu niet. Het is blinde adoratie. Dit allemaal terwijl ik bezig ben met het gesprek met Delgado, die het heeft over het bestrijden van de codering met dit soort automatismen. Op de achtergrond brult het volk ‘Oranje boven.’

Marina van der Heijden kwam langs. Ik serveerde zalm en sla. We realiseerden ons hoe vreemd het is dat Wim Klinkenberg al weer een jaar geleden is overleden.

1 mei 1996

Ik heb het interview met Delgado intussen uitgewerkt, maar ben ongelofelijk van slag. Het manuscript voor 1971-1972, met de Hofland-rel, is verdwenen. Of zou ik niet goed kijken?¹⁵⁸ Vierling kwam even langs. We spraken wat en ik gaf hem een kopie van het Delgado-interview. Auke Kok heb ik het ook gegeven bij hp/De Tijd.

Auke Kok belde me. Hij vond Delgado interessant, maar misschien meer voor De Groene Amsterdammer. Ik ga Arendo proberen.

Ik ben vanmorgen om 06:00 uur begonnen, en heb de hele dag gewerkt. Het is nu bijna middernacht.

158 Ik vond het later op de dag gewoon terug.

2 mei 1996

Ik heb de redactie van Villa Felderhof op hun brief geantwoord waarom ze niet Adriaan van Dis of Henk Hofland vragen. Die juffrouw Roosen, die alles weet en wier hoofd een chaos is, en met wie ik in dat programma zou moeten zitten, is een ramp. Ik stuurde Peter wat krantenknipsels met een begeleidend briefje: ‘De stilte tussen ons schroeit,’ want zo voelt het, als een brandwond.

Om 12:00 uur had ik een afspraak met Ellen Pasman. Zij wil toch Henk Hofland als getuige oproepen. Fotograaf Veldkamp van De Telegraaf herinnerde zich niets meer. Hofland had tegen mij gezegd dat de bvd destijds hoofdredacteur Goeman Borgesius had ingelicht dat Sovjetdiplomaten in mijn huis waren uitgenodigd. Maar Nicolaï had naar aanleiding hiervan tegen Ellen opgemerkt dat ik misschien in Café Scheltema zelf De Telegraaf op de hoogte had gebracht. Ik kan ongelofelijk woedend worden over zulke uitlatingen. Ellen kalmeerde me en zei: ‘Straks trekt Peter zich terug en dan wil de nvj ook niet verder, en dan wat? Hoe moet je dan verder?’

[p. 123]

In onmacht zei ik: ‘Dan staat er in Persona Non Grata II te lezen dat Nicolaï een grotere sukkel is dan Vermeer.’ Het is natuurlijk walgelijk om in deze termen te spreken.

Ellen zei nog iets: Nicolaï heeft tweemaal met Hofland in New York gegeten. Daarom wil hij niet dat Hofland wordt opgeroepen: het circuit wil het niet. Je wordt inderdaad van alle kanten door ‘onzichtbare vijanden’ (zoals Delgado het noemde) bestookt.

Morgen om 13:00 uur zal Ellen Hofland ontmoeten. Henk was opgelucht dat het er niet om ging het incident uit 1972 weer op te rakelen. Als hij zich nu niet kan permitteren de waarheid te vertellen, wanneer dan?

Vermeer schreef me dat hij niet bij de verhoren van 7 mei aanwezig zal zijn. Hij hoeft zelf niemand te verhoren en ziet zijn aanwezigheid alleen dan zinvol wanneer er een samenwerking met de andere advocaten plaatsvindt. Bovendien schrijft hij het niet langer te kunnen verantwoorden dat hij zich met mijn zaak bezighoudt zonder betaald te krijgen, nu er twee andere advocaten voor mij beschikbaar zijn die wel betaald krijgen. Hij overweegt mijn zaak volledig aan Ellen over te dragen, als hij niet betaald gaat krijgen voor zijn werk.

Casper van den Wall Bake belde vanochtend en kwam vanavond eten. Ik was totaal vergeten dat ik nog naar Marjorie Kellogg zou gaan, die momenteel in Amsterdam is. Casper was zo aardig mij naar het Novotel te brengen, waar ze logeert. Toen ik Marjorie vertelde dat ik voor Thermos een kaart voor zes keer entree, maar voor vijf keer hoef te betalen, vroeg ze geestig: ‘Do you get a senior citizen discount?’

Ik had eigenlijk willen werken vanavond

3 mei 1996

Ik was net terug van Marjorie Kellogg toen Gino belde dat hij nog wilde komen. De hele nacht gerotzooid. Hij kwam twee keer klaar. Zijn oudere broer was op twintigjarige leeftijd aan kanker overleden. ‘I miss him, but it is as if he is with me,’ zei hij. In de bar waar Gino werkt, had hij ruzie met een Marokkaan gekregen. Deze had hem met een glas bewerkt, vijf hechtingen in zijn nek en een pleister.

Echt goddelijk gerotzooid. Ellen belde in de ochtend en Gino sprak een paar woorden met haar.

Gerrit Jeelof (69) van Philips is overleden.

10:30 uur, kantoor Höcker, Rueb en Doeleman

Gisteren was ik laaiend op Nicolaï. Hij legde nu geduldig uit

[p. 124]

waarom hij over Emile Bode in de rats had gezeten. Van vitaal belang was immers dat Bode had moeten duidelijk maken dat hij Van Roijen en mij reeds eerder tijdens het bezoek van Lubbers in Djakarta samen had gezien, dus dat de ambassadeur wel degelijk had geweten wie ik was. Ik vond dit gemierenneuk. Natuurlijk wist Van Roijen, die een visum voor me had moeten verzorgen, meteen dat ik het was. Het verschil tussen Nicolaï en mij is dat ik me aan de simpele waarheid houd. Hij is uit op juridisch spitsroeden lopen, met het ultieme doel een gevecht winnen. Het is me wel duidelijk dat ik me zoveel mogelijk aan de lijn Nicolaï-Pasman moet houden.

Westerkade

Paul de Ridder belde dat hij 80 exemplaren van de tweede druk van Persona Non Grata aan de v&d had verkocht. Hij wilde er 25 naar mij sturen. Ik zei: ‘Two is fine, I don't need them.’ Dit is mijn eerste boek in tweede druk.

Henk was vanmiddag bij Ellen geweest, maar hij wil eerst bij zijn vrouw Mimi te rade gaan, hoe het precies in 1972 was verlopen. Toen woonden zij nog samen. Hij had gezegd het een schande te vinden wat er met me was gebeurd. Hij wilde wel helpen. Maandag 6 mei spreekt Ellen hem weer, bij Bodega Keijzer.

Ik werk intussen hard door aan de manuscripten.

Piet Schaepman is overleden. Ik voelde het op een bepaalde manier. Arme Piet Schaepman. Hij leefde niet lang genoeg om te winnen. Hij vocht negentien jaar tegen de Staat. De landsadvocaat zal wel blij zijn.

4 mei 1996

Het is 22.15 uur. Het was een lange dag, maar deel 1978-1979 is klaar.

Er is alleen maar rotzooi op televisie.

5 mei 1996

De uitwerking van het gesprek met professor Delgado - dat Paul de Ridder prima vond - houdt me erg bezig. Ik wil daarom op mijn verjaardag beslist naar Den en Rust naar het graf van mijn ouders gaan. Ik besef meer dan ooit dat het een variant is op het monument op de Dam. Eigenlijk zijn dus alle gedenktekens en begraafplaatsen onzin, zoals broer Hendrik onomstotelijk aangaf, en is crematie de enige oplossing. Tenzij je nazaten hebt die behoefte aan een graf als bedevaartsplaats hebben. Een graf is een soort verzachtende omstandigheid.

[p. 125]

Ik was een half uurtje bij Ellen, om haar brieven van Hofland te brengen uit 1957, die zeer bruikbaar zijn.

Toen ik thuiskwam heb ik eerst ‘piano’ gespeeld om weer een beetje in prettiger sferen te komen. Daarna kwam de vara een gesprekje van tien minuten opnemen.

Het is nu 20:30 uur, heb de hele dag gewerkt.

Een van de laatste dingen die Piet Schaepman tegen me zei, was dat hij op Louis Couperusplein was ondergedoken, want hij had een belastingaanslag gekregen waar hij geen raad mee wist. Hij was het altijd die zei: ‘Ze hebben je vermoord! Ze hebben pure karaktermoord toegepast.’ Intussen werd deze ambassadeur eveneens vermoord. Er kraait geen haan naar,

6 mei 1996

Tage Domela Nieuwenhuis had me eens verteld hoe er op een diplomatieke receptie op hoog niveau in Brussel over mij werd gesproken. Ik vroeg hem dit aan Ellen te vertellen. Hij belde haar inderdaad op, maar zei dat hij geen namen kon noemen voor hij met betrokken personen had overlegd. Ik heb hem geschreven het dan maar te laten zitten

Om 14:00 uur vertelde Ellen dat het haar niet was gelukt Hofland duidelijk te maken dat het oorlog of vrede was. Hij wil kennelijk niet helpen. Ellen had hem beloofd enkele passages uit de brieven voor de ontmoeting te faxen, maar daar was ik het niet mee eens. Na over en weer praten zal ze vijf passages van drie regels aan hem sturen.

De vergadering bij de nvj vanavond verliep onverwachts goed. Op enig moment was Verploeg zelfs feller dan Nicolaï. Peter liet steeds merken te willen wachten met felle aanvallen, waarop zelfs Verploeg hem in zijn gezicht zei dat in dit late uur dat niet de benadering kon zijn: ‘We moeten Van Mierlo duidelijk maken dat als ze niet onderhandelen, dan wordt het oorlog met de nvj.

‘Peter gaat alleen gevechten aan als hij berekent dat hij kan scoren,’ vertrouwde Ellen me later op kantoor toe.

Ik weet niet meer precies waar het over ging, maar toen Ellen een opmerking maakte die helemaal verkeerd was, zei ik: ‘Ellen, dat is niet intelligent,’ waarop Verploeg grote ogen opzette. Later vertelde Ellen me dat mijn opmerking haar gekwetst had. Ik moet zuinig op haar zijn, want ze is van groot belang. Intern staat Höcker, Rueb en Doeleman op zijn kop over mijn zaak. Er wordt grote druk uitgeoefend op Ellen, want al haar werkzaamheden staan nu in het teken van mijn zaak. Ook de druk van buitenaf op het kantoor is enorm. ‘Als ze een gele-

[p. 126]

genheid vinden mij te ontslaan, zullen ze het doen,’ zei Ellen. Ik vind dat onvoorstelbaar, maar ze zegt er wel degelijk rekening mee te houden.

Ron Abram meldde dat de voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren, Jan Greven van Trouw, met vereende krachten over de streep is getrokken en bereid is met een nvj-delegatie mee te gaan naar Hans van Mierlo, mits daar geen ruchtbaarheid aan wordt gegeven.

Ron Abram stelde voor een inlegkrantje in De Journalist van a.s. 30 mei samen te stellen om mijn zaak glashelder te maken. Ik zei dit in een wip voor elkaar te hebben. ‘Jij kan niet schrijven,’ beet Abram me toe, hetzelfde wat Hofland al jaren over me zegt, en vandaag ook weer tegen Ellen had uitgekraamd. Hij had zelfs gezegd, mij ooit te hebben aangeboden mijn Memoires te herschrijven. Dat betekent bij deze mensen, oudhoofdredacteuren Abram en Hofland, opkuisen opdat ze niet te vervelend voor Den Haag & co. zullen zijn. Trouwens, Hofland heeft me dat nooit aangeboden, weer zo'n leugen. Was het Stendhal niet die schreef dat eerlijk willen zijn voor volwassenen gelijkstaat aan kinderen die bedwateren? Laat mij dan maar in bed plassen.

7 mei 1996

Het was vreemd om vanmorgen in de rechtszaal tegenover Henk Hofland te zitten. Hij herinnerde zich heel veel niet meer, en zei nooit iets te hebben opgeschreven. ‘Ik wel,’ riep ik er maar even tussendoor. Ik bestudeerde hem steeds weer en dacht: waar is die halve eeuw dat we elkaar kennen, gebleven? Ik herinner me nog zo goed uit onze tijd op Nijenrode dat ik met hem en zijn ouders meeging naar Noordwijk, of dat hij bij ons op De Horst was. Straks zijn we er niet meer.

Alsof het afgesproken werk was, brachten Punt en Den Hertog de affaire met de Russische diplomaten op Amerbos ter sprake, wat wij hem hadden toegezegd niet te zullen doen. Zij vroegen hem of de overheid of enige met de overheid verbonden organisatie (bvd) hem hadden verzocht mij te laten hangen. Hij werd op dat moment zeer emotioneel en zichtbaar innerlijk woedend. Hij zei bereid te zijn in een paar zinnen te vertellen wat was gebeurd, herinnerde zich het nodige verkeerd, maar legde er een eed op af niet door de bvd te zijn benaderd. Hij zei onder ede niet te hebben geweten dat er zich bij mij Sovjetdiplomaten zouden bevinden. Toen had ik echt medelijden met hem. Hij wist het precies, net als alle andere collega's die waren gevraagd. Ik had bovendien het voor hem vernieti-

[p. 127]

gende rapport van de Amsterdamse officier van justitie Abspoel bij me. Het lag voor me op tafel, maar ik kon het niet over mijn hart verkrijgen daarover te beginnen. Natuurlijk had de bvd Hofland niet benaderd. Dat hadden ze bij De Telegraaf gedaan, en die krant had Hofland gecharterd hen aan een aardig plaatje te helpen door fotograaf Peter Zonneveld mijn huis binnen te smokkelen.

Eigenlijk stelde Den Hertog ons hier voor het blok. Ik had op mijn lijst van klachten tegen de Staat het incident in 1972 met de Sovjetdiplomaten, Hofland en Zonneveld staan. De vraag was nu dus of Hofland nu hij onder ede stond, bereid zou zijn hierover te getuigen of niet. Of haalt Oltmans de klacht van zijn lijst? Ellen had mij voortdurend geadviseerd die zaak eraf te halen. Maar dat wilde ik pertinent niet. Nooit! De shit moet boven water, en als het nu niet gebeurt, dan later. Uiteraard maakte Den Hertog handig gebruik van dit moment om van die zaak af te komen. Ik vroeg Hofland of hij zich dan niets herinnerde van wat Goeman Borgesius (hoofdredacteur van De Telegraaf) hem die dagen had verteld. Henk had het mij nota bene zelf verteld en ik heb er uitvoerig over bericht in Den Vaderland Getrouwe in 1973.¹⁵⁹ Namelijk dat De Telegraaf door de bvd was getipt over de Sovjetdiplomaten in mijn huis. Natuurlijk wilde die krant alles op alles zetten om foto's binnenshuis te maken. Wie anders dan Hofland inschakelen om hun man binnen te smokkelen? Henk weigerde echter dit te bevestigen of te ontkennen. Vervolgens probeerde ik hem iets te laten vertellen over de affaire Curaçao in 1958, toen het kabinet Drees aan de autoriteiten op de Antillen vroeg mij als journalist van Beatrix weg te houden, en dan in het bijzonder de rol die zijn vriend Hans van Lookeren Campagne hierin had gespeeld als adjudant van de gouverneur om mij hierover in te lichten. Hans had de codetelegrammen op zondag moeten ontcijferen. Henk kon zich evenwel niets herinneren.

Daarentegen legde Almar Tjepkema van de nos een uitstekende verklaring af over het incident met ons nos-team in Moskou in 1974, toen Max van der Stoel opdracht had gegeven mij niet in de ambassade toe te laten. Van der Stoel was op officieel bezoek in Moskou en daarom sta ik erop dat die mijnheer ook onder ede moet worden gehoord voor zijn smerige spelletjes, waar het mij betrof.

Het hoofd protocol van BuZa, Jacob van der Velden, getuigde ook, en kwam me na afloop begroeten. Ik excuseerde mij en

159 Zie pagina 519 ev., Den Vaderland Getrouwe.

[p. 128]

zei dat het me speet, maar dat ik erachter wilde komen wie me had genaaid met de reis van Hare Majesteit.

Ellen Pasman vertelde dat de landsadvocaat haar in de gang had gevraagd waarom Max van der Stoel was opgeroepen. Volgens haar was dat een teken aan de wand. Er hing iets in de lucht. Ik geloof er niets van. Ze zullen nooit bijdraaien. Ze kunnen het zich niet permitteren dit te doen.

Het is onzeker of de televisieshow van Pieter Jan Hagens blijft bestaan. Net als iets begint te lopen, wordt het afgekapt.

Ik was bezorgd over Peter en vroeg Hans Lonis of hij hem wilde bellen. Dat bleek hij gisteren al gedaan te hebben. Er zouden onderhandelingen bezig zijn over tournees voor Edwin in Australië en Duitsland. Dat hoor ik al jaren. Arme Peter. Hij is verblind, zoals Inez verblind was door Gonet. Ze zijn nu dus langzaam aan het voorsorteren om niet naar het jubileum van Trees te hoeven komen in juni.

8 mei 1996

Julius Vischjager belde. Henk Hofland heeft gisteren in de rechtszaal 10 gulden van Julius geleend, want hij had niet genoeg geld bij zich om eerste klas terug te reizen naar Amsterdam. Toen Tjepkema me gisterenavond belde, begon hij hier ook over, want hij had erbij gestaan, Ik vind het onbegrijpelijk dat Hofland zoiets aan Vischjager durft te vragen. Bovendien ziet Julius zijn geld nooit terug.

Lang gesprek met Mimi Hofland-Sijlmans. Henk had haar inderdaad in hun huisje in Zuid-Frankrijk opgebeld en gevraagd wat zij zich van het voorval op Amerbos in 1972 herinnerde. ‘Hij weet zoiets echt niet meer,’ verzekerde ze mij. ‘Ook over mij weet hij niets meer. Hij is alleen maar met zichzelf bezig.’ Zij vertelde dat hij erg zenuwachtig was geweest over het verhoor, en het had haar verwonderd dat hij haar hierover had gebeld. Mimi klonk opgewekt, alsof ik haar gisteren voor het laatst sprak. Ik zei haar de afgelopen zes jaar niet te hebben opgebeld, omdat ik over Henk het liefste nooit meer spreek. Zij begreep dat uitstekend. De vriendschap tussen Mimi en mij is nooit veranderd, nooit.

De klacht van Docters van Leeuwen tegen de vpro is door de Raad voor de Journalistiek afgewezen.

Arendo belde over het gesprek met Delgado: ‘Die hersenverhalen van jou begrijp ik nooit zo goed.’

Toen Ellen mij gisteren adviseerde het hele incident in 1972 te laten vallen zei ik haar: ‘Ik krijg steeds sterker de indruk, dat wanneer juristen worden gedwongen een keuze te maken tus-

[p. 129]

sen de waarheid en een zaak winnen, de waarheid het eerste sneuvelt. Maar ik ben geen jurist.’

‘Dat is waar,’ zei ze. Ellen is daar steeds fair in.

9 mei 1996

Gisteravond belde Gino nog om 23:15 uur. Hij arriveerde na middernacht op zijn motorfiets. We hebben tot 03:00 uur gerotzooid, absoluut zalig, maar ik ben vandaag kapot. Gino heeft niet alleen een heerlijk lijf, maar hij is ook beschaafd.

Ik had Hofland gisteren een briefje gefaxt met het voorstel om de strijdbijl te begraven en elkaar te ontmoeten. Nu stond hij op het antwoordapparaat. Ik belde hem natuurlijk terug. Hij zei het plezierig te hebben gevonden mij eindelijk weer eens terug te hebben gezien, wat toch wel wederzijds was. ‘Ik was niet van plan die zaak mee in mijn graf te nemen,’ zei hij. Misschien ontmoeten we elkaar maandag. We zijn uiteindelijk in de wereld om te vergeven. Ik belde Mimi, die vertelde hem te hebben aangemoedigd me te bellen. Toen ik zei: ‘Misschien komt hij op een dag tot inkeer, en zal hij ook weer bij jou wonen,’ antwoordde zij zonder blikken of blozen, ‘dat zou ik niet willen, want die man liegt nu eenmaal over alles.’ Ik schrok en wilde erbuiten blijven dus nam ik weer afscheid.

Paul de Ridder belde dat Joost Niemöller een smerig stuk in hp/De Tijd had geschreven. Hij vond het een dolkstoot in de rug. Ik wist het. Toen Niemöller me kwam interviewen, was hij totaal gespannen. Hij lachte niet een keer. Ik had hem nooit moeten ontvangen. Auke Kok zei dat ik het niet te zwaar op moest nemen en het eerst moest lezen.

Ellen wist me te vertellen dat Broertjes aan Verploeg had laten weten nog te overwegen wat te gaan doen. Hij voelde zich genomen, wat Ellen me eigenlijk niet mocht vertellen.

Ik belde Verploeg zelf, die zei dat Broertjes ook vond dat er een einde aan mijn zaak moest komen. Hans zei dat hij Broertjes volgende week weer zou zien. Ik zei hem dat ik hem onlangs nog nooit zo fel had gezien. ‘Je kent me niet,’ zei hij. Dat is dus wederzijds. Ik vertelde hem een afspraak met Hofland te hebben, wat hij belangrijk vond. Het gaat de goede kant op.

10 mei 1996

Ellen Pasman vertelde vanmorgen dat het artikel in hp/De Tijd anoniem op haar tafel terecht was gekomen. ‘Zo gaat dat hier, en dit is nog niets. Je moest eens weten wat er verder allemaal gebeurt en wordt gezegd.’ Even later belde ze om te zeggen

[p. 130]

dat een secretaresse het op haar bureau had gelegd, kennelijk om het verhaal niet zichtbaar in huis te hebben.

Ik heb hp/De Tijd een reactie geschreven op dat stuk van Niemöller, en Auke duidelijk gemaakt dat als die brief niet onverkort geplaatst wordt, ik naar de Raad voor de Journalistiek stap.¹⁶⁰

Piet Schaepman, tot zijn dood getreiterd door de Staat, werd vandaag begraven. Hannah de Zantis belde me en vertelde dat er een grote krans van Buitenlandse Zaken bij zijn kist was.

Piet Hagen zond me een ontwerptekst van wat hij zich voorstelde in De Journalist over mijn proces te schrijven. Het was een aanfluiting. Van 14:45 uur tot 16:45 uur heb ik hem bij Keijzer meer inzicht proberen geven. Ik leerde hem nu enigszins kennen: een droogkloot eerste klas. Absoluut geen souplesse of toegeeflijkheid. ‘Ik ben van huis uit godsgeleerde,’ zei hij. Hij komt van Trouw. Hij was er niet van te overtuigen dat mijn proces om de vrijheid van meningsuiting ging. Hij bleek absoluut niets van mijn zaak te weten, had nog nooit een boek van me in handen gehad, en stelde vragen als: ‘Waarom heb je eigenlijk het Alexia-artikel voor Story geschreven?’

‘Omdat ik zeker wist dat die jongedame vanwege de kiekeboespelletjes over haar afkomst, al driemaal de hand aan zichzelf had geslagen.’ Ik moest over een gespannen koord dansen om de ergste onzin die hij van plan was te schrijven, eruit te halen.

Hoe haal je het in je hoofd een opdracht aan te nemen, wat voor mijn gevecht van groot belang is, zonder dat je eerst behoorlijk je huiswerk doet? Uiteindelijk schudde ik hem de hand en beloofde ik geen stampei achteraf te gaan maken als hij het zo zou publiceren. Het is vrijdag, maandag moet zijn kopij naar de zetterij.

Gegeten bij André Douw, pianist, componist, een vriend overgehouden uit de periode van de escapades in het Vondelpark. Hij heeft zelfs geen vleugel meer. Hoe kan dat voor iemand die eindexamen conservatorium voor piano heeft gedaan?

Sprak met Ellen op straat voor het kantoor, een advocaat kwam langs en zei tegen ons: ‘Advocaat identificeert zich met cliënt,’ omdat we beiden rood droegen. Ellen zei dat er intern bij Doeleman over mijn zaak weer bonje was vanwege geld. Een advocaat van het kantoor van de landsadvocaat had geroddeld over het kantoor Doeleman: ‘waar telefoongesprekken op de band worden opgenomen,’ had hij gezegd.

160 HP/De Tijd, 10 mei 1996, met op 24 mei 1996 geplaatste reactie. Zie bijlage 58.

[p. 131]

Veronica Nieuwsradio is failliet verklaard, dus Theo van Gogh is zijn programma kwijt, waar hij mij vaak in betrok.

11 mei 1996

Paul stuurde me een aantal gunstige artikelen over het boek van Kikkert. Ik blijf onvermurwbaar. Hij interesseert me hoegenaamd niet, of liever, ik sluit me voor hem af.

De landsadvocaat blijft Nicolaï en Pasman brieven sturen over de te horen getuigen. Nu verwijt hij Pasman weer dat zij zich niet aan de afspraken houdt inzake het oproepen van Margriet, Van der Stoel en Van den Broek en dat van de Staat niet ‘kan (...) gevergd worden een en ander nog langer te gedogen.’¹⁶¹ Opmerkelijk artikel in Time. Scott MacLeod is erin geslaagd om Osama bin Laden, de scarlet pimpernel uit Saoedi-Arabië, in zijn ballingsoord in Soedan te spreken te krijgen.¹⁶²

161 Zie bijlage 59.

162 Time, 6 mei 1996. Zie bijlage 60

12 mei 1996

Soms ben ik een kreng. Ik zat bij Ellen Pasman te zeiken dat ik een verkeerde stapel telegrammen terugkreeg, terwijl zij mij juist een stapel brieven had overhandigd, waaronder een prima brief aan Den Hertog.¹⁶³ Als ik dit proces ooit win, is het alleen te danken aan deze ene haaibaai, en aan niemand anders.

Piet Hagen had intussen zijn ontwerptekst ook bij Ellen gebracht, die het absolute shit vond, dus spraken we morgen om 08:30 uur af in het kantoor van Ellen met z'n drieën bijeen te komen. Overigens vond zij mijn brief aan hp/De Tijd over Niemöller niet hard genoeg.

Ellen gaf me een nieuwe stapel zogenaamde documenten van BuZa. Het is beschamend. Deze shit kost dan ook nog 80 cent per kopie. Er zijn geen woorden voor wat ze durven op te sturen. Ze spugen in ons gezicht door alleen afval te zenden.

Zit toch een paar maal per dag achter dit afschuwelijke elektronische keyboard en mijn vingers beginnen iets beter te bewegen. Ik denk veel aan John van Haagen, die me met alles in deze kamer heeft geholpen, tot het aanleggen van de telefoon in bed toe.

163 Brief van 10 mei 1996.

13 mei 1996

Om 08:30 uur dus eerst Ellen Pasman en Piet Hagen. Hij zei al meteen dat hij maar tot 11:00 uur tijd had omdat de kopij weg moest. Dat maakte me woedend en ik wilde al opstappen. El-

[p. 132]

len bracht me tot bedaren. Wat Ellen en ik daarna van die man gezien hebben, is maar met een woord te omschrijven: zielig. De idioot dacht dat hij een meesterwerk had afgeleverd, terwijl het feitelijk a piece of shit was.

Ik probeerde vooral na te gaan hoe het brein van deze man functioneerde: totaal gesloten, hij wist het allemaal. Iedere kritiek op de onzin die hij had geschreven, nam hij als een persoonlijke belediging op. Daardoor werd de sfeer steeds meer gespannen. Ellen probeerde met bewonderenswaardig engelengeduld uit te leggen dat oorzaak en gevolg in zijn stuk totaal afwezig was. We moesten soms bijna smeken om de soms klinkklare onzin die hij had geschreven te corrigeren. Vrijdag zei hij eigenlijk een dominee te zijn. Vanmorgen wierp ik hem dit voor zijn voeten. Hij zemelde als een ouwehoer. Dat wond hem nog verder op. Hij was vrijdagavond (vandaag is het maandag) nog een aantal boeken van me gaan ophalen. ‘En wil je ons nu wijsmaken dat je daarom weet hoe mijn proces in elkaar zit,’ wierp ik hem voor. Nog meer keet.

Piet stapte op en even later belde een razende Hans Verploeg naar Ellen. Ze vertelde me dat Piet ‘totaal in de vernieling’ op het nvj-kantoor was teruggekeerd en zich bij Verploeg had beklaagd hoe honds Ellen en ik hem hadden behandeld. Verploeg had gezegd volledig achter Piet Hagen te staan. Het was nu nog maar de vraag of de nvj mij nog verder zou steunen.

Ik vroeg vervolgens Ellen om Ron Abram in te lichten. Dit deed ze, maar Verploeg had ook bij hem al alarm geslagen. Toch concludeerde Ellen uit het gesprek met Ron Abram, de voorzitter van de nvj, na wat zij hem over onze ontmoeting met Piet had verteld, dat hij inzag dat zijn voorstel van een inlegvel over mijn gevecht tegen de Staat in de komende De Journalist, door Hagen effectief de nek was omgedraaid.

Om 14:00 uur ontmoette ik Henk Hofland in Krasnapolsky. Ik was de eerste minuut bijna in tranen.

Een echt gesprek werd het eigenlijk niet. Ik vertelde hem over de Luns-telegrammen. Hij leek er niets van te weten. Het incident in 1972 had zijn hele leven veranderd, ook financieel. ‘Toen ik die brief van Pasman - een slimme dame - kreeg,’ zei hij, ‘dacht ik: nu is het moment om aan het gedonder met Wim een einde te maken.’ Na 45 minuten zei hij dat hij weg moest, wat ik jammer vond.

Toen ik thuiskwam belde Ronald Frisart. Verploeg had mijn verzoening met Henk aan hem verteld. Ik heb alles in het werk gesteld om Frisart te weerhouden daar iets mee te doen, zoals ik ook bij Piet Hagen mijn best moest doen. Allebei door Ver-

[p. 133]

ploeg bij mij uitgekomen, waarom? Om het weer te verpesten? Ik heb Hans Verploeg een verslag over het geknoei van Piet Hagen gezonden.

Ellen belde me later op de dag. Toen ik haar vertelde over het gesprek met Hofland en wat hij had gezegd over een einde maken aan het gedonder zei ze: ‘Ik herinner me dit anders. Ik heb hem dit gevraagd, maar hij was heel duidelijk dat jullie, jij, voorbij was...’ Misschien zei hij dat om het op veilig te spelen. De speech van mij in de rechtszaal dat ik Henk geloofde en de zaak klaar was, moet hem hebben opgelucht.

De gecorrigeerde tekst van Hagen was nog naar Ellen gezonden. Ellen had geprobeerd ook die tegen te houden, maar niets kon er meer aan gedaan worden. Het artikel ging geplaatst worden.

14 mei 1996

Ellen vond dat het commentaar van Heldring in nrc Handelsblad om weerwoord vroeg. ‘Dat zou Hofland moeten schrijven,’ zei ze. Ik vind het nogal wat om hem dat te vragen, maar heb het toch voorzichtig in een brief aan hem voorgelegd.

Ik ben hem de brief, samen met Vogelvrij, gaan brengen op de krant. Ik zei: ‘Jij bent als een konijn dat altijd in een hok gezeten heeft, terwijl ik heb geleefd als een konijn in de duinen.’ Hij keek een beetje vreemd, maar er gebeurde verder niets. Het is ook zo. Henk maakte veel meer deel uit van de rat race, terwijl ik altijd zo vrij ben geweest als een vogel, weliswaar tegen een zeer hoge prijs.

Ellen betwijfelde of Hofland me echt te hulp zou komen. Ze zei vandaag: ‘Zoals Verploeg gisteren tegen mij tekeer ging, dat kon absoluut niet. Hij geloofde blijkbaar blindelings alles wat Hagen tegen hem zei. Als Verploeg iets tegen jou kan doen, zal hij het niet laten. Hij draaide later wel weer wat bij, maar toch.’ Ze vond Hans en Piet incompetent. Zij heeft Verploeg een brief geschreven om hem uit te leggen wat onze intentie was in het licht van de afspraak tussen hem, Abram en ons om een inlegkrant te maken.¹⁶⁴

Piet Hagen had haar vanmorgen nog gebeld, was razend en had zeer onbeschoft de hoorn op de haak gesmeten.

‘Dat is de reactie van een aspirant dominee, die de werkelijkheid niet kon verdragen toen ik hem een spiegel voorhield,’ zei ik. Ik had eigenlijk gewild dat er een stevige brief naar Verploeg zou gaan over Hagen, maar Ellen reageerde: ‘Peter Ni-

164 Zie bijlage 61.

[p. 134]

colaï vindt het beter om geen boze brief naar Verploeg te sturen, want bij de minste kritiek is hij al beledigd.’ Ik vroeg wat Peter ervan afwist. Ze hadden erover getelefoneerd. Maar dan weet hij dus eigenlijk niks. Bovendien heb ik ook niet gezegd dat er een boze brief moest uitgaan. Ik wil alleen dat wordt vastgesteld dat de nvj zich niet aan de afspraken heeft gehouden en dat er nu een ondeskundig stuk wordt geproduceerd, terwijl geen rekening wordt gehouden met de juridische gevolgen.’

Toen ze vroeg: ‘Ben je gek geworden?’ heb ik maar opgehangen. Ik had Ellen erop gewezen niet vanuit juridische tactieken, maar vanuit eerlijkheid benaderd te willen worden. Dus een brief waarvan ik vind dat die eigenlijk allang weg moest zijn, gaat niet weg, omdat Peter Nicolaï dat tegenhoudt. Peter, die er nooit is en die de zaak eigenlijk niet volgt, is bang dat de nvj alles afblaast, en dus ook zijn honorarium. Daar schermde Hagen ook al mee.

Uiteindelijk heb ik er de telefoon uitgetrokken, want ik wilde rust.

Ik was vanavond hitsig dus ik ging voor het eerst in lange tijd naar Adonis. Een Marokkaanse jongen, onder de 30, kwam bij me zitten en gaf me een heel lange blow job. Later volgde ik hem de darkroom in, hij duwde anderen opzij en we trokken ons af.

15 mei 1996

Ik heb Ellen een fax gestuurd dat de hele zaak me soms teveel werd, en dat ik me vandaag onbereikbaar houd.

Nu heeft de landsadvocaat rechtstreek aan de president van de rechtbank in Den Haag, mr. A.H. van Delden geschreven in de hoop dat Margriet niet opgeroepen gaat worden om te getuigen.¹⁶⁵

Ik kijk naar een uitzending over het Liszt pianoconcours in Utrecht. Een verademing, maar ze spelen Liszt allemaal te snel en daardoor te onrustig. Het wordt een wedstrijdje in laten zien wat ze kunnen.

165 Correspondentie van Den Hertog, d.d. 9 en 14 mei 1996.

16 mei 1996

Beatrix houdt in bijna perfect Duits een rede in Aken. Alsof de duvel er mee speelde, bereikte ik op hetzelfde moment bij het corrigeren van manuscripten een passage uit 1978 waarin mejuffrouw Buringh Boekhoudt mij vertelde dat de prinses bij

[p. 135]

haar Duits was komen oefenen, omdat zij in Hamburg moest spreken. Na het uitspreken van haar rede in Aken gaf zij Claus een zoen. Ik hoop dat het echt was, want dan was het goud waard. Ik heb Beatrix spontaan een briefje gestuurd en haar gecomplimenteerd met haar rede.

Ellen heeft zich bij rechter Punt beklaagd over het optreden van de landsadvocaat, naar aanleiding van diens brief aan Van Delden.¹⁶⁶ Dit is misschien wel een unicum in Den Haag. Zij schreef hem ervan uit te gaan dat Punt het verzoek om het verhoor van Margriet te weigeren, niet zou honoreren.

Ik ben vanochtend om kwart voor zeven begonnen, het is nu 23:15 uur. Het was een taaie dag, Ik ontdekte tot mijn schrik dat ik niet nog drie, maar nog zes manuscripten persklaar moet maken.

Eduard is terug. Paul Boos is ook in Amsterdam.

166 Zie bijlage 62.

17 mei 1996

Henk belde. Hij gaat drie weken met juffrouw Elly van Het Parool naar Griekenland. Hij neemt Vogelvrij en Persona Non Grata mee. Hij noemt onze detente nu toch ‘een pak van mijn hart’. Kocht De Journalist, want het artikel van Piet Hagen staat erin.¹⁶⁷ Ik bracht het blad naar Ellen - die er vreemd en slecht uitzag. Peter en zij hadden het al gelezen. Hun juridische opinie: ‘niet schadelijk’ voor mijn zaak. Hoe is het mogelijk. Moet ik nu blij zijn dat mijn vakorganisatie, waar ik 35 jaar lid van ben, een niet-schadelijk artikel over ‘de zaak’ publiceert? Om 16:00 uur belde Karina Sukarno uit New York. ‘Ik dacht dat ik nooit meer wat van je zou horen,’ zei ik.

‘Zo gemakkelijk kom je niet van me af,’ reageerde ze.

Ik zei dat ik met haar wilde praten, maar liefst tijdens een ontmoeting. Ik zou over drie weken naar New York kunnen gaan, maar alle vliegtuigen zitten vol.

Truusje van Tol van hp/De Tijd vertelde dat zij in de redactievergadering tegen het artikel van Niemöller had geprotesteerd en gezegd dat het niet aanging om een medewerker op zo'n manier in het blad te zetten. Ze gaan mijn protest tegen de onzin van Niemöller opnemen.

Arendo Joustra belde dat het nieuws was dat Henk en ik weer vrienden waren. Verploeg had gezegd dat een verzoening tussen Henk en mij ‘belangrijk’ kan zijn. Hoe ziet zo'n man de wereld, of vriendschap for that matter? Als koopwaar?

167 De Journalist, 17 mei 1996, zie bijlage 63

[p. 136]

18 mei 1996

Frank Heckman was drie uur lang op bezoek om te praten over zijn verhuizing naar Nederland. Ik adviseerde hem de achterdeur naar de vs open te houden. Frank zegt veel zinnige dingen. Was vergeten dat hij in Chicago een graad in consultancytechnieken haalde. Het blijft zo koud dat ook Frank erover klaagde. Ik denk dat hij in de vs moet blijven.

Terwijl ik met Ellen belde, klopte Eduard op de deur. Hij had Indisch meegebracht en nodigde me uit met hem te eten. Ik vroeg nog: ‘Wat vindt Paul daarvan?’

‘Oh, die vindt het niet erg,’ zei hij ook nog, Ik ging door de grond. Blijkbaar had Paul Boos een hiv-inzinking en ging hij vroeg naar bed, waarop Ed hierheen kwam met eten. Hij was nerveus, wat ik merkte aan zijn hoesten. Ik had het gevoel dat hij me niet alles vertelde, zoals gewoonlijk.

19 mei 1996

Gisterenavond ging ik naar Adonis, maar daar was niets te beleven. Daarna, voor het eerste in een half jaar weer naar Argos. Ik zag een Indonesiër en ging op hem af, maar hij ging er vandoor. Later bood hij zichzelf bijna aan. Hij ging met me mee naar huis. Hij wilde geneukt worden, dus ik pakte een condoom, maar ik kan dat toch niet. Na wat gepraat te hebben, gaf ik hem geld voor een taxi naar Oost.

Ik werd vanochtend om 09:30 uur wakker. Zo laat gebeurt me nooit.

De tekst van de getuigenis van Hofland is binnen.¹⁶⁸ Je zou bij het lezen van zijn geklets tranen in je ogen krijgen.

Ik was aan het werk toen Bertie belde. Hij had zijn knieschijf weer gebroken dus moest hij drie weken plat. ‘Voorlopig even geen hoge hakken,’ zei hij. En hij had nog meer in petto. ‘Wat is het verschil tussen een chalet in Oostenrijk en standje 69?’

‘Het uitzicht,’ verklapte hij.

Ik belde Eduard om hem te vertellen hoe het met Bertie was.

168 Zie bijlage 64.

20 mei 1996

Brandpunt vroeg me een tijdje geleden hoe ze contact konden krijgen met Bouterse. Ik had ze doorverwezen naar Herrenberg. Gisteravond was hij eindelijk op Brandpunt. Heb het helaas gemist.

Maar in de Volkskrant las ik dat Bouterse Nederland beschul-

[p. 137]

digd heeft van grove inmenging in Surinaamse aangelegenheden.¹⁶⁹ Van Mierlo reageerde, en vond het een verdraaiing van Bouterse. Maar Van Mierlo liegt gewoon. Weisglas (vvd) en Van Oven (PvdA) willen dat Nederland de betrekkingen herziet als Bouterse de verkiezingen zou winnen. Over inmenging gesproken. Bouterse heeft (helaas) gelijk en dat weet eigenlijk iedereen.

Jeroen Pauw interviewde Joop van der Reijden (69), de grote baas van Veronica die Nieuwslijn de nek omdraaide na een verlies van vijf miljoen gulden. Zijn contract loopt nog tot hij 72 is. Jeroen krijgt een brief van mij, omdat hij meer dan subliem (zeer subtiel) aantoonde wat een lul Van der Reijden is. De lul zei ook nog dat hij geen Adenauer was.

In Moskou werd een demonstratie gehouden voor de terugkeer van de tsaar, met levensgrote portretten. Wie had gedacht dat we die dag mee zouden maken?

Ik heb Evert een fax gestuurd dat ik 7 t/m 11 juni in New York zal zijn. Ik wil hem zo snel mogelijk en zeker voor New York spreken over nieuwe artikelen. Ik schreef hem dat ik inmiddels 35 delen Memoires persklaar heb en wel ideeën heb om daar voor Story wat verhalen uit te halen aangaande ons koningshuis.

169 De Volkskrant, 20 mei 1996.

17.00 uur

Wat een dag. Het begon met Ellen Pasman, die met Bert Vuijsje, de nieuwe hoofdredacteur van hp/De Tijd, sprak over dat artikel van Niemöller. Hij wilde van geen wijken weten. Ik had in januari al tegen Auke Kok gezegd: ‘Vuijsje betekent het einde van mij bij hp/De Tijd.’ Terwijl Ellen de jurisprudentie naging, stelde ik voor een tweede brief te sturen. Ik faxte het, samen met een brief van Carel Enkelaar, die spontaan op het artikel van Niemöller had gereageerd. ‘Dat publiceren ze niet,’ zei Ellen.

Ron Abram had tegen Ellen gezegd het te betreuren dat er keet was geweest met Hagen. Ik had de euvele moed gehad tegen Hagen durven zeggen het een shit-artikel was, terwijl Hagen zonder enige kennis van zaken dacht snel wat in elkaar te flansen. Bovendien luisterde Hagen niet naar kritiek van ons. Dan te weten dat Verploeg ons zei dat Hagen anti-Oltmans was, en dat Abram hem had moeten overhalen een inlegkrant te maken.¹⁷⁰

Vanmiddag kwam er bij Höcker, Rueb en Doeleman een woedende brief van Verploeg binnen bestemd voor Ellen, met

170 In 2004 is Piet Hagen extern ombudsman van NRC Handelsblad.

[p. 138]

kopie aan Doeleman, dat zij ervoor verantwoordelijk is dat Piet op 13 mei is weggegaan. Ellen is direct naar Doeleman gegaan, en liet hem via de telefoon tegen Verploeg zeggen eerst te overleggen met de betrokken partijen en niet zo'n brief te produceren zonder het verhaal van de andere kant te kennen.

Verploeg staat aan de kant van Hagen, en dreigt opnieuw met het intrekken van de steun van de nvj. Ellen heeft duidelijk de zwartepiet toegespeeld gekregen - haar wordt nogmaals verweten aan mijn kant te staan. Verploeg stelt dat zij voor de nvj werkte. Maar formeel beweert Ellen, ben ik haar cliënt. Wat Verploeg zegt klopt niet. Toch is Ellen zeer bevreesd dat de nvj richting Doeleman nog meer gaat klagen over haar, waarop zij van mijn zaak kan worden afgehaald. Zij zal dan ontslag nemen bij Doeleman. Toen ik van mijn verbazing blijk gaf, zei ze dit zeker niet onwaarschijnlijk te vinden. ‘Je hebt kennelijk geen idee hoe zulke zaken worden gespeeld.’

Ellen gaf me gelijk aangaande het stuk van Hagen. Ellen had gezegd tegen Abram dat ze geen oppas was voor vechtende kemphanen. Ellen had, op verzoek van Peter Nicolaï, aan Piet Hagen (in haar woorden) ‘een slijmbrief’ opgesteld, die ze mij wilde laten lezen. Ik weigerde. ‘Teveel eer,’ zei ik ‘schrijf hem niet, hij is het niet waard.’ Ik hoop dat ze het niet doet. Welke winst is er te halen uit een lul als Piet Hagen? Abram vertelde dat afgelopen woensdag was besloten het befaamde meesterwerk door Hagen te laten schrijven. Maar ons informeerden ze echter niet. En vooral: mij informeerden ze niet, om wie het allemaal gaat.

Ze was ook boos op Vermeer, die had gezegd niet te zullen komen voor Margriet. Daarom heeft Ellen vandaag de dagvaarding van Margriet verzonden. Ook Docters van Leeuwen heeft nu een dagvaarding gekregen. Vermeer had haar gezegd dat het geen pas gaf dat Den Hertog zich mengde in het wel of niet horen van Margriet, aangezien hij niet Margriets advocaat is. Dus waar bemoeit hij zich mee. Ik vertelde dat Verploeg achter onze rug om met Den Hertog was gaan dealen, wat als reactie gaf: ‘Dan ga ik een klacht indienen tegen Den Hertog.’

Rudie van Meurs is bereid te komen getuigen als kenner van bvd-aangelegenheden. Hij had De Journalist al gezien. De hele dag geen woord van Santegoeds.

Het ticket naar New York van klm kwam op 1.206 gulden, omdat ik ouder dan 60 ben. Ik ga op Bung Karno's verjaardag. Ben weer goed misselijk van al het gelazer, inbegrepen de shit met hp/De Tijd. Had erop bedacht moeten zijn. In dat opzicht leer ik het nooit. Gelukkig maar.

[p. 139]

21 mei 1996

Pieter de Vink belde dat na overleg met de correspondent in Moskou was besloten ‘de oude Arbatov’ niet te interviewen. Die correspondent is Peter d'Hamecourt, die in 1977 The New York Times zo keurig over mij informeerde en mij een ‘half journalist, half showman’ noemde.¹⁷¹

Ellen Pasman heeft gisteren een aangetekende brief aan Ad Melkert geschreven, die het verdomt mij te antwoorden op de geste van Lubbers mij aow te geven. Zij vecht gewoon mee op alle fronten.

Toevallig bereikte mij vanmorgen een bericht van de Sociale Dienst in Amsterdam dat zij zich niet geroepen voelen om namens mij of voor mij aan te dringen op toekenning van aow door het ministerie. Daarom heb ik nu zelf ook maar een brief aan Melkert gestuurd, in de hoop dat eindelijk iemand realiseert wat Lubbers me aanbood.

Ellen heeft vandaag de lijst met getuigen voor 30 mei doorgefaxt: Van der Stoel, Van Meurs, prinses Margriet, Docters van Leeuwen en Van der Klaauw.

Het is 23:00 uur. Ik heb weer 70 pagina's van een nieuw deel Memoires persklaar gemaakt. Wie begrijpt wat het me doet om die lange rij manuscripten te zien staan?

171 Zie: Memoires 1976-1977.

22 mei 1996

Het ochtendnieuws op televisie begint met het krankzinnige gedrag van Ajax-supporters, die vannacht om 04:00 uur met het vliegtuig naar Rome vertrokken.¹⁷²

Gisteren zei Ellen dat zij donderdag een voorbespreking met Rudie van Meurs heeft. Peter zou daar niet bij zijn, zei Ellen. ‘Als Peter niet komt, kan hij Docters van Leeuwen niet behandelen,’ zei ik, ‘dus dan doe jij het.’

‘Ja, maar Peter is duurder per uur,’ zei Ellen, waarop ik woedend werd. Nicolaï is eropuit de beste delen zelf te pakken en er zo min mogelijk voor te doen.

Bij het corrigeren van 1977-1978 kwam ik op 24 september 1977 de passage tegen dat Van der Stoel Piet Schaepman met ziekteverlof had gestuurd, nadat Schaepman in een open brief de minister en de top van het departement ervan had beschuldigd de naam van Nederland in het buitenland in diskrediet te brengen. Daar is de ellende van Piet begonnen, waar hij negentien jaar tegen heeft gevochten.

172 Redactie: Ter gelegenheid van de UEFA Champions League voetbalfinale Juventus-Ajax in Rome.

[p. 140]

Bij de rust in Rome is het 1-1 en warempel, in de Jordaan wordt al vuurwerk afgeschoten. Wel erg voorbarig. Juventus won de strafschoppen. Wat ik beangstigend vind, is de dolle blijdschap bij de winnaars. Ze doen compleet idioot. Het belang van winnen is buiten alle proporties geraakt. Huilpartijen bij twee mislukte penalty's, dat slaat toch nergens op. Geen rotjes in de Jordaan nu.

Bed

Geen Gino tot nu toe. Hij had de laatste keer gezegd dat hij schoenen van 150 gulden had gezien, nadat hij eerder 100 gulden had gekregen voor een nieuw hemd. Toen ik hem duidelijk maakte dat ik van een bijstandsuitkering leef, zei hij dat hij geen problemen wilde maken, en vertrok. Ik dacht toen al hem nooit meer terug te zien. Ik begreep al die tijd al niet waarom hij hier wilde zijn. Ik heb het hem eens gevraagd, maar hij ging er niet op in. Toen vond ik nog dat ik niet meteen moest oordelen, maar afgelopen woensdag was het klaar voor mij. Maar vandaag zou ik het niet erg vinden als hij hier weer was.

23 mei 1996

Geen woord over de steekpartijen en arrestaties in Rome op de Nederlandse televisie vanmorgen. Daarvoor moest je bij cnn zijn.

Om 16:00 uur heb ik vergaderd met Ellen Pasman en Hans Vermeer bij Doeleman. Vermeer is toch weer bij het verhoor van prinses Margriet betrokken. Er is nieuw gedonder over het dagvaarden van de prinses. Den Hertog probeert roet in het eten te gooien door de stunt met Docters van Leeuwen te herhalen.¹⁷³ Vermeer wees erop dat de landsadvocaat de wet aan zijn laars lapte en met krachtige middelen tot de orde zou moeten worden geroepen. ‘Ook de zuster van de koningin zal zich aan de wet moeten houden,’ zei hij. ‘Artikel 191 bestaat niet voor niets. Dat Docters van Leeuwen driemaal niet kwam en daarmee aangaf het niet als de hoogste plicht te beschouwen de wet na te komen, is een schandaal voor een super-pg.’ We stelden een perscommuniqué op, maar toen Peter Nicolaï erbij kwam, veegde hij het meteen van tafel. Peter had wel gelijk. De drie zijn het vrijwel nergens echt met elkaar over eens, wat me ergert en tot wanhoop drijft. lk zit er om juridisch advies te krijgen, maar zij weten het soms evenmin. Het mislukte al om in een uur tijd een communiqué van twaalf regels te formuleren.

173 Zie bijlage 65.

[p. 141]

Rudie van Meurs van Vrij Nederland arriveerde en was nu aarzelend over allerlei zaken betreffende de bvd. We trokken hem erdoorheen. Nicolaï stelt dan voortdurend dwarsliggende vragen en werpt versperringen op, wat waarschijnlijk nodig is, maar frustrerend werkt. Rudie kon het niet hard maken dat Heitink bij De Telegraaf in verbinding met de bvd staat. Maar Van Doeveren van de bvd had hem wel eens gezegd dat er in de redactie bij Vrij Nederland een mol van de bvd zat. ‘Joop van Tijn heeft hem er uitgewerkt,’ zei Ellen, die dit blijkbaar wist. Ook Van Meurs vond het artikel van Piet Hagen niet best. Toen ik het advocatenkantoor verliet, zag ik in het Vondelpark een mooie bloem, die ik plukte en insloot in een brief aan Peter.

Ik belde Gino vanochtend rond 11:00 uur. Blijkbaar sliep hij, want hij nam niet op. Hij bleek mij om 15:00 uur teruggebeld te hebben en wilde toen zelfs meteen komen. Hij had 450 gulden nodig, maar vroeg om een lening van 150 gulden. Maandag of dinsdag zou ik het terugkrijgen. Ik vind dit niet prettig.

24 mei 1996

Ellen schreef naar de rechters een juridisch doorwrochte brief om andermaal duidelijk te maken dat Margriet diende te komen en dat de bezwaren evenals de handelswijze van Den Hertog niet deugden. Ook Vermeer deed een duit in het zakje met een brief waarin hij de Staat (via Den Hertog) sommeert zich niet ‘met de onafhankelijke rechtspleging binnen dit land te bemoeien.’¹⁷⁴ Ook is er een persbericht gefaxt.¹⁷⁵ Ze zullen hondsdol van ons worden in Den Haag.

Vanmiddag kwam er al een reactie bij Vermeer binnen via een fax van De Wijkerslooth. Hij treedt nu namens prinses Margriet op in het getuigenverhoor. Dit brengt me op de gedachte dat dit wellicht het perspectief op een regeling inluidt. Dat is nu onder Den Hertog onmogelijk. De Staat moet dus van advocaat wisselen om de weg naar een schikking vrij te maken. Ik heb Casper van den Wall Bake een brief teruggestuurd die hij me had geschreven tijdens een conflict tussen ons op Curaçao, en meldde deze niet in de Memoires te zullen opnemen. Hij belde in paniek op: ‘Stel je voor dat die brief in je boek was gekomen, dan zouden jij en ik voor de wereld en mijn kinderen (in die volgorde) een innige relatie hebben gehad.’ Ik stond paf. We hebben een zeer kameraadschappelijke verhouding gehad, en nog, maar van een innige relatie is immers nooit sprake geweest.

174 Zie bijlage 66.

175 Zie bijlage 67.

[p. 142]

Pieter Jan Hagens vroeg of ik aanstaande donderdag als ‘een van de leuksten van het seizoen’ nog een keer in zijn programma wilde meedoen. Ik vroeg hem 500 gulden.

Abram, Greven en Brakman gaan voor een aftastend gesprek naar secretaris-generaal van Buitenlandse Zaken D.J. van den Berg in plaats van naar Van Mierlo. Hoe halen ze het in hun hoofd. Brakman is nog nooit in de rechtszaal geweest. Zij weet niets van mijn zaak. Nicolaï was het met me eens, alleen een gesprek met Van Mierlo en anders niet. Ellen wilde met Ron Abram bellen om het te bespreken, maar bij afwezigheid van Verploeg, mocht zij alleen met Inge Brakman spreken. Ze zijn niet normaal bij de nvj.

Ellen zei me nog eens dat men het binnen haar kantoor belachelijk vond dat zij Margriet gedagvaard had. ‘Ze kijken allemaal zuur naar me,’ zei Ellen.

‘Ze zijn gewoon jaloers, want het is een prachtige zaak,’ meende ik.

‘Nee, dat begrijpen ze niet, ik vertel het je nog wel eens.’

25 mei 1996

De Volkskrant vermeldde, naar aanleiding van het persbericht, dat prinses Margriet moet voorkomen en dat de landsadvocaat dat probeert tegen te houden. De rest zweeg.

De visboer op de markt beklaagde zich dat het luilakfeest vroeger een feest van jongeren was, maar ‘nu werken ze niet meer en slapen liever.’

Ron Abram en Jan Greven gaan toch op 28 mei naar secretaris- generaal Van den Berg, in strijd met onze afspraken en als zwaktebod voor de zitting van 30 mei. Ik heb er bij Ellen op aangedrongen dat Peter Nicolaï Abram hierover zou bellen om hem te overtuigen ervan af te zien. Tevergeefs. Daarom heb ik Abram, Verploeg en Brakman er zelf maar aan herinnerd dat wij gezamenlijk, in het bijzonder Peter Nicolaï, hadden gesteld: of met Van Mierlo of met niemand.¹⁷⁶ Nu gaan ze dus toch naar de secretaris-generaal in plaats van naar de minister. Ze laten zich nog altijd zo gemakkelijk afschepen door ambtenaren om een minister heen.

Ik heb Nicolaï in alle toonaarden gevraagd alsnog Ron Abram te bellen, maar hij doet het niet. Hij wil de nvj niet in de gordijnen jagen, bang dat ze de geldkraan dichtdraaien. Ik was razend. Ellen kalmeerde me en zei terecht dat ze geen ijzer met handen kon breken. Maar de nvj neemt Nicolaï en Pasman

176 Zie bijlage 68.

[p. 143]

onder de arm en gaat dan op eigen houtje besluit na besluit nemen - zoals bij het artikel van Piet Hagen, en nu dit - zonder Nicolaï en Pasman te raadplegen. Hoe kan er zo gewerkt worden? ‘Jullie beschermen mij niet tegen de nvj-waanzin?’ verweet ik haar. Abram had haar gezegd dat Van den Berg op hoge poten naar Van Mierlo zou gaan, als de nvj nu een gesprek zou weigeren. Hij begrijpt er dus niets van. Praten met de Van den Berg is een gepasseerd station.

26 mei 1996

Argos kan langzamerhand niet meer. Ik kwam tegen 02:00 uur thuis en ik ben daar zo langzamerhand echt de oudste op dat uur. Bovendien is het type nicht dat daar in leer rondscharrelt, niet wat ik zoek.

De stad is overspoeld met dagjesmensen uit alle windstreken. Iedereen zegt ‘prettig Pinksteren,’ maar in werkelijkheid is het een straf. Bovendien is het herfstweer.

Ik heb vandaag deel 1975 helemaal afgerond. Ik ga morgen meteen verder. Het is een klus die veel energie vergt.

27 mei 1996

Ik werd vanochtend om 06:00 uur wakker. Ik dacht dat er gebeld werd. Ik ben maar meteen met een nieuw deel Memoires begonnen.

Rik Felderhof had geantwoord op mijn briefje dat ik het niet zag zitten samen met Adelheid Roosen in zijn programma te zitten.¹⁷⁷ Dit seizoen was er geen mogelijkheid meer om een andere kandidaat te vinden voor mij. Misschien volgend seizoen. Ik ga hem wel om een compensatie vragen.

Het is pas 10:10 uur en ik heb al 55 pagina's bewerkt. Het is alsof ik al een halve dag bezig ben.

Peter belde uit Johannesburg. Hij was opgewekt en had zojuist een uur gezwommen. Hij vond de video met Rémi van der Elzen, die ik hem zond, rustig en authentiek.

177 Brief d.d. 23 mei 1996.

28 mei 1996

Ron Abram, Jan Greven (voorzitter College van Hoofdredacteuren) en nvj-juriste Inge Brakman waren vijf kwartier bij de secretaris-generaal van BuZa Van den Berg en zijn waakhond Van Velzen. Het standpunt van Buitenlandse Zaken kwam hierop neer: sinds 1964 is er niets meer ondernomen tegen mij. Bovendien was ik zelf een proces begonnen dus waarom zou

[p. 144]

het ministerie schikken? Van Mierlo had het te druk om hen te ontvangen. Ik wist dat het met deze delegatie als een kind om een boodschap sturen zou zijn, want geen van drieën zijn ze over mijn ervaringen met Buitenlandse Zaken ook maar een beetje geïnformeerd. Jurgens en Wolffensperger hadden ook al bot gevangen. Hoe durft Van den Berg ze op de mouw te spelden dat na 1964 niets meer was gebeurd? Het is te gek voor woorden. En de delegatie was niet in een positie om tegengas te geven. Van Mierlo laat zich door hoge ambtenaren afschermen, wier leugens door hem voor zoete koek worden geslikt. Zo functioneert het in Den Haag waar topambtenaren, ongevoelig voor verkiezingen, de dienst uitmaken. De heldhaftige woorden van Hans Verploeg van 6 mei, - onderhandelen of anders oorlog met de nvj - gingen dan ook als een nachtkaars uit.

Prinses Margriet komt op 30 mei niet. De Wijckerslooth wil dan een debat met de rechter-commissaris, waarom Margriet moet komen.

Intussen belde Kamerlid Van Oven naar Ellen Pasman dat Rehwinkel en hij op hun Kamervragen wel zeer slordige en onbevredigende antwoorden van minister Dijkstal hadden gekregen.¹⁷⁸

Docters van Leeuwen maakt een politbureau van de top van het Openbaar Ministerie, schrijft Marcel Haenen.¹⁷⁹ Dat wist ik allang.

Op het moment dat ik dit bericht las belde een verslaggever van Nieuwe Revu op. Ik zei achteloos tegen hem, toen we op het artikel van Haenen ingingen, dat Docters van Leeuwen mij eerder deed denken aan een Gestapo-chef dan aan een baas van een politbureau.¹⁸⁰

178 Zie bijlage 69.

179 NRC Handelsblad, 28 mei 1996.

180 Deze uitspraak zou een ernstig staartje krijgen.

29 mei 1996

Ik had een bespreking in het Américain voor de uitzending van Hagens! morgen. Ze beginnen met mij.

Daarna was ik een uurtje bij Ellen Pasman. Ik vind het heel vreemd dat Nicolaï het verhoor van Docters van Leeuwen gaat doen, maar nog geen minuut uittrekt voor een voorbespreking daarvan met mij. Ik wil eigenlijk van hem af, maar ik zal afwachten wat er morgen gaat gebeuren.

nova kwam filmen op het kantoor bij Doeleman, waar het volledige personeel zijn best deed zo zuur mogelijk te kijken. Twan

[p. 145]

Huys, een jonge reporter, deed het erg goed. Ik heb vooral Ellen naar voren geschoven. Ze verdient het. Ron Abram wil niets zeggen voor de camera van nova. Dat zegt genoeg. De nvj steunt mij nog steeds niet echt.

Verploeg is terug van vakantie. Abrams en Verploeg willen op 3 juni om 16:00 uur in het Promenade Hotel bijeenkomen, maar Peter Nicolaï is tot 10 juni weg. Ellen Pasman wil absoluut niet met hen overleggen zonder Peter. Dus 3 juni gaat niet door. Ellen denkt dat ze haar van de zaak af willen halen omdat ze mij niet in de hand heeft. Ik denk niet dat ze daar gelijk in heeft. Volgens haar zoeken ze een reden om zich terug te trekken, maar daar ben ik het niet mee eens. Ik denk wel dat ze gelijk heeft dat er vanuit Den Haag een gigantische druk op de nvj wordt uitgeoefend.

Trees blijft Hans Lonis van tijd tot tijd bellen. Blijkbaar besta ik niet meer.

Ellen belde vanavond nog een keer. Abram begreep dat Nicolaï erbij moest zijn, dus het gesprek zou later plaatsvinden. Even later belde ze weer. Het wordt nu toch 3 juni in Den Haag, en zonder Nicolaï dus. Maar Peter wil dat ze toch gaat, want hij vindt dat het vijandig zou lijken als ze nee zou zeggen. Ik kan er evenmin bij zijn, want ik ben pas op 4 juni terug.

30 mei 1996

Den Haag

Het was voor mij vanmorgen werkelijk emotioneel, en ieder keer opnieuw, om de kluis van de Koninklijke Bibliotheek te betreden en daar de lange rijen dagboeken te zien staan.

Twan Huys en een cameraploeg van nova waren mee om mij op weg naar het gerechtsgebouw te filmen. Ook maakten ze opnamen in de Koninklijke Bibliotheek van mijn opgeslagen dagboek. Ik noemde het de graftombe van mijn brain, van wat deze beleefd en gedacht heeft. Toen we weer buiten stonden, merkte ik op dat de drie gebouwen die zich in een driehoek om ons heen bevinden: het Paleis van Justitie, Buitenlandse Zaken en de kb het volgende voorstelden: ‘Daar in mijn kluis is de waarheid over dit gevecht te vinden. In de apenrots zitten de leugenaar-diplomaten en bij Justitie de wetschenders,’ en wees de gebouwen aan.

Max van der Stoel kon zich niets over Moskou 1974 herinneren.¹⁸¹ Ik zou juist alle faciliteiten hebben gekregen om mijn werk voor de nos te kunnen doen. Hoe krijgt hij de leugen

181 Zie ook Memoires 1973-1974, p. 272-278.

[p. 146]

door zijn keel? Max zei letterlijk: ‘Ik heb juist gezegd, laat Oltmans meekomen, dat hij erbij kan zijn.’ Op de vraag waarom Buitenlandse Zaken had verhinderd dat Joop den Uyl mij een interview zou geven voor mijn boek Europa, zei de man glashard: ‘Den Uyl had een andere opvatting over het Helsinkiverdrag. We waren niet gelukkig dat hij die zou ventileren. Het zou glans aan het boek (van Oltmans) hebben gegeven en ik wist niet wat er verder in dat boek zou komen.’

Ik explodeerde toen hij bleef zeggen dat ik overal in Moskou bij mocht, en riep hem in de rechtszaal toe: ‘U zit ingestudeerde leugens te verkopen.’ Grote commotie. Van der Stoel werd witheet en er ontpopte zich een gigantisch incident. De oudminister wilde dat ik hem excuses aanbood. Nooit. Peter Nicolaï probeerde me te kalmeren met de redenatie dat Max zich door diplomaat Sterneberg had laten voorlichten, wat er in 1974 in Moskou gebeurde ‘dus het kan zijn dat Max liegt omdat hij zelf werd voorgelogen.’

‘Maar nu staat Max onder ede en niet Sterneberg,’ zei ik, ‘en hij liegt dat hij barst.’ Peter Nicolaï ging met Van der Stoel in gesprek om hem te bedaren. Van der Stoel overwoog me een proces aan te doen. ‘Vooral doen,’ antwoordde ik, terwijl ik liever niet had gehad dat Peter, als mijn advocaat, met Van der Stoel was gaan praten.

Vervolgens was Docters van Leeuwen aan de beurt. Op vragen wie er besliste welke journalisten mee zouden gaan naar bijvoorbeeld Moskou en welke niet, verschool Docters zich achter de modus operandi van de inlichtingendiensten. Hij wenste deze niet prijs te geven. Hij kon ook geen antwoorden geven over contacten met zusterdiensten in het buitenland. Er waren ‘ernstige vermoedens’ gerezen dat Oltmans in contact stond met mensen die de bvd interesseerden. Of ik daarom was afgeluisterd? Hij mocht er geen antwoord op geven. Hij ontkende contacten met Zuid-Afrikaanse geheime diensten. Peter leidde het verhoor en had zich buitengewoon grondig voorbereid om deze oude bvd-vos aan te pakken. Hij had er zes uur aan gewerkt.

Ook kon Docters zich een gesprek met Piet Stoffelen niet herinneren. ‘Weer een leugen erbij,’ riep ik uit.

De landsadvocaat woedend: ‘U neemt dat terug.’

‘Direct,’ antwoordde ik met een lach.

Aan het einde van de zitting ontspon zich een levendige discussie over het horen van Margriet, die wij volgens de landsadvocaat alleen maar wilden plagen. Zij zou zeker niet komen want zij was naar Canada gereisd als vertegenwoordigster van de kroon. Vermeer wilde meteen beraad toen Den Hertog dit

[p. 147]

zei, maar Ellen hield voet bij stuk en dankzij haar zal Margriet voor 13 mei weer gedagvaard worden.

Ellen en Vermeer, later ook gesteund door Nicolaï, zijn behoorlijk fel geweest in de verdediging van de wet, en ik denk dat zij met glans het pleit hebben gewonnen. Ellen zei tegen Den Hertog: ‘Ik overweeg een klacht tegen u, want u maakt hier Oltmans en ons steeds verdacht, als zouden we uit zijn op publiciteit. Door de prinses maar steeds te adviseren niet aan haar wettige plichten te voldoen, bent u het die deze zaak maar steeds in de publiciteit houdt.’ Rechter Punt wilde het geprepareerde pleidooi van de landsadvocaat niet meer horen. Den Hertog was razend.¹⁸²

182 Zie bijlage 70 voor het proces verbaal van deze zitting.

19:15 uur, trein naar Amsterdam

Tot Leiden heb ik nog met Peter Nicolaï en Ellen Pasman zitten praten. Zij reisden via Schiphol. Volgens hen was Van der Stoel geen goede getuige geweest. Nicolaï voorspelde: ‘Als de kranten morgen schrijven over jouw overspannen reactie op Max van der Stoel, dan haakt de nvj onmiddellijk af. Jan Greven is al afgehaakt nadat jij publiekelijk over het gesprek op Buitenlandse Zaken heb gesproken.’

Bij mijn ontploffing tegen Max van der Stoel zeiden Ellen en Peter, en ook Vermeer: ‘Maar wie zegt, dat R.W. Braakenburg van Backum niet tegen jou loog in Moskou, toen hij tegen jou zei dat het gebeurde op last van Van der Stoel zelf?’ Op die manier kan je alles afdoen en zullen ze later zeggen, als die uitspraak van Van Backum in mijn dagboek staat: onzin, want Van der Stoel heeft onder ede ontkend dat hij opdracht gaf Oltmans de toegang tot de ambassade te ontzeggen.

Voel me zeer eenzaam in mijn gevecht. Ik weet dat er op allerlei plaatsen tegelijk mensen van 10:00 tot 17:00 uur zitten te leuteren over hoe ze me kunnen naaien en voorkomen dat ik dit gevecht win. Het meest van wat er door diverse personages wordt gezegd is niet waar en staat geheel buiten de feiten.

Peter Nicolaï ziet P.L.G. van Velzen als ons belangrijkste struikelblok. Hij heeft gelijk. ‘Hij heeft zich in jouw zaak vastgebeten en hij zit op de bewijsstukken, die hij volgens de wet moet afgeven, maar wat hij natuurlijk niet doet om Buitenlandse Zaken af te dekken.’ Soms denk ik: dit geknok is een hopeloze zaak. We winnen het op deze manier nooit.

Ik kwam behoorlijk gedeprimeerd thuis. De stem van Arbatov op het antwoordapparaat, klonk me als muziek in de oren.

[p. 148]

Al het gedoe rond Van der Stoel en Docters van Leeuwen was op televisie. Van der Stoel was woedend uit de rechtzaal gekomen en had geërgerd het blaadje van Vischjager op de grond gegooid. Voor de camera vroeg hij om een brief waarin ik excuses zou moeten maken. Intussen heeft Kamerlid Piet Stoffelen al tegen Ronald Frisart gezegd dat Docters van Leeuwen onder ede heeft gelogen. Dat is niet niks.

's Avonds was ik ook nog bij Pieter Jan Hagens in zijn programma, waar ik de zaak nog eens op een rijtje heb gezet. Ik kon ook meteen de zaak Van der Stoel rechtzetten en Docters in zijn hemd zetten. Ik heb bewust Margriet niet in de discussie betrokken. Eduard zei dat het goed was gegaan.

Er waren ook twee Surinamers, die in de Bijlmer een Surinaams staatje willen oprichten en blijkbaar tegen homo's waren. Ik zei niet graag de moslimnichten die ik in Azië en Afrika in mijn vingers heb gehad, de kost te willen geven. Daverend applaus. ‘Een beetje Ricky Lake-achtig,’ zei Lennaert Post, die mee was.

De nova-reportage van Twan Huys werd afschuwelijk ingeleid door Charles Groenhuijsen, die kennelijk niet wist waar het over ging. Maar de reportage zelf vond Eduard ‘tres respectueux’.

31 mei 1996

Vischjager zei: ‘er wordt geschiedenis geschreven. Jij bent bezig met de ontmaskering van de macht.’

De reacties op Hagens zijn positief, ook bij Struwe. Ik denk dat steeds meer mensen begrijpen waar het over gaat. De ‘populariteit’ neemt geleidelijk aan toe. Trouw en Algemeen Dagblad hadden een anp-artikel, de Volkskrant weer niets.¹⁸³ Ik ga Broertjes erover aanspreken. De enige journalist die Piet Stoffelen opbelde om een reactie op de verklaring van Docters van Leeuwen in de rechtszaal ten aanzien van hem was Ronald Frisart.¹⁸⁴ Stoffelen verklaarde onverkort: ‘Als Docters van Leeuwen ontkent dat hij dat tegen me heeft gezegd, dan is dat het ontwijken van de waarheid.’

Bob Hiensch, voorlichter van Buitenlandse Zaken, had nova een brief gestuurd, die zij mij vandaag doorfaxten, dat het ministerie niet mee wilde werken aan de reportage over mijn zaak.¹⁸⁵ Er staat weinig bijzonders in, maar hij sluit af met de mededeling dat het ministerie bereid is ‘ook gezien de leeftijd

183 Zie bijlage 71.

184 Zie het artikel van Ronald Frisart in bijlage 71.

185 Brief van 30 mei 1996.

[p. 149]

van de heer Oltmans, in overleg te treden over een afdoeningsvoorstel.’ Wat is dat nu weer?

Erik Jurgens zei nu geneigd te zijn Docters van Leeuwen niet te geloven. Hij is verheugd over de reportage van Harm van den Berg in nrc Handelsblad van vanavond.¹⁸⁶

Aart van der Want belde dat nrc Handelsblad nog nooit zo goed was geweest. Toch klopt er van alles niet in dat artikel. Aan het einde wordt ook melding gemaakt van de bereidheid van het ministerie om alsnog een financiële regeling te treffen.

Ik belde Lakeman, die meteen weer geld rook. We spraken af dat hij zijn berekening van 1991 zou optrekken naar 1996, dat is een begin.

186 NRC Handelsblad, 31 mei 1996, zie ook bijlage 71.

1 juni 1996

Het is niet duidelijk wat het gesprek tussen Abram en Nicolaï gisteren heeft opgeleverd. Vaststaat dat er volgens mij opnieuw in de vertragingstactiek van Buitenlandse Zaken wordt getrapt. Ik moet dit vastleggen. Er is kennelijk over bedragen gesproken. Vermeer stuurde me een uitgebreid verslag van de verhoren van 30 mei en wat dat voor mij betekent.¹⁸⁷ Hij maakt meteen van de gelegenheid gebruik mij te melden dat hij mijn beschuldiging dat Van der Stoel een leugenaar is, voorbarig vindt. Vermeer kent nog steeds het volledige dossier niet. Natuurlijk heeft Van der Stoel gelogen. De hele geschiedenis met de Staat barst van dit soort gelieg.

Ik luister naar een concert van Brahms. Heerlijk, Ik zou niet weten wat ik zonder moest beginnen.

Hans Lonis gaf me een foto van Peter als klein ventje, die hij bij een bezoek aan Trees in Tilburg kreeg.

187 Zie bijlage 72.

2 juni 1996

Ik heb Beatrix geschreven wat haar minister van Staat zoal uitvreet in een rechtszaal jegens een andere onderdaan in haar koninkrijk. Omdat zij ambassadeur Romanov van de ussr zeer waardeerde, heb ik er een stukje Van der Stoel, Moskou en de Shell bijgedaan, om te illustreren hoe Max ook die ambassadeur beneden alle peil behandelde.

Leon Fleisher speelt het pianoconcert van Ravel voor de linkerhand.

[p. 150]

3 juni 1996

Carel Enkelaar is overleden. Hij zou woensdag worden geopereerd. Tijdens ons laatste gesprek klonk hij nog normaal. Schokkend bericht. We hebben zoveel meegemaakt, ook met Gerard Croiset. De tijd gaat voort. Het is zaak iedere dag dat je na je 70ste leeft, als een schat te beschouwen. Ik heb eerst Liny Enkelaar geschreven.

De top bij de nvj vandaag met Ellen Pasman, Ron Abram, Hans Verploeg en Inge Brakman was een ware ramp. De nvj was Oltmans-moe en geld-moe. De nvj'ers waren buitengewoon vijandig. ‘Ze lieten mij eerst een kwartier wachten,’ zei Ellen en pas toen ze dreigde weg te gaan, werd ze ontvangen. Toen zij de situatie uiteenzette, keek Brakman in haar papieren, Verploeg uit het raam en Abram naar een schilderij. Ellen zag het als een voorbode dat de nvj zich wil terugtrekken.

Ze waren razend over de dagvaarding van prinses Margriet. ‘Steeds meer van onze leden zijn tegen steun aan Willem,’ had Verploeg gezegd. Ze waren al even razend dat ik de ‘integere’ Max van der Stoel had aangevallen. Ellen sloofde zich uit hen uiteen te zetten waarom ik dit deed. Ellen concludeert constant dat de nvj niets van mij weet en ook niets van mij wil weten. Ook had Verploeg gezegd dat het fnv niets met mijn zaak te maken wilde hebben. Ook wilde Verploeg van geen nieuwe berekening weten, en begon hij ook weer over Persona Non Grata.

Nu waren ze weer tegen Van Vollenhoven als adviseur. Verploeg en Abram wilden bovendien dat ik de beslissing over het eindbedrag aan een adviseur zou overlaten. ‘Onbespreekbaar,’ zei Ellen zonder dralen.

Volgens de nvj zijn er onvoldoende resultaten behaald. Ellen reageerde daarop dat er op 7 mei een strategie is uitgestippeld met de nvj, namelijk dat zij zouden zorgen voor een inlegkrantje in De Journalist over de achtergronden van de zaak, en een gesprek met Van Mierlo, want anders oorlog met de bond. Maar dat de nvj zich nergens aan heeft gehouden. Zo kunnen de advocaten niet werken.

Later vanavond belde zij op en zei dat wanneer de nvj het tot een breuk laat komen, Nicolaï, Vermeer en zij mijn kant zullen kiezen. Ik realiseerde me wat haar woorden betekenden. Ellen begint ook steeds over hoe collega's op kantoor haar over de zaak aanvallen, en er vandaag zelfs Doeleman bijhaalden.

Pieter Lakeman belde dat hij no cure, no pay een nieuwe berekening zou maken.

[p. 151]

4 juni 1996

Pieter Lakeman belde. Hij adviseerde om openbaar te maken dat als mij iets zou overkomen, het proces gewoon door zou gaan, ‘want nu denken ze dat zij er vanaf zijn als jij doodgaat’. Delprat is de hort op, dus ik haalde antibiotica bij de vervanger Van Boode. Ik sukkel al dagenlang met mijn keel, het oude liedje.

De annonce over Carel arriveerde. Hij zal in stilte begraven worden. Dat wil ik ook, en in het graf van mijn ouders.

18:30 uur

Ik ben rusteloos. Ga de hort op.

21:30 uur

Het was de eerste echte zomeravond, dus ik ging naar Adonis. Ik zag eerst Alex, de indiaan, in het hoerenkwartier. Korte broek, blote benen in soldatenkisten. Hoe zal dat aflopen? Hij is twintig.

Toen kreeg ik een eindeloze blow job van een Italiaanse jongen, die me steeds mee naar huis wilde nemen. Daarna een andere jongen die veel lekkerder was en ook niet van ophouden wist, eindigend in een nummer in de fuck room.

Alfred Vierling had wat ingesproken en om hem te helpen heb ik hem een aanbevelingsbrief gestuurd aan secretaris-generaal Holthuis van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Ik heb hem uitgelegd dat Vierling absoluut niet extreem-rechts is en min of meer per ongeluk in het kielzog van Janmaat terecht is gekomen. De man heeft een goed stel hersens en verdient het om van die rechtse naam af te komen.¹⁸⁸

188 Brief d.d. 4 juni 1996.

5 juni 1996

De Wijkerslooth heeft Vermeer bericht dat hij geen ‘evenredig belang’ ziet om prinses Margriet te horen, mede bevestigd door ‘de volstrekt ongefundeerde en infame beschuldigingen van uw cliënt aan het adres van oud-minister Van der Stoel, waarvan van de zijde van de raadslieden op geen enkele wijze afstand wordt genomen.’¹⁸⁹ Je moet je afvragen of deze mijnheer echt denkt dat Max niet tot dergelijke infame streken in staat is, of maar doet alsof.

Intussen kwam uitgerekend vandaag bij Vermeer de eis binnen in de zaak Cremer en het ticket naar Hongarije. Ik moet binnen 48 uur betalen. Het lijkt wel gecoördineerd door de rode

189 Zie bijlage 73.

[p. 152]

knop (zonder spoken te willen zien, maar bij deze basterds is alles mogelijk). Ik heb het naar Ellen gebracht die bij Bronwasser Incasso een uitstel tot 13 juni heeft kunnen bedingen.

Aart heeft het telefoonnummer van de secretaresse van Van Vollenhoven kunnen achterhalen, het was een heidens karwei hem te pakken te krijgen. Ik heb Pieter van Vollenhoven een fax gestuurd en hoop maar dat hij het wil doen.¹⁹⁰

Ik ben klaar om naar New York te gaan. Dit is mijn manier om mijn 71ste verjaardag te vieren. Alleen. Ik ben nog steeds van mening dat het een eerlijker manier van leven is. Ups en downs en verplichtingen waar we niet aan kunnen voldoen vermijden.

Ellen las om 19.30 uur - nog steeds op kantoor - een antwoord aan De Wijkerslooth voor. Het was niet sterk. Morgen ontmoet zij Verploeg over de affaire Hagen.

190 Zie bijlage 74.