Memoires 1995-B

[p. 9]

Amsterdam

1 juli 1995

Westerkade

Iemand van de Indonesische ambassade belde om me te complimenteren met het artikel over Bung Karno in hp/De Tijd.

Ik besprak met Arendo Joustra het dilemma waarvoor ik sta. Moet ik er wel of niet mee akkoord gaan dat Pieter Broertjes als getuige wordt opgeroepen? Arendo reageerde mild. Hij adviseerde me het Pieter zelf te vragen. Zelden ben ik in een positie geweest zo'n grote gunst te moeten vragen.

Sicco Mansholt (86) is overleden. Ik mocht die man.

De Amerikaanse tennisser Jeff Tarango is het veld van Wimbledon afgemarcheerd na ruzie met de scheidsrechter Bruno Rebeuh. Hij weigerde simpelweg verder te spelen tegen Alexander Mronz. Hij vond Rebeuh de corruptste scheidsrechter die hij ooit had meegemaakt. Tarango's vrouw Benedicte maakte het vervolgens nog bonter door later de scheidsrechter een klap in zijn gezicht te geven. Wimbledon was geschokt. Tarango is geschorst.

De Zuid-Afrikaan Wayne Ferreira kreeg straf vanwege vloeken. Hij zei simpelweg tegen de scheidsrechter dat hij een Afrikaans scheldwoord gebruikte. Ik verlies vandaag te veel tijd met Wimbledon.

Wim Verkade belde. Hij was in Heemstede vanwege het signeren van een boekje over Merdeka in Indonesië. Hij vertelde dat boekhandel Blokker in Heemstede uit de computer opviste dat Persona Non Grata was uitverkocht. Ik moet Paul de Ridder inlichten.

2 juli 1995

Ik heb vanochtend eerst een artikel over Beatrix en Bentinck afgeleverd bij Santegoeds. Ze zullen ervan lusten, de klootzakken. Eigenlijk wil ik niet naar het aids-diner vandaag. Ik zou rustig thuis willen blijven, net als gisteren, de hele dag, met teveel tennis.

Oud-ambassadeur Sukrisno belde. Hij dacht dat Sukarno in september 1957 voor het eerst over geleide democratie sprak, maar ik verzekerde hem dat het al in januari van dat jaar was.

[p. 10]

Er volgde een lang gesprek, waarvan ik hoop dat de bvd het heeft opgenomen.

Arendo Joustra belde dat mijn artikel over Sukarno wat hem betreft ook in Elsevier had kunnen staan.

Ik belde Pieter Broertjes om 12:00 uur tevergeefs. Hij was bezig, maar belde mij om 13:15 uur kort terug dat hij vanavond thuis zou zijn. Ik zei dat ik dan bij het aids-diner zou zijn. Ik doe het expres zo, een beetje gemeen, want ik heb een fax klaarliggen voor morgenochtend, waarmee ik hem zo subtiel mogelijk met de rug tegen de muur spijker.

22:30 uur

Ik ben gevlucht, want het aids-feest ontaardde in een hossende bende met gelal en gebral. Het begon best aardig. Op de gang ontmoette ik Van der Klaauw. Ik was heel vriendelijk, maar ik dacht: valse lul. De tent op de Dam voor het aids-diner was door Joop van den Ende neergezet. Robert Halewijn, de vriend van Evert Santegoeds, kwam Frits Salomonson, de homoseksuele advocatenvriend van Beatrix en Claus, voorstellen. Helen Hissink van Privé vertelde me dat de rvd had gebeld. Margriet had om foto's met mij gevraagd. Nu willen ze weten hoe beschadigend het is geweest.

De zogenaamde haute volée was aanwezig, een totale ramp. Kende er dus nagenoeg geen hond. Liesbeth List zong en er waren nog wat beroemde personen, van wie ik het bestaan niet kende. Ik kocht toch maar een lot van 75 gulden en won een kist bier, die ik heb laten staan omdat ik geen bier drink. Duizend gasten maal 75 gulden voor de loterij leverde nog eens 75.000 gulden op.

Het probleem dat ik met deze hele affaire heb, is dat ik het geen welgekozen formule vind voor een zo afschuwelijke ziekte als aids.

3 juli 1995

Heb Pieter Broertjes toch maar een fax gestuurd over zijn mogelijke getuigenverklaring in mijn zaak over wat Margriet gezegd zou hebben.¹ Ik heb benadrukt dat Arendo Joustra en Erik Jurgens mij adviseerden hem te overtuigen van het belang van zijn getuigenis.

Hans van der Voet van de rvd heb ik maar even gemeld dat we Margriet gaan oproepen. Ik heb meteen ook van de gelegenheid gebruikgemaakt hem te herinneren aan mijn verzoek Jessa

1 Zie bijlage 1.

[p. 11]

van Vonderen te spreken. Heb er ook nog eens een verzoek voor een interview met prins Bernhard bijgedaan.

Time brengt een artikel over de schurk George Soros (64), een Hongaarse Jood, die 11 miljard dollar beheert.² Hij schijnt behoorlijk verdiend te hebben aan de val van de ussr, een stunt die Lurvink ook wilde uithalen.

René Zwaap belde dat hij niet naar de bijeenkomst van de rvd over het bezoek van Beatrix aan Indonesië mag komen. Hij bedenkt dan niet aan Martin van Amerongen te vragen daar protest over in te dienen.

2 Time, 10 juli 1995.

17:15 uur, trein Den Haag-Amsterdam

Ik was bij de bijeenkomst van de rvd. Ik was al bijna omgedraaid toen ik zag dat Story niet op de lijst stond, maar Privé en Henk Hofland (voor de vpro nota bene) wel. Ik besloot daarom te blijven. Iem Roos was er, en ook Jesse van Vonderen, die me begroette met ‘éminence grise’.

Beatrix gaat niet naar het graf van Sukarno in Blitar, waarmee ze de brief van generaal Pamoe Rahardjo namens Suharto, naast zich neerlegde. Zij zal kransen gaan leggen op de begraafplaats van gesneuvelde Nederlanders in Djakarta. Ze begrijpen er dus nog altijd niets van in Den Haag.

Er mogen 25 journalisten mee, en schrijvers voor bladen gaan voor op freelancers. Evert Santegoeds moet dus freelance achter mijn naam in het colofon weghalen. Ook als ik niet geaccrediteerd ben, kan ik Soerabaja, Djokdjakarta, Balikpapan, Palembang en Padang meemaken. Eens kijken waartoe Santegoeds bereid is. Ik moet morgen ook meteen achter mijn visum aan bij Alatas.

Westerkade

Broertjes heeft niet teruggebeld. Arendo belde op vanuit Brussel en vroeg hoe het was gegaan, dus ik heb hem alles verteld. Hij dacht dat Broertjes de uitspraak van Van Vonderen wel zou gaan bevestigen. Ik hoop het maar.

Greg Rusedski tegen Sampras vond ik zo spannend dat ik naar The Golden Girls overschakelde; de wedstrijd was te spannend om te volgen. Uiteindelijk won Pete Sampras de derde game met 7-5. Helaas, want Greg was mijn man. Rusedski raakte in botsing met dezelfde scheidrechter als Tarango gisteren.

[p. 12]

22:00 uur

Ik belde lang met Peter, nadat ik Edwin had gevraagd of hij meer geld nodig had. Ik zal Peter 250 gulden extra sturen. Hij had me een kort briefje geschreven dat hij zichzelf probeerde te disciplineren. Hij begon ook in Soul Mates, wat ik hoopte dat hij zou gaan doen. Hij zei dat Edwin of de poezen er niets mee te maken hadden dat hij nog niet naar Nederland gekomen was.

Pieter Broertjes had een boodschap op het antwoordapparaat achtergelaten. ‘Ik sta niet te juichen dat ik zal moeten getuigen,’ zei hij. Ik belde hem meteen terug en legde het wezenlijke van de zaak uit. ‘Ja, maar wat wij hadden was een privégesprek,’ antwoordde hij, waar hij gelijk in had. ‘Wat antwoord ik als Van der Voet en Brouwers, die komen lunchen in het Amstel Hotel, vragen, wat ik met Oltmans heb?’ Hij vervolgde: ‘Misschien is het een goede les dat ik in deze functie nog voorzichtiger moet zijn.’

‘Hoe kan ooit de waarheid in mijn gevecht boven water komen als niemand ooit wil herhalen wat men heeft gezegd, ook in privégesprekken?’ reageerde ik.

Intussen begon hij de verklaring van Margriet af te zwakken en zei nu (in tegenstelling wat hij drie weken geleden in mijn boek schreef) dat de prinses alleen maar gezegd zou hebben: ‘Hoe zat het ook weer met Oltmans?’ Ik wees hem hierop, toen zei hij: ‘Willem, je was jarig, en ik wilde je een hart onder de riem steken.’

Later belde Arendo. ‘Ik heb vanavond nog eens je Sukarnoartikel gelezen. Je bent al die jaren eigenlijk vervolgd, terwijl je gewoon je werk deed. Zoiets kan nu niet meer. Die hoofdredacteuren waren toen verschrikkelijk.’ Hij adviseerde me notarieel vast te leggen dat mijn Memoires alleen met namenregister mogen uitkomen.

Ook Erik Jurgens belde me nog laat. Hij gaat een straffe brief naar Vermeer sturen. Hij vindt dat Vermeer me met zijn lang-zaam-aan-beleid ernstig benadeeld. Als hij in februari al naar Den Hertog was gegaan, was volgens Erik nu de zaak de wereld uit geweest. Dat zou wel eens waar kunnen zijn.³ Vermeer is een tikkie gaga. Nadat ik uit Djakarta terugkeerde, duurde het zes weken voor ik hem kon spreken. Erik vertelde verder dat op Buitenlandse Zaken onderzocht werd of advocaat Den Hertog buiten zijn boekje was gegaan en dus op eigen initiatief negatief tegenover mij heeft gehandeld.

3 Nu, in 2003, lijkt me die veronderstelling van Jurgens dwaas.

[p. 13]

4 juli 1995

Ik heb Pieter een fax gestuurd of hij bij de lunch vandaag met Hans van der Voet en Eef Brouwers hen niet eens kan vragen of zij veertig jaar treiteren ook niet genoeg vinden.

Arendo zei gisterenavond dat hij het tijd vond dat journalisten nu eindelijk eens een beetje solidariteit met mij zouden tonen. Ik deed tenslotte gewoon mijn werk.

Ik was geschokt toen de secretaresse van Vermeer belde. De brief aan rechter Punt had niet in de computer gezeten, of ik mijn exemplaar aan haar wilde faxen. Ik maakte duidelijk dit amateurisme van een hoog niveau te vinden, maar ik maakte van de gelegenheid gebruik Van der Voet toe te voegen aan de serie getuigen. Dat was tenminste iets positiefs. Wat maakt Vermeer er een troep van.

Morgen komen Story en De Groene Amsterdammer uit, en nos-radio had Papieren Tijger gebeld dat ze me willen interviewen. Toen ik om 22:30 uur van Adonis thuiskwam, stond er een boodschap van Pieter Broertjes op het antwoordapparaat. Hij was nog op de redactie, waar ik hem terugbelde. Wat hij vertelde was verbijsterend. Tijdens de lunch met Van der Voet en Brouwers was ik ter sprake gekomen. ‘Beloof eerst dat je aan niemand zal vertellen wat ik je nu zeg,’ aldus Pieter. Volgens Hans van der Voet had ik Kok beledigd door hem te verwijten dat hij niets in mijn zaak wilde doen. Kok was geen Lubbers. Van der Voet wilde niet opnieuw zijn nek voor me uitsteken, net als in 1994, nadat ik de brochure over de reis van Beatrix naar Suharto had geschreven. ‘Jij bent een masochist. Je blijft je belangen schaden,’ zei Pieter.

‘Nee,’ antwoordde ik, ‘ik verdom het om zoete broodjes te bakken.’

Beatrix heeft haar buik al vol van de reis, eigenlijk door mijn pamflet, wat alles nodeloos compliceert.

‘Waarom heb je die brochure niet achteraf geschreven,’ vroeg Broertjes ook nog.

‘Omdat de majesteit zelf in haar Kerstrede sprak over kletsen achteraf over eens gemaakte fouten.’ Maar dat had ik in het pamflet ook duidelijk gemaakt, dus Broertjes had mijn tekst duidelijk niet gelezen. Maar Van der Voet zou me niets in de weg leggen, wist Broertjes te vertellen, als mij een visum wordt verstrekt door Djakarta. Maar dat is nu net het probleem. In Djakarta zal Van Roijen of een ander van Buitenlandse Zaken zich inzetten om te voorkomen dat ik een visum krijg. Ambassadeur Kadarisman in Den Haag wacht bovendien op groen licht van de rvd.

[p. 14]

‘Iedereen is van mening dat aan jouw zaak een einde moet komen. Eef Brouwers ook. Hans van Mierlo is de enige die het erdoor kan drukken. Het lijkt wel of de anti-Oltmansmentaliteit in Den Haag is ingebrand.’ Ze hebben ook gesproken om me een dubbele aow te geven, maar dat vind ik een belachelijk idee.

‘Je moet nu vertrouwen hebben in Van Mierlo en wat je vrienden bereiken, en geen kutbriefjes meer schrijven,’ zei Pieter. Maar dat heb ik in de verste verte niet gedaan!

‘Je moet nu onderhandelen,’ was Pieters advies, ‘of je zult procederen tot je doodgaat, of je treft een regeling, maar dan wel bek houden.’

Pieter zei het niet eens te zijn met Van der Voet dat hij een verband legde tussen mijn pamflet over de reis van Beatrix en het ontvangen van een visum.

Na dit gesprek met Pieter heb ik meteen Kok een brief gestuurd om mij te verontschuldigen, in de hoop dat hem dit een beetje gunstig stemt.⁴ Van der Voet had Pieter gezegd dat hij Kok misschien nog op andere gedachten kon brengen. Aanstaande maandag gaat Pieter met Kok spreken. Dat zal ik zelfs Arendo niet zeggen.

4 Zie bijlage 2.

5 juli 1995

De zoon van Vermeer heeft een been gebroken, dus de vakantie gaat niet door. Dat komt goed uit. Vermeer heeft het verhoor van Margriet per brief officieel aangekondigd bij de rechtbank, de rvd en de landsadvocaat.⁵

Het was ineens zes uur, toen ik met Wimbeldon aan, de brief aan Van der Voet had getikt.⁶ Ik heb hem gevraagd of de rvd vrijwillig een aide memoire naar de Indonesische ambassade stuurt, of dat ik dit via een kort geding moet afdwingen. Een vriendelijk briefje, met mijn voorkeur het zonder de rechter te regelen, maar de keuze is aan hem. Om mijn kansen te vergroten heb ik ook de Indonesische ambassadeur een brief geschreven, of hij Van der Voet niet wil zeggen dat ik een visum kan krijgen.⁷

Het artikel van René Zwaap in de Groene is prima.⁸ Martin van Amerongen gaf me vijftien exemplaren van dit nummer. Ik stuurde het meteen een aantal mensen toe.

5 Zie bijlage 3.

6 Zie bijlage 4.

7 Zie bijlage 5.

8 Zie bijlage 6.

[p. 15]

Het nos Journaal liet zien hoe rechter Punt aan Sorgdrager een rapport aanbood waarin wordt gepleit de rechtspraak sneller te laten verlopen.

6 juli 1995

Story is verschenen met mijn drie pagina's over Claus. Het kwam als een mokerslag aan. Terwijl ik zorgvuldig een vragende stijl heb aangehouden, heeft Evert Santegoeds gewoon alles veranderd in vaststaande stellingen. Ik zat op de fiets en voelde me helemaal naar worden. Hoe kan je zo samenwerken? Ook is er van alles geschrapt.

Vischjager heeft al drie keer gebeld. Hij had gesproken met Eef Brouwers, en met de visumman van de Indonesische ambassade. Die had gezegd dat Indonesië mij er niet bij wilde hebben. Ik weet zeker dat Indonesië slechts gevolg geeft aan een verzoek uit Den Haag. Ik zal het dus toch via de rechter moeten afdwingen. Ik heb Vischjager gezegd zich niet met mijn zaak te bemoeien. Ik zal de komende tijd niet met hem praten. Zielig, maar die man heeft geen controle over wat hij doet of denkt. Ik sprak met Erik Jurgens. Hij had nog niets gehoord van Buitenlandse Zaken. Hij zei dat Van der Voet ongelijk had om brochure en visum te koppelen, en dat hij wel degelijk een aide memoir naar de Indonesische ambassade moet sturen. ‘Maar het was niet handig om die brochure te schrijven.’ Altijd is ‘niet handig’ weer het argument. En dan zegt Beatrix met Kerstmis: ‘Dat iets fout was, is wijsheid achteraf.’ Niets achteraf! Ik zeg al vooraf dat het fout is. Ik heb dit nog eens duidelijk aan Jurgens geschreven met kopie aan Buitenlandse Zaken en Pieter Broertjes.

Ik heb Jan Marijnissen geïnformeerd over de stap van Suharto via generaal Pamoe Rahardjo om Beatrix ertoe te bewegen bloemen te plaatsen op het graf van Sukarno. Ook heb ik hem duidelijk gemaakt dat het Sukarno-Hatta-monument symbool staat voor de onafhankelijkheid, en of Beatrix daar ook geen krans kan leggen. ‘Kransen zijn niet duur,’ zei Jan. Als erkenning een krans plaatsen is, is dat toch het minste wat ze daar kunnen doen. Laten we zien wat die klootzakken nu van plan zijn. Ik doe mijn uiterste best - voor Nederland - er meer uit te halen. Hij zei er vragen over te zullen stellen en belde me korte tijd later terug om ze voor te lezen.⁹

Evert Santegoeds heeft de rvd een fax gestuurd om duidelijk te maken dat hij ervan uitgaat dat ik geaccrediteerd ben voor

9 Zie bijlage 7.

[p. 16]

het bezoek van Beatrix aan Indonesië, en dat hij wacht op de reisgegevens.¹⁰

10 Zie bijlage 8.

Trein naar Bussum

Het wordt steeds erger. Een schilder bij een huis roept mijn naam, en ook een stationschef, een indo met schouderlang haar, sprak me aan bij mijn naam. De ‘bekendheid’ neemt toe. Vanavond zei ook bisschop Muskens van Breda, die vroeger in Indonesië werkzaam was, dat Nederland nu eindelijk Bung Karno moet eren. Ik heb kennelijk toch wat op gang gebracht met mijn artikel in hp/De Tijd.

21:40 uur, trein naar Amsterdam

Gezellig een paar uurtjes met Aart van der Want zitten praten. Aart beschreef me de heisa op zijn kantoor, de worsteling om de macht op alle niveaus, het mes in de rug steken, de leugens en de stress, die groter is dan bij Rothmans. Ik was onder de indruk van wat er zich allemaal afspeelt op zo'n kantoor. Een levende hel.

Hij dacht ook dat hp/De Tijd zich nu uitbetaalde, gezien de reacties van Marijnissen en Muskens. Er is door de bisschoppen een brief geschreven met een oproep tot verzoening. Niet de schrijfsels van Vlasblom veroorzaakten dat de bisschoppen van hun kont afkwamen. Ik moest het doen, de verschoppeling driehoog-achter in de Jordaan, met een minimumuitkering.

7 juli 1995

Ik belde vanmorgen met Joesoef Isak. Het boek lag stil wegens geldgebrek. Hij had hp/De Tijd nog niet en wist niets van de brief van de bisschoppen. Hij had nog steeds het adres van Kartika niet, en had Sukmawati een brief gestuurd over wat er in de brochure staat. De klootzakken zijn bang dat ik hun vader verraad.

De vragen van Marijnissen over bloemen van Beatrix voor Sukarno staan keurig in De Telegraaf, dus dan schrijft geen enkele andere krant erover. Het oude spelletje van de bvd.

Ik ging bij hp/De Tijd langs. Auke Kok zei dat zondagavond op de vpro Bolkestein had gezegd dat er een herwaardering van Sukarno nodig was. Een andere redacteur bij hp/De Tijd zei: ‘Bisschoppen moeten zich niet met politiek bemoeien.’ Ik antwoordde: ‘Maar Muskens heeft daar jarenlang gewoond, natuurlijk doet hij zijn bek open.’

[p. 17]

Auke Kok heeft mij intussen bij de rvd voor de reis van Beatrix naar Indonesië als medewerker van hp/De Tijd geaccrediteerd. Timmer van de rvd had hem gezegd dat Van der Voet mij aanstaande maandag gaat bellen. Dat is als Pieter Broertjes bij Kok is geweest. Het zal mij benieuwen.

Lies van Papieren Tijger spoorde het adres van Muskens op. Ik schreef hem blij te zijn met de brief van de bisschoppen en vroeg hem mij die brief toe te sturen.¹¹

Time heeft een verhaal over Cyberporn.¹² Het gaat over hoe booming porno in Amerika is. Voor 4 dollar zijn de meest wilde seksfilms te huur. Alle afwijkingen zitten erbij: hardcore seks, pedofilie, bondage, sadomasochisme en seks met dieren. Bovendien is porno sinds enige jaren beschikbaar via het wereldwijde web voor computers. Er zijn al studies gemaakt hoe dit in zijn werk gaat, bijvoorbeeld in de studie: Marketing Pornography on the Information Superhighway.¹³ Daaruit blijkt dat niet minder dan 98,9 procent van de pornoconsumenten online mannen zijn.

Newsweek verdiept zich in de Russisch-Amerikaanse samenwerking in de ruimtevaart.¹⁴ Zolang honderden miljoenen mensen creperen van de honger en armoede, blijf ik deze experimenten verspilling vinden.

Story heeft me nu ook geaccrediteerd voor het komende World Forum in San Francisco, van 27 september tot en met 1 oktober. Ruud Lubbers had me aan het exacte adres geholpen, waar ik me kon aanmelden.

Ik heb ambassadeur Kadarisman geschreven dat ik mijn best doe Beatrix een krans te laten leggen en te hopen dat ik een visum kan krijgen voor de reis.

11 Zie bijlage 9.

12 Time, 3 juli 1995.

13 Marty Rimm, Marketing Pornography on the Information Superhighway: A Survey of 917,410 Images, Descriptions, Short Stories, and Animations Downloaded 8.5 Million Times by Consumers in Over 2000 Cities in Forty Countries, Provinces, and Territories.

14 Newsweek, 10 juli 1995.

14:00 uur

Ivanišević speelt tegen Sampras. Dat wordt wat. De hemel mag weten hoe dit afloopt. Daarna Agassi tegen Becker. Ik denk dat de finale tussen Agassi en Sampras zal zijn., al hoop ik dat Agassi tegen Ivanišević zal spelen. Becker haalt het niet, hij is niet goed genoeg.

Wie weet heeft Ivanišević een kans? Hij verloor de eerste set met 9-7 in een tiebreak. Heel jammer. 7-6, en dit heeft invloed

[p. 18]

op Ivanišević. Hij is soms te slordig. Minder vinnig dan Sampras. De tweede set won hij met 6-4, maar hij verloor de eerste game van de derde set door pure nonchalance. Ivanišević verloor de derde set, 6-7, 6-4, 3-6. En nu? Zal Goran zijn concentratie herwinnen en de winnende stemming hervatten? Ik raak er depressief van. Ik wilde dat hij zou winnen. De bbc-commentator heeft gelijk: het is een spel waar mentale stabiliteit uiteindelijk uitbetaalt. Sampras heeft er meer van.

Je kunt het gemene karakter van Sampras aflezen als hij keihard - maar nodeloos - smasht. ‘The modern coach is more of a psychologist than a technician,’ zegt de commentator terecht. Ivanišević sloeg dertig aces, tegen achttien voor Sampras. Het is nu 3-3 in de vierde set en ik denk dat Goran deze wint. Of hoop ik dat gewoon heel erg?

Becker tegen Agassi is teveel spanning voor een middag. Ik stop na deze wedstrijd. Sampras slaat uit en de bal wordt ingegeven. Vuile wereld. Sampras won de vijfde set met 6-3. Het is gemeen. Misschien heeft de Amerikaanse tennisser Tarango gelijk dat dit spel verpest is.

20:30 uur

Ik belde met Peter. Hij vond het artikel in hp/De Tijd uitgebalanceerd en geweldig. Hij leek er zelfs trots op. Gisteren had hij acht brieven tegelijk gekregen. Absurd. Hij zei dat heel Zuid-Afrika maandag plat zou gaan door stakingen. Zonde van dat land. Ik zei hem dat er wat bankbiljetten naar hem onderweg waren, inclusief een van 100 dollar, en vroeg hem of hij nog scheermesjes nodig had. Wat doet Edwin voor Peter? Ik zal er nooit iets van begrijpen.

nrc Handelsblad komt tenminste nog met een uittreksel van de brief van de bisschoppen, waar Sukarno zorgvuldig uit werd weggelaten. De Volkskrant deed vrijwel niets.

Ik belde met Ed, die erg hoestte in de telefoon, wat me zo irriteerde dat ik tegen hem snauwde. Maar hij bleef maar hoesten en had blijkbaar weer een astma-aanval. Ik voelde me zo schuldig en naar dat ik hem meteen een briefje schreef om me te verontschuldigen.

8 juli 1995

Ik lees een oud interview met Sicco Mansholt.¹⁵ Er staat zoveel in wat ik hetzelfde zie. Rottenberg, een jongentje dat eigenlijk niets weet. Maar Kok is hetzelfde. Ook al maakte ik excuses

15 De Groene Amsterdammer, 22 maart 1995.

[p. 19]

aan Kok, wat ik schreef was waar. Mansholt over de ‘idiote zelfoverschatting’ is precies wat dit land kenmerkt, en natuurlijk stelt Nederland niets meer voor. Dat weten ze in Djakarta ook. Waar Mansholt zich aan ergerde, was het falen van het socialisme. Begrijpelijk, maar een kind begrijpt dat het kan terugkomen, nee moet, nee zal terugkomen. Zelfs een andere vorm van democratie komt ter sprake. Hij heeft het nog niet over het einde van de democratie, maar dat staat voor mij al vast. Ik ben dankbaar dit gesprek te pakken te hebben.

De Volkskrant publiceert mijn brief, maar de vermelding van mijn brochure bij de Papieren Tijger, werd er zorgvuldig uitgehaald.¹⁶ Ook andere bronnen zijn weggehaald. Broertjes presenteert zich altijd weer als de ‘ware vriend’. Hoe kan je een krant serieus nemen of respecteren, die zulke geniepige dingen doet?

Nico Buis wordt waarschijnlijk de nieuwe directeur van de bvd.¹⁷ Zou er nu eindelijk een behoorlijke man bij de bvd zitten? Maar waarom staat dit wel op de voorpagina van De Telegraaf en heeft de Volkskrant niets?

Joost Bloemsma van Spectrum wil het Sukarno-manuscript dat ik in Djakarta schreef, uitgeven. Ik belde met Hans Beynon. ‘Ik zou het zeer belangrijk vinden als tijdens het staatsbezoek aan Indonesië wat aan Sukarno wordt gedaan,’ aldus de voormalige Indonesië-specialist bij de Volkskrant. Waarom schrijft hij dit dan niet in zijn krant? Ik heb Beynons uitspraak aan Broertjes doorgegeven.

Mijn dagboeken tot en met september 1980 gaan overmorgen naar de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Eindelijk weer plaats op de boekenplanken. Weer een verdere amputatie van mijn schat, mijn treasure of mind and memory. Weg, voor altijd. En zullen ze mijn levenswerk echt nooit vernietigen?

16 De Volkskrant, 8 juli 1995, zie bijlage 10.

17 De Telegraaf, 8 juli 1995.

9 juli 1995

Ben nog laat de hort op gegaan. Bij een wassende maan wil iedereen. In Argos was ‘een oude slaaf’ (look who is talking) die zich aan mijn voeten gooide en mijn Frye boots omarmde (maar hij likte ze niet, zoals anderen soms doen, verstandig). Er waren ook jonge slaafjes, zonder kleren, alleen met leren tuigen aan. Heb alleen met een bepaalde bonkerige kerel gevreeën, verder niets.

Ben om 02:30 uur naar huis gegaan. Een onweer naderde. Ik dacht aan mijn vader op zijn zeventigste, die toen keurig met

[p. 20]

mijn moeder een bungalow in Huis ter Heide bewoonde met twee Maltezer leeuwtjes.

Ik had Vischjager flink op zijn donder gegeven omdat hij met de visumman van de Indonesische ambassade was gaan praten. Nu durft hij al dagen niet meer te bellen. Kwaad geweten, bange kwezel.

Becker wint de eerste set tegen Sampras, 7-5 in de tiebreak. In de tweede set is Becker gebroken, 2-1.

Paul Arnoldussen wijdt in Het Parool een column aan een discussie op de universiteit tussen Wim Klinkenberg en Bart Tromp. Wim is ‘een oude bolsjewiek,’ en hij wordt ‘nauwelijks meer serieus genomen.’ Je kunt iedereen de grond in schrijven als dat je vooropgezet doel is. Ik ben het flagrant oneens gewest met Klinkenberg over Gorbatsjov, die hij als reddende engel beschouwde en ik als een ramp. Maar Wim is daarnaast iemand om tot zijn laatste adem serieus te nemen, ook als je het op punten niet eens bent. Het is waar dat zijn fundamentele ideologie hem soms scheen te verhinderen de realiteit opnieuw te bezien. Alhoewel, voor hem was Gorby een vernieuwende verademing. Voor mij had Gorbatsjov het effect van antibiotica. Hij genas, maar vernietigde tegelijkertijd veel te veel positieve kanten van het marxisme-leninisme. De geschiedenis zal het uitwijzen. Misschien krijgt Wim gelijk.

Er kwam een brief van Peter. Edwin is tien dagen naar Grahamstown wat Peter wat tijd voor zichzelf geeft. Hij wil graag een kopie van de foto in Nieuwe Revu van mij op het paaltje.

Er kwam ook een briefkaart van Karina Sukarno, die nu een appartement heeft aan 150 East 39 Street in New York City.

Dankzij mijn abonnement op de Sowetan kan ik volgen wat er in Zuid-Afrika echt speelt. De controverse tussen Mandela en Buthelezi over de mate waarin KwaZulu-Natal autonomie zal behouden, duur voort.¹⁸ Mandela wil dat de Chiefs, die traditioneel de leiders zijn van de plaatselijke bevolking, worden betaald door de centrale overheid, waarmee de centrale overheid ook grip krijgt op hun optreden. Buthelezi vindt dat de betaling en aansturing van de Chiefs in handen moet blijven van de provincies. Ook Howard French berichtte hierover in de International Herald Tribune.¹⁹ Gatsha Buthelezi zal het misschien op den duur afleggen, maar ik hoop voor hem dat hij dit niet meer zal meemaken.

Geen inspirerende wedstrijd. Boris lijkt de soep in te gaan.

18 Sowetan, 15 juni 1995.

19 International Herald Tribune, 3 juli 1995.

[p. 21]

McEnroe verwachtte het al. Becker is er niet diep van overtuigd dat hij van Sampras kan winnen.

Hans Beynon publiceerde Verboden voor honden en inlanders, uitgegeven door Jan Mets.²⁰ Hij kreeg natuurlijk een big write up in Vrij Nederland, een publiciteit waar ik al veertig jaar naar kan fluiten. Alleen een Indo zal die titel bedenken. Ik belde hem. Hij zou me zijn boek sturen. Zo zie je, het zet zoden aan de dijk om een leven lang zoete broodjes te bakken met het establishment en water bij de wijn te doen, zoals Beynon of Hofland.

Ik stuur ook zeven of acht knipselboeken naar de Koninklijke Bibliotheek. Het geeft me hier wat ruimte. Ik kan nu bijna niets meer naslaan. Gelukkig komt Hans Lonis me morgen helpen met de dozen.

20 H.C. Beynon, Verboden voor honden en inlanders. Indonesiërs vertellen over hun leven in de koloniale tijd, Jan Mets, Amsterdam 1995.

19:30 uur

Ik ben weggegaan, ik kon het niet langer aanzien. Het was eigenlijk helemaal geen leuke wedstrijd. Trouwens, die twee mannen zijn toch niet mijn favorieten.

10 juli 1995

Ik heb de Volkskrant (en beschermheer Broertjes dus) een ultimatum gezonden dat, wanneer ze mijn brief niet alsnog ongecensureerd publiceren, ik de zaak zal voorleggen aan de Raad voor de Journalistiek.²¹

Er schijnen Dutchbat militairen in Bosnië gevangen te zijn genomen. De Bosnische Serviërs zijn bezig Srebrenica, door de vn en ons beschermd, onder de voet te lopen. Lekkere boel. President Chirac schijnt de vn te hebben aangeboden de stad (namens de vn) met militair geweld te willen terug veroveren. Hans Lonis kwam helpen met de dozen voor de kb, en had een grote bek want hij vond dat Ad Leerintveld ook moest sjouwen. Ik werd razend. Ik zei dat hij weg moest gaan en dat ik het zelf zou doen. Hij bleef. Altijd hetzelfde, omdat ze je een dienst bewijzen, hebben ze meteen een grote bek. Maar niet bij mij. Ad bleef voor een kopje koffie.

Ik heb trek, maar ik moet vasten.

21 Zie bijlage 11.

Trein naar Den Haag

De nieuwe wereld is vooral een wereld van nieuw denken. Het verhaal in Newsweek over biseksualiteit - waar ik nooit iets

[p. 22]

van begrepen heb - is een geweldig voorbeeld, vol nieuw vrijheidsdenken.²²

Jann Wenner van Rolling Stone verliet zijn vrouw voor een vriend. Ook James Dean wordt genoemd als biseksueel, waar ik via de jongen die indertijd met hem samenwoonde, Bill Bast, meer over te weten ben gekomen. Bill was full blown gay in die relatie en heeft nooit als Dean gedaan alsof hij misschien ook een beetje hetero was. Sommige onderzoekers zijn heilig overtuigd dat biseksualiteit in de genen zit. Freud wordt geciteerd, die gezegd zou hebben: ‘we are all bi; he thought exclusive heterosexuality was a problem.’ Ik zal eens mijn mening over seks en homoseksualiteit voor eens en altijd formuleren en vastleggen en waarom ik heb gehandeld als ik deed.

22 Newsweek, 17 juli 1995.

Poffertjeskraam

Het uitgeven van mijn Sukarno-boek door Joost Bloemsma, blijft door mijn hoofd spoken. Ik moet Joost eerst een brochure sturen.

Trein naar Amsterdam

Heb in Den Haag de presentatie van Hans Buddingh's boek De geschiedenis van Suriname bijgewoond.²³ Afgezien van het feit dat Hans een aftrekkerssmoel heeft en hij een enge man is, vertrouw ik zijn credentials niet. Ik heb geen enkel bewijs, maar mijn zesde zintuig zegt me dat hij als Raymond van den Boogaard en anderen, met organisaties als inlichtingendiensten onacceptabele contacten onderhoudt. Herrenberg komt maar één keer voor in zijn boek. Dan weet je al bijna hoe laat het is.

Van Mierlo kwam niet vanwege de crisis in Bosnië. Er was wel een mejuffrouw Koekoek samen met nog een kloot van Buitenlandse Zaken. Joost Bloemsma was er met redacteur Patricia van der Haak (een gek die zelfs het voorpaginaverhaal van hp/De Tijd niet had gelezen). Nu wordt het geen Prisma, maar een reuzenpocket. Ze dachten aan 180 pagina's terwijl het eerst nog een ‘echt boek’ zou worden.

Sjoerd de Jong van nrc zei dat ik hem in Persona Non Grata had genoemd, waar hij nog steeds voor wilde bedanken. Hij deed alsof hij blij was genoemd te zijn. Vincent Mentzel: ‘Ga je mee naar Indonesië?’ ‘Natuurlijk.’

De Surinaamse ambassadeur, een Hindoestaan, leek me aardig. Hij wist niet of ik op de zwarte lijst voor Paramaribo stond. Hij loog waarschijnlijk.

23 Hans Buddingh', De geschiedenis van Suriname, Het Spectrum, Utrecht, 1995.

[p. 23]

Doezelend in de trein bedacht ik me dat het raadsel ‘dood’ me ervan weerhouden had nieuw leven op de wereld te zetten. Is de rit van het leven het waard om op een dag naar lucht te happen en als mam en Theo te stikken?

We staan ineens stil. Een gek heeft aan de noodrem getrokken.

Westerkade

Een meisje van de Volkskrant belde om erop te wijzen dat het een vaste regel bij de redactie was, om briefschrijvers nooit naar hun eigen werk en eigen uitgevers te laten verwijzen, dus daarom was Papieren Tijger uit mijn brief geschrapt. Maar waarom er nog niet over de brochure geschreven is? Jan Tromp zou misschien over mijn brochure schrijven. Dat hoor ik al twee maanden. Ik vroeg ook waarom zij nauwelijks iets hadden geplaatst over de brief van Muskens, terwijl nrc Handelsblad zaterdag opende met de bisschop van Breda en een interview had op pagina drie. En de Volkskrant heeft niets, zelfs vandaag niet.

‘Er is net een redacteur van ons terug uit Indonesië en die komt met een serie achtergrondverhalen,’ verweerde het meisje zich.

‘Ja, maar waarom meldt de Volkskrant niet gewoon het nieuws, of weten jullie niet wat nieuws is?’ Ik stelde voor komende zaterdag de hele brief van de bisschoppen af te drukken. Ze bleef stil.

Er stond een boodschap van Evert Santegoeds op het antwoordapparaat. Hij stuurt de rvd een ultimatum over mijn accreditatie.

Het gaat helemaal mis bij Srebrenica. Raviv van Renssen (25) uit 's Graveland is alvast gesneuveld.²⁴ Hij werd opzettelijk boven zijn kogelvrij vest in zijn nek geschoten. Hij had nog maar een week te gaan. De Bosnische Serviërs hebben nu 32 Nederlandse blauwhelmen gevangengenomen en weggevoerd.

Ik heb nog laat een briefje naar Erik Jurgens gebracht.

Dear Erik,
Vrijdag 30 juni heb je je jaarlijkse woede gekoeld op Van Velzen. Dinsdag 4 juli zou er met BuZa worden gesproken (Van den Berg et cetera). Nu is 10 juli alweer geweest - ik weet niets, ik hoor niets. En de boer hij ploegde voort. I fight for a normal life, for once. Wil niemand dit hergeven, wat nooit afgenomen had mogen worden! What's happening Erik? Willem.

24 De Telegraaf, 10 juli 1995.

[p. 24]

Volle maan. Het Vondelpark was afgeladen met nichten. Ik heb het park overgeslagen en ben een rondje gaan wandelen.

11 juli 1995

Vischjager heeft zelfs Santegoeds gebeld! Ik wil die man weg hebben. Hij bemoeit zich met alles.

Nu hebben de Bosnische Serviërs aan de moslimenclave Srebrenica een ultimatum gesteld. De plaats moet binnen 48 uur worden ontruimd. Commandant kolonel Karremans heeft vandaag, maar ook al eerder om luchtsteun van de vn gevraagd om oprukken van de Bosnische Serviërs tegen te kunnen gaan, wat de Franse generaal Janvier heeft geweigerd. Minister Joris Voorhoeve noemt luchtsteun onvermijdelijk. Kolonel Dedden van de crisisstaf in Den Haag, zegt dat de situatie beheersbaar is. Intussen heeft de Bosnische minister van Buitenlandse Zaken Mohammed Sacirbey in Amsterdam gezegd dat een onderzoek zal worden ingesteld naar de dood van militair Raviv van Renssen, die, is nu gebleken, door een handgranaat gegooid door een Bosnische moslim is gedood.

Wat er vandaag in Srebrenica is gebeurd tart alle grenzen van het acceptabele. Nederland roept de Veiligheidsraad bijeen, maar als ik er iets over had te zeggen, zou ik om het aftreden van Boutros Boutros-Ghali vragen, wegens complete incompetentie. Het is een schande wat daar gebeurt. En over deze schandelijke zaak zwaait een gepatenteerde lul als Voorhoeve de scepter. Om over Van Mierlo maar niet te reppen.

Terwijl ik weet dat ik aan de Memoires moet werken, ben ik begonnen prutsen aan het begin van het Sukarnoboek.

Er wordt vanavond een televisiereportage uitgezonden over het bezoek van prins Claus en zijn zoon Willem-Alexander aan Tanzania in juni. De geëmotioneerde vader schijnt erin te verklaren dat er geen plek in de wereld is waar hij liever vertoeft. Niet zo leuk voor Beatrix en haar hofhouding op Huis ten Bosch. Geen van beiden heeft ooit iets bijzonders gepresteerd. Er wordt tegen ze opgekeken op basis van wat?

Had overigens geen zin om tot 21:15 uur te wachten op de uitzending. Heb in plaats daarvan een nummer in Adonis gemaakt.

12 juli 1995

De stille kracht deed me besluiten de Volkskrant te kopen, omdat Struwe geen International Herald Tribune had. Tot mijn verbazing vond ik op de Forum-pagina een bijdrage van Frans Glissenaar, die verwijst naar mijn artikel over Bung Karno in

[p. 25]

hp/De Tijd, en in ieder geval een poging onderneemt om mij serieus te nemen.²⁵

Van der Vlerk van het kantoor van Vermeer schreef een kort briefje dat Pieter Broertjes op 15 augustus om 09:30 uur gehoord zal worden. Of ik Broertjes dit vast wil vertellen.

Er arriveerde ook weer een kanker-op-Vermeer-brief van Erik Jurgens.²⁶ Brave Erik vergeet dat ik zonder Vermeer pas goed op straat zou staan en aan de heidenen zou zijn overgeleverd. Professor Bob Hering belde uit Maastricht om me te feliciteren met mijn artikel in hp/De Tijd, waar hij volledig achter staat. Hij schijnt een Indonesië-specialist te zijn.

Ondertussen heb ik nog niets gehoord van Story over het antwoord van de rvd op het ultimatum.

25 De Volkskrant, 12 juli 1995, zie bijlage 12.

26 Zie bijlage 13.

13 juli 1995

Ik heb een reactie geschreven op het stuk van Glissenaar in de Volkskrant. Nu maar zien wat er gebeurt.

Er is ook een brief aan Wolffensperger onderweg.²⁷ Nu moet hij maar eens proberen wat gedaan te krijgen van Van Mierlo, want ik hoor nooit iets terug van hem.

Nu verder met het nieuwe boek, in plaats van schrijven aan mijn Memoires. Arendo zegt dat ik Spectrum om een voorschot van 20.000 gulden moet vragen. Nog nooit hebben uitgevers uit zichzelf met me over geld gesproken. Het wordt een saai project om mijn boek over Sukarno nog een keer te schrijven, maar het moet. Joost wil maandag een opzet hebben en wil het boek dan nog in de herfstaanbiedingen meenemen. Reden te meer om met Beatrix mee te gaan, voor het slothoofdstuk.

Evert probeerde me gerust te stellen dat ik in ieder geval voor Story naar New York zou gaan. Maar ik wil mee naar Indonesië dus ik heb hem aangespoord vandaag nog contact op te nemen met Van der Voet om een memo naar de Indonesische ambassade te sturen. Ik geef het niet op. Je hebt alleen met wankele broeders te maken.

Jan Hoedeman en Ewoud Nysingh schrijven over Voorhoeve in de Volkskrant onder de kop: voorhoeve juiste man op juiste plaats.²⁸ Ik was geschokt dat ze deze mening boven een nieuwsbericht hadden gezet; bovendien ademde het artikel een kruiperige onozelheid uit die hemeltergend is.

27 Zie bijlage 14.

28 De Volkskrant, 13 juli 1995.

[p. 26]

Ik heb Joris twintig jaar geleden als student met een taperecorder op Amerbos ontvangen, omdat hij over Nieuw-Guinea wilde spreken.²⁹ Een absolute lul, maar dan breng je het in Den Haag tot minister. Die vette snor op dat slappe gezicht zegt alles.

De Veiligheidsraad eist de onmiddellijke aftocht van de Bosnische Serviërs in Srebrenica. Ratko Mladić is ook echt niet het type om naar de vn te luisteren. Dutchbatcommandant Karremans vroeg herhaaldelijk om luchtsteun van de navo - door Voorhoeve bevestigd. De Bosnisch-Servische commandant Mladić ging met een camera naar Karremans en zei: ‘U hebt met uw verzoek om vliegtuigen van de navo mijn soldaten willen vermoorden.’ Karremans ontkende om luchtsteun te hebben gevraagd. Hoe kan dat? Hij zei dat dat in New York was besloten. Hij loog. Dat is waarom gedreigd werd Nederlandse militairen te zullen doodschieten. De idiotie slaat steeds verder om zich heen.

De Beatrix-brochure is bij de The Jakarta Post gearriveerd. Ik vraag me af of Harry Bhaskara er iets mee gaat doen.

Ik belde Peter, die de telefoon opnam met ‘dag schat’. Hij wist dat ik het was. Dat hebben we al jaren, deze coïncidenties. Ik krijg dus ook zomaar een ingeving en weet dat ik moet bellen. Het is altijd raak. Hij had de drie brieven met geld gekregen.

29 Zie ook Memoires 1972-1973.

14 juli 1995

Eindelijk heb ik Hans van der Voet aan de lijn gekregen. Mevrouw Timmer was zo vriendelijk hem uit de ministerraad te halen. Hij herhaalde niet te willen meewerken aan de verkrijging van een visum voor Indonesië vanwege het staatsbezoek van Beatrix: ‘Omdat u uw mening handhaaft dat zij niet moet gaan.’

‘Met mijn mening over die reis heeft de rvd niets te maken. Ik moet toch gewoon mijn werk kunnen doen ongeacht die mening? Of hebben we geen vrijheid van meningsuiting,’ antwoordde ik.

Hij zei dat hij de accreditatie van hp/De Tijd met twee andere namen aan de ambassade van Indonesië had doorgegeven.

‘Dan zal ik een begeleidende aanbeveling van Buitenlandse

[p. 27]

Zaken via een kort geding moeten afdwingen,’ zei ik. Dat was best. Maar ik weet uit ervaring dat Buitenlandse Zaken evengoed een tweede brief stuurt om de eerste te ontkrachten, zoals Luns de beperkingen jegens mij publiekelijk introk en er prompt een telegram overheen zond dat hij de rode kaart handhaafde. Onze ministeries zijn tot alles in staat.

Van der Voet had mijn excuusbrief aan Kok gelezen, en zei dat hij niet wilde dat ik hem zwartmaakte door te zeggen dat hij Vischjager had gezegd niet met mij om te gaan. Nu zei Van der Voet dat hij Julius Vischjager alleen had gezegd niet als intermediair voor mij op te treden door een brochure van mij aan de premier aan te bieden. Ik geloof hem niet en weet zeker dat hij dat wel gezegd heeft.

stad Radio Amsterdam belde, wat ik over Julius Vischjager wilde zeggen. Ik heb een complimenteus praatje gehouden.

Prins Bernhard wordt eredoctor van Nijenrode vanwege zijn ‘vitale rol’ bij de opbouw van Nederland na de oorlog.³⁰ Hij is vijftig jaar onze ‘meest vooraanstaande reizende ambassadeur’ geweest, aldus het bestuur. Ik gun het de man, maar in de haak is het niet.

Mladić heeft de moslimenclave rondom Srebrenica ingenomen. Onze troepen, volgens Chris Hedges in de International Herald Tribune ongeveer 400 man, konden niets doen. In het gebiedje wonen 40.000 mensen, vooral islamieten. President Chirac van Frankrijk heeft herhaald bereid te zijn met Franse soldaten Srebrenica te bevrijden. Wat deze afschuwelijke gebeurtenissen alleen maar onderstrepen, is in wat voor derderangs handen de wereld terecht is gekomen.

Ondertussen hoor ik niets van Pieter Broertjes, die afgelopen maandag met Kok zou gaan praten.³¹ Ik heb hem toch maar een briefje gestuurd dat ik niet stil ga staan omdat Kok druk is met Srebrenica.

30 De Volkskrant, 13 juli 1995.

31 Later, in de rechtszaal, werd Broertjes gevraagd of hij Kok inderdaad had gesproken. Broertjes bleef eerst lang stil en zei toen: ‘Nee.’

15 juli 1995

Gisteravond zat Wim Kok bij Ferry Mingelen, die hem uitstekend aan de tand voelde. Wat is deze Kok toch een burgerman, zijn hele uitstraling heeft kraak noch smaak, wat natuurlijk weer wel zijn populariteit in Holland verklaart. Hij was nog steeds ‘spinnijdig’ op de Fransen, omdat ze Srebrenica niet de gevraagde luchtsteun hadden gegeven. Je hoeft van Kok niet te verwachten dat hij zal toegeven dat het een fatale misrekening

[p. 28]

van hem en Voorhoeve was daar Nederlandse soldaten te stationeren.

De beelden van de vluchtelingen in Bosnië wekken ook bij mij woede op. Het geknoei van de vn is een schande voor de hele wereld.

Ik werk al dagenlang om het mooiste boekje ooit over Bung Karno te schrijven. Ik voel me zeer geïnspireerd.

Ik heb ambassadeur Kadarisman een fax gestuurd om mij maandag te bevestigen dat ik een visum krijg. Ik schreef hem dat de rvd geen aanbevelingsbrief wil afgeven, maar herinnerde hem eraan dat hij tijdens ons laatste gesprek zei dat zijn deur altijd voor me openstond. Zijn herhaaldelijk stilzwijgen ondanks mijn pogingen tot contact, kan ik daarom niet anders uitleggen dan dat negatieve signalen uit Den Haag hem daartoe dwingen.

Intussen komt Jan Blokker weer met geklets over Indonesië en schrijft of de oproep van bisschop Muskens uit Breda aan Beatrix om in Indonesië ook Sukarno te eren wel door Suharto zou worden omhelsd.³² Ik zal me de moeite besparen om hem de brief van generaal Pamoe Rahardjo van vorig jaar met eenzelfde verzoek, door Suharto goedgekeurd, en op het kabinet van Beatrix afgeleverd, te doen toekomen. Die man schrijft al jaren zonder te weten waar het over gaat.

32 De Volkskrant 15 juli 1995.

16 juli 1995

Sukrisno belde dat Ruslan Abdulgani in Londen was en een uitdrukkelijke boodschap voor mij had doorgegeven, namelijk om voorzichtig om te springen met minister Ali Alatas van Buitenlandse Zaken en ervoor te zorgen dat hij niet door mij in moeilijkheden zou komen. ‘Je weet Willem,’ zei Pak Krisno, ‘wat zo'n boodschap van Pak Ruslan betekent.’ Het klonk nogal onheilspellend. Zou dit betekenen dat Van der Voet gelijk heeft, en Djakarta me geen visum wil geven? Maar als hij er op zou staan, zoals in 1994 in Pretoria, zou ik het krijgen. De brochure blijft dus de hinderpaal. Ik krijg straf voor mijn mening, terwijl ik volkomen gelijk heb.

Ik werk al heel de dag gestaag aan de Nederlandse versie van mijn boekje over Sukarno. Het lijkt erop dat ik 60 pagina's per week kan schrijven. Dan zou het in drie weken klaar kunnen zijn.

Vischjager belde. Ik had op de radio gezegd dat hij naïef was. ‘Dat soort mensen wordt niet meer gemaakt. Hij is als de okapi

[p. 29]

die prins Bernhard met het Wereld Natuur Fonds van de ondergang probeert te redden.’ Vischjager was blij. Martin van Amerongen had hem de grond in geboord, evenals Henri Beunders.

17 juli 1995

Joost Bloemsma van Spectrum belde om te zeggen dat het materiaal dat hij tot dusverre ontving, ‘loopt als een trein. Maar Willem, een ding moet ik je toch vragen, je zegt hij is nooit in Nederland geweest, maar hij heeft hier toch gestudeerd?’ Niet dus. Hatta en Sjahrir studeerden hier, en vele anderen, als Zairin Zain, maar Sukarno is de enige Derdewereldleider, die van het voormalige moederland hier nooit binnen mocht komen. Zegt alles van de sportiviteit van de Hollander, alsof men een wedloop verliest.

Ik deed een poging de Indonesische ambassadeur aan de lijn te krijgen. Zijn secretaresse deed heel gewoon, en zei me een brief van mij terug te sturen die niet voor de ambassadeur bestemd was. Wat kan er gebeurd zijn? Ik vroeg haar of ze de fax van zaterdag had gezien met de vraag over mijn visum. Daar wist zij nota bene niets van! Het zijn weer typisch Indonesische toestanden op die ambassade. Ik kreeg de ambassadeur aan de lijn en zei tegen hem: ‘Ik beloof dat ik het zo aardig mogelijk zal houden wat betreft mijn probleem met Indonesië, maar ik heb problemen de waarheid te vervalsen.’ Het zal mij benieuwen. Ik heb Story gevraagd nog tot woensdag te wachten.

Bij Vrij Nederland was al bekend, dat ik niet mee mag naar Djakarta. ‘Zijn verdiende loon,’ werd er op de redactie gezegd, ‘dan moet hij maar niet in een emotionele opwelling dergelijke dingen schrijven.’ Dat zijn dan reacties van collega-journalisten, werkzaam bij een gezaghebbend weekblad anno 1995. Ik bereikte pagina 74, en ben tot 22:50 uur bezig geweest. Ik vergat hierdoor zelfs het gesprek tussen Pieter Broertjes en Ben Knapen in het programma Laatste Nieuws. Ik zag de laatste twintig minuten, maar het was alleen maar geklets over internet en de elektronische krant.

Er was een film op televisie over de waanzinnige oorlog tussen Iran en Irak. Ik was toen in Zuid-Afrika en heb gemist dat Saddam Hoessein chemische wapens had ingezet. Iraakse generaals die faalden, werden doodgeschoten, als het waar is.³³

33 Redactie: Uitzending op Nederland 2 door de Tros. Oorlogen in vredestijd, oorspronkelijke titel was Wars in Peace. Twaalfdelige Amerikaanse documentaireserie over de oorlogen na de Tweede Wereldoorlog. Uitgezonden werd aflevering 7, Iran-Irak 1980.

[p. 30]

Professor Emil Salim heeft in Djakarta bekendgemaakt dat Beatrix inderdaad was uitgenodigd om op 17 augustus het 50-jarig bestaan van de Republiek Indonesië bij te wonen.³⁴ Om Den Haag alsnog met het aanvaarden van die datum te verzoenen, voegde hij eraan toe dat Djakarta geen verontschuldigingen van Nederland verwachtte voor de politionele acties van 1948 en 1949. Geheel in stijl met de Haagse botte bijl hebben de regering en het hof het bestaan om te onderhandelen over ‘een paar dagen later arriveren.’ De nieuwste historische miskleun in relatie tot Indonesië. Er is van mijnheer Kok natuurlijk ook verder niets in dit opzicht te verwachten.

34 NRC Handelsblad, 17 juli 1995.

18 juli 1995

Ik mis de lange telefoongesprekken met John van Haagen, die ik met hem had terwijl ik al in bed lag. Vanmorgen heb ik ambassadeur Kadarisman een brandfax gezonden met het verzoek of ik meemag. Hij belde heel vriendelijk op of ik hem nog een dag de tijd wilde geven, opdat hij telefonische contact kon hebben met minister Alatas in Djakarta. Ik belde oud-ambassadeur Sukrisno hierover, die zei er niet gerust op te zijn. ‘Suharto is gemeen, Wim. Hij vermoordt wie hij wil.’

Bill Bast belde uit Londen. Zijn partner, Paul, liet vragen: ‘Did the queen pay?’ Ik antwoordde dat dat moment dichterbij kwam en kondigde mijn komst in oktober aan.

In Bosnië staat men op het standpunt dat de Dutchbat-militairen de moslims in Srebrenica hebben verraden, waardoor vermoedelijk duizenden moslimmannen door de Bosnische Serviërs zijn meegenomen en de hemel mag weten wat er met ze is gebeurd. Maar wat konden een paar honderd militairen uitrichten tegen Mladić met 1.600 man, temeer waar unprofor geen luchtsteun wilde geven?

19 juli 1995

Ben zo intens aan het schrijven over Bung Karno dat ik niet aan mijn Memoires toe kom.

16:30 uur

Opeens stond Szu, de Chinees uit het Amstel Hotel, voor mijn neus. Na een verhaal over veertien uur per dag werken in het hotel, wilde hij vertrekken. We omhelsden elkaar, raakten aan de gang, ik nam een douche en we hadden seks.

[p. 31]

18:00 uur

Nederland is in Europa altijd met alles het laatste, maar eindelijk is nu bekend geworden dat ook in Nederland met aids geïnfecteerd bloed is gegeven. Hierdoor zijn 130 mensen besmet geraakt. Den Haag komt vast over de brug met de ton van Lubbers. Dat is een mens in dit land waard!

Middernacht

Heerlijke zomeravond. Ik ging een tijdje naar de brug in het hoerenkwartier en een half uur naar de rozentuin. Maar omdat ik al seks had met Szu, was ik na twee uurtjes weer thuis. Ik moest er gewoon even uit want ik had bijna heel de dag gewerkt. Ik bereikte pagina 100.

20 juli 1995

Vanmiddag belde ambassadeur Kadarisman om te vertellen dat ik geen visum kan krijgen om mee te reizen met het staatsbezoek van Beatrix aan Indonesië. Minister Alatas had wel moeite gedaan maar bakin had geweigerd. ‘Het besluit hangt niet alleen van Deparlu³⁵ af,’ zei hij, ‘maar ook van de veiligheidsdiensten. Maar ik hoop u in het najaar weer in Djakarta te zien, na het bezoek van de koningin, en hoop u ook thuis te ontvangen.’ Ik belde Joesoef Isak in Djakarta.

‘Natuurlijk zegt bakin nee, op uitdrukkelijk verzoek van Den Haag,’ zei hij.

Evert Santegoeds vroeg of ik wilde dat hij kabaal maakte over de weigering. ‘Nee, het helpt nu toch niets meer en uiteindelijk was mijn brochure belangrijker dan een reisje met Beatrix,’ antwoordde ik hem.

‘Nou, dan gaan we dus niet,’ was Everts zakelijke conclusie. Hij bood direct aan iets anders voor me te verzinnen, omdat ik hiermee een belangrijke opdracht had gemist.

Ik belde Sukrisno. ‘De boodschap van Ruslan Abdulagani had een grote betekenis. Jij hebt in je brochure als een pijl de kern geraakt.’ Hij gebruikte een Indonesische uitdrukking die ik niet verstond en vervolgde: ‘Want wat je aan de hand van bronnen erg sterk aantoonde, en wat niet was te betwisten, was dat Suharto busuk (rot) is. Nu staat Alatas onder druk. Besef je, dat je brochure wijd en zijd wordt gelezen? Indonesiërs zijn je zeer dankbaar. Intussen moet je ook voor je persoonlijke veiligheid zorgen. Suharto is tot alles in staat. Nogmaals, het signaal van Pak Ruslan was veelbetekenend.’

35 Redactie: Deparlu: Departemen Luar Negeri. Ministerie van Buitenlandse zaken.

[p. 32]

Time brengt een omslagverhaal over Ratko Mladić.³⁶. ‘The Muslims were told,’ schrijft Bruce Nelan, ‘nobody will do you harm. Then the tv cameras were turned off and the horror began. Summoning a cavalcade of buses and trucks, the Serbs mounted a full-scale ethnic cleansing operation. They packed thousands of Muslim women, children and old men into the vehicles and shuttled them west to territory controlled by the Muslim-dominated Bosnian government. “The most incredible thing was the silence,” said a Serb witness. “It was the silence of pure terror.” The Serbs hauled the Muslim men of military age onto other vehicles. The Muslim men and boys, some of them not even in their teens, who were pulled away from their families were then carted off to warehouses and a soccer stadium. un officials quoted Mladić as saying, they would be interrogated about “war crimes”.’ Dit is 1995. Het roept herinneringen op aan het optreden van de nazi's in de Tweede Wereldoorlog. Dirk Vlasblom sprak met generaal Nasution over de komende reis van Beatrix.³⁷ Hij noemt deze man glashard in de kwaliteitskrant bij uitstek ‘een onverdachte bron’. Nota bene diezelfde Nasution, de verrader met zijn Dewan Djendral tegen Sukarno in de jaren zestig, met smeerlappen als Pandjaitan, Ujeng Suwargana en de cia.

36 Time, 24 juli 1995.

37 NRC Handelsblad, 20 juli 1995.

NOS radiostudio³⁸

Het programma met Frénk van der Linden heb ik op tape. Hij rookte vette sigaren. Geen airconditioning in de studio, die stonk door een gesprek voor ons. Ze zeiden na afloop dat het goed was geweest. Gaf mijn fles Muscadet die ik kreeg aan Frénk. Hij zei vervolgens dat hij 750 gulden per uitzending kreeg, deze maand al driemaal. Ik veegde de vloer aan met Dirk Vlasblom en diens geklets in de nrc dat Nasution ‘een onverdachte bron’ was. Wat een onzin. We reden samen naar Amsterdam terug.

38 Redactie: Willem was te gast in het radioprogramma Uit het nieuws, uitgezonden op Radio 1 om 21:04 uur. Hij werd geïnterviewd door Frénk van der Linden.

21 juli 1995

Arendo belde. Pieter Broertjes is inderdaad bij Wim Kok geweest. Dit heeft natuurlijk geen moer geholpen, want Kok steekt zijn nek niet uit, laat staan voor iemand die hij niet kan plaatsen.

Journalist Surjono belde mij op de radio over de reis van Bea-

[p. 33]

trix te hebben gehoord. Hij had de details meteen naar Djakarta gebeld. Hij vertelde dat Ruslan Abdulgani in Den Haag was geweest. Dat was dus waarom Sukrisno mij waarschuwde. Maar Ruslan vermeed mij zelf te ontmoeten, want ik was opnieuw persona non grata. Daarom werd natuurlijk gezegd dat hij in Londen was geweest terwijl hij in Den Haag was. ‘Ook wil ik je namens alle Indonesiërs bedanken voor wat je op radio heb gezegd,’ aldus Surjono.

Twee jongens kwamen langs om een programma van anderhalf uur voor radio Noord-Holland op te nemen. Veel geklets. Hun eerste vraag was: ‘U bent zo bekend, hoe komt het dat u zo primitief woont?’

Santegoeds en ik besloten Buitenlandse Zaken alsnog om een visum te vragen.

Ik besef steeds weer hoe ik mijn piano mis, zoals ik Peter mis. Ik wil er zo min mogelijk over nadenken. Ben weer eens in tranen bij het luisteren naar muziek, wat ik overigens niemand durf vertellen. Misschien had ik mij wel op muziek moeten toeleggen, zoals Deliane de Ramaix-van Weede probeerde te bewerkstelligen. Maar in 1948 was ik veel te onzeker over alles om een dergelijk radicaal besluit te kunnen nemen.

22 juli 1995

Gisterenavond was ik even in Argos. Toen ik thuiskwam, was Death in Venice op televisie. Ik had het op moeten nemen.

Aart van der Want noemt het een ‘gift of God’ dat ze zo stom zijn geweest mijn visum te saboteren.

Ik heb rustig verder gewerkt, maar het gaat nu niet snel genoeg. Ik blijf ook vanavond zo lang mogelijk doorwerken.

23 juli 1995

Elfra Erasmus heeft in mei een zoontje gekregen.

The Economist noemt wat in het voormalige Joegoslavië gebeurde ‘crisis of conscience’. ‘The misconception is the argument that America, Britain and France have their credibility at stake. They do not. Their credibility has already been lost, and cannot be regained without reversing a previous, correct decision, namely that the West should not enter the war on the side of the Muslims.’ Ik heb me steeds afgevraagd waarom het Westen meende een hoofdrol te moeten spelen in deze vn-operatie. Waarom niet veel meer Indonesië en Pakistan naar voren gehaald, om een bemiddelende rol tussen Serviërs en moslims te spelen?

Wim Wertheim belde vanavond. hp/De Tijd had hem ge-

[p. 34]

vraagd of hij inderdaad mijn artikel onderschreef. Hij zei dat in een aantal Indonesische publicaties in Nederland ‘met veel lof’ over Bon Voyage, Majesteit! werd geschreven. Hij had een interview van een uur lang met Anil Ramdas gehad voor vpro-radio. We waren het eens dat een vorm van socialisme vroeg of laat zal terugkeren, omdat het overal alleen maar slechter gaat, wat de afstand tussen rijk en arm betreft althans. Ik was het eens dat Fidel Castro de enige is die in dit opzicht voet bij stuk houdt. Hij vond het treurig dat Noord-Vietnam nu zoete broodjes met de vs bakte. Vooralsnog wordt alles en iedereen door het Yankee-virus aangetast.

Pieter Broertjes was dus twee weken geleden bij Kok. Ik weet nog steeds niets. Ik bijt mijn tong er liever af voordat ik opnieuw contact met Pieter opneem.

Heb de hele dag gewerkt aan het Sukarno-boek.

24 juli 1995

Ik was bij Van der Vlerk, de tijdelijke vervanger van Vermeer, voor advies. Hij las de faxen die ik wil versturen en speelde advocaat van de duivel: ‘De landsadvocaat gaat zeggen: “We hebben hem vorig jaar omarmd, maar het gaat nu om de koningin, politieke overwegingen...” et cetera.’ Ik zei: ‘Maar dan wil ik a. gewoon op de lijst staan, en b. ik wil dat de rvd de ambassade belt, dat ik meega, ook zonder visum.’ Hij zou erover nadenken.

Ik schreef thuis Hans van der Voet dat als hij niet helpt, ik een kort geding zal starten om de aanbeveling van de rvd te krijgen, die nodig is om mee naar Djakarta te kunnen gaan.

Overste Karremans schijnt op een persconferentie een lans gebroken te hebben voor de Servische Bosniërs. Daardoor is hij prompt in botsing gekomen met minister Joris Voorhoeve en generaal Couzy. Hij zou wel eens gelijk kunnen hebben, maar dat is dus in strijd met wat iedereen denkt.

‘Heeft dat gevolgen voor Karremans?’ vraagt Maartje van Weegen aan de minister, in de kennelijke hoop dat dit het geval zal zijn. En: ‘Had u Karremans hier niet voor moeten behoeden.’ Het komt blijkbaar bij geen van beiden op dat Karremans misschien een meer accurate visie op de werkelijkheid heeft dan wij hier.

25 juli 1995

Ik begon om 05:30 uur. Ik heb haast. Gisterenavond zag ik op televisie voor het eerst een fragment uit de cia-film van de nep-Sukarno die seks had met een hoertje.

[p. 35]

Joost Bloemsma belde me. ‘Ik heb je honorarium verdubbeld. Ik ken jou, als ik hoger was begonnen...’ Hij kent me helemaal niet, maar morgen wordt in Utrecht het contract getekend. Nu kan ik Peter bellen dat we naar San Francisco zullen gaan. Ik was zo blij dat ik op de fiets stapte naar Adonis, maar besloot toch weer naar huis te gaan. Het is teveel. Net toen ik wilde gaan, liep een Ambonees binnen en liep op me af. We hebben een tijdje gerotzooid, hij rook lekker en hij stelde voor bij mij te slapen. Toen hij zei dat hij nog niet gegeten had, rook ik gedoe waarop ik vertrok. Ik heb mijn lesje geleerd om iemand mee naar huis te nemen.

26 juli 1995

Bij Spectrum in Utrecht heb ik het contract voor het Bung Karno-boek getekend, zonder het te lezen. Het was in een uur gepiept. Het ontwerp van de omslag was klaar: rood-wit. Er werd gezeken over de spelling, maar ik stond erop Engels en Nederlands aan te houden, want ik wilde dat het paste bij mijn andere boeken.

Toen ik thuis kwam, belde Helen Hissink. Zij vertelde dat Buitenlandse Zaken de gevraagde nota naar de Indonesische ambassade gestuurd. Maar we weten dat zij er even makkelijk een telegram overheen sturen om het weer ongedaan te maken.

Ik belde met Evert. Het was typisch dat hp/De Tijd wel in de nota stond, maar Story niet, terwijl Story de trip betaalt. Evert zei dat mijn reis via Government Travel geregeld kon worden. Ik ga waarschijnlijk dus toch naar Indonesië. Toch zegt Sukrisno voorzichtig te blijven. Ik wil bloemen met een gedrukt lint leggen, bij het onafhankelijkheidsmonument. Het is bijna niet voor te stellen dat Indonesië mij nu nog een visum zal weigeren.

27 juli 1995

Ik ben alweer geconcentreerd bezig en wil vandaag zo ver mogelijk zien te komen.

Arendo zei gisteren: ‘Drie boeken per jaar. Ik doe het je niet na.’ Drie boeken, plus een brochure. Hoewel het manuscript in Djakarta geschreven eigenlijk beschamend is.

Wim Wertheim belde. Ruslan Abdulgani was in opdracht van Suharto naar Londen, Parijs en Amsterdam gereisd. Ambassadeur Kadarisman had hem zelfs niet willen ontvangen, wat Ruslan razend zou hebben gemaakt. Hij had met studenten in Delft gesproken. Zijn missie was geweest duidelijk te maken

[p. 36]

dat de zienswijzen van Wertheim en Oltmans inzake het Suhartoregime, geheel onjuist waren.

28 juli 1995

De laatste loodjes van het Bung Karno-boek wegen het zwaarst. Ik hoop dit weekend pagina 200 te halen.

Ik heb Beatrix nog eens geschreven, en gevraagd in actie te komen, in een laatste poging mijn reis naar Indonesië mogelijk te maken.³⁹ Ook ambassadeur Kadarisman heb ik nogmaals gefaxt.

Suharto heeft gratie verleend aan Subandrio (80), allebei smeerlappen. Het zou me niet verwonderen als Subandrio nu zijn mond open gaat doen ten faveure van Suharto.⁴⁰ Ook luchtmaarschalk Omar Dhani (71) is eindelijk vrijgekomen. Hij is mijn held.

39 Zie bijlage 15.

40 Tot 2003 is dit nog altijd niet gebeurd.

29 juli 1995

Ik had het nooit durven dromen, maar mijn bijdrage over Sukarno is op de Forum-pagina afgedrukt.⁴¹ Hier heeft Pieter Broertjes de hand in gehad. De heer Sie Hok Tjwan schrijft in een begeleidend stuk dat Suharto juist veel goeds deed en recht heeft op Nederlandse waardering en een bezoek van Beatrix. De Indonesiër dr. Go belde en zei dat de vergelijking tussen Suharto en Pol Pot niet helemaal opging, want Pol Pot was een intellectueel en een communist. ‘Ik weet dat Suharto alleen maar boerenslim is en niets weet, maar beiden zijn ze massamoordenaars. Dat is toch overeenkomst genoeg,’ zei ik.

‘Je brochure veroorzaakte de nodige beroering in Djakarta,’ aldus Go. Ik hoop dat het waar is.

Go zei dat Sie Hok Tjwan een amice was van professor Bob Hering.

Florrie Rost van Tonningen belde. Zij had nu met zoon Ebbe gebroken. Hij was woedend weggelopen. Hoe triest. Het drama van die familie blijft verder gaan.

41 De Volkskrant, 29 juli 1995, zie bijlage 16.

30 juli 1995

Truusje van Tol van hp/De Tijd zendt me een ingezonden brief van Tomas Ross, gericht tegen mijn verhaal over Sukarno. Altijd weer een ander hol vat dat vrijelijk demonstreert niet te weten waar het over gaat.⁴²

42 Zie bijlage 17.

[p. 37]

31 juli 1995

Paul de Ridder belde dat Vrij Nederland mijn brochure tegen de reis van Beatrix naar Suharto op een lijst van recente publicaties over Indonesië had weggelaten. Journalisten bij Vrij Nederland genieten de vrijheid niet om iets dergelijks te schrijven. Mijn leven is een langgerekt gevecht geweest om juist die vrijheid te behouden.

In 1994 werden 48 miljoen snijbloemen beschadigd door het warme weer. Dit jaar zullen het er nog meer worden. Afschuwelijk om op televisie te zien hoe al die bloemen worden weggegooid.

Was op mijn bruggetje in het hoerenkwartier. Wat daar allemaal voorbij komt, is geen bemoedigend gezicht. Kon ik de gedachten, die ik er bij heb maar eens noteren. Alles wordt in de gracht gegooid, blikjes bier, afval, troep. Er kwam zegge en schrijve één Chinese jongen langs die ik in mijn vingers had willen hebben.

1 augustus 1995

Noord

Het manuscript telt nu 218 pagina's. Ik ben op de fiets naar de tandarts gegaan, met Ravel en Debussy op de walkman.

00:30 uur, Westerkade

Kwam op mijn bruggetje een Surinaamse Indiër van de rode baretten tegen, Alex (19). Ik aarzelde, maar de stille kracht werkte op volle toeren. Ik dacht dat hij een Amerikaan of Koreaan was, maar hij bleek bij de Luchtmobiele Brigade te zitten. We hebben een uur staan praten. Ik gaf mijn adres en ik hoop dat hij eens langs komt.

2 augustus 1995

Sukmawati Sukarnoputri stuurde me een briefje. Ze was naar Blitar gegaan voor de herdenking van Sukarno. Dewi was er ook, blijkbaar niet in staat haar overleden man te vergeten. Ze wist het adres van Karina nog niet, maar zou het me direct laten weten zodra ze dat heeft.

Gisteren reed ik een meisje met blote poten tussen haar benen. Ze plofte op de grond. Ik heb meteen een bel gekocht en bel me nu overal het lazarus. Een dikke Chinees gaf me een uitstekende blow job in Adonis. Ik kan er weer even tegen. Hij was echt lekker bezig. En zo kolossaal als hij was, hij kon niet ziek zijn.

The Daily Telegraph meldde dat de Britse regering volkomen

[p. 38]

op de hoogte was van verkoop van wapens aan Saddam Hoessein in 1989 door Ordtech, fabrikant van militair materieel. Als tegenprestatie bood het bedrijf mi-6, de Britse bvd, aan inlichtingen over zaken doen in Bagdad te verschaffen. Verschillende leden van de regering van John Major zijn in ernstige verlegenheid gebracht door de al twee jaar slepende ‘Iraqgate affair’.⁴³

Industrieminister B.J. Habibie wil in Djakarta een metro van 14,5 kilometer gaan aanleggen, welke 290.000 mensen per dag zou kunnen vervoeren.⁴⁴ Zou daar dan airconditioning in komen?

Vandaag maakte ik de intro van het Sukarno-boek af. Nu het slot van het boek. Eindelijk een behoorlijke avond thuis.

43 NRC Handelsblad, 31 juli 1995.

44 NRC Handelsblad, 2 augustus 1995.

3 augustus 1995

Willem Middelkoop van Veronica's Nieuwslijn kwam vertellen dat ze een portret van me wilden filmen tijdens de reis van Beatrix naar Indonesië. Ik zei bij een kopje koffie op de hoek van de Westerstraat dat dit goed uitkwam, want dat ik voornemens was, terwijl Beatrix en Claus kransen plaatsten op Kalibata, de beroemde helden begraafplaats in Djakarta, ik van plan was een enorme krans bij het monument van Bung Karno en Mohammed Hatta te plaatsen met twee linten met gouden kronen met op de een ‘beatrix’ en de ander ‘claus’. Hij vond het een schitterend plan en wilde mijn kranslegging filmen voor de uitzending van l september aanstaande. Dit zou de eerste dag zijn dat Veronica als commerciële zender de lucht in zou gaan.

13:00 uur

De visumweigering is officieel.⁴⁵

Ik ben naar een eerste klas bloemenzaak gegaan, heb de linten met kronen en de namen van het koninklijk paar laten drukken en heb ze meteen per luchtpost naar Joesoef Isak in Djakarta verzonden. Zouden hij en zijn maten het lef hebben, als ik er niet in mag, een krans met die linten bij Bung Karno te plaatsen? Beatrix en het rund Kok een lesje leren is nooit weg. Ik belde Joesoef op en legde hem uit naar de enveloppe uit te kijken met instructies. Hij vertelde dat mijn Beatrix-brochure al in het Behasa lndonesia was vertaald en in Djakarta ruimschoots circuleerde. Joesoef zei dat ik op een toeristenvisum

45 Zie bijlage 18.

[p. 39]

gewoon binnen zou kunnen komen. Ik denk dat niet en heb onvoldoende geld om dit te gaan uitproberen.

4 augustus 1995

Er is bij het ontwikkelen van een belangrijk filmrolletje waarop gewelddaden van de Serviërs in Srebrenica te zien zijn een fout gemaakt, maar er zou geen opzet in het spel geweest zijn. Althans, dat is wat het Openbaar Ministerie de goegemeente wil doen geloven. We worden keer op keer op schaamteloze wijze door de Haagse overheid in de maling genomen, of dit nu Justitie of Buitenlandse Zaken of het kabinet van Kok is, ze liegen allemaal.

Ik was op de fiets naar Amstelveen gegaan voor een gesprek met Vermeer. Hij heeft contact gehad met de advocaat van Story en er wordt een kort geding voorbereid om Indonesië te forceren toch een visum af te geven. Vermeer is overtuigd dat ze de brochure tegen de reis van Beatrix hebben gebruikt om mij te weigeren ‘maar had u die niet geschreven, dan zouden ze wel iets anders hebben bedacht.’ Hij zou wel eens gelijk kunnen hebben.

De brave Joop van Os van de nos is overleden. Hij had een belangrijke televisiecarrière, omdat hij bereid was in de pas te lopen en dus zeer bruikbaar was.

Hans Lonis belde op uit Spanje. Ik moet Peters voorbeeld volgen en menselijk zijn jegens hem, ondanks zijn onmenselijkheid in jongere jaren.

Ik ben nog een uurtje naar de brug geweest, maar Adonis en Argos sloeg ik over. De atmosfeer verafschuwde me. Een jong stel sprak me aan en zei dat ze zo genoten van mijn televisieoptredens. Dat gebeurt wel vaker, maar ze lezen geen boeken.

5 augustus 1995

Ik sliep tot 08:40 uur. Vreemd. De fietstrip naar Amstelveen had me vermoeid. Normale ouderdom.

Julius Vischjager herhaalde vanmorgen: ‘Hans van der Voet liegt als hij zegt mij niet gewaarschuwd te hebben om niet meer met jou om te gaan.’

‘Ik weet het Julius. Ze weten niet beter bij de rvd,’ zei ik.

Elsevier voert Arthur Docters van Leeuwen in een omslagverhaal op als een van de machtigste heren in Den Haag.⁴⁶ Aan schrijven dat de man een boef is, komt ook Elsevier niet toe. Dus wat voor waarde heeft zo'n heil Docters-verhaal? Toen ik

46 Elsevier, 5 augustus 1995.

[p. 40]

Vermeer vroeg Docters van Leeuwen op te roepen, verborg hij zijn schrik en stelde Piet Stoffelen voor. Ook goed, maar ik richt me op Docters van Leeuwen.

Pim Fortuyn wijdde zijn column aan Indonesië. Hij laat zien eigenlijk onvoldoende geïnformeerd te zijn.⁴⁷ Ik schrijf hem een briefje, maar wat haalt het uit?⁴⁸

47 Zie bijlage 19.

48 Zie bijlage 20

6 augustus 1995

Op 28 juli ontving ik een brief van Paul Rosenmöller naar aanleiding van mijn brochure.⁴⁹ Misschien is hij mee te krijgen. Ik heb hem een brief geschreven en hem meteen gevraagd of ik op zijn steun kan rekenen in mijn zaak tegen de Staat.⁵⁰

Ik werk aan het laatste hoofdstuk van het Sukarno-boek. Ik heb alleen een voldaan gevoel, wanneer ik mijn dagen nuttig heb gemaakt. Hoe komt het toch dat Peter dat gevoel van ‘moeten’ nooit heeft gekend?

Hans Lonis kwam langs, terug uit Spanje. Hij sprak veel en zei dat hij zijn foto op de voorkant had gezien. Het leek of hij er niet blij mee was. Misschien verwachtte hij geld, maar dat is onzin. Het is publiciteit voor hem.

Op de vpro is een documentaire over de ongekende wreedheden die de Nederlandse militairen in Indonesië hebben begaan.⁵¹ Ik heb er niet lang naar gekeken. Ik ving een glimp op van een groep van ongeveer honderd man die voor een moskee werden vermoord. Ik keek liever naar Models Inc op rtl4, een sentimentele soap. Mij is al veertig jaar bekend wat er in Indië is gebeurd.

Vanmiddag was het, net als gisteren, niks in Adonis, maar vanavond was het raak. Een Amerikaan met een staart, een zalig lijf, een klassieke cock sucker. Halverwege stak een amateuristische, lange, Nederlandse jongen een aansteker aan, niet voor een sigaret maar om te zien wat er gebeurde. Ik ben altijd de enige die handelt, ook al ben ik zeventig, en sloeg het ding uit zijn hand. Iedereen was geschokt en ik verloor mijn erectie voor een tijdje. Ik heb nog een tijdje op die Amerikaan gewacht, want ik wilde hem helemaal zien en wie weet kon ik hem leren kennen. Hij was heel lekker, maar ik kan er niet tegen seks te hebben met mannen bij een zwembad, die er eeuwig over doen om klaar te komen. Dus ik miste de kans om met hem kennis te maken.

49 Zie bijlage 21.

50 Zie bijlage 22.

51 Redactie: Deel 4 uit de documentaireserie van Frans Bromet Indiëstrijders.

[p. 41]

7 augustus 1995

Ik heb Joesoef Isak honderd gulden gezonden om de krans namens Beatrix en Claus bij Bung Karno's standbeeld te kunnen leggen.

Er kwam een brief van Peter. Hij schreef het gevoel te hebben vast te zitten tussen Nederland en Zuid-Afrika, wanneer hij alle spullen in huis ziet die eerst in Amerbos stonden. Hij is zich bij elkaar aan het schrapen om naar Nederland te komen.

Marianne Boissevain schrijft constant onzin over Indonesië in de Volkskrant. Nu weer een halve pagina over staatsideologie en het smeden van eenheid via het lesrooster. De dame besteedt aandacht aan de Technische Hogeschool in Bandung, zonder Sukarno te noemen, die daar was afgestudeerd. Ook al weet ik dat het sisyphusarbeid is, ik heb toch een briefje naar de krant geschreven.

Evert kwam vanmorgen op de koffie. Story had 10.000 gulden gereserveerd voor de reportage uit Indonesië, dus het was broodroof zei hij. Hij zou advocaat Steenbeek van Story verzoeken de rvd een fax te sturen met de vraag wat de Staat gaat ondernemen om Indonesië te bewegen mij toch een visum te geven.

8 augustus 1995

Jan Marijnissen belde. Hij had mijn radiogesprek met Frénk van der Linden in Frankrijk gehoord. Hij vond Rosenmöller ‘te braaf’. Hij kende mijn boek Over intelligentie en vroeg zelfs wat er met minister Luis Alberto Machado was gebeurd, na het aftreden van die regering. Dat weet ik helaas niet meer.

Ook Jos Slats belde. Het ging goed met hem. Ik vertelde hem wat over de stand van zaken in mijn zaak tegen de Staat. Hij wist nog niet of hij erover ging schrijven.

Er arriveerde een levensteken van Karina Sukarno. Ze gaat een week naar Djakarta.

9 augustus 1995

Willem Middelkoop belde. Het plan van rtl4 en Veronica om mijn kranslegging in Indonesië te filmen gaat door en ze zijn de voorbereidingen aan het treffen. Maar ik sta nog steeds niet op de lijst. Ik had Evert gevraagd bij de rvd na te gaan of ze me mee zouden nemen, maar ik heb nog niets gehoord.

Loed Hentze (58) belde. Hij is nu gepensioneerd. Hij was in 1966 de geluidsman met het nos-team naar Djakarta. Hij gaf toestemming door hem genomen foto's in het Sukarno-boek te gebruiken. Hij noemde onze reis een der fijnste reizen die

[p. 42]

hij ooit als geluidsman voor de nos had gemaakt. Zo heb ik dit ook ervaren, samen met cameraman Fred Romeijn.

De onvermoeibare Hans Vermeer is nu weer bezig met de advocaat van Story en hij vroeg nogmaals hulp aan Hans van der Voet.⁵²

Wim Kok, als grootste lul van het hele stel, scoort bij het publiek het best van de veertien ministers van paars. Hij krijgt een zeven. Minister van Landbouw Jozias van Aartsen komt er het meest bekaaid vanaf met een 5,3.⁵³

Een ijsje op de brug in het hoerenkwartier gaat ook al niet meer. De een na de ander komt bij me staan. ‘Ik ken u van tv.’ Dat snap ik helemaal, maar mijn boeken kopen ze niet. Erg vervelend, want ik wil alleen zijn als ik mensen ga kijken.

52 Bijlage 23.

53 NRC Handelsblad, 9 augustus 1995.

10 augustus 1995

Het Openbaar Ministerie gaat onderzoeken of Nederlandse militairen in Rawagedeh op Java in 1947 strafbare feiten hebben gepleegd.⁵⁴ Soldaten zouden in dat dorp destijds zo'n 400 mensen hebben gedood. Volgende week zendt rtl5 een documentaire uit over deze gebeurtenis. Volgens Lou de Jong is dit slechts het topje van de ijsberg. Ik weet het. De Volkskrant heeft een klein berichtje, De Telegraaf verzwijgt het in alle talen.

Piet Schaepman is naar het Louis Couperusplein verhuisd, een deur verder dan Egbert Kunst. Prima.

Hij verdient het weer een eigen huis te hebben na twintig jaar gedonder met Buitenlandse Zaken.

54 De Volkskrant, 10 augustus 1995.

Trein naar Utrecht

Vanuit de trein vang ik een glimp op van Sail Amsterdam - honderden bootjes.

Zelfs nu zit ik nog aan het laatste hoofdstuk te sleutelen. Ik moet ermee ophouden, maar het kan altijd nog beter.

Trein naar Amsterdam

Heb bij Joost Bloemsma van Spectrum in Utrecht de laatste regels van het boek afgeleverd. Zijn reactie was zonder omhaal: ‘Den Haag heeft tegen Indonesië gezegd jou geen visum te geven.’ Ik dacht: inderdaad, een kopie van wat ze me in Zuid-Afrika hebben geflikt. Dezelfde reactie dus als die van Vermeer, die steeds beter begrijpt waar ze op Buitenlandse Zaken toe in

[p. 43]

staat zijn. We hebben een dinertje gehad in Indisch restaurant Spandershoeve in Hilversum om het boek te vieren, waar ook Ellen van der Ploeg, de voormalige secretaresse van Jan Buis voor was gevraagd. Liep in het restaurant zowel tegen Koos Postema op als tegen Walke Prins en haar man, met wie ik op het Baarns Lyceum in de klas zat.

11 augustus 1995

Ik had een aardig gesprek met psycholoog Jaap van Ginneken. Hij denkt dat Kok, Bolkestein en Van Mierlo vanzelf van het politieke toneel zullen verdwijnen als gevolg van psychische tekortkomingen. Kok is contactgestoord.

12 augustus 1995

Ook Gerrit Jan Wolffensperger, geïnformeerd door Jurgens, zei: ‘Je eigen advocaat heeft de zaak vijf maanden laten versloffen.’ Het leek hem een goede zaak Paul Rosenmöller voor mijn gevecht te winnen, maar met Jan Marijnissen kon ik beter even wachten. ‘Hij heeft zich nog niet bewezen,’ zei hij. Ik ben juist geneigd Jan een betrouwbaarder partner te beschouwen dan Rosenmöller. ‘Ik verzeker je, Van Mierlo staat sympathiek tegenover jouw zaak,’ zei hij.

‘Daar merk ik bitter weinig van,’ was mijn reactie.

Ik besloot een fax naar Van Mierlo te sturen en heb deze ook bij Wolffensperger thuisgebracht. Sprak hierna Jan Willem van Cruysen. Zat met hem op een terrasje. Het ij was een zee van bootjes. Jan Willem zei bang te zijn dat Van Mierlo uiteindelijk voor Kok zal zwichten. Dit is waarschijnlijk waar. Had weer even hoop. Nu snel naar huis, want ik moet nog werken aan het voorwoord en 160 pagina's van de laatste opzet doornemen.

Twee schoonzoons van Saddam Hoessein zijn naar Jordanië uitgeweken, met hun echtgenotes, en hebben de pers te woord gestaan in de tuin van een paleis van koning Hoessein. Ze schijnen de nodige geheimen te hebben losgelaten. Bill Clinton heeft meteen een vliegdekschip naar het Golfgebied gezonden voor het geval Saddam zou worden afgezet.

Prinses Irene heeft een boek uitgegeven bij Ankh Hermes: Dialoog met de natuur.⁵⁵ Esoterie is toch echt een Oranjetic.

Beatrix en Claus zijn in de wolken van de cellist Rostropovitsj, die zich altijd even overdreven onderdanig en toegewijd jegens

55 Irene van Lippe-Biesterfeld, Dialoog met de natuur. Een weg naar een nieuw evenwicht. Ank-Hermes, Deventer, 1995.

[p. 44]

het koninklijk paar gedraagt. Raymond van den Boogaard wijdt een pagina aan de man.⁵⁶

56 NRC Handelsblad, 12 augustus 1995.

13 augustus 1995

Ik heb het manuscript tot pagina honderd gecontroleerd. Er moet nog het nodige aan gebeuren, maar over het geheel is het prima.

Joris Voorhoeve heeft militairen met de ‘jungleziekte’ verboden om met de pers te spreken. De militaire vakbond spreekt van ‘intimidatie’. Vooral ernstige medische klachten, die militairen bij terugkeer uit Cambodja, Mozambique, Angola of Joegoslavië zouden hebben, moeten geheim blijven.⁵⁷

Op televisie was gisteren een reportage te zien over de Indonesische vrijheidsstrijd.⁵⁸ Ieder woord over Sukarno is nog altijd een reflectie van de anti-propaganda van toen, inbegrepen dat hij een collaborateur met Japan zou zijn geweest. Ook Soetan Sjahrir schreef die jaren dat Bung Karno de Japanners slechts gebruikte om de Merdeka te realiseren. Mohammed Hatta dito. Ben eigenlijk maar blij dat ik niet weet hoeveel onzin er in onze geschiedenisboekjes staat. Ik kon het niet langer aanhoren en heb de televisie uitgezet.

De kranten (Volkskrant en nrc Handelsblad - lijkt wel afgesproken werk) besteden veel aandacht aan Indonesië. Allemaal spreken ze vrij gedetailleerd over de corruptie van het Suharto-regime, behalve De Telegraaf, welke met een extra bijvoegsel kwam en met geen letter repte over Suharto's corruptie, laat staan diens massamoorden en mensenrechtenschendingen. Deze informatie werd de kudde niet aangeboden toen besloten werd Beatrix naar Indonesië te sturen. Wat zou deze dame nu in haar hart denken?

Arendo belde. Hij wilde weten wanneer ik verder zou gaan met mijn Memoires. Hij vond mijn brochure overigens belangrijker dan mijn reis naar Indonesië. Daarover zijn we het eens. Premier Mahathir van Maleisië heeft weer eens gezegd waar het op staat. Washington wil niet dat Japan zich aansluit bij de East Asia Economic Caucus. ‘Japan staat onder controle van Amerika en dus worden er uitvluchten gezocht,’ aldus Mahathir.⁵⁹ Ik heb die Japanse onderdanigheid jegens Washington

57 Idem.

58 Redactie: Close-Up: Voorheen Nederlandsch-Indië. Driedelige documentaireserie van Frans Glissenaar en Jan Bodriesz. Op zaterdagmiddag om 13.07 uur werd door de AVRO het laatste deel uitgezonden dat handelde over het ontstaan van het huidige Indonesië. Bron: https://zoeken.beeldengeluid.nl.

59 International Herald Tribune, 8 augustus 1995.

[p. 45]

ook nooit begrepen en vermijd Tokio al sinds jaren. Japan is een land verscholen achter een masker. Je moet ervan houden. Egbert Kunst voelde zich er juist als een vis in het water.

Ontstellende telefoon van Willem Middelkoop. De hoge bazen van rtl4 en Veronica hadden geconcludeerd dat de accreditatie voor hun team voor de reis van Beatrix naar Djakarta gevaar zou lopen, wanneer men een portret van mij zou filmen tijdens die reis. Ik had Hans van der Voet en ambassadeur Kadarisman hiervan op de hoogte gesteld, in de naïeve veronderstelling dat ze me dan wel een visum zouden geven. Dat werkte dus anders. Ze hebben de televisiemakers onder druk gezet van hun plan af te zien. Middelkoop zei dat ik in het boekje van de reis sta vermeld als meereizende journalist voor hp/De Tijd en Story. Zo smerig zijn ze dus ook nog. Officieel mij erin zetten en achter de schermen Indonesië vragen mij geen visum te geven.

Het is dus duidelijk dat Van der Voet na mijn mededeling direct Den Haag heeft gebeld. Hij liegt over Vischjager, en ook over dit. Ze hebben dus direct gereageerd en maatregelen genomen. ‘Ach,’ zei Aart van der Want toen ik hem over Van der Voet belde; ‘ook maar onder ede laten getuigen.’

Op televisie werd bij Brandpunt oud-strijder Joop Hueting gevraagd hoeveel Indonesiërs hij tijdens de politionele actie in Indonesië had doodgeschoten. Zijn antwoord: ‘Ach, ik heb er geen rekensommetje van gemaakt.’ Was diep geschokt. Hoe durf je zoiets te zeggen? Hij was ook getuige geweest bij martelingen van Indonesische gevangenen tijdens verhoren. De man was een zogenaamde vechter van staal, een misselijk smoel, een typische arrogante Hollander, die tegen Indonesiërs aankeek als inlanders.

23:45 uur

Ik ben benieuwd wat er morgen gaat gebeuren. Hoe gaat Vermeer reageren? En Van Mierlo en Jurgens. Zeer uitgekookt om mij wel in het boekje te zetten. Ik moet hiervan een exemplaar te pakken zien te krijgen.

14 augustus 1995

Time schrijft over 50 jaar Republiek Indonesië en gaat gewoon door met de gebeurtenissen van 1965 een communistische coup te noemen, waar langzamerhand iedereen van weet dat het een cia-coup was.⁶⁰ Wie neemt nog de moeite dit blad op

60 Time, 21 augustus 1995.

[p. 46]

een valse voorstelling van zaken te wijzen? Niemand. Een onderzoek aan de universiteit van Göttingen heeft uitgewezen dat Indonesië het meest corrupte land ter wereld is en Nieuw-Zeeland het eerlijkste.⁶¹

De stichting Japanse Ereschulden heelt rtl5 gevraagd de film over de 431 door Nederlandse militairen gedode dorpelingen in Rawagedeh niet op 15 augustus uit te zenden omdat die dag de capitulatie van Japan wordt gevierd.⁶²

Charles Krauthammer bepleit in Time dat de vs ‘must contain China’.⁶³ Moet dat? Ja dus. ‘Containment is a principle of power politics going back centuries. After the Napoleonic wars, the Congress of Vienna created a system of alliances designed to contain a too dynamic France. In our time the Atlantic Alliance contained an aggressive Soviet Union.’ Dat is een leugen dus. Men verspreidde in Washington en de navo de fabeltjes dat het Kremlin eropuit was Europa te bezetten, zoals mij duidelijk werd, toen ik tussen 1971 en 1987 in Moskou werkzaam was. De Sovjet Unie werd onmiddellijk na 1945 door de vs met militaire bases omringd en feitelijk politiek en economisch in Westerse quarantaine geplaatst. ‘Economie sanctions against China will not work,’ schrijft Krauthammer nu over China, waar Washington de smerige chantagepolitiek van alleenheerschappij probeert te herhalen. Deze journalist probeert nu de regering Clinton op te stoken China te bekritiseren over de mensenrechten, alsof de vs wat dat betreft een onbeschreven blad zijn. Hij acht het niet gewenst dat Hillary Clinton naar Peking reist.

Alle opmerkingen tot en met pagina 97 zijn doorgefaxt naar Spectrum.

Belde met Helen Hissink van Story. Ze was afgelopen zaterdag in Aerdenhout op een feest waar Jessa van Vonderen ook was en in de vroege ochtend stomdronken was geworden. Ze was op het gras gelazerd, haar rok ging de hoogte in. Er zijn foto's van gemaakt. Evert zat bij advocaat Steenbeek. Er is actie aan de gang. We zullen zien. Vermeer zal wel zeggen dat een kort geding prima is, maar samen met Story. Hij is nu niet te bereiken. Gerrit Jan Wolffensperger heeft Hans van Mierlo aan de tand gevoeld over mijn visumkwestie. De minister zou hem ‘bij hoog en bij laag’ hebben verzekerd dat Buitenlandse Zaken hier niet de hand in heeft gehad, maar dat het aan Indonesië lag. Hij liet erop volgen: ‘Houd me ten goede, dat is wat ik

61 De Volkskrant, 14 augustus 1995.

62 Idem.

63 Time, 31 juli 1995.

[p. 47]

weet en mij is verteld, maar iedereen is op de hoogte van je brochure tegen de reis van de koningin.’ Het klonk alsof ook zonder een ministeriele oekaze, het apparaat me geen visum verstrekt vanwege de brochure. Ze hielden op BuZa rekening met een kort geding.

Ik belde Marc van den Eerenbeemt bij de Volkskrant dat ik met hem wilde praten omdat ik van die zijde steun verwachtte. ‘Dacht ik al,’ zei hij, ‘maar ik moet de stad uit.’ Pieter Broertjes had gezegd dat hij Marc mijn zaak wilde laten behandelen, maar het heeft er alle schijn van dat hij er geen zin in heeft, omdat hij er niet in gelooft. Broertjes heeft gewoon niets te vertellen als het erop aankomt.

Han André de la Porte zat vanavond weer op een terrasje. Laatst zag ik hem ook zitten, maar toen reed ik door. Deze keer sprong hij op, en na enige aarzeling draaide ik om. Hij was in gezelschap van een jongen, Weijer de Ranitz, met wie Casper van den Wall Bake opgroeide. Ik mocht van Han op zijn vleugel op Herengracht 102 komen spelen als ik mijn piano miste. Of ik een weekeinde op landgoed Eerde kwam. André Spoor woonde in het huisje van Wilhelmine van Pallandt-Voorwijk, de moeder van Irthe. ‘Hij gaat dood door zijn hartproblemen,’ zei Han. Morgenavond eet ik met Han, waar Casper ook bij aanwezig zal zijn.

15 augustus 1995

Telefoneerde om 10.00 uur met Vermeer. Zijn stem klonk zeer onzeker en dat vind ik dan zielig. Heb het in ieder geval maar goed laten verlopen. Ik kreeg hem zover dat hij Van der Voet nog een fax stuurt.

Ik heb de rvd vervolgens gebeld en gevraagd waarom ik geen programmaboekje heb gekregen voor de trip naar Indonesië. Van der Voet kreeg ik niet te spreken, maar om ze daar wat op te naaien heb ik gezegd dat ik zaterdag naar Indonesië vertrek. Het is pure oorlogsvoering. Ik heb direct Beatrix geschreven dat ik het geen stijl vind dat zij zich gewoon achter de gemene streken van de Staat schaart, met kopieën aan Lubbers, Paul de Ridder en Vermeer.⁶⁴

Ambassadeur Kadarisman belde om te zeggen dat hij Djakarta had gevraagd of ik niet op een toeristenvisum naar Indonesië zou kunnen reizen. Maar ook dat wilden ze liever niet. Het is dus duidelijk dat ik niet zal gaan. Ik heb na dit telefoontje de laatste pagina's van mijn boek nog herschreven.

64 Zie bijlage 24.

[p. 48]

Na een verkeerde bezorging ontvang ik een onthutsende brief van Pim Fortuyn, die vasthoudt aan zijn standpunt dat ‘Suharto misschien de minst kwade van twee kwaden kan zijn geweest.’⁶⁵ Eigenlijk toont deze brief andermaal wie Pim Fortuyn eigenlijk is. Hij stelt mijn werk als journalist voor alsof ik mijn mening over wat 1 oktober 1965 in Djakarta gebeurde op gesprekken met Sukarno zou baseren. Ik heb Aidit en tientallen topfiguren in Indonesië jarenlang gevolgd en heb met zekerheid kunnen vaststellen dat er een door de cia geprovoceerde staatsgreep heeft plaatsgehad. De laatste vijf regels van zijn brief doen voor mij de deur dicht.

Ik heb met Casper en Han in Intermezzo gegeten. Casper gelooft niet dat Den Haag betrokken zou kunnen zijn bij het niet verstrekken van een visum door Indonesië. Hij denkt niet dat men zo gemeen zou kunnen zijn. Hij heeft Persona Non Grata gelezen, hij weet hoe ik uit Zuid-Afrika werd geknikkerd, en nog is hij niet in staat behoorlijk na te denken over wat er in Den Haag met mij en duizenden anderen wordt uitgehaald. Ik vond de maaltijd eigenlijk holle kies-werk en het was peperduur. Ik houd er niet van.

Ik wilde naar het Vlaamse restaurant op de Herengracht voor boerenkool met worst, maar dat wilde Casper niet.

Suhartono liet me nog een brief bezorgen om niet naar Indonesië te reizen. Ik zal hem morgen een fax sturen, met kopie aan Van der Voet, Evert en Vermeer, alsof ik toch ga. Laat ze maar in paniek raken.

Ik zei trouwens vanmorgen tegen de rvd dat ik zou gaan, tegen niemand anders, en even later belde Kadarisman, en liet Suhartono me een brief bezorgen. Dan weet je precies aan wie BuZa vroeg mij tegen te houden.

65 Zie bijlage 25.

16 augustus 1995

Er stond een uitstekend artikel van Joesoef Isak in de Volkskrant, die een poging deed het beeld wat in Nederland heerst over Sukarno wat bij te stellen.⁶⁶

Ik belde met Sukmawati. Zij had me in Djakarta verwacht. Zij is de enige van de familie Sukarno die morgen de Merdekaviering niet zal bijwonen. Zij was gisteren bij Joesoef Isak en hij had gezegd er zeker van te zijn dat als ik toch zou proberen binnen te slippen, ik op hetzelfde toestel zou worden teruggezonden. Ze zei dat Joesoef het geld voor de krans had ontvangen, maar dat de bedrukte linten niet waren aangekomen.

66 De Volkskrant, 16 augustus 1995.

[p. 49]

Ook Willem Middelkoop had me opgebeld uit Djakarta, maar ik was op dat moment niet thuis.

Een Indonesiër belde. Ik wist niet wie hij was. Ik zei instinctief dat ik niet naar Indonesië zou gaan, maar corrigeerde me snel door te zeggen dat ik via Londen naar Djakarta zou vliegen. Het zou iemand van de ambassade kunnen zijn.

Subandrio werd in zijn huis gefilmd en Maartje van Weegen viel de eer te beurt hem te ondervragen. Die dame weet nul komma niks van het land, noch van de recente geschiedenis, dus het werd haar zoveelste flop, althans voor hen die geïnformeerd zijn. Tegen Jan Tromp, die evenmin op de hoogte is van Indonesië of Sukarno, zei Subandrio dat Sukarno de schuld van alle ellende was geweest. ‘Sukarno is schuldig. Ik ben door Sukarno in de gevangenis beland,’ aldus eens de rechterhand van de president.⁶⁷ Ik heb Bung Karno al in 1957 gewaarschuwd voor deze schooier. Maar Sukarno was blind voor het huichelachtige en kruiperige gedrag van zijn minister. Ik zag er vanaf dag één recht doorheen. Het was juist Subandrio die Sukarno steeds verder van zijn werkelijke vrienden vervreemdde, waardoor de president geïsoleerder raakte en steeds meer op de informatie van deze man afging. Subandrio was de rotste appel die ooit in Sukarno's nabijheid verkeerde. Maar daar weten Tromp en Van Weegen verder helemaal niets van. Die komen een blauwe maandag in Djakarta en ‘informeren’ het vaderlandse publiek naar hun beste onkunde.

Sukrisno belde om te zeggen hoe hij zich ergerde aan de totaal verdraaide berichtgeving over Subandrio in het bijzonder, en het Suharto-regime in het algemeen. Hij zei zelfs: ‘Ga niet naar Djakarta. Suharto is in staat je om het leven te laten brengen en dan kan je helemaal nooit meer iets voor ons doen.’

67 De Volkskrant, 16 augustus 1995.

17 augustus 1995

Zoals ik in 1992 uit Zuid-Afrika ben geschopt, zo werd ik nu verhinderd naar Indonesië te gaan. De duistere krachten in Den Haag kloppen zich opnieuw op de borst en hebben gewonnen. Ik moet de herdenking van 50 jaar Indonesië nu dus missen.

Arendo belde. Hij adviseerde me een persverklaring te schrijven, wat ik prompt deed, met bijlagen, de accreditaties aan Buitenlandse Zaken, de brief van Suhartono van 15 augustus en de brief van de vriend van Alatas, en stuurde het aan Associated Press, Reuters en het anp. Arendo dacht dat er wel iets

[p. 50]

in de International Herald Tribune zou komen, maar dat vond ik te optimistisch. Ik heb mijn persverklaring ook naar Arendo gestuurd en hoop eigenlijk dat hij er in Elsevier over schrijft. Joop Holthausen van Het Parool belde me vanuit Djakarta op om te vragen wat er gebeurd was. Ik gaf hem Alatas' privénummer en dat van Pamoe Rahardjo.

Het Parool belde vandaag drie keer en stelde steeds dezelfde vragen. Het irriteerde me. Zij zijn altijd op zoek naar een rotstukje, maar ze bellen in ieder geval. Het Algemeen Dagblad had Paul gebeld, maar mij niet. Amateurs in overvloed.

Wim Kok spreekt op televisie een felicitatie uit voor het Indonesische volk. Oerhollands, uitgedost als een kruidenier uit Veenendaal. Blamage. Het nos Journaal geeft een overzicht en spreekt weer over hoe Suharto een bloedige communistische coup had neergeslagen. Ze blijven verkeerde informatie geven. Ze weten niet beter.

De Wereldomroep wil me om 21:30 uur in de uitzending voor een gesprekje van vier minuten. Het heeft dus toch allemaal wel wat uitgehaald. Alleen de Volkskrant zwijgt in alle talen. Dat zijn dan mijn vrienden.

Kok heeft zijn lesje geleerd. Hij was de eerste premier die zich heeft gedistantieerd van het Nederlandse optreden in Indonesië tussen 1945 en 1962. Het heeft allemaal prima geholpen, maar het kostte me wel deze reis en 12.000 gulden aan inkomsten. Weer een offer voor de waarheid en het land.

18 augustus 1995

Het Parool meldt dat ik geen visum kreeg om naar Indonesië te gaan.⁶⁸ Henk Hofland had tegen Julius Vischjager gezegd nieuwsgierig te zijn naar wat ik in mijn schild voerde om er alsnog binnen te komen.

Hans van der Voet schrijft dat het vanzelfsprekend is dat mij het persboekje voor de reis naar Indonesië nu ook werd onthouden omdat ik niet geaccrediteerd was.⁶⁹ Hij zegt dat ik in het boekje sta vermeld als aangemelde journalist, maar niet als geaccrediteerde journalist. Door de weigering van de Indonesische ambassade mij een visum te verstrekken, was het dus niet nodig mij een boekje te sturen.

Belde Truusje van Tol van hp/De Tijd, over een mogelijk verslag over de visumweigering. ‘Ja, maar als jij dat schrijft zeggen ze: Daar heb je die gekke Oltmans weer ...’ Reageerde niet, maar we zullen zien.

68 Het Parool, 18 augustus 1995, zie bijlage 26.

69 Brief van 16 augustus 1995.

[p. 51]

In Djakarta is bij het Sukarno-Hatta monument tegen generaal Suharto gedemonstreerd. Zijn ze behoorlijk laat mee.

19 augustus 1995

Ik heb gisterenmiddag drie uur met Obe en Lenie Douwe Spil op het terras van het Hilton zitten praten. Ze zijn na bijna vijftien jaar Indonesië even kritisch als ik over de publiciteit en de kennis over Suharto hier in Nederland.

Jan Tromp van De Volkskrant is een idioot. Hij voert Poncke Princen in Djakarta op als een autoriteit. Hij spreekt over ‘duizenden doden in 1965’ in Indonesië.⁷⁰ Het artikel laat zien hoe slecht ze hun huiswerk doen. Het woord cia viel natuurlijk ook niet.

Utojo Usman, minister van Justitie, heeft op de valreep - ter gelegenheid van de komst van Beatrix - aangekondigd dat zeven dissidenten zullen worden geëxecuteerd. Minister Van Mierlo reageerde meteen en zegde toe de executies in Djakarta aan de orde te zullen stellen. Daar zal Suharto zich wat van aantrekken. Ik raakte hierdoor in een zeer ernstige stemming om het tros-varkentje te wassen. Ik moest vanmorgen op de radio in de tros Nieuwsshow geinterviewd worden en kon daar twintig minuten mijn ongezouten mening over Indonesië geven. Ik heb er overigens ook volgehouden dat ik nog naar Indonesië zal afreizen.

Toen ik thuiskwam lag er een brief van Van Mierlo. Maar het is duidelijk dat die door Van Velzen is geschreven. De brief is weer totaal onzinnig. Ik heb direct Vermeer en Jurgens geschreven, want dit vraagt om actie.⁷¹ Het gaat niet om de periode tot 1964, maar juist ook de periode daarna.

In mijn hoofd ontstaat een nieuwe brochure om dit staatsbezoek aan Djakarta samen te vatten. Ik heb Paul al gebeld, en hij was het ermee eens.

70 De Volkskrant, 19 augustus 1995.

71 Zie bijlage 27.

20 augustus 1995

Gerard Arninkhof zegt op het nos Journaal dat er grapjes worden gemaakt over de reis van Beatrix naar Djakarta als ‘het gebruik van koninklijke smeerolie’.

Ik werd door een taxi van de nos opgehaald en naar Den Haag gebracht. Peter van Ingen nodigde me uit voor een proefuitzending van een nieuw programma dat Buitenhof gaat heten. Paul Witteman merkte in het voorbijgaan op: ‘Ik begrijp wel dat ze jou even weg wilden houden van de koningin na die

[p. 52]

brochure van je.’ Paul blijft een voor de overheid zeer ‘bruikbare’ journalist. Hij kent de inhoud natuurlijk niet en zal altijd doen wat hij weet dat men in Den Haag van hem verwacht.

Ik werd door Van Ingen geïnterviewd. Ook hij had natuurlijk mijn brochure niet gelezen. Ze weten niets, ze lezen niets, ze doen maar. Hij vroeg zo aardig mogelijk hoe ik me voorstelde alsnog naar Indonesië te gaan. Werd ik daarvoor gevraagd, in de hoop dat ik iets los zou laten?

‘Wat een vervelende vraag, want ze zitten op de loer. Ik word echter vanuit Indonesië geholpen. Er zijn daar immers generaals die eigen vliegtuigen hebben,’ zoog ik uit mijn duim. Ik heb ook opnieuw Lubbers in het zonnetje gezet en Kok voor shit uitgemaakt.

Westerkade

Sudrayat had weer gebeld wanneer ik zou komen. Ik weet niet zeker of hij het echt was, want hij sprak veel te goed Engels. Maar ze zitten er wel mee in hun maag. Ik zou eigenlijk moeten onderduiken om ze echt in de zenuwen te laten zitten. Dan moet ik wel afstand nemen van hp/De Tijd en Story, via een persverklaring van Papieren Tijger. Maar mag ik Papieren Tijger daarvoor gebruiken?

Eduard belde me en omdat ik misschien wel afgeluisterd word, heb ik volgehouden dat ik morgen naar Indonesië vertrek.

B.J. Asscher schreef het artikel de media worden steeds agressiever. Ik heb er direct op gereageerd en mijn kans gegrepen hem nog eens op mijn zaak te wijzen.⁷²

Brandpunt presenteerde een reportage over Saddam onder de titel ‘Het einde van een stuiptrekkende moordenaar’. Washington heeft soldaten naar Koeweit gezonden met de leugen dat Irak opnieuw van plan zou zijn binnen te trekken. Goebbelsmethoden en bangmakerij.

Ook een filmpje over Wim Kok, die nu een jaar premier is. Hij heeft alleen Christus aan het kruis uit de werkkamer van Lubbers laten weghalen. Hij zei dat het wennen was geweest samen met de vvd te regeren. Die man is een geboren opportunist. Hij staat nergens voor. Hij stond al bij de politieke nooduitgang, toen Beatrix en Lubbers besloten hem tot het hoogste ambt te benoemen en hij alsnog in de Haagse ereloge belandde.

Julius Vischjager meldde dat in kringen van Nieuwspoort onder journalisten werd gezegd dat ik de Beatrix-brochure niet

72 NRC Handelsblad, 19 augustus 1995, zie bijlage 28.

[p. 53]

zelf had geschreven ‘want Oltmans kan helemaal niet schrijven.’ Op Buitenlandse Zaken was hem verteld dat ik alles bij elkaar loog, want ik was precies hetzelfde als alle andere journalisten behandeld door de overheid. ‘Stel geen vragen op de persconferentie van Kok over Oltmans en diens visum, verschiet je kruid niet,’ was het advies aan hem op Buitenlandse Zaken geweest.

21 augustus 1995

Beatrix is in Djakarta. Zij is door minister Ali Alatas en diens echtgenote afgehaald, en niet als gebruikelijk door Suharto. Indonesië begon dus met een gebaar van irritatie te maken, omdat de majesteit drie dagen later arriveerde dan zij was uitgenodigd. Ik ga, denk ik, drie dagen naar Netty Feldhaus van Ham in Middelbeers om onder te duiken en de indruk te wekken dat ik op weg ben naar Djakarta.

Stelde een persverklaring op voor Papieren Tijger.

Ik heb minister Alatas geschreven dat het mij tegenvalt dat zij zich door Den Haag hebben laten overhalen mij geen visum te verstrekken.⁷³ Ook heb ik hem op de hoogte gesteld van mijn onderduikactie in Middelbeers en het boek over Sukarno dat gaat uitkomen.

Ook Ruslan Abdulgani heb ik nog eens flink de waarheid geschreven, ook al ken ik hem al sinds 1956. Hij is altijd, wat Sukarno noemde, slengweng (zigzaggend) gebleven.⁷⁴

De Indonesische journalist Surjono belde: ‘Die klootzak Suharto heeft Bung Karno niet genoemd.’ Hij had het over de tafelrede bij het staatsdiner. ‘Beatrix ook niet,’ zei ik. ‘Zij is door Kok meegesleurd.’

De kininefabriek acf in Maarssen, tegenwoordig bekend als ‘farmaceutische groothandel’ zal worden overgenomen door de Phoenix Pharmahandel in Mannheim, de grootste farmaceutische groothandel in Duitsland.⁷⁵ Goed dat mijn vader dit niet meer weet, die jarenlang president-commissaris is geweest, of anders mijn grootvader, Hendrik van der Woude, die een van de drie oprichters was.

Paul de Ridder belde, hij geeft morgen om 10:00 uur een perscommuniqué uit dat ik naar Djakarta ben vertrokken. Hij zei dat niets van de publiciteit over mijn visum slecht of gemeen was. Waar.

Tsepe Motumi van het Instituut voor defensiebeleid in Pretoria

73 Zie bijlage 29.

74 Zie bijlage 30.

75 NRC Handelsblad, 21 augustus 1995.

[p. 54]

schreef in de Sowetan hoe Suharto jarenlang fondsen naar het anc heeft gestuurd, wat nu de reden voor Nelson Mandela is om het generaalsregime in Djakarta een officieel bezoek te brengen. Motumi fulmineert hier tegen en schrijft dat Oliver Tambo, de overleden president van het anc, zich in zijn graf zou omdraaien.⁷⁶ Ik heb die krant hierover een brief gezonden en benadrukt dat ik het eens ben met Motumi en dat ik vind dat hij zich over Suharto nog mild heeft uitgelaten.

Alatas zegt dat de verklaring van de zeven aangekondigde executies een misverstand is. Alatas is ook in deze kwestie weer naar voren geschoven om de schade te beperken. Hij ontkende de executies in het nos Journaal. Maartje van Weegen refereert aan de Indonesische vader van de natie als ‘die opportunist’. Beatrix arriveerde in een batik mantelpakje. Suharto kwam dus ook niet naar het vliegveld. Ik heb zelden een lulliger programma gezien dan wat Joop van Zijl vandaag presenteert. Het is echt beschamend, het peil van de Nederlandse televisie anno 1995. Maar mijn brochure heeft in ieder geval de omhelzing van Juliana door Tien Suharto indertijd tot een handje teruggebracht. Er is duidelijk gedonder. Dat vind ik leuk.

76 Sowetan, 20 juni 1995.

22 augustus 1995

Gisteren faxte ik Jan Willem van Cruysen, maar ik kreeg geen antwoord. Santegoeds laat al een week niets van zich horen. Arendo vroeg of Story misschien de handen van me aftrok. Het zou te maken kunnen hebben met het oproepen van Margriet als getuige, op advies van Vermeer. Overigens blijft Jurgens volhouden dat Vermeer mijn belangen niet goed behartigt, terwijl Vermeer vindt dat Jurgens mij de les leest. Hij had Vermeer ook weer een brief gestuurd waarin hij zijn beklag doet.⁷⁷ Hij blijft Vermeer de schuld geven van het trage verloop van mijn proces, wat ik niet eerlijk vind.

Gisterenavond heeft Marina voor mij stoel E11 gereserveerd voor de vlucht van 15:00 uur naar Djakarta. Dat ging probleemloos. Waarschijnlijk zou ik er in Singapore uitgezet worden. Ik heb haar vandaag de vlucht weer laten annuleren.

Piet Schaepman belde. ‘Je hebt gelijk gekregen. Suharto haalde Beatrix niet af.’

Ik antwoordde: ‘Het is bij de konijnen af, maar geen enkele krant die er iets over zegt. Suharto zegde ook de lunch af. Dit staatsbezoek is in zwaar weer terechtgekomen. Komt ervan, als je zelf de datum van aankomst bepaalt, en je tegen je gastheer

77 Zie bijlage 31.

[p. 55]

zegt: het convenieert me niet.’ We gaan elkaar morgen zien bij de poffertjeskraam.

Minister Hans van Mierlo heeft gezegd dat de koninklijke familie in een mijnenveld terecht is gekomen in Djakarta. Het was te voorzien. Ook zijn de Indonesische oorlogsveteranen weggebleven, de groep van generaal Pamoe Rahardjo, die er een jaar geleden al per brief op aandrong dat Beatrix een krans bij het graf van Bung Karno zou leggen. Meereizende Nederlandse veteranen zeggen zeer verbaasd te zijn, terwijl een kind op de vingers kon aftellen dat het zo mis zou gaan.⁷⁸ Ik begin meteen aan een nieuw pamflet.

Ze gaan iets aan de gevel van de Westerkade doen. Er was een steiger precies voor de voordeur geplaats, waardoor je nauwelijks meer naar binnen kon. Ik klaagde erover tegen een van de werklui, waarop mevrouw Gödecke vanuit het raam riep dat zij er prima door kon met haar karretje. ‘Een idioot zonder hersens zet een stellage zo neer, vijftien centimeter naar rechts was prima geweest,’ riep ik. De man schreeuwde dat ik nog nooit gewerkt had en alleen maar profiteerde van de arbeidersklasse. Ik was totaal verbaasd hoe dit tot een klassenstrijd werd gemaakt, met mevrouw Gödecke die zich aan de kant van de werklui schaarde. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Mevrouw Gödecke zal voor mij nooit meer dezelfde zijn.

Beatrix heeft tijdens het staatsdiner toegegeven dat Nederland aanvankelijk niet bereid was de volledige en onmiddellijke onafhankelijkheid van Indonesië te accepteren, waardoor het een langdurig proces werd ‘dat veel pijn en bittere strijd heeft gekost.’ Er reist een gigantische groep handelsboeren mee met de majesteit, die op koopjes uit zijn in het kielzog van Beatrix. De Telegraaf spreekt van ‘grote klappers’. Help het je geloven. Intussen heeft Beatrix Suharto voor een tegenbezoek uitgenodigd.

Hans Vermeer zegt scherper waar het op staat dan Erik Jurgens, die het niet kan laten als puntje bij paaltje komt de zijde van het establishment te kiezen.⁷⁹

78 De Telegraaf, 22 augustus 1995.

79 Zie bijlage 32.

23 augustus 1995

De eerste pagina's van het nieuwe pamflet rollen uit de machine.

Ik heb van 13:00 tot 15:45 uur met Piet Schaepman gesproken op het terras van de poffertjeskraan op het Malieveld in Den Haag. Hij vroeg me allerlei dossiers te lezen en ging uitvoerig

[p. 56]

in op zijn gevecht tegen de Staat. Ik heb me tot het uiterste ingespannen naar hem te blijven luisteren, want hij herhaalde zich voortdurend. Maar het is duidelijk dat hij buitengewoon smerig is behandeld. Waarom steekt Beatrix geen vinger uit? Tenslotte was hij eens haar ambassadeur. Het is duidelijk dat Max van der Stoel en de ambassadeurs Schiff en Goedhart - alle drie Luns-mannetjes - de leiding hadden bij de vernietiging van Piets leven. Hij vertelde echter eveneens dat een dochter uit een eerder huwelijk, die in Parijs woont, een sleutelpositie inneemt in zijn gevecht, maar de dame in kwestie weigert mee te werken.

Schaepman zei ook dat Nederland slordig omging met de opbrengsten van het aardgas, wat eigenlijk diefstal is.

Uiteindelijk vroeg hij me wat mijn indrukken waren van Jan Jacob Dólleman, de vriend van Hannah de Zantis. Piet kent Hannah al sinds zijn jeugd in Breda en heeft ook nu nog uitstekend contact met haar. Uit haar huis zijn diamanten en zilver gestolen, waarvan Piet denkt dat het inside jobs waren. Hij scheen Jan Jacob te verdenken erbij betrokken te zijn. Een gedachte die ook wel eens door mijn hoofd is geschoten, maar die ik direct wegwuifde - te akelig voor woorden.

Tot mijn verbazing begon Piet over Arnold Hutschnecker, de voormalige psychiater van Richard Nixon. Hij was het eens dat het de hoogste tijd werd diens ideeën over een psychologisch onderzoek voor politici, tot praktijk te maken. Ambassadeur Fietelaars uit Ottawa was eens zijn tweede man geweest. Hij vond hem een ‘second hand creep.’ Amusant was de anekdote dat Henk de Mari met zijn fotograaf bij een tussenstop in Singapore was gearresteerd na een mop over een bom in hun bagage. Zij werden tot zes maanden in een psychiatrische kliniek veroordeeld.⁸⁰

Als je De Telegraaf mag geloven, zal Indonesië toch twee hoogbejaarde leden van Bung Karno's Tjkarabirawa-regiment laten executeren, voor hun rol bij het vermoorden van zes generaals op 1 oktober 1965. Minister Ali Alatas had eerder gezegd dat dit niet zo gebeuren, omdat er een rel over ontstond tijdens de viering van Merdekadag. Suharto is woedend geworden en heeft de opdracht tot executeren opnieuw herhaald.⁸¹

80 In 2003 vroeg ik De Mari naar dit incident, waarop hij vertelde dat ambassadeur Schaepman hen binnen de kortste keren vrij had gekregen.

81 De Telegraaf, 23 augustus 1995.

22:30 uur, Westerkade

Vischjager blijft bellen dat er veel over mij te doen zou zijn. De

[p. 57]

Indonesische ambassade had gezegd dat ze mij alleen geweerd hadden om Beatrix te beschermen. Als zij weg is, zou ik weer mogen komen. Dat is natuurlijk geklets.

Oud-president Gerald Ford heeft weer eens gezegd dat Lee Harvey Oswald de moordenaar van jfk is geweest. ‘Oswald was an eccentric, a screwball, an absolute nut.’ Ik weet zeker, via zijn beste vrienden George en Jeanne de Mohrenschildt, dat hij dit helemaal niet was. Integendeel. George Blakey houdt vol dat de maffia jfk vermoordde. En Oliver Stone handhaafde zijn mening dat de regering er geen belang bij had de moordenaars te zoeken, want het spoor leidde naar de regering zelf. Blakey en Stone benaderen de feiten.

24 augustus 1995

De drukproeven van mijn Sukarno-boek zijn binnen. Bij het herlezen ervan, besef ik een stuk geschiedenis te hebben beschreven. Dat is het verschil tussen Jan Frederik en mij. Hij schreef over de Tachtigjarige oorlog. Ik schreef de geschiedenis waar ik getuige van was.

Jan Marijnissen belde. ‘Zit jij niet in Indonesië,’ vroeg hij meteen. Hij wil Kamervragen gaan stellen, maar weet niet goed hoe hij dat aan moet pakken, want hij wil Beatrix niet beschadigen. Dat wil ik ook niet. Het zijn de idioten die haar gestuurd hebben die met elkaar de strijd moeten aangaan. Ik zal hem maandag om 15:00 uur ontmoeten.

Winnie Mandela heeft in een toespraak tot studenten in Kaapstad geëist dat F.W. de Klerk zal worden vervolgd wegens misdaden tegen de menselijkheid. Altijd weer gooit die dame roet in het eten, en gooit daarbij ook haar eigen glazen steeds verder in.

Er is iets vreselijks gebeurd met de moeder van Peter. Zij is in haar huis in de keuken gevallen en brak haar bekken. Ze was eerst nog een dag thuis, omdat zij niet weg wilde, maar nu is zij toch in het ziekenhuis, met heel veel pijn. Het laat zich aanzien dat zij nooit meer naar haar huis zal kunnen terugkeren. De familie probeert haar huis voor Peter aan te houden, maar ik zie hem voorlopig niet vertrekken uit Zuid-Afrika. Na het ziekenhuis zal de moeder naar een verpleeghuis gaan. Zij had op de verjaardagskaart voor Peter met bibberige hand geschreven: ‘Ik houd heel veel van jou.’ Dat weet ik maar al te goed. Hoe dikwijls heb ik hem niet dringend aangeraden naar huis te komen om nog van zijn moeder te kunnen genieten, zoals ik met mam heb gedaan. Ik ben eigenlijk woedend op hem, dat hij niet heeft geluisterd. Nu komt hij, vanwege dat gelazer met

[p. 58]

Edwin, eigenlijk te laat. Ik haat Edwin langzamerhand. Ik ga Peter niet bellen, want ik ben razend.

Na de val van Srebrenica en het bezoedelde blazoen van het koninkrijk, is Wim Kok opeens voorstander van het sturen van troepen naar moslimenclave Goražde, om onze reputatie weer op te vijzelen. Joris Voorhoeve (Defensie) schijnt zich tegen het plan te verzetten. Het blijven keuterboeren.

25 augustus 1995

In bed gisterenavond huilde ik om het lijden van Peters moeder. Ik sliep er slecht door en dacht steeds aan Peters verdriet, alsof ik het zelf voelde.

Hans van der Voet heeft niets gezegd tegen Vischjager, maar probeert nu te slijmen bij hem met de suggestie dat hij piano moet spelen met Van Vollenhoven. Heerlijk om heel ver van de Haagse slangenkuil af te staan. Je kunt je daar alleen maar als leugenaar handhaven.

Luister naar Schumanns Études Symphoniques en heb verdriet over Peters moeder.

Nieuwe Revu belde me over waarom ik niet mee mocht naar Indonesië. Ik vertelde hen uitgebreid hoe het zat, en kondigde meteen mijn nieuwe pamflet aan.

Eindelijk regent het pijpenstelen, heerlijk voor de planten en bomen. Het werkt ook een stuk plezieriger. Ik ben volop bezig aan het pamflet.

Volgens De Telegraaf heeft Justitie in Den Haag samen met undercover agenten van de Britse douane de jacht geopend op de hoogste militaire leiders in Suriname.⁸² Ze zijn hartstikke gek. Wie staat zoiets toe? Kok, Van Mierlo, Sorgdrager, Docters van Leeuwen?

Om 16:15 uur belde ik Hillbrow en kreeg Peter aan de lijn. Hij belt Trees vanavond en wil dan de beslissing nemen of hij naar Tilburg gaat. Ik heb hem met klem geadviseerd meteen een vliegtuig te nemen, niet omdat ik denk dat zijn moeder in gevaar verkeert, maar omdat de interactie tussen zijn moeder en hem nu eenmaal altijd betekenisvoller is dan de interactie tussen zijn vriend en hem. En zijn moeder is 90 jaar.

Frank van Zijl van de Haagse redactie van de Volkskrant belde om me te feliciteren met de uitspraak van de Raad van State, waarin het de weigering van Binnenlandse Zaken om mijn dossier af te geven, ongeldig verklaart.⁸³ Van Zijl kende noch mijn boekje Persona Non Grata, noch Bon Voyage, Majesteit!. Ik

82 De Telegraaf, 25 augustus 1995.

83 Zie bijlage 33.

[p. 59]

had de uitspraak vanmorgen wel gezien, maar het was teveel gelul. Ik schreef de Raad van State intussen met het dringende verzoek eindelijk Buitenlandse Zaken te dwingen mijn hele dossier openbaar te maken.⁸⁴ Ik fietste naar het huis van Erik Jurgens met een kopie van de uitspraak, zodat hij het als eerste zou weten. ‘Het staat al vrij prominent in de nrc,’ antwoordde hij vrij gehaast, omdat hij met Doris ergens naar toe moest. Dat was dus de reden dat Frank van Zijl belde. Hij wilde niet achterblijven bij nrc Handelsblad.

Ik heb Trees gebeld en moedigde haar aan Peter te zeggen naar Nederland te komen. Trees zei dat Peter haar had gebeld, maar hij lijkt zijn plannen niet te willen veranderen en had gezegd op 25 september te komen. Ik ben sprakeloos. Hij is mijn Peter niet meer.

84 Zie bijlage 34.

26 augustus 1995

Frank van Zijl schreef een snertstukje onderaan de pagina over de uitspraak van de Raad van State. Ook in Trouw een stukje.⁸⁵

Jan Tromp sprak met Hans van Mierlo in Jogjakarta.⁸⁶ De minister noemt zijn Indonesische collega Alatas ‘een uiterst aimabele man met wie ik het achteraf ook heel goed kan vinden, maar hij is ook een emotionele man en is touchy op een aantal punten.’ Uit alles blijkt dat interviewer en geïnterviewde als nieuwkomers zonder enige kennis van zaken over het land spreken. Als Van Mierlo zich dan ook nog laat verleiden tot de uitspraak - na vijf dagen in het land te zijn geweest - ‘eindelijk zijn de postkoloniale trauma's eruit,’ dan begrijpt noch de minister noch Tromp dat dit voor de Indonesiërs waar is, inbegrepen de oorlogsveteranen, maar in Den Haag zitten de Hollandse breinen nog vol koloniale valkuilen, zoals het drie dagen te laat aankomen van Beatrix onderstreepte.

Op het Museumplein is een show vanwege de Uitmarkt. Wat ze me laten zien, is een rampzalige reflectie van de collectieve geestesgesteldheid anno 1995.

nova meldt dat onze militairen na de val van Srebrenica veel meer hebben gezien dan tot dusverre naar buiten werd gebracht. Men was zich terdege van een massaslachting van moslims bewust. De beroepsverdoezelaars van het kabinet Kok hebben weer kiekeboe gespeeld en iedereen is weer bedonderd.

85 Zie bijlage 35.

86 De Volkskrant, 26 augustus 1995.

[p. 60]

Time publiceerde een gesprek met generaal Ratko Mladić, wat mij toch een ander beeld van de man geeft en van waar hij voor staat, dan de constante barrage van aantijgingen in onze media.⁸⁷

87 Time, 28 augustus 1995. Zie bijlage 36.

27 augustus 1995

Vorige week zei Patricia van der Haak van Spectrum dat mijn 10.000 gulden nog niet was overgemaakt omdat ze mijn bankrekeningnummer niet hadden. Tot op heden heb ik nog niets ontvangen. Hollanders en betalen.

Piet Schaepman kwam woensdag in korte broek bij de poffertjeskraam aan het Malieveld en vertelde dat hij het strand had ontdekt, en nu een ‘enthousiast strandjutter’ geworden was. Hij zei zeer veel tijd langs de duinen door te brengen.

Zou Paul de Ridder, die op de boekenmarkt van de Uitmarkt met een kraam staat, een broodje paling met koude Spa willen brengen. Aarzel, want ben verschrikkelijk van slag over Peter. Hij denkt alleen aan zichzelf.

28 augustus 1995

Ik heb afschuwelijk slecht geslapen. Ik ben nog steeds kwaad over Peters weigering voor zijn moeder eerder naar Nederland te komen. Hij wordt morgen vijftig, maar ik bel hem niet, want ik ben niet in staat aardig tegen hem te zijn. Heb geen zin in onware schijnvertoningen en zeker niet tegen hem.

Bij tabakszaak Struwe zeiden ze Van Mierlo op televisie te hebben horen zeggen dat er nergens over gesproken zou worden zolang Beatrix in Indonesië is.

Ik stuurde Vermeer een fax met de vraag of ik een schadeclaim van 50.000 gulden kon eisen in een kort geding, als ik aannemelijk zou kunnen maken dat het de Nederlandse veiligheidsdienst van Beatrix is geweest die Indonesië heeft gevraagd mij te weren met het oog op de veiligheid van Beatrix. Hij antwoordde onmiddellijk dat in een kort geding weinig ruimte is voor bewijsvoering en dat de vordering moet steunen op onweerlegbaar objectief bewijs.

hp/De Tijd houdt het voor mogelijk dat Willem-Alexander wel eens een veel betere koning zou kunnen worden, dan zijn moeder koningin is.⁸⁸ Wat betekent ‘beter’? De kroonprins aardt naar zijn grootvader. Net als zijn moeder overigens, die in haar jeugd teveel in de buurt van haar vader was. Zij heeft de nodige van zijn streken als ‘normaal’ leren accepteren. Het

88 HP/De Tijd, 25 augustus 1995.

[p. 61]

boterde nu eenmaal met haar moeder absoluut niet. En de dame die haar begeleidde was teveel in de ban van het Soestdijk-gebeuren. Ik heb hier in de loop der jaren veel met haar over gesproken en we bleven het oneens. Haar opdracht was Beatrix klaarstomen voor het koningschap. Het is te hopen dat tegen de tijd dat haar zoon de tent gaat overnemen, koninklijke taken voldoende zijn ontmanteld om koning Willem iv voor een flop te behoeden.

12:00 uur, Centraal Station

De rijen voor de loketten - er zijn er maar vier open - zijn eindeloos. Dus ik liep naar de trein (die vijf minuten te laat was) en de conducteur zei dat er niet langer kaartjes met speciale tarieven uitgeschreven werden in de trein. De misdadigheid verspreidt zich verder en verder. Ik was vervolgens dermate verdiept in Kotre's boek over het geheugen, dat ik drie treinen naar Den Haag miste.⁸⁹

89 John N. Kotre, White Gloves: How We Create Ourselves Through Memory, Free Press, New York, 1995.

Trein Den Haag-Amsterdam

Ik heb vanmiddag voor het eerst Jan Marijnissen ontmoet. Hij was heel aardig, al viel hij me op het eerste gezicht tegen. Misschien was het wel wederzijds. Geen idee hoe zoiets werkt. Hij zei niet te begrijpen waarom Wolffensperger en Jurgens geen vragen hadden gesteld over het niet verlenen van een visum aan mij voor Indonesië. Ik polste voorzichtig of hij daar geen vragen over wilde stellen, maar dat ontweek hij. Hij wil liever per brief een verklaring aan de regering vragen waarom de koningin hoe dan ook naar dit regime werd gezonden. ‘Als geboren republikein lijkt het me wel aardig om het voor haar op te nemen,’ zei hij, Ik antwoordde: ‘Als u die vraag nu stelt, beschikt u over beperkte informatie, waar u later spijt van krijgt.’

‘Maar straks is alles voorbij,’ was zijn standpunt.

Hij begon over Gatsha Buthelezi en dat ik hem altijd heb verdedigd. Het verbaasde me dat hij dit wist. Ik zei dat ik hem nog steeds verdedig en dat ik hem jaren heb gevolgd en regelmatig heb gesproken. Ik besefte dat ik de onzin niet in tien minuten uit Jans hoofd kon praten, die jarenlang door de pro-anc-lobby in zijn hoofd is geprent. Hij had ook mijn boek met Georgii Arbatov gelezen. Hij zag de gebeurtenissen in Joegoslavië als een opzettelijke poging de vn de das om te doen. Ik betwijfel het.

[p. 62]

Westerkade

Ik heb Peter gebeld. Hij vroeg hoe het met me was. Ik zei hem dat ik boos was omdat hij niet was gekomen. ‘In mei heb ik je er al van proberen te overtuigen om naar je moeder te gaan. Je bent altijd haar lieveling geweest en nu is zij 90 jaar en is uit haar huis en je kunt nooit meer bij haar wonen en echt met haar samenzijn. Ik wist maar al te goed hoe je verlangde bij haar thuis te zijn.’ Hij zei niets en luisterde stil.

‘Morgen worden hier in huis televisie-opnamen gemaakt,’ merkte hij op.

‘Fuck the tv, je had onmiddellijk naar je moeder moeten gaan.’

‘Ja, maar ik ben er 25 september.’ Hij begrijpt het gewoon niet. Ik ben sprakeloos.

Ik belde met Erik Jurgens. Hij zei (nota bene): ‘Je hebt met je pamflet tegen de reis van Beatrix naar Suharto zelf de reactie van Kok en de rvd uitgelokt.’ Dus ook mijn beroemde beschermheer, die al jaren zegt mij te willen en zullen helpen recht te krijgen, zwicht voor een besluit van de overheid in strijd met vrijheid van meningsuiting. Mijn aanvankelijke respect en gevoel van vriendschap voor Erik zakt steeds verder weg. Ook verdedigde hij de houding van de Raad van State. ‘Zij houden zich strikt aan waar je om hebt gevraagd. Je zult dus opnieuw moeten beginnen om meer stukken te krijgen.’

29 augustus 1995

Om 07:30 uur belde Piet Schaepman reeds, overtuigd dat we werden afgeluisterd. Hij zei het stuk van de Raad van State in mijn zaak in dank te hebben ontvangen. Ook hij, als jurist, vond het in begrijpelijke taal gesteld. ‘Je zegt steeds dat je met Den Haag wil afrekenen, maar wat ze je hebben aangedaan, is niet alleen karaktermoord, het is gewoon moord!’ Ik liet merken dit al te kras te vinden. ‘Willem, het is Berufsmord. Het is crimineel wat ze met je hebben gedaan. Geloof maar dat alles in jouw zaak is vernietigd. Reken er maar op dat rechter Punt ook heel zorgvuldig is uitgezocht. Je bent gewoon vermoord, niets anders.’

Ik vroeg hem: ‘Door wie dan?’

‘Door de Kroon en de Haagse meesters met gebruik van de landsadvocaat.’

Hij voegde me later nog toe: ‘Je voorwoord van je boekje Vogelvrij en de belachelijkheid van de Wet Openbaarheid van Bestuur is het beste wat je ooit hebt geschreven.’

Piet dacht ook dat met deze uitspraak van de Raad van State

[p. 63]

mijn zaak voor de landsadvocaat rond was. ‘Henk Hofland had gelijk. Dit land is een bananenmonarchie. Ik ben nu zeventien jaar bezig met mijn eigen duivelse geschiedenis.’

Slijmjurk Van Mierlo heeft tegen Kees Versteegh van nrc Handelsblad gezegd dat het staatbezoek van Beatrix aan Suharto bevredigend was verlopen. Diplomatentaal. Intussen schreef Hans Moll vandaag zes kolommen op de opiniepagina: nederland is verpletterend vernederd in indonesië.⁹⁰ Natuurlijk is dit staatsbezoek een verpletterende blamage geworden. Ze begrijpen ook bij nrc Handelsblad nog steeds niet waarom Suharto op de trappen van het paleis tegen Beatrix en Claus zei: ‘We dachten dat u nooit zou komen.’ Hij zinspeelde er niet op, zoals die krant blijkbaar nog steeds denkt, dat het vliegtuig te laat arriveerde, maar dat deze koningin de onbeschoftheid had gehad drie dagen later te komen dan zij was uitgenodigd. Van Mierlo schijnt overigens tegen de zin van Beatrix naar Den Haag terug te vliegen vanwege Joegoslavië. Heel flink dus voor zijn doen.

Lennaert Post belde uit Spanje en een vriendje van hem kwam aan de lijn. Deze Spaanse jongen zei dat we samen een script over zijn leven zouden gaan schrijven. ‘Kom maar een keer, dan praten we erover,’ zei ik aan de hand van mijn stelregel: je weet nooit hoe een koe een haas vangt.

90 NRC Handelsblad, 29 augustus 1995.

30 augustus 1995

Het wordt steeds duidelijker dat onze Dutchbat-militairen hebben gezien hoe moslimmannen door Serviërs werden geselecteerd om doodgeschoten te worden. Overste Karremans heeft Voorhoeve wel degelijk in de nacht van 5 op 6 juli l.l. per fax gewaarschuwd dat de situatie in Srebrenica onhoudbaar werd. Van de brief van de minister aan de Kamer klopt dus weer niets.⁹¹

Nieuwe Revu heeft een flater geslagen met het stukje in een poging mij in mijn hemd te zetten.⁹²

Ik schiet lekker op met het nieuwe pamflet. Ik ben al op pagina 25.

91 Algemeen Dagblad, 30 augustus 1995.

92 Zie bijlage 37.

31 augustus 1995

Piet Schaepman belde om 07:15 uur. Hij vond ‘Beatrix als smeerolie’ niet geschikt en stelde ‘Welkom terug, majesteit’ voor als titel voor het tweede pamflet. Goede gedachte, deze

[p. 64]

neem ik over. Een tweede suggestie om in de tekst meteen Srebrenica en de affaire van Voorhoeve-Karremans te verwerken, leg ik naast me neer.

De navo is begonnen met massale luchtaanvallen op Bosnische Serviërs, opdat zij hun zware wapens rond Sarajevo weghalen, zoals de vn heeft geëist. Ik blijf de navo-activiteiten in Titoland maar verdacht vinden. We hebben er niets te maken en niets te zoeken. Nederlandse F-16's zijn erbij betrokken, ongelooflijk dat dit allemaal gebeurt alsof het de gewoonste zaak van de wereld zou zijn. Een Franse Mirage is al neergeschoten. Ik houd mijn hart vast over Gatsha Buthelezi en het lot van de Zoeloes in Zuid-Afrika, in de greep van het anc.⁹³ Is een burgeroorlog denkbaar? Ik ben overtuigd dat Gatsha fundamenteel gelijk heeft, maar zal hij ook gelijk krijgen? Het anc speelt een vuil spel door een wig te proberen drijven tussen Buthelezi en de koning. Scott Macleod schrijft dat Gatsha Buthelezi eist dat KwaZulu/Natal tot een autonome republiek binnen Zuid-Afrika zal worden uitgeroepen. Toen Indonesië in 1945 de onafhankelijkheid uitriep waren er ook gewesten buiten Java die zelfstandigheid opeisten. Den Haag speelde erop in, maar Sukarno hield met hand en tand aan de eenheidsstaat vast, zoals Nelson Mandela dit in Zuid-Afrika doet.

Vanavond ging ik naar Han André de la Porte. We gingen naar zijn restaurantje waar we bijna twee uur met elkaar spraken. Hij zei dat Casper had gebeld voor een afspraak met Irthe, terwijl Casper tegen mij had gezegd dat hij nog niet gebeld had. Ik hou er niet van in een situatie te komen dat je niet weet wie je moet geloven. Tot nu toe geloof ik Casper, maar ik zal het hem zaterdag vragen. Han had een lid van de hofhouding gesproken. Beatrix zou steeds onhandelbaarder worden en neemt van niemand meer advies aan, wat ik niet helemaal geloof. Net als ik vond hij de reis naar Djakarta een ramp.

93 Time, 4 september 1995.

1 september 1995

06:30 uur, taxi naar Hilversum

Peter belde voor ik opgehaald werd. Hij was in tranen. Hij had al drie dagen geen brieven meer van mij gekregen. ‘Ik ben in staking, en schrijf alleen als het echt is,’ zei ik. ‘Het is toch altijd echt,’ was zijn terecht verwijtende antwoord.

‘Peet, je moet daar weg.’ Zijn tranen maakten me helemaal naar en ik ben in de taxi meteen aan een brief aan hem begonnen. Nu barst ik weer van de schuldgevoelens.

[p. 65]

09:00 uur, taxi

Ik was anderhalf uur bij Sjors Fröhlich in Goedemorgen Nederland op Radio 5. Ik weet nooit hoe zoiets overkomt. Ze hadden me gevraagd vanwege het bericht in nrc Handelsblad over de uitspraak van de Raad van State. Ik heb mijn best gedaan Papieren Tijger onder de aandacht te brengen en heb me ook weer hard gemaakt voor Story.

Westerkade

Toen ik thuis kwam, lag er een brief van Asscher, die ik direct uitgebreid beantwoord heb, want ik hoop er nog steeds uit te kunnen komen met de bemiddeling van hem.⁹⁴

Bij De tafel van Pam wilden ze mijn tweede pamflet hebben. Het is nog niet af, maar ik heb het aan Paul de Ridder overgelaten. Later had ik er spijt van, want dit is een samenleving van vulgaire dieven, maar de koerier had het materiaal al opgehaald. Later belde een assistente me nog op dat het nog de vraag was of ze voldoende mensen konden vinden om maandag met mij in discussie te gaan.

Vermeer belde me naar aanleiding van zijn fax die ik vandaag ontving.⁹⁵ Hij ziet de brief van Erik Jurgens van 17 augustus als een val. ‘Hij vraagt om mijn handtekening onder een brief waarmee wij eigenlijk onze zaak zouden weggeven. Hij wil ons standpunt, en dat van de landsadvocaat ieder in een doosje stoppen en dan oud-rechter Asscher een bindend besluit laten nemen,’ zei Vermeer. ‘Ja, en dat is, mijnheer Oltmans, de oplossing van een hoogleraar staatsrecht.’ Ik ben van mening dat Jurgens uit zijn nek kletst als hij Vermeer tegenover mij een tweederangs advocaat noemt.

Vermeer is zeer beslist over het oproepen van Pieter Broertjes. ‘Ze zijn in uw geval al jaren over lijken gegaan. Sorry, maar nu is het uw beurt,’ benadrukte hij. Ik probeerde nog om hem over te halen wat Broertjes zou moeten bevestigen in de komende brochure op te nemen, in plaats van hem zelf op te roepen. Er kwam niets van in.⁹⁶

Ik zag Jan Marijnissen bezig in de Tweede Kamer. Alle figuren uit de gevestigde orde vielen over hem heen. Ik vond hem niet zo effectief, maar het is ook niet eenvoudig, moederziel alleen tegen de hele bende ten strijde trekken.

94 Zie bijlage 38.

95 Zie bijlage 39.

96 Achteraf ben ik Vermeer hier uiterst dankbaar voor.

[p. 66]

2 september 1995

Trein naar Bilthoven

Ik was al om 05:15 uur wakker vanwege mijn emoties over Peter, maar ook vanwege de druk om mijn nieuwe pamflet af te schrijven. Paul zei gisteren dat het intikken van de tekst op de computer als een trein loopt. De helft is al gedaan.

Irak heeft in een poging om de sancties van de vn opgeheven te krijgen een gigantische hoeveelheid documenten overhandigd, waaruit overigens blijkt dat Saddam al tijdens de Golfoorlog over uiterst gevaarlijke chemische en biologische wapens beschikte, maar deze niet heeft ingezet. Ook blijkt dat Irak in versneld tempo aan een atoombom werkte en dat de aanval van de regering Bush daar de klad in heeft bracht. Er wordt een verband gezien tussen de vlucht van twee schoonzoons van Saddam naar Jordanië en de huidige openheid van het regime in Bagdad.⁹⁷ Irak is simpelweg een voorbode van wat nog komen gaat. Japanse banken vallen om, Amerikaanse banken vallen om, terrorisme zal toenemen, de wereld gaat een derde milennium in, en bereikt een zelfvernietigende fase.

Ik heb vanochtend aan de fax voor Asscher nog toegevoegd wat ik was vergeten, met kopie aan Vermeer, Jurgens en Wolffensperger.⁹⁸

Het blijft vreemd om terug te gaan naar mijn thuisgrond, terwijl mam, Pip en Theo er niet meer zijn. Hendrik is er nog maar...

97 International Herald Tribune, 31 augustus 1995.

98 Zie bijlage 40.

Bilthoven

Ik ging naar het graf van mam en Pip. Mam overleed 2 september 1978. Daarna bezocht ik Jeanne Poslavsky, de weduwe van mijn vriend Lex. Casper van den Wall Bake haalde me bij mijn tante af. Er is langzamerhand een vorm van hardheid in hem verschenen, die ik niet sympathiek vind. De gevolgen van het zakenleven waar hij tot over zijn oren in zit. Hij vond bijvoorbeeld dat Peter in Johannesburg zou moeten blijven. ‘Hier zit niemand op hem te wachten.’ Het klonk naar, ook al bedoelde hij dat hier voor Peter geen werk te krijgen is in de toneelwereld.

Casper had direct nadat hij mij had gebeld ook Han gebeld, dus ze spraken allebei de waarheid. Er zijn morgen dertig gasten voor de verjaardag van dochter Caroline. Hij had er geen bezwaar tegen gehad als zijn ex-vrouw Carine erbij zou zijn geweest, maar dochterlief had stellig geweigerd.

[p. 67]

Westerkade

Na een nummer in Adonis, zag ik op televisie het Prinsengrachtconcert van Anatol Ugorski. Hij is ongeveer de lelijkste man die ik ooit gezien heb, maar hij speelde magnifiek. Nederland op zijn best! De beelden van luisterende jonge mensen in elkaars armen, zelfs van een hond bij het applaus hevig blaffend, waren ontroerend.

3 september 1995

Arendo was in Moskou en Petrograd. Ik vertelde hem dat kolonel Friedes Laméris ervoor had gezorgd dat ik niet met Beatrix meekon naar Indonesië. ‘Heb je dat op schrift,’ vroeg hij meteen, waarop ik bijna instinctief antwoordde: ‘Laat hem maar onder ede ontkennen.’ Mevrouw Gödecke had me een artikel uit Weekend gegeven waarin Laméris wordt genoemd als de man die over de veiligheid van Beatrix gaat. Toen ‘wist’ ik het. Ik zal mijn pamflet ook eindigen met de brief aan Beatrix die ik haar morgen zal sturen en ik zal Vermeer vragen wat ik hiermee moet doen. Het is een gok, maar ik moet erachter komen.

4 september 1995

Zat bij aan De ronde tafel van Pam, samen met Jaap van Heerden, Nelleke Noordervliet en de onvolprezen Jan Tromp, juist terug uit Djakarta. Theo van Gogh nam namens Pam de dienst over. Tromp zei in de uitzending wel degelijk over mijn brochure tegen de reis van Beatrix geschreven te hebben. ‘Sla de klappers er maar op na Oltmans,’ zei hij. Van Mierlo werd in Djakarta door een journalist van nrc Handelsblad gevraagd, waarom ik niet mee was. De minister had geantwoord dat het ministerie mij keurig had geaccrediteerd, maar dat Djakarta mij een visum had geweigerd. Ik vertelde hen over mijn vermoedens rond kolonel Laméris en mijn voornemen hem onder ede te horen en de brief die ik vanochtend aan Beatrix heb geschreven.⁹⁹

‘Het is waar,’ zei Tromp, ‘dat men jou van Nederlandse zijde zag als een storend element en men liever niet had dat je meeging.’

Tromp kwam verreweg het langst aan het woord, verdedigde het bezoek van Beatrix aan Suharto met verve, en ja, het was een militaristisch land met veel soldaten, maar in Indonesië golden nu eenmaal andere maatstaven. Hij zei bovendien dat am-

99 Zie bijlage 41.

[p. 68]

bassadeur Kadarisman zeer negatief over mij had gesproken. Dat betwijfel ik ten zeerste, want ik heb met Kadarisman altijd prima contact.

Zowel Van Heerden als Tromp viel mij aan op mijn contact met Wertheim. ‘Die gek,’ zei Theo van Gogh. ‘Als je tegen Suharto scheldt, hoe kan je dan met een man in zee gaan die Mao verheerlijkt?’ Daar school wel waarheid in.

Ben later naar Theo van Gogh gefietst, in Watergraafsmeer, ging hem Persona Non Grata brengen. Hij speelde op straat met zijn zoontje en diens moeder Heleen Hartmans. Theo zei dat ik Broertjes niet kon laten hangen. Dat gaat gebeuren op advies van Vermeer, maar ik probeer het toch nog te vermijden.

René van Praag, de producent van Een prettig gesprek van Theo van Gogh, belde dat hij me vrijdag wil filmen in Hotel Des Indes in Den Haag. Ik probeerde een andere dag voor te stellen, maar dat was niet mogelijk. Ik moest dus mijn afspraken met Nellie Hazeu en Netty Feldhaus van Ham afzeggen.

5 september 1995

De dag begon met een telefoongesprek met Piet Schaepman. Hij wordt vandaag 75 jaar en is 17 jaar in gevecht met de Staat. Hij heeft geen bondgenoten in de pers.

Ik heb Kadarisman een brief geschreven, want ik wil van hem persoonlijk weten wat er klopt van het verhaal van Jan Tromp over de manier waarop de ambassadeur en zijn personeel over mij spreken.¹⁰⁰ Ik heb mijn ernstige twijfels, al zou dat niet mogen bij een adjunct-hoofdredacteur van de Volkskrant.

Ed heeft op mijn verzoek een brief gestuurd aan Vermeer waarin hij hem informeert dat hij als getuige wil optreden in mijn zaak tegen Neckermann.¹⁰¹

Ik heb Jurgens en Wolffensperger op de hoogte gesteld van mijn voornemen nu ook Van Mierlo en Laméris toe te voegen aan het lijstje verhoren.¹⁰² De informatie van Tromp sterkt mij in dit besluit.

Djabu, het vriendje van Lennaert Post, komt om 20:00 uur aan. Het zal mij benieuwen.

Xaviera Hollander is op nbc-televisie, wat ze erg goed doet. Zij schreef achttien boeken en verkocht er 17 miljoen exemplaren van. Dat is andere koek dan 1.000 pamfletten.

Het vriendje van Lennaert noemt zich Diabolo, 27 jaar, lang haar, hij lijkt op Jezus Christus, lekker lijf, geen aantrekkelijke

100 Zie bijlage 42.

101 Zie bijlage 43.

102 Zie bijlage 44.

[p. 69]

mond, maar zeer krachtige doordringende ogen. Hij was hierheen gekomen om mij te zien, zei hij. Hij wil dat ik naar Oliver Stone ga die dan geld op tafel moet leggen voor zijn reizen naar de Dalai Lama en Fidel Castro (die op hem zitten te wachten) en dan zal hij even films maken. De eerste zal een Gouden Palm krijgen in Cannes en dan zal hij rijk en beroemd zijn. Lennaert wordt zijn advocaat en ik word zijn pr-man. Hij zal wereldwijd centra stichten om mensen te leren hun ego's kwijt te raken en de realiteit te zien. Hij had de laatste weken twee lsd-trips gehad. Ik kreeg een boel foto's van hem, meestal met dames. Ook had hij een aantal armbanden voor me meegenomen, die honderden jaren oud zouden zijn. Hij vertelde zijn levensverhaal dat eindigde in Californië vier jaar geleden. Daarna was hij naar Malaga teruggegaan waar hij zo nu en dan drugs verkocht.

Hij wachtte me op voor het Marnixbad met een gigantische motorfiets met Californisch kenteken. Thuis trok hij halverwege de avond de staart op zijn hoofd los en ik vond hem meteen dubbel zo aantrekkelijk. Hij rolde een stikkie wat we samen oprookten, en me nul komma nul deed. Ik opende de fles wijn die ik bij de ncrv had gekregen, maar die liet hij staan. Hij omhelsde me, zoende me op de mond en zei ook wel seks met kerels te hebben gehad, maar dat hij de voorkeur gaf aan meiden. Om 23:30 uur wilde hij de stad ingaan, maar ik ging slapen.

6 september 1995

Vanmorgen zond ik een fax naar prinses Margriet, die er niet om loog.¹⁰³ Eigenlijk wilde ik haar duidelijk maken dat het onheuse gedoe in Den Haag mij geen ander keus liet, dan om haar te doen horen. Wat ik ook aan Eef Brouwers faxte, kon het einde van Van Vonderen al inluiden.¹⁰⁴

Lennaert Post belde. Hij heeft zich niet door Diabolo laten meeslepen, met uitzondering van een lsd-trip. Lennaert ziet hem in grote lijnen, net als ik, als een geciviliseerde jongen wiens hoofd op hol is geslagen. Soms stopt Diabolo met drugs, maar Lennaert is bang dat als zijn plan met Oliver Stone via mij mislukt, Diabolo alles overboord gooit en helemaal aan de drugs gaat. Ik denk dat Diabolo niet meer te redden is. Ik zei tegen Lennaert dat die jongen me behoorlijk triest maakte. Hij is geciviliseerd, duidelijk niet van de straat, vanaf zijn jeugd mentaal ontheemd, een prachtige jongen in de basis, op weg naar (ben ik bang) de ondergang.

103 Zie bijlage 45.

104 Zie bijlage 46.

[p. 70]

Ik heb ruim een uur naar de Parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden van de politie gekeken en geluisterd. Als ik er iets over zou moeten schrijven zou ik beginnen met te stellen dat Van Traa voortdurend intervenieert om getuigenverklaringen af te zwakken, af te breken, of gewoon openlijk bij te sturen. Het is zo irritant, althans voor wie het wil zien.

Ik zat wel eens met deze Van Traa bij het vpro-radioprogramma Welingelichte kringen met Joop van Tijn. Ik wist toen al wat een zwakke broeder die jongen was. Bouterse zou zelf in de drugshandel hebben gezeten en twintig Surinaamse infiltranten naar Nederland hebben gezonden. Waar zou Desi in hemelsnaam in een kletsgat als Paramaribo twintig geheim agenten vandaan kunnen halen? Je looft ze ieder een ton uit en ze lopen over.

Joost Taverne van de Debating Club Minerva belde. Hij wilde mij voor een debat aldaar over de vraag of Beatrix wel of niet naar Indonesië had moeten gaan. Ik vroeg hem Fasseur te vragen als tegenpartij. We spraken 19 oktober af.

7 september 1995

Ik weet niet wat ik had gisterenavond. Ik had totaal geen energie. Ik heb me veel te druk gemaakt. Ik ben om 19:00 uur gaan slapen en werd rond 8:00 uur wakker. Ongelofelijk. Ik herinner me dat mam dat af en toe ook had.

Rinus, de oudste zoon van John van Haagen, een van mijn beste vrienden ooit, schreef een aardige brief. Het gaat goed met hem en de kinderen al denkt hij nog dagelijks aan zijn vader en moeder. Ik gedenk zijn overleden ouders ook met zeer veel affectie en bewaar er de dierbaarste herinneringen aan.

Oud-ambassadeur J. Hoekman gaat het ministerie van Buitenlandse Zaken reorganiseren en de herijking van het buitenlandse beleid erbij aanpassen.¹⁰⁵ Ik herinner me hem als ambassadeur in Paramaribo als een uitstekende diplomaat en gewoon een keurige man. Ze zijn er wel, maar met een kaarsje te zoeken.

Ik hoorde, dat Wim Klinkenberg slokdarmkanker heeft gekregen. Afschuwelijk. We komen vroeg of laat allemaal aan de beurt. Marina van der Heijden vertelde dat zijn ziekte toevallig samenviel met zijn pensionering. Net als bij mijn vader.

Het schijnt dat G.B.J. Hiltermann op 26 augustus l.l. zijn laatste radiocolumn heeft uitgesproken. Wonderlijk zo lang als die man aan de weg is blijven timmeren.

105 NRC Handelsblad, 7 september 1995.

[p. 71]

Eduard heeft het hele pamflet gelezen. Hij vond het prima, en zei dat ik er niets uit moest halen.

8 september 1995

Er kwam een onverwachte briefkaart gedateerd 1 september 1995 van broer Hendrik uit Kaapstad. Hij bedankte voor mijn vele brieven, het nieuws van de acf en zegt dat zijn gezondheid niets te wensen over laat.

Behoorlijk irritant, Vermeer was ziek. Zijn kantoor waarschuwde me veel te laat, dus ik reed voor noppes naar Amstelveen.

De eerste drie exemplaren van Mijn vriend Sukarno zijn gearriveerd. Een ereschuld aan het voor mij gastvrije Indonesië, is ingelost. Ik heb opgeschreven wat ik me herinnerde als bijdrage tot een correcter beeld over de vader des vaderlands van alle Indonesiërs. Ook het geld van Spectrum is binnen. Ik heb ineens 20.000 gulden op de bank. Misschien moet ik Casper 2.000 gulden betalen, 2.000 aan Wouter en 4.000 aan Peter. Spectrum had een lunch gepland voor zes man.

Evert ging akkoord met mijn reis naar San Francisco.

18:00 uur, trein Den Haag-Amsterdam

Vanmiddag in Hotel des Indes een televisiegesprek met Theo van Gogh opgenomen. Theo is oké. Na mij zou hij een gesprek Mient Jan Faber opnemen. Rik Zaal was voor mij. Faber werd aan de tand gevoeld over waarom hij voor het bombarderen van Bosnië-Herzegovina is. Tegen het eind vroeg Theo aan mij wat ik tegen Kok zou zeggen, ik moest in de camera kijken. Ik zei iets als ‘laten we handen schudden en de oorlog stoppen.’ Maar ik had moeten zeggen: ‘Ik weet wat hij daarop antwoordt: zoiets kan je niet met een druk op de knop forceren.’

Een trillerige oude man kwam de trein in en vertelde luid dat hij 72 jaar was en twee jaar geleden een hersenbloeding had gehad. Ik realiseer me dan weer hoezeer ik de gevarenzone ingegaan ben.

Westerkade

Thuisgekomen belde ik Peter, en deed de toezegging dat ik voorlopig de kosten om het huis van zijn moeder voor hem aan te houden zou betalen. Peter zei dat hij van slag was omdat hij twee weken geen post van me had ontvangen, iets wat nog nooit gebeurd was. Ik heb meteen Trees gebeld, want hun broer Jan wilde de huur per 2 oktober opzeggen. Ik heb gezegd

[p. 72]

haar 350 gulden te sturen, maar ik zal 500 sturen en als het nodig is nog eens 500. Zeker nu ik ook naar San Francisco ga voor Story kan dat wel.

In nrc Handelsblad wordt in een ingezonden artikel van Aboeprijadi Santoso en Nico Schulte Nordholt gewag gemaakt van een te bouwen ziekenhuis, informatie die in de door mij onder andere aan Ben Knapen overgebrachte brief van Pamoe Rahardjo stond.¹⁰⁶ Mijn brochure zwijgen ze natuurlijk zorgvuldig dood. Eigenlijk vermakelijk, en gek.

106 NRC Handelsblad, 8 september 1995. Zie ook Memoires 1994.

9 september 1995

Ik heb Trees 1.000 gulden gestuurd om het huis van haar moeder te kunnen aanhouden. Het gaat erom dingen te doen die juist zijn. Toen regelde ik de retourzending van de gecorrigeerde proef van mijn tweede brochure voor Paul. Bracht het naar het postkantoor op Centraal Station. Oud-ambassadeur Sukrisno belde of ik het ingezonden artikel van Schulte Nordholt en Santoso in Trouw en nrc Handelsblad had gelezen. ‘Ik heb hem hier gisteren over geschreven,’ antwoordde ik.¹⁰⁷

‘Kok had naar jou moeten luisteren. Jij had adviseur moeten zijn voor de trip van Beatrix.’

‘Ik ben al 40 jaar persona non grata, omdat ze weten dat ik beter op de hoogte ben van wat er in Djakarta speelt dan zij. Dat kan dus niet.’

107 Zie bijlage 47.

01:30 uur, bed

Ik heb vandaag een ontspannen dag gehad. In Adonis was vanavond een ventje met een lekker lijf, alles erop en eraan, die me ruim een uur opwond. Toen ik het af wilde maken, greep hij mijn pik om te voorkomen dat ik klaarkwam. Hij vroeg of hij kon blijven slapen, maar nadat ik toch ben klaargekomen ben ik alleen naar huis gegaan zodat ik goed kan slapen vannacht. Diabolo ging in rook op en Lennaert blijft ook stil.

10 september 1995

Ik heb bij Erik Jurgens een brief in de bus gedaan met de nodige vragen, ter voorbereiding van het overleg met Vermeer morgen.¹⁰⁸

Wim Kok is een snel geïrriteerd baasje. Hij is woedend over een rapport van Paul Kalma, dat het financiële beleid van het

108 Zie bijlage 48.

[p. 73]

kabinet afkraakt.¹⁰⁹ Ook is er een drugsnota uitgelekt en de Fransen hadden er kritiek op. ‘Laat de Fransen maar naar zich zelf kijken,’ aldus de staatsman uit de Ank van der Moerstraat.¹¹⁰ Vischjager belde dat hij had gehoord, dat Koks huwelijk op springen stond.

Ik kwam gisteren Willebrord Nieuwenhuis van nrc Handelsblad tegen en heb de brief van generaal Pamoe Rahardjo en een tekst met uitleg bij hem in de bus gedaan. Misschien dat ik via hem duidelijk kan maken aan de nrc-redactie waarom het staatsbezoek verliep zoals het is gelopen.

Mijn telefoon wordt weer vrolijk afgeluisterd. Ik moest Wim Wertheim driemaal terugbellen, omdat het gesprek steeds werd verbroken. Het lijkt wel oorlogstijd. Dat gebeurt gewoon in dit land. Piet Schaepman belde en het gelazer herhaalde zich. Ik kon hem soms helemaal niet meer verstaan. Hij was zeer ingenomen, vooral met het laatste gedeelte van mijn nieuwe pamflet over Beatrix. Ik vertelde hem dat ik ambassadeur Brouwer in Djakarta in extenso over de brief en de demarche van generaal Pamoe Rahardjo vorig jaar had ingelicht. ‘Dacht je,’ zei Piet, ‘dat ambassadeur Brouwer over jou aan het ministerie in Den Haag zou durven te telegraferen?’

Diabolo is er nog, hij komt dinsdag. Alex, de indiaan, kwam langs in de hoop wat geld los te peuteren, maar ik heb hem niets gegeven. We hadden verder een goed gesprek.

Ik heb Kok een briefje gestuurd met mijn analyse van waarom het mis ging met Beatrix in Indonesië.¹¹¹

109 De Volkskrant, 9 september 1995.

110 NRC Handelsblad, 9 september 1995.

111 Zie bijlage 49.

11 september 1995

Sprak eerst Vermeer, en ging daarna met Han André de la Porte naar de Hervormde Kerk te Loenen om de plechtigheid rondom het eredoctoraat van Nijenrode voor prins Bernhard bij te wonen. Hoe is het mogelijk dat het al bijna 50 jaar geleden was dat we daar allemaal voor het eerst waren? Het geeft je te denken! Ongelooflijk. Han had voor twee broodjes kaas gezorgd, en vertelde onderweg naar Loenen dat Aurelia Groeninx van Zoelen vorige week was overleden. Han en ik zeilden met haar en Agneta van Son in het verre verleden in Loosdrecht, ook met Wicher trouwens.¹¹²

Neelie Peper-Kroes heeft Gerrit Jeelof met de Nijenrode Award onderscheiden, want hij sterft deze week aan keelkanker. Zijn

112 Zie ook Memoires 1925-1953.

[p. 74]

vrouw is twee jaar geleden al overleden, zij zat op een schilderklasje met mijn vriendin Nel Hazeu. Stel je voor, een salaris van negen ton en dan dit. ‘Hij was een slimme politicus,’ zei Han, ‘geen zakenman: daarom zat hij aan de top.’ Ik herinnerde me echter Toon Quarles nog goed, die Jeelof als een boef afschilderde. Han, Irthe en de kinderen zeilden een aantal jaar geleden met Jeelof en zijn kinderen in Griekenland. Dat is waar de bekoeling van mijn vriendschap met Han is begonnen De prins kwam met Juliana. ook Pieter, prinses Margriet en prinses Christina waren aanwezig. Het gezwam was niet om aan te horen. Bernhard had altijd een voorbeeldfunctie ingenomen in het economische leven van Nederland, alsof Lockheed nooit heeft plaatsgevonden. Ook de prins sprak kort. We zijn vertrokken toen de idioten voor een koortje uit Zuid-Afrika hadden gezorgd. Had verder een aardige dag met Han in Loenen. Daarna met Irthe gegeten in hun appartement aan de Herengracht. Irthe vertelde dat Lydia Loudon nog altijd de beste vriendin van Beatrix was. Irthe en Han hadden onlangs in Schotland nog bij haar gelogeerd.

Jacques Chirac heeft de oorlog verklaard aan terroristen. Frankrijk is de afgelopen weken zes keer het doelwit geweest van aanslagen.

Het televisieinterview met Nick Leeson (28) was indrukwekkend en ik blijf me afvragen wat ik voor die jongen zou kunnen doen.

12 september 1995

De Telegraaf publiceert in een commentaar dat het eredoctoraat voor Bernhard ‘ten volle verdiend’ is.

Prinses Margriet laat schrijven via haar secretaris mevrouw A. Martens niet op mijn brief van 6 september in te kunnen gaan. Ze mag natuurlijk niet. Ik had haar de rechtszaal graag bespaard, maar dan moeten ze wel meewerken.

Ik heb Vermeer bericht hoe hij kolonel Laméris van de veiligheidsdienst van de Oranjes kan bereiken en hem toch nog een wijziging voorgesteld in de volgorde van de verhoren zoals we die gisteren bespraken.¹¹³

Er kwam een briefje van Jan Tromp waarin hij ontkent ooit gezegd te hebben dat ambassadeur Kadarisman zich laatdunkend over me uitliet in Djakarta. Hij liegt, maar het bewijs staat op de bandopname van het programma van Max Pam, dus ik kan het niet hard maken. Pak Kadarisman weet dat ik zoiets

113 Zie bijlage 50.

[p. 75]

niet uit mijn duim zuig. De slangenkuil van de Volkskrant-redactie maakt van de Tromps permanente leugenaars, want zij moeten zich in duizend-en-een bochten wringen om zich te handhaven. De zaak tillen wordt hun tweede natuur. Ze blozen er ook niet meer bij. Ik heb de ambassadeur geschreven, om de zaak maar te vergeten, vooral om hem er niet mee lastig te vallen.¹¹⁴

Vischjager zegt dat vandaag het 50-jarig jubileum van de rvd gevierd wordt. Ik heb geen uitnodiging gekregen. Ik word nog steeds niet behandeld als alle Nederlandse journalisten. Een goede vraag voor Hansje van der Voet, onder ede, als ik eraan denk.

Kok is weer eens razend geworden na een vraag van GroenLinks, waarom hij niets wist van een geheime brief over Srebrenica. ‘Ik vertik het,’ zei hij tegen de Marokkaan van GroenLinks.¹¹⁵ Mijn ‘driftig baasje’ in de brief aan Beatrix was in de roos.

Ik hoorde vandaag niets van Paul de Ridder. Hij was in Den Bosch. Het wordt later en later met het pamflet. Misschien vindt hij het uiteindelijk toch niets, te zeer anti-Kok.

114 Zie bijlage 51.

115 Redactie: Mohammed Rabbae.

13 september 1995

Ik ben op de fiets naar de tandarts in Noord gegaan voor mijn bovenprothese. Ik heb er moeten vragen de radio zachter te zetten. Wie heeft luide reclame voor krentenbollen nodig?

Bij Struwe stond een man, een wrak, voortanden weg en nog maar 72. Ik moet iedere dag die ‘God geeft’ dankbaar zijn dat ik in goede vorm verkeer. De drie pagina's die ik over het eredoctoraat voor Bernhard geschreven heb, zijn naar Story gefaxt. Ik schrijf Peter geen brieven meer, want die komen toch niet op tijd aan. Het is vreemd, maar het zal nog vreemder zijn als hij weer hier is.

In Noorwegen is de extreem-rechtse Vooruitgangspartij de grote winnaar geworden van de gemeenteraadsverkiezingen.¹¹⁶ Ik denk dat na Chirac, en na Kok een sterke beweging naar rechts komt, zoals in Noorwegen, met alle gevolgen van dien, want miljoenen allochtonen in Europa zullen naar huis moeten. Tot men erkent dat je geen geesten en culturen op een hoop kan gooien zonder eerst aan de wereldwijde eenwording van denken te werken.

Vanmiddag ontmoetten Hans Vermeer, Erik Jurgens en ik el-

116 De Volkskrant, 13 september 1995.

[p. 76]

kaar bij Del Calvi in de Beethovenstraat. Ik ben voor altijd op Erik afgeknapt. Over mijn Beatrix-pamflet zei de socialist Jurgens: ‘Die had je dan maar niet moeten schrijven.’ Ik vroeg me direct af wat voor man hij eigenlijk is. Ik verweet hem op mijn beurt dat het zijn partijgenoot was die mijn visum blokkeerde. Jurgens werd razend en dreigde op te stappen. ‘Ze hebben het recht je een visum te weigeren,’ zei hij ook nog. ‘Zij bepalen wie met de koningin mee reist.’ Het was het oude liedje: hij wist niet waar het over ging. Ik was officieel geaccrediteerd, maar Laméris werd ingeschakeld. Na de botsing met Jurgens heb ik bijna niets meer gezegd. Ze zoeken het maar uit.

‘Eén ding tegelijk,’ zei hij. Hij was nu met de zaak tegen de Staat bezig. ‘We worden allemaal gek van jou, Wolffensperger ook,’ zei hij.

‘Ja, want jullie weten niet wat knokken is!’ Hij dreigde opnieuw weg te lopen.

‘De Staat staat sterk,’ zei Jurgens, ‘want ze zullen je als chicaneur afschilderen, die zijn leven lang conflicten had en die nooit een baan kon houden.’ Ja, omdat ik me verzette tegen de onrechtmatigheden achter mijn rug om.

‘En waarom heb je dan in Amerika geen baan kunnen houden?’

‘Omdat ze me ook daar bleven saboteren.’¹¹⁷ Ik werd eigenlijk razend, maar deed niets. Erik zei dat hij slechts advocaat van de duivel speelde, maar ondertussen. Toen ik hem vroeg waarom ze niets konden vinden van de periode na 1964, gaf hij geen antwoord. Sterker, hij zei dat als er gezegd werd dat er niets meer was, je ook bij een rechter niets meer voor elkaar kon krijgen.

Erik Jurgens benadrukte dat de brief van Vermeer aan Asscher te ruw was. Ik zocht hem op, waarna we hem samen lazen. De brief was inderdaad hopeloos, maar Jurgens' brief ook, waarin hij voorbijging aan de berekening van de nvj. Jurgens vond die nvj-berekening nergens op slaan, omdat deze ervan uitging dat ik nooit wat had verdiend. Prima, dan blijf ik bij de berekening van Lakeman. Wat er gebeurd is tussen 1956 en 1964 erkennen ze, omdat ik daarvan het bewijs heb, maar verder erkennen ze niets, want alle stukken zijn weg. Soms denk ik echt dat het onbegonnen werk is tegen deze schurken te strijden, die Jurgens maar steeds verdedigt met juridische argumenten.

Ik was misselijk van al het smerige gedoe en nam afscheid zon-

117 Zie bijvoorbeeld de codeberichten in Vogelvrij.

[p. 77]

der iets te laten merken en fietste zonder fut naar huis. Ik voelde me murw. Ze zullen niets meer van me horen. Jurgens zei nog ruzie te hebben gehad met Verploeg, omdat ik in Persona Non Grata had geschreven dat Jurgens had gezegd dat Verploeg mij slecht had vertegenwoordigd voor de Kamercommissie. Het was verdorie de waarheid!

Ik had vanavond geen zin in Diabolo met zijn lsd-trips, dus ging ik naar Adonis waar een zwarte jongen een half uur lang aan mijn oren stond te friemelen.

14 september 1995

Ik belde Arjan Paans van het Algemeen Dagblad, die graag mijn materiaal over het verzoek uit Indonesië aan Beatrix om de 17de augustus te komen, wilde hebben. Ik faxte het hem meteen. Later belde ik hem opnieuw.

‘Ik kom er niet uit.’

‘Heb je Van Tooren gebeld op BuZa?’¹¹⁸

‘Nee.’ Hij had Bob Hiensch gebeld.¹¹⁹

Paans: ‘Laat ik nog een domme vraag stellen. Wat bewijst dit materiaal dat Suharto het wist?’

‘Er wordt aan Suharto gerefereerd.’

‘Wat bewijst dat?’

‘Weet je dan helemaal niet hoe Indonesiërs zoiets aanpakken?’

‘Waarom geven ze zo'n brief aan meneer Oltmans mee?’

‘Omdat ik op voorspraak van Lubbers in Djakarta was, en ze wisten van mijn lijntje met Beatrix en Lubbers.’

Ik gaf hem de nummers van Pamoe Rahardjo.

‘Oh,’ zei de lul, ‘dan heb ik weer een begin.’

‘Bel Paul Brouwer maar, en vraag hem of ik hem op de brief heb geattendeerd.’

Later belde ik Peter nog om te vertellen dat het huisje van zijn moeder tot 1 december betaald is. Hij was opgelucht. Ik suggereerde hem nog daar permanent te gaan wonen.

118 Redactie: C.J. van Tooren, directeur Azië en Oceanië, Ministerie van Buitenlandse Zaken.

119 Redactie: Hoofd voorlichting en communicatie van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en woordvoerder van Peter Kooijmans.

15 september 1995

Arjan Paans belde. Hij had Pamoe Rahardjo gebeld, die bevestigd had dat de brief inderdaad met stilzwijgende toestemming van Suharto was geschreven. Maar hij had gezegd dat de brief rechtstreeks door hem aan Beatrix was gezonden, terwijl ik het epistel nota bene zelf op het kabinet van Beatrix in Den

[p. 78]

Haag af had gegeven. Mens erger je niet. Dat verzinnen ze gewoon om mij eruit te laten. ‘Arjan, op die basis heb ik die brief niet aan het Algemeen Dagblad ter beschikking gesteld. Ik wil er credit voor hebben.’ Hij zei dat hij het begreep, maar we zullen zien.

Simone van den Ende liet me de montage van de opname voor het programma Taxi zien.¹²⁰ Ik zag er heel lelijk uit. Het was van onderen gefilmd, maar ik gaf haar een zoen. Het was prima. Edwin van Rooyen kwam langs. Voor zijn werkstuk en verblijf bij een Zuid-Afrikaanse krant had hij op de School voor de Journalistiek een negen gekregen. Toen hij bij Peter en Edwin van Wijk logeerde, had Edwin aan hem gezeten toen Peter even weg was. En daarom was hij vertrokken. Ik zei hem dat hij Peter in vertrouwen had moete nemen en niet zo hysterisch had moeten reageren. Hij heeft vervolgens in een soort van herberg in Johannesburg gewoond. Hij is tijdens zijn verblijf in Zuid-Afrika twee keer op straat beroofd. Edwin van Rooyen heeft een opmerkelijk begrip van wat er in de wereld gebeurt. Zoals zijn opmerking dat ‘Democratie’ is gebruikt om Rusland te fragmenteren en te verzwakken, zodat de uitbuiting op volle kracht verder kan gaan.

Eduard was hier en stelde sbs en Veronica voor me in op de televisie, in plaats van twee Duitse zenders. We spraken lang over Edwin van Wijk. Eduard is erg hard over hem, maar het is waar. Het is de realiteit en Peter is in verkeerde handen, zoals ik altijd al voelde.

120 Redactie: In het tv-programma Taxi toonde men met een verborgen camera opgenomen gesprekken tussen de taxichauffeur en zijn passagier. De taxichauffeur was een acteur, in 1995 was dit Maarten Spanjer. Het televisieprogramma was te zien van 1994 tot en met 2004.

16 september 1995

Piet Schaepman belde al om 07:30 uur. Hij herhaalde: ‘Je moet ophouden met schrijven, je bent al vermoord. Zelfs Heldring kan schrijven wat hij wil zonder door Van der Voet gecorrigeerd te worden.’

Ik heb Pieter Broertjes maar weer eens geschreven, want sinds hij zijn afspraak met Kok zou hebben, heb ik niets meer van hem gehoord. Bovendien laat hij me met zijn krant behoorlijk in de kou staan, want ze publiceren werkelijk niets.¹²¹

Vermeer heeft zich opnieuw krachtig geweerd tegenover Jurgens, naar aanleiding van het gesprek afgelopen woensdag.¹²² Ronald Frisart heeft in het Haarlems Dagblad over het Beatrix-

121 Zie bijlage 52.

122 Zie bijlage 53.

[p. 79]

pamflet geschreven.¹²³ Hij vraagt mij of hij meekan wanneer ik mijn bvd-dossier mag inzien.

Het Algemeen Dagblad heeft de Indonesische ambassade gevraagd, hoe volgens hen het staatsbezoek van Beatrix is verlopen. ‘Geen succes,’ was het opmerkelijke antwoord.¹²⁴ Jan Marijnissen heeft er opnieuw vragen over gesteld.

Er stond geen letter in die krant over de brief van Pamoe. Het kan zijn dat ze er meer werk aan willen besteden.

Ik zou eigenlijk weer aan de Memoires willen gaan werken, maar ik ben uitgeput na het boek over Sukarno en mijn tweede pamflet.

123 Zie bijlage 54.

124 Algemeen Dagblad, 15 september 1995.

17 september 1995

Om 07:00 uur belde Peter. Hij had weer niet kunnen slapen en zei al maanden lang gedeprimeerd te zijn. ‘Daar kom je snel af wanneer je weer eenmaal hier bent. Je moet daar weg. Je zit in Hillbrow in een val.’ Ik adviseerde hem opnieuw in het huis van zijn moeder te gaan wonen en niet terug te gaan naar Zuid-Afrika. Ik probeerde hem een hart onder de riem te steken.

Ik schreef eerst een artikel voor hp/De Tijd.

De Groene Amsterdammer heeft de brief van Pamoe al maanden, maar Reneetje Zwaap begreep het belang ervan blijkbaar niet. Het is de vraag of ze het nu begrijpen. Bij het Algemeen Dagblad in ieder geval nog niet.

Ik voel een diepe dankbaarheid dat ik Bung Karno in dit late uur in dit heerlijke boekje toch hebben kunnen neerzetten, naar waarheid en zoals hij was. Wat ik schreef, als ooggetuige, zal altijd overeind blijven tegenover de zwartmakerij van hen die hem zelfs niet van verre ooit hebben gezien.

Heb verder brieven geschreven aan broer Hendrik en Sukmawati.

Ik ben de zaken hier aan het afronden. Na mijn trip naar de vs ga ik weer volop Memoires schrijven. Ik moet nu even uitblazen.

18 september 1995

Warempel, het Algemeen Dagblad bracht het verhaal over de brief, met credits, maar niet echt groot.¹²⁵ Het is in ieder geval gebeurd.

Dr. J. Peters van het International Institute for Asian Studies te

125 Algemeen Dagblad, 18 september 1995.

[p. 80]

Leiden belde. Brandpunt komt vandaag naar hem toe om een item te maken over het staatsbezoek. Hij wilde een aantal zaken verifiëren. Hij zei dat de rvd hem meteen had gebeld om te ontkennen dat de koningin voor 17 augustus was uitgenodigd. Hij zei dat Ruslan Abdulgani in de Indonesische pers ook over de uitnodiging had gesproken. Peters vroeg of hij de brief mocht gebruiken voor Brandpunt. Dat vind ik prima, maar ik heb wel een fax aan Brandpunt gestuurd om te benadrukken dat het mijn brief blijft.

Vischjager vertelde vanmorgen dat hij bij De Groene Amsterdammer had gepleit mij verslaggever in Den Haag te maken. Van Amerongen had geantwoord: ‘Ik durf het avontuur met Oltmans niet aan.’

Wonder boven wonder vermeldde nrc Handelsblad in hun televisiegids dat ik te gast ben bij Een prettig gesprek van Theo van Gogh dat vanavond op sbs6 wordt uitgezonden. De Volkskrant vermelde alleen de titel van het programma. Prima, want nrc Handelsblad is het belangrijkst.

Spectrum organiseerde een perslunch ter gelegenheid van Mijn vriend Sukarno. Evert Santegoeds heeft zijn mond bijna niet open gedaan. Ik vroeg hem een artikel te wijden aan mijn boek.

Ik schreef Kadarisman dat ik nu zou strijden tot alom bekend zou zijn dat de houding van Suharto een reactie was op de botte idioten in Den Haag. Het is eigenlijk wel schokkend dat de persoon die geen visum kreeg en bovendien Suharto aan de hoogste boom wenst, nu degene is die Suharto verdedigt en de Nederlandse idiotie aan de orde stelt.

Eigenlijk leek Taxi nergens op, maar Een prettig gesprek was goed en uitvoerig. Jan Pieter Visser belde me tijdens de reclame: ‘Ik heb je nog nooit zo op dreef gezien.’ Zelfs Ineke Struwe van de tabakswinkel belde me nog laat op dat ze onder de indruk was. In de laatste zin over de cactus heb ik ook mevrouw Gödecke nog genoemd. Ik ben blij met deze uitzending, want ik heb er uitvoerig mijn verhaal kunnen doen. Ook Con Hermens belde. Zij had Taxi met plezier bekeken. Ze bleef maar praten en ik vroeg me af of ze veel alleen gelaten werd door haar kinderen.

Vandaag de Troonrede, maar geen woord over Indonesïe.

19 september 1995

De telefoon staat roodgloeiend. Arjan Visser van Nieuwe Revu, Surjono, Van Cruysen, zelfs Krisno en Vierling vonden mijn opmerking bij Theo van Gogh dat ik de zaak met rasse schre-

[p. 81]

den naar de kelder zag gaan maar oudelullenpraat. Niemand van de bellers ging in op het artikel in het Algemeen Dagblad.

Ferry Mingelen en Paul Witteman interviewden vanavond Wim Kok, Dijkstal en Van Mierlo. Het was dermate slappe namaakjournalistiek dat ik eigenlijk een pamflet ‘Bruikbare journalisten’ zou willen schrijven. Niets over het somber beeld van de economische situatie in het land zoals vanavond nrc Handelsblad schetste. Alleen maar vragen of ze elkaar vaak woedende telefoontjes gaven en meer van die lulkoek.

20 september 1995

En jawel hoor: kok al bijna de drees van de jaren negentig, kopt de Volkskrant. Deze shit was te voorzien.

Ik ben vandaag naar Nellie Hazeu in Waalre gegaan. Ze voelde zich sinds drie weken weer de oude. Ze werd in Madrid door een Marokkaan van haar tas beroofd terwijl ze een trap opliep. Daardoor viel ze achterover naar beneden, waarbij ze haar voet brak. Ze is nu 85 jaar en dacht toen ik uitstelde te komen: Wim komt te laat. En dat vraag ik me nu dan ook af. Was dit mijn laatste bezoek? We aten een boterham met kaas in de keuken en praatten tweeënhalf uur tot Netty Feldhaus me kwam ophalen voor een bezoek aan haar in Middelbeers. We fietsten met de hond en zaten een paar uur in de tuin. Ze heeft een leven vol muziek, woont alleen, kijkt nooit televisie, leest nauwelijks kranten en wat ze weet komt van de radio.

Nelly Hazeu is 21 jaar weduwe, Netty is dit net. Nelly wacht tot er een man in huis is om een pot pindakaas te openen, Netty ontdekte dat een luidspreker het niet deed, ik haalde hem uit elkaar en verbond wat draden.

Overal in huis zag ik Enks aanwezigheid, zoals in de ordetekenen in de gang, de oorkondes, alles. Toch herinnerde Netty zich vooral de vele ruzies en het nadien weer goedmaken. Na een ruzie huilde hij, een week voor hij stierf. Hij werd gecremeerd, maar er is geen urn, niets. Zij vernieuwde de matrassen en slaapt nu in het bed waar hij stierf, alsof er niets gebeurd was.

Goddank ben ik rond 19:15 uur thuis. Volgende week rond deze tijd vlieg ik naar San Francisco.

21 september 1995

De perslunch dinsdag, aangeboden door Spectrum in Keyzer naast het Concertgebouw werd ook bijgewoond door Jan Tromp. Ik had de neiging na afloop hem een briefje te schrijven dat ik blij was dat hij er was, maar ik aarzelde. En zo zie je

[p. 82]

maar, gisteren had hij een absoluut rotstukje in de Volkskrant. waar oltmans komt, zoekt de poes schielijk dekking. Alsof die invalshoek iets met Indonesië en mijn Sukarno-boek te maken had. Hij trekt mijn boek en mij van A tot Z in het belachelijke en denkt, trots op zichzelf: dat heb ik maar weer prima gedaan.¹²⁶ Gelukkig maar dat ik de brief om de strijdbijl te begraven nog niet had verzonden. Met Tromp is geen land te bezeilen. Fuck him.

Wim Kok doet het in het Kamerdebat uitstekend zoals hij over het beheersen van de staatsschuld spreekt. Er is over hem veel te doen in de media. Frank van Empel had eergisteren geschreven dat het kabinet Kok zich wentelde in zelfgenoegzaamheid, waar geen enkele aanleiding toe was. Hij had dit in tien punten toegelicht.¹²⁷ Mark Kranenburg deed hetzelfde en sprak van de ‘ontmythologisering van paars, welke met het uitspreken van de Troonrede was begonnen,’ Een droom ging in vervulling: ‘Een kabinet zonder christendemocraten.’ ‘Als het kabinet ergens voor staat,’ schreef hij in dezelfde krant, ‘dan is het voor het einde van de politiek.’

Arjan Paans belde. Hans van der Voet van de rvd had hem gezegd dat de brief van generaal Pamoe Rahardjo over het bezoek van Beatrix en de krans bij Sukarno ‘onvindbaar’ was. Exact zoals Van der Voet tegen Lubbers zei, waar ik bij was. dat hij de schadeberekening van de nvj in verband met mijn proces niet kon vinden.

Ik wilde naar de sauna gaan, maar een stille kracht hield me ervan terug. En daar verscheen Rinus, de zoon van mijn vriend John van Haagen. Het was alsof een golf van Johns vibes door mijn studio trok, want hij lijkt in zoveel opzichten op zijn vader. Hij en zijn vrouw zijn er heilig van overtuigd dat John voortdurend bij hen is. Ze zouden John en Greet hebben ‘zien’ wuiven vanaf een berg op Java.

Ik ging daarna naar Adonis en kreeg een grondige suck. Nu moet ik sparen voor San Francisco. De telefoonrekening was 400 gulden, wat veel te hoog is.

126 De Volkskrant, 20 september 1995, zie bijlage 55.

127 NRC Handelsblad, 19 september 1995.

22 september 1995

Ik gaf Johan en Ineke Struwe het Sukarno-boek, want zij bewaren altijd de International Herald Tribune voor me. Maar Peter en Eduard wil ik het niet geven.

Op advies van Netty laat ik de in Djakarta afgebroken tanden vervangen. Kosten: 65 gulden. Ook spatborden en een bel

[p. 83]

voor de fiets van Peter: ongeveer 85 gulden. Ik zal ook een kortingskaart voor de trein kopen voor Peter: 100 gulden.

Ik fietste naar Amstelveen om bij Vermeer de contouren voor een bemiddeling te tekenen.¹²⁸ Vermeer had na een briefwisseling met Jurgens een definitieve tekst opgesteld. Hij zat in een bespreking waar ik hem uit liet halen. Er stond in dat ik van harte zou meewerken en (nota bene) dat wij een bemiddeling zeer op prijs zouden stellen. Het lag er weer te dik bovenop, en leek een zwaktebod. Dus vroeg ik hem de shit te schrappen. Hij reageerde weer of dit teveel geëist was, handen aan het hoofd, hoogrode kleur: ‘Ik heb door dit stuk vannacht maar twee uur geslapen,’ wat ik overigens niet geloofde. Hij wilde niet direct besluiten. Terwijl ik wachtte werd gebeld dat Lubbers op 2 november verhinderd was te getuigen. Minister Kooijmans en Hans van der Voet zouden wel komen. Het is juist hoofdzaak de verhoren met Lubbers te beginnen. Dit bevalt me niet. Vermeer had geen tijd dit nu te bespreken. Nog rodere kleur, nog meer handen aan het hoofd, en hij sloot zijn ogen. Ik dacht: lazer op, ik heb vier voorbeelden bij Jurgens in de bus gedaan.

Piet Schaepman belde. Hij moest wegens kanker aan de prostaat worden geopereerd. Hij was al in een ziekenhuis. Dat is zeer slecht nieuws over een prima man die een heel slechte deal kreeg van Buitenlandse Zaken.

Paul de Ridder zei dat de drukker het verdomde het tweede Beatrix-pamflet snel te leveren, zoals hij met Bon Voyage, Majesteit wel deed. Doodzonde, want het komt nu te laat.

128 Zie bijlage 56.

23 september 1995

Ik krijg steeds opmerkingen en succeswensen van allerlei mensen naar aanleiding van het interview door Van Gogh. Ik denk dat het zoden aan de dijk heeft gezet.

Ik raak in de stemming voor de reis. Lubbers stuurde mij zijn toespraak, maar niet zijn vluchtnummer.

Het is te zot voor woorden, maar, Kroaten, Serviërs en moslims willen allemaal eigen gebieden, want multi-etnische samenwerking is plotseling niet langer mogelijk. Hoe deed Tito dit dan? En hoe moet dit dan in Mokum?

Wim Kok wordt door The Wall Street Journal geprezen. Doorgaans nogal verdacht voor een zogenaamde hart-en-nieren socialist, maar ik geloof wel dat hij de financieel-economische problematiek ferm onder de knie heeft.

[p. 84]

24 september 1995

Ik rond mijn zaken af om woensdag te kunnen vertrekken. Op 15 oktober, de dag dat ik terugkom, woon ik hier drie jaar.

Het lijkt wel of ik voel hoe opgewonden Peter is dat hij naar ‘huis’ gaat. Ik ben dankbaar dat ik aan deze reis bij kan dragen, in meer dan een opzicht. Al blijft hij een lummeltje dat hij niet voor zichzelf zorgt. Liever lui dan moe. Ik belde de tante van Edwin, mevrouw Van Heerden (Bokkie), die vertelde dat Peter en Edwin vanmorgen vroeg naar Nederland zijn vertrokken.

Ik sprak René Zwaap in café Hallen en legde de zaak over de kranslegging en het Algemeen Dagblad uit. Hij luisterde gelukkig goed. Hij zou Marijnissen bellen. Het is toch om te huilen dat je alleen bij de sp terechtkan om Den Haag aan te pakken? Hij zei dat de hele redactie van de De Groene Amsterdammer het over de uitzending van Van Gogh had gehad.

Wim Kayzer gaat vrolijk verder met zijn vele uren over geheugen en het brein.¹²⁹

129 Redactie: Vertrouwd en o zo vreemd. Vijfdelige serie gesprekken van Wim Kayzer over het geheugen.

25 september 1995

Peter is in Brussel, eindelijk.

Hans Lonis las Mijn vriend Sukarno in de trein. ‘Het leest als een thriller. Ik zat te sidderen.’

Ik ga bij Story een ‘bonus’ bedingen om mijn onderkaak te kunnen laten doen. De tandarts schat dat het 7.000 gulden gaat kosten. Santegoeds heeft nog niets over mijn boek geschreven. Zwaap had niets gedaan. Hij had Marijnissen niet gebeld, wat hij wel had beloofd, en zei dat hij eerst een ander artikel moest schrijven.

Auke Kok heeft niet gereageerd op mijn fax, dus heb ik hem gebeld. Hij had geen interesse meer in het verhaal over het staatsbezoek. Hij refereerde aan De Groene Amsterdammer die al heeft geschreven over de brief van Pamoe. Maar nu is pas bekend dat Suharto indirect vroeg om de kranslegging bij Bung Karno. Zo gaat het altijd, ze komen weg met moord. Ze begrijpen er niets van.

Peter is inmiddels bij zijn moeder geweest. Hij is nu in haar huisje. Trees zei dat het vanaf 5 december aan iemand anders verhuurd gaat worden. Helaas.

26 september 1995

Peter was geschrokken toen hij zijn moeder zag. Zij is de afge-

[p. 85]

lopen vijf jaar behoorlijk achteruit gegaan. Hij zei dat hij eerst kaas was gaan halen toen hij thuis was.

11:00 uur, trein naar Tilburg

Ik heb de fiets voor Peter bij me, en ook de 3.750 gulden die ik voor hem heb gespaard.

Piet Schaepman belde vanmorgen driemaal. Hij had het artikel in het Algemeen Dagblad van vorige week van Paans gezien en noemde het een belangrijke doorbraak, wat het ook was. Een klein stukje waarheid boven tafel. René Zwaap deed er helaas niets mee bij De Groene Amsterdammer. Schaepman vond Marijnissen verfrissend. Een politicus zonder lijken in de kast.

Gisteravond belde Evert Santegoeds. Hij zei zei dat Privé bakken geld had uitgegeven aan de reis met Beatrix, maar er nauwelijks over geschreven had. Hij wilde een artikel over Iwan Tirta; ik heb hem per fax gevraagd dit te bevestigen.

16:00 uur, trein naar Amsterdam

Eindelijk zag ik Peter weer. Hij was op tijd, petje op, hij zag er prima uit. We namen eerst wat foto's waarna ik een kortingskaart voor de trein voor hem kocht. We aten een tournedos in restaurant Centraal, waar hij zichtbaar van genoot. Zijn moeder maakt het redelijk goed, maar herkent soms niet iedereen meer. We spraken ook uitgebreid over zijn permanente verhuizing naar Nederland. Hij vroeg zich af wat Edwin, als acteur, hier zou kunnen doen als hij eenmaal hier woonde. ‘Daar moet ik ook aan denken,’ zei hij. Ik zei hem dat als zij een samenlevingsovereenkomst zouden hebben, Edwin recht heeft op de sociale voorzieningen hier. Toen verscheen Waldy Breeveld en was het gedaan met de rust. Maar goed, ik heb gedaan wat ik moest doen. Peter heeft zijn geld.

Westerkade

Er lag een naar briefje van Broertjes.¹³⁰ Snelle vrienden zijn als snel eten: slecht voor de maag.

Jan Marijnissen belde. Hij had mijn fax van vanochtend waarin ik nog wat suggesties voor Kamervragen had gedaan, niet gezien dus hij had ze niet meegenomen. Hij kreeg bij geen enkele partij gehoor om een evaluatie van het staatsbezoek af te dwingen. Bukman (commissie Buitenlandse Zaken) zei dat het uitgesloten was. Een evaluatie van het staatsbezoek was staatsrechtelijk gecompliceerd. ‘Het is toch niet te geloven,’ zei

130 Zie bijlage 57.

[p. 86]

Marijnissen, ‘het zit dichtgetimmerd. Niemand is bereid erop terug te komen.’

27 september 1995

Peter belde gisteren om 23:50 uur, maar ik sliep als een blok. Hij zei dat vooral het geld wat ik hem had gebracht hem de vrijheid gaf. Het ging me door merg en been omdat het aangaf hoe gevangen hij zich voelt in het regime Van Wijk.

Gelukkig belde Arendo Joustra op om me een goede reis te wensen. De ellende met Broertjes heeft niet echt effect op hem.

KL605 naar San Francisco

Ik heb nog een paar keer met Peter gebeld. Ik stuur hem nog geld na voor een regenpak voor op de fiets.

Toen ik hem om 14:15 uur belde, kwam hij net thuis met een kapotte fiets. Ik wond me er zo over op dat ik begon te transpireren. Ik zei hem een nieuw wiel te gaan kopen. Zou ik het in de trein verbogen hebben? Ik vind het vreselijk.

Ik kwam Ed tegen die nog steeds op een vlucht naar New York terecht probeert te komen. We namen samen een taxi naar Schiphol. Ik wandelde wat rond en kocht een fles Ballentines voor Bill en Paul. Jan Willem had me al cadeaus meegegeven voor Marjorie, Barbara en Karina. Tot mijn verbazing zag ik daar ook Lubbers zitten, met een assistent. Hij stond meteen op om me een hand te komen geven en bedankte me voor Mijn vriend Sukarno. Ik belde snel Evert dat ik samen met Lubbers in het vliegtuig zat.

Lange vluchten als deze zijn bij uitstek geschikt om te lezen, ondanks de wet van de afnemende meeropbrengst. Er is een biografie over Fulbright verschenen.¹³¹ John F. Kennedy wilde hem tot minister van Buitenlandse Zaken benoemen, maar de oppositie tegen deze briljante man in kringen van zwarten, van vakbonden en ook joodse organisaties wist dit te voorkomen. Douglas Cater (72), ooit vicevoorzitter van de London Observer is overleden.¹³² Ik heb hem eens uitvoerig gesproken, maar waar en wanneer weet ik niet meer.¹³³ De ontmoeting ligt ergens vast. Ik mocht de man wel.

Soms denk ik in prehistorische tijden te leven. De Dalai Lama heeft de regering van China gevraagd om een zesjarig jongetje,

131 International Herald Tribune, 24 augustus 1995. Randall Bennett Woods, J. William Fulbright: A Biography, Oxford University Press, Oxford, 1995.

132 International Herald Tribune, 20 september 1995.

133 Redactie: Zie Memoires 1976, en Memoires 1977-1978.

[p. 87]

Gedün Chökyi Nyima op te leiden als de tweede belangrijkste monnik in het Tibetaanse boeddhisme.¹³⁴ Hij wordt beschouwd als de reïncarnatie van de Pänchen Lama.

Er wonen acht miljoen moslims in West-Europa.¹³⁵ Dat is nog maar het begin.

134 International Herald Tribune, 14 mei 1995.

135 Newsweek, 29 mei 1995.