Logo DBNL
Memoires 1994-B (2019)

Memoires 1994-B

(2019)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Johannesburg

20 november 1994

Hillbrow

Peter riep keihard ‘Willem’, toen hij me door de uitgang zag komen. Ik had even wat oponthoud, maar een hogere ambtenaar liet me doorgaan. We reden naar huis en hebben tot 14:00 uur zitten praten. Daarna ben ik gaan slapen. Ik had zestien pakken Douwe Egberts koffie voor ze meegebracht. Ze zijn nu in flat 73 getrokken. Maar ik vond de andere flat mooier. Deze kost 1.000 rand per maand.

Rond 20.00 uur gingen we de video-opname van rur bekijken. Later op de avond zetten Peter en Edwin me af bij het hoerenhuis op Gotham, waar ik tot 03:00 uur was. ‘After an overnight flight and little sleep you are unbelievable,’ zei Peter. Toen ik thuis kwam zaten zij met een whisky. Daar maak ik me zorgen om. Er was geen zeep in de badkamer, maar wel wijn op tafel.

21 november 1994

De levensstandaard in Hillbrow gaat naar beneden. Goede zeep ligt alleen nog bij de apotheek, de keuze aan voedsel in de supermarkt is nu enkel nog gebaseerd op de zwarte smaak.

Ik moet wat regelen voor Peters verblijf in Nederland. Voor zover mogelijk, want hij zei tegen Edwin dat hij zich niet naar Tilburg zou haasten als zijn moeder zou overlijden. Hij zou later wel naar haar graf gaan. Weigert hij echt te gaan? Ze lijken ook geen plannen te hebben om naar Engeland te gaan, zelfs niet nadat de vader van Edwin overleed.

Er lag een brief van minister Gatsha Buthelezi.199 Hij nodigde me uit naar Ulundi te komen. Daarna wil hij me meenemen naar Durban voor een diner met prinses Anne van Engeland. Dat moet ik dus doen.

16:00 uur

Ik was lang met broer Hendrik aan de telefoon. Ik vertelde hem van de uitnodiging van Buthelezi, wat hem verraste.

Ik zag Peter later in bed een krant lezen met het vergrootglas dat mijn moeder vroeger wel eens gebruikte. Ik vroeg wat dit betekende. Hij antwoordde dat zijn ogen hem al enige tijd in de steek hadden gelaten. Ik probeerde mijn woede hierover in de hand te houden en stelde voor dat we morgen onmiddellijk voor een leesbril zouden gaan zorgen. Er waren drie brieven van mij gearriveerd. ‘I am always bored if there is no letter from you,’ zei hij.

We hebben gezellig met z'n drieën gegeten - pasta met een zalige saus, wijntje, super.

01:30 uur, bed

De brief van Buthelezi was echt een verrassing. Edwin zei: ‘So casual and friendly.’

Peter zei dat hij nachtmerries had over zijn status hier in Zuid-Afrika, en was bang dat als hij naar zijn moeder zou gaan, hij nooit meer toestemming zou krijgen om terug te komen. Het kost 450 rand om naar Richards Bay te vliegen. Ik moet Gatsha een persoonlijke gunst vragen om Peter een verblijfsvergunning te geven. Ondertussen moet ik ook voor elkaar zien te krijgen dat ik de trip naar Ulundi kan betalen. Ik heb uit pure frustratie Lubbers geschreven hoe schandalig het is dat ik door al het getreiter van de overheid niet eens de middelen heb om zonder nadenken in te kunnen gaan op de uitnodiging van Buthelezi.

22 november 1994

Ik stuurde Buthelezi een urgente fax dat ik 25 november om 08:30 uur per vliegtuig in Richards Bay zal aankomen.

Ik heb het ticket voor Richards Bay gekocht. Het ticket kostte 650 rand, bijna een derde van mijn budget voor deze reis. Wat als ik niet word afgehaald en een auto moet huren? Kreeg tranen in mijn ogen, door het besef eigenlijk geen sou meer op mijn naam te hebben staan.

Ik ben van slag. Het autoverhuurbedrijf eist een aanbetaling van 2.500 rand om een auto te huren. De baas van het reisbureau zei dat Zuid-Afrika zo misdadig was geworden dat ze werden gedwongen strikt te zijn over de aanbetaling.

Peter kreeg tranen in zijn ogen toen we spraken over mijn geldproblemen. Edwin bood aan me met 1.000 rand te helpen, opdat ik toch naar Ulundi zou kunnen gaan, zonder zenuwtoestanden. Ik apprecieerde het zeer, maar stelde voor dat het geld in reserve bleef voor als Peter ooit een ticket voor Holland nodig had.

In de middag zijn we naar een optometrist in Rosebank gegaan waar bleek dat Peter zowel een leesbril, als een bril voor veraf nodig had. Peter insisteerde dat een bril genoeg was, maar daar ben ik het niet mee eens. Ik heb ze beide laten maken voor 650 rand. Peter was opgelucht en blij. Als ik niet gekomen was, zouden zijn ogen nog meer geleden hebben.

Edwin wilde de dag vieren met een uitgebreid etentje. Ik haalde avocado's en er was rode wijn. We hebben het erg goed. Intussen belde een secretaresse van Buthelezi dat ik met een auto zou worden afgehaald in Richards Bay. Godzijdank, want dan hoef ik tenminste geen 2.500 rand aan te betalen om een auto te huren.

Sue de la Rosa, de Engelse dame die het flatgebouw exploiteert, vertelde dat als Peter met zijn moeder heeft getelefoneerd, hij altijd bij haar een praatje komt maken. Hij is ook al geruime tijd niet meer in Tilburg geweest, vanwege de zorgen over zijn paspoort. Ik voel me schuldig. Ik had het in maart al moeten regelen. Peter zit in het bad en ik hoor hem zingen.

23 november l994

Joa Calkoen kwam me vroeg halen. We hebben enkele uren in het Sunnyside Park Hotel zitten praten. Door hem ben ik altijd meteen weer op de hoogte van de toestand hier. Hij noemde de dag van de verkiezingen een waar wonder. Iedereen stond in de rij om een stem uit te brengen. Zuid-Afrika leek een grote familie. Zijn eigen zaken verliepen prima. Maar het investeringsklimaat was nog steeds niet verbeterd. Het buitenland blijft voorzichtig. Veel was er niet veranderd, behalve dat meer zwarten in goeden doen zichtbaar werden, ook in voorheen blanke plaatsen als Rosebank.

Ik ben zeer op Joa gesteld geraakt. Zijn moeder, de zuster van ambassadeur Vegelin van Claerbergen, was op bezoek geweest. Joa zei me ook: ‘Als de bvd je werkelijk lastig zou vinden, is het gemakkelijk voor hen om je hier in Zuid-Afrika te laten opruimen. Eenvoudig. Je krijgt een noodlottig ongeluk in Hillbrow.’ Hij adviseerde extreem op mijn hoede te zijn. Toch denk ik niet dat de bvd zoiets zou doen.

De Hoge Raad had me een brief gestuurd naar aanleiding van mijn verzoek van 10 november om Docters van Leeuwen te vervolgen.200 Volgens procureur-generaal Ten Kate valt de directeur van de bvd niet onder de personen waarvoor hij bevoegdheid heeft tot vervolging over te gaan. Ik antwoorde

hem vandaag. Dat Docters van Leeuwen tegen mij liegt is een ding, maar tegen Kamerlid Piet Stoffelen dat vind ik ongehoord. Ik heb Ten Kate laten weten dat ik Docters van Leeuwen en Piet Stoffelen zal toevoegen aan mijn lijstje van personen die gehoord moeten worden in mijn zaak. De Haagse shit volgt me overal ter wereld.

Ik heb ook Vermeer geschreven zowel Stoffelen als Docters van Leeuwen toe te voegen aan het lijstje op te roepen getuigen.

Dominee Boesak, de oplichter, is nu benoemd tot vertegenwoordiger bij de vn. Edwin zei dat ze wel iets voor hem hadden moet vinden, liefst ver weg. Peter kwam terug van een boodschap en vertelde dat drie zwarte dames probeerden het flatgebouw binnen te komen, wat werd verhinderd, omdat ze niet duidelijk konden maken voor wie ze kwamen. Een hurkte op de marmeren treden en deed een plas. Ze zei tegen Peter: ‘That is because of you, but I like your shirt.’

‘Dat is het nieuwe Zuid-Afrika,’ zei Edwin.

Peter schreef zijn moeder een brief van zes kantjes.

24 november 1994

De zoon van Oliver Tambo heeft een show op televisie, die we gisteravond hebben gezien. Een aardige vertoning, inbegrepen een gesprek met de minister van Defensie, Joe Modise. Pas als je hier weer bent, begrijp je dat nrc Handelsblad of de Volkskrant geen werkelijke informatie over dit land publiceren. Edwin had een artikel van Winnie Graham in The Star van 19 oktober 1994 voor me bewaard, wat de spijker op de kop slaat. Hij vertelt het verhaal van een gezin van wie het huis is leeggehaald terwijl zij lagen te slapen. Alles, tot en met het eten, was weggehaald. Auto's werden gestolen voor de deur terwijl ze nog geen vijf minuten binnen waren. Verzekeren kost steeds meer geld, omdat er steeds meer gestolen wordt. Toen de moeder voor het stoplicht een steen door haar ruit kreeg en van haar handtas werd beroofd door een puber, wilde ze hem achterna rijden om hem aan te rijden. Ze werd door haar dochter bij zinnen gebracht.

Nederlandse journalisten lijken bevreesd om de nieuwe anc machthebbers voor te houden, wat de bevrijding van apartheid feitelijk betekent in de zin van een angstvallige toename van chaos en misdaad. Waarom ze dat niet doen? Ze zijn geen journalisten.

Elfra Erasmus, journaliste van Beeld en mijn vriendin, beklaagde zich dat Zuid-Afrika met sneltreinvaart naar de status van derdewereldland holt.

In Club 58 ontmoette ik de Aziatische jongen, Vernon. Het werd een hevige ontmoeting, compleet met beten in de nek. Ik wandelde terug naar de flat en kwam er rond 03:00 uur aan. Edwin en Peter hadden zich zeer ongerust gemaakt. 's Nachts door Hillbrow was veel te gevaarlijk. Ik moest beloven voortaan een taxi naar huis te nemen, wat ik sindsdien ook heb gedaan. Hillbrow van 1994 is geen Hillbrow van 1986 meer. Het lijkt nu op een zwart township midden in Johannesburg.

Bij het naar bed gaan verkeerde ik in verwarring of ik naar Ulundi moest gaan. Ook broer Hendrik had gewaarschuwd dat ik me niet met die zaken moest inlaten. Tenslotte ben ik door Binnenlandse Zaken hier in samenzwering met de bvd het land uitgesmeten. Ik heb Docters van Leeuwen hier publiekelijk over aangevallen. Wat is gemakkelijker dan mij via een verdwaalde kogel in Natal uit de weg te laten ruimen? Ik stond weer op en sprak er met Peter en Edwin over die nog aan het drinken waren. Na een uur had ik mezelf aangepraat dat ik niet moest gaan. Edwin nam een slaappil. Peter kon als altijd niet slapen en moet dronken zijn geweest, want toen ik tegen 06:00 uur opstond om mijn vlucht af te zeggen, lag er al een brief van Peter. Zijn handschrift zei genoeg en Peter zag er verschrikkelijk uit. Wat kan ik doen?

25 november 1994

Ik stuurde naar Ulundi de boodschap dat ik tot mijn spijt niet kon komen. Heel erg jammer, want die combinatie van een etentje met de koning van de Zoeloes enerzijds en prinses Anne anderzijds, is niet iets wat je dikwijls meemaakt.

Ik droomde in mijn paniek hierover vannacht ook nog van Henk Hofland. Ik kwam hem tegen en hij zei te willen praten. Ik antwoordde: ‘Fuck off, you are a traitor.’ Een andere droom ging over de zoveelste fiets die was gejat.

Schreef broer Hendrik uitgebreid over de uitnodiging van Buthelezi en mijn afwegingen deze op het laatste moment af te zeggen.201

Peter en Edwin zijn de nieuwe brillen voor Peter gaan halen. Hij las de krant vandaag voor het laatst met mams vergrootglas. Paul de Ridder had een recensie geschreven door Arthur 't Hart doorgestuurd. De man kan niet lezen, verdraait alles en komt met de chantagepassage. Dus de Staat mag mij 38 jaar ongestraft in de vernieling brengen, maar ik mag op mijn zeventigste niet terugslaan? Peter vroeg of ik me niet opwond over

het rotstuk. Maar nee, ik ga al te lang mee om dergelijke onzinpraat serieus te nemen.202

Peter was ontzettend blij en dankbaar voor zijn brillen. Gezellig gegeten, maar Edwin is eigenlijk altijd degene die praat. Edwin schept onze borden op. Edwin is in charge. Overdag of in de nacht, ik hoor alleen Edwin praten. Peter luistert. Onbegrijpelijk.

Ben vervolgens uitgegaan en kwam weer om 03:00 uur thuis. Peter en Edwin zaten flink te drinken, wat ik afschuwelijk vind. Toen we te spreken kwamen over een pot die Peters sperma wilde voor een kind, zei ik dat een ‘bezopen’ idee te vinden. Waarop Edwin vertelde dat hij had opgetreden in een weeshuis en speelde met het idee een kind te adopteren, een jongen ‘to give it my name’ omdat hij de laatste Van Wijk van zijn tak is. Ik zei dat je geen champagne-etiket op een fles kunt plakken als het product er niet inzit. Ook Peter was tegen het idee van adoptie. Er ontstond een felle discussie. Op enig moment verdween Edwin, wat hij altijd doet in dit soort situaties, en bleef ik met Peter achter in de kamer. Wij spraken zacht door tot Edwin verontschuldigend terugkwam.

Inmiddels ging het gesprek over de wens van ouders begraven te worden, en dat je die als kinderen dan hebt te respecteren. Opnieuw ontstond een confrontatie en deze keer was het Peter die rond 04:30 uur opstond en naar buiten ging. Toen volgde het ergste. Edwin zei dat zijn vader, zijn moeder, Swanie en Bokkie allemaal gezegd hadden dat Edwin een doorn in mijn oog was. Ik antwoordde dat hij Peters keuze was en dat ik daar geen rol in speelde.

‘Yes, but you are only I, I, I, you are always right and I told you seventeen years ago that you would never have a lover, because something happened to you in your youth.’ Hij liet Peter zichzelf zijn, hij kon gaan als hij wilde, want Peter en hij waren soulmates. Ik herinnerde me een brief van Peter waarin hij beschrijft dat hij op zijn knieën kroop voor hem, maar niets zei. Edwin vervolgde: ‘You want to know what Peter is really saying about you? Don't you realize he's performing a charade?’

‘Edwin dear,’ zei ik, ‘I see your relation with Peter every day. I do not want to be part of it. I respect it. I have my own relationship with Peter and that's enough for me. He is my best friend.’

Ik zei nog eens dat ik hier was komen wonen op Peters ver-

zoek en hen altijd met rust had gelaten. ‘Furthermore, I am surprised that your parents talked that way about me, because they knew nothing about it. I gues it's a matter of class.’ Ik dacht daarbij aan het feit dat ik Afrikaners altijd maar ten dele als beschaafd beschouwd heb.

‘I will never forgive you for having said that,’ beet Edwin me toe. Dat zegt veel.

Edwin vervolgde dat de situatie waar ik in terecht was gekomen, dus met een minimumuitkering in Amsterdam, het gevolg was van mijn onjuiste overtuiging dat ik gelijk had. In mijn gevecht met de Staat heb ik dat echter wel degelijk. Ik besloot dat het genoeg was geweest en ging naar mijn kamer. Peter kwam weer thuis en ze praatten nog een paar uur. Ik hoorde Peter om 07:30 uur in de keuken.

Samenvattend: gezien het feit dat Edwin dronken was, denk ik dus in het algemeen positiever over hem dan hij over mij blijkbaar. Hij staat toe dat Peter al enkele jaren zijn ogen verwaarloost, hij helpt Peter niet met zijn visumproblemen - waardoor Peter zich gevangen voelt - simpelweg om Peter hier te houden. Ik kan na middernacht beter geen gesprekken meer voeren. Peter is in orde, maar Edwins donkere kant komt dan boven. Daar weet ik liever niets van.

26 november 1994

In het park

Ik lees Hans Meijers verhaal van vier pagina's over Luns in Vrij Nederland. Er blijft uiteindelijk de indruk over dat Luns inderdaad een flessentrekker was, terwijl figuren om hem heen, Drees, Zijlstra en zelfs Mansholt, werden gedomineerd met leugens en andere onzin. Ik heb Meijer opnieuw geschreven.203 De Sunday Times heeft een kleurenfoto van Buthelezi die prinses Anne ontmoet, samen met koning Goodwill Zwelithini van de Zoeloes, premier Frank Mdlalose van KwaZulu Natal, en diens tegenspeler van het anc, Jacob Zuma. De prinses moedigde beide heren aan via dialoog toenadering tot elkaar te zoeken. Toen ik dit artikel las, bekroop me het gevoel dat ik toch had moeten gaan.

Er was absoluut niets te beleven in Gotham. Het was vol, maar er zat niets bij. Ik was om 02:00 uur thuis.

27 november 1994

Verrips zei ook dat hij wist dat ze achter hem aan zaten. Hij was

op weg naar de procureur-generaal. Hij belde Hofland en anderen dat hij geëlimineerd zou worden. Ik heb niet echt het idee dat ze achter me aan zitten, maar ik voerde wel een aanval uit op Docters van Leeuwen persoonlijk. Ik zal vandaag Wolffensperger schrijven dat ik niet los zal laten.

Park

Rachmaninoff onder een Zuid-Afrikaanse palmboom in de schaduw.

Ik ga mijn boekje over Sukarno beginnen met een hoofdstuk over het belang van het geheugen. Zal ik met de ontmoeting in Rome beginnen?

Ik realiseer me dat ik hier ben dankzij Hendrik - en Peter.

Of de duvel ermee speelt heb ik een artikel bij me over de biologische klok en ‘overdag slapen is geen slapen’. Ik zal het morgen aan Peter geven, al zal het niets helpen. Er wordt een strijd ontketend tussen verschillende systemen van het lichaam. Moeheid stapelt zich op moeheid. Hersenen krijgen niet de rust om orde op zaken te stellen. Gevoelens van eenzaamheid kunnen optreden. Ik moet denken aan Peter die zegt: ‘I am lonely.’ Ik kan niet meer doen dan hem het artikel geven, de rest moet hij zelf doen.

Ik ging om 13:00 uur slapen en werd pas om 16:45 uur weer wakker. Het werd hoog tijd, want het nachtbraken breekt me op.

Vanavond zat ik een tijdje in Wimpy met koffie en keek naar de mensen. Ik raakte betrokken bij een Indische jongen met zeer lang haar. Ik mocht hem echt. Toen ik hem later op de dansvloer zag, was ik geschokt. Hij bleek een vrouw te zijn. Ze bleef tippelen, maar niet op mij. Ik vond weer niets van mijn gading.

Peter en Edwin kwamen om 02.00 uur thuis. Toen het buiten licht werd hoorde ik ze nog praten en rondlopen. What on earth hebben ze toch? Ze slapen altijd overdag. Het is helemaal verkeerd.

28 november 1994

Peter zette vanmiddag een heerlijk kopje koffie. Ik zei tegen hem dat de ervaring me had geleerd om geen middernachtelijke conversaties meer te beginnen, want als er de nodige glaasjes achter de kiezen zitten, dan komen er dingen los die nergens op slaan. Vooral bij Edwin, maar ook van tijd tot tijd bij Peter. ‘Ik wil er niets over weten, daarom ben ik weggegaan,’ zei Peter hierop.

Ik zal de uitlatingen van Edwin op een briefje zetten en dan krijgt Peter die in Nederland wel eens te lezen. Ik zal er nu aan voorbij gaan. Edwin is evil, het spijt me dat ik het moet zeggen. Ik snap niet dat Peter het pikt. Deels komt het door zijn onafgebroken act. Ik denk dat hij talent heeft voor het vertellen van verhalen, maar hij bedondert de boel ook continu. Peter kiest altijd de makkelijkste weg, zoals hij altijd gedaan heeft door bij Edwin te blijven. Peter zelf is een schat, zo zie ik het altijd.

De Financial Mail meldt een machtsstrijd tussen Buthelezi en zijn koning. De rel gaat over het in stand houden van de amakhosi en indunas, de traditionele leiders van de Zoeloes. Het schijnt dat de koning banden met het anc onderhoudt, die vanzelfsprekend hebben geleid tot een confrontatie met Buthelezi's Inkatha. Heel jammer, want het anc staat de autonomie van de Zoeloes naar het leven. Alleen onderlinge eenheid kan voorkomen dat KwaZulu door het anc onder de voet wordt gelopen. Ik heb Buthelezi gevraagd of ik hem misschien in Pretoria nog kan ontmoeten.

29 november 1994

Een ncrv-redacteur belde uit Hilversum. Ze wilden een programma wijden aan circus Boltini, waarbij mijn naam was opgedoken. Ik zei er nooit iets mee te maken te hebben gehad en eindigde het gesprek. Vreemd.204

Er is 4 december een reünie voor oud-Nijenrodianen die in Zuid-Afrika wonen. Ik voel er weinig voor erheen te gaan.

Las de column van Pim Fortuyn, nederland is vol! waar Schaepman me op had gewezen.205 Ik schreef Fortuyn als reactie: ‘Hallelujah!’

Tijdens het diner ging de telefoon. Peter vroeg op te nemen. Het was zijn zus Trees uit Tilburg. Ook Peters moeder kwam aan de lijn. Terug aan de eettafel verborg hij zijn emoties perfect. Zijn moeder wilde hem voor zijn lange brief zelf bedanken.

30 november 1994

Peter is in mei 1991 voor het laatst in Nederland geweest. Hij zei nog nooit zo lang weggebleven te zijn. Hij verlangde langzamerhand zeer naar zijn moeder, familie en Tilburg. Zolang zijn papieren niet in orde zijn, kan hij dus ook niet weg. Dit moet absolute prioriteit krijgen. Ik ga alles doen om Buthelezi

te spreken en stuurde hem opnieuw een boodschap. Er kwam vrijwel meteen antwoord, dat hij vrijdag in Johannesburg is en we een ontmoeting kunnen hebben.

Christo Landman belde. We kunnen elkaar vrijdag om 11:00 uur in het Carlton in Johannesburg ontmoeten.

A.M. Rosenthal schrijft in de International Herald Tribune dat Bill Clinton eindelijk tot dezelfde conclusie is gekomen als president Bush, dat een einde moet worden gemaakt aan de tirannie van Saddam Hoessein. Een embargo op Iraakse olie zou de beste manier zijn om Saddams macht aan te tasten. Charles Krauthammer hetzelfde. Wat hebben ze toch opeens tegen hun voormalige held en bondgenoot? In het zuiden moet een zone komen waar geen Iraakse tanks mogen komen. Amerikaanse oorlogsvliegtuigen moeten vrijheid van beweging krijgen. En als de Fransen hier tegen zijn, kunnen ze de pot op.

Ik kwam vannacht om 02:00 uur thuis, Edwin en Peter waren er net. Ik ging vrij snel naar bed, maar toen ik om 05:15 uur opstond om te gaan plassen, zaten zij nog steeds te praten, al drinkend en rokend. Ik begrijp er absoluut niets van. Waar kunnen ze het in hemelsnaam heel de nacht over hebben gehad? Ik moet doorgaan met Peter steeds van verse input te voorzien.

Vernon liet opnieuw verstek gaan, terwijl hij aan de telefoon had gezegd dat hij zou komen. Er waren twee zwarte jongens, een met een diamant in zijn neus en een bril. Hij duwde me de darkroom in en begon me overal te bijten, zelfs in mijn lip. Ik wilde niet klaarkomen, omdat ik Vernon verwachtte. Blijkbaar is hij ook het soort van één rit. Ik heb geen orgasme gehad sinds ik uit Nederland weg ben.

1 december 1994

De moeder van Peter is vandaag 90 jaar geworden. Peter liet een briefje voor me achter, dat alle shit die Edwin laatst over me uitstortte, terughaalt. Vooral dat ‘do you want to know what Peter says about you?’ en ‘performing a charade’ zitten me eigenlijk dwars.

Misschien hebben alle mensen (inclusief ikzelf) een donkere kant, een berg afval waar de ellende van het leven is opgeborgen. Als dan de controle weg is, door whiskey bijvoorbeeld, wordt er in de pot geroerd en welt ongecontroleerd kwetsen op en volgen er ruzies

De privésecretaris van Buthelezie, Dhlamini belde. Buthelezi biedt morgen om 13:00 uur een lunch aan in het Carlton. Deze missie is op de eerste plaats bedoeld om Peter veilig te

stellen. Maar ik zal ook Henry de By een artikel aanbieden voor hp/De Tijd, voor deze keer.

Er is nog een beetje zon en ik voel me de hemel te rijk om hier te zijn. Het is alsof je midden in een township bent met al die kraampjes op de stoep. Veruit de meeste mensen hier zijn nu zwart. De appartementencomplexen met alle was op de balkons zien er ook uit als zwarte sloppen.

Peter had spaghetti gemaakt, mijn lievelingsgerecht, ter ere van zijn moeders verjaardag, met een half glas rode wijn op haar gezondheid. De maaltijd kabbelde voort met Edwin aan het woord die het maar had over ‘my patients in Connections and all their problems,’ tot ik het overnam en begon over een soulmate die niet de enige weg naar verlichting voor iedereen is. Hij werd helemaal stil en ging naar zijn kamer. Ik dronk koffie en keek met Peter naar het nieuws. Als Edwin niet in het middelpunt kan staan, verdwijnt hij. Ik zal nooit begrijpen - op de vele charmante trucjes en talenten na - wat Peter deed besluiten hier voor altijd bij hem te blijven zitten. Nu ben ik hier om Peters val op te heffen. Dat is waar het morgen bij Buthelezi allereerst om moet gaan. Zal ik het gesprek opnemen met Peters recorder? Dat zal ik doen. Ik ga morgen meteen bandjes en batterijen halen.

2 december 1994

Vanmorgen lag er een brief van Peter ter aanmoediging voor de ontmoeting met Buthelezi.

De Sowetan meldt dat het anc snel aanhang aan het verliezen is. Tussen de verkiezingen van april en september zakte het anc met 7%, om precies te zijn van 60,6 % in april naar 53,6 % in september.

Joa haalde me op en bracht het nieuwe boek van Allister Sparks, Tomorrow Is Another Country, voor me mee, waar ik erg blij mee ben.206 We gingen naar het Carlton voor mijn ontmoeting met Christo Landman. Joa wilde hem ook graag ontmoeten. Een secretaresse belde echter dat hij vast zat in het parlement. We kunnen elkaar zien vanmiddag om 14:30 uur. Joa zal dan ook komen.

Carlton kamer 1902

Ik heb een ontmoeting van een uur gehad met Mangosuthu Buthelezi, minister van Binnenlandse Zaken. Het was geweldig. We waren alleen en het was zeer de moeite waard. Ik gaf

hem mijn boek en zei tot persona non grata te zijn verklaard. Hij vertelde dat Colyn bij zijn persconferentie was geweest. ‘That was the man who threw me out,’ zei ik.

‘He probably got orders to do so.’

Ik zei dat ik simpelweg te bang was geweest om naar Richards Bay te gaan, terwijl ik er al een ticket voor gekocht had.

Ik sneed Peters en mijn problemen aan, en zijn reactie was zeer de moeite waard. We maakten de afspraak dat ik met Peter a.s. dinsdag naar Pretoria zou komen. Om 15:00 uur zou hij Peter en mij kunnen ontvangen om zijn paspoort te regelen. De cirkel is rond: in 1992 werd ik vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken op een vliegtuig gezet, nu zullen wij er met de nieuwe minister zelf spreken.

Hij vroeg wat ik wilde eten. ‘Ik eet wat u eet,’ zei ik.

Hij bestelde koningklip, een vis, met bijgerechten. Onze lunch werd vrijwel meteen naar binnengerold. Ik voelde me de koning te rijk.

Onder het genot van dit visje hebben we lange tijd zitten praten. Soms sloot hij lange perioden zijn ogen, als hij heel exact dingen duidelijk wil maken. ‘You are an endangered species, Mr. Oltmans, because you are an honest journalist.’ Hij voegde er meteen aan toe: ‘Like me, I am an endangered politician.’ Hij vertelde dat zijn moeder paranormaal begaafd was en voorgevoelens had voor gevaren, waar zij hem voor waarschuwde.

‘Are you at times in fear of your life,’ vroeg ik.

Na een korte stilte antwoordde hij bevestigend. Zijn bewaking werd geleid door een blanke kolonel met een snor en een Zoeloe.

Minister Buthelezi vertrouwt me volkomen en weet dat ik confidenties nooit zal publiceren. Hij vertelde bijvoorbeeld dat koning Goodwill achter zijn rug om contacten onderhield met Nelson Mandela. Hoe kan hij in zo'n onderling klimaat overleven als minister?

‘That is betrayal,’ zei ik.

‘Absolutely so,’ antwoordde hij. ‘The Zulu people are very angry about it. I have to remind them that he is their king.’207 Chris Landman verscheen toch om 11:45 uur in de lobby van het Carlton. Hij is parlementslid en doet Buitenlandse Zaken voor het Vrijheidsfront van generaal Constand Viljoen. Hij zei snel senator te zullen zijn, maar dat was nog niet officieel bekend.

Christo vreest dat Zuid-Afrika in de komende vijf jaar in de soep zal draaien. Wanneer Mandela van het toneel zal verdwijnen, zal het nog sneller bergafwaarts gaan. Mandela leerde in de gevangenis zijn emoties te hanteren. Het parlement lijkt steeds meer op papegaaien die hun les op zeggen. Zelf spreekt hij Engels, Afrikaans en Zoeloe in het parlement.

De onverstandige politiek van de np heeft het anc gemaakt. Hij vergeet daar nu even bij dat hij zelf jarenlang die politiek hielp uitdragen, ook in Den Haag. De np kankerde luidkeels op het communisme, maar werkte zelf met communistische methoden als verbanning, geheime politie, ondermijning en chantage, zei hij nu. Veertig jaar np, corruptie, machtsmisbruik, intolerantie en bluf, hebben F.W. de Klerk uiteindelijk tot een marionet van Amerika gemaakt. De np, het anc en de Freedom Party bereikten een akkoord. De Klerk hield het eerst tegen. Vervolgens liep generaal Viljoen op een receptie tegen de Amerikaanse ambassadeur aan en deed zijn beklag over De Klerk. ‘Give me 24 hours,’ antwoordde de Amerikaan. Prompt tekende ook De Klerk. De president zat in de zak van Washington en minister van Buitenlandse Zaken, Pik Botha, helemaal, lock, stock and barrel.

Christo bevestigde dat de verhouding tussen Mandela en generaal Viljoen uitstekend was. Mandela had de generaal vanuit het Catshuis in Den Haag gebeld, vanuit Polen, van overal. Het was duidelijk dat zij elkaar vertrouwen, terwijl Mandela De Klerk wantrouwt. Buthelezi vertrouwt De Klerk trouwens ook niet, maar hij kan zelfs zijn eigen koning niet vertrouwen. ‘Die koning van de Zoeloes is een aap, Willem, die je een glas brandy moet geven.’ Het was waar dat het anc de Zoeloekoning een nieuwe auto had gegeven met minimaal een half miljoen rand contant er nog bij. Ook Buthelezi refereerde hieraan. Om een interview met generaal Viljoen te hebben, moet ik kolonel Uys bellen. Christo adviseert Viljoen voor het buitenlandse beleid.

Christo zei: ‘De socialistische blauwdruk van het anc is very much alive: they'll destroy everything.’ np realiseerde geen enkele verkiezingsbelofte. De Klerk is volledig gemarginaliseerd. De strijdkrachten zouden onder controle van anc en np komen, maar het anc heeft nu een totale greep op het veiligheidsapparaat, aldus Landman.

Ik lees me het lazarus en verzamel knipsels en artikelen, in de wetenschap dat al die informatie onmogelijk in mijn uiteindelijke Memoires een plaats zal kunnen krijgen. Doodzonde, want het past allemaal als een puzzel in elkaar.

Peter zei erg nerveus over de ontmoeting te zijn geweest, omdat er voor hem erg veel van afhing.

Toen ik vannacht om 03:00 uur thuiskwam, na eindelijk een nummer met een zwarte jongen, stonden Edwins ogen warrig en Peter begon echt dronken te worden. Verschrikkelijk, maar ik kan er niets aan doen.

3 december 1994

Deze dag begon intens verdrietig. Toen ik om 08:30 uur opstond, zat Peter vellen vol te schrijven, rokend en nog steeds drinkend, en ik vond het absoluut verschrikkelijk. Hij had tranen in zijn ogen en er was niets wat ik kon doen. Ik hield even zijn schouders vast. Tranen moeten hun beloop hebben. Hij weet in ieder geval dat ik hem binnen mijn vermogen zal beschermen. Toen ik naar het postkantoor ging, zat hij nog te schrijven. Een traan hing aan zijn neus. Ik ging door de grond. Dat vond ik vroeger bij mam ook zo vreselijk. Ik had de grootste moeite niet ook te huilen. Hoe ouder je wordt, hoe minder tranen. Toch zal zijn moeder gerust zijn in de wetenschap dat ik bij hem ben. Peter heeft gigantische heimwee. Hij zei weer tot de dood van Edwin te houden, wat ik totaal niet begrijp. Nu slaapt Peter zijn roes uit. Hij snurkt geweldig.

Er wordt geknoeid met de post in Amsterdam. Aida Parker had me drie maanden geleden geschreven dat Max Melish was overleden. Ik heb de brief nooit ontvangen. Brieven van Buthelezi werden als onbestelbaar geretourneerd. Ik zal Wolffensperger nog eens schrijven, want dit moet voor eens en voor altijd geregeld worden.

Ik begin steeds meer overtuigd te raken dat de verhouding Peter en Edwin een ziektebeeld verzinnebeeld. Wat ziet Peter in godsnaam in deze Edwin, die een totale gek is en leeft op antidepressiva? Is hij blind voor wat deze jongen in werkelijkheid is - een fantast die gelooft in zijn zelfverzonnen verhalen? Ze staan niet open voor nieuwe informatie, en streven niet naar zelfverbetering. Hun leven is volkomen destructief. Het is nu 18.30 uur en Peter ligt nog steeds in bed met de gordijnen gesloten, hoewel ik Edwins stem in hun kamer bijna een uur hoorde. Er is in ieder geval niets wat ik kan doen.

Ik las 120 pagina's in Tomorrow is Another Country. Sparks schrijft dat Maritz Spaarwater, de mysterieuze vriend van generaal Du Toit, met wie ik tweemaal gesprekken voerde in de hoop dat hij zou helpen voorkomen dat ik zou worden uitgewezen, inderdaad een geheim agent bij de nis is geweest. Hij speelde een zeer belangrijke rol bij het leggen van de eerste

contacten tussen Pretoria en het anc. Spaarwater was ook de afgezant van Pretoria die Thabo Mbeki in Londen benaderde ter voorbereiding van een geheime ontmoeting in Zwitserland.

Ik heb kip gehaald en Edwin bereidde een heerlijk Spaans kipgerecht met rijst. Dat doet hij dan wel, en dat waardeer ik zeer. Peter stond om 19:00 uur op en streek een witte broek voor me. Zij gingen vanavond naar een feestje. Peter zag er behoorlijk mooi uit en draagt gelukkig die gekke petten niet meer.

Peter en Edwin zetten me af bij Club 58, waar het deze keer behoorlijk vol was en waar ik eindigde in een wild nummer met de Indische ‘vrouw’, een behoorlijke tijgerin. Ik wilde haar niet, maar ze had haar zinnen gezet op mij. En tegen zo'n agressieve woesteling begin ik niks.

Het dieptepunt, de droevigste ervaring in lange tijd en zeker deze reis, is dat ik Peter vanochtend in tranen en wanhopig aantrof. Toch heb ik drie zaken voor hem kunnen regelen: zijn verblijfsvergunning grondig verlengd krijgen, zijn ogen zijn nu verzorgd, en ik kan hem bijna een heel ticket naar Holland achterlaten. Hij heeft het gevoel door een crisis te gaan en maakte duidelijk zelfs geen begin te kunnen maken met dit uit te leggen.

4 december 1994

Ik luister naar Liszt met de koptelefoon. Ik zou kunnen huilen om Peter. Het leven is een jungle war, van drama naar drama om de shit te overleven. Maar er zijn nooit genoeg tranen om alle triestheid te dekken.

Ik belde Hendrik. Hij had Persona Non Grata weggelegd, want hij wist het meeste wel. Onzin, maar toen kwam de werkelijke reden: ‘At my age it is too disturbing to read all that.’ Hij is 71 en klonk neerslachtig en saai.

De poezen jankten om eten om 20.00 uur. Ze aten. Nu is het 21.45 uur, en ik moet nog steeds eten. Peter doet het niet - het is te heet zegt hij, maar ik heb honger na 24 uur zonder eigenlijk iets.

Vannacht werd ik gegrepen toen ik op een bankje lag in Batman Bar. Het was Vernon weer. We hebben uitgebreid gerommeld en uiteindelijk trok hij me af - dus ik ben in vorm om naar Kaapstad te gaan.

Peter zei: ‘Let's make it an early night.’ Dat was toen ik ging slapen om 03.00 uur. Ze waren om 05.00 uur nog op.

5 december 1994

Ben met Joa Calkoen naar Aida Parker gegaan. Heerlijk haar terug te zien. Haar nieuwsbrief verschijnt nog altijd, maar ze is gestopt met de bijeenkomsten bij haar thuis. Ze zei dat Allister Sparks in 1966 lid was van de sacp, alhoewel dat niet was te bewijzen aangezien de ledenlijsten geheim waren.

In de tuin van Sunny Side Hotel ontmoetten wij ene Jacques, een voormalig partner van Joa. Ik mocht hem meteen niet en was ontzet door deze man. Hij hield een totaal egoïstische betoog. Jacques vertelde vooral over hoe hij hier 25 jaar geleden kwam en werkte voor Hoechst. Hij ontdekte dat zakendoen in Afrika gepaard ging met omkopingen. In Zuid-Afrika bleek de zeer machtige Broederbond de koek te verdelen. Er lagen belachelijk hoge importheffingen op goederen die Zuid-Afrika zelf ook vervaardigde. Er werden idioot hoge winsten gemaakt. Investeringen in fabrieken werden in vijf jaar afbetaald. Hij en Joa zagen een markt voor pvc, en plastic verpakkingsmateriaal. Ze probeerden containers pvc in te voeren: 25% importheffing en 5% toeslag. Lokale producenten van pvc werden kwaad en namen maatregelen waardoor het onmogelijk werd met de import door te gaan. Door de gatt verviel de toeslag van 5%, maar de lokale bedrijven maakten nog steeds idiote winsten, dus gingen Joa en Jacques protesteren bij de Amerikaanse ambassade. Dat leidde tot een daling van nog een procent. De Afrikaners beschuldigden vervolgens Jacques en Joa van het dumpen van pvc, dus toen stapten ze naar de regering. Jacques bleef maar doorratelen en hoe meer hij zei, hoe meer ik ervan overtuigd raakte dat hij een boef was. We reden vervolgens naar Bastille, een restaurant in Parklands, om Joa aan Christo Landman voor te stellen.

Bij thuiskomst bleek kolonel Uys gebeld te hebben. Ik word morgenochtend om 09:00 uur bij generaal Viljoen verwacht. De kolonel adviseerde een Translux bus naar Pretoria te nemen. Hij zou me dan van het station afhalen. Ik schreef Schoo van Elsevier dat ik Viljoen zou interviewen en vroeg of hij interesse had.

6 december 1994

07:15 uur, bus

Peter had een ei voor me gekookt en liep later mee naar beneden naar de taxi. Hij liet een briefje van 50 rand voor me achter, wat ik pakte, ook al weet ik dat het van Edwin is. De bus vertrok een half uur te vroeg, maar gelukkig was ik er net op tijd.

Pretoria

De busrit ging snel en was comfortabel. Ik heb ondertussen het gesprek met Viljoen voorbereid. Mijn klap op de vuurpijl wordt mijn uitwijzing met als motivatie dat ik een cia-agent ben. Dit is misschien wel de belangrijkste dag van mijn reis. Kolonel Uys bleek een jonge, blonde Afrikaner kolonel te zijn, die zei dat Viljoen ongeduldig was en snel een volksstaat wilde hebben.

Toen we op het kantoor van het Vrijheidsfront arriveerden, liet generaal Viljoen net een grote, zwarte delegatie uit.

Holiday Inn

Ons gesprek begon om 09:40 en duurde 40 minuten. Na afloop bracht kolonel Piet Uys me naar de Crowne Plaza Holliday Inn, waar ik meteen met het uitschrijven van de tape begon. De tekst stuur ik morgen naar Schoo van Elsevier.

Ik probeerde over de operatie van de inlichtingendienst in het verleden te praten en alles wat hij zei was: ‘Willem, let me tell you one thing, I lost because of the nis 300.000 Rand,’ (wat later bevestigd werd door Piet Uys). Maar wat moest ik hiermee? Aan het eind van het interview gaf ik Viljoen mijn boek (met opdracht) en, probeerde weer over de nis en mijn uitzetting te hebben. Hij knikte steeds, en het leek alsof hij het verhaal herkende, maar zei absoluut niets.

Nadat ik mijn recorder had uitgezet bij generaal Viljoen, vertelde ik hem dat ik destijds tegen De Klerk in zijn kantoor in Tuynhuys had gezegd dat hij beter voor de inlichtingendiensten moest zorgen, omdat hij het anders niet zou redden. Ik zei nu dat ik me destijds niet realiseerde dat zijn kantoor werd afgeluisterd door de klootzakken. Daarop merkte Viljoen droogjes op: ‘This office might be likewise bugged.’

‘I don't give a shit,’ was mijn letterlijke reactie.

Ook mijn oude vriend generaal Tienie Groenewald liep rond. Ik leerde hem kennen bij de vergaderingen ten huize van Aida Parker. Hij was het die indertijd generaal Viljoen vroeg na te gaan of ik bij de nis als cia-agent te boek stond. Ik herinnerde de generaal hieraan, maar hij reageerde afwezig. Wilde het kennelijk niet weten. Een lach - en toen praatte hij over zijn eigen problemen.

14:00 uur

Peter en Edwin arriveerden precies op tijd bij het ministerie van Binnenlandse Zaken voor het gesprek samen met Peter bij minister Buthelezi.

We gingen naar de tiende verdieping en wachtten in een zijkamer. Om 15:00 uur werden Peter en ik naar de vertrekken van de minister gebracht en daar stond de fameuze Piet Colyn, de directeur-generaal die mij het land had uitgeflikkerd op verzoek van Den Haag. Colyn wist zich geen houding te geven. Ik dus wel. Ik stapte op hem af en begroette hem hartelijk. Het enige wat hij aan me kwijt wilde was: ‘Your government does not like you, Mr. Oltmans.’ Hoewel ik dit heel goed en al heel lang wist, kwam het uit de mond van deze Colyn toch als een dreun aan. Zonder het met zoveel woorden te zeggen, gaf hij dus aan dat Den Haag me eruit had laten flikkeren. Ook dat wist ik al lang, maar toch. Nu was het zeker, al zou hij dit nooit onder ede herhalen.

Er volgde een zeer prettige ontmoeting van 40 minuten met minister Buthelezi. Peter voelde zich ook meteen op zijn gemak. Hij legde rustig uit hoe hij in 1986 in Johannesburg terecht was gekomen. Peter zette duidelijk uiteen dat toen ik in 1992 in de problemen was gekomen, hij niet meer naar Prinsloo had durven gaan uit vrees dat hij ook zou worden uitgewezen. Om die reden was hij nu clandestien in Zuid-Afrika. Een dame kwam binnen om Peters paspoort te kopiëren en Peter zou weer legaal in Johannesburg kunnen blijven. ‘Willem,’ zei Peter in de lift naar beneden, ‘I will never forget this visit.’ Edwin stond mokkend op ons te wachten toen we het gebouw verlieten. In de auto zei ik luid en duidelijk: ‘We had expected a more enthousiastic response from Edwin.’ Hij feliciteerde Peter, maar negeerde mij. Ik veronderstel dat hij ergens op uit is, een soort strategie aan het beraden is. Misschien probeert hij het laatste restje van een goede verstandhouding die er tussen mij en Peter nog is ook te verbreken. Edwin is zeer ziek en gemeen, het is een nare jongen. Ik raak hiervan overtuigder dan ooit. Ik zal deze jongen nooit meer met iemand bespreken, hij ligt er bij mij uit. Nooit zal ik meer de hand boven zijn hoofd houden omwille van Peter.

7 december 1994

Peter schreef me een briefje hoe blij hij was over de uitkomst van de ontmoeting met Buthelezi gisteren. Er was een zware last van zijn schouders gevallen nu hij weet dat het in orde komt met zijn paspoort en verblijfsvergunning.

Ik stuurde minister Buthelezi een fax om hem en Colyn te bedanken voor hun hulp. Ik vroeg hem ook of Colyn nu mijn naam uit de computer wilde halen, omdat ik zonder tussen-

komst van Nothnagel nog steeds niet naar Zuid-Afrika had kunnen komen.

Ook schreef ik ambassadeur Froger, die ik al jaren ken, dat ik herhaaldelijk had geprobeerd contact te krijgen met persattaché Bekker, om een afspraak met Froger te kunnen maken. Steeds werd ik afgepoeierd. Ik herinnerde aan ons gesprek in maart van dit jaar, waarin we afspraken eens te gaan lunchen. Dat hij nu geen gehoor geeft, bewijst opnieuw dat de shit gewoon doorgaat.

Ook rechter Van der Does van de Raad van State maakte ik in een brief duidelijk dat wat ik gisteren hoorde van Colyn, bewijst dat ik in Den Haag met misdadigers heb te maken.

Peter denkt dat Gatsha Buthelezi een ‘closet queen’ is. Ik betwijfel dit. Afro-Aziatische mannen gaan anders met elkaar om dan wij. ‘I felt like hugging him,’ zei Peter.

Na het avondeten zag ik Edwin niet meer. Vandaag had hij zogenaamd voedselvergiftiging - en Peter pikt dat. Peter gelooft die jongen blindelings. Maar de idioot moet verteren dat ik - niet hij - Peters zaken heb geregeld: zijn nijd kookt over. Ik vind het ongelofelijk.

Later kwam Edwin toch weer de kamer binnen. Ik behandelde hem zoals hij mij: als lucht. Peter had twee glazen whisky gedronken en was een beetje aangeschoten. Geen wonder, dacht ik, dat hij zich aansloot bij een jongen die dit gif aanreikt, want whisky was 22 jaar geleden op Amerbos niet voorhanden.

8 december 1994

08:00 uur, bus naar het vliegveld

Dit was een van de meest emotionele vertrekken die ik me kan herinneren, wat bewijst hoe innig veel ik van Peter houd. Toen ik opstond, was hij nog op en niet naar bed geweest. Hij had teveel gedronken, helaas. Hij had 20 pagina's aan me geschreven en herhaalde steeds dat ik ze pas in het vliegtuig naar Kaapstad mocht lezen. Hij speelde Mahler's vijfde symfonie af en was opnieuw in tranen. ‘I am not ashamed of these tears,’ zei hij, ‘it is simply such beautiful music.’ Hij droogde zijn verdriet met een door tante Yuut Mennega, mijn vaders zuster, geborduurd kerstservetje. Ik ben eerst nog de ochtendbladen voor hem gaan halen.

Ik was zo geëmotioneerd, toen hij in de vroege ochtend in hun flat voor het venster stond en wuifde, en ik naar de taxi-standplaats tegenover Circle Court liep. Een brok schoot in mijn keel. Ik moest wel zo vroeg vertrekken, want Peter zou niet

zijn gaan slapen voor ik vertrokken was. Hij wilde met me meelopen naar de lift, maar dat wilde ik niet, want hij stond niet echt stevig op zijn benen. Ik zal Peter, zwaaiend vanuit het open raam, nooit vergeten. Noch zal ik ooit vergeten dat ik hem twee jaar en drie maanden liet zitten na mijn uitzetting.

Johannesburg-Kaapstad

Peters onsamenhangende lange brief komt erop neer dat hij zich zorgen maakt dat het tussen Edwin en mij niet meer zo is als voorheen. Hij vraagt zich af waarom dit is. Maar hij wil het duidelijk ook liever niet weten. Dat is ook beter van niet. Mijn wezen is koud en stijf vanwege de zorgen om Peter. Ik pieker me suf hoe ik hem meer en beter kan ondersteunen. Ook een reden om achter de Staat aan te gaan voor geld is dat ik Peter zoveel mogelijk kan nalaten.

Er werd in het vliegtuig een lunch met noedels en kalkoen geserveerd waar de klm niet aan kan tippen.

Broer Hendrik haalde me van luchthaven Malan af. Hij vertelde enkele lichte beroertes te hebben gehad, was gevallen en had blauwe plekken. Zijn kortetermijngeheugen was weg. We vonden een soort herberg, Zebra Crossing, voor 25 rand per nacht, met drie man op een kamer. Hendrik had mijn vliegticket al betaald, dus wilde ik niet ook nog op zijn kosten in een hotelkamer.

We gingen naar ons vaste plekje op Sea Point. Hij vertelde vrolijk 35.000 rand te hebben geschonken. Een schilderij van mijn ouders had hij bij Christie's geveild en hij had er een studio voor gekocht voor Michelle, de vrouw met een zoon van nu vijftien jaar, die hij al geruime tijd sponsort. Zijn favoriet, Raymond helpt hij ook financieel, en een andere jongen studeert op zijn kosten Psychologie in Stellenbosch.

Hij ziet de weduwe van broer Theo, Nellie, vrijwel nooit. Hij is nog nooit bij haar thuis geweest en zij was nog nooit in zijn souterrain op bezoek geweest. Toen Theo nog leefde, waren ze vaak samen. Hij mag haar kennelijk niet. Ik heb dat probleem niet met Nellie, toch vraag ik hem niet me bij haar te brengen. Ook Hugo van Reijen, de mysterieuze postzegelhandelaar was weer eens op bezoek geweest. Henk gaf toe dat hij over onze jeugd met die man had gesproken. Begrijp zoiets niet. Bovendien, broer Hendrik was zelf op De Horst een teruggetrokken, beetje zonderlinge eenling. Op zijn oude dag is hij dat meer dan ooit. Ik was thuis het zwarte schaap en was heel anders dan hij en Theo. Zij vertrokken in 1948 dan ook samen naar Zuid-Afrika, terwijl ik een geheel andere keuze

maakte en naar Amerika ging. Welke lezing van onze jeugd komt in de bvd-archieven terecht via die Hugo?

Het zelfportret dat Hendrik mij in een rol opstuurde, had hij eigenlijk ingelijst willen geven. Toen ik het uit de koker haalde, schrok ik van zijn blik. Ik was toen zo geschokt dat ik Poslavsky vroeg wat het kon betekenen. Waarop Lex had gezegd: ‘Zo ziet hij zichzelf.’ Hendrik legde uit dat hij het geschilderd had terwijl hij in een scheerspiegel keek. ‘Mam lachte ook niet als zij altviool speelde.’

Hij heeft Michele gevraagd - ‘she is my main beneficiary’ - om zijn soutterain leeg te halen als hij overlijdt. Twee jongetjes van vier, vijf of zes wachtten voor de ramen en ze zullen zijn andere auto schoonmaken voor een zakcentje.

Hoe dan ook, we hebben gezellig zitten praten.

9 december 1994

07:20 uur, Kaapstad

Gisteravond had ik toch nog moeite een motel te vinden, want Zebra Crossing werd niks. Ik eindigde in The Lodge voor 105 rand per nacht. Ik schrok er zeer van. Ook Hendrik vond dit absurd hoog. Dan ga ik misschien morgen maar terug naar Johannesburg, tenzij ik Niels Viljoen te pakken krijg. Zowel Niels Viljoen als Louis Heyneman heb ik sinds gisteren proberen te bereiken. Ze belden allebei nog naar Amsterdam, maar nu ik er ben zijn ze er niet.

Rustig dagje. We reden naar Gordon Bay en probeerden Christo en Marie Landman te vinden, die daar met vakantie waren, wat mislukte. Het bleek dat ze al na twee dagen weer vertrokken waren.

We lunchten op een terras, maar Henk vond het winderig en koud, en als hij niet praat, pruilt hij een beetje. Hij lijkt me ook gauw moe. Het was in ieder geval een aangename trip.

In het vliegtuig had ik een blinde dame ontmoet, Miep Zeelenberg, die blijkbaar exact wist wie ik was. Henk gaat om 19:30 uur naar bed, dus was ik haar in Newlands gaan opzoeken. Haar man is een gynaecoloog. Miep was werkelijk blij dat ik er was en bereidde een ovenschotel met vis. Ze hadden de sprong naar Zuid-Afrika in 1983 gewaagd. Hun zoon Jasper (27) was er ook. Hij had een van zijn vrienden aan aids verloren en zijn allerbeste vriend Niels was op een avond thuisgekomen en had twee zwarten aangetroffen, die aan het jatten waren. Ze hadden Niels met 40 messteken om het leven gebracht, werden gepakt, werden veroordeeld tot vijf en zeven jaar, maar vervolgens na enkele maanden weer vrijgelaten. Zo

vertelden ze het ene na het andere verhaal. Wat die familie heeft meegemaakt met het leven en de dood heeft ze geestelijk enorm verrijkt.

10 december 1994

Toen ik vanmiddag bij Henk arriveerde was Bryan (11), een buitengewoon aardig blond ventje met een mountainbike op bezoek. Hij had een rapport bij zich en stond 68 gemiddeld. Henk wilde hem vijftig rand geven, maar dat vond Bryan teveel. Ik had tien rand, ik pakte het, maar gaf hem per ongeluk een briefje van twintig.

Vervolgens arriveerde een zwarte voormalige werknemer, die Henk de hemel in prees. Hij bekloeg zich dat zijn huidige baas failliet gegaan was en dat hij 2.000 rand tekortkwam. Het was duidelijk, maar Henk ging er niet op in. Ik vroeg hem hoeveel kinderen hij had. Hij bleek acht jongens van verschillende vrouwen te hebben. Henk was stomverbaasd en zei dat hij de man dertig jaar kende en hij dit nooit gevraagd, en geweten had. Ze omhelsden elkaar toen hij vertrok.

Henk zei nog eens dat hij Nellie nooit meer gezien heeft en dat dit prima was want: ‘Ik heb niets met haar te maken...’ En aangezien hij gisteren vijftien rand (we betaalden allebei onze eigen consumpties) uitgaf in Gordon Bay, zou hij vandaag niet eten. ‘I am only concerned with my life and the rest has nothing to do with me...’ en meer van deze uitspraken. Ik zit er nog van te rillen. Maar hij geeft wel 35.000 rand weg en pocht daar dan over. Alles wat je ervan kan zeggen is dat het een emotionele chaos moet zijn in dat arme hoofd. Hendrik vindt mijn hotel absurd duur: ‘Ik betaal 200 rand per maand voor mijn flat en heb al 25 jaar geen elektriciteit betaald...’

Hendrik heeft een horloge om met een soort gouden band, wat hij is gaan dragen toen het horloge van Pip het begaf. Het was een onderpand voor een zaakje met iemand die de afspraak had geschonden. Daarom houdt hij nu het horloge. ‘Ik kom hem wel eens tegen en dan kijkt hij naar zijn horloge, maar zegt natuurlijk niets.’ Ik schreef een paar van deze uitspraken op, aangezien ze me in de war brachten.

Ik trakteerde Hendrik op een broodje bij Wimpy's aan Sea Point. We keken er naar de surfers. Henk zei: ‘Mochten we toch naar Nellie gaan, I will be my charming self and no-one will ever know that I would not care never to see her again.’ Ik ga door de grond bij zulke uitspraken.

11 december 1994

Saasveld Lodge

Ik heb vanmorgen toch Nellie, de weduwe van broer Theo gebeld. We gingen haar in Suikerbossie ontmoeten, waar mijn ouders zo graag kwamen. Omdat Suikerbossie gesloten was, eindigden we in Camps Bay waar we koffie dronken. Toen tijdens het gesprek Nellie mij een pro-anc-mannetje noemde - als ik iets niet ben geweest is het dat wel - knapte ik ook op haar af. Henk sprak dit trouwens ook tegen en refereerde juist aan mijn vriendschap met Gatsha Buthelezi. Dit bezoek was dus ook geen onverdeeld succes.

Toen we terugliepen naar de auto gaf zij broer Hendrik een arm en ik dacht: zou ze nu werkelijk niet in de gaten hebben dat hij eigenlijk niets met haar te maken wil hebben? Maar ik ben het nu wel met Hendrik eens, een herhaling is niet per se nodig.

Was bij mijn oude vriend, Niels Viljoen, de pianist. Hij bewoont een klein cottage op het terrein van Old Nectar, een buitengoed van een voormalig luchtmachtgeneraal. Altijd prettig hem terug te zien.

Ik speelde een paar noten op Niels' piano en ik was verbaasd hoeveel ik nog wist.

Verbazingwekkend dat Hendrik niet voorstelde om samen te eten, om samen te zijn en te praten, bijvoorbeeld hier in The Sun, waar ik nu alleen eet. Mam zei het al, hij is verwilderd.

12 december 1994

Henk is mijn enige nog levende broer. Onze ouders en Theo zijn overleden. We kunnen inderdaad als enigen over vroeger en De Horst met elkaar spreken. We komen uit hetzelfde nest. Toch hebben we niets van elkaar. Hij eet, zegt hij zelf, junk food. Zijn wereld bestaat uit de tienerjongens waarvoor hij sinterklaas speelt. Gisteren kocht hij rolschaatsen voor Bryan, maar het komt niet bij hem op voor te stellen samen te eten. Het geeft me het gevoel dat ik een soort van overlast ben als ik hem bezoek, want die kleine jongens dicteren zijn leven. Henk doet al twintig jaar helemaal niets. Zijn bovengebit vertoont een enorm gat en danst op en neer als hij praat. Waar is zijn zelfrespect? Zijn bed heeft geen lakens, de matras en dekens horen in een armenhuis en zijn huis is zo verschrikkelijk vies - het is nog nooit schoongemaakt. In Amsterdam staat nog altijd de erfenis van mam, 400.000 gulden op zijn rekening.

Vandaag bezochten we mevrouw Dies Jongens (84), een buurvrouw van toen mijn ouders in Kaapstad (1950-1960) woon-

den. Generaal Viljoen bleek haar held te zijn. Ze zei zich eenzaam te voelen, want al haar vrienden waren overleden. Ze was bezorgd dat Henk 's nachts zou vallen en zich zou bezeren. We reden van haar uit naar het vliegveld. Toen we weggingen zei ze nooit in een vliegtuig te zullen stappen met een zwarte piloot.

Henk vertelde dat een gekleurde dame bij de bank, die hem geld uitbetaalde (dat uit Nederland kwam), hem was komen opzoeken en om hulp had gevraagd met de financiering van een huis. ‘Not this year, my dear, maybe next...,’ had hij gezegd. Dus nu gaf ze hem tijdens het wachten in de bank altijd een stuk rijsttaart. De meeste gesprekken met Henk gaan over ‘the boys’ en het geld dat hij rondstrooit. Toen mevrouw Jongens hem vroeg hoeveel van die jongens hij om zich heen had hangen, antwoordde hij ‘twenty’, maar dat zal wel overdreven zijn.

De Cape Times meldt weer een stroom van berichten over jonge kerels, 24, 27, 31 die door zwarten overvallen is. Soms in hun eigen huizen, en prompt doodgestoken. Zuid-Afrika is meer dan ooit gigantische misdadig, en er schijnt niets aan te doen te zijn. Een mensenleven heeft in de breinen van zwarten kennelijk geen enkele betekenis. Ook blanke boeren worden aan de lopende band op afgelegen boerderijen vermoord, zoals gisteren Essa Abrahim bij Heidelberg. De hele wereld roept heil Mandela, maar je hoort hem hier nooit over. Het gebeurt. En de anc-regering doet er helemaal niets aan. Een 23-jarige man uit Roodepoort, Johan Venter, werd in zijn auto levend verbrand. Wat wil je? Zwarten steken elkaar ook in de fik.

13 december 1994

Hillbrow

Nam gisteravond de bus van het vliegveld naar de stad en van daar een taxi naar Circle Court. Peter had een speciale maaltijd geprepareerd. Hij had Persona Non Grata bijna uitgelezen en zei: ‘Ik wist niet dat het zo erg was. Het is misdadig Wat ze met jou hebben gedaan.’

Advocaat Vermeer zond me zijn meesterwerk voor een zitting voor de Haagse rechtbank, welke 6 december plaats had. Ik heb vermeden om te antwoorden het geen sterk stuk te vinden, om hem niet opnieuw te kwetsen, zoals laatst.

Er stond een foto van Buthelezi en diens directeur-generaal, Piet Colyn, in een krant.



illustratieuitvergroten

14 december 1994

Peter moet straks naar Binnenlandse Zaken voor zijn verblijfsvergunning, waar hij erg nerveus over is. Ik had een ontmoeting met Christo Landman en Joa Calkoen. ‘De enige manier om van socialisten kapitalisten te maken, is om hen bezit te geven. Kijk maar in de ondergrondse garage van het nieuwe parlement. De anc'ers hebben nu verreweg de mooiste auto's. Vanmorgen hadden we in het parlement van Gauteng een debat over de taalkwestie,’ vervolgde Christo. ‘De Nationale Partij wordt steeds verder gemarginaliseerd. De macht van F.W. de Klerk is compleet op Mandela overgegaan, dus exact het tegenovergestelde van wat De Klerk had beoogd. Trouwens, Mandela is een grote figuur. Als je 27 jaar in de tronk heb gezeten ben je of gek, of je bent iets.’

Volgens Christo is er een wederzijdse afhankelijkheid ontstaan tussen het anc en de grote bedrijven. Landman: ‘Apartheid is feitelijk door de zakenwereld hier vernietigd. In Gauteng zit 50 procent van onze industrie samengepakt op 4 procent van ons grondgebied. De zakenwereld verleende Hendrik Verwoerd al geen medewerking.’ Hij adviseerde Joa contacten te leggen met het anc en wine and dine them, want dat was de enige manier om goede zaken te doen.

Ik ben met Peter meegegaan naar Binnenlandse Zaken, want hij was er toch erg nerveus over. Het verliep allemaal vlot en het was een pak van zijn hart.

Elfra en Fabio kwamen langs. Elfra's baby wordt 5 juni verwacht. Ze zei dat het moeilijk was voor Beeld om over te schakelen van regeringskrant naar oppositiekrant. Elfra zei dat bij een bank zwarte medewerkers vrij vragen op vrijdag, omdat ze op maandag een baan vinden die beter betaalt. Zwarten met

een opleiding kunnen iedere prijs noemen, omdat alle bedrijven zwarten inhuren om de vakbonden uit hun nek te krijgen.

‘This will lead to disaster,’ zei ik.

‘Off course it will,’ zei Fabio.

In het gesprek met Elfra werd me duidelijk dat zij nooit de Sowetan of iets anders uit de zwarte pers las, wat ik niet begrijp.

15 december 1994

Gisterenavond ging Edwin vooruit naar Connections en ik wachtte op Peter. Ik vertelde Peter dat ik zijn brief in het vliegtuig had gelezen. Peter vond het niet leuk als Edwin en ik ruzie hebben, omdat hij er dan tussenin staat. Het wordt me duidelijk dat Peter alleen kan sporten of zijn haren kan laten knippen, als ik hem 50 of 100 gulden stuur. Zijn afhankelijkheid is afschuwelijk.

Ik ging vanavond eerst naar Skyline waar weinig te beleven was. Rond 01:00 uur kwam 58 tot leven. Vernon kwam met een knappe, jonge, zwarte zogenaamde hetero, die een revolver in zijn zak had zitten. Ik zag wat mooie jongens actie ondernemen zonder bescherming. Toen ik tegen 03:30 uur bijna verafschuwd raakte, ben ik vertrokken.

Edwin was behoorlijk aangeschoten toen ik thuiskwam. Peter viel wel mee, maar hun besluit van eergisteren om minder te drinken en vroeger te gaan slapen, is alweer vergeten.

16 december 1994

Ben begonnen alle notities voor een artikel over Zuid-Afrika te inventariseren en uit te werken.

Edwin toonde vanavond - hij had weer teveel gedronken-opnieuw zijn ware karakter, maar ik liet mezelf er niet in meeslepen. Hij zei dat jongens soms op Peter tippelden en als een jongen dan vroeg: ‘You mind if I cruise him?’ dan reageert Edwin aldus: ‘Not at all, it is his life and his body. Try by all means, but I donot think you are his type. A guy posing that question to me, Peter would never get involved in. As long as he is sitting here, after all these years, isn't that proof enough?’ Maar volgens mij voelt Peter zich gevangen. En ik ben gekomen om hem te bevrijden, of in ieder geval in bepaalde mate. Om 05.00 uur stond ik op om te plassen en dacht, zouden ze nog op zijn? Deur op een kier, ze keken naar video's met homoporno. Kon het niet geloven, ik werd er inderdaad erg triest van.

17 december 1994

Ik stond om 07:00 uur op en zag Peter naakt in de keuken een brief voor me schrijven. Ik moest hem met rust laten, want hij was nog niet klaar. Ik zette koffie en begon te werken in mijn kamer. Later hoorde ik hem naar bed gaan, waarschijnlijk om 07.30 uur. Ik moet een moment vinden om alleen met hem te kunnen praten, want er blijft teveel onuitgesproken in zijn geest. Maar ik ben terughoudend, zodat ik niet tussen Peter en Edwin in kom te staan.

18 december 1994

Eindelijk kreeg ik gisternacht een lange blonde jongen te pakken met wie ik veilige seks bedreef. Ik was eigenlijk verrast dat hij met me wilde rotzooien. En nu na al die tijd, pas de tweede maal in vier weken, liep gods water over gods akker. Toen ik rond 03.30 uur thuiskwam, hadden Peter en Edwin een gast. Het was de barman van Connections. Ik trok me snel terug. Ik probeerde te slapen. Om 05.00 uur ging ik kijken - Edwin zat naast deze jongen op de bank, mijn door katten aan flarden gereten en ondergepieste bank. Nu is het 09.35 uur en the saturday night fever guest is eindelijk vertrokken. Edwin is gek. Ik hoorde zoals gewoonlijk de hele nacht alleen zijn stem. Ze leven als echte gekken, en er is niets wat ik eraan kan doen, nu of ooit. Ook al maak ik me soms wijs dat ik hem hieruit kan bevrijden.

Om 10.30 uur waren ze nog op en Peter maakte koffie. Ze hadden een trio gehad.

Tijdens een kopje koffie vanmiddag op het terras van Three Sisters werd opeens bij het zwembad twee keer geschoten. Een goudkleurige zwarte Mercedes stond op de hoek van Claim-Van der Merwe. Mensen stroomden toe. Een Indiase gangster, vrij jong, staart, behangen met gouden kettingen, ringen en armbanden, met drie negers, bleek in de auto te hebben gezeten. Een kogel was niet door kogelvrij glas van de voorruit gegaan, maar de linkervoorband was lek geschoten. De daders moeten een appartementengebouw in zijn gevlucht. Er volgde nog een schot en de Indische en zwarte vrienden opende de autokoffer waar zich een arsenaal van wapens in bleek te bevinden. Tien minuten later kwamen acht politieauto's met snerpende banden aangereden. Zwarte, blanke en Indische agenten met kogelvrije vesten stapten uit. De kerels van de gouden Mercedes stapten in en reden weg met een lekke band, de politie schermde het publiek af. Hillbrow is bezig met een sneltreinvaart in een zwart township te veranderen. Verbazing-

wekkend is de snelheid waarmee dit gebeurt. Eind jaren tachtig was het hier nog prettig. Nu ben je je leven niet meer zeker.

Lees me al dagenlang suf over alles. Over wat er hier zich afspeelt en wat er wordt geschreven. Plak veel artikelen en editorials in en anderen gaan los in stapels in mijn dagboek. Ik weet dat mijn vrienden bij de Koninklijke Bibliotheek zich veel zorgen maken over hoe de duizenden knipsels in mijn dagboeken bewaard zouden kunnen blijven.

Sunday Tribune komt met een opmerkelijk artikel van Sam Sole, waarin staat dat Zuid-Afrika de vs en de ussr opzettelijk om de tuin zou hebben geleid door te laten uitlekken dat Pretoria over offensieve chemische wapens beschikte.

Langzaamaan krijgt mijn artikel voor Elsevier vorm.

19 december 1994.

Er lag een briefje van Peter. Hij schrijft dat het goed gaat, maar ik wil hem toch vragen waarom ze het hebben over veranderen van levensstijl, terwijl ze gewoon doorgaan met homovideo's kijken tot midden in de nacht. Peter ziet Edwin slechts op één manier, en weigert te horen of te zien hoe het werkelijk is, want als hij dat doet, is het sprookje voorbij. Edwin heeft hem gehersenspoeld en laat hem geloven dat hij Mr. Right is voor Peter, zoals Peters vader dat zijn moeder liet geloven. Zijn moeder zat het uit tot het bittere eind en Peter zal waarschijnlijk hetzelfde doen, maar zijn leven is een totale verspilling op deze manier.

Hillbrow is in een zwarte uithoek veranderd. De straten zijn op maandagmorgen zoals in Soweto, iedereen gooit alles op straat. Bovendien is Hillbrow totaal overbevolkt, aangezien de zwarten met tien personen in een appartement voor drie personen wonen. Tegelijk kom ik veel aardige zwarte mensen tegen op straat, jongens en meisjes, mannen en vrouwen, die ik graag zou willen spreken en leren kennen. We zijn geneigd ze allemaal over een kam te scheren, maar boeven heb je overal.

Newsweek schrijft over russia's filthy rich.208 Toen ik in 1984 nog wel eens in de Sovjet Unie aan het werk was, had ik niet kunnen bedenken dat er ooit een dergelijk walgelijk verhaal over dat land geschreven zou worden. Tachtig procent van het geld in Rusland is in Moskou geconcentreerd. De cpsu-apparatsjiks hebben plaats gemaakt voor ‘western style robber barons’. Ik kan me er iets bij voorstellen. Mensen die van de ene op de andere dag miljonair zijn geworden en nu hun ver-

worven ‘rijkdom’ laten zien met extravagante juwelen en de duurste bontjassen en auto's. Dat zijn dan de verondersteld gezegende voordelen, die de omverwerping van het marxisme de Russische mens hebben gebracht. Ik voel geen enkele behoefte dit drama in Moskou te gaan bekijken. Ik zal nooit de uitspraak van Georgii Arbatov vergeten: ‘God forbid that we will ever become another America.’ Dat is precies wat er nu aan de gang is.

20 december 1994

Er arriveerde een vreemde brief van Vermeer. Jurgens wil niet dat Lakeman bemiddelt. Bepaalt Erik dit nu? Ik wens dit zelf te beslissen. Slapjanus Jurgens is de laatste die ik hierover laat besluiten. Ik heb hem direct geschreven dat er alleen onder mijn voorwaarden wordt onderhandeld.209 Hij zal zich wel weer op zijn pik getrapt voelen.

Een vriend van Peter uit Tilburg, Godfried, is op bezoek. Hij zou grote pakken koffie meebrengen, maar in plaats van tien pakken heeft hij er maar twee meegebracht. Schandalig. Hij woont hier gratis en loopt te pochen dat hij van alles zal meenemen, maar komt dan met dit af. Ze zijn allemaal hetzelfde: profiteurs.

Edwin heeft tijdens het middageten letterlijk twee uur achter elkaar alleen over zichzelf zitten praten. Het blijft voor mij totaal onbegrijpelijk dat Peter er niet misselijk van wordt, want het zijn de standaardverhalen, die ik inmiddels zelf maar al te goed al ken.

Ik las het voorpaginaverhaal van Time, over Johannes Paulus ii, door het blad uitgeroepen als man van het jaar. Diens recept voor eeuwig geluk is niet vooruitgang in kennis, wetenschap en technologie, maar geloof in de hocus pocus van le grand peut-être. Hij acht het zijn taak als (zelfbenoemde) vertegenwoordiger van God op aarde om dit geloof te verspreiden. Zou deze Poolse mijnheer dit echt zelf geloven als hij 's avonds alleen in zijn bedje ligt? Condooms zijn een pest. Dus er mogen geen condooms worden gebruikt, ook niet om aids te voorkomen. Het is eigenlijk misdadig geklets in de ruimte. De oplossing? Het advies van de heilige vader luidt om dan maar van seks af te zien. Die raad ligt niet al te ver af van adviseren om niet meer adem te halen.

Vanavond was Edwin echter tijdens het eten de voortreffelijke raconteur, die hij in wezen is. Met een uitstekende toneelstem

kan hij vertellen als geen ander. Ik heb hem al vele malen aangeraden schetsen van situaties, die hij met elan en verve opdist, in boekvorm uit te geven. Maar tijdens een nieuw hoogtepunt over het verraderlijke karakter van Afrikaners, gaf ik voorzichtig tegengas. Was generaal Hein de Villefort du Toit geen perfect voorbeeld van wat hij zei, en van wie ik die verraderlijke attitude zelf had ondervonden? Waarbij ook nog de in mijn Memoires beschreven homoseksualiteit een rol zou hebben gespeeld om met mij te breken, alsof er geen wereldliteratuur over dit onderwerp zou bestaan. Ik had de indruk dat hij begreep dat ik ook op hem doelde. Hij keek verbaasd.

Edwin acteert gewoon 24 uur per dag. Het is zijn tweede natuur geworden. Misschien dat Peter de echte Edwin kent, maar ik zeker niet. Ik zie twee Edwins: de begaafde acteur, de intelligente, allround Afrikaner, ook mijn goede vriend, en zeker de lover van Peter. Maar die andere Edwin vertoont alle aspecten van die Afrikaner afweer van een door de overgrote meerderheid aangevallen minderheid. Er is een verborgen agressie aanwezig, kenmerkend voor hen die zich bedreigd voelen. En vervolgens viel mijn oog op Poes en Kate, die erg lief in elkaar gestrengeld lagen te slapen op een Italiaanse stoel uit De Horst.

21 december 1994

Een 82-jarige grootmoeder in Leeuwfontein, Mrs. Kemoreng Meromedi en twee andere dames zijn door een groep van 350 jongeren in brand gestoken, omdat zij als heksen werden beschouwd. In Ivory Park, niet ver van Johannesburg, werden twee broers en een derde man door een menigte met kettingen vastgebonden en eveneens in brand gestoken. Op dezelfde pagina een bericht over een 26-jarige politieagent, Andy Pieke, die zich door zijn hoofd heeft geschoten. Iedere krant staat vol met dit soort korte berichten, waar niemand meer op let. Schoolvoorbeelden van wat Robert Jay Lifton heeft omschreven als het verschijnsel van psychic numbing. Het is al gewoon. Er kwam een kerstkaart van Trees. Peter gaf op de enveloppe een zoen, hield de enveloppe tegen zijn hart en liet de brief ongeopend op tafel liggen. Hij ging met Edwin boodschappen doen. Hij zag me kijken, en zei: ‘You will never understand, why I react that way.’ Hij heeft gelijk. Hij reageert al jaren zo als er post uit Tilburg of van mij komt. Pas na een of twee dagen maakt hij ze open. Hij geniet van de voorpret. Ik ken hem zo lang, maar ik heb er inderdaad geen sluitende verklaring voor. Mam zei eens dat er in de bijna 50 jaar huwelijk met mijn vader vrijwel geen dag voorbijging of dat ze dacht: waarom

doet hij dat nu, of waarom zegt hij dat? En mijn ouders waren altijd samen en hecht.

Vanavond tijdens het avondeten spraken we over vertrek uit Hillbrow. Het sterft hier langzaam af omdat de zwarten het overnemen. Het is extreem gevaarlijk, erger dan waar ik ooit ben geweest. Ik kom iedere dag zwarten tegen die ik aardig vind en die me aanspreken, maar in totaliteit willen de zwarten de plek nu voor zichzelf. Alsof de blanken niets te maken hebben met de status van Zuid-Afrika anno 1994.

22 december 1994

Ik sliep als een blok en stond om 07:00 uur op. Peter was in de zitkamer. Er waren vannacht haattelefoontjes geweest met bedreigingen als: ‘I will come and slash your face.’ Er werd geroepen dat Edwin en Peter allebei aan aids zouden overlijden. Peter denkt dat het met zwarte voodoo te maken heeft, maar ik stelde voor om naar kolonel Bason van de politie aan de overkant van de straat te gaan.

Mijn laatste week nadert. Ik heb in iedere geval Peters visumproblemen opgelost en ik kan hem 1.000 gulden achterlaten. Zal ik dat geld bij Vic Vernède achterlaten?

Er kwam een openhartige brief van Pim Fortuyn.210 Het verbaast me een beetje, want we kennen elkaar nauwelijks. Hij had Persona Non Grata gelezen. Hij vond het prachtig, maar een hoop energie in alleen maar ellende.

23 december 1994

Gisteravond een plezierig etentje bij Vic en Margriet Vernède. Ze kijken geen televisie, lezen geen kranten en leven in hun bos in de zevende hemel, zonder eigenlijk enige extra beveiliging. Vics kantoor is in een bijgebouw naast de garage. Ik zou geen oog dicht doen in dit poppenhuis zonder luiken.

Peter maakt grappen over de romantiek tussen Godfried en mij. Het is waar, ik doe mijn uiterste best om het soepel te laten verlopen, maar hij lijkt me enorm dom en vooringenomen. Eerlijk gezegd begrijp ik niet, net als met Hans Lonis die in de basis in orde is, hoe Peter zich bij deze jongens kan aansluiten. Jammer genoeg blijft Godfried voor mij verschrikkelijk onaantrekkelijk, op het onbenullige af. We waren gisterenavond allebei in Gotham City, maar ik trok me vroeg terug omdat er niet echt iets gebeurde.

Gatsha had gisteren weer een drukke dag, details die je alleen

vindt in de Sowetan. Hoe kan ik in Nederland een abonnement nemen op die krant om een beetje bij te blijven?

Voor de eerste keer sinds Los Angeles in 1992 heb ik mijn haar laten knippen. Bij de kapper die Peter voorstelde. Het was uitstekend. Vanmiddag waren Peter en ik eindelijk eens alleen. Hij speelde een opname van Rachmaninoff af, en zei: ‘I could listen every day to it.’

24 december 1994

Mijn hart beklemt wanneer ik me bedenk dat Peter straks weer alleen is (en ik ook). Natuurlijk heeft hij heel bewust gekozen zijn leven met Edwin te delen, maar ik geloof en voel dat hij mij op een ander vlak niet zou willen missen, en ik hem ook niet. Daarvoor is op elkaars lip zitten niet meer nodig. Ik zou ook voor geen goud - met niemand - een love affair willen aangaan. Nooit meer.

Mark Gevister schreef in The Weekly Mail dat Zuid-Afrika over een ‘world-renowned theatrical heritage’ beschikte, dat nu in puin ligt. ‘Before the collapse of apartheid, indigenous theatre was supported at home and abroad.’ Edwin vroeg bij het avondeten: ‘Can anyone explain to me, what is “indigenous theatre”? The fucking blacks in Africa never had any theatre, so what is it?’ Is het dan zoiets als de musical Sarafina die in 1988 Broadway had gehaald, maar die moet toch eerder worden beschouwd als black protest theatre. Voor de promotie van ‘indigenous theatre’ wordt 20 miljoen rand subsidie uitgetrokken, maar we bleven zitten met de vraag wat dit dan wel was.

Ik zit in het park de nieuwsbrief van Aida Parker te lezen. Het zou in Nederland onmogelijk zijn haar inzichten te publiceren, al zie ik ook uitglijders en overdrijvingen.

Kerstmis 1994

Waarom ben ik toch zo van slag dat ik nog maar drie nachtjes hier ben voor ik naar mijn verbanningsoord aan de Westerkade terugkeer? Komt het omdat ik ook deze reis geen geschikt moment heb gevonden om eens met Peter door te spreken over zichzelf? Ik ben de laatste die me zou willen mengen in de relatie met Edwin, maar komt Peter wel genoeg aan zichzelf toe? Zal ik de duizend gulden voor hem achterlaten in een boek, waarmee hij in noodgevallen (als het slecht zou gaan met zijn moeder) naar Tilburg kan gaan?

Park

Twee zwarten doen oefeningen aan de balken. Een gaat liggen, hand in zijn broek, en speelt met zijn lul. Dat is de Afrikaanse ramp: heet, zwoel weer, erecties in overvloed, hoe kom je van de overproductie aan hormonen af? Ze neuken zich suf. Zijn naam was Vincent, zijn maat heette Zilole, een Xhosa. Vincent speelde met zijn pik en ik begon met opzet een conversatie. Ze waren partners en wilden samen een leerlooierij beginnen. ‘We want economic empowerment for ourselves and take as many brothers and sisters as we can with us.’ Het probleem was echter dat ze 300.000 rand nodig hadden voor de eerste drie maanden, om op te starten. ‘But we have no colateral211. These racists tell us to go to Mandela.’

Later in het gesprek zei een van hen: ‘We want Africa to unite. The Europeans carved us up. Look at it now. Everybody speaks something else.’ Ze waren het erover eens dat Engels misschien de beste algemene taal was. Vincent begon over het Ottomaanse rijk en Zilole vond dat de diamanten Afrikaans bezit waren ‘not for the Beers to trade off.’

Vincent bladerde door The Agenda van Bob Woodward. Hij las de flap zorgvuldig en zei toen: ‘What happened to that communications director George Stephanopoulos?’ Ik was echt verrast. Ik zeg altijd dat Afrikanen waardeloos zijn, maar deze jongens, die zeiden dat ze street guys zijn, zeiden ontzettend zinnige dingen. Ik vroeg waar ze dat allemaal opgepikt hadden. ‘We read.’

Zilole stond tegen een boom met een gladde stam tegen me te praten. Ik zou willen dat ik een foto van hem had kunnen maken, met zijn Gullithaar en zijn shirt van anc Student Youth League. Hij was zo Afrikaans! Hij benadrukte: ‘I like you old man,’ pakte mijn arm, legde hem op zijn schoot en hield hem daar.

Ze zeiden dat er teveel vrouwen waren, zoveel meer dan mannen dat ze iedereen konden krijgen. ‘We will fix you up with a nice one.’ Toen ik hen zei dat ik had opgeschreven dat Vincent met zijn pik speelde, lachten ze, en wurmden zich in allerlei bochten. ‘Yes,’ zei Zilole, ‘and he has a big one too.’

‘How do you know,’ vroeg ik, ‘do you play with each other?’

‘We don't do that,’ zei Vincent meteen, waarop ik het onderwerp maar liet vallen.

14:30 uur

Zelfs Three Sisters is gesloten. Bij honderden hangen de zwarten van de balkons en uit de ramen. Overal brullen de radio's - verveling alom. Ze kunnen de huur nauwelijks betalen, maar ze hangen rond in voormalige blanke buurten.

Begin van de avond gingen we naar een feest van Edwins theateragente, Yvonne. Ze had al een glaasje op toen we arriveerden. Haar beste vriend heeft kanker en ligt op sterven. Ik kon inderdaad geen beter excuus bedenken om dronken te zijn. Alles verliep prima tot er een lange jongeman arriveerde, uitgedost als non, compleet met lippenstift. Dit stuitte Graham, een bekende, oudere acteur, blijkbaar tegen de borst. De uitstekende stemming op de party was meteen naar de knoppen. De ‘non’ begon een show, als Kerstmisattractie, en er kwamen nog een paar hot numbers binnen. Daarop begon Edwin met zijn vertoning en ik bedacht me dat we beter naar huis konden gaan. Godfried riep tot overmaat van ramp voor iedereen hoorbaar: ‘Where is the toilet?’ Ik heb hem direct aangesproken op zijn gedrag. Weer thuis om 22:45 uur ging de botsing met Godfried verder. Ik snap niet wat Peter in hem ziet. Ik ben hierna meteen gaan slapen en werd pas om 07:45 uur vanochtend wakker.

26 december 1994

Godfried was nog tot vijf uur vanochtend uit geweest. Ter wille van Peter deed ik of er niets tussen mij en Godfried gebeurd was. Het was zonnig, dus ik ben naar het park gegaan. Tebeho Sotho (25) een schilder die werk zocht, was in het park. Schoongewassen jeans, een kapotte trui en donkergroene gymschoenen. We begonnen te praten, maar het was niet zoals met Vincent en Zilole. Deze jongen was een hustler. Ik zie hem vanavond en zal hem introduceren in Gotham City. We rolden en worstelden in het gras en het was inderdaad behoorlijk opwindend, vooral nadat ik een lat kreeg. Het is verbazingwekkend hoe makkelijk het is om dicht bij zwarte Zuid-Afrikanen te komen.

19:00 uur

Peter en Edwin zijn naar de sauna in de stad. Peter had pasta voor mij en Godfried gemaakt. Godfried vertelde dat toen hij vannacht om 05:00 uur thuis kwam, Peter en Edwin lazarus waren en Peter languit op de grond lag. Ik vind het rampzalig. Ik moet proberen morgen Peter alleen te spreken.

27 december 1994

Ik had seks met een Chinese jongen gisteravond in 58. Ik keek later naar zijn handen en zijn gezicht en dacht: hoe vreemd toch, ik weet niet wie hij is, hoe hij heet, en zie hem nooit meer terug. Wie weet wat een goede vrienden we zouden hebben kunnen worden.

Dat een man als Newt Gingrich nu voorzitter van het Huis van Afgevaardigden is geworden, bewijst slechts dat Arnold Hutschnecker meer dan gelijk had, toen hij bepleitte dat mensen die in aanmerking voor publieke functies wensen te komen, psychotechnisch onderzocht dienden te worden. Gingrich wordt neergezet als een self-destructive mannetje, die zich van zijn eerste vrouw liet scheiden terwijl zij terminaal ziek was door kanker. Dat we in Den Haag Jan en alleman in de Tweede Kamer neerzetten, is tot daar en toe. Maar in Washington is het van eminent belang dat niet al te pregnante idioten aan de bak komen.

The Citizen publiceert een hoofdartikel over de notoire dominee Boesak, de held van de Nederlandse apartheidsbeweging. Ik herinner me de reacties van Sonja Barend en Conny Braam, toen ik op televisie probeerde aan te geven dat hun held Boesak eigenlijk een asshole was. Boesak blijkt gefraudeerd te hebben met Deense giften voor de Foundation for Peace and Justice. Ik begrijp nooit waarom ik deze aspecten iedere keer met het blote oog waarneem, terwijl mijn eerwaarde collega's achter het vaste geklets aan blijven lopen.

Trees belde met Peter, en ook zijn moeder kwam aan de telefoon. Later aan tafel zei Peter dat zij had gezegd: ‘Ik houd heel veel van jou’, welke woorden hij uitsprak terwijl hij grote moeite deed zijn tranen te bedwingen. Op momenten als deze voel ik me zeer met hem verbonden. Ik had zelf de grootste moeite mijn tranen in te houden. Ik vond het vreselijk voor hem dat we er allemaal bij waren toen hij met zijn moeder en zuster sprak. Edwin zat er gewoon luid doorheen te spreken met Godfried. Op zulke momenten kan ik zijn nek wringen. Daniël Rovers heeft mij geïnterviewd nadat ik mijn lezing in Nijmegen gehouden had. Hij heeft er een misselijk stukje van gemaakt voor het Algemeen Nijmeegs Studentenblad.212

De 1.000 gulden voor Peters ticket zijn bij Edwin opgeborgen. Peter was het daarmee eens, want ‘anders geeft Peter ze uit,’ zoals Edwin zei.

Middernacht

Peter, Edwin en Godfried vertrokken naar de bar. Ik lig in bed en voel me zeer, zeer emotioneel. Ben zeer ongerust om te vertrekken omdat ik in alle opzichten bezorgd ben over Peter. Hij kwam vanmiddag met brieven en twee cheques van 418 rand van uitgeverij Perskor aanzetten, die hier al sinds februari 1993 lagen te slingeren. Ik vond het bijna absurd. Dat geeft hij me dan de dag voor vertrek, in plaats van op 20 november, toen ik alles rustig had kunnen regelen. Hij is totaal onverantwoordelijk en dat zei ik hem zo lief mogelijk. Hij zweeg. Toch zegt hij geen sorry, of iets anders. Wat ontzaglijk vervelend, want nu moet ik dat morgen eerst allemaal regelen. Plus een protestbrief naar de Nijmeegse studenten. Ik zal het in ieder geval allemaal doen.

28 december 1994

Precies zoals ik had verwacht, zat Peter nog aan mij te schrijven toen ik om 07:15 uur opstond. Hij deed zijn brief in een grote, witte enveloppe, want ik mocht de brief pas in het vliegtuig lezen. Ik kreeg er een gigantisch brok van in mijn keel en voelde me huilerig. Ik moet er niet aan denken dat ik ooit kinderen zou hebben gehad. Naar mijn mening is Peter, vooral nadat ik werd uitgewezen in 1992, in meer dan een opzicht veel te eenzaam in Hillbrow. Mijn aanwezigheid heeft hem in ieder geval veel goed gedaan.

Wat nooit gebeurt, mijn maag is leeggelopen.

Wat is toch de emotie love of affection? Zal ik het ooit weten? Edwin denkt dat hij het heeft gevonden. Misschien voor hem. Maar ook voor Peter? Na wat ik de afgelopen weken heb geconstateerd, ben ik daar allerminst zeker van. Over drie uur moet ik op de luchthaven zijn. Waarom haat ik het zo om weg te gaan? Voorgevoelens? Ik zou nog graag langer blijven, ook om meer met Peter te praten en hem te overtuigen niet met Edwin mee te drinken, of mee te roken, want Edwin paft als een schoorsteen.

Peter en Edwin brachten me naar Jan Smuts en we hadden tijd voor een sandwich met thee.

Elfra Erasmus kwam op het vliegveld afscheid nemen en bracht de memoires van Nelson Mandela voor me mee, waar ik zeer dankbaar voor ben. Peter stelde haar vele vragen over haar zwangerschap.

KL 592 naar Amsterdam

Het is me gelukt stoel E 11 economy te bemachtigen, wat alle verschil maakt tijdens een lange nachtvlucht.

Nadat de deuren waren gesloten begon ik de veertien kantjes van Peters brief te lezen. Alles wat hij zegt, is in de roos. Zijn brief ademt vriendschap en affectie, waar het uiteindelijk ook om gaat. Ik heb hem direct een brief teruggeschreven.

05:00 uur

Zou Peter nog op zijn, omdat hij weer niet kon slapen? Ik bid dat hij minder gaat roken en drinken. Dat deed hij vroeger nooit.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums