Memoires 1994-B

[p. 7]

Inleiding

Toe ek Willem Oltmans in 1987 ontmoet het, was ek in my middel-twintigerjare en 'n jong verslaggewer met slegs 'n jaar of twee se ondervinding in die koerantjoernalistiek agter my naam. Vandag, met die wysheid en ervaring van dertig jaar later, het ek nuwe waardering vir wat ek by Oltmans geleer het en besef ek opnuut hoe ons verbintenis my lewe verryk het.

Ons kennismaking in Pretoria aan 'n aandete-tafel gedek vir twaalf gaste, staan my steeds helder voor die gees. Oltmans se flinke brein, vlymskerp humorsin en gewoonte om met aandag te luister na sy gespreksgenote (ook dié van ons wat streng gesproke nog nat agter die ore was), het my daardie aand opgeval. 'n Verbintenis is gebore wat ondanks die ouderdomsverskil en die vele kronkelpaaie wat ons lewens geloop het, tot met sy dood standgehou het.

As kind van apartheid en produk van die Afrikaanse koerantwêreld - koerante wat in my vormingsjare die apartheidstelsel in stand help hou het - had ek nie destyds die insig om die gehalte en meriete van sy werk as joernalis na waarde te skat nie. Tydens vele gesellige etes en ure se gesprekke in sy woonstel in 'n pragtige Art Deco-gebou in Hillbrow, het my waardering vir hom as mens oor die jare gegroei. Die Oltmans wat ek leer ken het, was iemand met 'n onverbiddelike sin vir regverdigheid, hy was greineerlik, kompromisloos en 'n opregte en lojale vriend. Soos ek in ‘Tell me who your friends are...’ (Oltmans, Willem, Papieren Tijger, 2002) geskryf het: ‘As ek net een sin gegun word om hom te beskrijf, zal dit wees: Willem Oltmans is 'n man van sy woord.’

Desnieteenstaande sy wye internasionale ondervinding en eerste-handse kennis van die land, het Oltmans ná jare se verblyf in Hillbrow steeds niks in Nederland oor die politieke gebeure in Suid-Afrika gepubliseer nie. Hierdie besluit het gestaan in skerp teengestelling met vele buitelandse joernaliste wat hulle dikwels ná 'n kort besoek met groot gesag oor die situasie uitgelaat het. ‘Ek begryp die kompleksiteit van die land nog nie ten volle nie,’ het hy oor sy keuse teenoor my opgemerk. As joernalis het ek 'n waardevolle les geleer: respek vir jou onderwerp is nooit onvanpas nie.

[p. 8]

Die sielkunde leer dat ons helderste herinneringe dikwels dié is waar sterk emosies betrokke was. Daarom is grepe wat ek uit ons vriendskap onthou, betekenisvol. Soos die dag toe ek Oltmans in my ou Volkswagen Golf na die destydse Johannesburgse Internasionale Lughawe aangery het om huurmotor-onkoste te spaar omdat hy sy sente moes omdraai weens sy (sedertdien goed gedokumenteerde) ondergrawing uit Den Haag. Of die blombak uit sy ouerhuis wat ek as geskenk ontvang het toe hy sy aardse besittings in Hillbrow aan't oppak was. Of die eenvoudige McDonald's-draairoomys wat ons op 'n aandwandeling geniet het toe hy ná sy uitsetting uit Suid-Afrika in 'n ses-by-ses in die Jordaan gewoon het.

Die laaste keer wat ek met Oltmans gepraat het, was in 'n telefoongesprek 'n paar weke voor sy dood. Hoorbaar vermoeid, dog met tipiese nugterheid het hy die reëlings vir die afsienbare toekoms aan my uitgelê - van die arts wat sy wens om te sterf op sy versoek sou uitvoer tot die grafskrif wat gereedlê en die mediaverklaring wat hy vir uitreiking deur die Stichting Willem Oltmans voorberei het. En, het hy prakties bygevoeg, hy het aangedui dat hy nie in sy apartement wou sterf nie, want die begrafnisondernemers sou met moeite die trap af kon maneuvreer. ‘Oh, Elphra, darling, I don't want to be a burden.’

Ek sal immer vir Willem Oltmans 'n kers brand.

Elfra Erasmus, voormalige joernalis en boekeredakteur, dagblad Beeld, Johannesburg.

(April 2019, Charlotte, North Carolina, VSA.)

Naskrif. Oltmans het kort ná ons ontmoeting met 'n vonkel in die oog besluit my naam behoort ‘Elphra’ gespel te word. ‘Toch wel?’ En daarmee basta.