Memoires 1993-A

[p. 37]

Amsterdam

20 januari 1993

Bezocht advocaat Vermeer in Amstelveen om afscheid te nemen. ‘Als u cliënten met advocatentrucjes behandelt, bent u echt verkeerd bezig,’ zei ik.

‘Ja, maar u hebt mijn hele personeel over de kling gejaagd. Ik heb weleens een secretaresse huilend in mijn werkkamer gehad.’

‘Alleen als er spelletjes worden gespeeld over dat u er niet bent of als u niet terugbelt, ja dan trek ik van leer.’

Hij antwoordde gewoon: ‘Wanneer een fax van u niet wordt beantwoord, is de oorzaak dat het soms wel eens gebeurt dat een bericht ondersneeuwt.’

‘U bent niet eerlijk als u zo'n antwoord geeft.’

‘Ja, dan houdt alles op.’

We stonden allebei op. Mijn dossiers en de vijf delen Memoires lagen op een tafel klaar en ik deed alles in twee grote plastic zakken, maar tegelijkertijd vond ik hem zo zielig en zijn gezicht was zo ontdaan over alles, dat ik het eigenlijk niet over mijn hart kon verkrijgen een totale breuk met hem door te zetten. Ik liet alles staan en zei dat ik nog eens heel goed over alles wilde nadenken, gaf hem een hand en vertrok. Zo ben ik nu eenmaal.³⁰

30 Ik 2002 moet ik constateren dat ik helaas niet meer heb opgeschreven over mijn overweging toch met hem door te gaan. Misschien was ik er zelf te emotioneel voor om zo snel te breken met de man die met de strijd was begonnen.

21 januari 1993

Natuurlijk werd Bill Clinton met de rechterhand op de Bijbel beëdigd als staatshoofd. Hij kent de Bijbel niet, hij leeft er niet naar, maar het ding was er in ieder geval voor uit de kast ge-

[p. 38]

haald. Er volgen nu vier dagen van feesten in Washington. ‘Mr. Clinton prayed and asked for prayers on his behalf,’ schreef Paul Horvitz op de voorpagina van de International Herald Tribune. Clinton wilde met een schone lei beginnen, maar alleen Bagdad nam dit op als een eenzijdig aangeboden bestand. Helaas, it takes two to tango. Clinton heeft niet de moed - en het verstand - om het initiatief te nemen de waanzin boven Irak stop te zetten.

Ik kreeg een brief van Peter. Hij wil in het voorjaar naar Nederland komen. De foto's die hij had meegestuurd ontroerden me. Probeer hem al jaren het gevoel te geven dat hij niet alleen is.

Ik heb de brief van Kist beantwoord.³¹ Ik heb hem andermaal verzocht of ik toch niet eens onder strikte geheimhouding met hem kan spreken.

Schreef ook voor de zoveelste maal aan Hans Verploeg en vroeg wat er nu is gebeurd, want ik heb nog steeds niets van hem gehoord.

De Tweede Kamer steunt de militaire acties boven Irak, met uitzondering van GroenLinks.³² De hele wereld bekritiseert de Amerikaanse acties maar onze eigen rechtsgeleerde minister Peter Kooijmans noemt ze ‘juridisch onderbouwd en afgewerkt.’ Zelfs als dit waar zou zijn, is wat zich afspeelt totaal onacceptabel. Ik zal nooit begrijpen hoe de bovenkamers van de ondersteuners van het moordende beleid van Bush, of nu Clinton, in elkaar zitten.

John van Haagen las mijn manuscript over Zuid-Afrika. ‘Eindelijk heeft dat land voor mij een gezicht gekregen.’ Het was goed leesbaar en interessant. ‘Ze hebben Van Rantwijk indertijd ook vermoord, net als jou,’ voegde hij toe. Hij had Kooijmans ook gevolgd en had zojuist op televisie gezien dat advocaten van de Verenigde Naties hadden verklaard, dat de aanvallen op Irak juist niet konden worden onderbouwd met eerder aangenomen resoluties van de Veiligheidsraad.

31 Zie bijlage 6.

32 NRC Handelsblad, 21 januari 1993.

22 januari 1993

Erik Jurgens had actie ondernomen om ombudsman Marten Oosting in te schakelen. Maar deze heeft het verzoek afgewimpeld.³³ Erik legt een en ander per brief uit, waarvoor ik hem heb bedankt.³⁴ Ook maakte ik duidelijk met Vermeer voorlo-

33 Zie bijlage 7.

34 Zie bijlage 8.

[p. 39]

pig toch verder te willen gaan, terwijl Jurgens er juist zeer op aandrong hem te laten vallen.

Na enige omzwervingen bereikte mij een briefje van Herman van Veen, die Vogelvrij had gelezen.³⁵

The Economist schrijft in een hoofdartikel: ‘Unfortunately, this week's attacks have probably postponed, rather than brought forward, the moment of Mr. Saddam Hussein's most desirable departure.’³⁶ Het blad refereert ook aan ‘the personal animus’ van Bush voor Saddam en vervolgt: ‘Yet, Mr. Bush would have been wiser to remember the advice habitually given by parents to their children: the best way to deal with a tease is to ignore him.’ Maar Saddam is geen tease. Saddam is als Castro, Allende, Guevara, Ho Chi Minh, Lumumba, Sukarno, Sihanouk, Nasser, Tito en alle andere verzetshelden tegen onbegrensde Amerikaanse dollarisering van de wereld. Het gedrag en het denken achter het politieke beleid is momenteel in Bagdad verre superieur aan dat in Washington. Er werd aangekondigd dat Irak, ongeachte de oorlogszuchtige taal uit het Westen, het staakt het vuren zou handhaven.

John van Haagen heeft als eerste zijn bijdrage voor een boekje voor mijn zeventigste verjaardag ingezonden.³⁷

In het zuiden van Soedan zijn 60.000 mensen gestorven als gevolg van een parasiet, overgebracht door vliegen.³⁸ Vergelijk dat met de ramp in de Bijlmer of de vliegramp bij Faro.

Eduard kwam eten. Hij vertelde dat Hendrik hem zijn levensverhaal had gedaan, waaronder dat hij in de oorlog ‘fout’ was geweest, terwijl ik juist bij het verzet nuttig probeerde te zijn. Hij had ook weer gemeierd over onze ongelukkige jeugd, wat maar gedeeltelijk waar is. Zelf uit ongelukkige thuisfronten voortgekomen, deden onze ouders er alles aan om ons een gelukkige jeugd te bezorgen en spaarden energie noch financiën er iets van te maken. Dat mislukte en ik ben naar Baarn gevlucht, maar naar die tijd kijk ik terug als een stukje geschiedenis. Er zijn hele andere tijden op gevolgd. Hendrik heeft kennelijk ook een boekje open gedaan over hoe hij dacht over zwarten. Toch hadden mijn broer en Eduard veel plezier gehad. Hendrik scheen mijn vriendje te mogen.

Iwan Beek gaat Zuid-Afrika voorgoed verlaten. Wat mij is overkomen heeft voor hem meegewogen.

35 Zie bijlage 9.

36 The Economist, 16 januari 1993.

37 Redactie: Er zou geen boekje komen voor Willems zeventigste verjaardag. Uiteindelijk zou deze tekst worden opgenomen in ‘Tell me who your friends are...’ dat in 2002 is verschenen.

38 NRC Handelsblad, 22 januari 1993.

[p. 40]

Stephan Sanders heeft in zijn column in de Volkskrant Harry Mulisch aangevallen vanwege zijn pamflet Over de affaire Padilla. Niet minder dan 22 jaar geleden verdedigde Mulisch de aanpak van Castro van deze Cubaanse dissident. Sanders heeft dit geschrift blijkbaar ontdekt en prompt in gemeld dat Mulisch het opsluiten van dissidenten op Cuba blijkbaar heeft toegejuicht. Bij Harry lijken de stoppen te zijn doorgeslagen, want hij dreigt weg te gaan bij zijn uitgever De Bezige Bij als Sanders, van wie daar ook werken verschijnen, niet wordt buitengegooid. Bovendien verlangt Mulisch blijkbaar van de Volkskrant dat Sanders als columnist wordt ontslagen.

Ging naar Adonis, en werd bijna onmiddellijk gegrepen door twee jongens in leren jacks. Het was behoorlijk wild. Pas veel later kwam een van de twee jongens terug en hadden we veilige seks.

Het is niet te geloven! Weer thuis ontdek ik dat ze mijn portemonnee moeten hebben gestolen en hebben teruggestopt terwijl ze er tien postzegels van tachtig cent uit hadden gehaald en negentig gulden. Hoe doen ze dat in godsnaam? Om razend van te worden. Dit is de laatste keer dat me dit overkomt.

23 januari 1993

De Indonesische journalist Surjono belde. Hij wilde een groepje vormen. ‘Ik doe altijd mee,’ zei ik meteen. ‘Heb je ook andere belanda's gevraagd?’

‘Nee, jij bent de enige.’

Toen kwam de aap uit de mouw. Hij wilde een comité vormen om Ruslan Abdulgani als president voor te dragen.

‘Never!’ riep ik verontwaardigd uit. ‘Hij is zelfs ouder dan Suharto en hij heeft behoorlijk met die verrader gecollaboreerd. Indonesië heeft een jongere leider nodig en nieuw denken.’

‘Ja, maar Ruslan werd gerespecteerd in Azië.’

Dat kan waar zijn, maar nee dus. Ik telefoneerde oud-ambassadeur Sukrisno, die reageerde: ‘Een typisch Willem Oltmans antwoord, maar het is waar.’

‘De Zwarte Weduwe,’ aldus de Volkskrant, ‘mag van de Hoge Raad haar pensioen behouden.’³⁹ De Hoge Raad heeft nu het vonnis van het gerechtshof onrechtmatig verklaard. Landsadvocaat J. de Wijkerslooth meent dat de ‘huiveringwekkende teksten die mevrouw nog steeds uitslaat’ niet voldoende waren om haar pensioen af te nemen. Volgens deze krant bestaan er

39 De Volkskrant, 23 januari 1993.

[p. 41]

nog steeds verhitte discussies in den lande over dit inmiddels totaal irrelevante onderwerp.

Anne Knulst, de weduwe van de generaal, kwam een visje eten en besteeg voorzichtig de 45 treden naar mijn studiootje. Zij bracht oranje tulpen mee. Later vertrok ze voor een concert van barokmuziek in het Concertgebouw.

Zij herhaalde, wat zij al eens eerder vertelde, hoe op een besloten feestje ter gelegenheid van het 50-jarig huwelijk van een generaal, de oud-staatssecretaris van Defensie Gerard Peijnenburg de mededeling van Luns inzake een generaalscoup in Den Haag ter sprake had gebracht. De enige reactie van prins Bernhard die er ook was, was dat hij tegen zijn voorhoofd tikte, dus als boodschap: Luns is gaga.

Op het moment dat Anne arriveerde belde Arie van den Kerkhof. Hij had het manuscript over Zuid-Afrika naar een aantal mensen gezonden (eigenlijk dus niet correct, maar oké) en één persoon met veel kennis van dat land had het manuscript van een aantal notities voorzien. Hij zou het me opsturen.⁴⁰ Bovendien had deze lezer er een brief bij gedaan, dat ik een machtswellusteling was en meer van dergelijke negatieve kwalificaties. Arie had deze persoon geadviseerd eerst Vogelvrij te lezen. Arie vond mijn artikel in De Mediakrant goed.

De regering Clinton overweegt de moslims in Bosnië te bewapenen nu zij onder druk van Servië staan.

Intussen is er heisa bij de Joint Chiefs of Staff over Clintons versoepelde beleid ten aanzien van homo's in het leger.⁴¹ En Newsweek vraagt zich af tot op welke hoogte Clinten zijn nek voor homo's uit gaat steken.⁴²

De pers in Irak, ongetwijfeld onder regeringscontrole, heeft George Bush geadviseerd zichzelf te verhangen. Caryle Murphy schreef dat de jongste Amerikaanse bombardementen Saddam Hoessein niet verder hebben verzwakt, maar eerder het tegenovergestelde als resultaat hebben gehad.⁴³

40 Dit exemplaar bevindt zich in mijn dagboek.

41 International Herald Tribune, 23 januari 1993.

42 Newsweek, 1 februari 1993.

43 International Herald Tribune, 21 januari 1993.

24 januari 1993

Ik heb Vermeer geschreven dat ik toch met hem door ga.⁴⁴ Ik hoop wel dat er een betere communicatie zal onstaan dan recent het geval is geweest.

Bezocht Jan Mets in diens flat aan de gracht. Maarten Schilt,

44 Zie bijlage 10.

[p. 42]

zijn compagnon, had in deel 2 in de kantlijn ‘onzin’ en ‘flauwekul’ geschreven, wanneer ik details vermeldde over de weggeraakte film in de Jans Rautenbach-affaire. Ik heb de combinatie van die twee nooit begrepen, maar het schijnt zoden aan de dijk te zetten. Het boekje dat Notities uit apartheidsland gaat heten, komt 11 maart uit.

In het gekakel in Den Haag tussen Lubbers, Brinkman en de PvdA heb ik geen zin. Het lijkt of John van Haagen groot gelijk krijgt.

Ik ben naar Hans Tulleners gegaan. Hij had een artikeltje bewaard uit hp/De Tijd van 8 januari 1993. Belangrijk, want het bewijst dat ik gelijk had en niet Wertheim en Poulgrain.

Van Wim Kayzer werd een serie lange televisiegesprekken uitgezonden met een aantal wetenschappelijke toppers over precies die onderwerpen waar ik sinds de jaren zeventig mee bezig ben geweest.⁴⁵ Vanavond discussieren ze met elkaar. Deze uitzending duurde drie uur en vijftig minuten.

In het Bulletin of Yale University wordt gesproken over ‘the biology of fear’.⁴⁶ ‘The ability to be afraid is one of the first skills to develop in an infant. Touch a hot stove as a child, and you'll

45 Wim Kayzer, Een schitterend ongeluk, vpro, 1993.

46 Bulletin of Yale University, december 1992.

[p. 43]

never forget the lesson for a lifetime. Fear conditioning is a fundamental form of learning,’ zegt Michael Davis, professor in de psychology en psychiatry. ‘It is easy to establish and very hard to get rid of. The neural site of human fear is an almondsized section of the brain called the amygdala.’

Tom Brown, psycholoog en fysioloog en verbonden aan het Centrum voor Theoretische en Toegepaste Neurowetenschappen van Yale, zegt: ‘We have tended to think of the brain as a messy computer. But the more we learn, the more it looks like nature came up with an optimal design. One hundred trillion synapses in a three pound organ (the brain), that operates with little power - it is amazing in terms of performance. Nature wasn't just stumbling along.’

25 januari 1993

De bbc is toch wel een verademing vergeleken bij cnn, waar alle reclame je tot wanhoop drijft

Eindelijk is Philips bereid technologie te delen met de voormalige ussr.⁴⁷ Op 1.800 kilometer van Moskou wordt in Jekaterinenburg de Ural Electromechanical Plant neergezet om van eenvoudige koffiezetapparaten tot en met instrumenten voor geavanceerde oogchirurgie te gaan maken. Tien jaar geleden nog, toen ik alles in het werk stelde om via het lid van de Raad van Bestuur, Gerrit Jeelof, Philips in Moskou van de grond te krijgen, mocht dit pertinent niet van cocom, Washington en alle andere krachten in de wereld, die de Sovjet Unie naar de verdommenis verwensten.

Ik liep tegen mijn oude kennis, pianist André Douw aan, die nu componeert en les geeft aan het Sweelinck Lyceum. Ik zie hem voor me als jong wild ventje tegen een boom in het Vondelpark: ‘Laat eens zien wat je in je broek hebt?’ Hij adviseerde me nooit meer naar Argos te gaan, aangezien 90 procent van de leernichten daar aids zou hebben. Ooit speelde hij prachtig piano. Hij doet er niets meer aan, wat voor mij onbegrijpelijk is.

De Volkskrant meldt dat Arthur Docters van Leeuwen er niets voor voelt dat er extra controle komt op het doen en laten van bvd-ambtenaren.⁴⁸ De man heeft niets te willen, maar hij legt de wens van een meerderheid van de Tweede Kamer gewoon naast zich neer en verdomt het om uit te voeren wat de volksvertegenwoordiging hem opdraagt.

47 NRC Handelsblad, 23 januari 1993.

48 De Volkskrant, 25 januari 1993.

[p. 44]

26 januari 1993

Opnieuw is een Amerikaanse marinier in Somalië gesneuveld, de derde. Bush zal er niet wakker van liggen en Clinton zegt tegen zichzelf: daar ben ik niet verantwoordelijk voor. Maar die jongen is dood. Somalië is een val. Iedereen weet en ziet dit, behalve de Yankees zelf.

Er arriveert een aardige brief van Elfra Erasmus.⁴⁹ Zij gaat nu toch eindelijk trouwen en wel met Fabio Bologna. Elfra hoopt naar Nederland te kunnen komen als Fabio een paar maanden naar Engeland moet voor zijn werk.

Ook een brief van mijn oude vriend Dick Sprague met een lange lijst van publicaties over de moord op jfk. Met zoveel onzin op de markt zal niemand er ooit nog een touw aan vast kunnen knopen wat er werkelijk is gebeurd.

Volgens De Telegraaf heeft er in Engeland een stille revolutie plaats, waarbij de gevestigde orde ‘het hecht doch onzichtbaar met elkaar verbonden netwerk van koningshuis, kerk en adel, haar vaste greep op de samenleving verloren in een tempo dat vriend en vijand verbaast.’⁵⁰ Hoe zit dit ‘netwerk’ in Den Haag eigenlijk in elkaar?

Vriend en filmer Bill Faure belde uit Johannesburg. Zijn partner sinds vele jaren, Obie, is in een coma geslipt. ‘Tegen aids is niets te doen. Tegen kanker is nog terug te vechten,’ zei hij. Hij komt misschien zelf naar Nederland voor televisiebedrijf M-Net. Heb meteen Peter geschreven om contact met ze te hebben. Peter kende Obie beter dan ik.

Ik stuurde een fax naar Newsweek over homo's in het leger. Iedere dag probeer ik te besparen. Vandaag had ik vijftien gulden nodig voor een nieuwe steun aan mijn voorspatbord, eenentwintig gulden voor Thermos en zeven gulden voor de fax naar Newsweek. Zo gaat dat.

cnn kwam zojuist met: ‘It's okay to be homosexual in the Dutch Army and not in de us Army.’ Mijn fax aan Newsweek is dus te laat.

John Barry komt met een schokkend verhaal over de biologische wapenprogramma's van de Sovjet Unie.⁵¹ Sinds de jaren zeventig werkten in de ussr 25.000 mensen in minimaal achttien laboratoria aan ‘offensive biological warfare research’ met de bedoeling om ‘diseases that defied cures’ te kunnen produceren. Deze zaak kwam aan het rollen toen microbioloog Vladimir Pasechnik in 1989 in Londen een wetenschappelijke

49 Zie bijlage 11.

50 De Telegraaf, 26 januari 1993.

51 Newsweek, 1 februari 1993.

[p. 45]

conferentie bijwoonde en bekendmaakte dat er in Rusland een industrie bestond die Biopreparat heette. Als de ‘plague bombs’ waarover Moskou beschikt, worden afgegooid boven een stad met 100.000 inwoners, zou binnen zeer korte tijd zeker de helft daarvan dood zijn.

27 januari 1993

Ik houd er niet van als ik iets moet en niet volledig vrij ben, zoals nu naar de oogarts moeten gaan.

Iwan Beek heeft gewoon minister Stals van de Reserve Bank in Pretoria gebeld en geëist dat er eindelijk vergunning wordt verleend mijn bezittingen naar Amsterdam terug te verschepen. Dat is nogal niet niks wat hij heeft gedaan. Zou de boel dan eindelijk komen?

Clinton heeft Strobe Talbott, zijn voormalige vriendje van Oxford, waar zij beiden Rhodes Scholars waren, belast met de betrekkingen met Rusland en Oost-Europa. Ik stuurde hem een felicitatie en schreef: ‘Please remember, jfk inherited fiom Eisenhower and Nixon the Bay of Pigs invasion. Clinton inherits from Bush Iraq and the Saddam confrontation. Clinton's first gut reaction, that he was not obsessed with Saddam, was right. Why don't you go there yourself and test the waters?’

Ik heb maar gezegd, dat ik er was geweest en besloot met: ‘You will be surprised and the confrontation will be defused.’⁵²

52 Ik zou pas in 2002 zelf in Irak kunnen gaan kijken.

Oogarts

De oogarts was drie kwartier te laat. Ik vroeg naar Hora Adema, mijn oude oogarts, maar die bleek vrijdag gecremeerd. Ik was geschokt, want ik wist daar niets van.⁵³ Een hersentumor op zijn 84ste, dood binnen twee dagen. Ik ging vervolgens mevrouw Hora Adema bezoeken en sprak een kwartier met haar. Dokter Delprat zou morgen een condoleancebezoek komen brengen.

Godzijdank waren mijn ogen prima. Ik heb alleen een sterkere leesbril nodig.

53 Redactie: J.H. Hora Adema overleed op 19 januari 1993. Hij was samen met zijn vrouw grondlegger van het Oogheelkundig Medisch Centrum Amsterdam (OMCA). Op 6 augustus 1952 kwam Willem voor het eerst bij Hora Adema, omdat hij een emaillesplinter in zijn oog had.

28 januari 1993

Ik heb Iwan een bedankje gestuurd voor zijn acties om mijn

[p. 46]

spullen terug naar Nederland te kunnen zenden. Die jongen is ongelofelijk.

Nu wil Hans van den Broek weer een van de vervangers van Jacques Delors worden.⁵⁴ Hij wil ook dat de eeg een sterkere vuist gaat maken in het buitenlandse beleid, wat inderdaad prima zou zijn. Maar Frankrijk heeft hem al weer een tik uitgedeeld, omdat hij had gezegd dat Duitsland en Japan vetorecht in de vn zouden moeten krijgen. Hij zal wel India en Indonesië hebben bedoeld, maar weet Hansje veel.

Ik was tegen 14:00 uur bij Jan Mets om de definitieve versie van deel 2 van mijn boekje te geven. Jan vertelde dat Henk Hofland als bestuurslid bij de Bezige Bij directeur Hamming twee jaar voor zijn pensioen op straat heeft gezet. De man schijnt hierdoor een psychisch wrak te zijn geworden. Jan noemde het een grof schandaal wat daar is gebeurd. Hofland werd door eigen toedoen zelf als hoofdredacteur voor zijn pensioen ontslagen, dus het zal hem worst wezen.

Ik moest Wertheim wel to the point schrijven als reactie op zijn brief.⁵⁵ Vervelend, maar het kan niet anders.

Ed kwam eten. Hij had veertien uur gewerkt, gevlogen van Vancouver naar Calgary naar hier. klm bezuinigt steeds meer, ook op hotels en het heeft allemaal invloed op de werksfeer. Hij vroeg hoe het met mijn tandbehandeling ging, omdat ik had gezegd dat ik morgen naar de tandarts moet. Pure beleefdheid, maar het irriteerde me en ik snauwde bijna terug. Ik heb er weer spijt van, voor de zoveelste keer, maar ik heb geen idee hoe ik zo ongeduldig kom.

Ed stelde voor het vervolg op Vogelvrij de titel ‘Banneling’ voor. Eigenlijk een schot in de roos.

54 NRC Handelsblad, 26 januari 1993.

55 Zie bijlage 12.

29 januari 1993

Hans Lonis belde dat de toespraak van De Klerk bij de opening van het parlementaire jaar te zien is bij cnn. Daar zijn ze allemaal, Botha, Treurnicht, de hele bende. De Klerk wil de raciaal gescheiden ministeries voor blanken, zwarten en Indiërs, binnen enkele maanden overhevelen naar centrale ministeries voor alle bevolkingsgroepen. Op het bezit van een ak-47 staat nu eindelijk vijf jaar gevangenisstraf. Wanneer De Klerk zegt dat zij eigenlijk niets van hun principes hebben opgegeven, laat cnn lachende conservatieven in beeld zien.

Jan Mets kreeg bezoek en kwam niet meer aan redigeren toe. Hij laat nu deel 2 blind uittypen. Jammer. Allemaal omdat

[p. 47]

Maarten Schilt op vakantie is. Hij vond de titel ‘Banneling’ die Ed had voorgesteld eigenlijk ook beter.

Lex Poslavsky belde. Hij krijgt regelmatig chemotherapie en zei dat hij het er lichamelijk koud van kreeg, maar het neemt de klachten tenminste weg. Hij werkt aan een bijdrage voor mijn liber amicorum.

De Groene Amsterdammer heeft nog altijd het honorarium voor het Bernhard-artikel niet overgemaakt.

Rostropovitsj geeft een cello masters class in Den Haag, bijgewoond door Beatrix en Claus. De man is dol op royalty. Hij gaf Beatrix drie zoenen op de wangen en drie handkussen. Beatrix is heimelijk ook dol op hem. Miss Buringh Boekhoudt vertelde wel eens dat de Oranjes nauwelijks het verschil kennen tussen Beethoven en het Wilhelmus. Maar de cellist Rostropovitsj vinden ze kennelijk prachtig.

Erik van Ree zat bij Theo van Gogh in zijn interviewprogramma Een prettig gesprek. Van Ree schrijft over Stalin. Aardig interview en die Erik mag ik wel. Wil ik onthouden om eens tegen te komen. Van Gogh ziet er verlopen en zeer vlezig uit, maar hij maakt een behoorlijk gesprek.

30 januari 1993

Het is behoorlijk treurig dat Clinton een persconferentie moest geven over discriminatie van homo's in het Amerikaanse leger.⁵⁶ Joegoslavië, Irak, Israël, Somalië en in Washington hebben ze het over homo's in het leger.

Uit een column van Gijs Schreuders blijkt wat een vlerk Van Gogh is, waar hij ook naar uitziet.⁵⁷ Hij had Schreuder schijnbaar eens in de schoenen geschoven dat hij de concentratiekampen van Stalin had verdedigd omdat hij communist was geweest. Nu schijnt hij Mulisch als ‘Castro's eigen nsb'er’ te betitelen. Nee, ik zal Van Gogh niet het plezier doen in zijn show te verschijnen.

Wouter Kok belde. Hij had Vogelvrij gelezen en was verbaasd. Hij liet zijn nummer achter.

John van Haagen belde. Op de radio was een discussie met Stoffelen over de bvd. Toen een journalist zei hoe de bvd iemand tot de bedelstaf had gebracht, zei Stoffelen: ‘Dat gaan we onderzoeken.’ Ik betwijfel of dat over mij ging. Ik vroeg John of hij Lubbers en Brinkman met elkaar zou kunnen vergelijken.

‘Lubbers is de politicus. Hij zou 500 jaar geleden over de

56 De Volkskrant, 30 januari 1993.

57 Idem, MULISCH EN DE GOELAG.

[p. 48]

kruistochten hebben gezegd: ‘Laat mij maar even gaan praten,’ en hij was met lucratieve contracten teruggekomen. Lubbers is de man die de morele code heeft gebroken. Zelfs pastoors zeggen nu: ‘Hij is natuurlijk oneerlijk, maar hij is wel slim.’ Brinkman zou met geheven zwaard ten strijde zijn getrokken en hij had pakezels meegenomen om de buit mee te slepen.’

Erik Jurgens belde. De nvj wordt 11 februari gehoord door de Commissie voor Buitenlandse Zaken over mijn uitwijzing uit Zuid-Afrika.

31 januari 1993

Beatrix is 55 jaar. Ik lag in 1938 in het Wilhelminaziekenhuis in Utrecht voor een blindedarmoperatie toen ze werd geboren. Mijn grootmoeder kwam me opzoeken en leerde me haken om de verveling te bestrijden, wat ik jarenlang bleef doen.

Peter belde om 07:30 uur. Hij had het door John van Haagen ingezonden stuk gelezen en vond het ‘a bit obscure’.⁵⁸ Hij was een beetje dronken, zoals ik hem ken. Hij vroeg hoe lang zijn bijdrage moest zijn. ‘I think I should write the whole book,’ zei hij. Hij vertelde dat Poes wild geworden was omdat ze er nog een poes bij genomen hadden. Hemeltje, hoe moet dat gaan als ze ooit naar Nederland komen? Ik vroeg hoe de situatie in Zuid-Afrika was. ‘People die like flies and get shot, but otherwise I am fine.’

Nellie is dichter bij Kaapstad gaan wonen.

Even later belde Niels Viljoen uit Stellenbosch. Hij had een beurs gekregen om zijn pianostudie te voltooien.

Het is telefoondag blijkbaar. Hannah de Zantis belde 45 minuten lang uit St. Odiliënberg. Er wordt hard gewerkt aan het opknappen van haar landgoed. Ik kon het niet laten te vragen of er nog een aardige metselaar bij was. Hannah zei iedere dag dankbaar te zijn voor wat Jean haar heeft nagelaten.⁵⁹ Dat is de juiste houding. Zij is een bijzondere vrouw.

Aart van der Want belde om de stand van het proces weten. ‘Jouw zaak is zo simpel. Het gaat er niet om of ze je mogen of niet. Het gaat erom of ze wat hebben gedaan wat niet mocht. De kern is dat ze jou jarenlang professioneel en materieel hebben gekraakt.’ Het leek me de spijker op de kop zoals hij het samenvatte.

Het nieuws wordt steeds weer overstemd door Joodse onderwerpen. Hoe komt dat toch? Een monument door niemand

58 Zie bijlage 13.

59 Redactie: Hannah de Zantis is Johanna van der Goes en is de weduwe van Jean de Zantis de Frymerson. Johanna was eerder gehuwd met August van Lanschot.

[p. 49]

anders gemaakt dan Jan Wolkers werd vernield. Veel heisa. Ed van Thijn voorop, met rabbijn Soetendorp en natuurlijk Ron Naftaniël, werden allemaal opgevoerd. Uiteraard kreeg een demonstratie bij het concentratiekamp Westerbork ruime aandacht. Het enige wat ze met deze propaganda bereiken, is dat dit op den duur bij het publiek de neus uit gaat komen, wanneer het grote lijden van de Joden altijd weer wordt aangezwengeld, alsof zij de enige slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog zijn geweest.

‘Scientists are discovering what traditional medicine knew all along: the healing properties of the world's 250,000 know plant species,’ schrijft Newsweek.⁶⁰ Farmaceutische bedrijven schijnen plotseling belangstelling te hebben voor planten als kleine chemische fabrieken. Driekwart van de mensen in de wereld heeft geen geld om moderne medicijnen te kopen en leunt op traditionele middelen. Newsweek schat dat slechts 1 procent van de 250.000 plantensoorten in de wereld door de Westerse geneesmiddelenindustrie zijn onderzocht. Op het lijstje staat kinine, oorspronkelijk afkomstig van de Zuid-Amerikaanse kinaboom. Onze voorouders brachten deze boom naar Java. waar een bloeiende kinine-industrie ontstond, omdat de bast van de kinaboom gebruikt werd om een medicijn tegen malaria te maken. Als ik zoiets lees ben ik altijd weer trots op grootvader Van der Woude, die op de Maarssense kininefabriek de kininepil voor massaproductie gereedmaakte. Mijn moeder werd in Maarssen in villa Op Buuren geboren. Grootvader had op zijn linkerdij een moedervlek van 8 centimeter doorsnee. Heel wonderlijk ben ik de enige die op dezelfde plaats zo'n zelfde moedervlek heeft.

W.F. Hermans heeft zijn nieuwe boek, het Boekenweekgeschenk In de mist van het schimmenrijk, niet in de Amstelkerk, maar in het Amstel Hotel gepresenteerd. Gelijk heeft hij. Het hotel is volledig particulier terrein en de gemeente participeert voor 12,5 procent in de Amstelkerk. Wat als er weer eens een bommelding zou binnenkomen. Van Thijn had overigens de schrijver deze keer per brief laten weten dat hij nu ‘zeer welkom’ was. Ik begrijp zo goed dat Hermans over deze burgemeester dacht: fuck you met je geklets in de ruimte over Zuid-Afrika.

Erik Jurgens en Gerrit Valk (beiden PvdA) hebben op de opiniepagina van nrc Handelsblad hun licht doen schijnen over historische archieven en de Archiefwet.⁶¹ ‘Controle zonder

60 Newsweek, 1 februari 1993.

61 NRC Handeslblad, 29 januari 1993.

[p. 50]

openbaarheid is een fictie,’ schrijven zij. Ze zijn van mening dat deze zaken hier goed zijn geregeld. Ik ondervind dus aan den lijve, wat een onzin dit is. Ik stuurde een brief naar de krant, ook al weet ik dat die niet zal worden geplaatst.⁶²

Wertheim deed me twee pagina's tekst van Poulgrain over oliewinning op Nieuw-Guinea toekomen, welke op 22 januari in verkorte versie in hp/De Tijd zijn verschenen.⁶³ Ik ben het niet met hen eens. Economisch gewin, zoals Wertheim en Poulgrain betogen, staat buiten de pesterij van Sukarno door Luns & co.

62 Zie bijlage 14.

63 Zie bijlage 15.

1 februari 1993

Dewi Sukarno krijgt volgens Time 60 dagen gevangenisstraf en 100 dagen taakstraf omdat zij vorig jaar een Filipijnse dame met een champagneglas verwonde.⁶⁴ Dewi kennende had ze alle reden om kwaad op die dame te zijn.

Ed heeft uitgezocht hoe ik voor 1.500 gulden naar Amerika kan reizen.

Desi Bouterse is gekozen tot voorzitter van de Nationale Democratische Partij (ndp).⁶⁵ In een toespraak beschuldigde hij de regering Venetiaan ervan in de zakken van de vs en Nederland te zitten, wat ongetwijfeld waar is. Hij verzet zich ook fel tegen het afschaffen van de herdenkingsdag van de militaire revolutie. Henk Herrenberg maakte tegelijkertijd bekend de politiek te verlaten. Einde van een jarenlange tweemanschap.

George Shultz heeft zijn memoires geschreven en zegt nu dat George Bush zijn rol als vice-president in de Irangate affaire (1985-1986) verkeerd heeft voorgesteld.⁶⁶ De oud-president heeft gelogen dat hem niet bekend was dat Amerikaanse gijzelaars in ruil voor wapens door Teheran zouden worden vrijgelaten. Bush en Shultz waren bij een aantal besprekingen over die zaak beiden aanwezig. Ook in de kwestie Libië en de bombardementen om Khadaffi te vermoorden, heeft Bush een veel smeriger rol gespeeld dan tot dusverre bekend was. Shultz schijnt in zijn boek geen blad voor de mond te nemen. Dat deze onthullingen enige consequenties voor de familie Bush zouden hebben, is bij Amerikaanse verhoudingen absurd om te veronderstellen, net als hier. Iedereen blijft tot in lengte van dagen zitten, wat ze ook op hun kerfstok hebben.

64 Time, 8 februari 1993.

65 NRC Handelsblad, 1 februari 1993.

66 Idem. Georg Shulz, Turmoil ans Triumph: My Years as Secretary of State, Charles Scribner's Sons, New York, 1993.

[p. 51]

Nota bene 66 procent van de Nederlanders is van mening dat Nederland militair moet ingrijpen in Joegoslavië, ook als er soldaten bij zouden sneuvelen. De journalistiek zou zich diep moeten schamen, want zij zijn schuldig aan deze absurde situatie. nrc Handelsblad publiceert een profiel van Theo van Gogh, geschreven door Steven Adolf.⁶⁷ Hij stamt blijkbaar af van de broer van Vincent van Gogh. Thom Hoffman is een jeugdvriend. Emile Fallaux neemt het sympathiek voor hem op. De meningen zijn wel erg verdeeld. Hij heeft onlangs Vals licht van Joost Zwagerman verfilmd. Tijdens de verfilming ging van Goghs vrouw, Heleen Hartmans, er met de hoofdrolspeler, Ellik Bargaï, vandoor.

Filmproducent Matthijs van Heijningen stelt: ‘Hij is in staat zijn beste vrienden het ergste aan te doen.’ In 1984 kwam hij in aanvaring met Leon de Winter. Van Gogh verweet hem misbruik te maken van zijn Joodse identiteit bij promotie van diens film Bastille. Van Gogh zou vervolgens grove grappen over Anne Frank en concentratiekampen hebben gemaakt. Hij schijnt in een berg processen betrokken te zijn geweest, zelfs voor antisemitisme. Hij is vrijgesproken, maar volgens Rogier Proper hebben die processen Theo ‘ontzettend aangegrepen’. Misschien is de kop van dit artikel dan wel heel gepast: romanticus in sadistisch universum.

Ik schreef Erik Jurgens om te bedanken voor zijn geslaagde lobby mijn zaak in de politiek bespreekbaar te maken.

Schreef ook Verploeg hierover. Hij gaat met advocaat Doeleman naar de Kamercommissie en ik wil graag met hem de zaken doornemen voor zij dat gesprek hebben. Bovendien heb ik hem gevraagd Inge Brakman eens bij me langs te sturen, zodat ze bij de nvj ook echt weten hoe ik erbij zit op de Westerkade.

Verder heb ik de Nationale Ombudsman om advies gevraagd, hoe tot resultaat te komen met zijn kantoor.

Ik liet Wim Wertheim weten, dat Poulgrain abuis is dat we elkaar op 7 juli 1979 ontmoetten.⁶⁸ Ik heb het in mijn dagboek opgezocht.⁶⁹

67 NRC Handelsblad, 1 februari 1993.

68 Zie bijlage 16.

69 Redactie: Oltmans sprak Greg Poulgrain op 11 augustus 1979. http://www.dbnl.org/tekst/oltm003memo27_01/oltm003memo27_01_0004.php?q=#hl1

2 februari 1993

Den Haag

Ik sprak met Bert ter Horst van de uitgeverij BZZTôH. Hij

[p. 52]

was een ongezond uitziende boom van een kerel, maar wist kennelijk nul komma nul van me af. Kende Vogelvrij niet of enig ander boek van mij. Hij had zich kennelijk niet voorbereid. In de trein had ik nog goede hoop bij hem een boek te kunnen uitbrengen.

Stopte bij de poffertjeskraam op het Malieveld. Ik vroeg aan de dame die de tent exploiteert: ‘Hoeveel poffertjes zou ik hier gegeten hebben?’

‘Heel wat, u kwam hier vroeger met uw moeder en dat witte hondje.’

‘Dat is meer dan twintig jaar geleden.’

Ik heb Sabal Complex gekocht, want ik urineer wel heel veel, ook 's nachts. Delprat zegt dat ik er niets aan hoef te doen. Ik geloof hem niet en probeer er wel wat aan te doen.

Rotterdam

John van Haagen haalde me op en prepareerde in zijn huis een heerlijk maaltijd. We hebben non-stop intens gesproken. Ik maakte enige notities. ‘Als de PvdA wordt weggevaagd, dan krijgen we een stuurloos rechts aan de macht met cda en vvd. Levensgevaarlijk: zonder grenzen. De enige, die in staat zou zijn de PvdA in opwaartse lijn te brengen is André van der Louw. Hij is nooit op een leugen betrapt en ging moeilijke keuzes niet uit de weg. Als burgemeester van Rotterdam liet hij Rotterdammers weer Rotterdammers zijn. Hij was te loyaal aan de PvdA om zijn eigen belang te laten prevaleren. Wöltgens gaat eraan. Hij wordt nog altijd kwaad over oneerlijkheid.’

Hij vertelde over dag-, nacht-, en continudiensten in de haven met vele uren verplicht overwerken. Overwerk wordt voor 42 procent belast, dus die mensen belanden vroegtijdig, voor hun 65ste, in de wao. Een havenarbeider van zeventig jaar is een unicum. Er is nooit onderzoek naar gedaan. Wanneer Jurgens zich daarvoor eens zou inzetten, krijgt hij iedereen achter zich en veel voorkeurstemmen. Jurgens wordt gezien als een eerlijke intellectueel. De afstand tussen hem en het kiezersvolk is jammer. De leiding van de PvdA laat hem niet dichter tot de stemgerechtigden komen. Van Paul Rosenmöller wordt in de haven gezegd dat hij een te grote broek heeft aangetrokken, die hij met twee handen moet zien op te houden.

Televisie omschreef hij alsvolgt: ‘Televisie is alleen nog betaalbaar naar gelang je voldoende tranen produceert. Die zijn goud waard. We betalen tweemaal per jaar 84 gulden voor een luistervergunning en bij sport wordt gezegd, dit programma werd

[p. 53]

mogelijk gemaakt door... De meest aperte leugens zijn op televisie mogelijk. Er wordt op de Zwarte Weduwe gescholden om te bewijzen hoe goed ze zelf zijn, vandaar die hetze tegen Rost van Tonningen. Zij wordt gebruikt om hun eigen zogenaamde goedheid te demonstreren. En Sonja begint daarom een rechtszaak tegen de Centrum Democraten. Ze heeft uitgerekend dat dit goedkopere reclame is dan wat anders.’

Hij wilde zijn bijdrage aan mijn herdenkingsboekje uitbreiden. Ik moedigde hem hiertoe aan.

20:50 uur, Amsterdam

In september is het al weer twintig jaar geleden dat mam ons is ontvallen. Voor Pip is dat in april 27 jaar geleden. Ik vind het beangstigend. Ik ben duidelijk al aan mijn laatste jaren begonnen. Hoe kan dit allemaal als een flits door onze vingers glippen? Wanneer ik aan Theo denk, bekruipt me een beangstigend gevoel. Waarom moest dit gebeuren? Heel eng allemaal.

3 februari 1993

Hans Verploeg laat niet toe dat Doeleman met mij in gesprek gaat.⁷⁰

Ik stuurde Jan Tromp de suggestie André van der Louw te interviewen.⁷¹ Van het gesprek met John maakte ik ‘een groep havenarbeiders’, wat niet al te ver bezijden de waarheid was, want Van Haagen is al jarenlang voorzitter van de ondernemingsraad bij het de gem. Schreef ook Erik Jurgens over wat mijn Rotterdamse vriend had gezegd.

De Mediakrant heeft mijn eerste artikel van een serie van vier, tussen de dijken, collega's als verraders, geplaatst.⁷²

Voor mij is de zaak Vermeer opgehelderd, maar kennelijk heeft de advocaat er behoefte aan een en ander op een rij te zetten.⁷³

70 Zie bijlage 17.

71 Zie bijlage 18.

72 De Mediakrant, 3 februari 1993.

73 Zie bijlage 19.

4 februari 1993

Iwan Beek belde vanmorgen. Hij had gezien dat de dozen dagboeken bij de rest werden geplaatst. Stuttafords had negen dozen niet berekend. Al met al is wat Iwan gedaan heeft ongelofelijk. Peter ziet hij niet veel, want ‘die wordt door Edwin afgeschermd.’

Hollandse pret. Ron Brandsteder en André van Duin, beiden gekleed in smoking, vallen in een bad met 7.000 liter tomaten-

[p. 54]

soep. Zo draagt Joop van den Ende bij tot ons nationale amusement. Wat een ramp.

5 februari 1993

Droomde dat Henk Hofland Vogelvrij had gelezen en als commentaar gaf dat hij er geen touw aan had kunnen vastknopen. Er lag weer een brief van Wertheim.⁷⁴ Blijkbaar had hp/De Tijd met hem contact opgenomen of hij accoord ging met de melding dat de discussie gesloten was, omdat zij geen zin hadden in nog een reactie van Van Gorsel. Wim hoopt dat we elkaar in maart kunnen ontmoeten.

Erik Jurgens schreef dat hij het verstandig vond om het optreden van Buitenlandse Zaken tegen mij (‘de zaak Oltmans’) en de schade die ik daardoor heb ondervonden, als twee verschillende zaken te beschouwen. De nvj maakt zich hard voor ‘de zaak Oltmans’ met steun van Doeleman. Vermeer helpt mij met de schade, zo legt hij uit. Op die manier kan de commissie volgens Jurgens zich niet verschuilen achter het feit dat de boel onder de rechter is. Jurgens bedankte me voor de informatie van John. Hij zou zich er eens in verdiepen.

Ellen van der Ploeg van Bruna - met pensioen en nu woonachtig in Terneuzen - belde, dat mijn oude vriend Jan Buis, die een aantal van mijn boeken uitgaf, vorig jaar op Vaderdag was overleden.

De drie belangrijkste donorlanden van Zaïre, de vs, Frankrijk en België voeren besprekingen hoe zij de fascistische dictator Mobutu Sese Seko verder onder druk kunnen zetten.⁷⁵ Diens corrupte praktijken, tientallen jaren door de rijke landen gefinancierd en gesteund, zijn de pan uit gerezen en het lijkt erop dat hij zijn bruikbaarheid voor het Westen verloren heeft. ‘De strop om de hals van Mobutu wordt strakker aangetrokken,’ aldus een diplomaat in Brussel, die anoniem wilde blijven. Wanneer zal die andere beruchte cia-coup-generaal Suharto, net als Mobutu een speciale amice van prins Bernhard, aan de beurt zijn?

John van Haagen heeft de redactie van het vpro-radioprogramma Het Gebouw opgebeld en gezegd dat zij de pretentie hebben belangrijke zaken aan de orde te stellen, maar dat zij de burgers gewoon belazeren. Waarom werd er geen aandacht besteed aan Vogelvrij van Willem Oltmans? Dat was een loyale daad. Peter zou dit doen. Misschien zou Aart van der Want dit doen, althans vroeger. Casper van den Wall Bake zou dit niet

74 Zie bijlage 20.

75 NRC Handeslblad, 5 februari 1993.

[p. 55]

doen, al voelt hij hetzelfde. En verder is er niemand die me te hulp komt.

In het Drentse Koekange heeft justitie bij uitgeverij Amicomp honderden diskettes in beslag genomen van een spelletje dat ‘Juden Raus’ heet. Het werd in de vs bedacht en hier op diskette gezet en is op 2.000 verkooppunten te koop. En Vogelvrij ligt nergens. Intussen heeft Ruud Smit, een Hilversumse glazenier die aan het Auschwitz-monument heeft gewerkt, bekend het te hebben vernield om een fout in het werk te helpen maskeren. Hij is een drugsverslaafde, en heeft geen politieke motieven. Alle heisa opgeroepen door de prominente verdedigers van de Joodse zaak, Van Thijn, Soetendorp en Naftaniël staan in hun hemd.

Wanneer commissaris Eric Nordholt van Amsterdam keer op keer waarschuwt voor de groeiende criminaliteit onder allochtonen, dan roept het vvd Kamerlid Hans Dijkstal het nu voor de 34ste keer erg goed te hebben begrepen. Maar Nordholt heeft natuurlijk gelijk en Dijkstal is een stomme lul, die zijn geldje van de belastingbetaler met zijn zetel in het parlement niet waarmaakt. Ook historicus Hermann von der Dunk is van mening dat ‘Nederlanders toch een beetje hysterisch beginnen te worden over racisme,’ en noemt het ‘overreacties om de werkelijke problemen van ons land via die oorlogssolidariteit te omzeilen.’

6 februari 1993

cnn behandelt het feit dat homo's in het Nederlandse leger geaccepteerd worden. Ze laten huzaren in Amersfoort zien, die er geen aandacht voor hebben wanneer een militair duidelijk maakt van jongens te houden. Een officier zegt dat de Nederlandse legerleiding in ‘ability, not sexuality’ is geïnteresseerd. De aanhoudende problemen in de vs met homoseksuele soldaten lopen parallel aan het Jodenvraagstuk. Wie kan het wat schelen of iemand Joods is? Ik vind het buitengewoon oninteressant en dacht in Amerika soms wel eens: die jongen is besneden, zou hij Joods zijn? Maar ik genoot er tijdens de seks niet minder om. Amusant eigenlijk dat zelfs de man die tientallen jaren in de vs aan het hoofd stond van de fbi, welke al te dikwijls jacht op homo's maakte, zelf een verkapte homo blijkt te zijn geweest. Van mij werd nagegaan door de Amerikaanse overheid of ik met jongens sliep. Zowel de Indonesiër Harisanto, als de Hagenaar Loet Kilian, die met me samenwoonden in Kew Gardens en hetero waren, werden achter mijn rug om in New York hierover ondervraagd, want tussen 1958 en 1961

[p. 56]

werden vanuit Den Haag door Luns & co. herhaalde pogingen ondernomen me uit de vs uitgewezen te krijgen. Luns seinde immers ambassadeur Herman van Roijen in Washington, of hij de cia niet kon vragen mij eruit te gooien. Dat was 1958. Het betreffende codetelegram kreeg ik anderhalf jaar geleden onder ogen.

Nu blijkt bovendien dat de maffia fbi-baas J. Edgar Hoover chanteerde met een foto van hem in een zwarte met dons afgezette jurk, hooggehakte schoenen en een zwarte pruik met krullen. En de fbi moest over mij nagaan of ik met jongens sliep. Ik kreeg bezoek van aankomend journalist Edwin van Rooijen. Hij was zeer kritisch ten aanzien van mijn column tussen de dijken in De Mediakrant. ‘Wat wil je ermee bereiken,’ vroeg hij. Ik werd pissig en hij draaide bij. Hij bleef een aantal uren. We hadden weer intens contact (ook hij is hetero). Toch wist ik vanaf het moment dat ik zijn ogen zag op de persconferentie van Carel Enkelaar, dat dit erin zou zitten tussen ons. Hij gaat drie maanden stage lopen bij het Rotterdams Dagblad.

Theodor Holman zegt op televisie over het gesprek met Mulisch, Hofland en Blokker in Vrij Nederland, dat ‘die ouwe lullen in het bejaardenhuis horen.’ Die jongen is een uitgesproken hol vat. Het gaat niet om leeftijd (zeg ik 67 jaar oud), maar ze zaten wel kletskoek te verkopen, dat was zo jammer. Vervolgens toonde Gert-Jan Dröge de bekende haute volée van Amsterdam, inbegrepen natuurlijk Jan en Babette Cremer.⁷⁶ Ik besef dan andermaal hoe ik lichtjaren van deze Hollandse zogenaamde vip-kliek afsta.

76 Redactie: Het gaat om het televisieprogramma Glamourland, Society volgens Dröge.

7 februari 1993

Ik heb tot 11:15 uur geslapen, wat nooit gebeurt.

Woutertje Kok kwam langs in een leren jack, waar hij in Argos succes mee zou hebben. Het was wel aardig hem weer te zien. Hij tekent betonblokken voor wateringzuiveringsinstallaties. Hij nam mijn laatste artikelen mee.

Boven het doel van Feyenoord staat tijdens een voetbalwedstrijd een gigantisch bord: ‘Tegen racisme, vóór Feyenoord’. Er wordt continu op Zuid-Afrika gescholden, maar ze zijn zelf geen haar beter. Radio 3 heeft een hele week programma's tegen racisme georganiseerd. Alsof dat zou helpen. Van Kooten en De Bie steken er de draak mee.⁷⁷

77 Redactie: Kees van Kooten en Wim de Bie hadden een wekelijks satirisch programma Keek op de week. De betreffende aflevering van 7 februari 1993 is terug te zien op https://www.youtube.com/watch?v=RZsDYtC_tt4.

[p. 57]

De paus is in Oeganda. Zijn vaderlijke advies is aids te bestrijden door geen seks meer te hebben. Hij is gek.

Het tweede deel van mijn serie in De Mediakrant is klaar. Ik zal eerst Jan Mets en John van Haagen nog laten lezen.

8 februari 1993

Lang telefoongesprek met Erik Jurgens. Naar zijn mening heb ik het Bentinck-verhaal verzwakt door te speculeren dat Hans van den Broek om die reden zou zijn opgelazerd. Het vertrek van de minister van Buitenlandse Zaken liep al enige tijd omdat er constant problemen met hem waren. Ik voerde aan dat het een mysterie bleef, waarom Beatrix inderhaast een handtekening voor een ambtenaar van Buitenlandse Zaken (Klaas de Jonge) had moeten zetten. En waarom was Bentinck uit Pretoria verdwenen na het rapport van de beide marechaussees? Waar stond Beatrix zelf in deze zaak? Aan de kant van Bentinck, die zij als privésecretaris in dienst had genomen? Of onderschreef zij het standpunt van Klaas de Jonge, Bentinck en Van den Broek, dat er niets mis mee was om wapens in ambassadevoertuigen met dubbele bodems Zuid-Afrika binnen te brengen? Een koninkrijk en een koningin in de terroristenbusiness? Daar is de Koninklijke Marechaussee woedend om.

De brave Rudy Kousbroek blijft toch een sukkel eerste klas. Wat de boer niet kent, eet hij niet. Zo vooringenomen is hij gebleven tegen Bung Karno, de overwinnaar op 17 augustus 1945, dat hij de schrijver Pramoedya Ananta Toer kwalijk neemt dat hij Sukarno's regime, ‘dat in feite de democratie in Indonesië vermoord heeft, blijft verheerlijken.’⁷⁸ Voor een man die zich op zijn Indische achtergrond laat voorstaan, is het dus des te beschamender, omdat juist hij, bijna een halve eeuw na de bevrijding van Indië, langzamerhand toch zou hebben moeten concluderen dat hij ernaast zit.

Westerse democratie is voor de meeste Afro-Aziatische landen die na de Amerikaanse bom op Hiroshima werden bevrijd, geen aanvaardbaar systeem gebleken. Na 1960 vervielen ook nagenoeg alle Afrikaanse landen, nadat zij de onafhankelijkheid van voormalige imperialistische overheersers hadden herkregen, in marxistische of militaire dictatoriale regimes.

Ik leerde Sukarno in 1956-1958 van nabij kennen en weet dus exact welke gevechten hij met zichzelf leverde om aan de Italiaanse toestanden in Djakarta, van ieder jaar een andere kabinet, een rigoureus einde te maken. Er viel niet te regeren met

78 NRC Handelsblad, 5 februari 1993.

[p. 58]

veertig kibbelende en elkaar het licht in de ogen niet gunnende politieke partijen. Hij introduceerde ‘geleide democratie’, met als enig doel het overheidsapparaat politiek te saneren om eindelijk aan de werkelijke opbouw van de onafhankelijke staat Indonesië te kunnen beginnen. Hij vermoordde de democratie niet. Hij wilde terugkeren naar de oorspronkelijke modus operandi van Java, dus musjawarah (praten en overleggen tot je erbij neervalt) om mufakat (overeenstemming, waar iedereen zich in kan vinden) te bereiken. In zijn autobiografie met Cindy Adams zet hij dit haarfijn uiteen. Maar nee, mijnheer Kousbroek uit Den Haag weet hoe het wel heeft gezeten en verrijkt nrc Handelsblad in 1993 andermaal met dezelfde onzin, waar hij zijn lezers al jaren ten aanzien van Indonesië op trakteert.

Sonja Barend procedeerde negen lange jaren tegen Theo van Gogh en verloor. Maar wanneer Theo in De Krant op Zondag vervolgens schrijft: ‘Mevrouw Barend klaagde mij aan wegens “antisemitisme” omdat ik over haar had geschreven dat de kraaienpoten als een wegversperring over haar gezicht liepen,’ kan ik dat ook geen vondst van niveau vinden.⁷⁹

79 De Krant op Zondag, 31 januari 1993.

9 februari 1993

Henry Kissinger wordt nog steeds beschouwd als het orakel van Washington als het over buitenlandse zaken gaat. Clinton zei een week voor zijn inauguratie tegen The New York Times dat hij een baptist was en in verbetering bij Saddam geloofde. Henry schreef over Clinton in Newsweek en citeerde deze uitspraak.⁸⁰ Hij voegde eraan toe dat ook president Franklin D.Roosevelt, na ontmoetingen met Joseph Stalin, de Sovjetdictator omschreef als een redelijk man, ‘possessed of stalwart good humor.’ Na de top in Teheran noemde Roosevelt de Sovjetleider ‘Uncle Joe’ en vervolgde, ‘we talked like men and brothers.’ Wat Henry echter niet toevoegt, is een advies aan Clinton het voorbeeld van Roosevelt te volgen en een top met Saddam Hoessein te organiseren.

De zes pagina's welke Time aan de herinneringen van minister George Shultz wijdde, zijn eigenlijk schokkender dan ik bij eerste lezing besefte. Bijvoorbeeld: op 10 november 1986 hoorde minister Shultz voor het eerst tijdens een vergadering op het Witte Huis dat er in het geheim wapens naar Iran waren gegaan om de Amerikaanse gijzelaars vrij te krijgen. Ook minister Caspar Weinberger kon zijn oren niet geloven. President Reagan, vicepresident Bush, veiligheidsadviseur Poindexter en

80 Newsweek, 1 februari 1993.

[p. 59]

cia-directeur Casey waren op de hoogte, maar de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie wisten van niets. Beide heren waren dan ook laaiend. Vooral toen Poindexter ook nog onderstreepte dat president Reagan had bevolen vooral het Congres in het ongewisse te laten, brak Shultz' klomp. De minister schreef dat er een ‘dangerous electricity in the air’ hing. Uiteindelijk besloot de vergadering, waarbij Weinberger naar het Reagan-kamp overliep, een verklaring uit te geven dat men eenstemmig achter de beslissingen van het Witte Huis stond. Shultz explodeerde en riep: ‘That is a lie. It is Watergate all over again.’ Zeer onfris verhaal.

Peter belde uit Johannesburg en wilde weten of hij in het stuk voor het herinneringsboek, namen kon noemen als Spoor, Hofland, Enkelaar en anderen, die hij allemaal had meegemaakt en van wie hij had gezien hoe zij zich tegenover mij hebben gedragen. Hij kan natuurlijk schrijven wat hij wil. Maar het gesprek werd al gauw verbroken. Hij vertelde ook dat mijn Zoeloe-vriend Themba een auto-ongeluk had gehad ‘and his lovely face is unrecognisable.’ Hemeltje. Hij belde even later terug en vroeg of hij ook over Adriaan van Dis en Jan Cremer zou kunnen schrijven.

17:00 uur, Centraal Station

In Adonis kwam een betonwerker uit Waalwijk met lang haar binnen, een woeste beer met enorme gespierde poten. Hij ging zitten, werd gepakt, zijn broek werd geopend en hij kreeg een enorme blow job. ‘Anyone got poppers,’ vroeg hij, waarop hij een flesje kreeg aangereikt. Later zei hij dat hij bi was. Dat verhaal ken ik.

22:30 uur, trein

Het was best gezellig bij Carel en Liny Enkelaar. Zijn zoon Marcel en een yogalerares waren er ook. Liny had heerlijke boerenkool gemaakt, zoals ik had gevraagd. Carel vond mijn verhaal over Van den Broek en Bentinck plausibel, maar zei dat er geen bewijs is. Dat klopt, maar je brengt stukjes bij elkaar.

Carel zei dat hij Ooggetuige had geschreven omdat hij graag schrijft en vindt dat hij vanuit zijn positie een verslag moest doen van een geschiedenis. Hij was het met me eens dat er van vrijheid van pers geen sprake is. Als voorbeeld noemde hij Van der Wulp, die nu hoofdredacteur van Het Journaal is, maar voorheen voorlichter van het cda was.

Dit is de laatste dag dat ik mijn gehemelte voel, vanaf morgen zit er een kunststof plaatje voor. Maar ik ga het niet accepteren

[p. 60]

als het geen kopie is van mijn eigen gebit. Mevrouw Buringh Boekhoudt adviseerde in 1980 al om een kunstgebit te nemen. Ik heb het twaalf jaar weten te rekken.

10 februari 1993

François Mitterrand is naar Dien Bien Phu gereisd, 40 jaar nadat het fort door de Vietcong onder de voet werd gelopen. In 1953 schreef ik hierover op de buitenlandredactie van het Algemeen Handelsblad. Generaal Giáp, de overwinnaar van toen, bood Mitterrand thans een diner aan. Ik zou willen dat deze geste nu door Clinton en Saddam zou worden herhaald, zoals Roosevelt en Stalin dit deden. Al het andere is geknoei in de marge en heeft niets met staatsmanskunst te maken.

Na een bezoek aan Peter van Splunter (de tandarts) in Amsterdam Noord zei Willem, de visboer op de markt daar, dat hij op Schiphol stapels Vogelvrij had zien liggen. Dat is nooit eerder gebeurd. De boekhandel saboteert immers alles wat ik schrijf.

Er is voor het eerst een brief van Eigen Haard met mijn naam op dit adres. De hemel mag weten wat me boven het hoofd hangt.

Jan Mets zei, dat hij deel 1 van het Zuid-Afrika-boekje onderhanden had, en dat drie pagina's corrigeren een uur duurde. Dat kan dus niet. Hij zei het geheim te hebben willen houden dat er zoveel aan moest gebeuren. Ik zei verder maar niets, want ik vertrouw Mets echt.

Iwan Beek kondigde per brief de komst van mijn spullen aan, of wat daar van over is, voor maart. Hij heeft me werkelijk uit de ellende gered, wat de verhuizing betreft.

Ook al wist ik dit allang, een briefje van Wim Hazeu bevestigt andermaal dat ik nooit meer bij hem iets zal uitgeven.⁸¹

Florrie Rost van Tonningen schreef, dat de kwestie van haar pensioen zich achter haar rug had afgespeeld.⁸² Het lijkt me sterk, maar alles is mogelijk in Den Haag.

81 Zie bijlage 21.

82 Zie bijlage 22.

11 februari 1993

Ik heb het huis! Om 14.00 uur kan ik het officieel krijgen en wordt het op mijn naam overgeschreven. Eindelijk rust. Dat betekent, dat Peter op zijn beurt de plek van mij zou kunnen overnemen. Op 8 februari 1993 vroeg ik Hans Verploeg om een overlegronde alvorens de nvj namens mij voor de Kamercommissie zou verschijnen. Vandaag zond ik hem een herin-

[p. 61]

nering en een bedankje voor zijn inspanningen om de studio op mijn naam te krijgen.

Wim Hazeu heeft een brief van 12 november 1992 van de Erasmus Universiteit voor mij en een andere brief van Jelle Visser van de School voor Journalistiek in Utrecht van 19 januari pas nu naar me toegezonden. De Erasmus Universiteit wilde een interview met mij in hun themanummer over (auto)biografieën van het tijdschrift Opossum. Maar dat is nu te laat, het ligt al bij de drukker. Ik was echt razend en heb Wim dit ook geschreven.⁸³

83 Zie bijlage 23.

22:00 uur

Toen ik vanmiddag bij Eigen Haard tegen Ed zei: ‘Wat zullen ze van ons denken?’ antwoordde hij zonder blikken of blozen: ‘Worden we verneukt of niet?’

12 februari 1993

Als het goed is vertrekt vandaag de boot met mijn spullen uit Zuid-Afrika.

Verrassing. Mijn fiets werd gestolen. Het slot hangt gesloten aan de paal voor het huis. Hoe doen ze dit? Zal de fiets voortaan binnen moeten zetten, al staat er een bord in de gang van het gebouw dat dit verboden is. Ik moet onmiddellijk een nieuwe fiets gaan halen, wat zonder fiets is ondenkbaar. Niet te duur, want mijn andere fiets is onderweg.

17:00 uur

Ik heb voor 200 gulden een nieuwe fiets gehaald, plus nog 60 gulden voor een slot.

John van Haagen kwam, heeft alle planken nu opgehangen, verdeeld over drie wanden. Intussen trok Van Splunter in 35 minuten vier kiezen en warempel heb ik nu een bovengebit dat redelijk goed zit. Het was een naar gevoel, een nare gewaarwording, om die loyale kiezen te laten trekken, na 66 jaar dienst aan dit lichaam.

13 februari 1993

Mijn oude Yale-vriend, de dirigent Tony d'Almeida telefoneerde. Ik zal hem waarschijnlijk in New York ontmoeten.

De Klerk en het anc blijven de ontwikkelingen in Zuid-Afrika samen bekokstoven alsof er geen Inkatha of 8 miljoen Zoeloes zouden bestaan. Gatsha Buthelezi schreeuwt moord en brand

[p. 62]

en dan wordt er weer wat kalmer aan gedaan, maar daar liggen de toekomstige problemen voor het land. Peter ter Horst verzorgde op rtl 4 weer een pro-anc praatje, wat er hier altijd als zoete koek in gaat.

Frans van Dooren schrijft in de Volkskrant over een nieuw boek van Gabriele D'Annunzio, die de liefde ‘een wreed misverstand’ noemde, ‘onderbroken door de dwaze vervoering van de wilde lusten.’⁸⁴ Raker kan het nauwelijks.

Wim Hazeu klom insgelijks in de gordijnen, als reactie op mijn briefje van twee dagen terug.⁸⁵

Schrijf aan deel 3 voor De Mediakrant.

84 De Volkskrant, 13 februari 1993. Gabriele D'Annunzio, De spiegel van Narcissus, brieven aan Eleonora Duse en andere geliefden, Uitgeverij Plantage, Leiden, 1992.

85 Zie bijlage 24.

14 februari 1993

Ik heb mevrouw Gödecke, die gelijkvloers woont en de entree en gang van het gebouw schoonhoudt, geschreven dat er niets anders op zit dan dat de fietsen binnen komen te staan, want ze worden aan de lopende band gejat.⁸⁶

Fietste naar Amstelveen voor een bijeenkomst ten huize van oud-ambassadeur Sukrisno. Er waren zo'n twintig Indonesiërs aanwezig. We hebben ruim vier uur samen doorgebracht. Ik keerde terug in de mij zo dierbare Indonesische sfeer en was geïnspireerd om over Bung Karno te spreken, zoals hij was. In mij is hij in ieder geval nog springlevend.

Vanmorgen belde Wouter Kok voor Valentijnsdag. Ik had hem gisteren een kaart gestuurd, hij is tenslotte mijn Valentijnsjongen.

86 Zie bjlage 25.

15 februari 1993

Woon voor het eerst in lange tijd weer in rust en minimum van zekerheid, met een huurcontract in mijn zak. Bovendien hebben ze de huur niet verhoogd, dus ik woon voor 191 gulden per maand.

Mevrouw Gödecke had een briefje achtergelaten over de fietsen.

Als ik de inkomsten uit Hillbrow optel, 23.000 rand voor de vleugel: en 12.000 rand voor twee meubels, dan kom ik op 35.000 rand. In zijn overzichtje begint

[p. 63]

Iwan bij 15.000 rand. Waarom? Ik heb hem gevraagd hoe dat zit.

Saburo Okita, de medestrijder van Aurelio Peccei binnen de Club van Rome, is overleden. Hij zond me, toen hij later minister van Buitenlandse Zaken van Japan was, een boek dat hij geschreven had. Hij is een van de architecten van de wederopbouw van het naoorlogse Japan. Een zeer bescheiden en zeer sympathieke man. Hij is 78 jaar geworden.

Raymond Hasselerharm kwam eten. Hij sleepte zich naar boven en kwam binnen met de opmerking: ‘Volgende keer breng ik een fles wijn mee.’ Hij maakte voor Hier en Nu van de ncrv een reportage over de politie in Zuid-Afrika. Hij had het weer volgestampt met clichés, walgelijk eigenlijk. Zo worden we dan voorgelicht.

16 februari 1993

Er kwam een brief van grootmeester Kist. Hij zegt dat een ontmoeting met mij niet tot de mogelijkheden behoort, ondanks mijn belofte er op geen enkele manier melding van te maken. Ik heb hem meteen uitgebreid geantwoord dat ik zijn, en Beatrix' positie, goed begrijp en dat ik hen de vrijheid gun mijn berichten als niet ter zake doende opzij te leggen. Maar, heb ik benadrukt, ik ga er wel vanuit dat zij op de hoogte is van alles wat ik aan haar geschreven heb en dat zal ik meenemen in al mijn verdere stappen.

Rob Tielman belde of ik op het diner voor Gay Krant-medewerkers zou komen. Ik heb vervolgens hoofdredacteur Henk Krol geschreven dat mijn artikel over Roger Casement er al maanden ligt, zonder dat het werd betaald of gepubliceerd. Ik vond de uitnodiging dan ook ongepast.

Jan Mets schijnt geregeld te hebben dat ik in het televisieprogramma van Theo van Gogh kom, juist nu ik had besloten niet met die griezel op tv te gaan. We zullen zien.

Adam Zagorin publiceert een profiel van twee pagina's in Time over de smeerlap Mobutu.⁸⁷ Deze cia-quisling vertelt aan Zagorin dat hij slechts 10 miljoen dollar op de bank heeft. Gemakshalve laat hij weg minstens nog 5 miljard dollar aan villa's aan de Rivièra, in Spanje, Portugal, Marokko en Senegal te bezitten, plus een appartement aan de Avenue Foch in Parijs. Of dat deze mijnheer voor zijn reizen, naast een persoonlijk vloot van Boeing verkeerstoestellen, bij Air France Concordes afhuurt als hij haast heeft. Mobutu springt nog roekelozer en

87 Time, 22 februari 1993.

[p. 64]

misdadiger met overheidsgelden om dan Suharto. Beide heren werden door Washington en andere Westerse landen in het zadel geholpen en decennia lang in het zadel gehouden om erop toe te zien dat de uitverkoop van grondstoffen van Congo en Indonesië aan Westerse multinationals ongehinderd doorgang zou vinden, alsof het kolonialisme en imperialisme van weleer nooit werd afgeschaft. Schaamteloos vertelt de toenmalige cia-chef in Leopoldstad, Larry Devlin aan reporter Zagorin dat hij opdracht uit Washington kreeg om een geschikte opvolger voor Patrice Lumumba te zoeken. Washington en Brussel hadden immers al besloten om de democratische gekozen premier als een hond te laten afschieten. ‘Even though he was only 29 at the time, everyone who saw him, recognized his intelligence and personal presence. He acted like an African leader - understanding his supporters as well as his opponents. He was the best political mind on the scene,’ aldus de cia-baas. Ook dat was een leugen, welke Zagorin natuurlijk ongecorrigeerd overneemt. Lumumba was ‘the best mind on the scene in 1960,’ maar hij was ook een first class intelligent nationalist, een patriot niet bereid om Amerikanen of Belgen hun koloniale uitbuiting in Congo voort te laten zetten. Daarom werd hij vermoord en vervangen door een Congolese smeerlap, die bereid was hoogverraad te plegen en vervolgens zichzelf fabelachtig te verrijken door handlanger te willen zijn van buitenlandse criminelen, die op hun beurt hun multinationals en bankrekeningen spekten met wat aan de bevolking van Congo toebehoorde. Dergelijke noodzakelijke perspectieven ontbreken als altijd in Time.

Ik koop nooit de Privé, maar deze week staat er een idioot verhaal van Evert Santegoeds in.⁸⁸ Hij hoorde de klok luiden, en heeft De Groene Amsterdammer gelezen en gevarieerd op het thema van het niet door Robbert Ammerlaan gepubliceerde boek over Bernhard. Harry van Wijnen troeft volgens Santegoeds Ammerlaan voorlopig af met het zijne. Er staat ook nog een krankzinnig verhaal in Privé over Adriaan van Dis, een closet queen⁸⁹, die in Zuid-Afrika zou hebben besloten zich voorgoed in New York te vestigen. Dit uit puur liefdesverdriet over Ellen Jens, de vrouw van zijn dromen, die hem zou hebben afgewezen. Weer een leugen. Jens is wel zijn televisieproducer. De aanleg van Adriaan anderen zonder bronvermelding over te schrijven, komt eveneens aan bod.

88 Privé, 20 februari 1993

89 Redactie: Een man die niet wil toegeven dat hij homoseksueel is, en voortdurend veinst heteroseksueel te zijn.

[p. 65]

Er kwam een brief van mijn lieve vriendin Penny Hedinah, die ik al sinds 1957 Poem noem.⁹⁰ Ik heb iedereen verwaarloosd door al het gedonder met Den Haag, ook haar. Ik schreef haar meteen een uitvoerige brief.

Wouter Kok belde. Ik vertelde hem - omdat ze elkaar bij mij in Hillbrow ontmoetten - dat Themba een auto-ongeluk had gehad en zijn gezicht onherkenbaar verminkt raakte. Wouters reactie was zo onbehouwen dat ik dacht: wat moet ik toch met die jongen?

Lang telefoongesprek met Casper. Ze gaan tijdens de krokusvakantie naar Zwitserland. Hij is oprecht bezorgd over mij. Hij is samen met Carine naar een astroloog geweest om zich te laten adviseren over hoe ze met hun dochter moeten omgaan.

90 Zie bijlage 26.

17 februari 1993

De woordvoerder van Clinton, George Stephanopoulos heeft gezegd dat zolang Irak resoluties van de vn niet naleeft, er geen toenadering kan zijn. Ik word steeds pessimistischer over Clinton. Zal hij de druk en vijandigheid om hem heen kunnen weerstaan, die hij oproept door eerlijk te zijn en dingen te doen die hij noodzakelijk acht, of buigt hij bij voorbaat uit angst te veel problemen te zullen krijgen?

Theo van Gogh schijnt te hebben geschreven: ‘Wie wil weten hoe betrouwbaar Hofland is, vrage dit aan Oltmans.’ Ik vind het pijnlijk dit te moeten lezen, ook al is het logisch en waar.

12:00 uur, trein Amsterdam-Utrecht

Heb een optreden samen met Carel Enkelaar voor studenten van de School voor de Journalistiek in Utrecht.

15:00 uur, trein Utrecht-Amsterdam

De jonge heren en dames hadden een foldertje ontworpen om ons aan te kondigen.⁹¹ Carel sprak over Hilversum en de problemen in Madurodamland met 86 zendgemachtigden. Hij is eigenlijk niet interessant. Ik bekritiseerde het feit dat in Carels boek Ooggetuige, de subversieve machinaties van de bvd bij de media ontbrak. Ik gaf als voorbeeld dat de bvd hem, Carel Enkelaar, had gevraagd of het Het Journaal van de nos niet meer pro-Amerika kon worden geredigeerd.⁹² Ter verdediging voerde Carel aan: ‘Dat kan best waar zijn dat dit is gebeurd. Willem houdt een dagboek bij. Maar dan is dit alléén die ene

91 Zie bijlage 27.

92 Zie ook Memoires 1974-1975, 11 januari 1975.

[p. 66]

keer gebeurd.’ Ik dacht: hemeltje, ze zijn toch allemaal hetzelfde.

Omdat ik tegen de studenten uitweidde over de rode knop, waar Carel en ik het al 25 jaar over hebben, maar waarover hij nu zweeg, kwamen verscheiden studenten na afloop om meer informatie vragen. Wie of wat is die rode knop? Hoe moeten we ons dit voorstellen? Voor mij is dit sinds begin jaren zestig duidelijk. Ik vergeet al te gemakkelijk het bestaan van een government within a government voor toehoorders nader te verklaren, omdat dit voor mij zo vaststaat.

Een Surinaamse student kwam ook naar me toe, en zei: ‘Ik ben blij dat u niet meedoet met Desi Bouterse af te vallen door hem in een kwaad daglicht te stellen.’

‘Waarom zou ik? Ik ken hem redelijk goed. Hij heeft me wel als een hond behandeld.’

Wie ik ook ontmoette, was de café-au-lait jongen uit Amerbos Umberto Russel. Hij is nu student op de School voor Journalistiek. Ik heb hem van kinds af aan zien opgroeien. Ik heb toen altijd gedacht: dat wordt eens een nicht, maar hij schijnt voorlopig met een meisje samen te wonen.

18 februari 1993

Ik heb de brief aan Floor Kist niet eens overgelezen op spel- en tikfouten, eigenlijk omdat ik in mijn hart vind dat ze allemaal kunnen barsten aan die kant. Ze verdienen gewoon niet dat ik verwoede pogingen blijf doen dit conflict met de Staat te sussen.

Psychiater Paul Ulrich (37) is overleden. De annonce in nrc Handelsblad kreeg de davidster mee, en zijn vriend Barry Mehler, schreef eronder: ‘You will always remain my “lieve beest”’. Er worden donaties gevraagd voor het Aidsfonds.

Ik kwam de advocate Saskia Holleman tegen.⁹³ We dronken koffie bij Dikker en Thijs. Ze ziet Hofland regelmatig in Arti en vindt het erg leuk om met hem te spreken. Hij is nu drie weken naar New York. Ze wist van de affaire met de Russische diplomaten en Peter Zonneveld op Amerbos: ‘Ja, echt een vuile Hoflandstreek, maar...’

Ik heb Jan Mets gevraagd om een witte omslag met in rode letters: ‘Notities uit Apartheidsland’, verder niets.

Wat er op televisie is te zien aan leed in Joegoslavië, vooral onder oude mensen, is hartverscheurend.

93 Redactie: Bekend van de verkiezingsposter van de PSP in 1971.

[p. 67]

19 februari 1993

Op deze dag in 1957 trouwde ik in New York met Frieda Westerman.

Het anc gaat akkoord met de vorming van een regering van nationale eenheid. Er lijkt eindelijk een vorm van rust te komen in Zuid-Afrika.

Het Vance-Owen plan voor Joegoslavië komt erop neer dat Bosnisch-Servische strijdkrachten vijf gebieden minstens zo groot als Nederland moeten ontruimen, terwijl Bosnische moslims of Kroatische strijdkrachten vier minuscule gebiedjes, misschien zo groot als Texel zouden moeten opgeven. Britten en Amerikanen zijn nooit erg vruchtdragend geweest in het opdelen van andermans grondgebied. Bij het toekennen van een Joodse staat met de vertelsels uit de overlevering in de hand, werden Palestijnen verjaagd omdat Hitler Joden vergaste. Joegoslavië is het meest gebaat bij een dictator in de klasse Tito, want de democratisering van de Balkan naar Westers model leidt niet alleen tot moord en doodslag, maar tot een herhaling van imperialistische toestanden, waarbij twee heren uit Londen en Washington lijnen op de kaart van Joegoslavië zijn komen trekken.

Liep tegen Doris Jurgens aan en gaf uitdrukking aan mijn onuitsprekelijke dankbaarheid voor alles wat Erik doet.

Bij Keijzer zat Paul Witteman te vergaderen. Negeerde iedereen, maar hij kwam me groeten bij zijn vertrek en zei dat ik maar weer eens een avondje voor zijn eetclub in Haarlem moest komen geven.

Ik heb een broodje gegeten bij de nvj met Hans Verploeg en Inge Brakman. Ze begonnen met me te vragen of ik iets wist van een affaire die Beatrix zou hebben. ‘Dat doet ze niet,’ antwoordde ik, ‘en daarom wordt zij dus ook steeds ongenietbaarder.’ Wist ik dan iets van damesaffaires van Ruud Lubbers? Ook niets natuurlijk. De gezellige roddels alvorens ‘de zaak’ te gaan bespreken eindigde met een klapper. Verploeg: ‘Hoeveel heeft Hans van der Voet⁹⁴ jou in 1983 betaald voor je persconferentie in Den Haag over prins Claus?’ Ik was met stomheid geslagen. ‘Dat wordt verteld,’ aldus de algemeen secretaris van mijn beroepsorganisatie. Ik was woedend, wat ik niet liet merken, maar wist zeker dat ik er iets tegen zou gaan doen. Figuren die zoiets voor mogelijk houden, moet je extra scherp in de gaten houden.

Hans achtte het positief dat de Kamercommissie mijn zaak nu

94 Van der Voet was directeur van de Rijksvoorlichtingsdienst in die tijd.

[p. 68]

op de agenda had geplaatst. Wanneer zij zich met Salman Rushdie kunnen bezighouden, kan ook de zaak Oltmans worden behandeld. Noch Hans, noch Inge had mijn artikel over Bentinck-Klaas de Jonge in De Mediakrant gelezen, wat me bevreemdde. Wim Klinkenberg had hen echter gezegd dat ik de link tussen het verschijnen van die informatie en het overhaaste vertrek van Hans van den Broek, ten onrechte had gelegd. Iets dergelijk zei Adriaan van Dis in ons fameuze televisiegesprek in 1985 en wat is er sedertdien niet allemaal van bekend geworden? Mijn rol op het Witte Huis via Rostov op 5 april 1961, welke het raadplegen van prins Bernhard in de kwestie Nieuw-Guinea inleidde, klopt immers als een bus. jfk refereerde er zelf aan in zijn geheim felicitatietelegram aan Juliana van 1962, onlangs bekend geworden. Vooral mijn samenwerking met twee mensen van de Koninklijke Marechaussee bij de publicatie van het Bentinck-artikel en wat dit voor repercussies (die nu nog geheim worden gehouden) heeft gehad, zal misschien in 2023 pas boven water komen.

De Gay Krant heeft als de bliksem mijn Roger Casement-artikel gepubliceerd.⁹⁵ Ik belde Henk Krol dat ik er vanavond zou zijn.

Bezoekje aan de bejaarde mevrouw Gödecke, die toegaf dat de fietsen in de hal haar meevielen. Ze vroeg naar Ed en noemde hem een moordjongen. Zelf fietst zij al heel lang niet meer. Zij heeft zich echter met de nieuwe regeling verzoend.

Ik heb de voorzitter van de nvj, Hopmans, formeel (met 9 bijlagen) verzocht een schadeclaim van 250.000 rand bij de regering in Pretoria in te dienen, in verband met mijn uitzetting uit Zuid-Afrika.

95 Gay Krant, 20 februari 1993.

23:00 uur

Zo, dat was het Gay Krant-diner. Len Rempt-Halmmans de Jongh (vvd), Peter Lankhorst (Groen Links) en een mevrouw van d66 waren onder de gasten. In totaal zaten er vijftig gasten aan tafel. Len Rempt zei: ‘Ik heb Vogelvrij gelezen en als het allemaal waar is, dan kan zoiets niet in Nederland.’ Lankhorst en zij meenden dat ik betere kansen zou hebben bij Kooijmans dan bij Van den Broek. Rob Tielman bood aan Bolkestein te bellen opdat hij me zou ontvangen.

Er ontstond tijdens het eten een levendige discussie of de Homo Games in 1998 in Amsterdam gehouden dienden te worden. Tielman was 100 procent voor.

[p. 69]

20 februari 1993

De ontdekking van de hemel van Mulisch is door literatuurcritici uitgeroepen tot het beste boek van 1992. Ik denk dat bijvoorbeeld het werk van Frans Kellendonk aanzienlijk tijdsbestendiger zal blijken te zijn dan sommige helden van nu, als Mulisch, Cremer en Reve. Maar ik weet van literatuur nul komma nul. Het Vaticaan heeft het Haagse euthanasiebeleid omschreven als ‘een product dat in Nazi-Duitsland thuishoort.’⁹⁶ Lubbers vindt dat die vergelijking niet door de beugel kan, en we constateren weer een nieuwe storm in een glas water.

John van Haagen noemde me in een lang telefoongesprek ‘een mythische figuur’. ‘Jij bent een homo uit berekening. Was je tussen de dames in de kraton van Solo geboren, dan zou het heel anders met je zijn gelopen.’ Soms vindt hij me gewoon dom. ‘Jezus is in het hof van Gethsemane verraden. Jij bent dat punt al lang gepasseerd. Jij hebt al bijna 70 lentes achter je liggen en je staat nog altijd midden in de storm. Je moet nu de luwte zoeken en met een ruime blik het verleden bekijken.’

Jan Tromp zit bij Sonja. Hij wenst slechts te spreken over 149 Kamerleden, ‘want één stinkt, Hans Janmaat.’ Ongewone uitspraak voor een journalist die lezers moet informeren over wat er in Den Haag gebeurt. Er wordt niet over Haagse schandalen geschreven ‘omdat dit niet hoort,’ aldus Tromp, die gewoon doorging met zichzelf een brevet van journalistieke onkunde te geven. Schandalen doen niet ter zake, tenminste zo lang ze publieke belangen niet raken. Wat meetelt, is erop toe te zien dat de journalist de relaties de hij met jaren hard werken in politiek Den Haag heeft opgebouwd, niet wil verpesten.

‘Moet ik afdrukken dat Wim Kok een huishoudster zwart betaalt,’ vroeg hij hardop. Na enig aarzelen beantwoorde hij die vraag zelf. ‘Ik ben bang dat bij huidige verhoudingen dit inderdaad gemeld zou moeten worden.’

Sonja vroeg vervolgens op de man af: ‘Als je de informatie zou hebben dat een politicus tijdens het zomerreces in een psychiatrische inrichting werd behandeld, zou je dit melden?’

‘Nee,’ riep Tromp spontaan ook nog. Dan is het toch duidelijk wat lezers van de Volkskrant met deze berichtgever in het politieke machtscentrum voor vlees in de kuip hebben?

96 De Volkskrant, 20 februari 1993.

21 februari 1993

Time schrijft over een nieuw boek van Anthony Summers, die het geheime leven beschrijft van J. Edgar Hoover, tientallen ja-

[p. 70]

ren het hoofd van de fbi.⁹⁷ Terwijl hij publiekelijk gays ervan beschuldigde ‘sexual deviants’ te zijn, had de man zelf veertig jaar lang een liefdesverhoudíng met de vele jaren jongere ‘handsome’ fbi-agent Clyde Tolson, ‘whom he plucked out of the rank and file and quickly promoted’ tot onderdirecteur van de fbi. De maffia zou zelfs in het bezit zijn gekomen van een opname van beide heren in een standje 69, dus elkaar pijpend. Dit bewijsmateriaal zou gangsters als Meyer Lansky en Frank Costello enkele decennia hebben gevrijwaard van vervolging.

Susan Rosenstiel, de vrouw van een gokbaas en drankhandelaar, had een van de sensationele onthullingen aan Summers geleverd. Zij zou in 1958 een privéfeestje in het Plaza Hotel in New York bezocht hebben, waar ook de bekende advocaat Roy Cohn aanwezig was. Hij stelde Susan voor aan een dame die Mary heette en gekleed was in een ‘fluffy black dress, lace stockings and high heels.’ Susan begreep direct dat het geen echte vrouw was. Zowel Mary als Roy ontkleedden zich en hadden vervolgens seks met twee jongens. Later refereerde Cohn nog eens bij Rosenstiel aan die avond samen met ‘Mary Hoover’.

De betekenis van deze ogenschijnlijk roddelachtige anekdote is verregaand. Mary verzamelde met zijn fbi-spionagenetwerk over god en iedereen in de vs dossiers, inbegrepen over de belangrijkste politici in het land. Dit leverde hem een der machtigste posities in Washington op, omdat hij de vuile was van vrijwel iedereen op uur en tijd had vastgelegd. Hij wist exact dat jfk, als Jackie Kennedy ging paardrijden, Judith Exner het Witte Huis binnensmokkelde voor extra seksueel vertier.

Amerika is altijd een natie van Old Shatterhand en Winnetou gebleven, waardoor ze zo onvolwassen en gevaarlijk zijn gebleven.

97 Time, 22 februari 1993. Anthony Summers, Official and Confidential: The Secret Life of J. Edgar Hoover, G.P Putnam's Sons, New York, 1993.

22 februari 1993

Hans Tulleners kwam met zijn onafscheidelijke hond langs. Hij gaf me de overlijdensadvertentie van weer een jongen die ik al jaren ken, een blonde jonge arts, Hein van Vollenhoven (47). Hij is drie dagen geleden reeds begraven. Ook door aids dus. Hij behoorde in sauna Thermos inderdaad tot diegenen voor wie alles kon. Heel triest, want hij was een schat.

Hans noemde Henk Hofland ‘een werkelijk invloedrijk man.’ ‘Hoezo?’

[p. 71]

‘Die productie die hij levert!’

‘Lees je hem wel eens,’ vroeg ik hem.

‘Nee, nooit.’

‘Ken je die onzinserie van hem: schrijversblok?’

‘Nee,’ zei hij.

Voilà. Allemaal hetzelfde. Men kletst elkaar maar na zonder werkelijk na te denken.

17:15 uur

Er loopt een hondje helemaal alleen langs de gracht. Waar vandaan? Waarheen? Die vragen houden me bezig.

Ik koop Newsweek eigenlijk nooit maar toevallig zag ik dat mijn brief was gepubliceerd.⁹⁸ Ik had een ontmoeting met een groep vluchtelingen van het Suharto-regime. De meesten van hen hadden in Moskou gezeten, één in Albanië. Ze publiceren een blad, dat ze bij de Printerette vermenigvuldigen, wat 600 gulden kost. Dit bedrag doet ze de das om vanwege de verzendkosten. Ik zal Jan Mets vragen of hij kan regelen dat ze een gratis advertentie in De Groene Amsterdammer kunnen krijgen.

Er moest natuurlijk weer gegeten worden en van hun armoede had men een uitgebreide rijsttafel geprepareerd. Heb het eigenlijk me ze te doen. Er liggen vier manuscripten gereed, die door geldgebrek en te weinig belangstelling niet kunnen worden uitgegeven. Onder hen was een specialist in Hebreeuws. Verloren talent.

Ik haastte me naar Dikker & Thijs voor een interview met Sylvia Marmelstein voor De Toestand, het blad van de School voor de Journalistiek in Utrecht.

C.N. van der Spek, de voormalige president-directeur van de acf in Maarssen is overleden. In de jaren zestig heb ik veel met hem te maken gehad. Ik wilde mijn vader assisteren, toen nog president-commissaris van die club, om de kininehandel tussen Indonesië en Nederland weer van de grond te krijgen. Ik heb zijn vrouw schriftelijk gecondoleerd, omdat mijn ouders dit op prijs zouden hebben gesteld. Ik behoud een buitengewoon aar-

98 Newsweek, 1 maart 1993.

[p. 72]

dige herinnering aan hem en zijn rechterhand toen, John Massaut, ook al waren er wel eens strubbelingen.

De bijdrage van Lex Poslavsky voor het liber amicorum is gearriveerd. Ik ben teleurgesteld, ook over de minimale informatie over zijn bezoek van vijf uur aan mejuffrouw Buringh Boekhoudt. Ben er heel dankbaar voor, maar het is zo onpersoonlijk. Jammer.

Alain Vidal-Naquet, een vriend sinds 1955 in Rome, stuurde me kleurenfoto's van zijn buitenhuis in Toscane. Moet er een keer naar toe.

Vlasblom publiceerde een pagina in nrc Handelsblad over de Pakoeboewono xii van Soerakarta, die ik in 1957 ontmoette toen ik met Bung Karno een rondreis door Oost-Indonesië meemaakte.⁹⁹ Hij is nu ook bejaard.

Newsweek schrijft over de stand van het voormalige Sovjetleger.¹⁰⁰ Om te huilen. Oorlogsmaterieel zoals eenheden van de vloot en tanks roesten weg of verdwijnen en niemand weet waarheen. Diefstal van wapens is in 1992 met 70 procent toegenomen. Een kruiser wordt voor een appel en een ei aan Korea verkocht. Maar ook de allernieuwste Russische wapens worden verpatst. In Litouwen verkocht een officier ‘a brand new heavy infantery flamethrower, a three barreled weapon capable of incinerating everything within 150 yards of its target, for 1.300 dollars.’

Kalasjnikov-machinegeweren kosten 1.200 dollar, een bazooka 80 en een Makarov pistool 350 dollar. Handgranaten gaan weg voor 10 of 11 dollar. Russen spreken over ‘deprivatisering van het leger’.

99 NRC Handelsblad, 20 februari 1993.

100 Newsweek, 1 maart 1993.

23 februari 1993

De Russen zeggen dat de verkoolde resten van Hitler en Eva Braun naar de Sovjet Unie werden overgebracht en dat de schedel van de beruchtste aller Duitsers zich in Moskou bevindt. Wat is dat toch die fascinatie voor nagelaten beenderen? Lex Poslavsky zag in Bill Clinton een tweede Jimmy Carter. Op basis van alles wat ik over Clinton lees, twijfel ik of hij dat juist heeft gezien. Howard Fineman meldt in Newsweek dat Clinton fdr als boegbeeld neemt en een ‘700 billion deficitreduction plan’ heeft opgesteld, met als boodschap dat als de overheid zichzelf zou disciplineren en de grootste belastingverhoging in de geschiedenis weet binnen te halen, dan zal die regering de burgers en hun kinderen, volop aan een betere toe-

[p. 73]

komst helpen.¹⁰¹ Hij wil alleen al 112 miljard dollar bij het Pentagon weghalen. Het lijkt alsof hij niet alleen compleet met de lijn van Bush en Reagan breekt, die juist de oorlogsindustrie vrijwel onbeperkte ruimte gaven, maar hij schijnt in scherpe tegenstelling tot Reagan en Bush ook de kiezers het vertrouwen in Washington te willen teruggeven.

Jan Mets vertelde dat Theo van Gogh had gebeld hoeveel exemplaren van Vogelvrij inmiddels waren verkocht. ‘Tweeduizend’, had hij gezegd. Daarna belde Jan het Centraal Boekhuis, dat meedeelde dat er in februari vier exemplaren waren besteld. Om te huilen.

Toen ik hem vertelde van het gesprek met enkele tientallen Indonesische hoogopgeleide vluchtelingen, was hij het met me eens dat er een artikel aan gewijd diende te worden. Wie doet het? Mij wordt categorische de mond gesnoerd. Not my balls were cut off, but my opinions. Mijn reputatie is na de zorgvuldig georganiseerde sabotage vanuit Den Haag afschuwelijk slecht. Misschien is het ook wel een enorm compliment. Mij zullen ze nooit zo ver krijgen om à la Jan Tromp op televisie te vertellen ‘dat hoort niet.’

101 Newsweek, 1 maart 1993.

Trein naar Roermond

De duur betaalde Nederlandse correspondenten in de vs doen absoluut hun werk niet. Neil Howe en Bill Strauss publiceren binnenkort 13th Gen: Abort, Retry, Ignore, Fail?, wat van U.S. News & World Report een omslagreportage verdient.¹⁰² Amerikanen die tussen 1965 en 1983 werden geboren, die dus de 13de generatie vormen sinds het begin van de republiek, zullen de problemen moeten zien op te lossen die hen door voorgaande generaties in handen is gegeven. De 29-jarige Robert Lukefahr zegt dan ook: ‘We feel like a generation of janitors.’ Vijf pagina's lang komt deze 13de Amerikaanse generatie aan het woord. Hier kankeren Heyne & co. liever op de Mulisch, Reve en Van Tijn-bende. Wat in de vs gebeurt, zal de komende decennia steeds meer van invloed op ‘hier’ zijn. Dus wie zijn het die mede ons lot bepalen? De 13de en 14de generatie in de vs, dus hen ook hier aan het woord laten.

102 U.S. News & World Report, 22 februari 1993. Neil Howe, William Strauss, 13th Gen: Abort, Retry, Ignore, Fail?, Vintage, New York, 1993

24 februari 1993

Trein naar Amsterdam

Ik arriveerde gisterenmiddag laat en werd in Roermond door

[p. 74]

Hannah de Zantis opgehaald. We spraken tot het donker werd en dineerden daarna met Marijke van Lanschot. Heerlijk om met deze vriendin tot middernacht van gedachten te wisselen. Ze is eigenlijk uniek. Ontbijt met Marijke, twee dienstboden (één is al 23 jaar op Frymerson) en een tuinman. Later heb ik met Hannah en de honden een lange wandeling door de landerijen gemaakt en ben ik bij Wiel en Trui, die een boerderijtje bewonen, langs gegaan. Hannah heeft me verwend. Ik geef toe, deze paar regels geven in de verste verte niet weer hoe ik van dit bezoekje heb genoten.

Op station Roermond wordt wel Prins-gemaal verkocht, maar niet Vogelvrij. Dat is mijn schade.

Westerkade

Er lag een briefje van Erik Jurgens. Hij kan niet meer bijhouden wat ik hem allemaal stuur, maar hij blijft bezig met mijn zaak.

Wim Hazeu had een afscheidsbriefje geschreven, want hij en Wilma konden er niets aan doen dat mijn post er zo laat was.¹⁰³ Heb lang gewacht met Arie van den Kerkhof te bellen, maar hakte vanavond de knoop door. Er was niets aan de hand, wat ik ten onrechte achter de periode van zwijgzaamheid had gezocht. Wat ik had geschreven, klopte als een bus. Ook marechaussee Harry de Jong had de uiteindelijke tekst gelezen en had er eveneens geen enkel probleem mee. Arie waarschuwde echter voor Paul Bijvoet in Pretoria, die hij hekelde als een man die van twee walletjes eet, zeker nu hij in het nauw zat bij het verlies van zijn vaste baan bij sabc-televisie. ‘Er bestaat geen twijfel over, Willem, dat jouw uitwijzing uit Zuid-Afrika vanuit Nederland is aangereikt. Pretoria zou jou nooit uit eigener beweging hebben uitgewezen,’ aldus Arie van den Kerkhof. Deze spijkerharde bevestiging vanuit de top van de Koninklijke Marechaussee komt precies op tijd. Ik heb de ambassadeur van Zuid-Afrika, Nothnagel dan ook geschreven dat ik zeker weet dat hij tegen me heeft gelogen op verzoek van Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten in Den Haag. Arie zei ook, dat generaal Hans Rademaker er geen probleem mee had gehad dat ik hem had genoemd. Hij had verder een aantal exemplaren van De Mediakrant naar generaal Du Toit, generaal Smit en anderen in Pretoria gezonden.

103 Zie bijlage 28.

[p. 75]

25 februari 1993

Ik heb Erik Jurgens geschreven dat het thans voor mij vaststaat dat ik alle huidige ellende aan Den Haag te danken heb.¹⁰⁴ Ik heb hem ook duidelijk gemaakt, dat wat mij betreft de maat ten aanzien van Piet Stoffelen vol is. ‘Waar ziet dat soort mensen me eigenlijk voor aan?’ Het inschakelen van Piet was een van de briljante ideeën van Erik. Mijn vader zou Stoffelen een Schwerenöter hebben genoemd, omdat mijn moeder bezwaren had tegen het gebruik van het woord ouwehoer.

John van Haagen las het manuscript van Notities uit Apartheidsland en vond het ‘heel respectabel en net geen ultimatum.’

Theo van Gogh zag er ongeschoren en vies uit, en zei al lange tijd niet meer te hebben gedronken. Jan Mets had me aangemoedigd hem te ontmoeten en kreeg gelijk. Hij was inderdaad buitengewoon vriendelijk, zoals Jan Mets voorspeld had. Het viel me zeer mee. Ik vond hem zelfs aardig. Hij begon met het memorandum voor te lezen waarin ik tot persona non grata wordt verklaard.¹⁰⁵ Theo is sympathiek. Ieder onderwerp wat we aansneden tot en met Judith Exner, de bijzit van jfk, liep als een trein. Ik had echter aan het einde van het televisieprogramma geen zin om de befaamde cactus te kussen, wel zijn reet maar dat wilde hij weer niet.¹⁰⁶

Op het Waterlooplein heb ik voor 200 piek een leren broek gekocht. Een wens in vervulling gegaan.

Hartini Sukarno schreef me een lieve brief die ik meteen beantwoord heb.¹⁰⁷

Ik heb Floor Kist geschreven over de bevestiging van de Koninklijke Marechaussee over mijn uitwijzing uit Zuid-Afrika.¹⁰⁸ Ik heb hem duidelijk gemaakt dat ik ‘nietsontziend te werk zal gaan,’ omdat niemand bereid blijkt te zijn de dingen op een fatsoenlijke manier te regelen.

Ook Jan Tromp en Jos Slats heb ik laten weten dat mijn troeven bij de Marechaussee steeds sterker worden. Als Slats op mijn hand was, zoals hij zich voordoet, zou hij nu doorstoten, tot hij de feiten in zijn krant heeft gemeld.

Fidel Castro is een tragische figuur.¹⁰⁹ Hij heeft in Santiago de Cuba gezegd dat hij hoopt dat het over vijf jaar niet meer no-

104 Zie bijlage 29.

105 Redactie: Vertrouwelijk schrijven van het ministerie van Buitenlandse zaken aan alle posten en zelfstandige Consulaten-Generaal, d.d. 26 november 1962; zie ook Memoires 1991 A, bijlage 13.

106 Redactie: dit gesprek werd uitgezonden op 19 maart 1993 en is online tegen betaling te bekijken op eenprettiggesprek.com, aflevering 096.

107 Zie bijlage 30.

108 Zie bijlage 31.

109 NRC Handelsblad, 25 februari 1993.

[p. 76]

dig zal zijn dat hij staatshoofd is. Eigenlijk zijn de meeste van zijn problemen voortgekomen uit de Amerikaanse obsessie met marxisme in de eigen achtertuin.

Ed van Thijn kletst er weer op los, nu weer de onzin dat de Februaristaking van 1941 tegen de Duitsers, de grootste gebeurtenis in de geschiedenis van Amsterdam zou zijn geweest.

26 februari 1993

Wilde in de studio voor 340 gulden nieuwe vloerbedekking laten leggen. Eduard zei echter dat het kleed dat er nu ligt 2.600 gulden had gekost en dat het eenvoudig en goedkoper zou zijn het te laten reinigen. Aldus zal gebeuren.

Dertig jaar geleden ontmoette ik al de Japanse beeldhouwer Shinkichi Tajiri, vriend van de fotograaf Leonard Freed. Tajiri schreef een autobiografie en houdt nu een overzichtstentoonstelling in Venlo.¹¹⁰

Gerard Reve heeft een nieuw boek: Brieven van een aardappeleter.¹¹¹ Peter van Brummelen van Het Parool ging de grote volksschrijver interviewen. Hij was heel streng en het meegebrachte opname-apparaat moest eerst uit. Bij mij is dat juist de minimum voorwaarde, want als interviewers (met uitzondering van Bibeb, en zij laat haar artikel eerst lezen) maar wat aantekeningen zitten te maken, herken je meestal niets meer van wat je werkelijk hebt gezegd. Het nieuwe chef d'oeuvre van de meester bevat 134 brieven uit de periode 1958 tot en met 1990. Matroos Vos (Joop Schafthuizen) maakte de selectie. Volgens hem bevat het Reve-archief nog voldoende brieven voor nog minstens vijftien van dergelijke boeken. Soms mengt de matroos zich in het gesprek om door zijn vriend terecht te worden gewezen. ‘Nu moet je je mond houden Joop, anders bestel ik een takelwagen en laat je ophalen.’ Op een prettiger moment, bij het serveren van koekjes, vraagt Joop: ‘Wil jij nog wat hebben Wolf?’

‘Nee, hoor schat, ik wil niets meer,’ antwoordt Reve, ‘ik wil alleen nog maar dood.’

110 De Telegraaf, 26 februari 1993.

111 Gerard Reve, Brieven van een aardappeleter, Veen, Amsterdam/Antwerpen, 1993

27 februari 1993

Het was druk in Argos. Het was de eerste nacht in mijn leren broek, eindelijk. Maar ik zal nooit worden als een van die figuren die je daar tegenkomt. Ik was om 03:15 uur thuis.

De bbc legde vanmorgen uit hoe ‘moral decay in Britain is rampant from a fragile social fabric to the monarchy and the

[p. 77]

political system.’ In dezelfde uitzending maakte Peking bekend dat ‘the social fabric of China was exploding in the face of unprecedented growth and rising prosperity.’ Het zijn allemaal dezelfde momentopnamen van de stroom der gebeurtenissen, ook wel ‘de geschiedenis’ genoemd. Wat niet wegneemt dat we met z'n allen met een sneltreinvaart op de uiteindelijk chaos afstormen, waar ik zeker van ben. Er valt niets aan te veranderen. Het is ons aller lot.

Kamerlid Piet Stoffelen belde. Dat ging zo.

‘Ik heb u al dagen lang proberen te bereiken,’ de eerste leugen dus.

‘Toen wij elkaar in december voor het laatst zagen...,’ tweede leugen.

‘Dat is niet waar. lk heb u het laatst in september gesproken,’ zei ik. ‘Nu is het maart.’

‘Nou ja, we hebben in december met elkaar getelefoneerd.’ Hij vervolgde: ‘Ik ben bij de Inlichtingendienst Buitenland geweest en daar geldt hetzelfde als voor de bvd. Het enige wat er in Den Haag aan dossiers over u bestaat, ligt bij Buitenlandse Zaken,’ en dat was de derde leugen.

‘Ik ben iedere week met uw zaak bezig,’ maakt de vierde grove leugen.

‘Ik probeer aan alle kanten druk uit te oefenen,’ vijfde onwaarheid.

‘Wanneer ik er meer over zou zeggen, zou dit uw zaak alleen maar schaden,’ armzalige uitvlucht.

Stoffelen dacht dat de bijeenkomst van de Kamercommissie zou helpen.

‘Daar verwacht u dus niets van,’ zei ik.

‘Dat is een slimme conclusie van een intelligente persoon.’ Hij vervolgde: ‘Als ik niet overtuigd was, dat u grotendeels gelijk had, dan deed ik niets. Ik doe meer dan u denkt. Of we respecteren elkaar, of ik houd ermee op.’ Na die uitspraak ben ik pas echt van wal gestoken. Ik maakte duidelijk, dat ik al zeven maanden in de shit zat, dat de rest van mijn bezittingen nog op zee waren, dat ik in een kamertje woon van zes bij zes en dat ik er in alle standen genoeg van had. Ik denk dat deze mijnheer uitstekend begreep dat ik ook zijn geklets in de ruimte doorzie. En hij is dan, gezien de introductie van Jurgens, nog een van de besten.

Klaas de Jonge is even terug in Zuid-Afrika als bezoeker van de Solidariteitsconferentie van het anc, waar ook Ed van Thijn en Sietse Bosgra aanwezig zijn. Klaas werd evenals zijn geloofsgenoot Sietse Bosgra eerder, meteen op straat in Johannesburg

[p. 78]

door zes man aangevallen en beroofd. De Volkskrant vermijdt te vermelden dat de aanvallers zwarten waren. Bosgra had zich in het ziekenhuis moeten laten behandelen voor messteken in zijn rug en arm.¹¹²

Over drie weken, als mijn boeltje arriveert, kan ik weer platen en muziekcassettes afspelen.

Van het buitenhuis van schrijver Lev Tolstoj is na de bevrijding van het marxisme een seksboerderij gemaakt. Het toppunt van vooruitgang Amerikaanse stijl.

De heer Oosting met zijn smoesjes¹¹³ heb ik maar eens een stiff note geschreven.¹¹⁴

112 De Volkskrant, 27 02 1993.

113 Zie bijlage 32.

114 Zie bijlage 33.

28 februari 1993

Er is sneeuw gevallen. Ik geniet van een bos narcissen, die maar twee gulden kostte.

Heb rvd-directeur, Hans van der Voet geschreven over de belachelijke uitlating van Hans Verploeg van de nvj dat de rvd mij betaald zou hebben om een persconferentie over Claus te geven. Ik heb hem gevraagd per brief te bevestigen dat er nooit van enige vorm van vergoeding aan mij sprake is geweest.

Ik heb Hans Verploeg geschreven waar ik terecht kan met een bezwaar tegen besluiten van het bestuur. Ze schuiven iedere vorm van actie steeds vooruit en ondertussen gebeurt er niets.

Ik had een lang telefoongesprek met Arie van den Kerkhof om te onderzoeken of generaal Rademaker benaderbaar was. ‘Ik denk dat hij erg voorzichtig zal zijn. Hij is een maand op wintersport, maar ik zal naar hem toegaan en met hem spreken.’ ‘Wat heeft hij te verliezen om de waarheid te zeggen,’ vroeg ik Arie.

‘Zo gaat dat in Nederland,’ zei hij.

‘Maar zo kan de misdadigheid eeuwig verdergaan.’

‘Ja, maar we hebben natuurlijk ook geen sluitende bewijzen. In Pretoria ligt er een informeel a4'tje met de redenen van je uitwijzing. Als je dat te pakken kan krijgen, ben je er. Aan de hand van wat we zeker weten kunnen we inderdaad stellen dat er sterke aanwijzingen zijn, dat het absurd is wat daar met jou is gebeurd. Het staat bijvoorbeeld vast dat je indertijd kennelijk met open armen bent ontvangen.’

‘Tot Nothnagel kwam, daarop veranderde alles,’ zei ik.

‘Je hebt er recht op de redenen van uitwijzing te kennen. Je

[p. 79]

moet onderzoeken of Nothnagel in rechte hierover kan worden aangesproken.’

‘Als ik generaal Rademaker gewoon dagvaard en hem onder ede zou laten horen,’ opperde ik, ‘zal hij wellicht niet eens de waarheid zeggen en liegen.’

Arie antwoordde: ‘Ja natuurlijk, dan moet hij wel.’

Aart van der Want las de bijdrage van Poslavsky aan mijn vriendenboekje. Hij vond het onpersoonlijk, en zei dat het over ieders dagboek zou kunnen gaan. Geen betrokkenheid, ‘alsof hij zelf in het stuk niet naar voren durfde te komen. Het moet meer over jou gaan.’

Aart leeft erg mee met mijn zaak. Hij wil een brief aan Bolkenstein schrijven, en vindt dat er een voorlopige steunregeling moet komen.

1 maart 1993

Ik heb 25 mappen met informatie bestemd voor de Kamercommissie gemaakt. Kopieren: 60 gulden, verzenden naar vijftien Kamerleden: 40 gulden. De rest breng ik zelf.

Paul van Weel, die al enkele jaren met succes De Mediakrant leidt, zegt er binnenkort mee op te houden, iets wat hij, zegt hij, al langer van plan was. Maar hij heeft er nooit eerder over gerept! Zijn besluit komt wel erg snel na het Bentinck-nummer. Erik Jurgens belde 's avonds. Hij had de map die ik hem gebracht had bekeken, maar hij zei dat hun bijeenkomst op 23 maart slechts bedoeld was om de onbehoorlijkheid van de Staat vast te stellen. Met andere woorden, er kon nu niet over bedragen worden gesproken. Ik maakte hem duidelijk dat ik er genoeg van had, dat ik langzamerhand mijn buik vol heb van alles en ik ook maar een mens ben.

2 maart 1993

De bbc is mijn verlosser, met nieuws zonder reclames zoals op cnn. Een duidelijk voordeel van het conservatieve denken in Groot-Brittannië, maar wat je hoort op televisie als je opstaat, is echt schokkend. De voedseldroppings boven Joegoslavië zijn een ramp.

Vrij Nederland plaatst een artikel van Jan Fred van Wijnen, de zoon van Harry van Wijnen, over de zemelaar Max van der Stoel, die van de vn een verzoek kreeg moordpartijen in Irak te onderzoeken.¹¹⁵ De wereld had geen onschadelijker rapporteur kunnen inhuren, die à priori in de zakken van Washington

115 Vrij Nederland, 6 maart 1993.

[p. 80]

zit. Max noemt de regering van Saddam Hoessein als die van Hitler en Himmler ineen. ‘Mijn rapport zal uitzonderlijk hard zijn,’ belooft hij Van Wijnen junior. Daarom werd Van der Stoel immers voor die opdracht uitgekozen.

nrc Handelsblad bericht uit Genève dat Van der Stoel daar heeft meegedeeld dat het Iraakse leger de afgelopen maanden honderden mensen heeft geëxecuteerd.¹¹⁶ Geen wonder dat president Bush hem op de valreep nog een gigantische pluim gaf voor zijn noeste anti-Saddam arbeid.

Omdat Diners Club blijft vragen om betaling en ik geen geld heb, bezocht ik vanmiddag directeur Steenhuizen, een jongeman afkomstig uit Aruba, die gestudeerd heeft in de vs. Ik legde uit dat de klm de Zuid-Afrikaanse rand niet wilde aannemen om mijn ticket bij de uitwijzing mee te betalen. Ik lichtte hem vervolgens in over het proces tegen de Staat om schadeloos gesteld te worden, plus mijn eis voor 1,6 miljoen gulden, maar mijnheertje bleek onvermurwbaar. Ik maakte daarom een draai van 180 graden en zei: ‘Oké, zendt u mij een deurwaarder, dan gebruik ik uw claim om in Den Haag aan te voeren dat ik zo niet verder kan.’

President Chaim Herzog van Israël verzekerde de leden van de Eerste en Tweede Kamer vanmorgen in Den Haag dat het Iraanse fundamentalisme momenteel het grootste gevaar voor de wereldvrede is.¹¹⁷ Alle regeringen in het Midden-Oosten worden door radicale moslims bedreigd. De gevaren zullen verder toenemen, wanneer deze groepen massavernietigingswapens in handen zouden krijgen. ‘Wanneer je het extremisme van het islamitisch fundamentalisme verbindt met de terreur van die wapens, heb je een catastrofale formule,’ aldus Herzog.

Lubbers liet weten dat Nederland de kritiek van de vn op recente deportaties door Israël steunde. Hij hoopte dat deze meningsverschillen tussen vrienden openhartig zouden kunnen worden besproken. Tijdens een diner op paleis Noordeinde heeft koningin Beatrix gezegd dat recente uitingen van antijoodse gevoelens ‘onheilspellende herinneringen oproepen.’ Het was een ieders plicht om deze ontoelaatbare ontwikkeling te helpen keren.

116 NRC Handelsblad, 2 maart 1993.

117 Idem.

3 maart 1993

Ik heb vanmorgen voor 750 gulden een leren fauteuil gekocht. Donkerrood, de verkeerde kleur, maar vooruit.

Jan Mets vertelde dat de voormalige pki-journalist Surjono

[p. 81]

hem had gezegd dat het toch maar goed was dat Suharto had gewonnen en niet de pki. De vraag was nooit Suharto of de pki. Dat is hoe Washington de situatie interpreteerde en om die reden voerde de cia de coup uit. Bung Karno had met rust moeten worden gelaten. Dan waren er geen honderdduizenden mensen vermoord om aan de obsessie van Washington tegemoet te komen. Dan waren op den duur de veranderingen ingetreden, zoals we nu in Peking zien.

In het manuscript van Notities in Zuid-Afrika vermeldde ik dat de hele Nederlandse pers ten onrechte Gatsha Buthelezi afschildert als een verrader. Jan Mets schrapte die passage, waar ik het niet mee eens ben. Ik heb het echter laten passeren, wat bijzonder oneerlijk was tegenover Buthelezi.

Hans Warren publiceerde deel tien van zijn Geheim Dagboek en bereikte 1975. De eersten zullen de laatsten zijn.

Een maatschappelijk werker van Eigen Haard kwam langs. Ze vroeg me om te helpen met A. de Wit in flat 1a, die er helemaal niet woont en de boel onderverhuurt. In de vakanties zaten er toeristen en de hasj was bij mij vier hoog te ruiken. Ik heb De Wit eerst een briefje gestuurd. Als hij niet reageert, gaan we verder.

Etienne Boerenveen, commandant van de Militaire Politie in Suriname oriënteert zich een aantal weken op Schiphol over het veiligheidssysteem op de luchthaven.¹¹⁸ Ik heb marechaussee Harry de Jong geschreven of hij een ontmoeting met hem voor me kan regelen.

De hoofddirecteur van de rvd, Hans van der Voet deelt formeel mee dat mijn persgesprek over Claus mijn initiatief was en dat de overheid die bijeenkomst noch heeft gestimuleerd, noch heeft betaald. Hans Verploeg staat met zijn geroddel in zijn hemd. Ik heb een kopie aan Floor Kist gestuurd.

Ik heb eveneens formeel een beroep op Arie van den Kerkhof gedaan om generaal Rademaker over te halen zijn mond open te doen, al was het maar uit vaderlandsliefde.¹¹⁹

118 NRC Handelsblad, 3 maart 1993.

119 Zie bijlage 34.

4 maart 1993

Ik ben bij dokter Delprat geweest. Ik ben één kilo afgevallen. Ze heeft ook nog mijn bloed onder de microscoop bekeken om te controleren op prostaatkanker. Alles is goed, godzijdank. Sylvia Marmelstein stuurde het interview in Toestand, het blad van de School voor de Journalistiek in Utrecht.¹²⁰ Jammer die

120 Zie bijlage 35.

[p. 82]

quote over de interieurverzorgster en Beatrix, ook al is het waar. Ze stuurde me ook haar recensie van Vogelvrij mee.¹²¹

De Telegraaf' meldt dat de door Enkelaar en mij opgerichte Alerdinck Foundation, oud-premier Jegor Gajdar van Rusland heeft uitgenodigd.¹²² Frans Lurvink zal als financier van de club de gastheer zijn. Thomas Lepeltak voert mij in zijn Journaal op als querulant, die het nooit lukt met mensen geen ruzie te krijgen. Ik heb hem een briefje geschreven, wetende dat ik me de moeite had kunnen besparen. Over honderd jaar liegt die krant nog over mij. Bovendien stelt Lepeltak zich altijd buitengewoon aardig op in mijn gezicht, wanneer we elkaar ergens ontmoeten.

Erika Hazeu belde uit Brussel. Haar moeder Nellie Hazeu-Sloos moet 12 april geopereerd worden. Ik hou mijn hart vast. Ik moet haar beslist voor die tijd in Waalre opzoeken.

Dewi Sukarno heeft zich in de gevangenis van het ski-oord Aspen in Colorado dermate presidentieel gedragen, dat men haar na 36 dagen reeds heeft vrijgelaten.¹²³

Aida Parker stuurde me een briefje. Ze heeft me nog altijd op de ledenlijst staan.

121 Zie bijlage 36.

122 De Telegraaf, 4 maart 1993.

123 Idem.

5 maart 1993

Hoorde via de bbc dat Edwy Plenel van Le Monde op instructie van president Mitterand werd afgeluisterd omdat hij geschreven heeft over de Franse Greenpeace-moorden. Le Monde wijdt er twee pagina's aan. Mitterand en Fabius weigeren commentaar, de bastards.

Ik kreeg een curieuze brief van Hans Verploeg, dat ik in de Bentinck-affaire de naam van de nvj of haar vertegenwoordigers niet mag noemen.¹²⁴ Ik heb dit niet gedaan, noch heb ik de nvj-lapzwansen nodig in die zaak. Hij vat zelfs in de laatste alinea samen dat mijn zaak eigenlijk hopeloos is en dat de nvj vooralsnog geen mogelijkheden ziet meer te doen.

De deurwaarder zit eraan te komen. Amusant! Fuck them all! Ik fietste naar Amstelveen voor een gesprek met Vermeer. Hij had de beruchte tas met alle dossiers al klaargezet voor het geval ik er opnieuw mee aan de haal wilde gaan. Hij is nu bereid Zuid-Afrika en de ambassade in Den Haag krachtig aan te pakken en wil uitkienen hoe dit zou kunnen. Hij dacht dat de Raad van State de enige mogelijkheid was via een rechtswei-

124 Zie bijlage 37.

[p. 83]

geringsprocedure. Hij vertelde erbij dat een andere advocaat deze weg eens had willen bewandelen, daarop onmiddellijk bij de deken werd geroepen en vervolgens vijf jaar werd gesaboteerd.

14:15 uur

Ik reisde naar station Koog aan de Zaan om Denise de Hart Vogelvrij te brengen. Ik kon haar nergens vinden.¹²⁵ Terug naar Zaandam waar ik Carla Meijer heb opgezocht, de weduwe van Cees Meijer, die een jaar geleden is overleden. Hij is 25 jaar lang de enige hoofdredacteur geweest die mijn artikelen in zijn krant, het dagblad De Typhoon, heeft opgenomen. Zij vertelde dat hij uiteindelijk naar een verpleeghuis moest, wat hij pertinent niet wilde en hij overleed dan ook twee dagen later. Jarenlang heeft Carla hem thuis met engelengeduld verzorgd. Een vreselijk drama. Zoon Jan Kees kwam langs om me een fotoboek van een reis door Rusland te laten zien en hij zette me bij het station af.

Het valt me weer op dat bij Bruna boeken, ook egodocumenten, van iedereen liggen behalve die van mij.

Clinton zei op cnn dat Boris Jeltsin ‘a man of courage’ was. Hij begrijpt er dus niets van, of hem wordt gevraagd deze leugens in het landsbelang te verkopen.

Diners Club heelt een advocaat ingeschakeld om de 3.555,36 gulden te innen, die ik schuldig ben. Ik heb ze dus niet.

Stephan Sanders permitteert zich het werk van Frans Kellendonk af te doen met de mededeling dat hij een spookrijder was, let op, ‘ook onder astronauten.’¹²⁶ ‘Hij was een ondankbaar kind van de jaren zestig, iemand die wel gebruik maakte van de faciliteiten, maar zich desondanks het recht voorbehield om te jengelen.’ Hij zou geen vaderlandsliefde hebben gekend. Ik lees het geklets van deze Sanders, die zich een oordeel aanmatigt over een schrijver in wiens kleine teen hij nooit heeft gepast, en begrijp dat dit het onontkomelijke lot is van iedereen die er op een dag niet meer is. Ik heb hem dus onlangs zelf een avond meegemaakt en verwonder me er niet over dat juist hij zo'n column schrijft, tot aller voldoening van de nog mindere goden op de redactie van de Volkskrant.

125 Belde haar bij Carla: Denise bleek in Krommenie te wonen.

126 De Volkskrant, 6 maart 1993.

6 maart 1993

Peter belde al vroeg. Hij had de bijdrage van Lex Poslavsky gelezen en vond deze ‘not really about you.’ Ik moest Lex vra-

[p. 84]

gen het opnieuw te doen. Dat kan ik niet over mijn hart verkrijgen. Hij is al ernstig ziek en zit vol medicijnen.

Utrecht

Ben naar Utrecht gegaan om voor een keer een vergadering van de nvj bij te wonen. Het blijkt een bijeenkomst voor freelancers te zijn. Lex van Almelo, de man straalde heel weinig uit, opende de vergadering. Van Almelo is werkzaam bij de Nederlandse Staatscourant. Ik keek de zaal eens rond, en het klinkt afschuwelijk, maar het deed me denken aan een collectie imbecielen. Er werd gediscussieerd over de grenzen van het toelaatbare in de journalistiek. Er ligt een soldaat te sterven in Afghanistan, laat je de camera doorlopen of niet? Heden ten dage hebben we een wetje op de privacy nodig om voor ons te bepalen wat we van huis uit geleerd zouden moeten hebben. Direct afzetten dus. Maar Ageeth Scherphuis nota bene meent doordraaien. Een andere collega staat op en zegt: ‘Als hij toch gaat sterven, krijg je door dat te filmen immers de sappigste plaatjes.’

Utrecht, Centraal Station

Ik heb één keer mijn mond open gedaan, omdat ik nijdig werd over een andere uitspraak van Ageeth. rtl 4 had een filmpje gemaakt over criminele Marokkanen. De zaal vond dat dit onzorgvuldig was gebeurd, want niet alle Marokkanen waren criminelen. Men vroeg Gerard Schuijt welke uitspraak een rechter zou doen als er een klacht wegens onzorgvuldigheid werd ingediend. Daarop toonde men een fragment van een Hollandse mevrouw, die zei dat door een toevloed aan buitenlanders haar wijk naar de knoppen ging. ‘Ja,’ reageerde Ageeth, ‘ze hadden bij rtl 4 ook iemand kunnen laten zeggen hoe leuk het er was geworden met al die Arabische winkeltjes. Bovendien, door zoiets te zeggen, speel je de Centrum Democraten in de kaart.’ Ageeth denkt nog steeds als een PvdA-warhoofd: Wat leuk al die Arabieren en Marokkanen, dat verrijkt ons land... Ze zijn gek. Alsof door die uitspraak weg te laten mensen dit niet zouden denken. Deze mensen ervaren juist dat de buurt achteruit gaat. Journalistiek die de werkelijkheid laat zien die de dames en heren in deze zaal niet welgevallig is, is dus onfatsoenlijk. Ook zo'n intens Hollands wanbegrip.

Ageeth concludeerde vervolgens dat de Raad voor de Journalistiek in tegenstelling tot de rechter rtl 4 wel degelijk zou veroordelen. Toen werd het me teveel. Ik stond op en riep door de zaal: ‘Onzin, ik heb tot nu toe mijn bek gehouden, maar dit slaat nergens op.’

[p. 85]

Later ontmoette ik haar op het station. Als medewerkster van Vrij Nederland reist mevrouw eerste klasse, en ik had een gewoon kaartje. ‘Kom betaal dan bij,’ zei ze, ‘dan kunnen we verder praten.’ Ik piekerde er niet over. Ik zit liever alleen op een balkonstoeltje.

23:00 uur, Westerkade

Toen ik naar huis fietste, zag ik Edwin van Rooijen vlak bij mijn huis lopen. Hij ging mee naar binnen en ik maakte wat eten voor ons. Hij is net vertrokken.

Boudewijn Büch zat eerst bij Sonja en daarna kwam zijn programma Op reis met Büch. En nu zit Reve bij Karel van de Graaf. Geen wonder dat ze boeken verkopen. Ik mag per definitie nergens zitten.

7 maart 1993

In hp/De Tíjd op zondag staat een pagina waar werkelijk geen touw aan vast is te knopen; tekst Jan Zandbergen, tekeningen Joep Bertrams. Wat me opvalt, is dat de karikatuur van mij meer op broer Hendrik lijkt dan op mezelf.¹²⁷ De hemel mag weten waarom ik bloot met medailles ben afgebeeld. Op de ene medaille staat ‘Sukarno’ op de andere ‘Desi’. Het is zogenaamd erg grappig. En verder staat er in dit blad alles wat we al wisten.

Ed kwam om vier uur langs. We hebben veel gelachen en hij at als een wolf van de maaltijd die ik had bereid. Hij wil vitrage voor me kopen.

Ik kreeg een brief van Vermeer. Hij had Arie nog niet gebeld. Hij gaat 23 maart niet mee naar de Kamercommissie omdat zij deel uitmaken van de partij waar hij tegen procedeert. Verder zegt hij dat de wachttermijn bij mijn zaak bij de Raad van State voor het inzien van mijn dossier bij Buitenlandse Zaken meestal enige jaren is. Hij kan wel een verzoek voor snellere behandeling indienen, maar daar heeft hij meer gegevens voor nodig. Ik heb hem geantwoord en gevraagd of hij ook met Diners Club wil helpen.¹²⁸

Ik heb enkele dagen gewacht om Hans Verploeg te antwoorden op zijn brief dat ik de nvj niet mag noemen in de zaak Bentinck. Ik heb hem nog eens uit de doeken gedaan wat ik hen precies gevraagd heb en hoe de vork in de steel zit.¹²⁹

127 hp/De Tijd op zondag, 7 maart 1993, zie bijlage 38.

128 Zie bijlage 39.

129 Zie bijlage 40.

[p. 86]

8 maart 1993

De Nationale Ombudsman is van mening dat de bvd ‘zorgvuldiger moet omspringen met de nauwkeurigheid en juistheid van mededelingen die de dienst doet.’¹³⁰ Waarom zegt zo'n man nu niet recht voor zijn raap dat Docters van Leeuwen en de bvd moeten ophouden met liegen. Zoals de brave Arthur tegen Piet Stoffelen loog over mijn zogenaamd niet bestaande dossiers. Met als staartje dat het geachte Kamerlid tegen mij loog, in commissie natuurlijk.

Thomas Lepeltak van De Telegraaf nam de moeite me te schrijven dat hij niet voor zijn pagina in de krant, met leugens over mij, verantwoordelijk was, omdat hij op dat moment op een broodnodige vakantie was. Hij sluit zijn instapkaart in als bewijs.

Ook een periodiek bevlogen briefje van mijn vriend op afstand Herman van Veen.¹³¹

Ik schreef Floor Kist om hem op de hoogte te houden van de ontwikkelingen. Een confrontatie die ik eigenlijk nog steeds niet wil, lijkt onafwendbaar.

Iwan Beek stuurde me een overzicht van wat met mijn randen is gebeurd.¹³²

John van Haagen arriveerde om 11:30 uur en ging na een hele dag boekenplanken timmeren pas om 20:30 uur weg. Ik ben hem zeer, zeer dankbaar. Hij had het liefste de hele dag duizend-en-een zaken willen bespreken, maar ik probeerde hem niet te veel af te leiden, opdat de boeken een plaats hebben wanneer de spullen uit Hillbrow aankomen.

130 NRC Handelsblad, 8 maart 1993.

131 Zie bijlage 41.

132 Zie bijlage 42.

[p. 87]

9 maart 1993

De brief van Arie van den Kerkhof is misschien wel de fraaiste illustratie tot nu toe, van hoe Holland, en vooral hoe Den Haag, in elkaar zit. Het toont aan hoe razend moeilijk het is de Staat met de billen bloot te laten komen, want de bewijzen zitten aan de andere kant, en zij die het niet alleen vermoeden, maar eigenlijk ook wel degelijk weten, staan machteloos. De Staat en haar overheids-‘dienaren’ weten dit natuurlijk ook en kunnen doen en laten wat ze willen, want het is nauwelijks mogelijk met harde bewijzen te komen. Toch durven ze niet echt iets tegen mijn Bentinck-artikel te doen, want ze weten natuurlijk a) hoe fout ze zelf zijn, en b) ze vrezen dat, omdat ik met voldoende aplomb mijn beschuldigingen heb gelanceerd, ik meer weet dan ze zouden willen dat ik weet. Eigenlijk was het Bentinck-artikel een gigantische gok. Veel van die etters zullen het in hun broek hebben gedaan uit angst dat er meer zou volgen. Ik heb Arie van den Kerkhof geantwoord dat ik hen toch als mijn bronnen beschouw mocht mij daar officieel naar gevraagd worden.¹³³

Het gaat Hans van den Broek in Brussel minder voor de wind dan hij misschien had gehoopt.¹³⁴ Hij zal geen vicevoorzitter van Jacques Delors worden, terwijl zijn rivaal, Leon Brittan dat wel blijft.

De Britse zondagsbladen melden dat vijf agenten van de Israëlische geheime dienst bij een aanslag op Saddam Hoessein zouden zijn gesneuveld. Ze zijn hier te pro-Israël om zo'n jobstijding te melden.

Bij Jan Mets liep ik tegen de correspondent voor de Volkskrant in Rome, Jan van der Putten aan. Hij vertelde hoe André Spoor hem ook in 1974 in de steek had gelaten ‘toen mijn berichtgeving vanuit Chili niet in overeenstemming was met het wereldbeeld van Henry Kissinger.’ Hij vertelde dat de Nederlandse ambassade in Athene collega Van Hasselt in codeberichten van Buitenlandse Zaken voor een ‘cryptocommunist’ had uitgemaakt. Ik vroeg hem of hij zijn eigen dossiers in Den Haag ook eens zou opvragen. Daar had hij geen tijd voor. Hij scheen kennelijk een vriend van Coen Stork te zijn, want toen ik hem vertelde wat de Nederlandse ambassadeur in Havana met zijn huisdieren deed wanneer hij met vakantie ging, reageerde Van der Putten met schatergelach, waarmee hij zich wat mij betreft permanent als ‘te mijden’ had neergezet.

De groep Indonesiër die ik laatst ontmoette, is niet bereid voor

133 Zie bijlage 43.

134 NRC Handelsblad, 9 maart 1993.

[p. 88]

het voetlicht te treden, mede uit angst voor mogelijke consequenties voor familieleden in Indonesië. Ook Jan Pronk van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur had geantwoord niets voor ze te kunnen doen, wat hen teleur had gesteld. Wanneer ze een beroep doen op politieke partijen krijgen ze geen antwoord. Alleen de PvdA beloofde ernaar te zullen kijken en deed ook niets. Dit land absorbeert duizenden Somaliërs, anc'ers, Bosniërs, Turken en Marokkanen, maar voor enkele honderden voor Suharto gevluchte Indonesiërs doen we niets. Er zijn in Joegoslavië reeds twaalf Franse soldaten gesneuveld en 1.200 gewond, van een detachement van 5.000.

W.F. Hermans beschouwt zijn dagboek, bestaande uit 30 schriften, als ‘werkmateriaal’. Hij zegt tegen Wim Hazeu: ‘Voor ik herinneringen ga schrijven, moet ik eerst aftakelen. Soms heb ik jarenlang niets in mijn dagboek opgetekend.’ Hermans slotopmerking: ‘Het einde is altijd triest, niemand zal me missen.’ Ik denk dat dit anders is. Hazeu sprak met Hermans omdat deze laatste het Boekenweekgeschenk heeft geschreven.

10 maart 1993

Ik schreef Hazeu het bijzonder te hebben gevonden om Hermans op televisie lichtelijk aangeschoten te observeren.

Ernst Heldring, de advocaat van Etty Röell-Wijchgel, die altijd in de markt was om kattenkwaad uit te halen waar iedere beetje behoorlijke advocaat voor gepast zou hebben, is overleden.

Jaap de Hoop Scheffer is voor het sturen van militairen naar Bosnië-Herzegovina.¹³⁵ Als ze zelf maar niet hoeven te gaan. Ik begrijp zulke types niet.

Lex Poslavsky schreef dat zijn bijdrage voor mijn boekje over niemand anders dan over mij kan gaan. Wel geeft hij toe dat hij misschien wat soms abstract is, en dat je misschien mijn werk moet kennen om zijn verhaal goed te kunnen begrijpen.

135 NRC Handelsblad, 10 maart 1993.

11 maart 1993

Gisteravond bij Dennis en Yolanda Livson gegeten. Hij heeft keet gekregen met Herman van Veen. Om een voorbeeld te geven, Herman had hem gevraagd een gift te doen aan de hulporganisatie, die prinses Irene in Genève vestigde. Toen een cheque van 25.000 gulden niet direct werd ontvangen, belde Herman waar het geld bleef. ‘En hij heeft er later bovendien

[p. 89]

nooit voor bedankt,’ aldus Dennis. Ik probeerde de zaak te sussen, maar Dennis was vastberaden. Einde vriendschap tussen de Livsons en Herman van Veen.

Wonder boven wonder belde Vermeer, die zei het niet aannemelijk te kunnen maken bij de Raad van State dat bij mijn zaak spoed geboden was. Hij was het ermee eens dat het beter was Beatrix nog een keer om hulp te vragen. Hij vond de brief van de nvj van 4 maart even onbegrijpelijk als ik. ‘Nu wordt u eindelijk enigermate als journalist erkend, en dan schrijft de nvj zoiets.’

Ik belde met Wim Klinkenberg. ‘Nee, ik begrijp er ook niets van,’ zei hij, ‘maar ik zie Hans vanmiddag.’

Dennis belde me om te zeggen dat hij het gezellig had gevonden gisteren. Hij zei me nu op te passen geen fout te maken. Ik heb meteen Beatrix geschreven.¹³⁶

Suharto is warempel voor een zesde maal voor vijf jaar ‘herkozen’, aldus heeft het Indonesische parlement besloten.¹³⁷ Het leger had generaal Try Sutrisno naar voren geschoven, welke dus Suharto's tweede man wordt. Ongelofelijk waar die smeerlap nu al zoveel jaren mee wegkomt. Dat kan ook eigenlijk alleen omdat Washington, Den Haag en de rest de ploert blijven steunen.

Dezelfde krant komt met een kop dat de blamage die Hans van den Broek in Brussel ten deel valt, eveneens een blauwtje is dat Nederland loopt. ‘Vanaf het moment dat hij de Brusselse slangenkuil betrad,’ schrijven Rob Meines en Wim Brummelman, ‘is het misgegaan.’ Het beeld is ontstaan dat toen de Nederlandse zwaargewicht arriveerde, en hij zijn koffers had uitgepakt, hij een kat in de zak aantrof. Ik blijf overtuigd dat Van den Broek gewoon in Brussel gedropt is omdat Den Haag hem spoorslags kwijt wilde. En aangezien geen hond zijn bek ooit opentrekt aan het Binnenhof, zullen we voorlopig wel naar de ware toedracht moeten blijven gissen.

136 Zie bijlage 44. Redactie: Willem heeft de brief verkeerd gedateerd.

137 NRC Handelsblad, 11 maart 1993.

12 maart 1993

Een Surinaamse dame van de Stichting Dienstverlening Alleenwonenden verscheen op de Westerkade. De kosten waren 50 gulden voor drie uur hulp in de maand. Bovendien moest ik 100 gulden aan de stichting apart afdragen. Ik zei dit oplichterij te vinden, want dan betaal ik niet 600 maar 700 per jaar, dus feitelijk voor veertien keer drie uur hulp, terwijl ik maar twaalf keer drie uur hulp krijg. Ik belde haar kantoor en de Su-

[p. 90]

rinaamse dame maakte van de gelegenheid gebruik ertussenuit te knijpen.

Ik heb dermate robuust de schaar in mijn haar gezet dat zelfs Jantje de kruidenier vroeg of mijn kapper visuele problemen had. Ik heb in dit land nog nooit een kapper gevonden die me knipt zoals ik het vraag om te doen. Hollandse kappers takelen je toe zoals zij vinden dat je erbij moet lopen.

Florrie Rost van Tonningen is in paniek. Zij kreeg een deurwaarder op bezoek, die haar meedeelde dat haar villa in Velp eigenlijk al afgelopen donderdag per publieke veiling had moeten worden verkocht. De belastingdienst heeft al haar bezit feitelijk reeds in beslag genomen. Zij vermoedt dat deze acties tegen haar het gevolg zijn van het feit dat zij haar pensioenzaak heeft gewonnen. Ze belde even later opnieuw, dat een makelaar in Arnhem haar reeds had gebeld of het waar was dat haar huis werd geveild.

Kees Fens schrijft over het geheim van een dagboek.¹³⁸ ‘Ineens wist ik het: ik was veel te laat begonnen met mijn dagboek. Je moet als kind beginnen. Dan vind je het nog leuk om op te schrijven hoe je heet. En welke dag het is en wat je net hebt gegeten. Schrijven valt nog samen met jezelf beschrijven, nog sterker; met wat je al weet. En de kunst zal zijn het plezier daarin vol te houden. Dat betekent: kind te blijven. Er is dan ook geen kinderlijker genre dan het dagboek.’ Fens vult een kwart pagina met dit geklets.

Michel Maas meent in dezelfde krant dat Nederland vrijwel onmiddellijk na het overlijden van mijn vriend schrijver Jef Last (1898-1972) hem van de ene op de andere dag zou zijn vergeten. Maas noemt hem onder meer een broodschrijver en een eerste klas sloddervos, bovendien een ruziemaker die om de haverklap van uitgever veranderde. Maar hij was ook vloeiend in Japans en Chinees en vele andere talen. Volgens de biografe Rudi Wester, verdween met de persoonlijkheid die hij was ook zijn roem. Zijn werk heeft hem niet kunnen overleven. Overigens rekent zij de brieven van Last tot zijn mooiste werk. Ik kan me niet voorstellen dat hij er nu al twintig jaar niet meer is. Op hoge leeftijd logeerde hij nog bij mij op Amerbos.

Ik woonde een bijeenkomst van de Amsterdamse Pers bij in Theater Bellevue, welke best aardig was. Sprekers waren Bart Tromp, Fons van Westerloo en Hendrik Jan Schoo. Wim Klinkenberg mengt zich altijd fel in de debatten. Hij vertelde

138 De Volkskrant, 12 maart 1993.

[p. 91]

me intussen dat Verploeg de brief van 4 maart alleen maar had geschreven uit angst dat de nvj in de Bentinck-rel betrokken zou worden. Angst voor wie en wat? De waarheid? Voor teveel persvrijheid? Wie heeft Verploeg onder druk gezet?

John van Haagen kreeg gelijk. André van der Louw is terug in de top van de PvdA, met als voornaamste doel eindelijk het cda buitenspel te zetten.

13 maart 1993

In Argos zijn er heren die dermate opgewonden raken dat ze urineren tegen de leren broek van hun partner. Walgelijk. Dit is mij nu voor het eerst overkomen. Toch is het gewriemel en gerotzooi best opwindend. Zolang de installatie nog werkt, gewoon doen.

Gisteravond kwam Jaap Jansen van uitgeverij Van Gennep naar de Westerkade. Hij publiceert ongeveer 40 boeken per jaar. We spraken een paar uur. Ik heb me altijd comfortabel met hem gevoeld. Hij heeft al jarenlang een vriend, die acteur is.

Hij vertelde dat Ton Kors een relatie heeft gehad met een jongen uit Mississippi, die reeds aan aids is overleden. Hij is het leven van die jongen tot op de draad gaan uitpluizen in de vs en heeft er een pamflet over gepubliceerd dat aan de Nieuwe Revu werd gehecht. Jaap gaat zelf eens per week koken voor een jongen die stervende is aan aids. Ik zou Ton willen terugzien.

Er kwam een brief van de Nationale Ombudsman.¹³⁹ Oosting wil namen hebben om te bepalen of hij tot een onderzoek moet overgaan. Ik heb hem meteen vertrouwelijk geantwoord en hem de namen Arie van den Kerkhof en Piet Schaepman doorgegeven. Was hij een echte ombudsman, dan zou hij op zijn minst naar Van den Kerkhof en Schaepman luisteren. Maar zo werkt Den Haag niet. Rechtspraak en het redden van reputaties van sukkels die op het verkeerde paard wedden - als Luns in de kwestie Nieuw-Guinea - hebben altijd het laatste woord. Er wordt dus geen recht gesproken.

Florrie Rost van Tonningen stuurde me de aankondiging van openbare verkoop van haar spullen en een briefje van de Belastingdienst, waarin stond dat ze per ommegaande 97.303 gulden moet betalen om openbare verkoop te voorkomen. Ik heb ze direct doorgestuurd aan Gerard Driehuis bij hp/De Tijd. Ik heb aangeboden een interview met haar voor zijn weekblad te maken, als tegenhanger voor het interview met Grimbert Rost

139 Zie bijlage 45.

[p. 92]

van Tonningen in Elsevier. Dat vond hij maar link. ‘Wat is er link aan,’ vroeg ik. ‘Het wordt tijd dat er eens over haar wordt geschreven zoals ze is, en niet zoals journalisten haar presenteren omdat de tekst moet overeenkomen met het absurde beeld dat mensen van haar hebben. De Belastingdienst dwingt deze bejaarde dame om per ommegaande een bedrag van 97.303 gulden te betalen. Ze zijn gek. Ze weten dat zij dat niet heeft. Het is gewoon overheidsterreur. Hier is Den Haag uitzonderlijk goed in.’

Iemand van cp'86 wordt vervolgd omdat hij in het bezit was van boeken van Florrie Rost van Tonningen. Ik heb ze ook, al lees ik ze niet. Mijn opinie over haar verzamel ik uit de eerste hand, door met haar te spreken.

Stephan Sanders vindt het nodig zich te mengen in het rumoer over egodocumenten. Hij beschrijft zijn eigen ego als een bungalowtent ‘waarvan het zeildoek en de stokken zijn vervangen door botten en flinterdunne stukjes huid.’¹⁴⁰ ‘Mijn ego heeft meer weg van een Zuid-Franse camping tijdens de bouwvak,’ schrijft hij, ‘een plek om te mijden.’ Na een paar honderd woorden meer onzin besluit hij: ‘De mooiste dagboeken en egodocumenten lijken daarom op hele oude bungalowtenten: poreus en tochtig zijn die, vol kieren en gaten die je naar buiten laten ontsnappen.’ Het ziet ernaar uit dat Sanders tot in lengte van dagen gebakken zit bij de Volkskrant. Afgezien van de kromme zin, zou de doorsnee lezer van dit ochtendblad kippenvel moeten krijgen bij de gedachte in de afzienbare toekomst met meer van deze nonsens te worden opgescheept.

Grimbert Rost van Tonningen, zoon van Florrie, worstelt volgens Hugo Camps al een leven lang met zijn afkomst.¹⁴¹ Hij heeft het lef om te zeggen dat alleen de dood van zijn moeder aan deze kwelling een einde kan maken. Wie in karma gelooft, voorspelt deze Grimbert weinig goeds. Een moeder, is een moeder, is een moeder. Haar zoon schijnt zich meer van de hier te lande heersende ‘zwarte weduwe’-gekte aan te trekken, dan dat hij bijvoorbeeld Camps voorhoudt, ondanks dat zijn moeder zich grote inspanningen heeft getroost haar drie zoons een behoorlijk opvoeding - en dus een acceptabele plaats in de samenleving - te bezorgen.

Aart van der Want klapte dicht toen ik zei morgen een interview met Florrie te gaan maken. Hans Tulleners zei: ‘Dan denken ze...’

‘Wat denken ze dan? Ze denken überhaupt niet!’

140 De Volkskrant, 13 maart 1993.

141 Elsevier, 13 maart 1993.

[p. 93]

14 maart 1993

Lex Poslavsky heeft zijn herziene tekst aan me opgestuurd. Het is er eigenlijk op achteruitgegaan. We moeten er nog eens over spreken.

13:00 uur, trein naar Amsterdam

Om 10:00 uur haalde Florrie Rost van Tonningen me op station Arnhem in haar rode autootje af. Madame had geen zin om te rijden voor zandhopen en reparaties aan de weg. Als een tank reed zij dwars door de opengelegde delen heen en snelde de weg naar Velp op. Zij had stapels foto's, boeken en documenten gereedgelegd.

Centraal staat voor haar trouw aan de denkwereld van haar man, ‘die de waarheid was en is.’

Deze trouw wordt nog verder aangewakkerd door de beestachtige wijze waarop hij in de Scheveningse strafgevangenis werd vermoord. Dat het moord was, staat voor haar als een paal boven water.

Zij vroeg een jongen, Aart X., die haar als vrijwilliger helpt, nog even enkele pagina's uit een van haar geschriften voor mij te kopiëren, waaronder die waarop ze de moord op haar man beschrijft.¹⁴²

Haar boek werd verboden, wat zij ziet als een poging om wat zij over de dood van haar man schreef, niet op straat te krijgen. ‘Ik zou Peter Kooijmans wel eens willen zeggen, wind je niet op over oorlogsmisdaden in Bosnië, kijk eerst maar eens naar wat hier gebeurt,’ zei ze. Op het laatste moment ontdekte ik dat de batterijen in mijn bandopname apparaat niet werkten, dus ik heb met de hand notities gemaakt. Zij gaf me twee aspirines. Mijn vingers jeuken om dit gesprek uit te typen.

Bij thuiskomst belde ik Wim Klinkenberg. Hij was het eens dat een gesprek met haar journalistiek verantwoord was. Ik vertelde hem dat zelfs leden van de Koninklijke Marechaussee en andere militairen, soms zelfs scholieren, discussie-avonden in haar huis bijwonen. En dat sommige scholieren wensten dat er weer SS-bataljons waren. Zijn reactie: ‘Dan kan zkh prins Bernhard als beschermheer optreden.’ Ons gesprek werd even onderbroken. ‘Hoorde je die stem,’ vroeg Wim.

Jan Mets belde. Ik vertelde hem Florrie te hebben geïnterviewd, waarop hij in tegenstelling tot Klinkenberg zeer terughoudend reageerde. Hij voelde mijn verbazing en zei: ‘Ik hoef toch niet bij alles te applaudisseren?’

142 Zie bijlage 46.

[p. 94]

Marjorie Kellogg belde me. Ik ben welkom bij hun op 12 april. Ik kijk ernaar uit. Ik wil ook proberen Barbara Applegate, mijn vroegere lezingenmanager weer eens te ontmoeten.

André van der Louw was op televisie en zei te strijden voor een paarse coalitie van PvdA, d66 en vvd. Ik zou er zelfs bij willen helpen. Ik ben er diep van overtuigd dat het de hoogste tijd wordt dat het cda eindelijk eens buitenspel wordt gezet. Brandpunt praat straks over Van der Louw die terug is in de politiek.

15 maart 1993

Eigenlijk is me gisteren pas de werkelijke gedachtegang van Florrie Rost van Tonningen duidelijk geworden. Het politieke testament van haar man vormt ook nu nog steeds te sleutel tot haar denken en doen. Wat zijn we toch een primitievelingen, altijd weer denken we te weten wat anderen willen of bedoelen, zonder eerst naar ze te luisteren of van ze te lezen. Het concept van een Germaanse gemeenschap van volkeren (oorspronkelijk van Hitler) was volgens Florrie veel meer cultuurhistorisch bedoeld, dan racistisch. ‘Het is een vaststaand feit, dat we samen horen - kijk naar de Europese koningshuizen - terwijl wat nu gebeurt, is dat we onder de voet worden gelopen door vreemde volken,’ meende Florrie. ‘Met wortel en al zal ons cultuurgoed ten onder gaan. Je krijgt een idiote vermenging van mensen. Op den duur zullen hier ook Bosnische toestanden komen met etnische zuivering.’ Terwijl ik naar Florrie luisterde, herinnerde ik me hoe geschokt ik zelf was toen iemand vertelde dat er in de omgeving van de Westerkade inderdaad reeds vier moskeeën zijn. De infiltratie van andere mores en gewoonten begint vrijwel ongemerkt en onschuldig, maar breidt zich uit tot een zondvloed, als een psychisch broeikaseffect op de plek die we bewonen aan de monding van de rivier de Rijn.

Heb ons gesprek meteen uitgewerkt en bij Henri de By van hp/De Tijd gebracht. Toen was het tijd voor een terrasje en ik vroeg: ‘Is die stoel vrij?’ Ik bleek de vraag te stellen aan de violist Herman Krebbers, die ik tientallen jaren niet meer had gezien of gesproken.¹⁴³ Hij wilde na zijn beroerte niet meer optreden ‘want er wordt toch geprojecteerd dat ik niets meer kan.’ Hij vroeg ook meteen naar Netty Feldhaus van Ham, met wie we in de oorlog kamermuziek maakten. Herman geeft nog wel les op het conservatorium.

143 Zie ook Memoires 1953-1957 en 1959-1961.

[p. 95]

Ik ontmoette Bob de Ruiter, parlementair medewerker van d66, bij Jan Mets. Bob was begonnen bij De Waarheid, werkte toen voor Relus ter Beek en zit nu dus bij d66. Wolffensperger had mijn pamflet op tafel gelegd, zei hij. Bij een paarse coalitie zou Hans van Mierlo Buitenlandse Zaken krijgen, en ik mijn geld. Hij dacht niet dat er Kamerleden tegenin zouden durven gaan, want Rob Meines zou erbij zitten. Ik geloof niet dat het zo werkt.

Jan Mets stopte me onverwacht 2.000 gulden in de hand voor mijn nieuwe boekje. Ik heb de neiging weer iets aan Peter te sturen, maar eigenlijk kan het nu niet. Bovendien heb ik ook geld nodig voor de trip naar de Verenigde Staten.

Nu wordt beweerd dat aids een bekend virus zou zijn, dat geleidelijk aan dodelijk is geworden.¹⁴⁴ Veel wetenschappers zijn overtuigd dat ‘immune deficiency viruses, hiv-1 and hiv-2, are basically ape or monkey viruses. Both are genetically similar to viruses found in African primates, the so-called sivs.’

Eindelijk is officieel vastgelegd dat het ikon-televisieteam op 17 maart 1982 door het leger van El Salvador in opdracht van kolonel Mario Reyes Mena werd vermoord. Het is natuurlijk veel erger. Die kolonel handelde in opdracht van de Amerikaanse militaire adviseurs en die waarschijnlijk op hun beurt in opdracht van de cia, om de vier Nederlanders, die in Washington als cryptocommunisten en pro-guerrilla's werden gezien, een lesje te leren. Een afschrikwekkend voorbeeld diende te worden gesteld, aangezien Yankees geen pottenkijkers duldden bij de massale oorlogsmisdaden die zij in Latijns-Amerika uitvoerden. De vn hebben een onderzoek ingesteld dat natuurlijk tien jaar heeft geduurd, over wie Koos Koster, Jan Kuiper, Hans ter Laag en Joop Willemse vermoordden. De schoten werden gelost door een patrouille onder leiding van sergeant Mario Espinoza. Ook het lamlendige gedrag van Den Haag en Buitenlandse Zaken, vooral van ambassadeur Jan Cees Speyart van Woerden en J.W. Bettens, is overduidelijk Zij slaagden er met eclatant succes in de werkelijke moordenaars, de Amerikanen, buiten schot te houden. Hans van den Broek verzocht de regering van El Salvador dringend om opheldering. Het was een kind om een boodschap sturen, want Hansje zit immers in de zakken van Washington. Bij deze types mag immers niets de betrekkingen met de vs schaden, ook al wist men in Den Haag reeds lang hoe de vork in de steel zat.

144 Newsweek, 22 maart 1993.

[p. 96]

16 maart 1993

Het Prins Bernhardfonds is rijker dan ooit, beschikt over 23 miljoen gulden en keert 21 miljoen uit aan de ondersteuning van 400 projecten, maar weigert natuurlijk mijn project te ondersteunen. Bernhard heeft zelf een leven lang in de verkeerde zakken gezeten, waaronder die van de cia.

Martin van Amerongen schreeuwt van de daken, na het lezen van Vogelvrij, dat ik gerehabiliteerd moet worden. Maar zelf verzuimt hij me een column in de Groene Amsterdammer aan te bieden. Jammer, want dan zou ik daar aardig van leer getrokken zijn over de volkomen verkeerde presentatie van het vnrapport over de dood van het ikon-team.

Heb Grimbert Rost van Tonningen een straffe brief geschreven naar aanleiding van diens interview in Elsevier. Ik heb zijn moeder het concept van mijn artikel gestuurd. Zij belde dat het correct was.

Ik stuurde een kopie van de drukproef van Notities uit apartheidsland aan Jan Sampiemon (nrc Handelsblad), Jaap de Hoop Scheffer en Marten Oosting, de Nationale Ombudsman, evenals naar Jos Slats. Bij het bladeren in deze kopies ontdekte ik dat Maarten Schilt de brief van generaal Basie Smit, die kolonel Basson opdroeg mijn zaak uit te zoeken, had geschrapt. I put my foot down, en het zal worden hersteld.

Rob Tielman heeft Frits Bolkestein inderdaad geschreven mijn zaak serieus te nemen. Hij lijkt verbaasd dat de man niet heeft gereageerd op herhaalde verzoeken om hem te bezoeken.

Lucas Ligtenberg bestaat het om in een uitgebreid reportage over de moord op de vier journalisten in El Salvador de rol van Washington of de cia geheel weg te poetsen.¹⁴⁵ Zoiets maakt me echt woedend. Ik heb gisteren al bij de eerste berichten hierover Lejo Schenk van de ikon geschreven dat het bij hen en bij ncrv Hier en Nu een stelletje onvoorstelbare naïeve klootzakken zijn, omdat zij blind meegaan in de lezing dat El Salvador de boosdoener is. Ze leren het ook nooit. Ze zijn blind voor wat er werkelijk in Washington speelt. We worden hier massaal door de media op het verkeerde been gezet.

Anderhalf uur met Iman Wilkens en zijn vrouw Danielle François gesproken. Hij werkt als econoom bij het oecd.¹⁴⁶ Huib, de zoon van Joseph Luns, werkt daar ook. Iman is de auteur van het roemruchte boek Where Troy Once Stood.¹⁴⁷ In

145 NRC Handelsblad, 16 maart 1993.

146 Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling.

147 Iman Wilkens, Where Troy Once Stood. The Mystery of Homer's Iliad & Odyssey Revealed, Rider/Century Hutchinson, Londen, 1990.

[p. 97]

1992 is het in het Nederlands verschenen bij Bigot en Van Rossum. Imans verhaal is dat Huib indertijd zijn manuscript had gestolen en dat ook Jan Terlouw hierbij betrokken zou zijn. Aangetekende enveloppen met manuscripten waren verdwenen. Peter van Dijk van nrc Handelsblad had hem in 1990 geinterviewd, maar wilde niet op Luns ingaan.¹⁴⁸ Huibs vader zou de cia ingeschakeld hebben. Het was me eigenlijk allemaal een beetje teveel. Hoewel ik eveneens tegen Luns bezig ben. Ik vroeg hem zijn uitgever te bellen en elkaar te ontmoeten om een strategie af te spreken. Hij ging telefoneren en kwam even later terug, en zei dat hij naar Parijs vertrok, waar hij woont. Dat deed voor mij de deur dicht.

148 NRC Handelsblad, 28 09 1990.

17 maart 1993

Ze lijken eindelijk geleerd te hebben dat een zondagskrant in dit land niet werkt. Komend weekend verschijnt de laatste editie van hp/De Tijd op zondag.¹⁴⁹ Daarmee is ook de laatste zondagskrant in Nederland ter ziele.

Mijn eigen tandarts Van Splunter is weg. Zijn vervanger Sybrant wilde hele andere dingen gaan doen, maar de rechterkant van mijn mond is al dagen pijnlijk. Ik kan dat gelazer niet hebben in de Verenigde Staten.

De verrader, president Edoeard Sjevardnadze van Georgië heeft gezegd dat na het bombardement door Russische vliegtuigen van Soechoemi, de hoofdstad van Abchazië, zijn land zich in direct militair conflict met Rusland bevindt.¹⁵⁰ Hij overweegt een algemene mobilisatie af te kondigen.

149 De Volkskrant, 17 maart 1993.

150 Idem.

18 maart 1993

Er was een vergadering bij de nvj. Verploeg was 25 minuten te laat en keek me niet aan toen hij binnenkwam. Inge Brakman was er. Vermeer kwam per tram uit Amstelveen en Wim Klinkenberg was, als ik, op de fiets. De ontmoeting begon met een gigantische aanvaring tussen mij en Verploeg. Het had een haar gescheeld of Verploeg was vertrokken.

Wim kwam me niet te hulp als vicevoorzitter en ook Inge bleef stil.¹⁵¹ Hans waarschuwde dat er nog heel wat hindernissen genomen dienden te worden. In de jaren vijftig werd bijvoorbeeld het paspoort van Wim ingenomen. Ik zei maar niets,

151 In 1996 kregen Hans Verploeg en Inge Brakman een relatie en zouden later trouwen.

[p. 98]

want wat had dat met mij te maken? Ik ben nooit lid van de cpn of enige andere partij geweest. Vermeer maakte duidelijk dat de codetelegrammen die ons ter hand waren gesteld, verjaard waren en dat het dringend werd om de actualiteit, inbegrepen de uitzetting uit Zuid-Afrika erbij te betrekken.

Klinkenberg excuseerde zich en moest eerder weg. Hij waarschuwde op de valreep nog dat Jurgens nooit officieel zou toegeven dat onze telefoongesprekken meer dan eens werden verbroken. Aan het einde van de bijeenkomst zei ik tegen Verploeg zeer onthutst te zijn over de situatie waar ik in terecht ben gekomen. ‘Ik ben langzamerhand tot alles in staat.’

‘Ga je Beatrix gijzelen,’ vroeg hij.

‘Zoiets,’ zei ik. Er was ook een discussie over de hoogte van het schadebedrag, indien dit informeel bij de discussie in de Kamercommissie zou worden aangeroerd. We noemden uiteindelijk nog geen cijfers.

Vanavond ben ik naar een uitvoering van Eczeem van Gerard-Jan Rijnders in De Engelenbak gegaan, omdat Tasio Ferrand erin meedeed. De 75 minuten waren niet te pruimen. Het is niet te hopen dat dergelijke waanzin wordt gesubsidieerd. Absolute shit.

19 maart 1993

Het gesprek met Florry Rost van Tonningen gisteren nog herschreven en nu in handen van hp/De Tijd gegeven. Ik ben eigenlijk blij dit te hebben geschreven. Misschien dat het de drie zonen op andere, beschaafdere gedachten zal brengen. Er rust geen zegen op (nooit!) je moeder te vervloeken. Jan Mets zei het te hebben gelezen en het maar ‘een mal stuk’ te vinden en veel te veel een platform voor haar malle ideeën, en veel te weinig over haar privézaken. ‘Er zijn toch eventjes zes miljoen Joden vermoord?’

Ik antwoordde: ‘Ja, dat is het verhaal, zes miljoen, maar velen denken daar anders over.’ Ik twijfel nu, vanwege Jans reactie, wat hp/De Tijd zal doen. Ze hebben nog niet gebeld. Jan kan best gelijk hebben. Ik was eigenlijk toch meer met de eerste versie tevreden.

Het commentaar van John van Haagen was: ‘Er komt in je artikel een gestalte naar voren.’

Wim Klinkenberg: ‘Je interview met die madam is subliem, jouw niveau, uitstekend.’

Eduard: ‘Ze is geen favoriet van me. De familie van mijn moeder is door de Duitsers uitgemoord.’

Ik sprak voor het eerst over de telefoon met Arendo Joustra

[p. 99]

van Elsevier, die uitstekend over mijn Memoires schreef, net als Hermann von der Dunk. Zijn stem is alvast in de roos.

Hofland en Martin Stam debatteren over schrijven.¹⁵² Ik zet altijd vraagtekens bij wat anderen ‘slecht schrijven’ noemen. Frans Kellendonk kunstelde, zat een dag op één alinea te frutselen en werd vervolgens beschouwd als literator. Hofland vraagt wat goed is, wat vakmanschap is en wat talent is. Voor mij is schrijven parler au papier (Jean Rodolphe de Salis). Ik geef toe dat De Salis niet om door te komen was. Maar de oorzaak hiervan had niets te maken met ‘kromme beeldspraak of onhandige zinnen’ waar Hofland zich aan ergert. De man was gewoon oninteressant. Hofland noemt schrijven ‘uitkienen’, precisiewerk, als van een horlogemaker. Dat is het voor hem en andere horlogemakerschrijvers, die elkaar ophemelen of in het zonnetje zetten en vervolgens samen de literaire prijzen wegslepen. Mij gaat het bij schrijven om echtheid, eerlijkheid, authenticiteit. Laat de zinnen dan maar krom en scheef zijn. Dan maar geen literator.

Tasio belde. Heb hem onomwonden gezegd dat ik de voorstelling een verschrikking had gevonden. Tezelfdertijd moedige ik hem aan om vooral door te gaan, want dat ik dacht dat hij werkelijk kon acteren.

Ben - niet zo lang - in het Journalistencafé over extreemrechts binnengelopen. Wanneer een Nederlandse journalist een te lange vraag stelde, hamerde voorzitter Anita Löwenhardt, een juffrouw van Trouw, hem af. Toen een Turk maar doorging met ratelen, durfde zij dit niet te doen. Ze merken die verschillen niet eens. Het geklets was niet van de lucht. Hans Verstraaten zegt dat de Nieuwe Revu heeft besloten veel aandacht aan extreemrechts te gaan besteden. Anita Löwenhardt zegt dat rechts ongestraft kan spuien wat het wil, nu blijkt dat doodzwijgen niet helpt. Toch vindt Franziska Hundseder van Stern weer dat men rechts wel moet doodzwijgen en dat er met extreemrechts anders moet omgegaan worden dan met andere partijen. Ze geeft als voorbeeld de rechtse politicus, Gerhard Frei, die alle debatten wint, en in een talkshow makkelijk twee miljoen kijkers haalt. Hij zou volgens haar niet meer uitgenodigd moeten worden. Journalisten denken volgens haar niet na over de consequenties van hun werk.

152 NRC Handelsblad, 19 maart 1993.

20 maart 1993

Gisteravond was de uitzending van mijn gesprek met Theo van

[p. 100]

Gogh. Het was ontspannen en oké. Gedeelten heb ik gemist omdat de tv het soms begaf. Misschien ben ik toch te open tijdens zo'n interview. Hans Verploeg en consorten zullen wel hebben zitten rillenbillen over wat ik allemaal zou zeggen. Hoe dan ook, het is gebeurd. Eduard vond het prima, Jan Mets ‘aardig’. Dan weet je genoeg.

Jan Cremer was in Klasgenoten van Koos Postema. Hij is ontzettend dik geworden.

Hannah belde, maar Hans Lonis was hier, dus ik heb het gesprek kort moeten houden.

Jouke Mulder belde dat hij ook voor mijn jubileumboekje wilde schrijven, maar het is alleen bedoeld voor vrienden.

21 maart 1993

Hoe komt het toch dat PvdA'ers decennia lang cia-regimes als dat van Suharto met miljarden steunen, terwijl ze in de gordijnen klimmen over een man als Mangosuthu Buthelezi? hp/De Tijd op Zondag zette boven een artikel van Eric Arends: buthelezi: de laatste verdediger van apartheid.¹⁵³ Dat Arends of de redactie van dit blad zich niet bewust zijn dat zij hun lezers maar wat op de mouw spelden is treurig genoeg. Maar wanneer Josephine Verspaget, Kamerlid van de PvdA op bezoek in KwaZulu het gastenboek weigert te tekenen omdat Buthelezi apartheid in stand zou willen houden, dan is dat voor een parlementariër, die onjuist geïnformeerd is, een treurige zaak. En waar Hollanders zich dan nog verder belachelijk mee maken, is om bij thuiskomst vervolgens prat te gaan op hoe moedig men is geweest om publiekelijke afkeer te hebben getoond aan de hand van onjuiste informatie. Juliana en Bernhard waren zich er ook niet bewust van hoe belachelijk zij waren om in 1971 een staatsbezoek aan de fascistische massamoordenaar Suharto te brengen, als wilden zij hem eren voor het feit dat hij honderdduizenden landgenoten had laten uitmoorden en het grootste concentratiekamp uit de geschiedenis van Zuidoost-Azië leidde.

Time zit er in een artikel van Scott MacLeod minder naast dan de hp/De Tijd op Zondag.¹⁵⁴ Hij belicht dat Buthelezi en de Inkatha Freedom Party het slachtoffer zijn geworden van een onverwachte tactische draai van F.W. de Klerk, die overstapte op het anc als diens voornaamste partner. De verwachting was altijd van alle kanten dat de np en Inkatha een front zouden vormen tegen het anc. Deze volte face van De Klerk is wat mijn

153 HP/De Tijd op Zondag, 21 maart 1993.

154 Time, 22 maart 1993.

[p. 101]

Afrikaner-vrienden zelf de fundamentele karaktertrek van het Boerenvolk noemen, namelijk om als puntje bij paaltje komt in een handomdraai vriend of vijand in de rug te steken.

In Rusland is een felle confrontatie aan de gang tussen Jeltsin en de voorzitter van het parlement, Ruslan Khasbulatov, ook wel de Tsjetsjeense sfinx genoemd. Time noemt het yeltin's darkest hour. Eigenlijk interesseert me wat er in Moskou gebeurt steeds minder, want ik blijf van mening dat alles wat sinds 1917 is nagestreefd nu in een vlaag van waanzin wordt weggevaagd, omdat Amerika dat dringend wilt en een halve eeuw lang naar dit moment heeft toegewerkt. Verder in Time: Charles Krauthammer die in een commentaar de draak steekt met de ‘eco-catastrophists’.¹⁵⁵ Hij beschimpt daarin Paul Ehrlich en diens boek The Population Bomb, en ook Al Gore en diens opmerkingen over ‘the ecology of the human spirit’ in Earth in the Balance. Maar hij doet ook de Club van Rome en het rapport Grenzen aan de groei af als gezwets met ‘hillarious imprecision’. Het is een modeverschijnsel bij veel journalisten om de draak te steken met de waarschuwingen dat de natuurlijke rijkdommen van deze planeet of de tropische oerwouden ‘finite’ zijn en dat wanneer we willen overleven, we anders, en spaarzamer met deze hulpbronnen om zullen moeten gaan. Men kan niet ongestraft atoomafval in de oceanen blijven dumpen. Wilde de bijeenkomst voor de presentatie van een nieuwe uitgave van een werk van Osho bijwonen, maar de entree was 12,50 gulden en het boek kost 37,50 gulden. Dat geld heb ik dus niet, en ik ben weer vertrokken.

Ad Langebent spoedde zich naar Georgië en interviewde Sjevardnadze, die vertelt jaren geleden al tegen Michail Gorbatsjov te hebben gezegd dat het Kremlin door en door verrot was. Hij zegt in zijn hoofd een revolutie te hebben doorgemaakt (tikt erbij op zijn voorhoofd) en nu zit hij midden in een oorlog in zijn eigen staat.

155 Time, 22 maart 1993.

22 maart 1993

Peter zei al in oktober dat ik mijn spullen in maart zou hebben. Ze komen morgen, dankzij de inzet en inspanningen van Iwan Beek.

Florrie Rost van Tonningen waarschuwde dat ik emigranten in plaats van immigranten had geschreven, waarop ons telefoongesprek onmiddellijk werd verbroken. Je zou je land kunnen gaan haten om het functioneren van de Haagse Geheimpolizei.

[p. 102]

We moesten opnieuw draaien. Ik noemde de afluisteraars sick basterds. Een figuur als Piet Stoffelen weet natuurlijk als parlementair controleur van de geheime diensten van niets.

Advocaat Vermeer knokt rustig verder in Den Haag, ook met de Raad van State, over de behoorlijke uitvoering van de Wet Openbaarheid van Bestuur, waar vooral door mijnheer P.G.L. van Velzen op Buitenlandse Zaken met de pet naar wordt gegooid.¹⁵⁶

Arnoud Hekkens houdt sinds hij in 1987 mijn Memoires heeft gelezen een dagboek bij. Nu gaat hij als journalist naar Washington en wil hij met me praten over zijn toekomstplannen.

In Moskou staat de politiek op zijn kop. Jeltsin heeft een soort coup gepleegd en het Congres van Volksafgevaardigden de facto aan de kant gezet. Volgens nrc Handelsblad kan het zowel zijn einde betekenen als het einde van het democratische experiment. Boris gaat het land tot 25 april met een bindend presidentieel bestuur regeren, waarna een referendum zal worden gehouden. De Opperste Sovjet kwam in een spoedzitting bijeen en vroeg het decreet van Jeltsin op ‘grondwettelijkheid’ te beoordelen en het Openbaar Ministerie om de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de opstellers ervan te onderzoeken. Het parlement zette dus de eerste stappen die nodig zijn om de president te kunnen afzetten. De aandelenkoersen kelderen. Clinton weet niets beters te verzinnen dan zich in de zaak te mengen met te verklaren dat Washington deze president zal blijven steunen. Natuurlijk doen de Amerikanen dit, want via hem hebben ze een enorme vinger in de Russische pap.

156 Zie bijlage 47.

23 maart 1993

Eduard kwam al om 10:00 uur om te helpen. De verhuizers arriveerden om 11:00 uur. We hebben zo snel mogelijk alles uitgeladen wat met de elektrische ladder naar de hoogste etage kon. Met de fiets brachten we het Italiaanse tafeltje met zeven spijlen uit De Horst naar zijn flat, evenals het beeldje van de twee paarden van Frits van Eeden. Ik moest Eduard iets geven van wat me juist het dierbaarst was, na alles wat hij heeft gedaan. Ik zag ze staan, terwijl hij met zijn moeder telefoneerde, en kreeg bijna tranen in mijn ogen dat ik iets gaf wat mijn ouders had toebehoord, een meubelstuk dat ik kende vanuit mijn jeugd. Ik heb mijn eigen televisietoestel weer terug en Eduard vond alle stations snel terug. Hij hing de Delftse borden uit De

[p. 103]

Horst op. Eindelijk woon ik weer in een compleet eigen huisje, met mijn platen en muziekcassettes. Ik heb Eduard nog witte tulpen gebracht.

Clinton noemde Jeltsin de eerste democratisch gekozen president van Rusland in duizend jaar. Ik volgde zijn persconferentie in het Witte Huis vanuit Westerkade 3d voor mijn eigen televisie. Hij is pas bereid Fidel Castro te ontmoeten wanneer er vrije verkiezingen op Cuba worden gehouden. Washington wil altijd de dienst uitmaken volgens de eigen normen en waarden. Als in Chili op democratische wijze een marxist, Salvador Allende, aan de macht komt, dan wordt hij door Nixon en Kissinger vermoord. Vanaf Eisenhower en jfk werd alles in het werk gesteld Fidel om te brengen. Yankees zijn hier volstrekt schaamteloos over. We zouden eigenlijk niets met die Amerikaanse politiek te maken moeten willen hebben, maar we zitten in hun maffiaschuitje, en kom daar maar eens uit.

Clinton komt steeds meer in het vaarwater van zijn voorgangers terecht. De Washingtonse bureaucratie duwt hem weg van wat hij zich had voorgenomen te gaan doen. Een werkelijk ander beleid komt er niet. Of er een Democraat of een Republikein naar het Witte Huis gaat, de global cop denkwijze is niet weg te branden.

Jan Mets heeft zijn voelhorens uitgestoken bij zijn auteur Rudi Boon en mensen van de vpro. Zij hebben hem duidelijk gemaakt dat de Staat niet te vermurwen zal zijn een schadevergoeding aan mij uit te keren. Ook Jan Tromp en Erik Jurgens had hij gesproken. Die laatste wist hem te vertellen dat de Staat elke voorgestelde geldsom zal bestrijden.

24 maart 1993

Dit was de verjaardag van Gertrude Buringh Boekhoudt. Eigenlijk heeft zij nooit een vinger uitgestoken om me te helpen. Notities uit Apartheidsland is er. Ik heb exemplaren aan Jan Tromp en Jos Slats gebracht.

Ik kreeg weer een brief van de Nationale Ombudsman, waarin hij zegt geen onderzoek te kunnen verrichten wanneer het onderwerp van onderzoek onder de rechter is. Ik heb meteen geantwoord het spoor bijster te zijn over wat hij eigenlijk wil.¹⁵⁷ De Indonesische vluchtelingen stelden een stuk op waarin zij een beroep op Beatrix doen hen te hulp te komen. Ik heb het grondig geredigeerd en aan de heer Ong teruggezonden.

157 Zie bijlage 48.

[p. 104]

20:15 uur

Casper belde om half zes of ik met hem en Carine wilde komen eten in Bark bij het Concertgebouw. Het was enorm gezellig. Gaf hem mijn nieuwe boekje. We spraken over van alles en nog wat. Ik ben hem dankbaar.

Ik heb nog een paar uur uitgepakt. Enkele spullen uit de badkamer ontbreken. Ik vraag me af of alle dagboeken er zijn. Loop onderwijl te piekeren: ik moet het voorlopig getuigenverhoor doorzetten, meteen. Ik moet bewijzen dat ik opzettelijk werd belemmerd bij het werken en bij de mogelijkheid om geld te verdienen in Zuid-Afrika.

25 maart 1993

Vandaag zijn Verploeg, Brakman en Klinkenberg in Den Haag en zullen zij in mijn gevecht voor de Commissie van Buitenlandse Zaken verschijnen. Leonoor Meijer berichtte er gisteren over in Trouw, vraag vooral niet hoe.¹⁵⁸

Intussen heeft mevrouw Gödecke me les gegeven hoe het portiek en de ingang van dit gebouw te schrobben, want ik vind het idioot dat zij dit zou moeten blijven doen, terwijl wij er onze fietsen zetten. Ik heb een rooster opgehangen, opdat om beurten en op welke dag een van de bewoners die taak op zich neemt.

Ton Kors noemde zijn verhouding met de Amerikaan met aids ‘fataal geluk’. Ik noem het een suicide mission.

Heb twee uur met René Zwaap bij De Groene over Juliana en Beatrix gesproken. Ik heb ook de zaak Van den Broek zitten uitspellen. Er kwam een andere kerel binnen die zei dat het gesprek met Theo van Gogh ‘adembenemend’ was geweest.

Met ingang van 29 maart gaan klm en slm weer samenwerken. Hoe lang zette ik me niet voor dit doel in bij Bouterse zelf, en met resultaat, waarvoor Orlandini, op bevel van de Haagse rode knop, mij niet compenseerde?

Lejo Schenk beantwoordde mijn brief. Hij komt vanavond met een film over dominee Beyers Naudé, dus dat wordt weer een brief aan hem.¹⁵⁹

Florrie belde dat hp/De Tijd alles van enig belang eruit had gehaald.¹⁶⁰ Dat is wat overdreven, maar ergens heeft ze gelijk. Ik heb niet gezien dat zinnen waren gewijzigd. Tenslotte halen Mets en Schilt ook van alles uit mijn boekjes. Maar van mijn Memoires blijft iedereen af met zijn tengels.

158 Trouw, 24 maart 1993. Zie bijlage 49.

159 Zie bijlage 50.

160 Zie bijlage 51.

[p. 105]

Verploeg, Brakman en Wim belden vanuit de auto op de terugweg uit Den Haag. Er moet een aanvullend dossier worden gemaakt en over een maand zal het gesprek met de Kamercommissie worden voortgezet. Later sprak ik Wim telefonisch. Hij leek gereserveerd over de uitkomst van het gevecht. ‘Soms denk je dat het goed gaat,’ zei hij, ‘en dan pakt het toch weer anders uit.’

Leon Wecke van de Universiteit Nijmegen vraagt me mee te debatteren in de finale van een debatwedstrijd die de universiteit organiseert ter gelegenheid van het 70-jarig bestaan van de universiteit.

Ik schreef Vermeer nog een kort briefje over de schadevergoeding die Joris Ivens kreeg en mijn optreden morgen in het radioprogramma Het Gebouw van de vpro.

26 maart 1993

Mijn oude bekende Jan Willem van Cruysen, nu eigenaar van Metz & Co is van mening dat ik een eigen televisieshow zou moeten hebben. Carel Enkelaar is die mening al jaren toegedaan, dus we hadden een uitstekende ontmoeting met Jan Willem om de mogelijkheden te onderzoeken. Na afloop zei Carel: ‘Dit gaat door.’ Ik reken op niets.

Jan Mets had van zijn d66-contact gehoord dat de nvj nodeloos de zaak had vertraagd door toe te zeggen met nieuwe stukken te zullen komen. Het zou aan de nvj te wijten zijn dat de zaak nu parallel loopt met het proces. Dat is niet zo. Buitenlandse Zaken en Van den Broek hebben me gedwongen te procederen. Ook had Jan Mets van zijn contact begrepen dat de nvj duidelijk contre coeur mijn zaak steunde.

Erik Jurgens vertelde tijdens een vrij lang gesprek: ‘Zeg het maar niet aan Verploeg, maar hij had geen pleitnota gemaakt, waardoor de zaak nodeloos is vertraagd. De Kamerleden moesten echt uit Verploeg trekken wat de nvj nu eigenlijk wilde.’ Doeleman, de advocaat van de nvj had geschitterd door afwezigheid. ‘Verploeg was gewoon niet zakelijk,’ aldus Jurgens, ‘maar hij is ook journalist en geen jurist.’ De Kamerleden begrepen er weinig van en vroegen steeds opnieuw wat de nvj nu eigenlijk wilde. Daar bleven Verploeg, Brakman en Klinkenberg een antwoord schuldig op. ‘Dat was dus niet slim van ze,’ zei Erik. Ik vroeg hem of het niet mogelijk was samen met Jaap de Hoop Scheffer naar minister Kooijmans te gaan. Daar reageerde hij niet op. Hij wilde wel, heel aardig, weten of mijn spullen waren gearriveerd.

Klinkenberg vertelde later dat Verploeg gisteren zijn 1957-

[p. 106]

1962 dossier over mijn zaak niet had kunnen vinden, en een spoedoproep aan advocaat Vermeer had gedaan hem uit de misère te helpen. Deze heeft in allerijl een aantal stukken laten kopiëren en bij de nvj laten bezorgen om Verploeg ter wille te zijn. Anderzijds dacht Willem dat de berichten via Jurgens en Mets eerder een indicatie waren dat Kamerleden zich aan de zaak wilden onttrekken, dan dat de nvj de zitting door onkunde had verpest.

27 maart 1993

Legde contact tussen Peter Schumacher van nrc Handelsblad en de groep van de Indonesiër Ong.

hp/De Tijd wijzigde inhoudelijk mijn interview, maar adverteerde er intussen wel mee onder de vlag van ‘de zwarte weduwe’.

Leonoor Meijer publiceerde weer een lap in Trouw over mijn zaak. ‘Het gaat de nvj niet zozeer om de persoon Oltmans, die bij vele (vooraanstaande) personen irritatie oproept. Het gaat de vakbond om persvrijheid en een betamelijke behandeling van journalisten.’¹⁶¹

Peter verraste me met een telefoontje vanmiddag, waar ik dankbaar voor ben. Ook Bob de Ruiter nam contact op. Hij is de deep throat van Jan Mets bij d66. De controverse Lubbers-Van den Broek had te maken met het feit dat Lubbers iets had met mevrouw Van den Broek. Dit was een uiterst geheime inlichting, waar ik absoluut niets van geloof. Hij bevestigde eveneens, wat Trouw dus ook reeds meldde, dat de nvj voor de Kamercommissie had gesproken in termen van meerdere gevallen. Maar van de zijde van d66 was betoogd dat eerst mijn zaak moest worden opgelost en dan zouden soortgelijke gevallen kunnen worden bekeken. Het lijkt wel of Wim Klinkenberg, wiens paspoort indertijd onrechtmatig werd ingehouden, nu ook met een claim wil komen. Volgens Bob hield de vvd

161 Zie bijlage 52.

[p. 107]

zich afzijdig, maar ik was desalniettemin aan de winnende hand, waar ik nog niet zo zeker van ben. Hij was het eens dat Jurgens, De Hoop Scheffer en Wolffensperger achter de schermen met minister Kooijmans over een schikking zouden moeten gaan spreken. Bob is een neefje van oud-minister van Defensie Job de Ruiter.

Newsweek bespreekt de dilemma's van Jeltsin en diens dictatoriale oplossingen voor Ruslands politieke instabiliteit.¹⁶² Hij waarschuwde in zijn televisietoespraak, dat ‘the absence of any authority could lead to chaos and to Russia's death.’ Hij verzekerde zijn gehoor dat hij zou zorgen dat de communisten niet zouden terugkeren, want ‘Russia cannot stand another October Revolution.’ Nooit heb ik een moment gedacht ooit die woorden vanuit het Kremlin uit de mond van een Russische president te zien optekenen, zo muurvast leek het marxisme in de ussr te hebben wortel geschoten in de jaren dat ik er werkte.

Er is een griezelige belegering aan de gang van een gebouw van sekteleden nabij Waco, Texas. Het is weer zo'n waanzinverhaal over een of andere Amerikaanse messias en diens volgelingen, die deze keer het doelwit zijn van het federale Bureau voor Alcohol, Tabak en Vuurwapens (atf). In plaats van die mensen die verder geen vlieg kwaad doen in hun sop gaar te laten koken, zullen ze er in Waco weer eens een wildwestactie van maken. Vooral de televisiemaatschappijen zoeken naarstig naar nieuwe drama's om kijkers te trekken.

The Washington Post vraagt zich af wanneer Bill Clinton nieuwe ambassadeurs gaat benoemen. Bij het wonderlijke Amerikaanse politieke systeem waarin de partij die wint het recht heeft alle ambassadeurs van het vorige bewind naar huis te sturen, is nu de situatie ontstaan dat Clinton in de twee maanden dat hij president is nog geen enkele ambassadeur van de Democratische partij heeft benoemd. Het is natuurlijk krankzinnig dat Washington nog altijd niet politiek volwassen is geworden om aan deze absurde gewoonte vast te houden. De jfk-Nixon wedloop scheelde slechts duizenden stemmen, maar alle Republikeinse ambassadeurs werden vervangen door Democratische gezanten. Het stupide van deze verziekte gewoonte, is dat het partijbelang, en niet het landsbelang voorop staat.

Over tien dagen begin ik al aan mijn reis. Ik realiseerde me niet dat het allemaal al zo dichtbij is.

162 Newsweek, 29 maart 1993.

[p. 108]

28 maart 1993

Van Kooten en De Bie hadden in Keek op de Week eerst een item dat Eric Nordholt de nieuwe lijsttrekker van de PvdA was en dat dit tot gigantische winst zou leiden. Daarna iets over nazi's. Ik luisterde niet echt, tot ik hoorde: ‘Hoe weet je dit allemaal? Van Willem Oltmans, die 30 jaar door Luns is lastiggevallen.’¹⁶³

Heb De Hoop Scheffer, Jurgens en Wolffensperger geschreven.¹⁶⁴

163 Redactie: zie ook: https://www.youtube.com/watch?v=9gnQ8ELwx20, minuut 19.00.

164 Zie bijlage 53.

29 maart 1993

Er kwam een controleur kijken of ik een televisietoestel had en schreef me op voor 89 gulden per halfjaar.

De Hollandse mierenneukers zijn alweer op pad. De controleur zei dat hij vorige week met een collega hier vlakbij was gestopt en dat die maat van mij was geschrokken, want hij had me niet zien aankomen. ‘Kwaad geweten?’ had ik vervolgens geroepen, wat de man diep had gegriefd. Hoe is het mogelijk? Vermeer vertelde dat hij zijn secretaresse met de tram naar de nvj had gestuurd, toen Hans Verploeg in de penarie zat en zijn stukken in mijn zaak onvindbaar waren. De drie nvj-afgevaardigden naar de Kamercommissie hadden hem zelfs nog in de auto naar Den Haag voor aanvullende informatie getelefoneerd. Het zijn onverbeterlijke amateurs, maar ik zeg niets, en verroer me niet. Al sta ik niet in voor een nieuwe explosie in de toekomst richting mijn beschermheren van de journalistenvakbond.

Vermeer ging akkoord met een brief aan Nothnagel met een verzoek om een visum en indien ik dat niet zou krijgen, een verzoek om een motivatie. Hij heeft het tweede hoofdstuk van Notities uit Apartheidsland gelezen en wil op basis daarvan een voorlopig getuigenverhoor opstellen. Hij wil me voorlopig op krediet bijstaan.

Ik kwam Jouke Mulder tegen. Hij wilde bij de kantonrechter tegen Elsevier procederen, maar had alsnog een gouden handdruk gekregen.

30 maart 1993

Er is door Ronald Frisart van de gpd over mijn proces geschreven, zoals een knipsel uit de IJmuider Courant laat zien.¹⁶⁵ Ik heb Jos Slats geïnformeerd, ook al weet ik, dat hij is ingedommeld.

165 Zie bijlage 54.

[p. 109]

Verploeg liet niets horen, dus herinnerde ik hem eraan dat het aardig zou zijn geweest als hij na de Haagse vergadering me zou hebben opgebeld.

Ik heb Froger van Buitenlandse Zaken op de hoogte gesteld dat mijn spullen waren gearriveerd. Van 2 augustus 1992 tot 23 maart 1993 heb ik het zonder iets echt van mezelf moeten doen. Hierover hebben zij zich op Buitenlandse Zaken vergenoegd in de handen gewreven en anders advocaat Den Hertog wel. Dergelijk tuig is dan je tegenstander.

Twee dagen geleden schreef ik Jurgens een briefje. Vandaag kreeg ik een antwoord, wat hij op mijn eigen brief had geschreven.¹⁶⁶ Ik heb Jurgens geantwoord dat ik niet hardleers ben maar door de omstandigheden gedwongen ben om er ook zaken bij te halen die de afgelopen jaren zijn gebeurd, om onder de verjaring uit te komen.

Amerikanen en Britten hebben met de hand over hun hart gestreken en zullen er in hun goedertierenheid niet langer op staan dat het handelsembargo tegen Irak pas mag worden opgeheven, als Saddam Hoessein is verdwenen. De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Madeleine Albright, schijnt over het afzetten van Saddam niet meer te willen spreken. Zou het mogelijk zijn dat Clinton zich niet de wet laat voorschrijven door de cia en niet aan een anti-Saddam obsessie lijdt zoals Bush?

166 Zie bijlage 55.

31 maart 1993

Vandaag kwam ook De Telegraaf met een stukje over het beslag dat de belastingdienst op de woning van Florrie Rost van Tonningen dreigt te leggen. Daar zwetsen ze nog vrolijk over ‘de Zwarte Weduwe’ wat vooral bij die krant past.

Vermeer zond een stuk van de Raad van State. We hadden 150 gulden naar hen moeten overmaken bij het beroepschrift dat we 24 december 1991 hebben opgestuurd. Als we niet binnen dertig dagen alsnog betalen, wordt het beroep niet-ontvankelijk verklaard.

Verploeg deed mijn dringende verzoek mij enigszins mondeling in te lichten over de Haagse ontmoeting op de 25ste af met een fax, waarin hij vraagt om in mijn aantekeningen vanaf 1964 tot heden te zoeken naar voorbeelden die kunnen onderbouwen dat de Staat altijd is doorgegaan mij het werken onmogelijk te maken. Heb hem direct geantwoord dat ik mijn vraagtekens heb bij het optreden van de nvj.

[p. 110]

Florrie belde dat ze het stuk uit De Gelderlander had opgestuurd. Ik belde de krant op en heb voor hoofdredacteur Henk Kuyt een boodschap achtergelaten, want ik wil een stuk over Florrie voor De Gelderlander schrijven.

René Zwaap durfde het aan om mijn versie van het Bentinckverhaal in De Groene Amsterdammer samen te vatten.¹⁶⁷

Ook Peter Contant belde om een stukje over mijn zaak voor Nieuwe Revu te schrijven.

Peter stuurde me een lange brief met een artikeltje waarin staat dat Obie, de vriend van Bill Faure, aan een hartaanval overleden was. Hij had gewoon aids, maar daar draaien ze dus omheen.

Kuyt belde terug. Ik zal vandaag nog een artikel schrijven en het hem toesturen.

Vanmiddag kwam ik Pieter Lakeman tegen. ‘Toch zijn ze erin geslaagd je journalistieke carrière totaal te vernietigen,’ zei hij. Ik vertelde hem dat ik een stuk over Florrie Rost van Tonningen zou schrijven. ‘Niet doen,’ zei hij, ‘dan ruïneer je haar reputatie.’ Ik zei hem dat ik alleen ging schrijven dat ze die vrouw verder met rust moeten laten. Als iedereen in dit land bang is voor zijn mening in dit vrije land, dan is het fascisme al gearriveerd.

Ik heb Vermeer nog een briefje geschreven voor welke personen hij een getuigenverhoor moet voorbereiden.¹⁶⁸

Arendo Joustra komt me enigszins te hulp met een kort stukje over mijn zaak, waarbij hij zowel Vogelvrij als Notities uit Apartheidsland benoemt.¹⁶⁹

167 Zie bijlage 56.

168 Zie bijlage 57.

169 Elsevier, 3 april 1993.

1 april 1993

Eduard, die Peters brief meebracht, heeft hem en Edwin veel gezien. Ze gingen naar een cabaretvoorstelling en dineerden bij Iwan Beek. Hij gaf me ook de rest van mijn geld in Zuid-Afrika, wat ik nodig heb om naar Amerika te kunnen gaan. Ook beschreef hij in detail het theatrale gedoe van Edwin. Iwan en hij hadden zich afgevraagd hoe Peter dit al die jaren heeft uitgezeten.

Op een avond werden aan de ene kant van de straat in Hillbrow drie zwarten neergeschoten en aan de andere kant was een vechtpartij. Peter en Edwin verstopten zich tot het voorbij was. Hillbrow is nu helemaal zwart. Wat doen ze daar nog langer?

[p. 111]

Alle treinen zijn weer in de soep gelopen, leve de privatisering! Net als bij de ptt, ook zo'n bende. In de trein naar Den Haag kwam in Leiden een heer tegenover me zitten, die ik aanzag voor de oud-minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne, Louis Stuyt. Ik babbelde dus over Frits Böttcher en de Club van Rome, toen ik merkte dat het de oud-minister van Defensie De Ruiter was. Ik excuseerde me voor de vergissing. ‘Ik merkte het, maar ik dacht, laat maar,’ zei hij. Ik was nota bene op weg naar een ontmoeting met zijn neef, Bob de Ruiter, van de d66-fractie in het parlement.

Doeke Eisma (d66) kwam ook even in de koffiekamer naar ons toe en zei dat Verploeg het niet eens zo slecht had gedaan, maar dat men wel verbaasd was geweest dat hij en de nvj mijn zaak in een breder verband wilden trekken, en er een algemeen kameronderzoek naar dit soort onregelmatigheden moest komen. Eisma had zich daartegen uitgesproken. Ook hadden Kamerleden geïnformeerd wat Doeleman van de nvj over de kansen van slagen tegen de Staat had geadviseerd. Verploeg zou nieuwe stukken inzenden en 28 april stond mijn zaak weer op de agenda van de Kamercommissie. Op de gang zagen we Frans Weisglas schuifelen. ‘Je moest eens weten wat een schoft die man is,’ zei Bob. Ik weet al jaren dat Weisglas niet in orde is. Lees Peters brief nog eens en wordt er even emotioneel van als bij de eerste lezing. Ik ben Peter en Ed erg dankbaar. Ik zal maar geen vergelijking met mijn beide broers te trekken.

2 april 1993

Aart van der Want zei dat je nooit een boekje als het mijne over Zuid-Afrika leest. Rudi Boon van De Groene Amsterdammer had gezegd: ‘Zo'n vreemd boekje heb ik nog nooit gelezen.’ Vreemd?

Golden Tulip, Leiden

Ik had een ontmoeting met Arend Lijphart. Hij is 57 jaar en grijzend. Zijn vak: etnische vraagstukken en democratische processen. Ik gaf hem de beide bij Mets verschenen boekjes en legde hem in detail uit waarom ik meen dat Hans van den Broek was opgedonderd. Arend spreekt over een ‘vrijwillige apartheid’. Ik vroeg hem hoe ik me dat moest voorstellen? Hij antwoordde dat dit bij Chinezen en Japanners was ‘ingebouwd’. Toen ik zei dat het me onrealistisch leek om te veronderstellen dat een vrijwillige multiculturele samenleving denkbaar zou zijn, antwoordde hij: ‘Dat moeten ze dan maar leren om vreedzaam samen te leven.’

[p. 112]

Amsterdam

Arthy F. Gorré, één van de vijftien onderofficieren die in 1980 met Desi Bouterse een coup pleegden, is tot nieuwe bevelhebber benoemd. Hans Buddingh is er weer als de kippen bij om de man de hemel in te prijzen.¹⁷⁰ Ook Den Haag sprak grote voldoening uit, dan weet je al hoe laat het is.

Lejo Schenk van ikon beantwoordde collegiaal mijn woedende briefje.¹⁷¹ Hij zegt wel degelijk al jaren bezig te zijn met het achterhalen van informatie rond de dood van de ikon-journalisten.

Ik heb Verploeg en Brakman mijn informatie uit Den Haag doorgegeven en ze nog maar eens gezegd teleurgesteld te zijn niets van hen te hebben gehoord.

In ons huis op de Westerkade had een idioot acht stapelbedden neergezet op adres 3a. De man in kwestie ronselde vagebonden op Centraal Station en liet ze voor vrijwel niets slapen. De studio was een drugshol van jewelste. Met de andere bewoners hebben we er werk van gemaakt. Woningbouwvereniging Eigen Haard bedankte me vandaag voor mijn bemoeiingen met deze zaak.

170 NRC Handelsblad, 2 april 1993.

171 Zie bijlage 58.

3 april 1993

Florrie belde vanmorgen dat mijn artikel niet is verschenen in De Gelderlander. Hoe is het mogelijk? Ze zijn in dit land echt goed ziek.

Ik kreeg een fax van Volodja Molchanov. Hij gaat met Consuelo naar Israël want daar zijn veel mensen die zijn televisieprogramma kijken.

Professor Wiro Beek, oud-topman van Unilever - de broer van Iwan Beek in Johannesburg - vecht al zes jaar tegen zijn vroegtijdige ontslag toen de resultaten van de multinational terugliepen.¹⁷²

De Club van Parijs van Westerse kredietverstrekkers heeft in Parijs overeenstemming bereikt om Rusland en Jeltsin uitstel van betaling te verlenen van 15 miljard dollar aflossing en rente. Moskou staat voor 80 miljard in het krijt. Daarvan is 55 miljard geleend van Westerse regeringen en 25 miljard van handelsbanken. Clinton is van mening dat geld pompen in het Jeltsin-regime een vorm van investeren in de toekomst is, rechtstreeks verbonden met het wel en wee van de vs. Uiteraard, want via Jeltsin, diens cronies en de maffiaconnecties van

172 NRC Handelsblad, 3 april 1993.

[p. 113]

beide partijen, verdwijnen op die manier miljarden naar de vs die ten goede van Rusland hadden behoren te komen. Rusland wordt gewoon leeggeroofd ten gunste van de Amerikaanse en Westerse welvaart.

De legertop in Paramaribo wil de benoeming van Gorré teruggedraaien. Intussen hebben de vs aan minister Kooijmans kenbaar gemaakt achter president Venetiaan te staan.

4 april 1993

Centraal Station

Ik heb Verploeg een overzichtje gestuurd van gebeurtenissen tussen 1962 en 1993. Via Hofland die de fotograaf binnensmokkelde, Schmelzer die me zwart maakte in Washington, Van der Stoel die me in Moskou de toegang tot de ambassade had ontzegd, de affaire Claus in India naar de uitzetting uit Zuid-Afrika. Voldoende aanknopingspunten volgens mij om 28 april opnieuw voor de Kamercommissie te verschijnen.

Ik heb ook een antwoord op de fax van Volodja verstuurd.¹⁷³ Ik zou het leuk vinden hem in Moskou op te komen zoeken deze zomer.

173 Zie bijlage 59.

12:25 uur

Ik was op bezoek bij Lex Poslavsky in Den Dolder. Hij leek bleek en verouderd en liep moeilijker. Ik leef met hem mee. Ik ken hem tenslotte sinds mijn jeugd van de vakanties op Villa des Marronniers in Sprimont.

‘Daar kan ik me wel in vinden,’ zei hij toen ik vroeg of hij een persoonlijker afscheidswoord aan zijn stuk voor mijn vriendenboek kon toevoegen.

Ik schreef in de trein als de bliksem een artikeltje voor De Mediakrant als terugblik op de gebeurtenissen rond Bentinck.¹⁷⁴

* Een standbeeld op het Joris Ivensplein voor Willem Oltmans. De beruchte journalist en ego-tripper gaf in het Pyschologish Lab een lezing. De aankondiging vermeldde dat die over Zuid-Afrika zou gaan Oltmans was zelf jaren in dit land als verslagger werkzaam en liet zich herhaaldelijk positief uit over het apartheidssysteem. Na twee uur met, zichzelf gedweept te hebben, kwan hem uit de zaal ter ore dat Joris Ivens, evenals hijzelf lange tijd persona non grata bij de Nederlandse overheid, een oplein en een standbeeld kreeg in de Nijmeegse binnenstaf. ‘Kan ik daar nog bij,’ vroeg hij hoopvol Hilariteit alom, maar kunnen ze dat standbeeld voor Oltmans niet in Pretoria oprichten.

Eduard kwam eten. Het was heel gezellig. Het valt me op dat hij steeds dikker wordt. Hij is pas 32 maar hij krijgt al een hangbuik.

Aan de Nijmeegse universiteit verscheen dit commentaar op mijn lezing daar.

174 Zie bijlage 60.

[p. 114]

5 april 1993

Ik belde met De Gelderlander om te vragen of mijn brief over Florrie gepubliceerd zou gaan worden. ‘Vond u het pittig,’ vroeg ik.

‘Dat zijn we van mijnheer Oltmans gewend,’ was het antwoord.

Hansje Buddingh gebruikt de ruimte, die hij krijgt op de opiniepagina van nrc Handelsblad om fluisteringen onder zijn fantastische contacten in regeringskringen te lanceren, zoals a) het Surinaamse leger verder in de zeik te zetten en b) met suggesties te komen als waarom Den Haag niet zou besluiten een oorlogsschip, liefst samen met de Amerikanen, vanuit de Antillen op ‘beleefdheidsbezoek’ naar Paramaribo te sturen.¹⁷⁵

In de avond kwam Jelle Visser met enkele andere studenten van de School voor Journalistiek langs op de Westerkade om over mijn lezing na te praten.

175 NRC Handelsblad, 5 april 1993.

6 april 1993

Erik Jurgens schrijft opnieuw dat ik de uitzetting uit Zuid-Afrika los moet zien van de streken van Luns en consorten tot 1964. Volgens hem zou de zwakkere zaak Zuid-Afrika af kunnen leiden van de sterke zaak over het handelen van de overheid onder Luns.

Vermeer heeft de Raad van State mijn verklaring van inkomen en vermogen gestuurd, in de hoop dat mij vrijstelling van het vastrecht wordt verleend.

De televisiebeelden uit Sarajevo schokken bijna niet meer. Robert Jay Liftons omschreef dat verschijnsel als psychic numbing symptom.

Een juffrouw van de nvj belde. ‘U wordt om 15:00 uur verwacht.’ Half drie was ook goed. Ik schreef een memo aan het nvj-bestuur. Verploeg begon met: ‘Ik heb het gevoel dat we uit elkaar drijven.’ Hij was pissig op Erik Jurgens omdat hij mij zijn kritiek op het beleid van Verploeg niet had onthouden. Hans verdedigde zich met de onzin dat hij zijn kaarten liever niet meteen bij de Kamercommissie op tafel had willen leggen. Ik dacht: wat ben je toch een idioot. Je kon je kaarten de dag tevoren niet vinden. Vermeer moest je helpen. Zelfs vanuit de auto op weg naar de commissie probeerde je nog kaarten bij Vermeer weg te gappen. Op momenten als deze begrijp ik in welke mate ik aan de heidenen ben overgeleverd in mijn gevecht tegen de Staat. Bovendien was vanmorgen Roderick

[p. 115]

Veelo (vara) me op de Westerkade komen bezoeken. Hij wist te melden dat een ongeduldige Jaap de Hoop Scheffer Verploeg had voorgeworpen: ‘Wat wilt u nou precies?’ Verploeg was een antwoord schuldig gebleven. Jurgens had dus gelijk, maar mijnheer Verploeg kan geen terechte kritiek verdragen. De voorlichter van het cda was gaan steigeren, evenals de hele Commissie van Buitenlandse Zaken, toen Verploeg vroeg of gegarandeerd kon worden dat het soort overheidssabotage, zoals dit mij te beurt was gevallen, niet meer zou voorkomen.

Ik gaf Verploeg nog maar eens de brief van Hans van den Broek, ondertekend door T.P. Hofstee, van 13 maart 1991 in handen.¹⁷⁶ Hij las deze zorgvuldig en zei: ‘Dat is een belangrijk document.’ In 1991 heb ik het hem onmiddellijk gegeven, maar hij raakt alles kwijt. Die brief had rond moeten gaan bij de commissie, omdat het bewijst dat Buitenlandse Zaken en de Staat mij dwongen te procederen. Bovendien schreef Van den Broek dat de Staat nooit iets onrechtmatigs jegens mij had gedaan, terwijl de idioot wist dat ik honderden telegrammen had gekregen die het tegendeel bewijzen. Eigenlijk is Verploeg een aardige man, maar een hopeloze amateur.

176 Zie bijlage 61.

7 april 1993

Een Turk kwam de geiser controleren. Hij sprak vloeiend Nederlands.

Ik kreeg een aardige brief van Erica Terpstra. Ze zegt de zaak van afstand (ze zit niet in de Commissie Buitenlandse Zaken) met veel belangstelling te volgen. Zij was het enige Kamerlid dat voor Vogelvrij bedankte.

Ik dineerde bij Dennis en Yolanda Livson. De Javaanse moeder van Yolanda was er ook, evenals Piet te Nuyl met zijn vrouw. Heb zin in de trip naar de vs.