Memoires 1993-A

[p. 26]

Madrid

17 januari 1993

Professor Delgado moest naar een lunch met 20 ambassadeurs, dus ik ben een paar uur gaan liggen. Slaap altijd meteen.

Bij thuiskomst beschreef hij de Madrileense villa, de tafel en de nonsens die er werd uitgekraamd. ‘Nobody really ever talks at such happenings,’ zei hij. Dat was me bekend. Caroline Delgado was gekleed in een lange, zwarte avondjurk voor het diner. Er woont een Filippijnse in die hulp is in huis. Tegen het einde van de avond had Caroline voldoende gedronken om eigenlijk geen bijdrage meer tot de conversatie te kunnen leveren.

Ik kreeg de Engelse vertaling van Delgado's Felicidad en heb in bed de eerste vijftien bladzijden gelezen. Caroline zei dat ze niet accepteerde dat deze vertaling wordt uitgegeven. Zij is Amerikaanse, en ik deel haar bezwaren. Het is waardevol materiaal, maar er zou nog aan gewerkt moeten worden. Ik heb me al afgevraagd waarom dit boek, in tegenstelling tot ander materiaal van Delgado, niet in de vs is gepubliceerd. Nu begrijp ik beter waarom.

The New York Times Magazine heeft blijkbaar een artikel geplaatst over met wie Bill Clinton allemaal omgaat.²² Zijn vicepresident Al Gore schijnt hem dermate aarzelend te hebben verdedigd, dat er ruzie om is geweest tussen beide heren. Volgens dit weekblad zou Clinton zijn running mate ook niet langer nodig hebben om hem te redden. Mijn voorlopige indruk is dat Clinton a shifty character is. Ik prefereer Clinton natuurlijk boven Bush met diens crazy, macho hang-ups, maar hij heeft niet de nuchtere integriteit van Gore. Clinton is pintar busuk.²³ Ik denk dan ook dat ons de nodige verrassingen te wachten staan. Onbegrijpelijk, dat een serieuze krant als The New York Times het heeft over ‘a just and clean strike’ als het schijft over de bombardementen op Irak. ‘It is pointless to try to read Saddam Hussein's mind,’ aldus deze krant. Ik denk dan: en hoe zit dat dan met de minds van Bush of Clinton? Ook zulke keurige mannen. ‘To compare Saddam to Hitler, as Mr. Bush once

22 International Herald Tribune, 16 januari 1993.

23 Indonesisch: sluw.

[p. 27]

did, serves to demonize and magnify a lesser threat. America's dispute with Baghdad is not personal but concerns interests and principles. Iraq's transgressions have gone too far.’ Ik zou een aardig lijstje kunnen aanleggen van Amerikaanse schendingen van de rechten of soevereiniteit van andere staten, om niet te spreken van militaire fascistische staatsgrepen, oorlogen, bombardementen, het neerschieten van een verkeersvliegtuig uit Iran, het leggen van mijnen in Nicaraguaanse havens, of de talloze wurgende blokkades, zoals van Cuba, dat al sinds 1959 werd afgesneden van de rest van de wereld.

18:00 uur

Vanmorgen aan het ontbijt besprak ik met Delgado dat Felicidad inderdaad een nog jumpy manuscript was en om aanvullend werk vroeg. Het gaat van teveel voorkennis uit. Hij antwoordde met een nieuw manuscript bezig te zijn getiteld: The brain and yourself. Dit boek zou overgebleven onduidelijkheden in Felicidad wegnemen. Hij liet me de opzet zien die zelfs Caroline nog niet kende. Hij toonde een nieuw hoofdstuk: The neuro-biological basis of beliefs. José Carlos had het gisteren mee naar Californië genomen en zou het voor zijn vader in het Engels vertalen.

‘The problem is,’ zei Delgado, ‘that philosophers do not know biology and visa versa. How to explain science and its consequences, that is what I am aiming at. How to overlap to blend both fields. There are no easy answers.’

In de loop van het ontbijtgesprek stelde ik hem dezelfde vraag als ik Philip Handler eind 1982 voorlegde, kort voor hij aan lymfeklierkanker overleed: ‘Denkt u dat eens hersentransplantaties mogelijk worden?’

Delgado antwoordde: ‘Never!’ op een toon van, hoe kan je zo iets doms vragen. ‘This would mean that we would have to transplant the entire head. Basically, a brain is asleep. A brain without sensory input is nothing. A brain has to react to input to be alive, through information that comes from the outside, through ears, eyes, the tongue and the skin. That is what keeps the brain alive and alert.’

Delgado, Caroline en ik gingen Madrid in en belandden uiteindelijk in de dierentuin. Caroline veranderde in een jonge vrouw. Ze rende op de olifanten af. Bij het zien van een duidelijk verveelde kameel zei ze tegen haar man: ‘Look, that camel is happy.’ Ik was zelf geïnteresseerd in de bewegingen van de eerste twee panda's die ik ooit zag. Wandelend tussen de dieren vervolgden Delgado en ik onze gesprekken. ‘You

[p. 28]

know what reactivity is,’ vroeg hij. ‘It is the reaction to sensory input. Little is spontaneous. We react to action or to memory. And the impact of reality is being imprinted in your neural networks. That process makes up memory.’ Terwijl ik dacht dat Caroline ondertussen de luie en even verveelde leeuwinnen bestudeerde, vulde zij Delgado aan: ‘The impact depends on your interpretation of reality.’

Later gingen we naar A Casina, een luxe restaurant waar we een heerlijke maaltijd genoten. Helaas - want ik haat dit - raakte Caroline weer licht aangeschoten, wat de gesprekken niet ten goede kwam. Later ging professor Delgado naar een vergadering en was ik alleen met haar.

Er volgde een lange tirade over haar echtgenoot, die niet voor herhaling vatbaar is. Na mij dit negatieve beeld over hem te hebben geschetst, kwam hij thuis en omhelsde zij hem teder met een zoen. Ik krijg koude rillingen van een dergelijke situatie, en in tegenstelling tot talloze reizen in het verleden naar de Delgado's, voelde ik me deze keer niet echt op mijn gemak. We keken naar het nieuws uit Bagdad en zagen de beelden van het Iraakse afweergeschut gericht op inkomende Tomahawkraketten. Marlin Fitzwater, woordvoerder van Bush, verduidelijkte dat men liever raketten afvuurde om te voorkomen dat vliegend personeel zou worden neergehaald. We krijgen beelden te zien van het beroemde Al Rasheed Hotel dat door raketten werd geraakt. Doorgaans verblijven daar buitenlandse journalisten. Een idioot oppert in beeld dat het bewuste hotel misschien wel door een sam-projectiel van Iraaks afweergeschut werd vernield. Caroline en ik wonden ons allebei over die krankzinnige voorstelling van zaken op. Professor Delgado stond op, zette de tv uit en zei: ‘Now, you both are getting aggravated and mad. What is the solution?’

‘None,’ zei ik.

‘No, there is hope,’ aldus Delgado. ‘Don't look at now or even at the next 100 years. Don't look at this with myopic eyes. You can look upon these events from a personal point of view. Or through eyes of family or immediate friends, or through a cosmological viewpoint. But look at now in relation to a thousand years or ten thousand years.’

Hij liet er een curieus verhaal op volgen. Jaren geleden raakte hij met een collega bevriend, Peter Grossman met wie hij veel van zijn eigen chemische hersenonderzoek besprak. Grossman vertrok naar de vs en presenteerde het werk van Delgado als het zijne. ‘He believed his own lies so strongly, he convinced himself, he was not cheating at all. It became so bad, that even

[p. 29]

a Russian professor said to me: “what you are telling me is Grossman's work from America”.’ Delgado vertelde dat hij besloot er niets tegen te doen, want tenslotte had Grossman ook het nodige hersenonderzoek gedaan en een en ander was moeilijk te bewijzen. Later werden ze weer uitstekende collega's.

‘Hoe kan dat,’ vroeg ik.

‘Well, why destroy this person by exposing him? His wife was my photographer. You can talk to him, man to man, without destroying his life by proving he steals the work of others.’

Hoe kan je vriendschap hervatten met iemand, die je niet langer respecteert? Volgens die theorie zou ik dus met Hofland weer moeten aanpappen.

18 januari 1993

Delgado heeft onderzoek verricht samen met een paragnost: de Spaanse jezuïet, broeder Pilon. Dan verstopte Delgado iets in het penthouse boven hun appartement, wat vervolgens door de helderziende zou worden geraden. Een enkele keer zou hij raak hebben geschoten, maar dat was meer bij toeval dan wat anders. Ik vertelde door jarenlang met Gerard Croiset bezig te zijn geweest, enig inzicht te hebben gekregen, wat de werkelijke gave was van niet aan tijd of afstand gebonden te kunnen zien.

Een professor aan de Harvard Universiteit verzamelde laatste woorden van stervenden.²⁴ Goethe's beroemde uitspraak: ‘Meer licht!’ staat bovenaan. Cecil Rhodes klaagde: ‘So little done, so much to do.’ Lytton Stratchey zei: ‘If this is dying, I do not think much of it.’ Deze Karl Guthke schreef 250 pagina's over het thema of laatste woorden de uiteindelijke wijsheid opleveren, die een leven lang verborgen bleef. Conclusie? Geen.

Newsweek wijdt een reportage aan een verloren generatie door aids en plaatste de Russische danser Roedolf Noerejev (1938-1993) op de omslag.²⁵ Geen laatste woorden voor hem. Zijn arts, Michel Canési, zei slechts zich te willen houden aan de opdracht van zijn patiënt geen verder mededelingen te doen. De Rus overleed uiteindelijk aan een hartcomplicatie na twaalf jaar ziek te zijn geweest. Er zijn twee pagina's met overleden artiesten toegevoegd, waarbij op de derde plaats de Australische zanger Peter Allan (48) staat. Ik had op een warme zomeravond seks met deze eerste man van Liza Minnelli in de flat van Richard Thieuliette aan Fifth Avenue, toen Peter 23 jaar was.

24 International Herald Tribune, 15 januari 1993.

25 Newsweek, 18 januari 1993.

[p. 30]

Om nooit te vergeten overigens. Ook Michael Bennett, Rock Hudson, Robert Mapplethorpe, Freddie Mercury, Perry Ellis, Tony Perkins, Liberace en tientallen andere begaafde artiesten zijn door aids geveld. Ik stuur het artikel naar Peter.

‘Falling in love,’ schrijft David Gelman op een andere pagina in Newsweek, ‘is a global foible.’ Hij stelt de vraag of er een epidemie van liefde over de planeet waart. De American Anthropological Association vergaderde vorige maand in San Francisco. Op de agenda stonden vragen als: ‘Is romantic love the prime reason for marriage?’ De antropoloog Jim Bell stelde vast dat ‘among polygamous farmers in Kenya, a man almost always married first for practical reasons. If he could afford more wives, he might then marry for romance - which Bell found, can sound the same in Kenya as everywhere else. As one uxorious 80 year old said of wife nr. 4, she was the wife of my heart. I could look at her and she at me, no words would pass, just a smile.’

Is dit niet een proces van opgroeien, gedeeltelijk zelfs van door schade en schande wijs worden? Wie weet 23, 33 of 43 jaar oud wat liefde is, of welke liefdesrelatie voor een heel leven eigenlijk bij hem past? In zogenaamde primitieve samenlevingen worden huwelijken door ouders geregeld. In 147 van de 166 verschillende culturen gebeurt dit in 1993 nog steeds. ‘In rural Morocco,’ stelde psycholoog Douglas Davis van Haverford College vast, ‘young people were expected to marry first cousins on the father's side. Such marriages helped keep landholdings in the family.’ Bij dat systeem bevorder je situaties als de 80-jarige boer in Kenia, die pas aan het einde van zijn leven de volle rijpheid van geest bereikte om de waarde van romantische liefde te ontdekken, te waarderen en te weten hanteren. Dus een situatie wellicht het adequaatst omschreven als Lieder ohne Wörte. Het overbodig zijn van woorden in een relatie gebeurt op alle leeftijden en in vrijwel alle relaties. Maar, en dat is waar Jim Bell met zijn voorbeeld uit Kenia op doelde, misschien is men pas in staat dit opperste gevoel van gelukzaligheid met een ander in een laatste levens fase te ervaren. Ik herinner me in 1979 K.J. Dovers studie over Greek Homosexuality te hebben gelezen. Hij bespreekt bijvoorbeeld de schilderingen op Griekse vazen enkele honderden jaren voor de geboorte van Christus. ‘They depict older males conversing with younger males, offering them gifts, cajoling or entreating them, titillating them or embracing them, without being motivated by lust.’ Ik weet dat dit bestaat.

Terwijl ik op het terrras van het penthouse zat te lezen, kwam

[p. 31]

Caroline met Christopher Isherwoods The Last of Mr. Norris. Hij schreef: ‘Yes. Deeply attached as I am to Amsterdam, I shall always maintain that it has three fatal drawbacks.’ Hij haat de lange trappen in Amsterdamse huizen, wat waar is. Het gebruik van liften is, als zijnde te duur, in ieder geval niet in de mode. Het tweede probleem zijn de fietsers, die je onherroepelijk voor je raap rijden als je niet uitkijkt. En ten derde heeft hij het niet op met de grachten, waar hij permanent een pijnlijke keel aan zou hebben overgehouden.

Later ging ik met haar de stad in. We wandelden even het Sanvy Hotel in, omdat toen Peter anderhalf jaar in een musical in Madrid optrad, hij daar een kamer had. Ik logeerde er zelf ook dikwijls.

Tijdens de lunch vroeg ik professor Delgado hoe het kwam dat Hollanders geleidelijk aan religieuze symbolen aan de kant schoven als irrelevant, terwijl het sprookje van Oranje nog altijd prima bleef functioneren. ‘The idea of the crown is based on history, tradition and custom. A crowned head-of-state is not totally contradictory to the facts of life. Religion is more naïve than a royal family. Royalty is linked to stability. Religion is based in childhood and more in violation of common sense. In religion you need to explain the inexplicable. Religion knows no logic from the human point of view. Logic is what our brain can understand.’ Ik vroeg natuurlijk wat dan de logica was van een gouden koets.

‘I have an advantage over you. I do not read The New York Times.’ Hij begon over de Moon-sekte en noemde ze ‘intelligent people with a religious blind spot. Same here in Spain.’ We meanderden via de arrestatie van sekteleider Sun Myung Moon vanwege belastingproblemen, en de Bhagwan in Poona naar Maharishi Mahesh Yogi, die hij de meest indrukwekkende man noemde die hij ooit had ontmoet. ‘Hij zat op een troon, geheel in het wit gekleed, en zijn diepe donkere ogen priemden door je lichaam en ziel als hij je aankeek,’ aldus Delgado. Ik zei niets, maar vroeg wat dan toch het verschil was met Beatrix tijdens de troonrede of de paus op het balkon van het Sint Pietersplein in Rome, die de menigte zegent met een handgebaar. Gelukkig kwam hij weer op zijn vakgebied terecht.

‘All information travels through the brain as electrochemical coded signals. Most scientists ignore these codes and do not understand the meaning of these signals.’

‘Alright, but is it possible to decode a brain, to take signals out, that were programmed with plain nonsense, like the usefulness of a queen in a golden carriage?’

[p. 32]

‘If somebody could discover these codes, you could indeed decode the codes. But we are only able to register brain waves, the electricity of these brainwaves. We could also analyse the chemical substances, but we cannot register, we cannot know the electrical and chemical waves. They are an algebraic summation of many individual signals. The chemical en electrical waves are also mixed up. Therefore, the codes are lost for investigators. All we can do is record individual signals. Codes are encoded in temporary and special summations in the neurons.’ Ik vroeg of de neuronen eigenlijk een bron van onleesbare informatie zijn.

‘A neuron is only a small information processor.’

‘Will we ever discover how the brain really works?’

‘I don't know. Never say never.’

En kunstmatige intelligentie?

‘Artificial intelligence constructs at least partial electrical waves.’

‘What is the difference between waves in our brain and the waves coming to the television set?’

‘Neurons cannot be equated with mechanical electrical transistors, like the ones used in a television set. Each neuron is a tiny computer. We can discover elemental partial aspects of the brain through physiologists. We will not understand the complexity of brain activity.’

We spraken zoveel dat pas het nieuws en meer raketten op Bagdad ons in de werkelijke wereld terugbracht. De Amerikanen worden steeds gekker.

Delgado zei dat mijn komst goed gepland was. Het maakt de leegte door het vertrek van José Carlos draaglijker. ‘I am now even treating you like José Carlos,’ zei hij. En het is waar, hij was gewoon warm vandaag.

Caroline keek sceptisch toen ik bij het diner zei de Mandela's, en zeker Winnie, niet te zien zitten. Nelson was ‘a very fine and dignified man and Winnie had gone through hell, when her husband was in prison.’ Dat is waar. Mevrouw Caroline Delgado-Stoddard kan zeer rake opmerkingen maken, is dikwijls buitengewoon grappig en ze is een absoluut perfecte gastvrouw. Zij verscheen voor het diner in een groen avondtoilet en serveerde opnieuw een heerlijke maaltijd. Maar dan drinkt zij al gauw teveel en dan valt er niet meer met haar te converseren, en dat doe ik dan dus ook niet.

[p. 33]

19 januari 1993

Opnieuw koud, maar het mooiste weer van de wereld. Dat alleen al maakt de trip de moeite waard.

Joseph Fitchett vraagt in de International Herald Tribune: hitting iraqis harder: do allies have choice?²⁶ Volgens Fitchett is de elite Republikeinse Garde het meest voor de hand liggend doel voor de Amerikanen om Saddams regime te ondermijnen. Maar, waarschuwt Fitchett, een groot risico is dan dat Irak in delen uiteen valt. Een succesvolle bezetting van het zuiden van Irak door Iran zou dan een grote winst zijn voor het fundamentalistische regime in Teheran. Bagdad zelf schijnt bij de intrede van Bill Clinton een constructieve dialoog met Washington te willen beginnen.

Professor Nadav Safran van Harvard is van mening dat in de waanzin van Saddam logica schuilt. Door minimale schade te incasseren, kon hij veel afdingen van de harde voorwaarden die door een staakt-het-vuren bij de Golfoorlog aan Irak werden opgelegd. The Jerusalem Post is zelfs van oordeel dat Irak zonder een schot te lossen een zege op Israël heeft behaald, gegeven de zenuwachtigheid van de Israëlische bevolking over mogelijk opnieuw binnenkomende Iraakse Scuds.

Prachtig artikel van Robert Wright die constateert dat alle wetenschappelijke ontdekkingen enerzijds steeds meer van ons universum kunnen verklaren en anderzijds ook verbazing blijven oproepen.²⁷ Hij vraagt zich af of dit religie verzwakt of juist versterkt. Hij schrijft: ‘The mapping of our finer feelings to neurotransmitters and other chemicals proceeds apace. Love itself - the love of mother for child, husband for wife, sibling for sibling - may boil down, in large part, to a chemical called oxytocin.’

In verband met het aloude thema of God de mens naar zijn eigen beeltenis schiep, zegt Wright: ‘Primordial bacteria, though more interesting than the surrounding soup that they called home, don't arouse great religious awe. It is highly intelligent life that seems most to demand divine explanation.’ Om recht te doen aan deze vijf pagina's in Time zou je ze geheel moeten reproduceren.

Dat belooft wat te worden met Clinton. Het is natuurlijk de gemakkelijkste weg om in de voetsporen van Bush door te gaan, in plaats van als nieuwe president je te permitteren te onderzoeken wat andere mogelijkheden zijn dan bombarderen. De Iraakse Commando Raad bood aan het vuren gedurende

26 International Herald Tribune, 19 januari 1993.

27 Time, 4 januari 1993.

[p. 34]

acht uur eenzijdig te staken, zodat de nieuwe regering zich zou kunnen beraden over de problemen. Dat is allang gebeurd. Clinton gaat door met schieten. Het schijnt overigens dat president François Mitterrand, gesteund door de Britse premier Major, erin is geslaagd te voorkomen dat de idioot Bush weer eens twaalf doelen tegelijk in Irak zou gaan bombarderen. Rusland, nu zelfs met steun van Saoedi-Arabië begint vragen te stellen over de legitimiteit van de militaire acties tegen Irak.

Luchthaven Madrid

Professor Delgado vertelde vanmorgen dat de Russische psychiater Mikhail Vartanian - ik interviewde hem jaren geleden voor mijn boek Over intelligentie²⁸ - hem had gevraagd waarom hij hersenserum van apen gebruikte en niet van mensen. Hij vertelde daarop dat toen hij op Yale doceerde, hij eens door de eigenaar van een wasserij in Providence, Rhode Island werd opgebeld. Die man was eigenaar van een vrouwtjes chimpansee. ‘Are you the brain doctor? I want to give you a chimp,’ had de man hem gezegd. Delgado ging er met een dierenarts naartoe. De man legde uit dat zijn vrouw hem voor de keuze had gesteld: ‘It is either she or me.’ De man zei dat hij er een maand over had nagedacht.

Delgado wist dat ik op zwart zaad gaf, en gaf me gisteren een enveloppe met 6.000 pesos om Caroline mee uit lunchen te nemen. Eerst reed zij naar ongeveer het duurste restaurant in het centrum. ‘Laten we spaghetti gaan eten in Café Gijon stelde ik voor. In plaats daarvan reed zij naar Los Borrachos de Velazquez, een aardig restaurant in een buitenwijk. Het was een prettig samenzijn. Wat er van het geld over was, heb ik teruggegeven. Caroline rijdt overigens even slecht als dat haar brein functioneert. Het is een wonder dat ze nooit een ongeluk heeft gehad. Alles bij elkaar genomen was het een uiterst aangenaam bezoekje aan Spanje.

28 Redactie: zie http://www.dbnl.org/tekst/oltm003over02_01/oltm003over02_01_0019.php.

[p. 35]

Madrid-Amsterdam

Time publiceert een artikel van James Graff: psychiatrist in a madhouse.²⁹ De oorlog in Bosnië heeft reeds 17.000 slachtoffers geëist, terwijl 1,5 miljoen mensen op de vlucht zijn geslagen. Radovan Karadžić, dichter, psychiater en nu president van de ‘selfstyled Serb republic of Bosnia’, zegt 1,4 miljoen Serven in Bosnië te vertegenwoordigen. Vele van zijn volgelingen vinden hem te gematigd en te snel bereid het compromis te zoeken. In het buitenland beschouwt men hem als een oorlogsmisdadiger en de man die het beleg van Sarajevo organiseerde, dat de tiende maand is ingegaan. Karadžić gaf Time een andere lezing. ‘We merely protect our municipalities from attacks inside the city and outside. They attack us all the time. The Muslims want to chase all Serbian people to Serbia.’ De Bosnische regering van president Alija Izetbegović zou volgens Karadžić het plan hebben werkeloze Turken uit Duitsland te importeren. ‘The Germans,’ aldus Karadžić, ‘agreed and even promised money, because they don't like Turks and want them to go to Bosnia. That's why Bonn was interested in Bosnia.’

Onder weglating van doorzichtige Time adjectieven om de lezers tegen Karadžić te beïnvloeden, citeer ik hem op gezag van het Amerikaanse weekblad: ‘Why should the international community push us to live in a single unitary state when the encouraged secession in Croatia? It is like putting a cat and a dog in the same box. They can only live together if they change their own natures.’

Bij onderhandelingen in Genève met Lord Owen en Cyrus Vance, stelde Vance voor Bosnië in tien provincies op te delen. Karadžić ging niet akkoord. Vance dreigde secretaris-generaal van de vn Boutros Boutros-Ghali, te melden dat Karadžić niet mee wilde werken, wat waarschijnlijk verdere sancties tegen Servië tot gevolg zou hebben. Slobodan Milošević vroeg hem naar zijn hotel te komen en draaide de duimschroeven aan. Karadži ć ging door de knieën. Ik zou veel en veel meer over die man willen weten, voor ik een mening over hem vorm.

29 Time, 25 januari 1993.

Amsterdam

Nauwelijks was ik terug op de Westerkade of Hugo van Reijen belde. Hij weet altijd precies wanneer ik weer thuis ben. Hij stelde vele vragen over zaken waar hij geen flikker mee te maken heeft en waar ik dan ook niet op antwoordde. ‘Ik hoop dat je gauw wint,’ zei hij ook nog, ‘want je bent een bodem-

[p. 36]

loze put.’ Dat zijn de praatjes van broer Hendrik, bij wie hij al enige malen in Kaapstad op bezoek is gegaan. Ze moesten eens werkelijk weten waar ik al die jaren van heb moeten rondkomen en van heb geleefd als gevolg van de Haagse sabotage.

Bill Clinton is een hommage aan John F. Kennedy gaan brengen aan diens graf in Arlington. Ik geloof er niet in.

Eduard heeft in Kaapstad broer Hendrik bezocht, die hem overal mee naartoe nam. Ze hadden het uitstekend kunnen vinden. Ed gaf hem Vogelvrij, maar dat leest hij toch niet. Eduard had een balletje opgegooid over zijn nalatenschap. Die zou naar een fonds voor kinderen gaan en naar zijn (aangenomen) dochter.