Memoires 1992-A

[p. 9]

Amsterdam

1 januari 1992

In Cambodja hebben 35.000 mensen geamputeerde ledematen, de uitkomst van de misdadige praktijken van Nixon en Kissinger in Azië. Dagelijks blijven mensen daar op mijnen lopen. Deze twee smeerlappen zullen er niet wakker van liggen. Ik schrijf een column voor het radioprogramma Homonos van de nos.¹

Bij Dikker & Thijs ben ik een visje gaan eten, omdat het Nieuwjaar is. Ik wil nog steeds proberen volgende week donderdag terug naar Zuid-Afrika te gaan. Hoe minder ik hier uitgeef, hoe beter.

1 Zie bijlage 1.

2 januari 1992

Ik liep tegen Karel Bagijn (Algemeen Dagblad) en Frits Hirschland (medewerker van Ronnie Brunswijk) aan. Hirschland begreep niet dat Ronnie bij hun ontmoeting in Drietabbetje Desi Bouterse niet voor zijn kop had geschoten. Frits had na vier jaar in de jungle als privésecretaris van Brunswijk ontslag genomen. Hij zei te weten dat de vs cocaïnetransporten liever via Suriname dan via Venezuela laten lopen. De toestand in Paramaribo schijnt een hopeloze bende te zijn.

Bagijn vertelde dat tijdens het bezoek van een Nederlandse parlementaire delegatie aan Israël, premier Yitzhak Shamir bij Hans Gualthérie van Weezel informeerde hoe het met Suriname ging. Van Weezel vroeg waarom hij dit wilde weten. ‘Omdat dit het enige land ter wereld is waar Nederland nog invloed heeft,’ was het antwoord.

Max van der Stoel is naar Irak vertrokken waar hij onderzoek naar de mensenrechten gaat doen. Een kind om een boodschap sturen.

Mijn oude vriend, Adam Schaff van de Club van Rome is op de Duitse televisie aan het zwammen. Hij vraagt zich af wat er over twintig jaar met het begrip ‘arbeid’ zal zijn gebeurd, vooral vanwege de verwende houding van het Westen. Hij heeft gelijk. Niemand durft er zelfs over te denken. Schaff

[p. 10]

werkt aan een boek, Socialism of the Future. Ik denk al heel lang dat ongeacht het mislukken van het Sovjetexperiment, er toch naar een vorm van meer materiële gelijkheid onder de mensheid zal moeten worden gezocht, willen we met z'n allen op een steeds vollere planeet met een gestadige afname van natuurlijke hulpbronnen overleven.

3 januari 1992

Ik bracht een kort bezoek aan Erik en Doris Jurgens. Werd in de zitkamer ontvangen. Hij zei als schadeloosstelling in bedragen te denken van 20.000 gulden per jaar, in plaats van de huidige minimum uitkering van 1.100 gulden per maand. Eigenlijk was ik zeer verontwaardigd, en ik dacht dan ook: over mijn lijk. Ik maakte duidelijk dat ik alleen volledig en onverkort schadeloos gesteld wenste te worden voor wat me tientallen jaren is aangedaan, nu ik in het bezit ben gekomen van zoveel schandelijke telegrammen. De cyclaam die ik hen had gegeven, had een mooie plek in de woonkamer gekregen.

John Soselisa (44) is aan aids bezweken. Ik maakte wel eens een nummer met hem. Dat was steeds zeer raak. Absoluut rotbericht.

Minister Dales blijft verhinderen dat burgers hun bvd-dossiers kunnen inzien. Vereniging Voorkom Vernietiging vraagt via advertenties leden en donaties om mee te procederen tegen vernietiging van de dossiers. Een goede zaak, want de Haagse smeerlappen zijn uitstekend in staat de bewijzen te verdonkeremanen wanneer een zaak te heet onder de voeten wordt.

Ik ben met de trein onderweg naar Roermond.

4 januari 1992

Sint Odiliënberg

Ik logeer bij Hannah de Zantis. Vanmorgen heb ik nog een lange wandeling met haar gemaakt, waarbij zij met enige trots haar landerijen aanwees. Er is onlangs nog eens veertig hectare bijgekomen, plus een boerderij van drie ton. ‘Wat moet ik dan,’ zegt zij, ‘aandelen akzo of Philips kopen?’

Gisteravond dineerde ik samen met haar. We zaten tot 23.15 uur bij een knapperend houtvuur. Zij vertelde over haar reis naar Polen met Cila Schimmelpenninck, nu dus mevrouw Dólleman en de moeder van Jan Jacob.² Het werd een bijzonder bezoekje.

Onderweg terug naar Amsterdam verliet een Surinaamse jon-

2 Zie ook Memoires 1925-1953.

[p. 11]

gen de trein. Hij herkende me en zei: ‘Zo mijnheer Bouterse.’

Lubbers en Van den Broek gaan naar Zuid-Afrika. Daar wil ik bij zijn. De Haagse Post zou misschien geïnteresseerd kunnen zijn. Hoe krijg ik die opdracht?

5 januari 1992

Amsterdam

Ik wil Eduard twee nachten van mij verlossen en kan gelukkig bij Egbert en Yvonne Kunst in Den Haag overnachten.

Paul Lewis wijst erop dat Washington snel akkoord is gegaan om de zetel van de Sovjet Unie aan Rusland toe te kennen.³ Men heeft daarmee verzoeken van landen als Japan en Duitsland, of India en Indonesië om het recht van veto te krijgen, op de lange baan weten te schuiven. Het is inderdaad absurd dat Fransen en Britten vetorecht hebben en honderden miljoenen in Azië niet. Washington heeft er eveneens doorgedrukt dat Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland, Kazachstan, Armenië en Kirgizstan afzonderlijke leden van het imf en de Wereldbank worden.

Ik ben even bij Aart en Willemijn van der Want langs geweest. Zij verwachten een baby in juli. Ze wonen in een heerlijk huis. James Michener heft zijn memoires geschreven: The World Is My Home.⁴ Ik vind het geen sterke titel. Herbert Mitgang merkt op dat de schrijver, nu half in de tachtig, ‘bypasses intimate aspects of his private life, including the roots of his most appealing novels.’ Zoiets is voor mij onverklaarbaar.

De plundering van de ussr is al in volle gang. Als aasgieren storten de rijke landen zich op het karkas van het communisme. Karl Schoenberger meldt dat vanuit Khabarovsk de Japanners in Siberië superactief zijn.⁵ Zeker twintig Japanse handelsmaatschappijen zijn uiterst actief in dit gebied.

The Observer heeft een reportage dat Irak en Algerije bezig zijn de eerste Arabische atoombom in elkaar te zetten. Saddam zou tien ton natuurlijk uranium naar Algiers hebben kunnen smokkelen, nog voor de eerst vn-inspecteurs in Bagdad landden. De cia zou fotografische bewijzen hebben dat Algerije met de hulp van China een vijftien megawatt nucleaire reactor bouwt. Kevin Costner, die Jim Garrison speelde in Oliver Stone's jfk zegt in de The Sunday Times blij te zijn dat hij aan de film heeft

3 The New York Times, 4 januari 1992.

4 The New York Times, 30 december 1991. James A. Michener, The World Is My Home, A Memoir, Random House, New York, 1991.

5 The New York Times, 30 december 1991.

[p. 12]

meegewerkt. ‘Americans never like it when anything unflattering is said about them.’ Dat kan je wel stellen ja. Oliver vloog naar Engeland om hem voor de rol van Garrison te vragen. Eigenlijk had hij er geen zin in. Zijn vrouw Cindy Silva haalde hem ertoe over, nadat zij het script had gelezen.

De mensen van nu in Nederland zijn agressief en klote. Een man stond precies voor het vertrektijdenbord zijn treinabonnenment in een mapje te doen. Ik kon dus niets zien. Hij zei: ‘U kunt toch daar staan,’ in plaats van opzij te gaan. Ik keek naar de uitdrukking op zijn gezicht: een etter van top tot teen. En gisteren in de tram leunde ik met mijn handen vol tegen een stang van de tram en raakt blijkbaar de hand van een volkse dame. Meteen: ‘Kunt u niet ergens anders..., ja of kunt u uw hand niet hoger doen. U ziet eruit als een heer.’ Ik zei dus niets meer, alleen bij de volgende halte: ‘Mag ik er even uit?’ ‘Graag, dan zijn we van u af.’ Toen ik op straat stond riep ze vanuit de tram: ‘U bent zeker tegen vrouwen, homo!’ Er heerst een hele nare stemming. Overal.

6 januari 1992

Den Haag

Ik zwerf nu eigenlijk, omdat ik geen huis meer heb. Logeer nu bij Egbert Kunst. Mijn vriend op het Baarns Lyceum. Ik speelde met hem in de jaren veertig het Requiem van Popper voor vier cello's. Aart Repelaer van Driel was de derde cello en de vierde ben ik vergeten. Yvonne had in een radioprogramma Reinier Hopmans, de voorzitter van de nvj, horen zeggen dat het bestuur nog niet had besloten of men mij zou steunen in het proces tegen de Staat. De nvj staat dus op de bres voor de rechten van de journalist en de persvrijheid, behalve wanneer ze een telefoontje uit Den Haag krijgen met: Oltmans niet. Intussen doet vice-voorzitter Wim Klinkenberg het tegenover advocaat Vermeer en mij voorkomen of de nvj mijn gevecht tegen Den Haag wel degelijk steunt. Ook heeft Wim mij nog altijd niet de brief getoond, die hij aan Buitenlandse Zaken over mij heeft geschreven toen hij het voorzitterschap waarnam. Ik vraag er maar niet meer om.

Ontmoette bij het notariskantoor Maaldrink Buren de heer De Smit. Ze hadden me weer een verzoek om betaling gezonden.⁶ Ik gaf hem een brief van abn amro waarin staat dat ik mijn huis kwijt ben.⁷ Hij wilde me meteen een walgelijk stuk laten tekenen, omdat ik nog 9.200 gulden schuldig ben voor de actie

6 Zie bijlage 2.

7 Zie bijlage 3.

[p. 13]

die advocaat Vermeulen uitvoerde in een poging Suriname te dwingen de 100.000 gulden, die Desi Bouterse mij schuldig is, betaald te krijgen. Een actie die bovendien mislukte. Toen ik vertelde nog twee schilderijen van mijn ouders in Johannesburg in bezit te hebben, schreef hij dit nota bene op. ‘U lijkt wel een fiod-agent,’ snauwde ik. ‘Verklaart u me anders failliet, of wacht u tot ik het proces heb gewonnen.’

‘Hoe lang zouden we dan moeten wachten,’ vroeg hij ook nog.

Na een bezoek aan de Koninklijke Bibliotheek, waar mijn dagboek tenminste veilig is, belde ik Piet Schaepman, die nijdig was dat ik vijftien minuten later belde dan ik had toegezegd. Hij zeurde dat ik alles in mijn proces verkeerd deed. Hij zei ook: ‘Je gaat overal naartoe behalve naar mij. Ik wil je adviseren, maar ik heb je niet nodig.’ Voor ons doen een ongewoon vervelend gesprek.

Erik Jurgens had Eduard gebeld. Stoffelen had nog niets gedaan omdat hij nergens had gelezen dat ik een persconferentie had gegeven. ‘Hij moet nu met de andere heren om de tafel gaan zitten,’ aldus Jurgens. Ik vertrouw Stoffelen niet. Jurgens had met Jan-Kees Wiebenga (vvd) gesproken, die de zaak zou bestuderen. Gualthérie van Weezel van het cda was nog niet benaderd. Misschien moet ik toch een paar dagen langer blijven.

Ron Rosenbaum schrijft in Time dat ‘the conspiracy theories reflected in jfk may not be persuasive, but they are churning up a murky underside of America.’⁸ Zelfs president Bush heeft nu op Olivers film gereageerd en gezegd geen reden te hebben om te twijfelen aan het Warren-onderzoek dat Oswald als de moordenaar aanwees. Puur ontkennen van de realiteit. Wat ik wilde, was dat Stone een film maakte die glashelder zou voorkauwen dat Oswald Kennedy nooit in zijn eentje van twee kanten onder vuur heeft kunnen nemen. Die kans heeft hij gemist. Gelukkig komt Rosenbaum tot de conclusie dat twintig jaar jfk-onderzoek heeft uitgewezen, ‘that the cia was no stranger to complicity in assassinations. We know how the best and the brightest blue bloods bonded with the bloodiest and dirtiest Mafia hit men in plots to kill Castro. We know the freakshow side of the agency that used damaging mind control drugs on unsuspecting citizens. We know that the agency's own top counterspy, James Angleton, paralyzed the place with his paranoid suspicions that kgb moles and false defectors had

8 Time, 13 januari 1992.

[p. 14]

penetrated the cia in order to, among other things, conceal the Soviet's true role in the jfk assassination.’ Nu dus dat weer. Er is absoluut geen sprake van dat Moskou zich zou hebben ingelaten met de moord op jfk.

De Surinaamse minister van Defensie, Siegfried Gilds zal op Bonaire een ontmoeting hebben met zijn Nederlandse collega Relus ter Beek. Desi Bouterse heeft gezegd dat het leger daar vertegenwoordigd wil zijn. Fred Derby van de kleine Surinaamse Partij van de Arbeid (spa) speelt het spel samen met Gilds om te voorkomen dat Bouterse zich als legerleider nog langer in de politiek mengt. Gilds heeft gedreigd Desi te ontslaan. Op de een of andere manier ontglipt hem de greep op de ontwikkelingen.

Vanmorgen belde ik met Van Velzen van Buitenlandse Zaken. Hij zei nieuwe stukken al naar Pretoria te hebben gezonden. Je weet bij dit soort mensen nooit of zij zich van den domme houden of dat ze werkelijk geen hersens hebben. Hij zei niet te begrijpen waarom ik me ze opwond over de telegrammen van Van Roijen en Schürmann uit de jaren vijftig. ‘Die mensen wilden mij als journalist uitschakelen, dat is toch duidelijk,’ zei ik.

‘Nou, dan moet de rechter het maar beslissen,’ antwoordde het rund. Het is duidelijk dat ze me in een procedure manoeuvreren, want ze weten dat ik bij de Haagse rechtbank geen schijn van kans zal maken.

Had uit gewoonte de trein naar Tilburg gepakt, terwijl ik naar Vught, naar Toon en Marlene Twiss Quarles van Ufford moest. Ik kwam een uur later aan dan ik had verwacht.

7 januari 1992

Vught

Strobe Talbott richt zijn pijlen opnieuw op George Bush, die ook wanneer hij in de wereld reist, niet loskomt van denken in termen van binnenlandse Amerikaanse belangen. Geopolitieke overwegingen komen bij hem op de tweede plaats. ‘By pandering to domestic politics, Bush diminishes his nation, his office and himself. He betrays a weakness of character - a lack of grace, and guts, under pressure. His campaign for re-election hasn't even got tough. Bush is running scared. It is not a pretty sight. Was the leadership Bush showed during the Gulf Crisis an aberration?’⁹

‘Wagner,’ schreef Thomas Mann, ‘is one of the most com-

9 Time, 13 januari 1992.

[p. 15]

plex phenomena in the history of art and intellect, and one of the most fascinating, because he offers the most profound challenge to one's conscience.’ Daniel Barenboim besloot met het Israëlisch Filharmonisch Orkest enkele gedeelten van opera's van Wagner uit te voeren en het was weer meteen gedonder in de glazen, omdat sommige joden Wagner en Hitler als bij elkaar horend duo in hun brein hebben opgeslagen. Onderzoek in Israël wees echter uit dat 86 procent van de concertbezoekers graag naar Wagner wilden luisteren. De leden van het orkest stemden 39 tegen 12 om Wagner wèl uit te voeren. De nazi's verboden concerten van Mahler en Schönberg omdat zij van Joodse origine waren.

14:45 uur, trein naar Amsterdam

Vanochtend om 11:00 uur arriveerde Hannah de Zantis bij Toon en Marlene. Ons gezamenlijke bezoek in Vught was absoluut een succes. Toon en Hannah konden het uitstekend met elkaar vinden. Hannah zoekt eigenlijk een rentmeester voor haar landgoed. Toon heeft ervaring met het rentmeesterschap, want hij komt van het landgoed Beukenburg bij Groenekan. Ook al zouden ze niet tot zaken komen, aardige contacten zijn nooit weg. Toon wilde me trouwens ervan overtuigen dat ik minder delen Memoires zou moeten publiceren. Maar wanneer men een epoque beschrijft, moet dit zo volledig mogelijk gebeuren. Uit zijn contacten met het Prins Bernhard Fonds had hij geconcludeerd dat men daar mijn dagboek niet belangrijk genoeg vond.

Maria Osmeña

Dewi Sukarno heeft in een ski lodge bij Aspen, Colorado een nieuw schandaal veroorzaakt, door de kleindochter van de Filippijnse expresident Sergio Osmeña, Maria Victoria Osmeña met een champagneglas in haar gezicht te slaan, waardoor 37 hechtingen nodig waren. Dewi werd gearresteerd en is op borgtocht vrijgelaten. Maria met wie Dewi al jaren in de clinch ligt zou haar een hoer genoemd hebben. Jammer.¹⁰

President Venetiaan heeft volgens Wim Noordegraaf in de Volkskrant

10 Washington Post, 6 januari 1992.

[p. 16]

zoete broodjes gebakken met Bouterse om de actie Gilds-Derby te neutraliseren. Een gesprek van twee en een half uur heeft de dreiging van ontslag voor de legerleider afgewend. ‘We zijn geen kleine jongens,’ aldus Venetiaan.

Ik heb toch mijn vlucht verplaats naar maandagavond. Dat geeft me wat meer tijd om alles te regelen.

Ik heb gezellig met Casper van den Wall Bake getafeld. Hij gaat het boek van Huydecoper van Nigtevecht over Nieuw-Guinea kopen voor zijn vader en hem daarna naar zijn mening vragen. Casper kan directeur worden bij Bakkenist. Casper is een echte vriend.

Ik vroeg in de tram aan iemand met een rugzak op of ik er even langs mocht. De gek zei hardop ‘Nee’, waarop ik me er langs perste. Daarop zei hij keihard: ‘Ga je weer naar je vriendjes?’ Hij zei nog iets wat ik niet kon verstaan, maar ik negeerde hem verder. Het gaf me een beangstigend gevoel.

8 januari 1992

Amsterdam

Ik was bij de Sociale Dienst om een uitkering te regelen. Ik werd zeer vervelend behandeld door een ambtenaar die zich afvroeg waarom ik een verkeerd bankrekeningnummer had opgegeven. Weet ik veel. Maar hij vermoedde dat ik dus elders over geheime fondsen beschikte. Was het maar waar. Ik werd er kriegel van en blafte terug, waardoor hij bijdraaide.

Later kwam ik Han André de la Porte tegen. Hij zei dat ik volgens André Spoor in Zaken doen iets geschreven had wat niet waar was. ‘Waarom komt hij daar dan niet mee voor de draad,’ vroeg ik. Spoor had ook gezegd dat Casper van den Wall Bake ‘de enige was, die nooit een onvertogen woord over Willem heeft gezegd.’ Dat is de stand van zaken op het persoonlijke front anno 1992. ‘Waarom zijn zo weinig mensen eerlijk?’ vroeg ik aan Han.

‘Eerlijk zijn, dat moet je durven,’ antwoordde hij. Misschien is dat waar, al denk ik dat ik met deze tic ben geboren. Han zei dat weinigen begrepen dat André weer was getrouwd. ‘Waarom denk je,’ vroeg ik.

‘IJdelheid,’ zei hij.

‘Pik niet onder controle,’ antwoordde ik.

Relus ter Beek schijnt te hebben afgesproken dat Nederland Suriname gaat helpen bij het opleiden van militairen. Weer een stomme Haagse streek.

Carel Enkelaar deelde mee dat al het door mij gefilmde jfk-materiaal nu op orde was. Walter Siegers van Foreign Media

[p. 17]

Affairs in Hilversum had deze taak volbracht. Hij leek oprecht van zins er een film van te gaan samenstellen. Hij zei bereid te zijn naar Johannesburg te komen om het script samen af te maken. De financiering is als altijd het heikele punt. Carel denkt dat we het geld er niet voor bij elkaar krijgen, Walter heeft daar meer vertrouwen in. Carel vond dat ik van de vrijgekomen telegrammen van Buitenlandse Zaken een boekje moest maken met als titel: ‘Met dank aan Buitenlandse Zaken’.

9 januari 1992

Bezocht ambassadeur Albert Nothnagel. Ik bedankte hem voor zijn vriendelijke briefje van 13 mei vorig jaar. Hij was zeer aardig. Ik heb een vlammend pleidooi gehouden om een subsidie, bijvoorbeeld via Wim Holtes in Johannesburg, voor het schrijven van mijn boek in de wacht te slepen. Hij beloofde dit te zullen doen. Nothnagel keek aardig, was aardig en gaf een stevige hand. Het kan een constructief bezoek zijn geweest. Deze ambassadeur houdt twee parkieten in een kooi in de wachtkamer.

Nadat ik bij de ambassadeur was geweest, ben ik naar hp/De Tijd gegaan waar Gerard Driehuis net weg ging. Hij betaalde me 650 gulden, wat 150 gulden meer was dan ik had gevraagd. Het gaat prima met het blad. Ik mag Gerard wel.

Vervolgens ben ik naar Han André de la Porte gegaan, in de flat van Spoor. We praatten een uurtje.

Ik had voor Irthe jam van Eichholtz meegenomen, maar ze was op haar vijf maanden oude kleinzoon aan het passen. Han vindt dat ik positief bezig moet zijn in de laatste fase van mijn leven. Bij Maaldrink Buren zat het strebertje De Smit al gereed en ik tekende een papiertje als schuldbekentenis.¹¹

George Bush heeft tijdens een officieel diner met de Japanse premier Kiichi Miyazawa een soort attaque gehad en de boel onder gekotst. Het zou een buikgriepje zijn geweest. Een ooggetuige verklaarde dat de president eerst zo wit als een laken was geworden, zijn hoofd naar links draaide en is flauwgevallen. Vreemd. Barbara Bush gaf de ambassadeur in Tokio de schuld, want die had een partij tennis geregeld met de keizer.

11 Zie bijlage 4.

10 januari 1992

Peter belde om 01.30 uur vannacht om te bedanken voor mijn brieven en ze zullen me ophalen op het vliegveld.

Ik heb de uitkeringsinstantie gevraagd of ik tot 1 september in

[p. 18]

Zuid-Afrika mag blijven. Jammer dan als het niet lukt. In mijn stuk schreef ik het vreemd te vinden dat ze bij de gemeente dachten dat ik loog. ‘Ik ben 35 jaar journalist en getraind geen leugens te verkopen. Ik ben ook nooit voor de Raad voor de Journalistiek gedaagd,’ heb ik geschreven. De ambtenaar moest lachen. Ze zijn momenteel in overleg of ik in Zuid-Afrika mag blijven. Nu zit ik hier al een half uur. Ik ben blijkbaar weer een bijzonder geval. Wim Hazeu had me trouwens meteen een briefje voor de ww gegeven.

De kerel van de Sociale Dienst zat weer te zeiken dat ze niet overtuigd zijn dat ik niets meer heb. Ik liet irritatie zien. De wet laat niet toe dat ik geld krijg terwijl ik in Zuid-Afrika ben. Iedere keer dat ik kom, moet ik weer andere dingen ‘bewijzen’.

Ik sprak met Vermeer. Ik ontmoette zijn vader, die tachtig jaar is. Hij was de advocaat van Piet Schaepman. Vermeer gaf me de stukken van Binnenlandse Zaken. De dagvaarding van Luns was precies op tijd. De verjaringstermijn is verkort tot twintig jaar, dus tot 1972. Landsadvocaat D. den Hertog is de man die voor de Staat mijn zaak behandelt.

Boris Jeltsin eist de voormalige Sovjetvloot voor de Zwarte Zee voor Rusland op en is daarmee in aanvaring met de leiding van Oekraïne gekomen.¹² Het gaat om 300 schepen, die eveneens nucleaire taken hebben.

Han nam me mee naar een nieuw restaurant - ze gingen naar het Concertgebouw - waar Irthe zat te wachten, net zo mooi en voornaam als altijd. Irthe en ik namen de dagschotel (vis), Han een perfect bereide kreeft, die vers uit een bassin werd gevist. Het was zeer plezierig.

Later zag ik Casper, die zei de avond ervoor met Carine en Monique Spoor-Joekes in hetzelfde restaurant te hebben gegeten. Hij zei mij te hebben moeten verdedigen tegenover Monique. Han haat Monique. Niemand begrijpt waarom Spoor opnieuw is getrouwd.

In de stad ontmoette ik Riza Edalfo, een Sumatraan die in restaurant Djawa werkt in de Korte Leidsedwarsstraat. Ik was hem vandaag driemaal in de stad tegengekomen. Hij wierp me een prachtige lach toe dus sloeg ik hem aan de haak. Hij heeft op schepen gewerkt sinds zijn achttiende, en is werkelijk overal geweest. Hij is nu bijna een jaar in Amsterdam (illegaal). Hij wil niet meer op schepen werken, omdat hij het te gevaarlijk vindt. Hij heeft een vrouw en twee kinderen in Djakarta. Ik

12 NRC Handelsblad, 10 januari 1992.

[p. 19]

neem hem mee naar Wouter in Amersfoort, waar ik blijf overnachten.

11 januari 1992

Het was een unieke ervaring met Edalfo. Hij fluisterde me in de nacht toe er rekening mee te houden dat het de eerste keer was dat hij met een man sliep. Nadat het ei was gelegd, nam Edalfo een douche en stopte ik de lakens in de wasmachine.

Ik bezocht Tage en Theresa Domela Nieuwenhuis in Leiden. Ik had voor Theresa's dochtertje, Astrid (4) dat zij in Afrika van een Mauretaniër kreeg, een spelletje meegebracht om van letters woorden te maken. Ze had binnen de kortste keren alles vernield. Toen de ouders wilden interveniëren, zei ze dat ze zich er niet mee moesten bemoeien. Ik ken dat uit Zuid-Afrika. Maar toch was Astrid was een schatje met pientere ogen.

Theresa vertelde op het ministerie van Buitenlandse Zaken veel gedonder met de juridische afdeling te hebben gehad vanwege haar Afrikaanse dochtertje. Theresa is hoofd van een afdeling bij ontwikkelingssamenwerking. Er was door ambtenaren een crèche voor kinderen op het ministerie opgezet, maar Hans van den Broek had gezegd: ‘Daar begin ik niet aan,’ en hij had geweigerd een handtekening te zetten. Dit had veel kwaad bloed gezet, bovendien moest er 22.000 gulden worden betaald vanwege het niet nakomen van reeds aangegane verplichtingen. Sommige ambtenaren haten deze minister vanwege zijn onaangename attitude. Theresa denkt dat het een geschikt moment is om aan eerherstel te werken. Ze gaat op Buitenlandse Zaken opletten hoe erover mij en de rechtszaak gesproken wordt. Tage bracht me 's avonds naar de trein.

Een tweede luitenant van de Koninklijke Militaire Academie (kma) in Breda heeft drie jaar lang medecadetten een overdosis van Seresta-tabletten toegediend, om zich vervolgens op zijn gemak seksueel aan hen te kunnen vergrijpen.¹³ Slim bedacht en het is lang goed gegaan, maar hij moest wel tegen de lamp lopen. Er is een jaar cel tegen de luitenant geëist.

Ed was weer erg lief. Hij had de was gedaan, en allerlei boodschappen voor mij aangenomen. Hij wilde per se niet dat ik hem voor zijn diensten en voor gebruik van de telefoon 100 gulden gaf.

13 De Volkskrant, 11 januari 1992.

12 januari 1992

Monique Smits interviewde me voor De Mediakrant. Ze werkt

[p. 20]

freelance. Ze was aardig en nam alles op. Ik zei haar dat ik misdadig ben behandeld, en dat ik het woord ‘misdadig’ minstens één keer terug wilde zien in het interview.

Bezocht Lex Poslavsky. Hij herinnerde zich zijn bezoek aan mejuffrouw Buringh Boekhoudt als in een sfeer van een appartement dat in aanraking met majesteitelijkheid was geweest. Hij verduidelijkte: ‘In de betekenis van een soort heiligheid. Zij had de koninklijkheid aangeraakt, als mensen van een hogere orde. Haar vader (ook psychiater) en wij waren mensen van een trapje lager.’

‘Zij was bezorgd om jouw leven,’ vervolgde hij. ‘Niet wat betreft je particuliere leven. Je vriendjes waren niet interessant. Ze was bezorgd om je publieke optreden als journalist, als publieke figuur en wat voor schade jij, ongewild, voor jezelf of voor anderen (haar) zou kunnen aanrichten.’ Aan mijn goede bedoelingen werd niet getwijfeld. ‘Ik heb naar voren gebracht,’ aldus Lex, ‘dat je wel eens zotte dingen deed, maar dat je voldoende kritisch vermogen hebt om geen brokken te maken.’ Lex en Sjan zijn met een computer bezig: ‘Er zitten zelfs schaakspelletjes op.’

Ik heb eindelijk samen met Eduard gedineerd. Het is heel erg vreemd, we waren close als altijd en toch bewegen we ons steeds verder van elkaar af. Deze beweging is met het blote oog niet waar te nemen. Het gebeurt langzaam, zoals de zon die onder gaat. De passie is weg en er is niet echt iets voor in de plaats gekomen, zoals bij Peter al tientallen jaren het geval is. De onderliggende emoties zijn flets geworden. Dit heeft absoluut ook te maken met het feit dat zijn ouders me ongeveer met dezelfde ogen zien als Joseph Luns deed. Er zit iets fundamenteel fout tussen ons.

13 januari 1992

Amsterdam

Was om 08.45 uur bij de Sociale Dienst op de Herengracht. Ik ben nu dan eindelijk officieel ingeschreven. Ik zit in de bijstand, hoezee!

Had een ontmoeting van precies vijftien minuten met het bestuur van de nvj. Mij werd nauwelijks toegestaan mijn mond open te doen. Er werd besloten dat de nvj 5.000 gulden zou meebetalen voor advocaat Vermeer en dit bedrag zou met hoogstens 5.000 gulden worden verhoogd. Er zou hierover ook een persbericht uitgaan. Hans Verploeg zei letterlijk: ‘Juridisch win je het nooit. Ze zullen een stok vinden. Zo werkt onze rechtspraak nu eenmaal, tenzij je een rechter zou vinden

[p. 21]

die voor hij met pensioen gaat een stunt wil uithalen.’ Ze waren wel aardig, maar wat een club, met uitzondering van Wim Klinkenberg.¹⁴ Later vertelde Wim per telefoon dat er nog een behoorlijk gevecht geleverd had moeten worden met Hopmans, de voorzitter, maar dat het dus toch was rondgekomen. De advocaat van de nvj, Herman Doeleman, was ook geraadpleegd. Deze had gezegd dat hij verrast was geweest over wat me was overkomen. Hij had geweten dat er veel in Nederland mogelijk was, maar wat men mij had aangedaan liep de spuigaten uit. Hij had de aanpak van Vermeer volledig onderschreven.

Ik schreef Ed een afscheidsbriefje dat geen woorden konden uitdrukken wat hij allemaal voor me heeft gedaan om mijn verblijf in Nederland, zonder eigen huis - en met bijna geen geld - mogelijk te maken. Dit is gewoon waar. Ik kan straks weer in Hillbrow in mijn eigen bed slapen zonder schuldgevoelens dat Eduard in zijn eigen studio op de bank moet slapen. Vannacht snurkte hij dermate dat ik op moest staan om oordoppen te pakken.

Het vliegtuig naar Johannesburg zit hartstikke vol.

14 Ik zie deze collectie portretten, onze strijders voor de onafhankelijke journalistiek in het vaderland, nog voor me. Ik dacht: wat een club mislukkelingen, met uitzondering van Klinkenberg, de verguisde communist.

14 januari 1992

Amsterdam-Johannesburg

Ik zie enorm op tegen de berg problemen die me in Zuid-Afrika wacht, maar verheug me intens op Peter.

Het was een sensatie voor me dat Anthony Lewis gisteren in de International Herald Tribune eigenlijk exact verwoordde wat ik in mijn artikel voor hp/De Tijd zette, namelijk dat Oliver een film over de wanstaltige macht van Amerikaanse presidenten had moeten maken. Ik heb het artikel van Lewis aan Stone en Lex Poslavsky gestuurd. Vlak voor ik vertrok hield ik eenzelfde praatje hierover tegen Lex.

Vliegreizen zijn om bij te lezen. Time schrijft over The Search for Mary.¹⁵ ‘Among all the women who ever lived, the mother of Jesus Christ is the most celebrated, the most venerated, the most portrayed, the most honoured in the naming of girl babies and churches.’ Het staat er gewoon en ze merken de onzin niet. Mary is volgens Time de meest controversiële dame in de wereldgeschiedenis geweest. Help het je geloven. Psychiater R.D. Laing vertelde me eens dat een kennis van hem een doc-

15 Time, 30 december 1991.

[p. 22]

toraalscriptie had geschreven over hoe Jezus uit de maagd Maria geboren kon zijn.

De huidige paus, Johannes Paulus ii is ervan overtuigd dat hij op 13 mei 1981 bij de aanslag op zijn leven door een Turk door de persoonlijke tussenkomst van Maria werd gered. Zoals ook de val van het communisme en de ondergang van de ussr door de tussenkomst van de moeder van Jezus mogelijk is geweest. Het is allemaal te gek voor woorden, maar het staat in Time, in misschien vooral in de rijke landen een van de meest gelezen weekbladen anno 1992.

Lees in mijn knipsels dat Desi Bouterse andermaal heeft herhaald dat wanneer de Nederlandse justitie zijn betrokkenheid bij de cocaïnesmokkel kan bewijzen, dat hij zijn militaire pet zal inleveren bij de president en zich zal melden bij minister Hirsch Ballin op het Catshuis.¹⁶ Ik vrees, voorzover ik hem heb leren kennen, dat zijn ongrijpbaarheid vaststaat. Dat weet hij. Dat zegt hij en we blijven ons daarbij belachelijk maken door hem te willen arresteren, uit typisch Nederlandse wraakzucht omdat we nu eenmaal niet tegen ons verlies kunnen.

Kees Schaepman schreef een artikel in Vrij Nederland over Beatrix.¹⁷ Erik Jurgens manifesteert zich als een soort woordvoerder en pleitbezorger voor Beatrix, gebaseerd op zijn persoonlijke relatie met haar. Ik betwijfel nog steeds of zij wel zo aardig en charmant is als haar omgeving over haar praat. Eens zal zij nog onverpest zijn geweest, maar dit ‘hoge ambt’ is haar naar de bol gestegen.

Hans van den Broek is met Kerstmis in De Telegraaf opgevoerd als de mogelijke toekomstige secretaris-generaal van de vn.¹⁸ Ze zijn gek. De man kletst uit zijn nek, zoals Luns dit deed. Geen wonder dat hij me geen recht wil doen en me dwingt te procederen. Hij denkt dat zoals er oorlog is ontstaan tussen de republieken binnen Joegoslavië, dit ook wel eens tussen voormalige Sovjetrepublieken zou kunnen gaan gebeuren. Gorbatsjov is een historische figuur omdat hij ‘de enige te verlangen weg’ is opgegaan. Ik denk daar anders over. Ruim zeventig jaar van de zwaarste offers brengen om een radicaal andere samenleving te bouwen, mag dan mislukt zijn, maar bewandelt men nu een acceptabele weg naar sociale rechtvaardigheid?

Tom Friedman citeerde gisteren in The New York Times Les Aspin, Democraat uit Wisconsin, die heeft gezegd: ‘The merging world is likely to lack the clarity of the Cold War, and to be a

16 De Volkskrant, 3 augustus 1991.

17 Vrij Nederland, 21 december 1991.

18 De Telegraaf, 24 december 1991.

[p. 23]

more jungle-like world of multiple dangers, hidden traps, unpleasant surprises and moral ambiguities. The old world has good guys and bad guys. The new world has gray guys.’ In de Koude Oorlogsdagen werd alleen maar gedacht over het evil empire in Moskou en het good empire in Washington. Nu zijn er volgens Washington nog genoeg kleinere evil rijkjes over, Irak, Libië, Iran, Noord-Korea, et cetera.

Gijs van de Westelaken schreef een aardig stukje in Esquire: breek hen de bek niet open, waarmee hij Pim Fortuyn en mij vergelijkt.¹⁹ Ik moet Fortuyn eens ontmoeten.

Elsevier sprak met Wim Kok over diens dramatische vrije val bij een enquête van bureau Interview.²⁰ Partijgenoten typeren hem als een ijskonijn. In 1991 is hij tot kampeerder van het jaar gekozen. Zo gaat dat in Nederland. Maar nu zegt 61 % van de PvdA-kiezers dat Kok zijn geloofwaardigheid heeft verloren. Ik heb nooit begrepen wat men in de man zag, zeker na hem ontmoet en gesproken te hebben. Mijn vriend John van Haagen, werkzaam in de Rotterdamse haven, zei het jaren geleden al: ‘De overstap van het fnv naar Den Haag, heeft Kok voorgoed verpest.’ Hetzelfde is met Paul Rosenmöller gebeurd.

Hans Verploeg heeft onomwonden tegen Wim en mij gezegd: ‘Ze hebben Joris Ivens best eerherstel willen geven in Den Haag, maar jullie nooit.’ Hoe weet hij dit zo zeker? Verploeg ziet als enige kans van slagen politiek ingrijpen, want via het rechtsapparaat lukt het nooit. De Staat mag nooit verliezen. Theresa Domela Nieuwenhuis zei iets dergelijks: ‘Je zult a priori nooit tegen de Staat winnen.’

Ga eerst de vleugel laten stemmen.

19 Esquire, december 1991/januari 1992.

20 Elsevier, 21 december 1991.