Memoires 1992-A

[p. 24]

Johannesburg

15 januari 1992

Hillbrow

Ik zag Peter het eerst toen ik aankwam op het vliegveld. Hij kwam me met Edwin halen. We hebben urenlang bijgepraat. Ze hebben nu geen van beiden werk meer. Door alle onthutsende veranderingen in dit land worden blanke acteurs achtergesteld.

Er lagen stapels post. Ambassadeur Romanov schreef uit Moskou. Zijn vrouw is overleden. Heb zeer met hem te doen. Tevens bericht van mijn oude vriendin Olga Chechotkina. Ook mijn lieve Penny Hedinah uit Djakarta zond nieuwjaarswensen, zoals zij al sinds 1957 heeft gedaan.

Hendrik vertelde aan de telefoon dat hij bezoek had gehad van de mysterieuze Hugo van Reijen, die gewoon mijn privéleven bespioneert namens de smeerlappen in Den Haag. Hij vroeg zelfs naar mijn recente telefoonnummer. Ik ontvang die man absoluut nooit meer.

Het eerste wat Hendrik trouwens zei toen ik belde was dat X. ‘a lovely little boy’ was. Hij vroeg niet hoe het met mij was, of hoe de reis was, nee, hij sprak liefkozend over een kind. Ik vond het een beetje eng.

Moest de platenspeler zelfs afzetten, want ik werd van de muziek te verdrietig. Ik schreef Vermeer, die Luns heeft gedagvaard dat hij nog meer hotemetoten moet dagvaarden.

Peter heeft stapels kranten voor me bewaard. Lees onafgebroken hoofdredactionele commentaren over De Klerk en Mandela. Dan blijkt weer hoe de Nederlandse correspondenten het laten afweten met hun berichtgeving. Politiemannen worden aan de lopende band vermoord en De Klerk doet er geen moer aan. Een man om af te schrijven, à la Gorbatsjov. The Citizen schreeuwt zich schor over de misdaad, maar Pretoria is Oost-Indisch doof. Deze regering kan men niet respecteren. Ook The Star protesteert steeds krachtiger tegen de groeiende misdaad.

In Algerije wordt door velen gestreefd naar een op de islam gevestigde staat, dit tot ergernis van Frankrijk, Egypte en Turkije, alsof die er iets mee te maken zouden hebben. Tegenstanders

[p. 25]

noemen dit islamitisch fascisme, maar is het dit ook? Het fis (Islamitisch Reddingsfront) heeft bij de verkiezingen van begin januari 188 van de 430 zetels in het parlement in de wacht gesleept. Het fis wordt krachtig financieel gesteund door Saoedi-Arabië. Ook Tunesië en Marokko zouden zich volgens Time ernstige zorgen maken.²¹ Om die reden zet ik er de nodige vraagtekens bij.

21 Time, 13 januari 1992.

16 januari 1992

Mahlers achtste symfonie betekent troost.

Moet me voor de zoveelste maal eerst met de shit van Den Haag en Buitenlandse Zaken bezighouden wat altijd weer tijd en energie kost.

Ik stuurde Beatrix de eerste pagina van de brief van ambassadeur Romanov, waarin hij vertelde over het overlijden van zijn vrouw. Ze hebben elkaar tenslotte uitstekend gekend.

Nelson Botile kwam twee uur bijpraten. Hij gaf een perfecte weergave van de botsing tussen De Klerk en Mandela tijdens de codesa-conferentie, waar aan de overdracht van de macht in het land wordt gewerkt. Botile onderhoudt uitstekende betrekkingen met Mandela, Hani en anderen. Hij is tegenwoordig een soort anc-consultant en backbencher. Hij denkt dat het nog steeds mogelijk is dat de onderhandelingen zullen mislukken, en dat zowel een vn-interventie als een staatsgreep tot de mogelijkheden behoort.

Jay Pinto kwam mijn vleugel stemmen en deed geweldig werk. Het is zo heerlijk om weer te spelen. Het instrument lijkt wel nieuw.

The Star slaat ook groot alarm over de toenemende criminaliteit. ‘The government has to realise that we are no longer fighting a war on our borders, but in our very cities, even in our backyards.’²²

22 The Star, 16 januari 1992.

17 januari 1992

Hoorde Peter pas om 04.30 uur naar bed gaan. Ik heb hem sinds mijn aankomst niet meer gezien. Ben bezorgd. Hij zei nog niet los te zijn gekomen van zeven maanden werk in Club 58.

Nelson Botile schatte dat hoogstens 200.000 zwarten - van de 30 miljoen inwoners - de betekenis van verkiezingen begrijpen.

Heb acht uur - met de onderbreking van een bezoekje van de

[p. 26]

Congolees Toto - aan een artikel van negen pagina's over het Tsjaikovski-boek gewerkt. Heb het naar de Gay Krant gezonden.

Er is deining rond het voornemen van premier Lubbers om Pretoria te bezoeken. Op 12 januari schreef ik hem vanuit Amsterdam vooral wel te gaan en niet naar de druiloren van de PvdA te luisteren.²³ De anti-apartheidsbeweging blijft zich roeren en kreeg het voor elkaar dat cosatu kritiek op de reis uitte; nu heeft ook Mandela laten weten Lubbers niet te willen ontmoeten als hij zal komen. Thabo Mbeki is zelfs naar ambassadeur Van Buuren gegaan. Ik hoop dat Lubbers en Van den Broek gewoon komen.

The Citizen schrijft dat het bezoek van 18-20 januari op uitnodiging van president De Klerk absoluut door moet gaan.²⁴ Het anc ziet het bezoek als een ondermijning van codesa, wat inderdaad klinkklare ‘rot’ is, zoals de krant schrijft.

In november vorig jaar zond ik naar De Journalist het artikel, pers en bvd, met het verzoek dit als commentaar te plaatsen, zoals ook andere collega's - ook niet-leden van de nvj - dit van tijd tot tijd doen.²⁵ Het was natuurlijk uitgesloten dat ‘de stem’ van mijn beroepsorganisatie mij publiekelijk voldoende zou respecteren om mijn mening te publiceren. Deze werd in mijn gezicht teruggesmeten door hoofdredacteur Wim Verbei. Janny Groen van de de Volkskrant schreef een artikel over Oliver Stone's film jfk, waaruit meer dan duidelijk blijkt dat zij geen idee heeft van wat er zich na de Tweede Wereldoorlog in de vs heeft afgespeeld, om niet te spreken over wat al lang bekend en bewezen is over de moord op de president.²⁶

Ben voor wat vertier naar Champions gegaan.

23 Zie bijlage 5.

24 The Citizen, 17 januari 1992.

25 Zie bijlage 6.

26 De Volkskrant, 11 januari 1992.

18 januari 1992

Het is sinds ik terug ben onmogelijk geweest met Peter alleen te praten. Edwin denkt alleen aan zichzelf en hij voert het hoogste woord. Peter komt er nauwelijks aan te pas. Ik begrijp niet dat hij zich zo laat overvleugelen. Iemand vertelde me dat de show van Edwin als The Baroness in de pers was afgekraakt. Dat zegt me niets. Erger is dat als het zo doorgaat, Peter zijn oude dag in de bijstand van Amsterdam zal beleven. Hij doet al jaren eigenlijk niets constructiefs.

Heb het nodig om Krystian Zimerman Liszt te horen spelen.

[p. 27]

Hij heeft nog lang haar en een baard op mijn video. De wijze waarop hij zijn Steinway bespeelt, brengt me in tranen. Het is 14.00 uur. Peter en Edwin slapen nog, terwijl het buiten het allermooiste weer van de wereld is. Hoe kan je zo leven?

Lang telefoongesprek met Hendrik. Duur, maar zeer de moeite waard.

Het Afrikanerdom is compleet gespleten in dit beslissende overgangsstadium van apartheid naar gelijk rechten voor de zwarte meerderheid. The Citizen betreurt het dat De Klerk, voor hij aan zijn ingrijpende hervormingen begon, geen serieuze poging heeft gedaan om een consensus te bereiken tussen alle deelnemers van de white tribe. De Klerk heeft bij vele blanken in Zuid-Afrika de indruk gewekt zich meer in te hebben gespannen om met de zwarten tot een vergelijk te komen, dan met zijn eigen achterban. Het blad begint de kans dat blanken elkaar in de haren zullen vliegen, als gevaarlijker te beschouwen dan dat zwarten op elkaar zullen gaan schieten. De Broedertwis tussen Afrikaners zou op uitbarsten staan.

19 januari 1992

Ik kreeg bezoek van Elfra Erasmus, journaliste bij Beeld. Zij bevestigde dat niemand enig idee heeft waar De Klerk naartoe wil, of waar het land momenteel aan toe is.

Lubbers heroverweegt zijn bezoek aan Zuid-Afrika. Dit had ik niet van hem verwacht. Gênant. Hij laat zich door idioten de wet voorschrijven.

De Sunday Times schrijft in het redactioneel, act now fw, dat ‘failure to establish control over the corrupt, profligate state machinery created by predecessor P.W. Botha, is impoverishing the nation.’ Erger: wanneer hij de economie van het land, welke de uitputting nabij is, niet onmiddellijk weet te zuiveren van het verder plunderen van de staatskas, zoals dit volop aan de gang is, dan zal ook de rest van het kaartenhuis inzake hervormingen in duigen vallen.

20 januari 1992

Joseph Contreras schrijft in Newsweek dat De Klerk bezig is, zoals Michail Gorbatsjov dit deed, zijn eigen ondergang in elkaar te zetten.²⁷ Hij vroeg De Klerk of hij het met die vergelijking eens was. Het antwoord: ‘The only thing I have in common with him is a bald head.’ Contreras verwacht geen militaire staatsgreep, ook al verliest De Klerk steeds meer aanhangers aan

27 Newsweek, 27 januari 1992.

[p. 28]

extreemrechtse partijen. Zoals Gorbatsjov geen kans zag de Jeltsin-stroming te vertragen, zo ziet De Klerk geen kans het installeren van een overgangsregering langer uit te stellen. Voor veel van zijn aanhang voltrekken de hervormingen zich veel te vlug.

Oliver Stone heeft bij de 49ste Golden Globes een onderscheiding voor jfk gekregen.

Ik schreef de eerste 50 pagina's van een boekje gebaseerd op de telegrammen van Buitenlandse Zaken uit 1957-1960. Heb een hoofdstuk, om te treiteren, aan André Royackers van de ambassade gezonden. Soms zinkt de moed me in de schoenen, dat geef ik toe, omdat ik zoveel kostbare energie aan de ellende van Luns en consorten moet verspillen. Ik zou veel liever aan mijn Memoires doorwerken. Maar dit moet nu eenmaal eerst. Walter Siegers belde op uit Hilversum dat vanuit Amerika nadere informatie over George de Mohrenschildt bij hem was ingewonnen.

21 januari 1992

Newsweek publiceert een artikel, did the mob kill jfk? Nu dat weer. Maffia-advocaat Frank Ragano zou met de smoking gun gekomen zijn in de vorm van een brief van het hoofd van de Teamsters, Jimmy Hoffa, gericht aan de maffiabazen Santos Trafficante en Carlos Marcello waarin werd gevraagd jfk te vermoorden. Ragano had de brief destijds persoonlijk aan Hoffa overhandigd. Alle betrokken personages zijn op mysterieuze wijze aan hun einde gekomen, dus wie weet is dit de verklaring waar al heel lang naar wordt gezocht.

Ik heb een aangetekende brief naar Peter van Velzen verstuurd, met het verzoek de beloofde 150 stukken alsnog te krijgen.²⁸ Ook schreef ik hem dat er aantoonbaar stukken werden achtergehouden. Ik hoop dat hij daar iets aan kan doen. Telefoneerde bij wijze van grap André Royackers met het vriendelijke verzoek of de ambassade bij navraag naar mij aan niemand hier wil vertellen dat ik een landverrader ben geweest, die tegen de Nederlandse Nieuw-Guinea-politiek was. Hij lachte zich rot. Hij zei ook dat het bezoek van Lubbers nog niet van de baan was. Gelukkig.

Wat ik al vreesde: Dewi wordt voor tien miljoen dollar door de Filippijnse dame, die een glas in haar gezicht kreeg, aangeklaagd.

Carel Enkelaar belde dat er steeds meer navraag vanuit de vs

28 Zie bijlage 7.

[p. 29]

komt voor de gegevens die ik inzake George de Mohrenschildt verzamelde.

Edwin is naar Kaapstad vertrokken om zijn ouders te helpen met verhuizen van hun villa naar een appartement. Ik zei waar de conciërge bij was ‘groeten aan je ouders’, waarvoor ik meteen op mijn lazer kreeg, want hij had tegen hem gezegd dat hij voor zaken - dus het toneel - naar Kaapstad ging. Vermoeiend. Peter vond mijn Tsjaikovski-artikel veel op mijn leven lijken. Dat is waar. Bij het lezen voelde ik me identiek, bijvoorbeeld wat zijn gevoelens betreft ten aanzien van zijn vrouw.

22 januari 1992

Heb een artikel voor The Star geschreven over jfk van Stone. Nu kan ik verder gaan met mijn BuZa-oorlog.

Peter mist Edwin. Hij zei dat het volle maan was, dus hij had een afspraakje. Zijn houding is steeds totaal anders wanneer Edwin de plaat heeft gepoetst. Hij belde om me te vragen bij hem te eten vanavond.

Zuid-Afrika is echt een land voor de rijken. Het is heel gewoon dat je twintig minuten moet wachten op een bus naar de stad. Mensen die zich geen auto kunnen veroorloven, tellen niet. Ik heb mijn artikel bij Peter Veldman van de filmredactie bij The Star ter plekke afgeleverd. Het uitstapje kostte me twee uur.

Peter ter Horst, de nrc Handelsblad-correspondent belt om te zeggen dat Lubbers definitief niet komt. ‘Ze hebben het ongelooflijk stom gespeeld. Er wordt naar een nieuwe datum gezocht.’ Het lijkt me heerlijk om nrc-correspondent te zijn en vooral niet in je eigen krant te kunnen schrijven dat Lubbers ruggegraat mist.

The Citizen schrijft over Maritz Spaarwater, de man aan wie mijn zogenaamde bloedbroeder Hein de Villefort du Toit me voorstelde, opdat hij mijn leven en bestaan in Zuid-Afrika zou redden.²⁹ President De Klerk heeft Neil Barnard, hoofd van de National Intelligence Service (nis) benoemd tot hoofd van de Constitutional Development Services, wat een nieuw ministerie is. Hij is dus een topadviseur geworden bij de onderhandelingen naar een nieuw Zuid-Afrika. Hiermee treedt hij in het voetspoor van Spaarwater, die op eigen verzoek de nis al enige maanden geleden verliet om directeur van dit nieuwe departement te worden bij de onderhandelingen rond codesa. Barnard en Spaarwater hebben een belangrijke rol gespeeld bij de erkenning

29 The Citizen, 22 januari 1992. Zie ook Memoires 1989 B.

[p. 30]

van het anc als partner en de vrijlating van Mandela en andere politieke gevangenen. Spaarwater blijkt nu de eerste functionaris te zijn die in het buitenland geheime contacten met het anc legde, wat uiteindelijk zou leiden tot alle jongste ontwikkelingen. Ik vond hem een buitengewoon prettige man trouwens.³⁰

30 Hij zou evenals Du Toit zwichten voor de druk vanuit Den Haag. Beide heren staken geen vinger uit om mijn uitzetting uit Zuid-Afrika te voorkomen.

23 januari 1992

Kees Thomassen van de Koninklijke Bibliotheek schrijft een brief over het eigendom van mijn dagboeken.³¹ Natuurlijk zal Peter mijn erfgenaam zijn, maar het dagboek blijft in de kb.

De Veiligheidsraad heeft unaniem de uitlevering gevraagd van de twee Libische verdachten in de zaak van het neerhalen van een PanAm-jumbojet boven Lockerbie in Schotland in 1988. De vraag is of het werkelijk hard is te maken dat de twee door de cia aangewezen ‘schuldigen’ de werkelijke daders zijn.

Heb nog maar 2.500 rand op mijn bank. Ik heb hiervan een bewijs aan de Sociale Dienst van Amsterdam gezonden.

Anton, de absoluut beeldschone psycholoog, kwam langs. Peter wipte ook even binnen. Hij was kort geknipt en zag er zeer slecht uit. Ik herkende hem eigenlijk nauwelijks. Hij zat onder de vlekken en zei dat hij mazelen had gehad, wat Peter evenmin vertrouwde. Het kan toch niet waar zijn dat hij aids heeft?

31 Zie bijlage 8.

24 januari 1992

Gisteravond werd een televisiefilm over De Klerk getoond. De man is een uitgesproken Afrikaner, zoals dit vroeger door Cecile van Lennep en onlangs door de Bill Faure aan mij is uitgelegd. Grosso modo is de Afrikaner een back stabbing basterd. Dat is gewoon zo. Dat maakte Hendrik me al jaren geleden duidelijk, en die kan ervan meepraten, want hij woont hier al een halve eeuw. Zelf heb ik het van bijna alle Afrikaners ondervonden waar ik zakelijk mee te maken heb gehad, behalve van Wim Pretorius en Christo Landman.

De vermenging van zwart en blank gedurende een periode van driehonderd jaar, waarbij de denkbeelden aan alle kanten schots en scheef hebben gezeten, zowel psychologisch, maatschappelijk, als politiek, heeft een product doen ontstaan dat niet bepaald uitblinkt van een recht door zee attitude. Ze hebben het hier allemaal op een ongeneselijke wijze achter de ellebogen. De Klerk maakt een glibberige indruk, waar we trouwens in Den Haag ook volop over kunnen meepraten.

[p. 31]

Maurice Carré kwam langs. Hij denkt dat De Klerk de stunt van een nieuw Zuid-Afrika er door zal slepen. Intussen is de opening van het parlement in Kaapstad op traditionele wijze gevierd, nu ook met zwarte dames, opgetooid met enorme flaphoeden.

25 januari 1992

Een politieke vluchteling uit Irak zegt: ‘Mark my words when the people see the picture on television of Saddam's bullet-ridden body, like Ceausescu's, they will go into the streets after the Baathists. It's going to be open season, and no army is going to be able to hold them back.’³²

Zuid-Afrika doet aan het Amerikaanse Wilde Westen denken, of beter aan de zuidelijke Amerikaanse staten. Er wordt hier op vrijdag- en zaterdagavonden als dollen door de straten gesjeesd. Ze gedragen zich als gekken. Halfbezopen leeghoofden.

Ik ging vroeg naar bed, maar werd om half twaalf wakker gebeld door Joe Torino vanuit New York. Hij had twee jfk-deskundigen in een studio die me uitvoerig over George de Mohrenschildt wilden interviewen. Ze stelden me een kwartier lang allerlei detailvragen over Oswald en De Mohrenschildt.

Omdat ik na dit gesprek klaarwakker was, ging ik douchen en vervolgens naar Champions, waar ik Peter tegenkwam. Hoewel ik heel wat bekenden zag, wandelde ik al vroeg weer terug, mijmerend over Peter en Eduard, en dat ik al het werk dat ik zal verrichten in hun belang zal doen. Omdat er zoveel positieve dingen ineens gebeuren koppel ik dat aan de dood van Theo. Beseft hij dat ik de waarheid zei? Helpt hij me, waar hij dan ook is? Zei Croiset niet dat hij wist dat een overleden persoon je van de andere kant de kracht kan geven?

32 Newsweek, 27 januari 1992.

26 januari 1992

Mijn manuscript over de telegrammen van Buitenlandse Zaken is gereed: 150 pagina's. Het zal me benieuwen hoe Vermeer en Jurgens gaan reageren, die ik dus beiden een belangrijk gedeelte heb toegezonden.

Heb maar vast de klm geboekt, zodoende kan ik Eduard nog zien voor hij naar Oman vertrekt. Ik belde hem om 11.00 uur; hij was net terug uit Atlanta en zat mijn brieven te lezen. Hij zei dat de 2.000 gulden van de Haagse Post overgemaakt waren en hij dus Nieuwspoort ging betalen. Eduard is een schat. Ik vertrek dinsdag aanstaande.

[p. 32]

Vanmiddag stond Jim voor de deur. Ik besefte toen ik opendeed dat ik hem toen ik uit Champions vannacht wegging bij de uitgang had gezien. Hij stond daar met een bril op. Ik herkende hem toen niet. Het is dezelfde kerel waar Peter in Club 58 zich het vuur uit de sloffen voor liep. Maar Jim tapt nu uit een ander vaatje. Hij benadrukte dat hij een broodpoot was, maar dat hij nu uit was op een vaste vriend die hem kon onderhouden. Hoe dan ook, we kwamen 20 rand overeen en begonnen te masturberen. Hij deed er lang over, maar ik kwam in een wip. Hij nam een douche en weg was hij.

Hoe kijken zwarten in Zuid-Afrika toch naar ons? Op straat of op televisie? Wat gaat er op zo'n moment in ze om? Wanneer je een leven lang niet anders hebt gezien dan mensen, met wat Toynbee noemde een huid als ‘bleached white’, die welvarend zijn en in alles oneindig superieur, komt er dan na-ijver bij hen op of is black beautiful? Of vraagt men zich af: waarom ben ik toch zo pikzwart en straatarm? Daarnaast zullen zwarten toch ook merken dat blanken, vooral in het denkwerk, anders in elkaar zitten. In vele opzichten zijn blanken in dit halve derdewereldland - de andere helft is beslist reeds helemaal eerste wereld - beter ontwikkeld, wat bij zwarten toch een gevoel moet oproepen dat zij een zeer ongelijke strijd moeten aangaan? In welke mate wordt een zwart brein negatief beïnvloed door een gevoel van maatschappelijke ongelijkheid en uitzichtloosheid? Is het antwoord revolutie? Of moet one man one vote snel uitkomst gaan brengen? Dit laatste wordt een onvoorstelbare teleurstelling, de overgrote meerderheid van de zwarten is lichtjaren achter. Hoe kunnen zij dit ooit inhalen? Daar zouden miljarden voor nodig zijn en die heeft niemand. Ook in de vs heeft het afschaffen van de apartheid in het midden van deze eeuw niet tot de gelijkheid geleid, waarop velen hadden gehoopt. Ik betwijfel of de Zuid-Afrikaanse eenheidsstaat, zoals die thans wordt opgezet, een oplossing zal brengen.

Nelson Mandela heeft Muammar Khadaffi in bescherming genomen. Hij beschouwt de Libische leider als een vriend. Libië heeft het anc steeds gesteund en Mandela vertikt het in het kielzog van de Amerikanen te varen, waarvoor ik hem bewonder. Het is dezelfde onafhankelijkheid van denken die dertig jaar geleden Nasser, Tito, Nehru, Sukarno, Nkrumah, Sihanouk en andere Afro-Aziatische leiders kenmerkten. Washington schijnt is er door geschokt. Let them be.

Peter stapte binnen voor Douwe Egberts-koffie. Ik heb hem indertijd mams lievelingsbureau gegeven dat afkomstig is van Abraham Oltmans (1811-1873) van wie we afstammen. Hij

[p. 33]

was chef bij de Grootboeken der Nationale Schuld en was tevens steunpilaar van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra te Amsterdam. Het bestuur van Artis richtte op zijn graf in Diemen een gedenkteken op. Hij schonk zijn unieke schelpenverzameling aan Artis. In zijn schrijfbureau was dan ook een schelp gebeeldhouwd. Het is al die jaren op De Horst mams kabinet geweest. Nu heb ik Peter gevraagd of ik vanwege mijn financiële nood het kan laten veilen door Sotheby hier. Het gaat me zeer aan mijn hart, maar ik heb na 35 jaar overheidssabotage niets meer. Hij vond het natuurlijk goed. Straks moet ik ook het zware prachtige Engelse bureau van mijn grootvader Van der Woude veilen, waar ik mijn vader zijn hele leven aan heb zien werken en wat mijn moeder me na zijn dood aan mij gaf. Godzijdank weet zij niet hoe beroerd ik er nu voor sta.

27 januari 1992

Peter Veldman van The Star belde dat zij mijn artikel in de vorm van een interview met mij gaan publiceren. De schijtlaarzen. Ik krijg er 250 rand voor.

Ed beldde op. Gisteren had hij gezegd dat ik bij hem kon logeren, maar nu is Paul Boos, de danser, bij hem. Ik kan dus niet bij hem verblijven. Dus waarom zou ik me dan nog naar Nederland haasten? Het kan me nu niets meer schelen. Ik ga later. Wat me vooral ergerde dat Eduard heel anders deed dan gisteren.

Bill Clinton heeft allerlei vrouwenaffaires gehad. Daar gaan we weer met het rondstrooien van schandalen rond een presidentskandidaat in de vs.

Peter vertelde dat zijn zus Trees hem gisteren had gebeld. Ze waren beiden in tranen geweest. We moeten hier weg. Ik kon hem, nu ik niet naar Holland ga, een steuntje in de rug geven met honderd dollar. Hij boekte meteen een abonnement in de sportschool en schreef later een briefje om me te bedanken.

Saddam Hoessein blijft een doorn in het oog van George Bush. Simon Barber meldde in Business Day dat er achter de schermen in Washington nog steeds wordt gekibbeld of er niet alsnog tot de vernietiging van diens regime moet worden overgegaan.³³ Vooral de Saoedische ambassadeur prins Bandar bin Sultan loopt zich het vuur uit de sloffen om Saddam de das om te doen. Koerdische rebellen worden vanuit Riaad gefinancierd en bewapend om hem omver te werpen, voorlopig zonder resultaat.

33 Business Day, 26 januari 1992.

[p. 34]

Nthato Motlana, met wie ik enkele jaren geleden de degens kruiste, schreef een voorwoord voor Our Time Bomb door de econoom Johannes Jordaan van de Universiteit van Stellenbosch over de totaal uit de hand gelopen bevolkingsgroei. Er wordt nog altijd vrijwel niets gedaan aan geboorteplanning. De helft van de Zuid-Afrikaanse bevolking is jonger dan twintig jaar en grotendeels ‘functionally illiterate’. Het land wordt geconfronteerd met een demografische nachtmerrie. Wat moet er gebeuren wanneer in de komende decennia de bevolking groeit van veertig naar tachtig miljoen?

Intussen staan de kranten bol over de codesa-vergadering. Het anc wil al over zes maanden een interim-regering geïnstalleerd zien. President De Klerk wil eerst een referendum voor blanke Zuid-Afrikanen organiseren, waar Mandela natuurlijk tegen is. Het gehakketak over de toekomstige politieke vorm van het land houdt vele gemoederen bezig.

Joe Torino beldde weer. Het programma waar hij voor werkt had geen geld, en blabla... Ik zei hem dat ik de uitzending wilde zien. Hij zou me een video sturen. Ik maakte hem duidelijk dat ik tegen hem zou procederen als hij mijn naam of iets van mij zou gebruiken. De informatie over George de Mohrenschildt die ik hem telefonisch gaf is mijn copyright. Dat begreep hij, en dat zou hij de producer duidelijk maken. Alles wat ook maar enigszins via Enkelaar, of Klaas-Jan Hindriks tot stand komt, is altijd een losse flodder

In de vs heeft Jeffrey Dahmer (32), een six foot blonde bink in jeans en een zwart nylon netshirt, de homobars van Milwaukee afgestruind en op zijn minst vijftien jongens mee naar huis genomen onder voorwendsel van een seksueel afspraakje, waarna zij werden vermoord. Op de lijken bevredigde hij zich of had er oraal of anaal seks mee en zaagde ze vervolgens aan moten.³⁴ Een hoofd had hij in de ijskast, gestopt en een hart lag in het vriesvak. De schedels bewaarde hij, en de handen en penissen stopte hij in potten en flessen op sterk water. De overblijfsels werden in zuur werd opgelost en door de wc gespoeld. Onderzoek wees uit dat hij ook lichaamsdelen van zijn slachtoffers had opgegeten. Sommige jongens, die niet op zijn avances ingingen, bood hij honderd dollar, alleen om te praten en dus geen seks. Dahmer gebruikte iedere denkbare truc om de jongens, die hij wilde doden en verorberen in handen te krijgen. Wie bij hem in huis was kreeg al snel een Irish coffee met verpulverde slaapmiddelen erin opgelost en raakte buiten westen,

34 Newsweek, 3 februari 1992.

[p. 35]

zodat hij met zijn slachtoffers kon doen wat hij wilde. Newsweek illustreerde de reportage met een aantal foto's van Jeffrey's slachtoffers. Onvoorstelbaar! De advocaat van de jongen, Gerald Boyle, zal aanvoeren dat hij krankzinnig is. Ik weet niet hoe het brein van die Jeffrey Dahmer hoe dan ook kan functioneren! Wat is er in hemelsnaam gebeurd dat hij een seriemoordenaar werd?

Peter schreef me een briefje. Ik had hem gezegd dat de romantiek steeds minder wordt naarmate je ouder wordt. Blijkbaar heeft hem dat nogal aangegrepen.

28 januari 1992

Ik heb Peter over het onderwerp romantiek geantwoord.³⁵

Pas nu is bekend geworden dat president Ronald Reagan reeds in 1982 geheime informaties doorspeelde naar Saddam Hoessein in Irak. De vs hebben ook wapens aan Bagdad geleverd om Irak te helpen in de oorlog tegen Iran. Anderzijds hebben The New York Times en andere media eerder gemeld dat Reagan aan Israël toestemming heeft gegeven om in het geheim schepen met voor miljarden dollars aan wapentuig en onderdelen in het opperste geheim naar Iran te verschepen. Dus Washington aarzelde geen moment beide zijden van wapens te voorzien aan de hand van de misdadige redenering, laat ze elkaar maar afslachten, opgeruimd staat netjes.

The New York Times meldde dat de cia als gewoonlijk noch de Senaat, noch het Huis van Afgevaardigden of de betrokken congrescommissies voor de inlichtingendiensten over de geheime leveranties aan Irak had ingelicht. Bovendien zou cia-directeur William Casey in het geheim in Bagdad gesproken hebben met een halfbroer van Saddam. Wat is de reden dat steeds weer vrienden van de vs aanvankelijk met Washington samenwerken om later in aartsvijanden van de vs en de cia te veranderen? Saddam is hier een klinkend voorbeeld van.

Het is duidelijk dat De Klerk tegen extreemrechts gaat optreden. Eugène Terre'Blanche hield gisteravond een uitstekend verhaal op televisie en wil ‘partitie’, een opdeling dus in plaats van een eenheidsstaat. Afrikaners willen ook recht op zelfbeschikking uitoefenen. Als ik in hun schoenen stond, zou ik misschien wel hetzelfde eisen. Het kan immers niet anders dan dat wanneer de zwarte meerderheid de eerste wereldeconomie van dit land eenmaal in handen krijgt, Zuid-Afrika binnen de kortste keren in een economische ruïne zal veranderen. Wan-

35 Zie bijlage 9.

[p. 36]

neer Mulder van de Conservatieve Partij zegt dat De Klerk niet meer namens de Afrikaners spreekt, ben ik dit met hem eens.

De Klerk is al heel lang verkeerd bezig, net als Gorbatsjov in de ussr. Hij schuift alles weg, wat misschien op het eerste oog nobel en democratisch (ook zo'n verkeerd woord) mag lijken, maar wait until the chickens come home to roost.

Toen ik thuiskwam liep Peter op straat naar zijn poes te zoeken. Hij vermoedde dat toen de antiquair naar de secretaire van mam kwam kijken, het beest ontsnapt was. Ik zei: ‘Nee, Peet, hij zit in jullie linnenkast.’ We spoedden ons naar boven en poes zat waar ik haar had ‘gezien’.

Robert McNamara verscheen bij Larry King na een bezoek aan Havana. Hij zei dat Fidel Castro in 1962 over 46 raketten en 9 tactische nucleaire atoomkoppen beschikte, die hij zou hebben kunnen afschieten zonder toestemming aan Moskou te vragen. jfk bracht 140.000 soldaten in gereedheid om indien nodig Cuba binnen te vallen, maar Nikita Chroetsjov had op het nippertje een stap terug gedaan. We weten iets meer, maar de werkelijke geschiedenis van wat tussen 1961-1963 met betrekking tot Cuba gebeurde, zal pas de volgende eeuw duidelijk worden. McNamara noemde dat de film jfk slechts speculaties toonde, en dat er bovendien geen sprake was geweest van een samenzwering. Willen ze het niet zien? Kunnen ze het niet aan? Voor deze types blijft Oswald de gek die jfk vermoordde. Wat Augustinus noemde, geloven is voor waar aannemen wat niet is te bewijzen. Of anders gezegd, het bewijs van een samenzwering is allang geleverd door de beelden van de Zapruder-film, welke aantoonden dat de president van twee kanten werd beschoten. Zij die vasthouden aan Oswald als enige moordenaar, zijn bedriegers of dwazen.

29 januari 1992

Er lag weer een briefje van Peter, waarop ik hem meteen geantwoord heb.³⁶ Peter is nu 47 en nadert mid-life, wat voor ie-

36 Zie bijlage 10.

[p. 37]

dereen een gevarenzone is. Ik moet hem nog meer tot steun zijn.

Daan Dijksman schrijft dat de PvdA zou overwegen om Felix Rottenberg tot partijvoorzitter te benoemen. Dat laat toch zien wat een nonsenspartij dat is geworden. Zij zijn er voornamelijk voor verantwoordelijk dat Johannesburg vanmorgen vol hangt met oranje Citizen posters dat Lubbers definitief van zijn visite aan Pretoria afziet. Allemaal karakterloze politici bij elkaar.

Hetzelfde geldt voor De Klerk, die bij voorbaat al een zwakkeling en een bullshitter is en zich slechts stoer en vastberaden voordoet. Hij laat zien hoe flink hij is door met Gestapomethoden de rechtse awb-leiders, onder wie Terre'Blanche, om 04.00 uur vanmorgen van hun bed te lichten. Andries Treurnicht van de cp begint nu hardop te denken in de richting van een gemenebest van Zuid-Afrikaanse staten en misschien is dit ook wel beter, want ik zie de Zoeloes zich nimmer werkelijk onderwerpen aan de Xhosa. Ik ben steeds meer overtuigd dat een gemenebest van staten de enige houdbare oplossing is als je Zuid-Afrika bij elkaar wil houden,. Het is onmogelijk om zwarten te laten regeren wanneer een land, zoals Botile onderstreept, misschien maar 200.000 zwarten telt die begrijpen wat democratie is.

Terre'Blanche schreeuwt nu natuurlijk dat De Klerk weg moet. ‘To sit at a table with communists [wo: zoals hij het anc en aanhang beschouwt] is like associating with the devil himself.’ Treurnicht noemt de codesa-conferentie een politieke toren van Babel. Het blijft ook een belangrijk punt dat de Inkatha Freedom Party (de Zoeloes) de declaration of intent van dat conclaaf niet hebben ondertekend.

George Bush wordt steeds gekker. Hij heeft in de State of the Union gezegd dat ‘it is in my heart to increase what is the good of the nation’ en hij zal vechten ‘for limiting the economic crisis as fiercely as he fought Saddam Hussein,’ Alsof een dergelijke vergelijking zou opgaan. Voor Bush dus blijkbaar wel.

Ik had nu in Mokum kunnen zitten. Maar Paul Boos houdt het appartement bezet. Ik heb Eduard niet meer gebeld, wat niet eerlijk is. Maar ik ben niet van plan om te laten merken hoe verrast ik was, en hoe ik ervan walgde dat ik wel maandag kon komen, maar dat de flat dinsdag voor Paul was. Ik neem Ed niets kwalijk, ik heb geen ‘rechten’, maar ik ben blij dat ik niet met Paul in een strijd verstrikt ben geraakt om de aandacht van Ed. Hans Lonis belde toevallig en dus vroeg ik hem Ed te melden dat ik nog in Johannesburg ben.

[p. 38]

Ik ging om 21.30 uur een stukje wandelen. Iedereen is op straat, allemaal op de versiertour. Twee jongens van rond de achttien zeiden dat ze de hele nacht bij me zouden slapen voor 70 rand per persoon. Het probleem als je grijze haren hebt: die jongens ruiken geld, maar ik zit in de bijstand.

Peter ging uit. Ik was vergeten dat hij had gezegd dat hij zou gaan zingen bij Club 58 - ik had eraan moeten denken. Hij had zijn gezicht opgemaakt, een pruik, zo probeerde hij eruit te zien als 37 in plaats van 47. Ik kon eigenlijk wel huilen. Ik kan er niets aan doen.

30 januari 1992

The Citizen komt met een commentaar, poor show, over het afzeggen van het bezoek van Lubbers & co. aan Zuid-Afrika, die helemaal in de roos is. Ik stuur het hem toe.³⁷ De krant benadrukt dat het anc nog steeds geen deel uitmaakt van de regering, ook al gedraagt het zich wel zo. Het schijnt dat Mandela naar Van den Broek heeft getelefoneerd om niet te komen. Nederland is geen bananenrepubliek, meent de krant, en kan dus heel goed zelf bepalen wat het wil doen zonder de bemoeienis van een ‘bevrijdingsorganisatie’. De afzegging is een vernedering voor De Klerk, stelt The Citizen. Dat ben ik helemaal met hen eens. Die vernedering zou bovendien onnodig zijn geweest wanneer de diplomatie had nagedacht over deze reis alvorens ze werd aangekondigd. Wat denkt Lubbers werkelijk als hij zo'n brief van mij ontvangt? Hij moet wel met een bek vol tanden zitten, want hij heeft nog nooit geantwoord.

Ik kreeg een kaart van de dierbare Frits van Eeden. Altijd zijn geliefde paarden. Hij heeft weer een tentoonstelling in Melbourne, Florida.

Ik heb Romanov in Moskou een verslag gezonden van onze gesprekken op 25 april 1974.

Eveneens een razende aangetekende brief naar minister Van den Broek.³⁸

Larry King bespreekt de damesavonturen van gouverneur Bill Clinton en heeft de fameuze Cindy Adams, roddeljournaliste bij uitstek, uitgenodigd haar licht over een en ander te doen schijnen. King noemt haar ‘a

37 The Citizen, 30 januari 1992. Zie bijlage 11.

38 Zie bijlage 12.

[p. 39]

very respected columnist.’ Zij antwoordt ook nog met: ‘Thank you.’ Jammer dat cnn steeds meer naar geroddel afzakt. Ook het proces Jeffrey Dohmer komt uitvoerig aan bod. Ik heb een paar uur met Elfra gebrainstormd. Haar krant publiceerde het hoofdartikel lubbers.³⁹ Een uitstekende kans op het verbeteren van de betrekkingen is verbeurd, vindt Beeld. Nederland blijft het stamland voor vele Zuid-Afrikaners en daarom is het dus erg jammer. Tijdens het bezoek van De Klerk aan Den Haag waren ze als oude vrienden met elkaar omgegaan. Er zijn echter invloedrijke kringen in Den Haag, die het slechtste van de regering in Pretoria geloven en daarom een spaak in het wiel van Lubbers hebben gestoken, aldus deze Afrikaner krant.

Elfra gaf aan dat politici als Treurnicht, Marais en Boshoff dikwijls worden gesteund door irrationeel white trash. Deze situatie was aan het veranderen. Zij merkte aan zichzelf ook steeds meer dat zij feller en meer hardline was geworden, nu het zogenaamde nieuwe Zuid-Afrika zich duidelijker begon af te tekenen. ‘Yes, and in that respect it seems to me, that De Klerk did not move along,’ opperde ik.

Peter maakte erwtensoep en kwam bij mij televisie kijken. Altijd heerlijk om alleen met hem te zijn. Dan is hij een ander mens dan met Edwin.

39 Beeld, 30 januari 1992.

31 januari 1992

Egbert Kunst zendt een artikeltje uit het Algemeen Dagblad waarin de staf van Oliver Stone zich over mij zou hebben beklaagd.

[p. 40]

Ik heb Stone om informatie gevraagd, evenals hoofdredacteur Ron Abram, waarom dit nodig was. Oliver was trouwens op cnn en bepleitte dat de Dallas-dossiers niet in 2029 maar nu meteen beschikbaar zouden moeten komen,

Time wijdt opnieuw vier pagina's aan de vraag wie nou Kennedy vermoord heeft.⁴⁰ Miljoenen Amerikanen zijn al naar de film gaan kijken en 73 procent van hen denkt dat Dallas een complot was. Nu gelooft nog maar 11 procent dat Oswald in zijn uppie jfk vermoordde. Dit is een belangrijke vooruitgang. De film, die drie uur en acht minuten duurt, heeft reeds meer dan 45 miljoen dollar opgebracht. Toch slooft ook Time zich uit om aan te tonen dat jfk een horrorshow is, die in strijd met de werkelijkheid zou zijn.

De speciale rapporteur van de vn, Peter Kooijmans heeft in Genève gezegd dat in Indonesië het martelen van verdachten schering en inslag is. Portugal is momenteel voorzitter van de eeg en had deze verklaring nodig om Indonesië in verband met de situatie op Oost-Timor te laten veroordelen.

Time publiceert een rapport over hoe de kinderen van Suharto zich op een meer dan schandalige manier verrijken ten koste van de staatskas en dus de mensen.⁴¹ Tommy Suharto (29) staat bovenaan. Hij wordt bovendien regelmatig gesignaleerd op racecircuits. Ook Suharto's beruchte echtgenote Siti Hartina (mevrouw Tien Percen), wordt genoemd terwijl dochter Tutut (Siti Hardijanti Hastuti) misschien wel de kroon spant met haar handel en wandel. Het is een verhaal om misselijk van te worden. De kinderen van Bung Karno laten een heel ander plaatje zien. Trouwens, geen haar op Sukarno's hoofd zou eraan hebben gedacht zich met dit soort gigantische zwendelpraktijk in te laten, laat staan dat hij zijn kinderen tot dergelijke diepten zou hebben gebracht.

Ik heb vanmorgen de Nationale Ombudsman Van der Walt gebeld. Hij belde vanmiddag al terug. Hij heeft Buitenlandse Zaken om een rapport gevraagd. Ze hangen, want het is aantoonbaar dat ik door de politiek als een hond ben behandeld. Ook de Rautenbach-affaire blijft onacceptabel. Ik zal rechter Van der Walt daarover schrijven.

Even later belde Christo Landman die een paar keer vroeg hoe het met me ging. Ik zei prima en liet alle details achterwege. Dus Van der Walt is aan het onderzoeken en onmiddellijk wordt Christo weer op me afgestuurd. Hij gaat morgenavond naar jfk kijken. Hij vertrekt op 2 maart naar Berlijn. Ik had

40 Time, 3 februari 1992.

41 Idem.

[p. 41]

maanden geleden geschreven: ‘Ik wil je niet meer spreken omdat ik niet vrijuit kan spreken. Ik zie Buitenlandse Zaken nu als de vijand...’.

Ik zou Ed in Oman willen bellen, of hij goed is aangekomen. Hij zal wel meteen naar bed gaan.

1 februari 1992

In mei 1975 logeerde ik bij broer Theo en Nellie in Lugano. Bij het herlezen van wat ik in die dagen heb geschreven, komt alles terug als de dag van gisteren. Ik moest even ophouden toen mijn broer me zei dat ik eigenlijk beter bij zijn vrouw paste dan hij. ‘Jij en Nellie zouden een echte pasang zijn,’ had hij zelfs gezegd.⁴²

Eerder had ik hem een brief aan Aurelio Peccei laten lezen. ‘Je schrijft hem honderd procent de waarheid en dat is juist wat niet kan,’ was zijn commentaar, wat me zeer te denken gaf. Misschien heb ik in 1992 nog steeds datzelfde probleem. Ik schrijf Lubbers mijn menig naar de letter. Ik zal me nooit verlagen tot spelletjes. Wat komt er van een wereld vol van leugens en bedrog terecht, waarbij iedereen elkaar verlakt?

Bacchus et Ariane van Albert Roussel (1869-1937) is verbazingwekkende muziek.

Mandela heeft zich op het World Economie Forum in Davos enigszins belachelijk gemaakt. Hij bepleitte het handhaven van sancties tegen zijn land met de opmerking: ‘I am 73 and I still do not have a vote in my own country.’

Ed belde net: ‘Jammer dat je er niet was...’.

‘Ik voel er niet zoveel voor om 1e en 2e viool te spelen.’

‘Ik dacht dat jij een alt was,’ zei hij nota bene.

Hij zei dat Paul vrijdag vertrokken was. Ik kon zijn huis gebruiken, onder de voorwaarde dat ik Brigitta, de poetsvrouw, zou bellen. Ik smolt voor de zoveelste keer.

42 Pasang: Maleis voor paar, koppel.

2 februari 1992

Ruslan Abdulgani, eens Sukarno's minister van Buitenlandse Zaken, stuurde me een bedankbriefje en een kopie van de kerstkaart die hij mij stuurde. Heb hem meteen uitvoerig geantwoord.

Wanneer ik echt wil nadenken, zoals over een uitspraak van Schopenhauer nu, dan moet er even geen muziek aanstaan. Ik bereikte de laatste dag bij Theo in Lugano in 1975 en werd weer zeer emotioneel. Hij stak voor mijn 50ste verjaardag vijf-

[p. 42]

tig kaarsen aan. Theo is overleden en zijn stem klinkt via mijn dagboek, als een stem uit het graf.

Eindelijk een dagje met Peter doorgebracht. Ton en Ria Rebel kwamen koffie drinken en namen ons mee naar hun heerlijke huis in Sandton. Peter nam een duik in het zwembad. Hij is nu ongeveer op dezelfde leeftijd gekomen als ik was, toen ik hem in 1967 ontmoette.

Nadat De Klerk vier minuten sprak in Davos, oogstte hij een daverend applaus. Daarop beklom Nelson Mandela ongevraagd het podium en beklaagde zich dat De Klerk zoveel meer spreektijd had gekregen dan hij. De voorzitter wees hem terecht en zei dat hij tijdens de vorige conferentie 15 minuten had mogen spreken maar er 47 nam. Mandela keek sip en droop af.

Redacteuren van Time beseffen het niet meer wanneer zij iets doen wat absoluut niet kan. Op de omslag van het blad van 3 februari 1992 staat het gezicht van Saddam op een schietschijf met de roos precies op zijn linkeroog. Het zijn de Amerikanen die bezig zijn deze wereld in een smerige jungle te veranderen.

3 februari 1992

Het hoofd van de Inlichtingen Dienst Buitenland (idb) drs. K.M. Meulmeester heeft in nrc Handelsblad ontkend dat het waar zou zijn wat zijn eigen personeelsleden zeggen, namelijk dat er fraude wordt gepleegd en dat de idb afluisterpraktijken hanteert.⁴³ De man liegt natuurlijk of het gedrukt staat. Waar ik eigenlijk nooit aan denk, is dat behalve de bvd, die idb-idioten ook al jarenlang achter mijn reet aan hebben gezeten. Ik heb die mijnheer maar eens geschreven dat ik ook hem de oorlog verklaar.⁴⁴ Theo zou het zeker niet eens zijn geweest met mijn tekst. Ik heb Vermeer en Jurgens geschreven dat we aan de idb ook moeten beginnen.

The Star herinnert vandaag in een hoofdartikel eraan dat de rechtervleugel in dit land een disparate collectie van krachten is variërend van neofascistische malloten tot naar de kerk gaande conservatieven.⁴⁵ In 1989 won de cp tenslotte dertig procent van de blanke stemmen. De Klerk, die een referendum voorstelt over een nieuw Zuid-Afrika en het hervormingsplan dat hij 2 februari 1990 op tafel legde - waar Mandela natuurlijk weer tegen is - zal dus ondanks een nog altijd krachtig rechts

43 NRC Handelsblad, 25 januari 1992.

44 Zie bijlage 13.

45 The Star, 3 februari 1992.

[p. 43]

blok de confrontatie wel winnen. The Star blijft rechts echter nog steeds als een dreiging zien. Ook journalist Alister Sparks schreef dezer dagen in hetzelfde blad dat ‘the question remains, whether black and white and all ethnic in-betweens can meld into one nation.’

In Parijs is de unesco Houphouet-Boigny Peace Prize gezamenlijk uitgereikt aan president De Klerk en Nelson Mandela. Uitgerekend een basterd als Henry Kissinger is weer eens van stal gehaald om de plechtigheid te verrichten. Ook zo typerend: Kissinger omhelsde Mandela en gaf De Klerk een hand. Maar Peter Fabricius melddde in The Star dat een en ander aantoonde dat De Klerk en Mandela geleidelijk blijk geven van meer samenwerking.⁴⁶

Ton Rebel (directeur van een loodgietersbedrijf dat hij hier in de jaren 50 vestigde) vindt het ‘absolute waanzin’ dat ik nog altijd op mijn dagelijkse rondje door Hillbrow en Berea fiets. Het is misschien vreemd, maar ik voel daarbij absoluut geen gevaar, van niemand. De Rebels zijn zelfs al bezig een huis in België te bouwen, wat ook Peter aan het denken heeft gezet. Hij ziet nu in dat we op den duur weg zullen moeten.

46 The Star, 4 februari 1992.

4 februari 1992

Ik heb Wim Klinkenberg geschreven of ik de tekst van het communiqué misschien mag hebben dat de nvj in mijn zaak tegen de Staat zou uitgeven.⁴⁷

The Citizen heeft gelijk. In Davos zaten De Klerk, Mandela and Mangosuthu Buthelezi broederlijk naast elkaar. Het blad herinnert eraan dat de Zoeloes zich niet door de np en het anc schaakmat zullen laten zetten, terwijl ook rekening zal moeten worden gehouden met de misschien 30 procent conservatieven in Zuid-Afrika. De Klerk staat absoluut voor een duivelse taak. Bovendien, het anc blijft nauw verbonden met de nog altijd krachtige communistische partij.

Lakeman heeft mijn manuscript over de codetelegrammen met een smoesje afgewezen. Vermeer heeft het doorgestuurd naar In den Knipscheer. Ik vind het onbegrijpelijk dat hij er niet even inhoudelijk op reageert.

47 Zie bijlage 14.

5 februari 1992

Het bewerken van de dagboeken vereist veel energie. Begon deze week aan deel 19 en ben al op pagina 63.

De Chase Manhattan Bank stuurt een briefje dat het geld dat

[p. 44]

Oliver overmaakte per abuis werd gestort op een rekening die ik had opgezegd.⁴⁸

Newsweek publiceert een reportage, decoding bush, wat een zeer misleidende titel is.⁴⁹ ‘I pride myself that I am a prudent man,’ sprak de president in zijn State of the Union. ‘I believe that patience is a virtue, but I understand that politics is, for some, a game - and that sometimes the game is to stop all progress and then decry the lack of improvement. And you know, when principle is at stake, I relish a good fair fight.’ Of een andere passage: ‘Let me tell you right from the start and right from the heart. I know we are in hard times, but I know something else: this will not stand. None of this will happen with a snap of the fingers - but it will happen. And the test of a plan isn't whether it's called new or dazzling. The American people aren't impressed by gimmicks: they are smarter on this score than all of us in this room. The only test of the plan is: is it sound and will it work?’ Gewoon geklets in de ruimte waar niemand wat mee kan, maar dat is de huidige president ten voeten uit.

Wat Newsweek er allemaal omheen kletst is alleen maar een politieke analyse. De aanhef van het artikel suggereerde de psychoanalytische benadering, waarbij je dus aan het decoderen van onzin in hoofden, hier dan van Bush, denkt. Niets daarvan. Trouwens, journalisten nemen zich meestal niet de moeite uit te zoeken hoe hun eigen hoofden mogelijk in elkaar zitten, dus het ontrafelen van het verwarde brein van Bush is niet te verwachten.

48 Zie bijlage 15.

49 Newsweek, 10 februari 1992.

6 februari 1992

Heb Oliver Stone geschreven en heb een passage uit een brief van Oswalds vriend George de Mohrenschildt aan mij ingesloten.⁵⁰

Elisabeth ii zit veertig jaar op de troon. Sunday Star publiceert een reportage: four decades on an increasingly resented throne. Ik heb Beatrix klip en klaar⁵¹ - wat Theo dus niet in orde zou

50 Zie bijlage 16.

51 Zie bijlage 17.

[p. 45]

hebben gevonden - geschreven dat haar geheid vroeg of laat hetzelfde te wachten staat. Mijn oude in 1980 tot haar gerichte dictum dat ze beter zelf kan opkrassen dan te worden weggestuurd, gaat nog steeds op.

Ik moet mijn bureau veilen. Peter zal hetzelfde doen met het bureau van mam. Dinsdag worden de meubelstukken opgehaald. Het is vreemd, maar het roept net zo weinig emoties op als het verlaten van Amerbos. Ik houd de vleugel zo lang mogelijk, maar eigenlijk heb ik daar ook al afscheid van genomen.

Larry King is bij de bijzit van jfk thuis op bezoek gegaan. Deze Judith Exner (58) vertelt een absoluut onthutsend verhaal aan cnn. Om die reden heb ik Oliver twee jaar geleden vergeefs onder zijn neus gewreven, geen jfk-film te maken zonder haar rol te onderzoeken. Niet geluisterd. De dame is ernstig ziek en schijnt schoon schip te willen maken. In 1975 heeft zij het ware verhaal niet aan de commissie van Senator Frank Church durven vertellen, omdat maffiabaas Sam Giancana vlak voordat hij moest getuigen was vermoord. Ook wilde ze nu meer zeggen omdat zij inzage had gehad in fbi-documenten. Frank Sinatra had haar in 1960 aan jfk tijdens zijn verkiezingscampagne voorgesteld. Het was liefde op het eerste gezicht geweest. Judith heeft seks met hem gehad, reeds voor hij president werd. Daarna sprak hij haar bijna dagelijks aan de telefoon.

Larry vroeg onbeschaamd of ze ‘ardent romantic lovers’ waren geweest. ‘It was very intense, yes,’ antwoordde de jfk-bijzit. Ze hadden tweemaal over de sta-in-de-weg Jacqueline Kennedy gesproken. Hij zou, als hij de verkiezing van Nixon had verloren, van Jackie zijn gescheiden. Hij gedroeg zich jaloers en bezitterig tegenover deze Judith en als hij haar niet direct kon vinden, belde hij zenuwachtig naar haar moeder. Hij wilde dat zij naar Washington verhuisde en geleidelijk aan kregen ze vaker ruzie. Tenslotte werd het president Kennedy allemaal teveel en te gecompliceerd. Ze vindt de Kennedy's arrogant, ze vinden zich boven de wet staan.

‘He took tremendous chances,’ vertelde Judith, ‘not just with me.’ De aap kwam uit de mouw dat Sinatra haar eveneens bij Sam Giancana had geintroduceerd. Kennedy zou haar geld hebben meegegeven om aan de maffiabaas te geven opdat hij zou meehelpen bij de presidentsverkiezing. In West-Virgina bijvoorbeeld, zou de maffia de doorslag hebben gegeven om die staat voor jfk te winnen. Tussen 1960 en 1963 had zij een doorlopende affaire met de president gehad. Hij was ervan op de hoogte dat vanuit de vs pogingen werden ondernomen Fi-

[p. 46]

del Castro voor zijn raap te schieten. De cia had de maffia ingeschakeld bij de moordpoging op Castro. De president zelf gebruikte nooit het woord assasination, maar noemde het elimination. Dat maakt nogal verschil. Zij had inderdaad brieven van jfk voor de maffiabazen in Chicago meegenomen en zei er trots op te zijn geweest, iets wat hij belangrijk vond voor hem te hebben kunnen doen. Ze had er nooit over gedacht om de brieven die jfk haar meegaf, te lezen. Dit laatste was vreemd, want in de urenlange interviews die zij met mijn vrienden Bill Bast en Paul Huson heeft gehad, vertelde zij die brieven wel degelijk te hebben gelezen, die handelden over het moordcomplot op Fidel.

Judith Exner zette Oliver Stone in het zonnetje en zei dat hij met zijn film het land een belangrijke dienst had bewezen, maar dat ze niet geloofde in zijn aanpak.

Mijn claim tegen de filmer Jans Rautenbach wordt nog steeds bekeken door de Zuid-Afrikaanse Raad van Toezicht van de Journalistiek. Ik heb voorzitter oud-rechter Van der Walt hierover opnieuw benaderd.⁵²

Dagelijks zie ik, waar ik ook ga, ontwapenend aardige charmante zwarte jongens. Dat staat vast. Maar als onderdeel van de kudde begin ik me er soms op te betrappen te worden beïnvloed door de hier heersende apartheidsmanie dat ze losers zijn waar je je beter niet mee kunt inlaten.

Peter en een kennis, Michael, kwamen eten. Peter rookt als een schoorsteen. Ik heb in dit opzicht geen invloed meer op hem. Daarbij wijzen de wallen onder zijn ogen op steeds meer alcoholconsumptie. Michael is zeer beleefd en ook wel aardig, maar een vreselijke queen. Ik begrijp wel dat Peter hem aardig vindt, maar hij blijft een jongen van de videoshop, een leeghoofd. Jammer, maar typisch Zuid-Afrikaans.

52 Zie bijlage 18.

7 februari 1992

Peter wilde praten. Hij was ongerust omdat hij voor het eerst in vijftien jaar onveilige seks heeft gehad. Hij had Michael open en bloot geneukt. Hij bleef maar zeggen dat het nog erger was als hij zelf geneukt zou zijn. Ja, maar wat is dat voor een redenering? Dat zei ik hem ook. Ik voelde me verpletterd door de leegte en doelloosheid van Peters leven. Eindelijk bood het me de gelegenheid uiting te geven aan mijn zorgen om zijn uitzichtloze en doelloze leven hier in Zuid-Afrika en ik plantte het idee verder in zijn hoofd om hier binnen niet al te lange tijd

[p. 47]

weg te gaan. Hij ging nu slapen, en die jongen is er ook nog. Arme Peter. Hij kwam hier naartoe om bevestiging te zoeken dat hij veilig is, maar wat er gebeurd is zal zijn angst alleen maar verhogen. Ik maak me er heel erg zorgen over, maar hij zal wel door het oog van de naald zijn gekropen. Maar wie ben ik om dat zeker te weten? Zo gebeurt er iedere dag weer wat anders, maar het meeste is droevig.

Later op mijn dagelijkse fietstocht heb ik er nog verder over nagedacht. Ik ben ontzettend met Peter bezig, ben er door van slag en voel me uitgeput. Anders heb ik om 10.30 uur al drie of vier dagboekpagina's uitgetypt, nu maar een halve.

Zuid-Afrika is misschien wel het moeilijkste land waar ik ooit was om te doorgronden en werkelijk te begrijpen. Nu verjagen zwarte kinderen hun blanke onderwijzers uit de scholen. Een 46-jarige man werd op de snelweg naar Potchefstroom door een andere auto gedwongen om te stoppen. Vijf gewapende mannen vroegen eerst om geld. Toen zij dat niet vonden, brachten zij de automobilist een aantal steekwonden toe, lieten hem langs de kant van de weg achter en vertrokken in zijn auto. Dit gebeurt dag in dag uit in heel Zuid-Afrika, wat een gigantisch groot land is en waar, toen ik in 1986 arriveerde, nog vrijwel overal orde en rust heerste. In 1992 is Zuid-Afrika op alle niveaus uit het lood geslagen. Er leven hier miljoenen minds naast en met elkaar, black minds, white minds, in between minds, en God only knows, how many fucked up minds, die een kakofonie teweegbrengen met onzichtbare vibraties, die we niet kunnen horen of waarnemen, maar die wel degelijk het Zuid-Afrikaans milieu vertroebelen en verzieken. Het veroorzaakt disharmonie, wangedrag, geweld, agressie en ontelbare doden.

Niels Viljoen wipte binnen. Wat mijn indrukken waren van de verslechterende situatie. ‘Jongen,’ zei ik, ‘wanneer iemand me zou vragen naar de toestand in Zuid-Afrika zou ik daar ten naaste bij geen passend antwoord op kunnen geven. Het wordt hier geleidelijk aan steeds meer een gekkenhuis.’

Het hele land gaat bidden om regen (er was al een dienst met Viljoen, Malau, Treurnicht etc.). Het is nota bene 1992!

Zonder enig gevoel ben ik bezig het prachtige bureau van mijn grootvader leeg te maken. Ik heb gezien hoe mijn vader daar vele jaren lang aan zijn Latijnse vertalingen van Justinianus en Gajus heeft geschreven. Mam heeft het me in 1969 voor mijn huis op Amerbos gegeven, dus ik heb er 22 jaar van genoten. Ik kwam bij het schrijven een notitie tegen dat Romanov me zei dat hij herhaaldelijk op Buitenlandse Zaken was ontboden,

[p. 48]

waar hij gewaarschuwd werd voor mij. Ik heb meteen Lubbers geschreven om mijn gal te spuwen.⁵³

53 Zie bijlage 19.

8 februari 1992

Zit te werken en luister naar cellomuziek en hoor mezelf mompelen ‘dank u mam’. Zij was het immers die vanaf mijn vijfde jaar de cellolessen heeft doorgezet. Van niets heb ik zo intens genoten in mijn leven als van muziek.

Pieter Lakeman belde toch nog even netjes dat hij met uitgeven was opgehouden. Korte pret.

Nu maken de zwarten bezwaar dat, als altijd, de springbok bij de komende Olympische Spelen als embleem gebruikt zou worden voor Zuid-Afrikaanse sporters. Alsof de springbok iets met apartheid te maken zou hebben. Het is een van de mooiste dieren uit de Zuid-Afrikaanse natuur. De idioten hebben besloten het dier niet als embleem te gebruiken. De Afrikaners lijken ook nu weer door de knieën te gaan voor het zwarte gespuis.

9 februari 1992

Heb augustus 1975 bereikt, pagina honderd van deel 19. Het moet af, maar het vereist zeer veel energie.

De regering Bush heeft Nelson Mandela een ernstige reprimande uitgedeeld over diens verdediging van zijn vriend Muammar Khadaffi.⁵⁴ Washington voegde eraan toe dat Mandela niet moet denken dat zijn speciale status zou beschermen bij soortgelijke pro-Libië verklaringen in de toekomst.

Heb bijna geen geld meer. Het is nu zo ver dat ik de mooiste antieke meubelen van mijn ouders moet veilen. Nog even en ik moet de vleugel ook verkopen.

Volgens David Breier en Esther Waugh naderen de regering en het anc overeenstemming over de samenstelling van een interim-bewind.⁵⁵ Het zou een godswonder zijn als na al het gedonder de installatie van een acceptabele regering voor iedereen werkelijkheid zou worden.

A. Knopf heeft in 399 pagina's het dagboek van de schrijver John Cheever uitgegeven.⁵⁶ Hij werd in 1912 geboren, begon in de jaren veertig een dagboek, toen hij dus 28 jaar was, en heeft dit tot zijn dood in 1982 bijgehouden. De oogst lijkt me erg mager. Het zou ongeveer een twintigste zijn van wat hij in

54 The Independent, 9 februari 1992.

55 The Star, 9 februari 1992.

56 Newsweek, 10 februari 1992.

[p. 49]

zijn dagboeken heeft opgetekend. De knipsels en correspondentie niet meegerekend, denk ik dat mijn Memoires misschien een tiende weergeven van de werkelijke aantekeningen. Ik weet het niet, maar ik zal uiteindelijk misschien met vijftientot twintigduizend pagina's eindigen. Dat is pas ècht een dagboek van een leven. Hoe anders met enige kans van slagen een beeld te kunnen schetsen van een tijdperk, of een betrouwbare indruk te krijgen van hoe de dagboekschrijver de man werd die hij was?

Als ik op televisie het einde van een liefdesrelatie zie, realiseer ik me hoe lang het geleden is dat ik zelf de pijn van een dergelijke fiasco hebt beleefd. Het hoort bij de kinderziekten van het leven, als mazelen en rode hond, waar we allemaal doorheen moeten. Heb je ze eenmaal overleefd, dan komen ze ook niet meer terug. Met dit verschil dat er geen serum bestaat tegen liefde op het eerste gezicht.

10 februari 1992

Hendrik is jarig. Hij is 69 jaar. Laat ik nu ook maar eens zakelijk zijn en hem niet bellen, want dat doet hij op 10 juni ook nooit.

Irak zegt dat George Bush geobsedeerd wordt door Saddam Hoessein, terwijl Bush in werkelijkheid zelf een der beruchtste ‘butchers’ in de wereld is. Irak wordt gebruikt om de aandacht van het Amerikaanse publiek af te leiden. Volgens Bagdad zou Bush er beter aan doen zich te concentreren op het aan de man brengen van Amerikaanse auto's in Japan.

Ik ontving vandaag weer een zending documenten van Buitenlandse Zaken.⁵⁷ Ik val weer van de ene verbazing in de andere. Ze gingen na 15 augustus 1962 gewoon onverminderd door. Het was een gerichte wraakactie. Ik heb Bot meteen geschreven dat ik nog steeds bewijs heb dat BuZa stukken weglaat, ondanks dat Van Velzen opnieuw beweert dat er geen stukken achtergehouden worden.⁵⁸

Sondaal was op zijn pik getrapt. In een gesprek met Jan Tromp had ik het over Sondaal als dat rund van de paspoortaffaire. Tromp zette dit op 19 december 1992 in de Volkskrant. Ik heb Sondaal meteen een brief terug gestuurd.⁵⁹

Het bureau van mijn grootvader staat in de gang om naar de veiling te gaan. Ik heb de grote lamp uit de slaapkamer aan Peter gegeven. Eigenlijk moet ik ze de eettafel en de zes oranje

57 Zie bijlage 20.

58 Zie bijlage 21.

59 Zie bijlage 22.

[p. 50]

stoelen ook maar vast geven. Ik geef niets meer om dit appartement. Na de wijze waarop ik in dit land ben behandeld, geef ik er niets meer om. Deze plek is nog altijd een paradijs, ook al ben ik het bureau en straks ook de vleugel kwijt.

Peter kwam eten en bracht de sla mee. Het ontbreekt Afrikaners aan finesse en hij acht ze ruw, zonder moraliteit en vooral niet te vertrouwen. Helaas is dit maar al te waar. Er was ook een kaart van zijn moeder en zus.

11 februari 1992

Peter was emotioneel over het bureau van mam. Ik herinner me hoe mama en pap zich altijd zorgen maakten over de erfenis. Maar wat betekenen deze dingen nu werkelijk als het gaat om overleven? Niets heeft nog betekenis als je geen geld hebt om van te leven, zelfs de grote piano niet. Ik ga snel een advertentie plaatsen voor de Yamaha. Ik heb zelfs niet meer gekeken naar de bureaus toen ze werden opgehaald. Het betekent niets meer. Pure beheersing van de mind. Ik zal Peter ook de eettafel met vijf stoelen geven. De zesde heb ik nodig voor aan mijn schrijftafel. Ik heb Peter een briefje met advies geschreven.⁶⁰

Intussen heeft Bush open en bloot de cia toestemming gegeven om geheime Irak en Saddam ondermijnende activiteiten te ontplooien. Ze vinden dit langzamerhand in Washington zo gewoon dat niemand meer merkt dat eigenlijk alle internationale rechtsregels door de vs met voeten worden getreden, alsof het de normaalste zaak van de wereld zou zijn. De rest van de mensheid zwijgt, waardoor het steeds acceptabeler schijnt te worden. Senator Sam Nunn acht het prima dat de oppositie tegen Saddam door de Amerikaanse staat openlijk wordt gefinancierd. Intussen babbelt de idioot Bush over een ‘Nieuwe Wereldorde’, waarmee hij natuurlijk een Amerikaanse wereldorde bedoelt. Vicepresident Dan Quayle heeft in Genève het toetreden van Irak, Iran en Cuba tot de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties bekritiseerd. Amerikaanse hoofden denken nu eenmaal dat de wereld en de vn van hen zijn.

60 Zie bijlage 23.

[p. 51]

12 februari 1992

Peter Veldman plaatste mijn jfk-verhaal, maar liet mijn belangrijkste argument achterwege.⁶¹ De enige manier om je punt te kunnen maken, is door je artikel te beschermen met copyright. Maar het is tenminste een beetje publiciteit in Zuid-Afrika.

Ik heb meteen ambassadeur Van Buuren geschreven, met het verzoek hier in Zuid-Afrika geen onzin over mij te gaan verspreiden, nu ik in The Star sta.⁶²

nrc Handelsblad noemt Lubbers de schuldige van het minidrama van het mislukken van het voorgenomen bezoek aan Pretoria.⁶³ Lubbers en Van den Broek zijn zelfs nog naar Davos gevlogen voor gesprekken met De Klerk en Mandela om de schade wat te beperken. Lubbers schijnt te hebben verzuimd om Kok en Brinkman in te lichten. Van den Broek had zich versproken, waardoor het plan te vroeg uitlekte. Toch ligt de voornaamste omissie bij Lubbers zelf, die de eigen kring te lang in het ongewisse liet.

Rob Meines schreef op een halve pagina dat de ster van Hans van den Broek er bleekjes bij zou staan.⁶⁴ De verhouding tussen de premier en de minister schijnt zeer bekoeld te zijn, omdat Buitenlandse Zaken van mening is dat het torentje zich teveel met het buitenlandse beleid bemoeit.

Heb Wim Klinkenberg nogmaals gevraagd waarom ik geen antwoord krijg vanuit de nvj.⁶⁵

61 Zie bijlage 24.

62 Zie bijlage 25.

63 NRC Handelsblad, 28 januari 1992.

64 Idem.

65 Zie bijlage 26.

13 februari 1992

Ik heb in Braamfontein weer enveloppen gevuld voor vier Kamerleden en Vermeer. Eigenlijk ben ik razend. Het kostte me weer 55 rand om alles te kopiëren en 67,50 rand om de boel naar Nederland te sturen. Ik word zo kwaad als ik denk aan die keurige meneren die zich als tuig gedroegen. Eigenlijk ben ik de keurigste van het stelletje.

Soweto is weer eens in een slagveld veranderd, waarbij zwarten elkaar onderling te lijf gingen met onder meer ak-47's.⁶⁶ Politie en militairen zijn erop uitgestuurd om pro-Xhosa en pro-Zoeloe aanhangers uit elkaar te houden. Ook in Natal is het hommeles geweest. Het is duidelijk dat de Inkatha Freedom Party van de Zoeloes zich op geen enkele manier door het door Xhosa gedomineerde anc schaakmat zal laten zetten.

66 The Citizen, 13 februari 1992.

[p. 52]

Bush heeft aangekondigd voor een tweede presidentiële ambtsperiode in aanmerking te willen komen.⁶⁷ Hij heeft al elf miljoen voor zijn herverkiezingscampagne bij elkaar geschooierd. Hij verklaarde: ‘We are in a tough fight. I don't seek unnecessary conflict but when principle is at stake, I fight to win. Together we will win, I am certain of that.’ Hij schijnt overtuigd dat Clinton en Gore geen schijn van kans hebben. Ze zullen in ieder geval met een aanzienlijk minder goed gevulde buidel de strijd aan moeten gaan.

Terwijl ik de advertenties voor muziekinstrumenten doorkeek zag ik advertenties voor massages. Ben voor de verandering eens ingegaan op zo'n advertentie. Een zekere Justin had een aantrekkelijke stem maar vroeg 195 rand plus 30 rand voor een taxi om naar Circle Court te komen. Ging tenslotte in zee met Rocco van Shelena's Place in Yeoville. Een gewone massage kostte 60 rand, 20 meer als hij zijn shirt uittrok en 80 rand meer voor een complete jerk off. Ik had maar 120 rand, wat veel geld is, maar het is zeker de moeite waard geweest. Hij trok me af alsof ik in het Taj Mahal Hotel in Bombay was.

67 Idem.

14 februari 1992

Het is warm en klef weer. Toen ik bij het krieken van de dag begon te werken, hoorde ik Peter naar bed gaan. Blijf erg bezorgd over hem, maar er is niet wat ik aan de situatie zou kunnen veranderen. Hij houdt echt ook van Edwin.

Na wat ik nu heb ontvangen aan bewijzen betreffende oudambassadeur Schiff heb ik, zij het tegen broer Theo's advies in, hem een woedende brief geschreven. Ik maakte hem in 1966 ook samen met Bung Karno mee en voel me dubbel belazerd omdat hij zich toen behoorlijk opstelde. Ik ben met zevenmijlslaarzen in zijn vriendelijkheden getrapt. Hij was net zo'n ploert als de rest van Buitenlandse Zaken.⁶⁸

Zouden zwarten niet uitstekend begrijpen dat dit land is geworden wat het is, een eerste wereld land met een voornamelijk derde wereld bevolking, dankzij de hersens en de creativiteit van de blanke minderheid? Wanneer zwarten, als in de meeste landen in dit continent dertig jaar geleden one man one vote zouden hebben gekregen, dan zou dit land nu in de goot liggen, zoals de meeste zwarte staten die veel te vroeg op eigen benen hebben moeten staan.

President Venetiaan van Suriname heeft een bezoek aan George Bush gebracht. Deze heeft toegezegd dat bij een nieuwe

68 Zie bijlage 27.

[p. 53]

coup in Paramaribo, de vs Suriname te hulp zullen komen.⁶⁹ Ook vroeg Venetiaan Bush' hulp om Nederland ervan te helpen overtuigen om economische steun niet afhankelijk te maken van het economische aanpassingsprogramma van Suriname. Venetiaan stelde bij Bush dat de stationering van een vredesleger van de Organisatie van Amerikaanse Staten (oas) niet nodig was. Hans van den Broek had immers militaire middelen in Suriname niet uitgesloten bij een nieuwe inbreuk op de democratie. Dit met steun van het kabinet Lubbers. De bovenkamers van deze heren, met Van den Broek voorop, zijn niet in orde.

Tegelijkertijd met het bericht uit Suriname, stond in dezelfde krant dat de Indonesische minister van Buitenlandse Zaken Alatas, zijn officiële bezoek aan Den Haag had afgezegd, na een incident op Oost-Timor dat ‘wellicht’ 180 mensen het leven zou hebben gekost.⁷⁰ Den Haag had hierom overleg over nieuwe ontwikkelingsprojecten meteen opgeschort. Een maand later maakten de heldere Haagse koppen dit weer ongedaan en men ging ervan uit dat Alatas hoe dan ook zou komen. Maar zo gaat dit dus niet. Ze leren het echt nooit.

Professor P.W. Klein is hoogleraar Algemene Geschiedenis in Leiden en voorzitter van het Nederlands Historisch Genootschap. Hij is bovendien voorzitter van de afdeling Letteren van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Een mond vol geleerdheid. En wat schrijft de man op 30 januari 1992 1992 in nrc Handelsblad? Hij vraagt de lezers of zij wel eens van de naam Paul Rijkens, oud-president-directeur van Unilever hebben gehoord. Deze historicus laat zorgvuldig de zeer intieme relatie met prins Bernhard veiligheidshalve - om geen gedonder in Den Haag te krijgen - weg.

Rijkens zou rechtstreeks van Churchill hebben gehoord dat Nederland op 10 mei 1940 zou worden aangevallen. Voor de oorlog onderhandelde hij succesvol met Hitler voor Unilever. Ook had hij uitstekende contacten in Amerikaanse regeringskringen. In Den Haag liep hij volgens Klein op tegen gladjakkers als De Quay, Oud en Luns. Klein probeerde driemaal een historisch verhaal over Rijkens te schrijven, maar heeft alles verscheurd. ‘Het werd een buitengewoon spannend verhaal,’ schreef hij ‘met sluipmoorden en spionage, rooie oortjes kortom.’ Er was teveel van de telefoon gebruikgemaakt, dus was Klein nooit te weten gekomen wat er precies is gebeurd. Rijkens publiceerde zijn fameuze memoires onder de titel Handel

69 NRC Handelsblad, 4 februari 1992.

70 Idem.

[p. 54]

en wandel.⁷¹ Een waardeloos verslagje, waarin wat hij over mij schreef van a tot z gelogen was. Wie zal de boef Rijkens ooit werkelijk blootleggen?

Merkwaardig, een klein pakket van Wouter arriveerde, op Valentijnsdag nota bene. Erin onder andere De Mediakrant. Ik erger me groen en geel aan het interview: de toon, de taal, de lullige presentatie, alles. Ik zat erop te wachten, maar als ik zoiets zie dan liever niet.⁷²

Peter moet drie series injecties hebben voor zijn arm en zijn rug, nadat hij weer ging fitnessen en waarschijnlijk veel te intensief heeft geoefend. Van mijn extraatje werd hij lid, en nu dit. Had ik maar niets gegeven, maar ik kon niet weten dat hij zijn lichaam te zwaar zou belasten.

In Champions liep ik tegen Erroll (25) aan, een Indiër uit Benoni. Hij stelde voor naar de toiletten te gaan, waarvan ik het bestaan zelfs niet wist. Hij gaf me een gigantische blow job en wilde dat het sperma op zijn harige bruine borst liep. Twee nummers in twee dagen.

71 Paul Rijkens, Handel en wandel, nagelaten gedenkschriften, 1888-1965, Ad. Donker, Rotterdam, 1965.

72 Zie bijlage 28.

15 februari 1992

Bereikte pagina 150 van deel 19.

De Saturday Star verkondigt op de voorpagina dat de vs hebben verboden dat het Zuid-Afrikaanse Armscor door gaat met overal ter wereld wapens te verkopen, en vooral ophoudt met raketten te maken.⁷³ Eigenlijk grappig dat de regering Bush zich een dergelijke boodschap aanmatigt.

De Haagse warhoofden zijn nu weer door de knieën gegaan voor Peking en zien af van het leveren van vier onderzeeboten aan Taiwan.

Ik blader in de tientallen telegrammen van Luns en van Van Roijen die alles in het werk te stelden om mij bijvoorbeeld van een plechtigheid in Washington rond prinses Beatrix weg te houden. Wanneer ik alles bij elkaar optel, ben ik natuurlijk door al deze overheidssabotage heen, vanaf de eerste dag dat ik me met Nieuw-Guinea ben gaan bezighouden, duizendmaal beschaafder opgetreden - en vooral patriottischer, overeenkomstig het landsbelang - dan alle Haagse bastards bij elkaar.

Edwin is terug uit Kaapstad. Peter is dan altijd een ander mens en agressief, ook tegen mij. Totaal onbegrijpelijk. Gaan ze naar Kaapstad verhuizen? Het zou me niet verwonderen.

73 Saturday Star, 15 februari 1992.

[p. 55]

Middernacht

Ik ben blij dat ik naar huis ben gegaan. Ik wist dat het in Champions niets zou worden (Eroll was er weer) en toen ik naar Skyline liep - wel honderd zwarte nichten, de meeste tieners - vertrok ik net zo snel als ik gekomen was. Zaterdagavond is echt scumgalore in Hillbrow, black scum, white scum, de heffe des volks. Over twee jaar zal deze wijk volledig door zwarten zijn overgenomen. Het zal onleefbaar worden. Nu maken de dames in oranje jassen nog steeds de straten schoon. Als een zwarte regering het overneemt zal er van deze plaats weinig overblijven.

Als een zwarte naar een blanke kijkt, dan moet hij zich bewust zijn dat de meeste Afrikaners in dit land hem als een fucking kaffir beschouwen. Wanneer een zwarte in de spiegel kijkt, ziet hij inderdaad ook in de meeste gevallen een kaffir. Daar kom je niet omheen.

16 februari 1992

Wat ik hier nog verzuimde te vermelden is dat het anc een volte face van formaat heeft gemaakt met de mededeling dat het bereid is - als het waar is - een meerpartijenstelsel ruiterlijk te aanvaarden. Dat brengt een oplossing over de hele linie een belangrijke stap dichterbij.

Ben al sinds 06.00 uur bezig met de ussr in 1975. Taaie hap, ook omdat ik reeds mijn boekje over de reizen in de Sovjet Unie schreef.⁷⁴

Rusland en de Oekraïne hebben diplomatieke betrekkingen geopend. Zou Gorbatsjov nu eindelijk inzien hoe hij een grootmacht om zeep heeft geholpen? De hele wereld wordt slachtoffer van de mans stommiteiten.

74 USSR 1976-1990, Uitgeverij In Den Toren, Baarn, 1976.

[p. 56]

Jan Sampiemon schrijft geen idee te hebben, waarom nrc Handelsblad niet op mijn persconferentie in Den Haag is verschenen. Slappe lullen, allemaal.⁷⁵

hp/De Tijd publiceerde mijn aanvullend artikel over de jfk-film.⁷⁶

Het ontvangstbewijs voor sommige van de meest betekenisvolle meubels van mijn ouders maakt me zeer, zeer triest.

75 Zie bijlage 29.

76 HP/De Tijd, 24 januari 1992.

17 februari 1992

Ik heb De Klerk nogmaals een dringend verzoek gestuurd te bemiddelen in mijn situatie in Zuid-Afrika. Ik heb ombudsman rechter P.J. van der Walt een kopie gestuurd. Hoe lang is hij al niet bezig? Het moet hier in Zuid-Afrika ook maar eens geregeld worden.

Alleen de Amerikaanse sensatiepers besteedt aandacht aan de doorlopende blunders van George Bush. Sprekend over werkeloosheid ontviel hem de zin: ‘If a frog had wings, he wouldn't hit his tail on the ground. Too hypothetical.’ Over zijn politieke tegenstanders zei hij: ‘I am sick and tired. I am, every single night hearing one of those carping, little liberal Democrats jumping all over my know-you-what!’ Over druggebruik deed hij de uitspraak: ‘Where we are hurting as a society is the 35 and older, kind of the addicted crowd is not shaking it.’

Eduard zit met de klm in het Intercontinental Hotel in Muscat. Hij schrijft me geregeld en ik laat zijn brieven nooit onbeantwoord.

The Citizen publiceert een hartverwarmend hoofdartikel, yanks again.⁷⁷ Het ochtendblad zegt voor de zoveelste keer te waarschuwen voor Amerika dat denkt hier de wet te kunnen voorschrijven. Washington schijnt er al in te zijn geslaagd een groot wapencontract met Saoedi-Arabië voor Armscor te hebben verpest.

Rond 23.15 uur belde Eroll, de Indische jongen. Hij was hier rond middernacht en vertrok om 01.45 uur na een nummer. Hij liet mij achter met liefdesbeetjes in mijn nek. Het is teveel seks. Eroll is veel te dik. Hij is leraar in Benoni en hij is lid van het Crisiscentrum van Hillbrow. Hij praat onophoudelijk en ik weet dat het nooit echt zal werken met deze jongen.

77 The Citizen, 17 februari 1992.

[p. 57]

18 februari 1992

Jeffrey Dahmer is veroordeeld tot 936 jaar gevangenisstraf voor de vele jongens die hij vermoordde.

Een landeigenaar vertelt op televisie dat gedeelten van zijn land door krakers zijn bezet. De overheid doet niets om de ongewenste bezoekers en gasten te verwijderen, dus voor de landeigenaar zat er niets anders op dan de ultrarechtse awb-milities om hulp te vragen en ze efficiënt buiten het terrein te zetten. De burgeroorlog in Joegoslavië bereikte nieuwe hoogten. cnn laat zien wat de gekken met de prachtig stad Dubrovnik aan het doen zijn. De puinhopen worden zonder pardon in de Adriatische Zee gedumpt. Volgens Greenpeace, mijn helden, zal ook de bacteriologische schade rampzalig zijn. De wereld is bezig gek te worden. Er is geen greintje hoop. Twee atoomonderzeeërs van Rusland en de vs zijn met elkaar in botsing gekomen in de Barentszzee. Ook dat nog.

19 februari 1992

De Conservatieven, de dp en nota bene het anc hebben gezamenlijk de plannen voor het toekomstige onderwijs van de np afgewezen. De np van De Klerk lijkt aan een acuut geval van groepsdenken te lijden. Die term is de prachtige vondst van Irving Janis.⁷⁸ Hij toonde aan dat het Witte Huis van jfk aan ‘group thinking’ leed. Dat wil zeggen, de president en zijn adviseurs bevonden zich in een vicieuze cirkel van raadgevers, bang om elkaar voor schut te zetten en vooral ook bang om jfk en zijn broer rechtstreeks tegen te spreken. De kliek om De Klerk heen heeft er schijn van elkaar aan te praten dat ze op de juiste lijn zitten, waarbij er geen enkel figuur is, met uitzondering van Pik Botha, die de kat de bel aan bindt.

Gisteravond belde ene Michiel Berkel. Hij werkte niet voor Esquire zei hij, maar is een half jaar in Zuid-Afrika. ‘Werk je voor de bvd,’ vroeg ik. Gelach. Maar hij wilde wel een interview met mij maken voor Esquire. Het lijkt me een uitstekend idee, maar ik wil me beschermen tegen shit als in de Mediakrant. Presentator Bishop interviewt in zijn talkshow generaal Johan van der Merwe, de hoogste politiegeneraal in Zuid-Afrika, een absolute lul. Ik herinner me de slappe hand die hij gaf toen ik hem ontmoette. Hoe is het mogelijk dat deze man op die post zit, op een zo cruciaal moment in de geschiedenis van het land. Het uitmoorden van blanke boeren gaat ook onverminderd door, terwijl de politie zich concentreert op de steden.

78 Irving Janis, Victims of Group Think: A Pschychological Study of Foreign-Policy Decisions ans Fiascoes, Houghton-Mifflin, Boston, 1973.

[p. 58]

Ik ben al bijna aan deel 20 toe. Ik begrijp heel goed wat een probleem het zal zijn al mijn Memoires uitgegeven te krijgen. Ik zal me echter niet laten ontmoedigen, omdat de huidige generaties, met uitzondering van Anton Constandse, niet begrijpen wat ik heb gedaan en gemaakt. Henk Hofland weet het ook precies, maar die is zo dom dat hij denkt door doodzwijgen mij uit de geschiedenis te kunnen wissen. Dat werkt nu inderdaad. Maar er komt een later en dan the tables will be turned. Mijn Memoires en mijn dagboek zijn uniek en waardevol en moeten bewaard blijven. Ik moet zeer goed beredeneren hoe een moord op mijn dagboeken kan worden voorkomen.

Ron Abram (nota bene hoofdredacteur) schreef dat hij zich ook geërgerd had aan het ‘onnozele gedateerde’ stukje van Gideon van Aartsen in het Algemeen Dagblad van 27 januari.

Heb masseur Rocco geschreven of ik een maandabonnement kon krijgen met twee massages voor 220 rand.

Maurice Carré belde me dat ik de uitslag van de verkiezingen in Potchefstroom in de gaten moest houden. ‘De revolutie begint vandaag,’ riep hij. Hij zou gelijk kunnen krijgen. Ik antwoordde dat ik hoopte dat rechts inderdaad zou winnen, want de np heeft ieder respect onder zwarten verloren.

Stone kreeg een Oscar-nominatie voor jfk. Onbegrijpelijk.

Britse wetenschappers hebben moleculen van hersens overgeplant van volwassen naar embryonale bijen.⁷⁹ Er zijn ook geheugengedeelten overgeplant, zoals informatie hoe terug te vliegen naar de korf van de donorbij. Negentig procent van de bijen met overgeplante informatie zag kans op eigen kracht de bijenkorf terug te vinden. Toch wel zeer wonderlijke ontdekkingen. Dit onderwerp kwam in een der laatste gesprekken ter sprake die ik met Philip Handler in het ziekenhuis in Boston voerde voor hij in 1981 overleed. Trouwens, zou het indertijd ook de Nederlandse ambassade zijn geweest die de uitgave van mijn boek met Handler torpedeerde?

79 The Star, 19 februari 1992.

20 februari 1992

Maurice kreeg gelijk. De Conservatieve Partij heeft met 2.140 stemmen in Potchefstroom - weliswaar een conservatief bolwerk - gewonnen. Ik was er blij om, want de nationalisten zijn shit, dat staat vast. De fw-boys zijn straatvechters, zoals Barend du Plessis gisteravond op televisie weer eens liet zien. En mijn eigen ervaringen met De Klerk en Pik Botha zijn ook alles behalve bemoedigend.

[p. 59]

Nelson Botile kwam anderhalf uur zijn hart luchten. Potchefstroom had volgens hem bewezen dat De Klerk op zijn retour was. ‘He is shit man,’ zei hij. Ik antwoordde dat De Klerk hervormingen had gestart, maar dat zijn constante geslijm met het anc door een meerderheid van blanken terecht als verraad werd gezien. Naar mijn mening zou Mandela juist nu gesprekken met Treurnicht moeten beginnen om met de conservatieven in het land een akkoord te sluiten, zoals de communisten in Moskou en Peking indertijd via Nixon openingen forceerden.

Botile zou 23 maart Mandela ontmoeten, maar beklaagde zich in hetzelfde schuitje als ik te zitten: ‘No-one gives me a job, I am too old now.’ Volgens hem duurde de codesa-onderhandelingen veel te lang. Steeds meer zwarten begonnen zich af te vragen wat Mandela nu eigenlijk voor hen had bereikt. De pac was veel principiëler, maar waren aan de andere kant te strijdlustig.

Er arriveerde een brief van Erik Jurgens.⁸⁰ Hij denkt dat ik mijn boekje in een maand schreef. Het was veertien dagen. Heb inmiddels al weer 220 pagina's van deel 19 geschreven.

De president van Suriname laat mij antwoorden dat mijn verzoek om betaling in behandeling is genomen. Ik heb direct geantwoord.⁸¹ Ik laat dat bedrag niet los.

Professor David Walsh van de Universiteit van Kaapstad en andere politieke waarnemers zijn zeer verrast over wat in Potchefstroom gebeurde. Een cp-overwinning werd verwacht, maar niet met zo'n klinkende meerderheid. Ook in codesa zal men rechts nu serieuzer moeten nemen. De Klerk heeft in paniek nu in allerijl voor eind maart al een referendum uitgeschreven. Ik denk dat de hele De Klerk-kliek dan wordt weggestemd. Blanken zullen reageren, nu of nooit. Hervormingen ja, maar geslijm met het anc nee. Het loopt hier met De Klerk nog sneller af dan het met Gorbatsjov afliep in de Sovjet Unie. Zwarten zullen beter af zijn wanneer ze met rechts tot een vergelijk komen, dan wanneer zij doorgaan op de De Klerk-Botha lijn.

Mijn Baarns Lyceum klasgenootje, Margot Goudriaan belde vanuit Pretoria. Zij dacht een gezellig praatje te kunnen maken. Een jaar geleden is zij met haar man hier in Hillbrow komen eten. Ze hebben mij nooit gevraagd bij hen te komen eten of hun boerderij te bezoeken. Ik was strijdvaardig en heb haar gezegd er geen zin in te hebben zoals Afrikaners te wor-

80 Zie bijlage 30.

81 Zie bijlage 31.

[p. 60]

den, en in kringetjes onzin te praten. Ook dat ik haar bij onze laatste ontmoeting dit maar niet had gezegd, maar dat ik het absoluut onaanvaardbaar en eigenlijk misdadig vond dat zij hun zwarte dienstbode op een weekeinde in Sun City - een van de duurste en meest luxueuze gok- en pleziermaakhotels in Zuid-Afrika - hadden getrakteerd. ‘Margot, ik gaf mijn werkster uit Purmerend 24 zilveren lepels van mijn grootmoeder nadat ze na tien jaar stopte met werken voor mij, maar ik zou haar nooit op een weekend in het Hilton Hotel trakteren.’

‘Ik ben het niet met je eens,’ zei ze. Maar ik blijf erbij: ik vind zoiets een vorm van kleinering, want waarom zou je arme zwarten confronteren met de waanzinnige luxe van een Sun Hotel?

Ik wenste haar een plezierige vakantie, ze vertrekken morgen, en dacht: dit is de laatste keer dat ik van jullie zal horen.

Toch vraag ik me af of De Klerk gelijk heeft als hij zegt dat ongeacht wat in Potchefstroom gebeurde, hij ervan uitgaat dat de blanken in de rest van het land zijn hervormingen steunen. Ik heb momenten dat ik er zeker van ben dat hij het niet haalt, maar dan besef ik ook weer dat Zuid-Afrika zeer onvoorspelbaar is. Bovendien zal de dp met de np mee stemmen. De Klerk lijkt zeer overtuigd een referendum te zullen winnen. Hij wil ermee zijn mandaat om te onderhandelen versterken. Er valt niet in te schatten wat het grote publiek zal doen.

21 februari 1992

De kranten zeggen allemaal wat anders. Helen Suzman zegt dat de blanke kiezers geen zelfmoord zullen plegen. Beeld vindt het maar een grote gok die De Klerk neemt. The Star idem dito en noemt het ‘a bold gamble.’ Maar het blad denkt dat De Klerk zal winnen. The Sowetan is van mening dat het beeld van De

[p. 61]

Klerk met deze whites only election zal veranderen. The Citizen noemt het besluit ‘eervol’ om een referendum uit te schrijven, alvorens De Klerk een nieuwe constitutionele toekomst voor het land gaat uitonderhandelen.

Van der Walt stuurde me een brief dat hij me niet kan helpen.⁸² Hoezo, niet onbehoorlijk behandeld? Dan zal ik het toch via de publiciteit moeten spelen.

Maurice Carré was vanmorgen minder zeker van wat er nu in het land zal gebeuren. De bestaande tegenstellingen zijn door De Klerk nu op scherp gezet en ook ik voorzie de meest vreselijke consequenties. Het tot dusverre onderdrukte gif zal nu boven komen drijven. Het wordt nu een straatgevecht in het kwadraat.

Wat kan muziek aangrijpend zijn. Vanwege gitaarmuziek dat ergens vandaan klonk, kreeg ik herinneringen aan het Alhambra.⁸³ Lag vervolgens te piekeren over Peter, maar ook over mijn ouders en Theo. Ik lag vooral te malen over hoe het met Peter zal gaan als ik er niet meer ben. Ik ben ook bezorgd over zijn nek. Hij ging om 23.00 uur de hort op met Edwin. Ik zag hem vanuit mijn appartement lopen met zijn blonde kop. Kon wel huilen.

Ik ga Eduard schrijven.

82 Zie bijlage 32.

83 Zie ook Memoires 1967-1968.

22 februari 1992

Een nacht vol nachtmerries.

Het Azanian People's Liberation Army heeft weer eens drie politiemannen vermoord.⁸⁴ Je hoeft niet te denken dat De Klerk leiders van die terreurbende van hun bed zal laten lichten, zoals hij dit deed met de awb'ers. Daar heeft hij het lef niet voor. De np heeft naast de blanken ook de Zoeloes verraden.

Maurice Carré belde dat hij inmiddels overtuigd was dat De Klerk het referendum gaat winnen. Als een geboren en getogen Afrikaner als Maurice steeds van mening verandert, hoe kan ik als buitenstaander er dan een touw aan vastknopen?

Gates van de cia gaat de Kennedy-zaak heropenen. Stone denkt nu dat hij de oorlog gewonnen heeft. Dat heeft hij niet. Hij heeft een slag gewonnen, want hij heeft maar een deel van het verhaal bekend gemaakt. Op deze manier zal hij er alleen maar in geslaagd zijn voor de cia nieuwe dwaalsporen te creëren, waardoor de aandacht niet langer is gevestigd op het wer-

84 The Star, 22 februari 1992.

[p. 62]

kelijke verhaal. Een open brief aan Stone schrijven voor in de hp? Waarom niet? Ik zal er vandaag over nadenken.

Heerlijk gefietst met een strijkkwartet van Ravel op de walkman in de warme februari-zon. Dat wordt in Amsterdam anders, maar wat je hebt gehad, heb je gehad.

Het afgelopen jaar hebben 25 Zuid-Afrikaanse soldaten en 17 leden van de Permanent Force zelfmoord gepleegd.⁸⁵ Hoe is het in godsnaam mogelijk? Daarnaast hadden volgens luitenant-generaal Bob Rogers nog een 292 militairen en 83 leden van de Permanent Defence Force een poging tot zelfmoord gedaan. Deze cijfers zeggen toch alles van het drama dat zich bezig is te voltrekken in dit land. Dat is de wereld, die deze jonge mensen van hun ouders krijgen voorgeschoteld.

85 The Star, 22 februari 1992.

23 februari 1992

Newsweek publiceert een reportage over de oorsprong van homoseksualiteit: is this child gay?⁸⁶ Het gaat weer over het aloude thema of men als homo wordt geboren, of dat het is aangeleerd. Het artikel begint met een Amerikaan die tot zijn 28ste een praktiserende hetero was, totdat zijn identieke tweelingbroer hem toevertrouwde een nicht te zijn. Hij besloot het dus ook eens op seks met een man te laten uitkomen en ‘the bells went off, for the first time. Those homosexual encounters were more fulfilling.’ Hij werd dus ook nicht.

Ik was in 1950 weliswaar niet een praktiserende hetero, maar zag mezelf wel zo. Op Nijenrode was mijn homoseksualiteit nog sluimerende, een non-optie. Op Yale (1948-1950) vielen me aantrekkelijke jongens wel op, maar mijn drie beste vrienden, Freddy, Erling en Tony waren pur sang hetero's. Bovendien was ik min of meer verloofd met de Air France stewardess Micheline Vernier. Met uitzondering van enkele ‘bijna seks’-ervaringen met medestudenten op Yale, zou de ontmoeting in 1950 in Amsterdam met de Indische jongen Bertie Hilverdink, de latente homoseksualiteit aan de oppervlakte brengen. Ik was die dagen opnieuw min of meer verloofd met Inez Röell, met wie ik in Zwitserland ook wel samen sliep (zonder seks). Zij was getrouwd, wat mijn excuus was om geen gemeenschap hebben.

Omdat ik die dagen met Bertie wel seks had, vroeg ik mijn oom, psychiater Lex Poslavsky om eens gesprekken met hem te hebben. De uitkomst hiervan was dat Lex me uiteindelijk sterk adviseerde vooral mijn gevoel te volgen in relatie tot Bertie. Na aanvankelijk

86 Newsweek, 24 februari 1992.

[p. 63]

seks met hem geweigerd te hebben, liet ik vervolgens alles gebeuren en over me heen komen, wat mij voor het eerst van mijn leven in vuur en vlam zette. Dus net als de tweelingbroer in Newsweek ontdekte ik, 25 jaar oud, bij mezelf dat Bertie voor mij meer fulfilling was dan Inez.

In het artikel wordt verder gemeld dat een neurowetenschapper van het Salk Instituut in La Jolla, Californië de hersens van 41 overleden mannen, onder wie 19 homoseksuelen, heeft onderzocht. Hij stelde vast ‘that a tiny area believed to control sexual activity was less than half the size in the gay men than in the hetrosexuals.’ Dit zou dus de stelling van gays onderschrijven dat homo's zo worden geboren. Boeiend artikel. Ik geef het aan Peter en Eduard.

In het artikel wordt gesproken over homo's, die zich diepe zorgen maakten over de perceptie die de samenleving van hen heeft. Zuid-Afrika is niet eens zo ver achter bij de vs of ons, wat betreft de maatschappelijke acceptatie van nichten. Hebben die militairen waar ik gisteren over las, alleen om militaire of politieke redenen zelfmoord gepleegd, of waren er andere problemen? Dat wordt niet vermeld.

Naast bovengenoemde kop in de Sunday Times stellen de zondagskranten zich vrijwel unaniem achter De Klerk op. Alleen Ken Owen plaatst vraagtekens bij het voorgenomen referendum. Ook hij vraagt of het element ‘verzoening’ bij De Klerk meespeelt. Vanaf het begin van dit drama ben ik er tegen geweest dat De Klerk het spel uitsluitend met het anc speelde, alsof de conservatieven en de Zoeloes niet meetelden. De man vertoont een schaamteloos opportunisme. En wie weet zal het nog werken ook, maar eervol is wat anders. De nationalisten kennen de betekenis van dat begrip niet, maar zo zit Zuid-Afrika nu eenmaal in elkaar. Een voordeel van De Klerks venijn is - want dat hij door agressiviteit wordt beheerst, was te zien toen hij het parlement het voorstel tot een referendum presenteerde - dat alle krachten in dit land nu extra goed zullen moeten nadenken.

[p. 64]

Ik ben nu ruim een maand terug. Ik heb in die tijd een boekje van 150 pagina's over de telegrammen geschreven en 300 pagina's voor deel 19 van mijn Memoires. Veel werk waar ik nu niets mee verdien. De voldoening komt veel later, waarschijnlijk lang nadat ik overleden ben.

Elfra lijkt ook in rook te zijn opgegaan. ‘Willem, I will visit you once a week,’ had ze me beloofd. Nadat ik een brief aan Beeld gestuurd had, die overigens niet geplaatst werd, is ze in rook opgegaan. Afrikaner verlegenheid heet dat dan.

24 februari 1992

Ik ga Beatrix een aantal aanvullende telegrammen sturen die ik heb ontvangen. Vooral de stukken die laten zien hoe Luns en Van Roijen alles in het werk stelden mij weg te houden van de eerste steenlegging door haarzelf, van de nieuwe ambassade in Washington. Diplomaten behoren landsdienaren te zijn en vertegenwoordigen haar, maar gedragen zich als crooks in haar naam, en zij zelf weet er natuurlijk niets van. Ik zal ze ook aan Daan Dijksman (hp) en Jan Tromp van de Volkskrant sturen.

Suharto heeft de nieuwe ambassadeur in Djakarta, de zoon van de fameuze Van Roijen, met wie ik jarenlang in de clinch lag in Washington, in het openbaar een reprimande gegeven.⁸⁷ Bij het overhandigen van zijn geloofsbrieven kreeg J.H.R.D. van Roijen junior ten overstaan van televisiecamera's te horen dat Djakarta zich stoorde aan de Haagse bemoeizucht met de kwestie Oost-Timor. Hierin heeft Suharto gelijk.

Ik neem aan dat De Klerk werkelijk zelf denkt dat het hem zal lukken een eenheidsstaat te vormen. Gorbatsjov stond iets dergelijks voor ogen. Intussen is het land bezig dol te draaien. Het wordt een ramp.

Ook Peter trapt in het apocalyptische scenario dat door de media namens het regime massaal wordt voorgeschoteld. Zo van: als je op de Conservatieve Partij stemt dan gaan we terug naar het stenen tijdperk. Het is zo smerig, ik heb er geen woorden voor.

Kees Thies van Stop de persen van Veronica belde. Morgen komt Oliver naar Nederland, donderdag is de premiere van jfk. Of ik wilde komen. Ik heb ja gezegd.

Mijn totale bezit bedraagt 2.200 rand in de Volkskas en 5.000 rand in contanten. Dat is pas living dangerously. visa vraagt om betaling. Ik antwoord maar even niet.

Ben verbaasd over een bericht in The Star dat 40 van de 130

87 NRC Handelsblad, 14 februari 1992.

[p. 65]

schepen van de Zwarte Zee-vloot van de voormalige Sovjet Unie reeds verkocht zijn of op de nominatie staan om verpatst te worden. Er schijnt een kruiser al aan India te zijn overgedaan voor 2,2 miljoen dollar. Er zou over de hele linie een uitverkoop van oorlogsmaterieel zijn. Voor wie de ussr in de hoogtijdagen heeft gekend, is dit ondenkbaar.

Karina Sukarno schreef dat ze hard haar best doet volledig onafhankelijk van haar moeder te worden. Ze vond dat de pers te hard was geweest voor haar moeder in de kwestie in Aspen. Ze heeft zelf ook moeite met haar moeders handelswijze, maar het blijft toch haar moeder.

Heb Jan Tromp geschreven dat Hans Sondaal met me heeft gebroken vanwege opmerkingen die ik in Den Haag op de persconferentie over hem maakte, en die Tromp in de krant zette. Ik wil weten of hij belangstelling voor de codetelegrammen van Buitenlandse Zaken heeft.⁸⁸

Vladimir Zjirinovski is de fascist waar Volodja Molchanov voor heeft gewaarschuwd. Time noemt hem ‘a latter-day Russian Hitler,’ wat het andere uiterste is, maar fris lijkt hij me niet.⁸⁹ De man voorspelt een legercoup en hij ziet het als de taak van soldaten om het vaderland te redden. Hij denkt zelf aan de macht te komen. Sommigen zien hem als een vulgaire curiositeit. Anderen beschouwen hem wel degelijk als een bedreiging. George Bush heeft negen maanden voor de invasie van Irak in Koeweit een hoogst geheime opdracht getekend, om Saddam een extra lening van een miljard dollar te geven. De eerste helft was begin 1990 al beschikbaar gesteld. In juli van dat jaar, dus een maand voor de inval in Koeweit, waren de Amerikaanse ambtenaren nog druk bezig te regelen dat ook het tweede deel beschikbaar zou komen. Op 9 juli 1990 heeft de Amerikaanse ambassadrice in Bagdad zelfs de regering van Saddam verzekerd dat het bedrag onderweg was. Geen wonder dat hij er vanuit ging op uitstekende voet met Bush te verkeren. Misschien ook wel daarom waarschuwde hij ambassadrice April Glaspie dat hij Koeweit zou binnenvallen, die er geen bezwaar tegen aantekende.

Bill Bast schrijft uit Hollywood onder meer over Oliver Stone.⁹⁰ Perskor biedt 3.570 rand als honorarium voor mijn boekje, waar ik al twee jaar voor knok.⁹¹ Zal de fooi maar aannemen, want ik heb dit broodnodig.

88 Zie bijlage 33.

89 Time, 17 februari 1992.

90 Zie bijlage 34.

91 Zie bijlage 35.

[p. 66]

Ik ben het eens met de omslagtekst van Newsweek, the gambling man: will south african whites back de klerk?⁹² Ik zou willen hopen dat blanken de weg van De Klerk afwijzen.

92 Newsweek, 2 maart 1992.

25 februari 1992

Heb rechter Van der Walt geantwoord dat ik door zijn reactie gedwongen ben de publiciteit te zoeken.⁹³

De sabc maakt onbeschaamd massaal gebruik van televisiekanalen om uitentreuren de bedoelingen van De Klerk te herhalen. Ook de cp krijgt wel enige aandacht, maar dat is niets vergeleken met de np. Treurnicht blijft zeggen dat de nationalisten zich veel te toegeeflijk en onderdanig tegenover het anc opstellen, waar hij groot gelijk in heeft. Later werd Treurnicht vijftien minuten in het programma Agenda door Venter, Fabricius en een journaliste van Rapport geïnterviewd. Ze waren hem alle drie vijandig gezind, maar hij sloeg zich er prima doorheen.

De vlucht naar Amsterdam met klm zit vol. Ik kan dus niet weg. Ik heb er eigenlijk geen zin in ook. Tenzij ze druk uitoefenen en betalen.

Ik wist dat het in de lucht hing: ik ging wandelen en zag José, een Indische jongen. Hij moest zijn was doen en hij kwam warempel langs. We gingen snel naar bed en ik gaf hem een massage met olie. Hij probeerde mijn penis naar binnen te duwen en vervolgens probeerde hij de rollen om te draaien, maar uiteindelijk stemde hij toe in een wilde, gezamenlijke masturbatie. Het was echt erg prettig. Hij is een accountant bij Eastgate en woont in de Goldrichstraat. Lekker lijf en sexy, lekker geil nummer.

93 Zie bijlage 36.

26 februari 1992

De drie journalisten zaagden Treurnicht gisterenavond flink

[p. 67]

door - en daarbij werd uitzonderlijk vies naar de cp'er gekeken - over de vraag waarom het 22 uur had geduurd voor zijn partij een consensus had bereikt. Aanvankelijk had de cp besloten het referendum van De Klerk te boycotten, maar uiteindelijk werd men het eens om deel te nemen. ‘If we lose,’ zei Treurnicht, ‘the white nation will still be there. It took the ussr 75 years to go from a unitary state to a commonwealth of nations.’ Dit laatste zou wel eens waar kunnen zijn. Wat zal er gebeuren als Mandela er niet meer is?

Ik heb Anton Harber van Weekly Mail benaderd over mijn situatie in Zuid-Afrika. Hij leek nieuwsgierig maar vertrekt vrijdag naar de vs tot 22 maart. Afwachten dus.

Ik schreef Casper Venter en Christo Landman dat me geen andere keuze bleef dan in actie te komen..

Ik heb ondertussen geen idee op wat voor visum ik hier nu verblijf. Volgens Peter hebben we de status van temporary residence. Hij tot juni, ik tot 20 februari. Ik moet morgen naar Prinsloo. Ik ga het meteen doorzetten. Ik wil een visum tot oktober en daarna vertrek ik.

Volgens nrc Handelsblad heeft aartsbisschop Pitirim in de jaren tachtig voor de kgb een analyse gemaakt van het Interkerkelijk Vredesberaad. Was Pitirim met wie ik jaren contact had dan toch kgb?

Bot reageerde op mijn brieven van 7 en 10 februari.⁹⁴ Hij zegt mijn brieven met grote belangstelling te lezen. Piet Dankert, staatssecretaris van Buitenlandse Zaken schrijft dat de archieven over Nieuw-Guinea open zijn voor wetenschappelijk onderzoek.⁹⁵ Hij ziet daarom voor hem geen noodzaak meer actie te ondernemen de archieven open te stellen.

Ik zal ambassadeur Van Buuren om een verklaring vragen, waarom de documenten mij toegezonden door het ministerie in Den Haag, twee maanden onderweg waren.⁹⁶

Michiel Berkel arriveerde om 16.30 uur. Hij is hier drie maanden op een toeristenvisum en schrijft een boek in een blank dorp bij Verwoerdburg. Hij heeft een subsidie van de regering gekregen om naar Zuid-Afrika te gaan en woont in een huis met een zwembad. Hij was totaal anti-cp, en ik denk dat ik veel te veel heb gezegd (paarlen voor de zwijnen), maar hij heeft zijn interview. Ik kreeg niet het gevoel dat hij begreep waar ik het over had. Ik vertelde hem ook over Jans Rautenbach en de film. Hij zei dat hij Hans Sondaal gisteren had ge-

94 Zie bijlage 37.

95 Zie bijlage 38.

96 Zie bijlage 39.

[p. 68]

zien. Sondaal vertelde hem van onze botsing en dat ik hem een briefje had geschreven met ‘jammer’ en nog één woord. Ik denk niet dat Sondaal zoiets behoort te doen. Allemaal oude wijven. Wat me zeer verbaasde is dat Michiel op een toeristenvisum is, want Nothnagel kon niet zo gauw een journalistenvisum regelen. Ze konden niets meenemen, ook niet de fotoapparatuur van zijn vrouw. En ik kon 33m³ verzegeld meebrengen tot aan dit huis zonder dat iemand iets controleerde. Hoe dan ook, deze kerel stond zo aan de andere kant en vroeg iedere keer naar dingen die ik al uitvoerig had uitgelegd, dat toen hij ook nog vroeg wie Chris Hani was, ik zijn opnameapparaat uitzette en hem zei: ‘Zo kunnen we dus geen interview maken.’ Later zei hij dat dit hem nog nooit gebeurd was.

Hij leest elke dag The Star en Business Day, maar The Citizen niet. Hij weet niets van Zuid-Afrika. Ik maakte hem ook duidelijk wat ik van De Klerk dacht, namelijk dat hij ten onder zal gaan, net als Gorbatsjov.

Ik gaf hem Het dagboek als Camera Obscura en liep met hem naar Pretoriastreet. Hij was er nog nooit geweest. In ieder geval, Esquire is van de baan. Michiel is wel aardig, maar verder... nee.

27 februari 1992

Heb Oliver Stone een aangetekende brief geschreven. Waar zijn de 8.600 dollar gebleven, die me juist op dit moment uitstekend van pas zouden komen?

Eduard stuurde een briefje uit Oman. Hij benadrukt dat ik altijd gebruik mag maken van zijn studio als hij er niet is. Hij vraagt wel of ik zijn interieurverzorgster even bel dat ik er ben, zodat zij niet binnenkomt en ineens mij in bed ziet liggen.

Dit land is gestoord. Ik kanker dermate op de sfeer van de verkiezingen hier dat Peter terecht opmerkte: ‘Ach Willem, kijk nu eens naar hoe smerig de verkiezingen in de vs verlopen.’ Desalniettemin, de sabc liet een kwartier lang opnames zien, van De Klerk in Potchefstroom. Men gebruikte het smoesje dat De Klerk er kanselier van de universiteit was geweest. Maar de beelden waren pure propaganda. Vervolgens was er een interview met een Zuid-Afrikaanse schrijver in Hollywood, die vaststelde dat heel Amerika nu anders over Zuid-Afrika dacht dankzij De Klerk. Straks, als de hele zaak vastloopt, realiseren de mensen zich pas hoe zij verlakt werden en hoe zij beter tegen De Klerk hadden kunnen stemmen.

Wie had gedacht ooit de dag te zullen beleven dat de algemeen secretaris van het anc, Cyril Ramaphosa, blanken zou oproepen om op 17 maart a.s. op De Klerk te stemmen? In een radio

[p. 69]

702-interview heeft hij gezegd dat winst voor de cp tot burgeroorlog zou leiden. Dus terwijl het anc tegen een blank referendum is, zien ze tezelfdertijd in dat een conservatieve overwinning voor hun nog rampzaliger zou zijn. Hij kan gelijk hebben. Toch denk ik dat indien de president de blanco cheque, die hij van de mensen vraagt ook zou krijgen, er een complete opstand onder de verslagen conservatieven zal uitbreken.

28 februari 1992

Koos van der Merwe (cp) zei op de radio dat de np opzettelijk van de cp een karikatuur had geschapen. Zijn partij wilde ook onderhandelen, maar niet via codesa, waar De Klerk, het anc en de communisten alles van tevoren bekokstoofden. Het verschil is dat de cp de onderhandelingen ingaat op basis van het zelfbeschikkingsrecht voor blanken. Ik zie niet hoe een blanke staat haalbaar is temidden van een raciaal geïntegreerd Zuid-Afrika. Het sterke punt van Van der Merwe was dat codesa inderdaad een kongsi is waarbij de communisten zijn betrokken. Het referendum is een zeer cruciale aangelegenheid. Zullen de conservatieven evenveel televisietijd krijgen op de sabc, dat in handen van Pretoria is? Zeer waarschijnlijk niet.

Intussen arriveerde een Duitser hier die openlijk namens de eeg het publiek adviseert op De Klerk te stemmen. Washington geeft aan het geritsel tussen De Klerk en Mandela te steunen. Er is niet tegen te knokken. Ze gaan met zijn allen hier met open ogen de shit tegemoet. De tegengestelde punten komen steeds meer op scherp te staan. Dat kan niet anders dan tot een ramp leiden.

Geloof het of niet, de minister van Buitenlandse Zaken van mijnheer Jeltsin, Andrei Kozyrev is op Jan Smuts in Johannesburg geland. Er wordt gesproken over het openen van diplomatieke betrekkingen. Drie jaar geleden dacht ik nog in alle ernst met mijn makker generaal Hein de Villefort du Toit een adviesbureau tussen Pretoria en Moskou te hebben opgericht. Ik zal er wel nooit achter komen uit welke hoek hier een stokje voor werd gestoken, al is de eerste naam waar ik aan denk, die van Dirk Keijer, de ‘vriend’ die een ordinaire dubbelagent was. Heb nooit de energie ervoor kunnen opbrengen om de handel en wandel van schuinsmarcheerders tot op het bot uit te zoeken. Houd niet van het roeren in dat soort drek, zoals nagaan, hoe de breuk met Desi Bouterse - ook via Keijer - tot stand kwam.

Heb Andries Treurnicht ongevraagd een paar ideeën gefaxt om op televisie te gebruiken. Ik heb er mijn brief in The Star over

[p. 70]

de verdiensten van Hendrik Verwoerd bijgedaan. Niet dat ik verwacht iets terug te horen.

Walter Siegers belde uit Hilversum dat Renaldo Riviera van abc-televisie de transcripten van mijn gesprekken en geschriften over de George de Mohrenschildt heeft opgevraagd. Er schijnt een film over hem te worden gemaakt. Oliver is in Nederland en zal bij Karel van de Graaf verschijnen. Hij heeft tegen Het Parool gezegd dat ik geld uit een oude vriendschap probeerde te slaan, en dat ik geen integriteit bezat.

Ik heb meteen Daan Dijksman van hp/De Tijd gebeld en hem gevraagd of hij een open brief aan Stone, liefst in het Engels, wilde plaatsen.

De Democratische Partij heeft meegedeeld dat steun voor de cp ‘een terugkeer naar de woestijn zou zijn.’ Men blijft het voorstellen, alsof iedere steun voor rechts de allergrootste verdoemenis zou brengen. Dat is dus onwaar, maar door de gevestigde orde wordt de publiciteit totaal gemonopoliseerd. De dertig procent Afrikaners, die anders denken en anders willen, hebben geen schijn van kans.

Intussen, terwijl de cp de situatie juist analyseert, functioneren ook cp-brains als die van alle Afrikaners. Als ik mijn oor te luisteren leg, hebben de meeste zwarten ieder greintje van respect voor De Klerk en de np verloren. De Zoeloes voelen zich in ieder geval door De Klerk verraden. Dus wanneer in deze modderpoel van blatant dishonesty De Klerk zogenaamd een mandaat zou krijgen om het land feitelijk aan het anc over te dragen, dan begint het gedonder pas goed, want volgens sommige onderzoeken wil zelfs veertig procent van de blanken niet dat dit gebeurt.

29 februari 1992

Terwijl het referendum het gesprek van de dag is, herinnert The Star eraan dat de bloedbaden in de zwarte townships Tokoza en Katlehong onverminderd voortgaan.⁹⁷ Er zijn felle botsingen aan de gang tussen aanhangers van het anc en Zoeloes die de Inkhata Freedom Party steunen. Ook nu weer gaat het oude dictum van de Amerikaanse psychiater Robert Jay Lifton op dat psychic numbing op alle niveaus zich volop doet gelden. ‘The violence creates alienated youngsters who prey on the rich, feeds the prejudices of white rightists and breeds intolerance in the black community. If it does not end, the politicians will be squabbling for control of an ungovernable land,’ aldus

97 The Star, 28 februari 1992.

[p. 71]

The Star. In Johannesburg zelf zijn 150 politiemannen als een Crime Prevention Unit aan het korps toegevoegd, een druppel in de oceaan van misdaad en ellende. Nergens in de wereld worden zoveel verkrachtingen gemeld als hier, namelijk duizend per dag. Een op de vijf blanken in de steden hier treft extra veiligheidsmaatregelen. Dat is pas het begin.

Toch duikt er af en toe een prima spotprent op, zoals van een racewedstrijd waarbij Andries Treurnicht de verkeerde kant op staat.

Ben het zelden oneens met The Citizen. Nu schrijft het blad dat de regering sterke argumenten aandraagt, waarbij de blanke burgers in het referendum ‘ja’ zullen kunnen zeggen. Ook daar doen ze nu water bij de wijn. Ik blijf van mening dat de Zuid-Afrikaanse leiding een schoolvoorbeeld van groepsdenken ten beste geeft. Vergeet niet hoe heel Rusland voor de hervormingen van Gorbatsjov was, en kijk waar ze in terecht zijn gekomen. Vijfenzeventig jaar van enorme offers brengen om een rechtvaardiger maatschappij te vormen werden in luttele jaren ongedaan gemaakt en weggesmeten. Alsof een touringcar met Sovjets in het Baikalmeer terecht kwam en naar ongekende diepten zonk. Ik praat er maar niet meer met Peter en Edwin over, die zien het anders.

Volgens Washington leidt Muammar Khadaffi terroristen op.⁹⁸ Er zouden zich in Libië vijf van zulke kampen bevinden. Rebellen op de Filippijnen en ook het Ierse Republikeins Leger zouden vanuit Tripoli gefinancierd worden.

98 The Star, 28 februari 1992.

1 maart 1992

Afrikaners staan met dit referendum voor een onmogelijke keuze. Er moet voor de minst kwade oplossing worden gekozen. Ook zo oneerlijk. Peter Fabricius meldt in The Star dat de Nats (Nasionale Partij) het peperdure Londense Saatchi & Saatchi reclamebureau in de arm hebben genomen, om te adviseren hoe het gemakkelijkst het referendum te winnen. Belastinggelden zijn beschikbaar voor De Klerk terwijl Treurnicht naar extra fondsen kan fluiten. Margaret Thatcher schijnt drie verkiezingen met behulp van Saatchi te hebben gewonnen. In de Sunday Times staat een advertentie over twee pagina's. ‘You

[p. 72]

are saying no to 26 million fellow South Africans.’ Hoe durven ze het te plaatsen. De advertenties in de kranten worden steeds onfrisser.⁹⁹

Wellicht een nieuw canard, of misschien is het wel waar dat er geoefend is met een coupje in Ciskei. Alles kan hier. Het is een free for all.

Wanneer ook The Economist met een reportage onder de kop komt dat De Klerk south africa's great black hope zou zijn omdat hij een referendum heeft uitgeschreven, kan je alleen maar aan je voorhoofd tikken.¹⁰⁰ Mandela is, als zoiets zou bestaan, de reddende engel voor de zwarten. Het blad vergelijkt De Klerk met Charles de Gaulle. Dat gaat wel erg ver. De Klerk is ongetwijfeld de ‘gladde advocaat’, zoals ook Du Toit hem altijd heeft omschreven. Wanneer de redacteuren van The Economist beweren dat tachtig procent van de zwarten in de grote steden tevreden zou zijn met het leiderschap van De Klerk - alsof men daar over zou nadenken - dan kletsen ze uit hun nek. Ik heb eerder de neiging De Klerk te laten weten dat ik hem als een crook zie, maar het feit dat ik hier uiteindelijk te gast ben en van Zuid-Afrika's welwillendheid afhankelijk ben, moet ik natuurlijk zwijgen.

Volle kracht vooruit met mijn Memoires. Van wie kan je verlangen dat ze in 1992 zouden begrijpen dat mijn dagboeknotities unieke waarde hebben in de volgende eeuwen? Anton Constandse begreep dit al in 1953, toen ik bij het Algemeen Handelsblad werkte.

Ik ben verbaasd over een artikel van Strobe Talbott, die in Rusland symptomen van de Weimarrepubliek signaleert.¹⁰¹ De sfeer in het huidige Kremlin, eertijds de zetel van een groot-

99 Zie bijlage 40.

100 The Economist, 29 februari 1992.

101 Time, 24 februari 1992.

[p. 73]

macht, doet hem nu eerder aan een museum van voorbije glorie denken. Vele kamers staan zelfs leeg. Het land zit in een economische crisis van ‘epic proportions’. Voormalige vrienden van Jeltsin, als vice-president Alexander Rutskoi en de voorzitter van het parlement Ruslan Khasbulatov, keren zich nu tegen hem. Er worden miljarden roebels bijgedrukt, waar de benaming ‘Weimar Russia’ vandaan zou zijn gekomen.

Ken Owen zegt in de Sunday Times dat de uitkomst van het referendum door de kiezers van Engelse afkomst zal worden bepaald.¹⁰² Zij hebben het lot van het Afrikanerdom in handen. ‘If they vote “no”, or if they fail to vote “yes”, dr. Treurnicht will lead white Afrikaners to their doom,’ aldus Owen. Ik betwijfel of dit waar is, maar ik erken dat Owen dit beter kan beoordelen dan ik. Waarom volgens hem de meeste blanken ‘ja’ zullen stemmen, vat hij aldus samen: ‘We do not seek vengeance for past grievances: we shall vote “yes” because we do not want to condemn our children to a conflict they cannot win. We shal vote “yes” because we know the wrong we have done and wish to make amends, and we will not allow fear to obliterate our vision of a South Africa, equal among nations, where all men and women live in freedom under law.’ Heldere taal, indeed.

Mijn buurman de pianist Niels Viljoen gaat verhuizen naar het conservatorium in Stellenbosch aan de Kaap, want de Universiteit van de Witwatersrand wordt overspoeld met zwarte studenten, die ‘bij normale maatstaven’ geen schijn van kans zouden hebben gehad tot het conservatorium te worden toegelaten. Uit angst voor studentenprotesten worden ze nu wel toegelaten. Op het Medunsa Medical College heeft professor Theo Heyl (60) om gezondheidsredenen zijn ontslag aangeboden, nadat de zwarte Students Representative Council hem had aangeklaagd vanwege rascistische praktijken en onkunde.¹⁰³ Het gaat in dit land hard achteruit nu de leeghoofden het steeds meer voor het zeggen krijgen.

Volgens David Breier in The Star zou De Klerk niet bereid zijn een interimregering te vormen zolang de gewapende vleugel van het anc, Umkhonto we Sizwe niet is ontbonden en haar wapens zal hebben ingeleverd.¹⁰⁴ De gewapende strijd van het anc zal rigoureus beëindigd moeten zijn, want er kunnen geen twee legers in het land operatief zijn. Het anc zal dus een politieke partij moeten worden en wellicht zullen sommige eenheden opgaan in het Zuid-Afrikaanse leger.

102 Sunday Times, 1 maart 1992.

103 Idem.

104 The Star, 1 maart 1992.

[p. 74]

2 maart 1992

Maarten Huygen, een nieuw opgestaan vlerkje bij nrc Handelsblad, ontmoette Oliver Stone en wijdde een pagina aan jfk.¹⁰⁵ Waarom het nodig is om mij in zijn artikel als ‘onze nationale samenzweringsspecialist’ te presenteren, begrijp ik niet. Huygen spreekt allerlei oordelen uit over de film, zoals dat Stone gebruik zou hebben gemaakt van allerlei ‘politiek dubieuze figuren en samenzweringshobbyisten’. Ook lanceert hij een lange tirade tegen kolonel Fletcher Prouty, van wie hij kennelijk niets weet en nooit enig werk van hem heeft gelezen. Een en ander speelt zich af op een Cultureel Supplement-pagina van onze vaderlandse kwaliteitskrant nummer een.

105 NRC Handelsblad, 21 februari 1992.

3 maart 1992

Draaide de radio aan en ik hoorde Zach de Beer (Democratische Partij) waarschuwen dat een stem op de cp zou betekenen dat de zonen van Zuid-Afrika weer in een oorlog zouden moeten strijden. Zo wordt hier de verkiezingsstrijd gevoerd. Het is meer dan ontstellend om te constateren hoe het de Zuid-Afrikaanse wereld laat zien zoals hij is: door en door sluw en gemeen. Ik kan er ook over meepraten, kijk waar ik sta vandaag de dag.

De media melden dat Lubbers nu in augustus naar Pretoria komt.

Ik heb Hans Verploeg maar weer eens een brief gestuurd voor de kopie van de verklaring die de nvj in januari liet uitgaan.¹⁰⁶ We zijn nu bijna twee maanden verder en ik heb nog niets gehad.

De Gay Krant arriveerde met mijn artikel over de seksualiteit van Tsjaikovski. Het is een mooi artikel geworden.

Moest naar Prinsloo om mijn verblijfsvergunning te laten verlengen.

Vandaag kwamen 144 documenten per aangetekende post binnen, waarvan ik er 84 al had. Dat is een probleem, maar ik heb toch 60 nieuwe, waarvan er enkele erg interessant zijn.

106 Zie bijlage 41.

4 maart 1992

Pik Botha mengt zich nu ook in de scheldpartijen. Hij voorspelt dat als Treurnicht zou winnen, de buitenwereld de sancties zou gaan verdubbelen en dan zou Zuid-Afrika helemaal geen kans meer hebben te overleven.

Yvonne de Rooy, de Haagse minister voor buitenlandse han-

[p. 75]

del, heeft op Jan Smuts gezegd dat codesa haar optimistisch stemt. Zij wil niet van een “nee”-stem horen en stelt zich namens de regering vierkant achter De Klerk op. Dat kan natuurlijk niet.

Ik heb gehaast een brief aan Lubbers gestuurd over de houding van Nederland ten opzichte van het referendum in Zuid-Afrika.¹⁰⁷ Het is meer een brief als een kort telefoongesprek. Hij leest het niet en ze lachen zich kapot, zoals ze ook met Nieuw-Guinea deden, maar ze bewaren blijkbaar wel alles. Fuck them. Interessante ontmoeting aan de Universiteit van de Witwatersrand met de bezoekende Russische professor Vladimir Tikhomirov. Hij vergeleek het regime in Moskou met dat in Pretoria. Hij lijkt het met Treurnicht eens dat Zuid-Afrika beter af zal zijn als een gemenebest van staten. Ik stuurde Treurnicht een fax dat de Rus op zijn lijn zat en dat hij een ontmoeting met hem zou moeten hebben.

Patrick Laurence wijst in The Star op het feit dat F.W. en zijn broer Willem de Klerk uitgesproken Broeders zijn, dat wil zeggen leden van de supergeheime Afrikaner Broederbond.¹⁰⁸ F.W. werd al in 1964 ingelijfd en was toen pas 27 jaar oud. In de jaren tachtig stelde deze Afrikaner eliteclub een working paper op, waarbij de voorwaarden werden opgesomd waarop het Afrikanerdom zou kunnen overleven. De Broeders beseften dat er een nieuwe grondwet moest komen, waar alle groeperingen, inbegrepen het anc, over zouden moeten discussiëren. De Broeders begrepen verder dat er een kabinet zou moeten komen, waarvan de meeste leden zwart waren. Bovendien erkenden de Broeders dat Zuid-Afrika via power sharing bestuurd moest worden. Desalniettemin liep minister Pik Botha in 1986 nog een publieke schrobbering van president P.W. Botha op, nadat hij had gezegd dat het land in de toekomst een zwarte president zou krijgen. Eveneens onder leiding van de Broeders werden in het buitenland geheime gesprekken met het anc geopend. Nadat F.W. in 1989 staatshoofd werd via een mini-coup, is het hervormingsbeleid in versneld tempo voortgezet. President George Bush heeft gewaaschuwd dat de sancties zullen worden hervat als de cp aan de macht zou komen. Ook 140 Britse parlementsleden hebben zich met het referendum ten gunste van De Klerk bemoeid.

Heb In de Knipscheer gefaxt: zou het gebruikelijk zijn mij te laten weten of het ja of nee wordt met mijn manuscript?

107 Zie bijlage 42

108 The Star, 4 maart 1992.

[p. 76]

5 maart 1992

De ambassade vraagt weer om geld. Ik heb er meteen Ben Bot over geschreven.¹⁰⁹ Die 84 documenten die ik al had, ga ik natuurlijk niet betalen.

Hendrik baron Bentinck van Schoonheten is privésecretaris van Beatrix geworden. Had hij niet in Pretoria te maken met Klaas de Jonge?

The Citizen kopt dat men het in codesa eens zou zijn geworden over een meerpartijenkabinet.¹¹⁰ Het blad vindt dat de verkiezingscampagne langzamerhand in een ‘mudslinging contest’ is ontaard. Dat kan je wel zeggen.

Patrick Laurence waarschuwt in The Star dat het veel te vroeg is om Treurnicht af te schrijven, wat De Klerk en de Nats ten onrechte schijnen te doen.¹¹¹ ‘He is a superb orator and knows his Afrikaner people well,’ aldus deze columnist, waar ik het mee eens ben. De cp-leider is van mening dat De Klerk het de wereld, het anc en haar bondgenoten, de communisten, naar de zin wil maken en zodoende feitelijk bezig is de belangen van het Afrikaner volk te verkwanselen. Ik kan mij uitstekend voorstellen dat een meerderheid van blanken het in dit opzicht met Treurnicht eens is.

Tot mijn schrik zie ik dat mijn oude vriend, N.J.C.M. Kappeijne van de Coppello is overleden.¹¹² Hij is negentig jaar geworden. Dit soort figuren wordt niet meer gemaakt.

Redactrice van In de Knipscheer Marina van der Heijden belde vanavond. Ze heeft mijn boekje nu pas gelezen - Klinkenberg had het ook net pas gezien - maar Frank Knipscheer, de uitgever, zou nee zeggen. Shit. Ik zal ervoor naar Holland moeten.

109 Zie bijlage 43.

110 The Citizen, 5 maart 1992.

111 The Star, 5 maart 1992.

112 Zie: Memoires 1957-1959 en verder.

6 maart 1992

De dag begint weer met de inmiddels gebruikelijke De Klerk-propaganda op televisie. Er wordt weinig over gesproken maar moordcommando's hebben vorig jaar alleen al zestig politieke activisten in koelen bloede vermoord.

Er werden 9.300 politieke arrestaties verricht. Bij ongeregeldheden vielen 300 doden en 3.000 gewonden. De antimisdaadmaatregelen van de regering worden sterk uitgebreid, maar het lijkt op dweilen met de kraan open. Ook het leger zal vaker tegen de op hol geslagen misdaad worden ingezet.

[p. 77]

Op mijn dagelijkse fietstochtje ontdekte ik dat vannacht Hillbrow, Berea en Yeoville werden volgehangen met verkiezingsplakkaten van de np en dp. De Klerk richtte een schrijven tot zeventig staatshoofden. Japan reageerde meteen in positieve zin. Peter ter Horst van nrc Handelsblad vertelde dat hij ‘intens genoot’, doelend op de smerigheid van de campagne. Ik vind het een ramp, ook al weet ik dat dit overal gebeurt.

Televisiecamera's zijn deel van ons sociale en politieke landschap geworden. Het effect van cnn is onvergelijkbaar met wat vroeger via pamfletten, boeken of de radio moest worden bereikt. Het hersenspoeleffect van televisie is gigantisch. Daar kunnen de affiches van de np nooit tegen op.

Het Michelangelo computervirus slaat toe! Het wordt zo genoemd omdat Michelangelo vandaag precies 517 jaar geleden geboren werd.

Kees Thomassen van de Koninklijke Bibliotheek stelde voor een extra kopie van mijn manuscripten bij hen op te slaan, naast de kopie die al bij de notaris ligt.¹¹³ Ook wil hij regelen dat de kb meebetaalt aan het transport van de dagboeken en manuscripten via de klm.

Wim Wertheim had jfk gezien. Hij vond het een goede zaak dat het militair-industrieel benadrukt werd in de film.

113 Zie bijlage 44.

7 maart 1992

Het anc dreigt niet te zullen toestaan dat een regering van de cp de macht in Pretoria zou overnemen.

Schreef een brief aan president De Klerk met het advies om ook met Treurnicht, Marais en Terre'Blanche te gaan praten.¹¹⁴ Hij had al met het anc gesproken, waarom dan ook niet met rechts en extreemrechts? Edwin beoordeelde deze boodschap als patronizing, waar hij gelijk in heeft. Maar done is done.

Zach de Beer (dp) is gek geworden.¹¹⁵ Verkiezingsretoriek bracht hem ertoe de volgende onzin te debiteren. Wanneer de blanken ‘nee’ zouden stemmen dan zag hij een scenario opdoemen, waarbij ‘slagschepen voor de Kaap zouden aanmeren als het begin van een blokkade ingesteld door woedende buitenlandse mogendheden.’ Die man is niet goed bij zijn hoofd. Ondertussen is er alleen in The Citizen iets terug te vinden van wat Treurnicht te vertellen heeft. In The Star staat helemaal niets. Het is om te huilen.

114 Zie bijlage 45.

115 The Star, 7 maart 1992.

[p. 78]

8 maart 1992

Ik ben al vroeg aan het werk. De reizen naar de Sovjet Unie zijn taai maar leveren toch boeiend materiaal op. Het is uniek wat ik allemaal verzameld heb en alles gaat naar Ad en Kees van de kb.

Ik ben geloof ik vergeten te vermelden dat Marina vertelde dat de nvj helemaal geen persverklaring heeft afgegeven in januari. Vandaar dat er geen publiciteit kwam. Dat is dan de je eigen vakbond. Er is geen hoop meer voor deze wereld.

Oud-president Pieter Botha en zijn vrouw hebben aangekondigd ‘nee’ te zullen stemmen in het referendum.¹¹⁶ Dit zal heel wat stemmers meetrekken. Prima. De Klerk & co. dreigen geïsoleerd te raken. Zij mogen dan de wereld hebben overtuigd, à la Gorbatsjov, maar hun eigen mensen raken zij steeds meer kwijt.

Dennis Beckett, die ik al heel lang ken, schrijft in The Star niet zo zeker te zijn van een overwinning voor De Klerk.¹¹⁷ ‘The current format of the negotiations is a mistake, as will be recognized after whatever comes out codesa gives whites some paper protection which the Right distrusts and the Left assails, and both wreck.’

Officieel zijn er op dit moment 26.288.390 Zuid-Afrikanen. Ik vrees dat het er heel wat meer zijn. 68,3 Procent is zwart, 17,1 procent blank, 11 procent gekleurd en 3,2 procent Aziaten.

Minister Hermanus Kriel van Wet en Orde wordt op televisie ondervraagd. Weer een blanke black ass likker. De zwarte interviewer, die duidelijk niet goed bij zijn hoofd is, zit de zich opwindende bewindsman gewoon uit te lachen. Wat een vertoning. Het sabc-nieuws begint vandaag met een cricketoverwinning in Pakistan. Daar zullen de 68,3 procent zwarte kijkers uiteraard zeer geïnteresseerd in zijn. Onbegrijpelijk dat de idioten bij de sabc geen kans zien de bakens te verzetten.

116 Sunday Times, 8 maart 1992.

117 The Star, 8 maart 1992.

9 maart 1992

De cp-leider Andries Treurnicht heeft oud-president P.W. Botha per telefoon bedankt voor zijn stem bij het komende referendum. Ik heb

[p. 79]

prompt de oud-president ook een brief naar diens buitenhuis Wildernis gezonden.¹¹⁸

Colin Legum is van mening dat De Klerk een comfortabele overwinning tegemoet gaat.¹¹⁹ Hij kan het weten, want hij heeft zich een heel leven lang in Afrika gespecialiseerd. Hij signaleert: ‘The loss of Afrikaner hegemony has inflicted a deep wound in the Afrikaner psyche - a wound compounded by fears about what awaits them in a country where blacks will have a major, if not decisive say.’ Legum denkt dat De Klerk met het winnen van het referendum pas de helft van de slag heeft gewonnen. ‘He must also win terms from the anc and its allies that will help to reassure Afrikaners about their place in a new democratic society.’

Jan Tromp van de Volkskrant wil de codetelegrammen van Buitenlandse Zaken hebben. Hij kan niet beloven dat hij erover schrijven zal, maar hij ziet er wel wat in. Ik zal hem de telegrammen sturen die Beatrix betreffen.

Heb mijn oude vriend Casper Venter, de woordvoerder van De Klerk, maar weer eens recht van de lever een brief geschreven, waarin ik mijn afkeuring uit over de wijze waarop het referendum wordt aangepakt.

Ik heb Erik Jurgens geschreven over de werkwijze van de nvj.¹²⁰

Dick Cheney, de minister van Defensie in Washington, komt met een working paper dat de status van de vs als enige grootmacht permanent zal moeten gaan bestendigen.¹²¹ Het is Cheney's doel om daarbij te voorkomen dat Japan, de eeg of andere landen pogingen in het werk zullen stellen met die status van de vs te willen concurreren. Er moet worden voorkomen dat Japan en Duitsland zich gaan herbewapenen. Cheney schijnt zich vooral zorgen te maken over nucleaire wapens in handen van landen en staten, die hij onbevoegd acht om deze te bezitten. Cuba en Noord-Korea zijn terecht gekomen in perioden van intense economische crisis. En als klap op de vuurpijl is Cheney van mening dat Washington haar atoomwapens gericht moet blijven houden op ‘that assests and capabilities that current - and future - Russian leaders or other nuclear adversaries value most.’ Cheney is een levensgevaarlijke gek, dat is duidelijk.

Christopher Ogden schrijft in een commentaar in Time dat de

118 Zie bijlage 46.

119 The Star, 9 maart 1992.

120 Zie bijlage 47.

121 The Citizen, 9 maart 1993.

[p. 80]

voormalige Witte Huis-medewerker van Nixon, de fameuze Chuck Colson, in 1972 opschepte dat hij bereid was zijn grootmoeder dood te rijden als dit Nixon aan een tweede ambtstermijn zou helpen.¹²² Over voer voor psychologen gesproken. Dat is het griezelige van Amerika, dat men letterlijk bereid is over lijken te gaan. Onmiddellijk lieten vele andere sujetten in de vs weten dat zij ook voor dit nobele doel bereid waren hun grootmoeders plat te rijden. Ogden verwijst naar een uitspraak van George Bush, die onlangs heeft gezegd, in navolging van Chuck Colson: ‘I will do what I have to do to be re-elected.’ Sommigen herkenden hier de meest gevaarlijke kant van het karakter van Bush in, wat Ogden noemt ‘pseudo macho bombast’. Hoe verder de populariteitscijfers van Bush dalen, hoe luider hij roept om het Irak van Saddam Hoessein opnieuw aan te vallen. ‘Once again, George Bush is giving confusing, potentially dangerous signals,’ schrijft de commentator van Time. De voorzitter van de chefs van staven, generaal Colin Powell zegt dat het aanblijven van Saddam ‘still makes me grind my teeths.’ Ogden vervolgt: ‘The President wants an Iraqi general - anyone will do - to shoot Saddam.’ Bush is een absolute idioot, maar dat is oud nieuws. Hoe kan er nog een mens die goed bij zijn hoofd is, op deze basterd een stem uitbrengen? Het zou me niet verwonderen als de Amerikanen uiteindelijk op Bill Clinton gaan stemmen om van deze fucked up criminal af te komen.

122 Time, 2 maart 1992.

10 maart 1992

Freek de Jonge is hier, gesponsord door het Vrye Weekblad, ook zo'n fijne club. Hij zegt op televisie dat hij constateert dat Zuid-Afrika is zoals de pers het steeds heeft voorgesteld. In Holland zijn ook rijken en armen, dus ach, er is niet zoveel verschil tussen Holland en Zuid-Afrika. Waar haalt zo'n nieuwkomer de onzin vandaan? Stand-up comedian op reis als Pietje Bell.

Tijdens een bezoek aan de Universiteit van de Vrijstaat in Bloemfontein hebben rechtse studenten een traangasgranaat in een cafetaria gegooid, waar op dat moment president en mevrouw De Klerk zich in gezelschap van de minister van Justitie, Kobie Coetsee bevonden.¹²³ Coetsee is met gekneusde ribben naar een ziekenhuis vervoerd. Het presidentiële echtpaar is kort daarop vertrokken.

Eduard belde lang vanuit Oman. Hij gaat proberen voor begin

123 The Citizen, 10 maart 1992.

[p. 81]

mei een visum voor vijf dagen Johannesburg te krijgen. Wat een gigantische opkikker! Dat is een prachtig cadeau.

Harry Poeze van de Universiteit van Leiden zendt Aangeraakt door Insulinde waarin 23 artikelen staan, waaronder van mij en van Wim Wertheim.¹²⁴ Ik neem het in mijn bijdrage natuurlijk voor Bung Karno op. Zelden is iemand die ik zo goed heb gekend, zo onterecht in de geschiedenis terechtgekomen als hij. Ik ben gewoon dankbaar dat ik nog leef en in staat ben te getuigen hoe hij werkelijk was.

Nu zeggen de managers van de mijnindustrie dat als blanken De Klerk gaan steunen in het referendum, dit zal betekenen dat de mijnen dichtgaan.¹²⁵ Het anc en de communisten (sacp) hebben immers gedreigd de mijnen te zullen nationaliseren. Dat zou de doodsteek betekenen, zoals het in andere Afrikaanse landen met de mijnindustrie is gegaan.

Wouter Kok zendt een knipsel over een boek met bespiegelingen van Schopenhauer. Ben het hartgrondig eens met deze bespiegeling: ‘Het heden en verleden laten slechts een herhaling van dezelfde doelloze slachtingen zien. De geschiedenis kent geen vooruitgang en het menselijk bestaan geen happy ending. Waarheid, goedheid en schoonheid zijn toevalligheden - leugen, bedrog en lelijkheid, lijden, ziekte en dood spiegelen het ware gezicht van de wereld.’¹²⁶

Ik luisterde in bed naar Wagners Tristan und Isolde. Het grijpt me zo aan dat ik uit bed ben opgestaan. Ik denk aan de dood van mijn ouders en van Theo, al weer bijna een jaar geleden. Het telefoontje van Eduard vanmorgen heeft me zo dankbaar en gelukkig gemaakt, maar dan word ik toch weer overvallen door droefenis over het mysterie dat ons allemaal wacht.

124 Harry Poeze, Peter Boomgaard, Aangeraakt door Insulinde, de boeken van drieëntwintig lezers. KITLV Uitgeverij, Leiden, 1992.

125 The Citizen, 10 maart 1992.

126 NRC Handelsblad, 22 november 1991.

11 maart 1992

Ik vraag me steeds meer af, waarom ik me nog opwind over wat hier allemaal gebeurt. Ik moet ze in hun sop gaar laten koken. Ik ga door met mijn Memoires, probeer deze ‘vakantie’ zo lang mogelijk te rekken en dan ga ik.

Peter Fabricius en Esther Waugh schrijven dat het traangasincident in de onmiddellijke nabijheid van de staatspresident een voorspel is naar een gewelddadige eindspurt in de referendum-campagne.¹²⁷ Geweld heeft al meer dan tweehonderd doden

127 The Star 11 maart 1992.

[p. 82]

geëist in deze paar weken voorafgaande aan de volksstemming. Volgens John Carlin, eveneens in The Star, hebben de ‘intelligence sectors of the South African security forces’ de afgelopen twintig jaar opzettelijk zwarten in de woonoorden tegen elkaar opgezet. ‘This strategy is the secret of the State machine all of whose functions have been subordinated to keeping the communists and the anc at bay,’ aldus deze reporters. Er opereert een geheime eenheid veiligheidspolitie, de Askaris, welke is bemand met voormalige anc-guerrilla's. Zij werden geselecteerd uit 250 gevangen genomen anc'ers. Zou Pretoria deze tactiek van de Amerikanen hebben overgenomen?

Heb warempel mijn bijstandsuitkering gekregen.¹²⁸

Vroeg Peter wat hij er allemaal van dacht. ‘Willem, no-one understands what is going on. It is too devious to interpret. Since we are different, we can't follow them.’ Dat is het precies.

Ik heb een film met Leonard Bernstein gezien. Het was een repetitie van de Rites of Spring en in Duitsland opgenomen. Kan er uitstekend inkomen hoe heerlijk hij het vindt om met jonge musici te werken.

128 Zie bijlage 48.

12 maart 1992

Ik had Jan Sampiemon getipt dat Vladimir Tikhomirov twee dagen in Amsterdam zou zijn. Peter ter Horst belde dat redacteur Peter Michielsen van nrc Handelsblad hem inderdaad in Amsterdam is gaan ontmoeten. ‘We zijn je zeer dankbaar,’ werd gezegd, alhoewel die krant mij al jarenlang straf negeert, pakken ze zo'n tip natuurlijk mee. Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is.

Vandaag is mijn brief onder de naam Peter van Dongen in The Star verschenen (zie pag. 83).

Perskor heeft betaald. De cheque van 3.570 rand is binnen. Daar heb ik nu een heel boekje voor geschreven.

Peter Wijckerd van de cp belde vanuit Pretoria. Hij reageerde op mijn brief in The Star: ‘Thank you for your excellent letter. You are our hero.’

Het Europees Parlement heeft, alsof het dringend bij de verkiezingen hier zou zijn betrokken, een verklaring uitgegeven dat Afrikaners ‘ja’ moeten zeggen in het referendum. Ze beseffen niet hoe belachelijk ze zijn. Ook de Bondsdag heeft zich ermee bemoeid. Na een debat over deze zuiver Zuid-Afrikaanse, penibele aangelegenheid, werd een waarschuwing naar

[p. 83]

Pretoria gezonden dat ze het niet in hun hoofd moesten halen de apartheid te herstellen. Al deze verkapte inmengingen vanuit het buitenland getuigt van onbekendheid met de realiteiten hier, en van een ongekende arrogantie en Europese hoogmoed. Achthonderd blanke artiesten hebben een hartstochtelijk beroep op de mensen gedaan om ‘ja’ te stemmen. Zij denken er hun beroep en werk mee te kunnen redden. Bill Faure zei op televisie dat er nog nooit zoveel vrijheid voor de kunsten was geweest als onder De Klerk. Ik herinner me maar al te goed hoe hij enkele jaren geleden nog scherp afgaf op De Klerk en zei vanwege hem te willen emigreren naar Californië.

De Klerk heeft gezegd dat de np niet hevig anticommunistisch is, maar er wel voor wil zorgen dat de sacp geen ideologisch overwicht in het nieuwe Zuid-Afrika zal krijgen. ‘We regard communism as a major threat,’ aldus De Klerk ‘and as something that needs to be opposed, because it has proved to be detrimental to any society.’ Hij sprak tegen dat hij een bondgenootschap met het anc zou zijn aangegaan, waar Treurnicht een handje van heeft om hem van te beschuldigen. Hierin heeft De Klerk uiteraard gelijk. ‘Now only Cuba is trying to keep communism afloat, and Cuba and communism are fast sinking,’ zei de president. Ik zie Castro nog niet zinken, noch zie ik dit momenteel in China gebeuren, een land dat hij maar even niet in zijn te Pretoria gehouden speech heeft betrokken.

13 maart 1992

Hoorde op de radio vanmorgen een gesprek met Andries Treurnicht, die het glashelder maakte dat de Afrikaners van de

[p. 84]

cp onder geen enkele voorwaarde onder het juk van een anc-regering willen leven en om die reden op de eerste plaats het recht op zelfbeschikking opeisen. Onder de omstandigheden is dit gewoon niet realistisch. Ook de cp-politicus Clive Derby-Lewis meent dat Zuid-Afrika nu reeds afglijdt naar chaos, ‘niet als gevolg van apartheid, maar als gevolg van het beleid van De Klerk.’ Treurnicht handhaaft dat een ‘nee’ tegen het referendum zal betekenen dat er een gemenebest van Zuid-Afrikaanse staten zal komen in plaats van een socialistisch anc-bewind.

Ik luisterde vanmorgen naar een bandopname met Jermen Gvishiani, in 1975 opgenomen in Slot Laxenburg bij Wenen. Dit was een zeer vreemde gewaarwording, hier te midden van de Zuid-Afrikaanse perikelen.

Rechts is woedend dat de advertentiecampagne van de np swastika's gebruikt om de kiezers te beïnvloeden.¹²⁹ Patrick Laurence (The Star) legt uit dat het Afrikaner nationalisme altijd voor rechts en extreemrechts is versleten. Ze maken het er dan ook naar, althans de awb. Zijn dit immers geen neofascisten met hun bruinhemden? De Stormvalken, Wenkommandos en Ystergarde lijken verdacht veel op de Hitlerjugend. De Conservatieve Partij van Treurnicht en zijn tweede man Ferdi Hartzenberg zijn dit uiteraard niet, maar zitten nolens volens met het awb in dezelfde rechtse hoek.

Opmerkelijk is dat zelfs The Citizen de bangmakerij van De Klerk afwijst. Het blad zegt in een hoofdartikel dat De Klerk zijn dreigement dat een ‘nee’-uitkomst van het referendum een zwarte volksopstand tot gevolg zou hebben, moet laten varen.

Het is nu vier weken geleden dat ik Elfra voor het laatst heb gezien. Toen ze onaangekondigd het boekje Love Letters terugbracht had ik al mijn bedenkingen. Er is niet één Zuid-Afrikaner, zwart, Indiaas of blank die niet lijdt aan het verdwijnings-syndroom - tot Landman en Wim Pretorius aan toe.

In het 20.00 uur nieuws werd minister Hans van den Broek aan het woord gelaten, die de kijkers meedeelde dat hij geen ander alternatief zag dan om op de weg van De Klerk door te gaan en ‘ja’ te stemmen. Denemarken doet ook mee met de buitenlandse chantage kondigde aan dat als er ‘ja’ werd gestemd, de sancties zullen worden opgeheven. Ze zijn altijd weer te eenzijdig en onvolledig geïnformeerd, maar hebben natuurlijk wel een opinie.

129 The Star, 13 maart 1992. Zie ook bijlage 40.

[p. 85]

14 maart 1992

De Klerk noemt rechtse demonstranten nu ‘radical terrorists’, wat natuurlijk nergens op slaat en waardoor de gemoederen onnodig verhit raken. Waarom? De grote verzoener ontpopt zich meer en meer als een ordinaire straatvechter. Niet prettig om te zien.

Ook Nelson Mandela heeft nu gezegd dat een ‘nee’-stem het land in een burgeroorlog zal dompelen. De dp heeft de stad ook volgehangen met een referendumadvies.

Peter Wijckerd die vanmorgen langskwam, was natuurlijk een ordinaire spion. Hij zei dat hij in oude munten en bankpapier handelde, zoals Hugo van Reijen. Hij moest ‘toevallig’ in Johannesburg zijn. Ik had moeten ontkennen dat ik Peter van Dongen was...

Op de omslag van Time wordt de vraag gesteld: ‘Is the West losing Russia?’ Ik begrijp zo'n benadering niet.¹³⁰

The Citizen meldt dat Pravda gestopt is.¹³¹ Ik vind het onvoorstelbaar dat deze krant er nu niet meer is.

George en Barbara Bush hebben in Washington een toespraak (America's role in the emerging world) van Richard Nixon bijgewoond. Na in 1974 vanwege het Watergate-schandaal te zijn verjaagd, lijkt dit de terugkeer van de verguisde voormalige president te zijn. President Bush benadrukte tegen de pers waarde te hechten aan de adviezen van Nixon. Intussen zal het ook wel in het straatje van Nixon passen dat Bush de druk opvoert tegen Irak en wie weet een tweede oorlog begint om de verkiezingen tegen de democraten te winnen.

Ik schreef een lange brief aan Hans en Christine van Ketwich Verschuur, ook om me te excuseren enige tijd niets van me te hebben laten horen. Het zijn welbeschouwd dierbare vrienden geworden.¹³²

130 Time, 16 maart 1992.

131 The Citizen, 14 maart 1992.

132 Zie bijlage 49.

15 maart 1992

De Sunday Times houdt het voor mogelijk dat Oranje Vrijstaat en Transvaal - misschien wel de belangrijkste staten - in het referendum ‘nee’ zullen gaan stemmen.¹³³ Ik denk dat De Klerk gaat winnen, wat hij niet verdient. Als iets bij deze verkiezingen heeft aangeduid hoe Afrikaners eigenlijk zijn, dan is het wel de straatmentaliteit waarmee de np probeert te winnen. Maar eigenlijk is dat bij ons, of in de vs minstens even erg. De

133 Sunday Times, 15 maart 1992.

[p. 86]

krant zegt dat blanken maar een ding kunnen doen, en dat is ‘ja’ zeggen omdat het alternatief ‘a bitter war or an uncertain peace’ is. Het is niet waar en bovendien ontzettend gemeen om met een bloedbad te dreigen.¹³⁴

‘The alternative is to vote “yes”,’ aldus de Sunday Times, ‘and to seek to create a new, a different South Africa, in which every individual will be free and live his own life as he pleases, safe under the protection of law and justice, and prosperous as part of a democratic family of nations.’¹³⁵

Waarom Ken Owen in hetzelfde blad een hele kolom wijdt aan Eugène Terre'Blanche en de awb, is me niet duidelijk. Volgens Owen zou deze man zowel Andries Treurnicht als Jaap Marais overschaduwen bij het komende referendum in het rechtse of conservatieve kamp. Hij vergelijkt Terre'Blanche met Mussolini en Jaap Marais, wanneer hij rijke industriëlen wil aanvallen kiest hij een Jood uit. Afgezien van dat de Joodse zakenlobby in Johannesburg, ongeacht politieke kleur, inderdaad sedert mensenheugenis de dienst heeft uitgemaakt in dit land - parallel aan het onontkoombare feit dat zonder die lobby, Zuid-Afrika nooit was geworden wat het nu is, namelijk de enige eerste wereldeconomie in Afrika - begrijp ik niet dat ook Owen zich tot dergelijke verkiezingsretoriek laat verleiden.

Eindelijk belde Elfra Erasmus weer eens. Ze had de beroerdste weken van haar leven gehad. Ze wilde langskomen. Ze belde nu alleen om te zeggen dat ze zich niet goed voelde - en hoe onrechtvaardig ook - ik vertrouw niemand meer om me heen. Elfra wilde weten hoe ik over alles wat de verkiezingen betrof dacht. Ondanks dat ik weet dat ik word afgeluisterd, zei ik alles, inclusief de flop van mijn brief als Peter van Dongen. Wat ik probeerde duidelijk te maken was dat wat mij in het klein aan smerigheid was overkomen, je nu aan corrupt denken in het groot zag komen bovendrijven bij dit referendum.

Zoon Willem de Klerk (25) is verliefd geworden op een gekleurde beauty queen, Erica Adams (25). Een foto siert de voorpagina van de Sunday Times. F.W. en Marike de Klerk hebben echter sterke druk op zoonlief uitgeoefend de relatie te verbreken, zoals dit een eeuw geleden dikwijls in het oude Indië gebeurde en Erica zegt dat het uit is. Willempje is naar het buitenland vertrokken. En terwijl deze zaken allemaal spelen, vangt het sabc-televisienieuws aan met cricketuitslagen.

President De Klerk babbelt weer over de vergelijking tussen

134 Nu ik in 2002 deze aantekeningen bewerk, constateer ik dat de geschiedenis heeft laten zien dat ik er behoorlijk naast zat.

135 Van deze voorspelling blijkt in 2002 evenmin veel terechtgekomen

[p. 87]

Zuid-Afrika en Zwitserland. Daar wonen ook Frans, Duits en Italiaans sprekende Zwitsers in harmonie met elkaar samen. De man is niet goed: alsof je Duitsers en Fransen in deze tijd zou kunnen vergelijken met Zoeloes en Xhosa. Heb mijn goede vriend Casper Venter hier 11 maart al een briefje over geschreven.¹³⁶

Marlene Burger en De Wet Potgieter publiceren een uitermate spraakmakende pagina in de Sunday Times over hoe De Klerk feitelijk op 14 augustus 1989 via verraad en dubbelspel jegens ‘de oude krokodil’, staatspresident P.W. Botha, in Tuynhuys de macht in het land heeft gegrepen. Uren had het kabinet met de staatspresident gediscussieerd en in verschillende toonaarden had De Klerk hem te kennen gegeven dat de np de verkiezingen met hem zou gaan verliezen. Aan het einde van deze gesprekken ontdekte hij dat zelfs zijn trouwste medewerkers zich van hem hadden afgekeerd, onder wie de minister van Defensie, Magnus Malan en de minister van Wet en Orde, Adriaan Vlok. Uiteindelijk heeft partijleider F.W. de Klerk de staatspresident geadviseerd zich maar liever terug te trekken op zijn buitenhuis Wildernis.

Het verraad kwam aan het licht, omdat president Kenneth Kaunda van Zambia bekendmaakte besprekingen te zullen hebben met De Klerk en minister van Buitenlandse Zaken, Pik Botha, een ontmoeting waar de staatspresident niet van op de hoogte was gesteld. Hij telde dus al niet meer mee. Dit artikel biedt details die in alle facetten laten zien hoe Afrikaners op het hoogste niveau met elkaar omgaan. P.W. Botha, die 53 jaar de np heeft gediend, is als een hond behandeld als dank voor het land bewezen diensten.

Wat ik me eigenlijk nog eens afvraag over de tientallen telegrammen die er zijn om mij van Beatrix in 1963 weg te houden: een paar jaar later sprak ik haar aan in Mexico... Wist ze toen niet van al die sabotage?

Ik herontdek zoveel, nu uit 1975. Val van de ene verbazing in de andere. Heel naar, maar broer Theo komt er toen al niet zo leuk uit naar voren. Ik laat privé-details over broer Hendrik weg, omdat ze gênant zijn (zoals over zijn flat), want ze zijn eigenlijk onbelangrijk. Ik kan erover schrijven als ik zelf in Kaapstad aanbeland in de jaren '80. Ik ben moe, heb de hele dag gewerkt aan de Memoires. Moet ophouden. Ik bereikte pagina 142. Ik ga nu douchen, en weer kalm worden.

136 Zie bijlage 50.

[p. 88]

16 maart 1992

Mijn trouwe vriend Cees Meijer, hoofdredacteur van De Typhoon is in Zaandam op 78-jarige leeftijd overleden. Triest nieuws. Na een hersenbloeding kon hij al vele jaren nauwelijks meer spreken. Al die tijd werd hij door zijn vrouw buitengewoon zorgzaam met engelengeduld bijgestaan. Hij is uit zijn lijden verlost.

Er zijn 270 doden gevallen sinds het referendum werd aangekondigd. Generaal Malan zegt op televisie dat het anc-leger dient te worden ontbonden. Mandela dreigt codesa te verlaten, want de lopende oorlog tussen blank en zwart wordt opzettelijk door de regering veroorzaakt. De Klerk droomt verder. Het geweld zal vanzelf ophouden als binnen codesa een vredesakkoord wordt bereikt.

Heb een woedende brief aan Erik Jurgens geschreven.

Ben op de fiets naar een verkiezingsbijeenkomst in de stadsaal gegaan. Bij aankomst stond minister Pik Botha op het trottoir met de industrieel Harry Oppenheimer te praten. Er waren ook rabbi's in de buurt. Het podium werd volgepropt met np-notabelen. De minister noemde het referendum de meest beslissende dag in de geschiedenis van Zuid-Afrika. Welke hoop gaven de conservatieven de mensen? Een ‘nee’ zou een doorlopend beleid van sancties voor het land betekenen. Geen land ter wereld zou Pretoria meer erkennen, indien de verkiezing de politiek voorgesteld door rechts zou onderschrijven. Een ‘nee’-stem zou het schip abrupt doen zinken, zowel economisch, politiek als sociaal, en dat risico mocht men niet nemen. Zach de Beer (dp) sprak in soortgelijke termen. Ik vond de wijze van presenteren van de feiten van beide heren niet om aan te horen en heb het pand vroegtijdig verlaten.

The Citizen drukt een bericht af dat uitgever Robert Maxwell een agent van de kgb was.¹³⁷ Dat kennen we. Ik was er immers ook eentje.

In dezelfde krant een bericht dat de cia, onder directe verantwoordelijkheid van George Bush, Irak eventjes inundeert met valse Irakese bankbiljetten. Hoe kom je erop. Puur terrorisme in Washington uitgevonden en de wereld laat Bush ongemoeid zijn gang gaan.

Ik kan het niet over mijn hart verkrijgen mijn brief aan Erik Jurgens te verzenden. Hij probeert te helpen. Ik versta onder helpen bepaald wat anders. Ik ben razend op het hele stel,

137 The Citizen, 16 maart 1992.

[p. 89]

vooral ook op Vermeer. Ze proberen vast iets uit te dokteren en mij een ultimatum voor te schotelen.

17 maart 1992

The Star zegt dat de uitkomst van het politieke drama in Zuid-Afrika zich vandaag zal openbaren wanneer ruim drie miljoen blanken naar de stembus zullen zijn gegaan. Tegen lunchtijd zal zich reeds aftekenen in welke richting de uitslag gaat. Het ‘ja’-kamp zegt een overwinning tegemoet te zien.

Raymond Hasselerharm slaagde erin Mandela te laten verklaren dat Lubbers in augustus niet naar Pretoria moet komen alvorens hij met het anc heeft overlegd. De Tweede Kamer vergadert vandaag in spoedzitting over deze affaire. Een belachelijke storm in een glas water. Temeer idioot omdat het om een reis over vijf maanden gaat. Lubbers heeft gewoon aangekondigd dat hij naar Zuid-Afrika gaat, ongeacht wat het anc zegt. Dat is natuurlijk ook de enige houding die een Nederlandse premier past.

Ed Profijt belde. Theo Cranendonk, de notoire amice van Dirk Keijer, was tien dagen in Zuid-Afrika geweest en had er bij hem op aangedrongen mij niet in te lichten: ‘Want Willem chanteert me.’ Met wat in hemelsnaam? Ze hebben gewoon nooit de trip naar Paramaribo en Desi Bouterse afgerekend en vertalen mijn verzoek om betaling blijkbaar als chantage. Ik bracht hen in contact, maar Ed concludeert nu ook dat Cranenendonk een crook is. Profijt kwam later naar Circle Court en vertelde dat de voormalige rode baret, ongetwijfeld een scharrelaar voor de inlichtingendienst, had gezegd dat Beatrix ook de titel baronesse van Cranendonk had. ‘Hij is bang voor je, Willem,’ aldus Profijt ‘dus ik heb hem gezegd dat je in Holland was.’ Hij reisde eerste klasse en verbleef in het Sun Hotel. Hij had kans gezien reeds 75.000 dollar los te wurmen bij een Italiaans keramiekbedrijf. Maar gisteren waren beide heren toch in een confrontatie terechtgekomen, want de zaak was niet rond gekomen. Profijt had een visum voor Zuid-Afrika voor Cranendonk geregeld. ‘Hij is een fraudeur,’ was de

[p. 90]

conclusie van Ed. Ik dacht: wat ben ik toch een lul dat ik na een paar telefoongesprekken altijd weer denk dat mensen oké zijn, terwijl het gewoon ordinaire oplichters zijn en de grote mijnheer uithangen van andermans geld. Ik schijn die les maar niet te kunnen leren.

Opmerkelijk. The Economist meldt dat al kan men kritiek hebben op jfk van Oliver Stone, ‘fans and conspiracy buffs began to wear badges reading “Open the Files”.’ Robert Gates, directeur van de cia heeft gezegd dat hij dit zal doen wanneer de regering de geheimhouding opheft. Er zouden wellicht 600.000 documenten worden vrijgegeven. Ik heb Oliver geschreven of hij weleens heeft overwogen een jfk ii te gaan filmen.

In Metz zijn twee Chinezen gearresteerd in bezit van 24 penissen van tijgers.¹³⁸ Voor de Tweede Wereldoorlog waren er nog acht soorten tijgers in de wereld. Sinds 1980 zijn er geen voetsporen meer gevonden van de Javaanse tijger. In het noorden van China zijn misschien nog vijftig Siberische en vijftig Amoytijgers te vinden. Indo-China, Maleisië, Thailand en Birma tellen nog geen 2.000 tijgers. De Sumatraanse tijger overleeft alleen nog in beschermd gebied. Door krachtige maatregelen is de eerder bijna uitgestorven Bengaalse tijger weer terug tot een populatie van 4.000 en ook in Nepal en Bangladesh leven nog 1.000 tijgers. Mannetjestijgers doden dikwijls mannetjespups, om later geen concurrentie te krijgen en dit valt allemaal onder de noemer ‘gods wonderschone natuur’. Toch is het onvoorstelbaar wat mensen de afgelopen halve eeuw op deze aarde hebben aangericht.

138 The Economist, 14 maart 1992.

18 maart 1992

Maurice Carré kwam langs. Hij wilde diamanten kwijt voor 49 miljoen dollar, die 61 miljoen waard waren. Hij had een ellenlange fax bij zich van Gem Trade Laboratoria als ondersteunend document. Hij wilde Theo Cranendonk inschakelen. Ik lichtte hem in over de ervaring van Ed Profijt met Cranendonck. Daarom niet getreurd. We stelden samen de boodschap naar Cranendonk op.

Amerbos 205 is voor 205.000 gulden door abn amro verkocht. Pure oplichterij. Die fijne amro-mijnheer Gerwich wil ook nog 50.000 gulden van me hebben. Ik heb geantwoord dat ik nu op de minimumuitkering in Amsterdam zit.

De Klerk hield een overwinningsrede als een dominee, waar God, de hemel en ons geliefde Zuid-Afrika vanaf dropen. Al

[p. 91]

zijn cronies verdrongen zich om hem heen om vooral met de grote baas op televisie gezien te worden. Hoeveel miljoenen Afrikaners - en anders P.W. Botha wel - is dit beeld door hart en ziel gegaan?

Nelson Botile telefoneerde. Hij zei dat ik ongelijk had met de voorspelling dat zwarten hier dezelfde fouten zouden gaan maken als in Zimbabwe. ‘We do not want to starve,’ zei hij. ‘We need the whites. What else can we do? We need their expertise. We need each other.’ Hij was het wel met me eens dat de Zoeloes een probleem vormden. En niet zo zuinig ook. Nelson vond Terre'Blanche een nog ernstiger obstakel en zei: ‘We need a revolution to bump these people off.’ Daarop volgde een waarschuwing. ‘You do not know our rulers. I have seen some of your letters in which you struggle to have your rights and agreements restored. I said to myself, if Willem continues this, they are getting tired of it and will throw him out.’ Dat doen ze dan maar. Ik weet absoluut zeker dat er is gestookt door God mag weten wie om mijn werk hier onmogelijk te maken, want ik had bijna alles op de rit gekregen met de hulp van Du Toit. Altijd wordt er weer een onzichtbare spaak in mijn wiel gestoken. Dat moet een keer ophouden.

Herman Wigbold en zijn vrouw Ans van Berkel arriveerden pas laat. Ik serveerde avondeten. Het was wel gezellig. Ik liet de brief lezen die ik gisteren aan Lubbers had geschreven.¹³⁹ ‘Waarom schrijf je aan Lubbers?’ was de vraag van Herman. ‘Waarom niet?’ De Wigbolds kijken naar de premier als een man die hooggezeten is. Voor mij betekent dat helemaal niets. Ik werd vanavond door een gekleurde bouwvakker met een harde lat aangesproken: gulp met knopen stond open, cement zat op zijn laarzen. Hij nam me mee naar een zwarte club, Napoli, en wilde zelfs dansen. Hij bleef vragen of ik in de buurt woonde en was kennelijk in voor rough sex, gaf vriendelijke tikken op mijn gezicht en kneep me overal en elders, dus ik heb ervan afgezien verder te gaan.

139 Zie bijlage 51.

19 maart 1992

Theo's verjaardag. Zijn verdwijning uit deze wereld blijft een raadsel voor mij, vooral ook de manier waarop hij geen graf wenste. Ik heb momenteel eigenlijk geen contact meer met Nellie, mijn schoonzus, en ook nauwelijks nog met Hendrik. De Klerk heeft gewonnen met 1.924.186 vóór en 875.619 stemmen tegen. Van de 3,2 miljoen kiesgerechtigden hebben

[p. 92]

2,8 miljoen mensen aan het referendum deelgenomen.

Het is duidelijk de laatste geheel blanke volksstemming in Zuid-Afrika geweest. Alleen in het district Pietersburg werden meer ‘nee’- dan ‘ja’-stemmen geteld.

Het lijkt wel of het leven in dit land gewoon de draad weer heeft opgepakt, zonder verder al te lang stil te staan bij wat er is gebeurd. Het lijkt er eigenlijk op of men zich nog niet bewust is van wat de gevolgen van deze uitkomst zullen zijn. Ook de buitenwereld reageert zeer positief. Hoe dikwijls heb ik hier voor de televisie zitten rillen van de maffiapraktijken tijdens de aanloop naar dit referendum? Niemand heeft er iets van gemerkt. Men is immers niet anders gewend. Men schijnt zich niet te realiseren dat De Klerk met dit referendum de basis heeft gelegd voor een absolute ramp. Ik herinner me de analyse van Tikhomirov, die benadrukte dat P.W. Botha de Gorbatsjov van Zuid-Afrika was en De Klerk de Jeltsin. De chaos moet nog komen.

Andries Treurnicht wijdt het verlies van de cp aan de massale campagne tegen rechts via de door de np gemonopoliseerde media.¹⁴⁰ Ook de druk van het buitenland en daarnaast de druk van werkgevers op employees om ‘ja’ te stemmen hebben de cp opgebroken. Treurnicht blijft weigeren deel te nemen aan de codesa-besprekingen. Hij waarschuwde dat de aanhangers van de np pas na deze overwinning de ware betekenis van ‘powersharing’ met de zwarte meerderheid zouden begrijpen, wat neer zal komen op ‘having no power of your own to protect your own freedom.’ Dit laatste is natuurlijk zeer waar. Het zal niet lang meer duren en de zwarte meerderheid zal de dienst uitmaken. En dan kunnen de blanken het verder schudden.

The Citizen feliciteert De Klerk en noemt de uitkomst van het

140 The Star, 19 maart 1992.

[p. 93]

referendum een ‘magnificent victory’.¹⁴¹ De Klerk kreeg 68,6 procent van de stemmen, de cp behaalde 31,22 procent. Dat lijkt een grote overwinning, maar het is onjuist om te stellen, zoals The Citizen in het hoofdartikel van heden doet, dat blank Zuid-Afrika achter hem zou staan. Dat is bepaald niet waar.

Ben naar Braamfontein gefietst om te zien hoe het bureau van Abraham Oltmans in de etalage staat. Vreselijk. Ik denk dat mam het jammer zou vinden maar begrijpelijk. Niet alleen ik heb bijna niets meer, maar Peter, die hier niet mag werken op een Nederlands paspoort, is ook blut. Ik moet me inhouden hem niet bij te springen, maar dat is eigenlijk Edwins taak.

Mijn lieve Frank Heckman - die vandaag ook jarig is - schreef dat ook hij een moeilijke tijd achter de rug heeft. Sinds januari 1992 gaat het hem weer wat beter. De beproevingen des levens zijn er om te doorstaan, te bevechten en er mee om te leren gaan. De Staat gaat vrolijk verder. De stukken zijn ook binnen.¹⁴²

Na veel gelazer is dan eindelijk de persverklaring van de nvj-steun aan mijn gevecht binnen met een briefje van Ellie Speet dat zij mij dit bericht reeds eerder zou hebben gezonden, wat gelogen is. Waarom wordt in de tekst weer de indruk gewekt dat ik op eigen houtje al aan de gang zou zijn gegaan tegen de Staat (voordat hij zijn zaak inhoudelijk had voorgelegd), terwijl ik met vice-voorzitter Wim Klinkenberg letterlijk alles eerst heb doorgesproken er uiteraard van uitgaande dat hij in deze contacten de nvj op het hoogste niveau vertegenwoordigde. Er staat dat ik vroegtijdig over nvj-steun zou hebben gesproken, wat dus onwaar is. Advocaat Vermeer kan dit bovendien bevestigen. Verder staat er dat ik ‘meen’ te kunnen aantonen dat ik op onrechtmatige wijze door Buitenlandse Zaken ben bejegend, terwijl de nvj verdomme in het bezit is van dozijnen kopieën van Buitenlandse Zaken. Dat zijn dan de beschermers van mijn vakorganisatie, waarvan ik sinds 1960 betalend lid ben geweest. Ik heb Erik Jurgens geschreven hoe wanhopig ik begin te worden hier in het verre Hillbrow en dat er niets gebeurt als ik er niet zelf voortdurend achterheen kan zitten.¹⁴³

OLTMANS
Willem Oltmans heeft eind vorig jaar enig stof doen opwaaien, toen hij, nog voordat hij zijn zaak inhoudelijk had voorgelegd, meldde met NVJ-steun te procederen tegen ex-minister Luns en diens opvolger op BZ. Met een beroep op

141 The Citizen, 19 maart 1992.

142 Redactie: Dit betreft de Conclusie van Antwoord. Zie bijlage 52.

143 Zie bijlage 53.

[p. 94]

de Wet Openbaarheid van Bestuur had Oltmans documenten in zijn bezit gekregen waarmee hij meent te kunnen aantonen dat hij jarenlang door BZ op onrechtmatige wijze in zijn functioneren als journalist is gedwarsboomd. Zijn oogmerk is herstel af te dwingen alsmede een schadevergoeding. Het dagelijks bestuur heeft het inmiddels verstrekte dossier voorgelegd aan een onafhankelijk jurist en mede op grond van diens advies besloten dat de principiële kant van de zaak steun aan het NVJ-lid Oltmans rechtvaardigt. Om het risico van qua kosten niet te beheersen procesvoering in de hand te houden, is de materiële steun evenwel gelimiteerd tot in eerste instantie 10.000 gulden.

Chris Hani, de secretaris-generaal van de sacp heeft in Kaapstad gezegd dat het uur der waarheid voor de Afrikaner conservatieven nu heeft geslagen. Hij is van mening dat de cp nu moet mee gaan doen met codesa, waar hij gelijk in heeft, maar ze zullen koppig blijven en weigeren.

20 maart 1992

Tot mijn verbazing heeft P.W. Botha mijn brief aan hem beantwoord. Hij bedankte me voor mijn brief en is het met me eens dat De Klerk op een ramp afstevent.

Ik mis het contact met Eduard.

De Klerk gaat naar Japan. Hij doet er alles aan om zo snel mogelijk de economie van het land weer op te vijzelen, naar zijn zeggen om vooral ook de zwarte werkeloosheid te helpen bestrijden. Maurice Carré zei hetzelfde. Ik betwijfel of een opleving in economische activiteit enige verschil zal uitmaken bij de huidige tegenstellingen hier, de misdaad, de voortgezette moordpartijen en al het wilde gedoe door minds welke niet in staat zijn de zaak van De Klerk en co. over te nemen.

Het imbeciele beleid van Buitenlandse Zaken en de ambassade over het bezoek van Lubbers blijft onderwerp in de media. Amateuristisch geploeter.

Charles Krauthammer laat zien hoe George Bush steeds maar weer naar andere en nieuwe buitenlandse vijanden zoekt, vooral nu de ussr als constante dreiging voor Amerika is weggevallen.¹⁴⁴ ‘Japan bashing has

144 Time, 23 maart 1992.

[p. 95]

become a national sport,’ schrijft hij, om een voorbeeld te noemen. Bush misdroeg zich onlangs bij zijn bezoek aan Japan. ‘A begging and bullying expedition that legitimized the rush to find the source of America's troubles abroad.’

Er zou een studie moeten worden gemaakt naar de bovenkamer van Bush en diens cronies. Krauthammer spreekt over ‘a desperate psychological need for an enemy. Ronald Reagan and his ilk demonized the Soviet Union - “evil empire” was a designation received with scorn in better circles - to satisfy a deep Manichean need for a world of black and white. This charge was always nonsense, but cold warriors never imagined they would ever have a chance to prove it. Now they do. The coldest of cold warriors are among those advocating the most radical and generous embrace of the erstwhile enemy, Edward Teller, father of the H-bomb and dr. Strangelove himself, calls western assistance for Russia more justified then even the Marshall Plan.’ De Bushites stellen zich nu nieuwe doelen ‘using its eminent military power to protect itself and its friends from small outlaw states, the Iraqis, of the future’. Meer en meer Amerikanen lijken zich te realiseren dat deze president, om het aardig te zeggen, een gevaarlijk man is. Had willen zeggen ‘een idioot is.’

Ben naar het huis van Aida Parker in Auckland Park gefietst. Het Comité van het Boerenvolk zou in haar huis vergaderen. Er waren ongeveer twintig aanwezigen, onder wie, enigszins tot mijn verbazing, generaal Tienie Groenewald, die ik al eens had ontmoet via Casper Venter in Pretoria. Uiteraard was ik de enige journalist en buitenlander in het gezelschap. Ook Hans van Ketwich Verschuur bewondert Aida al vele jaren vanwege haar publicatie The Aida Parker Newsletter, die uitstekend is. Er waren ook jonge mensen en drie zwarten aanwezig.

Groenewald vertelde dat hij komend weekeind met Andries Treurnicht in Ulundi een bezoek gaat brengen aan Gatsha Buthelezi. Ik ben ook geneigd de Zoeloes en hun Chief Minister als serieuzere partners te beschouwen dan het anc met hun communistische vriendjes. Roelf Meijer (minister van Defensie) is al naar Ulundi gevlogen om Buthelezi te waarschuwen voor Groenewald: ‘Hij bezorgt ons veel last.’

Ik vertelde Groenewald een brief van P.W. Botha te hebben ontvangen, die net als hij zeer kritisch stond tegenover het beleid en de manipulaties van De Klerk & co. ‘Met dit referendum is het hele plaatje van de democratie in Zuid-Afrika veranderd,’ zei Groenewald. ‘Ours was the dirtiest campaign ever. We in the cp and on the right must ask ourselves, how we can

[p. 96]

counter these new forms of manipulation of public opinion. A vote for De Klerk amounted to a vote for Mandela. The same with the approval of the outside world. This was a totally irresponsible and uncalled for referendum in order to escape the verdict of an all white election. We must now go to the grassroots of our problems. We must try to delay codesa as much as possible in order to gain time.’ Men was in de vergadering van mening dat het anc zich haastte omdat de club van Mandela gestadig aanhang aan het verliezen was. Zou dit waar zijn?

Tijdens een discussie of de cp aan codesa moest meedoen, zei een jongeman die de cp in het Witwatersrandgebied vertegenwoordigde: ‘We zijn niet van plan onze grondbeginselen te verraden.’ Een andere jongeman stelde voor om de ifp en de Zoeloes te vragen codesa zoveel mogelijk te vertragen, wat me een oplossing leek, althans op korte termijn. Er werden zes commissies gevormd. Indien ik dit wilde, zou ik kunnen meedenken in de zesde commissie die zich met communicatievraagstukken ging bezighouden. Groenewald vroeg me om de aanwezigen iets over mezelf te vertellen. Ik beperkte me tot drie minuten.

Het hoofdartikel in The Citizen spreekt vandaag ook over no euphoria. Het blad wijst erop, dat al behaalde De Klerk een verpletterende overwinning, dit allerminst betekent dat De Klerk en Mandela hetzelfde willen met Zuid-Afrika. ‘The bottom line for the anc is not power sharing, but taking over the government.’ Zo is het precies.

Professor R.W. Johnson van Magdalen College in Oxford schrijft in The Star over the ‘brutal media Blitz’ van De Klerk tegen de oppositie van rechts. ‘They were blatant to the point of scandal’ en dat is dus ook de reden dat ik ervan walgde wat De Klerk zich allemaal permitteerde. Het had absoluut niets met een behoorlijk functionerende democratische verkiezing te maken.

Was vanavond in Champions, waar ik Louis Heyneman weer eens heb gezien. Johan, een blonde Afrikaner hunk met een snorretje en wit polohemd, onderzocht wat er in mijn broek zat en vroeg mijn telefoonnummer, want hij wilde overdag komen. ‘I am married,’ zei hij om zich te verduidelijken.

21 maart 1992

Ik kwam een brief uit 1976 tegen van mijn toenmalige advocaat W.J. van Bennekom aan Carel Enkelaar, waar de foto was die George de Mohrenschildt aan mij opdroeg, (hij schreef erop: ‘From the biggest crook in the western hemisphere’). Ik

[p. 97]

vergat die foto op een avond bij Carel en Liny in Hilversum. Carel zei die voor me te zullen bewaren, maar heeft hem daarna nooit meer kunnen terugvinden. Ik heb Carel nog maar eens een kopie van deze brief gestuurd. Ik denk niet dat ik de foto daarmee terugkrijg, maar wie weet.

De Klerk zegt nooit met China in zee te kunnen gaan, zolang dit land communistisch is. Hij begrijpt er dus niets van.

Net toen ik daarstraks even lag, ging de bel. Het was Jim, de lange zwarte jongen. Hij was naar Skyline gegaan ‘to try my luck.’ Een blanke man had hem een voorstel gedaan. Ze waren naar een auto gelopen en toen hij was ingestapt, gingen de deuren op slot en reden ze naar het politiebureau. Daar gekomen zette hij het op een rennen, maar liep in de handen van zes blanke jongens die hem in elkaar sloegen. Hij had inderdaad een gezwollen kaak, maar zag er verder weer lekker uit: gekleurde broek, bloemen, hoge schoenen en een poloshirt. Hij smeekte mij hem uit deze situatie te redden. Hij viel meteen in slaap. Hoe kan ik deze jongen helpen? Hij kan niet meer geholpen worden. Bovendien is het verhaal mogelijk verzonnen. Je kunt er geen woord van geloven. Nadat hij twee uur had geslapen, heb ik hem herhaaldelijk gevraagd weg te gaan, maar hij kwam niet in beweging. Uiteindelijk heb ik hem er letterlijk uitgegooid, met zijn schoenen erachteraan. Hij zet hier nooit meer een voet binnen. Hij was verbouwereerd.

Bram Pols schreef dat in Nederland 400.000 mensen lijden aan psychische ziekten.¹⁴⁵ Hiervan zijn 80.000 manisch depressief, waarvan 65.000 onbehandeld rondlopen. Van die cijfers klopt natuurlijk niets.

Ik besloot vanavond thuis te blijven en niet na gedane arbeid de hort op te gaan. Ging liggen en luisterde naar Horowitz, die de Lisztbewerking van Schuberts Leise flehen meine Lieder speelde. Wat zou ik die muziek graag nog aan mam hebben willen laten horen. Kreeg er een beklemd gevoel van. Ook lag ik te denken over Frank Heckman, die een korter been heeft als gevolg van een klap met een verkennersstok die zijn broer hem eens gaf. Daarop herinnerde ik me hoe ik eens met Theo vocht op De Horst en hoe hij achterover viel, met zijn hoofd op de verwarming en een verschrikkelijke wond had. Ook die afschuwelijke herinnering beklemde me vreselijk. Ik kom veel te weinig tot het noteren van zulke gedachtenflitsen, die ook meespelen in je leven, naast bijvoorbeeld de politieke ontwikkelingen hier.

145 NRC Handelsblad, 2 maart 1992.

[p. 98]

22 maart 1992

Bijzondere belevenis. Max Mehliss (ik schat hem in de 80), een voormalige hoge functionaris bij de Goldfields goudmijnen kwam me al heel vroeg halen om me mee te nemen naar het Libanonstadion, een paar uur rijden van Johannesburg richting Potchefstroom, ter bijwoning van de 44ste Athletics and Cycling Championships, een soort olympiade voor werknemers van een zestal grote goudmijnen. De enige plaatjes die er ooit van mijnen worden getoond, zijn beelden van ‘de slaven’ die er ondergronds werken. Maar wat ook voor hen wordt gedaan, bijvoorbeeld in de afdeling sport, wordt totaal verzwegen.

Het stadion was alleen al een indrukwekkende aangelegenheid. Op de tribunes waren lange rijen topfunctionarissen aanwezig. Er waren ook zwarte hoge pieten en men ging joviaal met elkaar om. Alle takken van sport werden bedreven en de modernste apparatuur werd gebruikt. Ik ving een glimp op van dat andere apartheidsland dat in stilte wel degelijk aan betere arbeidsomstandigheden werkte voor de heren die dit afschuwelijke ondergrondse werk moeten doen.

De Klerk blaast meteen hoog van de toren na zijn verkiezingsoverwinning.¹⁴⁶ Hij eist dat het anc haar legertje zal ontbinden om codesa ii in gang te kunnen zetten.

146 Sunday Times, 22 maart 1992.

23 maart 1992

Je krijgt de indruk dat de ‘ja’-uitkomst van het referendum de sfeer in het land heeft verbeterd. Men lijkt opgelucht dat dit met een sisser is afgelopen. Opmerkelijk ook dat de Sunday Times direct na de uitslag in een hoofdartikel een positie inneemt, die dichter bij de cp dan de np ligt.¹⁴⁷ De krant is kritisch ten aanzien van De Klerk en Barend du Plessis, met zijn nieuwe begroting. De Klerk zou na deze uitkomst de betrekkingen met de Zoeloes en de Inkatha Freedom Party (ifp) moeten verbeteren. Ook andere regionale krachten zouden meer tot hun recht moeten kunnen komen, aldus deze zondagskrant.

De sfeer in dit land lijkt dan verbeterd na het ‘ja’-referendum, de misdaad neemt alleen maar toe. De Klerk heeft toestemming gegeven om zeventien veroordeelde misdadigers meteen op te hangen.¹⁴⁸

Was al vroeg op de fiets in Braamfontein. Er is opnieuw een pakket Memoires-pagina's op weg naar de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, een prettig en voldaan gevoel.

147 Idem.

148 The Citizen, 23 maart 1992.

[p. 99]

Het zou wel eens kunnen dat Bill Clinton de verkiezingen gaat winnen in reactie op de kluns Bush, zoals Carter een reactie werd op Nixon en Ford. Als hij gaat verliezen is Bush in staat nog even ergens een oorlog te beginnen om het Witte Huis in handen te houden. Het gedonder tegen Libië gaat ook verder. Erik Jurgens schrijft dat hij bakzeil haalde bij Wiebenga (vvd) en Gualthérie van Weezel (cda). Van Gualthérie van Weezel valt me dit zeer tegen. Ook de toon van mijn brieven zou extra tegenstand hebben veroorzaakt.¹⁴⁹ Ben gaan wandelen om na te denken en heb hem toen geantwoord.¹⁵⁰

Bereikte pagina 220 van deel twintig. Ga zonder nadenken door tot het bittere einde. Als mijn levenswerk is beëindigd, zal ik een ander mens zijn.

149 Zie bijlage 54.

150 Zie bijlage 55.

24 maart 1992

Denk gek genoeg dat Beatrix en ik de enige twee mensen in de hele wereld zijn, die de geboortedag van mejuffrouw Buringh Boekhoudt vandaag gedenken.

Ik vraag me dikwijls af of het constante wereldwijde bombardement van data, nieuws, televisie, van de vroege ochtend tot de late avond, een direct effect heeft op de verwerkingsprocessen in de minds van mensen. Er is - zo lijkt het - bijna geen tijd meer over om feiten van fictie te scheiden, of waarheid van onwaarheid. Welk effect heeft deze overvloed aan data op het toch al wankele geheugen? Je merkt het dagelijks - ook bij mezelf - hoe herinneringen voortdurend onvolledig en vervalst zijn.

Rechter Van der Walt heeft geschreven. Ik heb hem meteen geantwoord en vroeg waarom hij de Rautenbach-affaire heeft genegeerd, en vooral het feit dat Sunrise Productions een heimelijk bedrijf van Defensie was, heeft gemeden.¹⁵¹

Intussen schrijf ik onverdroten verder, onvermoeibaar, alsof mijn leven ervan afhangt. Dat doet het dus ook. Ik schrijf bovendien ins blauen hinein, want ik weet tenslotte niet of mijn hele werk ooit het daglicht zal zien. Ben aan het einde van deze dag wel uitgeput. Begon al vroeg en heb twaalf uur gewerkt.

151 Zie bijlage 56.

25 maart 1992

De gerestaureerde staatsman Richard Nixon ‘sierde’ de opiniepagina van nrc Handelsblad met een halve pagina overpeinzingen.¹⁵² Ook al is de Sovjet Unie met succes getorpedeerd en

152 NRC Handelsblad, 17 maart 1992.

[p. 100]

al is Jeltsin de meest pro-Westerse Rus die ooit in het Kremlin resideerde, het gevaar is nog niet voorbij. ‘De macht zal in handen vallen van een nieuw, gevaarlijker despotisme, gebaseerd op een extremistisch Russisch nationalisme,’ schreef Nixon. Hij pleit voor gigantische hulp aan de voormalige ussr om deze nieuwe ramp af te wenden. Hofland zegt in een commentaar dat Nixon gelijk heeft, maar deze visie eerder bekend had moeten maken. Henks commentaren doen me steeds weer beseffen hoe onoverbrugbaar ver we 46 jaar na Nijenrode van elkaar zijn afgedreven. Trouwens, ik heb niets meer met die krant en lees deze alleen omdat de rest nog beroerder is.

Er is in Washington door het Pentagon een rapport gepubliceerd over hoe de Nieuwe Wereldorde van Bush eruit zal moeten gaan zien. Defensie is een bedrijfstak, die koortsachtig op zoek is naar vergoelijking van zijn bestaansrecht tegenover de belastingbetaler. Bush wil 1,6 miljoen soldaten op de been houden omdat zijn makkers bij het militair-industriële complex dit willen en nodig hebben om Amerika als een gigantische Hitleriaanse oorlogsindustrie aan de praat te houden. Het hoofdredactioneel commentaar van nrc Handelsblad constateert dat het Pentagon kennelijk alle kaarten zet op militaire hegemonie. Of dit kan is een vraag die men in Rotterdam betwijfelt.¹⁵³

Lubbers heeft de Inlichtingen Dienst Buitenland van de ene op de andere dag opgeheven. Ik heb nooit beseft dat er naast de bvd nog zo'n club van cowboys en indiaantjes spelende landgenoten was. De hemel mag weten wat die basterds in al die jaren ook van die zijde tegen me hebben uitgevreten. Ria Beckers (Groen Links) heeft Lubbers aan de tand proberen te voelen.¹⁵⁴ Ze werd natuurlijk met een kluitje in het riet gestuurd. Niet minder dan 18 van de 22 idb'ers hadden in een brief aan het kantoor van Lubbers geklaagd over hun chef. Als makke schapen is het parlement unaniem akkoord gegaan met de opheffing en Den Haag heeft geen Nederlandse cia meer. Help het je geloven.

Er lag een briefje van Peter. Twee vrienden van hem van 37 en 41 liggen op sterven.

Heb een beroep op premier Lubbers gedaan om mijn eigen dossier bij die rotzakken van de idb te redden, want ik heb het nodig voor het proces.¹⁵⁵

Niels Viljoen wandelde binnen. Diens vriend Anton, de beauty,

153 NRC Handelsblad, 17 maart 1992.

154 NRC Handelsblad, 12 maart 1992.

155 Zie bijlage 57.

[p. 101]

psycholoog, heeft leukemie en hij zal misschien nog zes maanden leven.

26 maart 1992

Eindelijk onderneemt Libië stappen bij het Internationale Hof in Den Haag tegen de onwettige militaire acties van Washington en Londen tegen dat land. Het is de hoogste tijd dat het een halt wordt toegeroepen.

Een op de honderd mannen en een op de achthonderd vrouwen in de vs heeft aids.

Ik vind Sharon Stone echt een absolute schoonheid in Basis Instinct, met Michael Douglas, een film van Paul Verhoeven. Die moet ik zien.

The Citizen bepleit in het artikel zulu stake krachtig dat Pretoria geen onderonsjes met het anc moet aangaan en de Zoeloes niet over het hoofd moet zien.¹⁵⁶ Het is tenslotte het grootste volk in dit land met zeven miljoen mensen, als het er niet een miljoen meer zijn. Het blad zegt opnieuw er met klem voor te pleiten dat Mangosuthu Buthelezi, de leider van de Inkatha Freedom Party, niet over het hoofd gezien mag worden. Ik heb Piet Dankert wat krantenartikelen uit 1973 toegestuurd waarin staat dat hij mijn aanklacht destijds tegen Luns onderzoekt. Ik schreef erbij dat ik nu over 400 telegrammen beschik en heb hem gevraagd of hij het er nu echt bij wil laten zitten.

156 The Citizen, 26 maart 1992.

27 maart 1992

Strobe Talbott van Time reageerde op mijn brief aan hem van 17 februari. Deze collega is gefascineerd door mijn kritiek op zijn column over de presidenten van de vs, waarbij hij facetten over het hoofd zag, wat ik hem in mijn brief uiteenzette. Het belangrijkste facet was dat Eisenhower een Pentagonman was, aan wie de cia ondergeschikt was, terwijl deze Bush een cia-man is, die de baas is over het Pentagon.

Het is te treurig voor woorden dat Libië, een woestijnstaat in Noord-Afrika, geheel alleen een klacht indient tegen het machtigste land ter wereld, omdat de andere landen te lamlendig zijn het gezamenlijk te doen met andere slachtoffers van Amerikaanse agressie.

28 maart 1992

Heel toevallig verdwijnt Hans Gualthérie van Weezel uit het parlement om ambassadeur bij de Raad van Europa te worden.

[p. 102]

Ik schreef hem om hem te feliciteren. Ook vroeg ik hem of hij misschien een ander cda-Kamerlid wist die bereid was samen met Jurgens mijn gevecht te ondersteunen.

Leef als God in Frankrijk in dit land. Ben klaar met deel 20 en ga meteen door naar 21. Sinds mijn terugkeer uit Holland heb ik in tien weken 750 pagina's geschreven.

Geloof het of niet, maar Mandela heeft De Klerk als ‘een moedig man’ geprezen.¹⁵⁷ Generaal Bantu Holomisa, de militaire leider van Ciskei heeft erop aangedrongen dat het anc er niet van moet uitgaan zonder de deelname van Transkei een interim-regering te kunnen vormen.

Het is eigenlijk te absurd voor woorden dat je hier op televisie een paard 1,25 miljoen rand kan zien verdienen, terwijl een zeer hoog percentage van de mensen in Zuid-Afrika dicht aan de armoedegrens zit. Maar goed, er zijn in Soweto zwarte miljonairs die renpaarden houden en aan dit geïmporteerde gekkenhuis meedoen.

Minister van Buitenlandse Zaken, Pik Botha heeft bij een persgesprek in Singapore de gedachte geopperd dat de np haar deuren ook voor zwarte kiezers zou moeten openen en zou dus zelfs op den duur meer zwarte dan blanke leden kunnen krijgen.¹⁵⁸ Het is een absurde gedachte. Ik heb hem nauwkeurig geobserveerd. Een typische Afrikaner burger.

Champions was propvol vanavond. Wat gaat er toch in al die hoofden om? Willen ze er niet aan denken welke schokken de vorming van een zwarte meerderheidsregering in Pretoria met zich mee zou kunnen brengen? Men doet alsof er niets aan de hand is in Zuid-Afrika. Een Indiër, die al eerder wilde, heb ik laten staan want hij speelt spelletjes. Er lopen maar weinig jongens rond die in aanmerking komen. Een blonde bink die ik al dikwijls opmerkte, oergezond en stoer, zag er vanavond verschrikkelijk uit. Geen kleur, zwarte kringen onder zijn ogen, er was niets van hem over.

157 The Citizen, 28 maart 1992.

158 Idem.

29 maart 1992

Schreef Eduard een brief dat ik onrustig over hem ben. Schreef ook een zeer persoonlijk briefje aan secretaris-generaal Bot. Ik maakte zelfs geen kopie. De boodschap: overweeg alstublieft nog eens het besluit het op een rechtzaak aan te laten komen. Bill Bast schreef het een verkeerde gedachte van me te vinden om bijvoorbeeld in Variety me te beklagen over het niet nakomen van Oliver Stone zijn verplichtingen jegens mij. Bill is van

[p. 103]

mening dat Stone mij in Het Parool al heeft neergezet als iemand die achter zijn geld aan zat. ‘I know, and you know, that isn't quite case, but it sounds like it.’ Wat me verbaast, is dat het zou kunnen lijken dat ik om geld zeur, dat ik meer geld had verwacht omdat ik een belangrijker rol had willen hebben, of dat ik me tekort voelde gedaan in mijn journalistieke eer. Ik wilde helemaal niet in die film spelen. Ik wilde helpen er een betere film van te maken, zoals we jaren geleden samen hadden afgesproken. Bovendien vroeg ik hem slechts mijn kosten en tijd te betalen. Een honorarium van een acteur is nooit ter sprake gekomen. Maar ook de minimumgelden heeft hij me onthouden. Ik werk, werk, werk. Doorgaans is het niet erg opwekkend, wat je terugleest, meestal zelfs triest. Er is vrijwel niets dat ik tegenkom dat ik terugblikkend anders zou hebben gedaan of zou willen herbeleven.

De treinen tussen Soweto en Johannesburg zijn verdeeld in anc en Inkhata-rijtuigen. Wie per ongeluk in een verkeerde wagon terechtkomt, heeft alle kans te worden gelyncht. De heersende psychose houdt iedereen tegen over deze zaken met een woord te reppen. Ook politiemannen vrezen voor hun leven en soms onthouden zij zich ervan in te grijpen om zelf niet in gevaar te komen. Een jongen zegt: ‘We are being killed like dogs.’ Het is absoluut verschrikkelijk wat er allemaal gebeurt op de treinen in Soweto. Uitstekende reportage van sabc

30 maart 1992

Minister van Defensie Dick Cheney voorspelt de val van Saddam. Geloof er niets van.

Den Haag maakt zich weer eens belachelijk tegenover Djakarta. Uit een bericht van de Volkskrant blijkt dat Lubbers, Pronk en Van den Broek blijkbaar opeens hebben ontdekt dat voor het regime Suharto het begrip mensenrechten niet bestaat.¹⁵⁹ Den Haag leg een kwart eeuw te laat voor het eerst verband tussen ontwikkelingshulp en poen pompen in het fascistische generaalsregime. De Europese Gemeenschappen hebben gezegd er niet aan mee te willen doen en beschouwt de controverse als een bilaterale kwestie tussen Indonesië en Nederland. Ook geen van de dertien landen die het iggi-consortium vormen om Suharto in het zadel te houden, heeft zich solidair met Den Haag verklaard. Jacques de Kadt sprak in de jaren vijftig van ‘het eeuwige te laat’ in onze relatie met Indonesiërs. Die uitspraak was maar al te waar.

159 De Volkskrant, 27 maart 1992.

[p. 104]

Nixon en Kissinger begonnen 22 jaar geleden een oorlog in het koninkrijk Cambodja.¹⁶⁰ De vn, met als leider van de missie Yakushi Akashi, gaan Pnom Penh nu helpen met de un Transitional Authority Cambodja (untac). De eerste 250 militairen zijn reeds gearriveerd. De vn trekken voorlopig 1,9 miljard dollar voor de operatie uit, welke in feite neerkomt op puin ruimen van de directe gevolgen van Amerikaanse oorlogsmisdaden in Zuidoost-Azië. Waarom zou de wereldgemeenschap voor de kosten moeten opdraaien?

160 Time, 23 maart 1992.

31 maart 1992

Woonde na enige aarzeling opnieuw een vergadering bij ten huize van Aida Parker. Generaal Groenewald vertelde dat de cp op het punt staat uiteen te vallen. Er zijn conservatieven die nu bereid zijn de realiteit van het anc en Mandela onder ogen te zien en zij denken erover om aan codesa te gaan meedoen. Hij vertelde verder dat De Klerk het anc en Inkatha voortdurend tegen elkaar uitspeelt. De regering zegt dus tegen de Zoeloekoning dat hij aan codesa moet deelnemen, om samen met de np sterker tegenover het anc te staan, en wanneer dat eenmaal is bereikt zal De Klerk zijn hand er niet voor omdraaien om met het anc Inkatha weer de das om te doen. Ook het constante kabaal over het mk-legertje van het anc speelt hier een rol in. Als de np en het anc het over dat geschil eens zijn geworden zullen zij zich tegen de Zoeloes keren. Ik luisterde geschokt naar Groenewalds analyse.

Wat tijdens de vergadering duidelijk werd, was dat de vs, Bush en de cia, naar Zuid-Afrika kijken als een Amerikaanse kolonie, welke uitstekend van pas kan komen. Om die reden wil Washington snel een anc-regering in Pretoria om gemakkelijk over de rijkelijk aanwezige grondstoffen van het land te kunnen beschikken via de gebruikelijke multinationals. Anglo-American heeft De Klerk vijftig miljoen dollar gegeven om de campagne te kunnen betalen, die moest verzekeren dat hij het referendum zou winnen.

Groenewald, en hij kan het weten, zegt dat de haat tussen het anc en Inkatha compleet is. Het anc haat Buthelezi zelfs dieper dan Terre'Blanche van de awb. Daarbij mag niet worden vergeten dat Mangosuthu Buthelezi aanvankelijk ook tot het anc behoorde en de opdracht kreeg om de regering te infiltreren. In de ogen van het anc heeft hij hen verraden door met het apartheidsregime te gaan samenwerken. Daar moet bij ge-

[p. 105]

zegd worden dat Buthelezi zijn positie steeds heeft gebruikt om autonomie voor de zwarte bevolking te bevechten en vooral ook om Nelson Mandela uiteindelijk vrij te krijgen. Hij heeft bijvoorbeeld nooit willen onderhandelen met Pretoria tot Mandela in vrijheid was gesteld.

De vergadering was het eens dat de etnische verschillen in Zuid-Afrika onoverbrugbaar zijn. De Klerk heeft, geïnspireerd door Bush en zijn Nieuwe Wereldorde, vanaf het begin van zijn hervormingsplannen partij gekozen voor het anc en het gevoel gehad dat hij rechts en de Zoeloes links kon laten liggen. De regering heeft dertig anc-toppers reeds een Mercedes gegeven met salarissen op het niveau van ministers. Groenewald vertelde dat De Klerk in de rats had gezeten of hij het referendum wel zou winnen. Nu het dus is gelukt, ‘he and his cronies feel they made it, so you know how it goes, thieves always stick together,’ aldus deze generaal met een voormalige hoge positie bij de inlichtingendiensten. Hij vervolgde: ‘Freedom at times is paid with blood. This country has degenerated beyond repair. We lost our honesty and integrity. We have got to get back to the desert and think. Look at television. It's terrible. We have too much talked to blacks. We start to think and to behave like blacks. Of course, the Broederbond are not all idiots. Perhaps they realized that we were in the process of equating our own values with black values. It seemed as if we were saying, that for the sake of unity, we should forget our values. But look at anc values!’

Groenewald gaat ervan uit dat een burgeroorlog onvermijdelijk zal zijn. ‘We expected acts of violence after the referendum. Nothing happened. Everything remained calm, which means that the right sat down and started proper planning. Parliament is already irrelevant. codesa is only putting it's seal on what the government and the anc agreed upon back stage. Everything is being decided between themselves. Slowly the defeat in the referendum is bringing the right to become furious. Action is coming. But they do want something to fight for.’ De generaal zei dat hij overal in het land constateerde dat men vastbesloten was de uitkomst van het referendum te bestrijden. ‘I am optimistic. The uphill struggle is now beginning,’ zei Groenewald.

1 april 1992

Er is iets heel rottigs gebeurd. Ik ging gisteravond de hort op en aarzelde de zwarte homoclub Skyline binnen te gaan. Ik doe dat zelden. Toen ik weer weg wilde gaan, kwam een zwarte jongen

[p. 106]

die ik een halfjaar geleden ook al eens ontmoette, achter me aan. Hij wilde mee. Ik aarzelde, maar dacht oké, waarom niet? We gingen mijn flat in en hij trok ogenblikkelijk alles uit en gingen de koffer in. Hij bleef vragen ‘Do you love me?’ en zei: ‘I want to turn you into a woman’ maar ik accepteer geen anale seks. Terwijl we rommelden, zat hij aan mijn gouden ketting met de Justinianusmunt van mijn vader, welke mijn moeder mij had gegeven. Ik dacht je doet maar, je krijgt hem er toch niet af. Opeens vroeg hij om een glas water en toiletpapier. Ik wist niet waarom hij toiletpapier wilde hebben, maar dacht er verder niet over na.

Toen ik daarna zelf terugkeerde van de badkamer, stond hij zijn broek aan te trekken en zei dat hij zijn handen wilde wassen omdat zijn rechterwijsvinger stonk. Op dat moment miste ik mijn ketting. Ik dacht niet aan inslikken, maar vermoedde dat hij de prop had verborgen in zijn anus. Hij had zelfs eerder gevraagd, of het echt goud was. Hoe heb ik zo stom kunnen zijn. Ik belde naar Michael in het flatgebouw aan de overkant, waar ik wist dat Peter en Edwin een steak waren gaan eten en naar de Oscaruitreiking zouden kijken. Ze kwamen meteen. Peter was vooral nerveus dat ik de politie bij de zaak wilde betrekken. Michael ontdekte dat mijn portemonnee door mijn bezoeker al onder de mat in het toilet was verstopt. De knul loog dat ik hem gevingerd had, terwijl hij zelf zijn vinger in zijn kont had gestoken. Ik belde de politie, en twee Afrikaner agenten arriveerden in een bakkie en vroegen wat er was gebeurd. De jongen loog erop los en zei nooit een ketting met een gouden munt te hebben gezien.

We reden naar het politiebureau waar hij werd opgesloten in een cel en ik begon een formulier met de aanklacht in te vullen. Een zwarte rechercheur met een revolver was intussen bezig een andere zwarte gevangene die iets op zijn kerfstok had, af te tuigen. Even later zag ik meer agenten naar de cellen rennen. Er brak een enorm spektakel uit. Mijn bezoeker zou een politieman zijn aangevlogen en hij werd op zijn beurt flink en tot bloedens toe in elkaar geranseld. Tenslotte kwam het hoge woord eruit, hij had inderdaad mijn ketting ontvreemd en deze verstopt in mijn slaapkamer. Samen met de beide politiemannen reden we terug naar Circle Court. De jongen zijn neus bloedde, maar ik kon er geen medelijden voor opbrengen. Zijn gezicht was gezwollen en hij liep wankel. Terug in de slaapkamer haalde hij 15 rand uit zijn schoen, die hij uit mijn portemonnee had gejat. Maar hij kon zich opnieuw niet herinneren, waar hij mijn ketting had gelaten.

[p. 107]

Ik maakte een afspraak met sergeant Van Eeden dat ik ze terug zou roepen als hij mijn bezit niet teruggaf. De beide agenten vertrokken. Van Eeden had tot 06.00 uur dienst dus ik kon hem steeds oproepen. Uiteindelijk heb ik de jongen in het bijzijn van Peter, Edwin en Michael gevraagd zich uit te kleden. Ik had het gangportaal met een laag kranten bedekt en verzocht hem de ketting uit te poepen. Omdat hij al een aantal uren onderweg was, plaste hij om te beginnen de entree van mijn flat onder. Vervolgens hurkte hij om te poepen, maar er gebeurde niets. Ik werd steeds woedender, ging naar mijn slaapkamer en haalde een lange breinaald met een knop uit de naaimand van mam. Dan moet ik het maar uit zijn reet wurmen, dacht ik. Toch kreeg ik het niet over mijn hart om die operatie uit te voeren. Ik dacht, dokter Delprat zou het zo hebben gefixt.

Ik belde een paar maal naar het politiekantoor om sergeant Van Eeden te vragen hem weer op te halen en op te sluiten tot hij mijn ketting had uitgekakt. Maar Van Eeden bleef onbereikbaar. Peter zei: ‘Willem, jouw leven is meer waard dan die ketting en Romeinse munt. Hoeveel gays zijn hier in Hillbrow al niet door types als hij vermoord? Er liggen genoeg messen in de keuken.’ Ik gaf Peter groot gelijk en besloot hem te laten vertrekken. Ik begeleidde hem in de lift naar beneden, opende de voordeur en hij vertrok in de vroege ochtend met de talisman van mijn ouders in zijn darmen. Hij bleef nog even stilstaan en zwaaide. Ik beschouw dit maar als een noodlottig ongeval. Ik had me altijd voorgenomen met die ketting om begraven te worden. Nu wandelde dit voor mij heilige voorwerp uit ons flatgebouw in het achterste van een black lover. Het is heel erg jammer dat dit is gebeurd en ik schaam me voor mam. Hoe dikwijls schrijf ik in mijn dagboek met affectie over mijn ouders en dan raak ik op deze manier hun voor mij zeer kostbare talisman kwijt. Heb nog tot 05.00 uur bij Peter en Edwin zitten praten. Vertelde hen ook over de informatie van generaal Groenewald.

12.00 uur

Hoe zou de bovenkamer van die zwarte jongen functioneren? Zo van, ik ga naar de flat van de oude man om te zien of er iets te jatten valt. Ik neem iets van waarde mee en als de politie me verrot slaat, dan neem ik dat op de koop toe, want ik heb het geld nodig. Voor hem was ik een blanke die walgelijk rijk was in vergelijking met hem. Hij kon niet weten dat ik geen Afrikaner ben en dat ik nooit iets tegen zwarten heb gedaan om

[p. 108]

zo'n behandeling te verdienen. Ik denk dat dit de prijs is die ik betaal voor mijn aanwezigheid in Zuid-Afrika, vooral in deze revolutionaire tijden. Ik voel me heel diep beschaamd tegenover mijn ouders.

Peter ter Horst was chef van de redactie bij nrc Handelsblad tot Ben Knapen hem en Chavannes vroeg om te vertrekken. Hij werkt nu hier en kwam naar Hillbrow. Vanwege zijn angst voor liften liep via de trap naar de zevende etage. Hij werkte eerder bij de Haagsche Courant. Hij woonde in 1982 mijn persconferentie over prins Claus in Den Haag bij. Het zou best een nicht kunnen zijn. Hij legde mij uit hoe Zuid-Afrika in elkaar zat, terwijl hij hier nog niet lang is. Dan weet je al hoe laat het is. Maar ik hield mijn mond. Zijn conclusie: het feest voor de blanken is over. Het land behoort te worden teruggegeven aan de zwarten. Er moet een zwarte regering komen. En blanken die dat onprettig vinden, moeten maar vertrekken, zoals in Rhodesië is gebeurd. We hebben tot 18.00 uur plezierig zitten kletsen. Toch verwondert het me dat een journalist geen bescheidener positie inneemt als hij ergens op een nieuwe post zit. Hoe kan je deze in Rotterdam voorgekookte gedragslijn en visie volgen? Ik vond het schokkend om al zijn Hollandse meningkjes urenlang te horen verkondigen. Bovendien stelde hij me geen enkele vraag over Zuid-Afrika, terwijl ik hier zes jaar bezig ben. Cyril Ramaphosa wordt volgens Peter de eerste zwarte premier van Zuid-Afrika. Ik gaf hem bij afscheid een exemplaar van Het dagboek als Camera Obscura mee.

2 april 1992

02.30 uur

Ik ging om 20.45 uur doodmoe slapen en ben nu wakker. Ik ben helemaal ontregeld door die bastard. Skyline zou gesloten moeten worden. Ik zal daar nooit meer een stap zetten. Straks gaat het met Champions net zo. Het wordt hier onleefbaar.

Er zijn intense gevechten uitgebroken in het zwarte woonoord Alexandra, niet ver van hier. Er vielen drie doden en dertig gewonden. De term ‘oorlog’ wordt wel erg gemakkelijk gebruikt. Het anc en

[p. 109]

de Inkatha-aanhangers geven elkaar de schuld van wat een functionaris van de politie ‘a mini civil war’ noemde.

Heb Bot en Van Velzen opnieuw geschreven.¹⁶¹ Het schijnt dat alles voor 1972 wettig verjaard is, dus nu wil ik de stukken van na 1972 ontvangen. Ik voel me machteloos mijn zaak in Den Haag van hieruit te moeten bepleiten.

Het incident van gisteren met die jongen heeft mijn houding permanent en drastisch gewijzigd. Ik heb reeds uitgezocht wie ik moet benaderen om mijn vleugel te verkopen. Er zit niets anders op. Weer het liefste verliezen dat ik van mam heb gekregen.

Pik Botha heeft ter gelegenheid van het feit dat hij vijftien jaar geleden minister van Buitenlandse Zaken werd in een toespraak gezegd dat het einde van de ussr ervoor zorgde dat Zuid-Afrika een lot als dat van Angola bespaard is gebleven. Hierdoor werd het mogelijk hervormingen in Zuid-Afrika te initiëren. Ook verdween met de val van het Kremlin een mogelijke uitbreiding van Cubaanse interventie hier. De sacp kon worden toegestaan, politieke gevangenen konden worden vrijgelaten en Pretoria knoopte zelfs geleidelijk constructieve betrekkingen met Moskou aan. Er zit veel in, in wat hij heeft gezegd.

Woonde een ontmoeting van landgenoten in de Inanda Club bij. Verloren tijd. Er werd geklaagd dat het voortaan verboden zou zijn in Kaapstad een krans te leggen bij het standbeeld van Jan van Riebeeck. Ik dacht: verbazingwekkend dat het monument er hoe dan ook nog staat. Natuurlijk betekent deze man voor zwarten niets. Ik raak gesteld op Joachim Calkoen. Hij had, zoals ik adviseerde, de ‘prominente’ koopman Ernst van Eeghen bezocht, maar er waren geen zaken uit voortgevloeid. Ernst had, als gewoonlijk, gelogen dat hij geen introductiebrief voor Joachim van mij had ontvangen.

's Avonds een hapje gegeten bij Vic en Margriet Vernède. Ze vonden beiden dat het referendum behoorlijke was verlopen. De cp had kansen gehad, maar die verspeeld. We hadden dus een paar scherpe woordenwisselingen, maar verder was het erg plezierig. De Vernèdes lezen geen kranten en kijken nauwelijks televisie, dus ze weten ook niet wat zich heeft afgespeeld. Vic zegt altijd hetzelfde gebed en Margriet verzorgt altijd alles pico bello.

161 Zie bijlage 58.

[p. 110]

3 april 1992

Dokter Charles Crenshaw in Dallas heeft eindelijk zijn mond opengedaan en verklaard dat jfk wel degelijk ook van voren werd beschoten, zoals de Zapruder film laat zien.¹⁶² Crenshaw maakte deel uit van het traumateam dat de president behandelde toen hij het ziekenhuis werd binnengebracht. Dus weer een getuige uit de eerste hand, die de uitkomst van de Warren Commissie ontzenuwt.

Suharto heeft de iggi-Club ontbonden en wil geen ontwikkelingsgelden meer vanuit Den Haag hebben. Djakarta is van mening - en heeft er gelijk in - dat de zogenaamde financiële hulp feitelijk steeds meer voor intimidatie wordt gebruikt. Ook de 250 in Indonesië werkende ontwikkelingswerkers zullen vertrekken. Zij zijn bij 200 projecten betrokken. nrc Handelsblad plaatste hierover het commentaar: volwassen.¹⁶³ De krant feliciteert Djakarta met het feit dat Indonesië geen geld meer van ons wil ontvangen, wat - typisch Hollands - ‘een kleine meevaller’ voor de staatskas in Den Haag wordt genoemd. Met Wertheim heb ik jarenlang in alle toonaarden bepleit dat Den Haag én geen voorzitter van de iggi-club behoorde te zijn én dat geen belastinggeld mocht worden gebruikt om fascistische oorlogsmisdadigers in Djakarta in het zadel te houden.

Het parlement wil de bvd strenger gaan controleren. Dat horen we al jaren. Piet Stoffelen, de amice van Jurgens bij de PvdA, die voorzitter is van de commissie voor de inlichtingendiensten, heeft gezegd dat overbelaste fractievoorzitters geen tijd hebben om controle op de bvd uit te oefenen. Dikwijls wonen slechts twee van de vier leden vergaderingen bij. Er is dus geen controle op onze spionagediensten, met alle gevolgen van dien.

Ik kwam de zoon van mevrouw Viruly tegen. Hem had ik in Groningen tijdens een lezing gezien, zijn moeder was in augustus bij mijn lezing voor de Vereniging van Nederlandse Kooplieden. Ik zei hem dat ik zijn moeder graag een keer zou opzoeken, waartoe ze mij had uitgenodigd.

Ben The Money Shop op Pretoria Street binnengelopen, omdat ik wilde weten of mijn zwarte lover misschien mijn ketting met munt te koop had aangeboden. De man zei dat er tien tot twaalf van dergelijke winkels in Hillbrow waren en honderdvijftig in heel Johannesburg. Dus er is geen beginnen aan om de ketting te achterhalen. Ik moet deze affaire uit mijn hoofd zetten.

162 The Citizen, 3 april 1992.

163 NRC Handelsblad, 31 maart 1992.

[p. 111]

4 april 1992

Ben in eind mei 1976 aangekomen. Ik moet rustig en gestadig doorwerken. Ik ben om 07.00 uur vanmorgen begonnen en het is nu al weer 18.00 uur. Dat was een hele ruk. Ik ben dan ook een beetje gaar. Maar mijn leven hangt ervan af.

Heb Eduard op de Westerkade gebeld. Hij heeft dinsdag een psychologische test voor assistent-purser bij de klm.

In de jhc-sauna op Pretoria Street werd ik gegrepen door een boeren hunk uit Transvaal, minstens twintig jaar jonger dan ik. Maar ik zag kans zijn opwinding prima te behandelen. Het werd een wild nummer, waar hij bij bleef roepen: ‘shoot baby, shoot.’ Ik kreeg er bijna de slappe lach van op mijn 67ste, maar schieten deed ik, daarna een lange douche. In zestig minuten uit en thuis. Het is duurder dan cruising for meat in Hillbrow, maar daar is het nu te gevaarlijk.

5 april 1992

Werd om 04.00 uur wakker en realiseerde me dat Wim Klinkenberg niets laat horen. De nvj evenmin. Ze gaven geen communiqué uit en ze moffelden mijn principiële gevecht om de vrijheid van meningsuiting weg in een mededelingenblaadje. Jan Tromp deed niets met de telegrammen. Ik heb hem geschreven of hij er nog iets mee gaat doen. Uitgeverij In de Knipscheer antwoordde niet. Wim Hazeu evenmin. Vermeers moeder overleed, wat mijn advocaat wekenlang buiten gevecht hield, terwijl ik de grootste haast heb om weer normaal te kunnen leven. Stoffelen: geen antwoord. Gualthérie van Weezel evenmin. Wat kan ik van hieruit beginnen? Niets.

Ik heb minister Ali Alatas van Buitenlandse Zaken in Djakarta geschreven over de iggi-rel. In nrc Handelsblad verscheen de Indonesische verklaring met de redenen waarom Suharto ons buiten de deur zette. Djakarta had schoon genoeg van het dreigen met stopzetten van die hulp ‘als’ Indonesië niet naar het pijpen van Den Haag danste.

President Lukas Mangope van Bophuthatswana en Mangosuthu Buthelezi, van KwaZulu noemen een federatie van staten de enige acceptabele oplossing voor een toekomstig Zuid-Afrika.¹⁶⁴ Ze zouden wel eens gelijk kunnen hebben.

Professor Pieter Potgieter is van mening dat dit land een mooie toekomst heeft, niet omdat de mens ‘goed’ is, maar omdat mensen een ‘goede’ God hebben. We leven inmiddels in

164 The Citizen, 4 april 1992.

[p. 112]

1992, maar professor Potgieters mind staat nog op de Gouden Eeuw ingesteld.

Er zijn 100.000 zwarten op de stranden van Durban neergestreken. Peter en ik hebben ervan kunnen genieten toen deze nog enjoyable waren. Nu meldt een gemeenteraadslid van Durban dat het er weinig toe doet of de kleur van de stranden is gewijzigd ‘but the standards went down.’ Breek me de bek niet open.

6 april 1992

Het is Van Riebeeckdag. De blanken in de supermarkt werken, de zwarten zijn vrij. De herdenking bij het standbeeld van Van Riebeeck werd door 62 mensen bijgewoond, omdat de stadsraad van Kaapstad geen herdenking aandurfde, uit angst de zwarte bevolking voor het hoofd te stoten. Wat een zwakke broeders!

Boris Jeltsin heeft een motie van wantrouwen met 447 voor en 412 tegen overleefd. Uiteindelijk gaat die man er onherroepelijk aan.

Ik kan niet meer. Ik heb vanaf 09.00 uur gewerkt, bijna non-stop. Ik ben voor 75 procent vergeten wat er in mijn leven is gebeurd.

7 april 1992

Peter ter Horst heeft gisteren een groot deel van de middag met generaal Groenewald doorgebracht. Hij werkt naar een tweede ontmoeting toe om een werkelijk interview te maken. Dit was een eerste kennismaking. Ook dat dus geregeld. Zou hij er wat van leren?

Er was weer een vergadering bij Aida Parker. We ontvingen de notulen van 20 maart 1992. Generaal Groenewald herinnerde zich een gesprek met staatspresident P.W. Botha in 1985 over de guerrilla-oorlogvoering. Botha had hem gevraagd: ‘Wat heb je nodig: geld, wetten?’

‘Nobody, at that time, realized what was to come. We needed a counter revolutionary effort,’ aldus Groenewald. Hij vroeg of ik begreep hoe het anc te werk ging. ‘The squatters at the Alexandra township have been brought in from Transkei to be used as cannon fodder against the ifp and the Zulus.’

Erik Jurgens stuurde mijn brief van 27 maart l.l. terug als niet acceptabel. Hij schrijft verder dat Gerrit Jan Wolffensperger en Gualthérie Van Weezel zich door Piet Stoffelen en Jurgens niet hebben laten overtuigen van mijn zaak tegen de Staat: ‘ook niet met de kopieën van de dossiers en met jouw boek-kopij.’

[p. 113]

Hoe werken de bovenkamers van onze parlementariërs? Heb Erik meteen teruggeschreven.¹⁶⁵

Rudy Kousbroek schreef een recensie over het boek De staatsgreep van Jacob Vredenbregt, dat gaat over de coup van Suharto in 1965.¹⁶⁶ Altijd weer blijkt dat Kousbroek zijn ervaringen in Japanse kampen niet heeft verwerkt. Kousbroek viel en passant Wertheim aan, die natuurlijk duizendmaal meer weet van het naoorlogse Indonesië dan deze in de polder zo gevierde schrijver.

In een brief naar de nrc Handelsblad (27 maart j.l.) stelde Wertheim net als Kousbroek ambivalent tegenover Sukarno te staan. Geen wonder. Wertheim ontmoette hem zegge en schrijven een keer (kort), en Kousbroek in het geheel niet. Voor ik Sukarno in 1956 in Rome tegen het lijf liep, was ik ook anti-Bung Karno geprogrammeerd. Tussen 1956 en 1966 en door vele, vele urenlange gesprekken, dikwijls onder vier ogen met de president van Indonesië, hebben mij tot de nummer één Nederlandse kenner van Sukarno gemaakt. Kousbroek diende Wertheim van repliek in nrc Handelsblad, wat ook nergens op sloeg.

Eduard belde dat er in naam der koningin een dwangbevel voor mij bij hem was afgeleverd om onmiddellijk 880 gulden belasting te voldoen. Het is duidelijk waar ze in Den Haag mee bezig zijn, maar het zal ze niet lukken - niet in duizend jaar - om mij kapot te krijgen. Ik heb Ed gevraagd de shit op te sturen naar Hillbrow. Zijn test bij de klm zou niet goed zijn verlopen, want hij werd als ‘te introvert’ bestempeld. ‘Daar werk ik al tien jaar aan,’ zei ik tegen hem.

165 Zie bijlage 59.

166 HET VERLENGSTUK VAN DE TONG DES VOLKS, NRC Handelsblad, 6 maart 1992. Jacob Vredenbregt, De staatsgreep, Nijgh en Van Ditmar, Amsterdam

8 april 1992

[p. 114]

Wanneer er wordt gezegd dat alles oké is, kan je er donder op zeggen dat het hommeles is tussen de Mandela's.

Irak is er uiteindelijk mee akkoord gegaan dat de vn de nucleaire installaties te Al-Atheer mogen vernietigen.¹⁶⁷ Het complex ligt veertig kilometer buiten Bagdad.

Peter liet me een artikel uit The Star lezen dat in het leidingwater van Johannesburg nitreen zit. ‘There is nothing we can do,’ zei hij.

Yasser Arafat heeft een vliegongeluk overleefd. cnn lardeert de berichtgeving met adjectieven als ‘the double-faced Arafat.’ Eveneens een vorm van vervuiling waar niets tegen te doen is. Ik heb Rudy Kousbroek geschreven dat ik vond dat hij grote onzin verkondigde in zijn artikel. Ik schreef hem dat ik er hetzelfde over dacht als Wertheim, al vond ik Kousbroek minder de moeite waard om er voor te gaan zitten en een sterk betoog te gaan schrijven, in tegenstelling tot Wertheim.

Ik heb Eduard een hart onder de riem gestoken en hem geschreven dat hij geen cent moet besteden aan wie dan ook die voor mijn geld komt. Ik ben hem dankbaar voor alles wat hij voor me doet.

167 The Citizen, 8 april 1992.

9 april 1992

Peters situatie gaat me momenteel door merg en been, ook omdat ik hem deze keer niet kan helpen. Hij heeft geen geld om naar Nederland te vliegen om de familiereünie bij te wonen. Zijn moeder zal het vreselijk vinden als hij er niet bij is.

Arthur Ashe zegt aids te hebben opgelopen tijdens een bypass-operatie.

Margriet Vernède was in alle staten. De rode baron, Hendrik Bentinck van Schoonheten is benoemd tot privésecretaris van koningin Beatrix. De man werd in 1982 in Pretoria gestationeerd en was de babysitter en beschermheer van die fijne mijnheer Klaas de Jonge, die Tsjechische wapens het land in bracht om blanke Boeren op te blazen. Margriet had gehoord dat de koningin bezig was een beetje gek te worden. Ze houdt van de macht en maakt een lange neus naar iedereen. Buitenlandse Zaken (Hans van den Broek) had hem benoemd om van hem af te zijn. Claus was wel meegegaan naar Lech op wintervakantie, maar de foto's vertelden een ander verhaal. De Vernèdes hebben serieus te nemen hofcontacten. Vics broer is al 25 jaar privésecretaris van prins Bernhard.

Jan Tromp heeft woord gehouden en een kort stukje gewijd

[p. 115]

aan de codetelegrammen die ik hem stuurde. Egbert Kunst zond het me ook toe.¹⁶⁸

Nico Schulte Nordholt schrijft absolute onzin over Indonesië en Sukarno.¹⁶⁹ Heldring vulde in dezelfde krant weer eens een column met al even slap gelul. ‘Hoe weinig hebben we in driehonderd jaar van de Indonesische cultuurmentaliteit begrepen,’ schreef hij. Ook zo nieuw. ‘De Indonesiërs hebben over het algemeen hun koloniale verleden op buitengewoon volwassen wijze verwerkt,’ aldus Heldring. ‘Van haat of ressentiment jegens Nederland en Nederlanders is geen sprake (vaak tot verbazing, zo niet ontstemming, van sommige Nederlanders die zelf nog zitten met levensgrote schuldgevoelens over het verleden).’ Heldring weegt onze mentaliteit klakkeloos aan die van Indonesiërs af, die hij kennelijk niet kent. In het Indonesische karakter - en wellicht de cultuur - zit de gave tot werkelijke vergeving meegebakken. Een feit is, en ik zie dit als een belangrijke factor die meespeelt, dat wij vanaf de prille jaren geheugentraining krijgen. Denk aan de rijtjes Duitse woorden die we op het lyceum moesten kunnen opratelen. Aziatische geheugens lijken die oefening te missen en vergeten en dus vergeven gemakkelijker. Hoe kan het anders?

Heb een dringende brief aan advocaat Vermeer geschreven en hem op de hoogte gebracht van de berichten van Jurgens.¹⁷⁰ Ik heb aangegeven dat ik bij Bot heb aangedrongen de stukken van na 1972 vrij te geven omdat de rest verjaard zou zijn. Verder zal ik zelf met de nodige mensen moeten gaan praten, maar ik heb geen geld om tussendoor naar Nederland te gaan. Ik wil

168 De Volkskrant, 31 maart 1992.

169 NRC Handelsblad, 31 maart 1992.

170 Zie bijlage 60.

[p. 116]

van Vermeer weten of wij met goed fatsoen de procedure kunnen vertragen tot ik terug in Nederland ben.

Ging vanavond nog even wandelen, maar de seks zit weer in de lucht. Een Indiër in een Mercedes (maar hij had gedronken) stopte meteen, draaide zijn raampje naar beneden en greep naar mijn pik. Het kan haast niet, maar het gebeurde. Erg vreemd. Eerder vanavond zag ik een hoogblonde wandelaar met blote benen en hoge schoenen op Pretoriastreet. Hij keek helemaal niet, dus ik dacht verder niet aan hem. Maar zojuist was hij in de buurt van onze flat in het bushokje. Hij heet Charles (31), zijn vrouw en twee kinderen zijn ervandoor. Hij was vanuit Oranje Vrijstaat hier naartoe gelift. Hij slaapt onder een brug. Hij is oké, ik maak morgenochtend koffie voor hem. Hij kan een paar nachtjes blijven slapen.

10 april 1992

Mijn blonde meneer Charles was vanmorgen verdwenen.

Manuel Noriega is al weer twee jaar de gevangene van George Bush en werd tot 136 jaar gevangenisstraf veroordeeld. Het is een precedent zonder weerga, want het betekent dat iedere buitenlandse regeringsleider van nu af aan vogelvrij is. Indien er in de wereld iemand rondloopt die Washington niet bevalt, dan is het dus de gewoonste zaak van de wereld dat de Amerikaanse president zijn soldaten zendt om de betrokkene op te halen en hem op een zogenaamd nette manier van de aardbodem te laten verdwijnen. Er is door geen enkel land of regeringsleider een vinger voor Noriega uitgestoken. Nu denkt het Witte Huis: hoera, we doen het dus voortaan zo.

11 april 1992

Peter en Edwin kwamen gisteravond eten. We zouden dat veel vaker moeten doen. Dan spreek je elkaar intensiever dan te hooi en te gras als buren. Ook hun financiën lopen terug, nu de theaterwereld in Zuid-Afrika lijdt onder de recente ontwikkelingen in het land. In ieder geval is de opbrengst van mams antieke bureau voor Peter als steun in de rug.

In Champions liep ik tegen Jan Bart Entrop aan, de zoon van mijn Nijenrode-kameraad Lex. Hij is het evenbeeld van zijn vader. Hij was met een ‘zuster’, David, blond baardje, een floormanager bij sabc. Jan Bart zei, na hier jaren met veel succes tuinarchitectuur te hebben gepraktiseerd, dat hij bezig was zijn vertrek voor te bereiden. ‘Ik heb geen zin langer in een land te zijn waar iedereen oneerlijk is.’ Hoe dikwijls had hij niet voor niets gewerkt, omdat mensen logen en de kluit belazer-

[p. 117]

den. Over Amsterdam zei hij: ‘Daar zijn geen mooie jongens meer. Alle mooie jongens zijn dood.’

De brief van secretaris-generaal Bot was best aardig.¹⁷¹ Ik heb navenant vriendelijk geantwoord en andermaal dringend gevraagd ons geschil langs de weg van behoorlijke onderhandelingen op te lossen.

Er is in Hillbrow opnieuw een zwarte politieman, Z. Skosane, op straat vermoord. De Zuid-Afrikaanse politie deelde mee dat er een onaanvaardbare toename is van het gebruik van ak-47's en handgranaten in het land, hetzelfde spul dat Klaas de Jonge in auto's kwam binnenbrengen, beschermd door papieren van de Nederlandse ambassade.

Ontving een brief van Christopher Kupec uit Cambridge, Massachusetts. Hij houdt zich blijkbaar bezig met de Kennedy-moordzaak. Hij was mijn boekje daarover aan het lezen en had daar wat vragen over. Hij wil vooral meer weten over Loran Hall, die ik voor de nts in Californië opspoorde en filmde. Wim Hazeu voegt er een vervelend briefje bij, als gewoonlijk.¹⁷²

171 Zie bijlage 61.

172 Zie bijlage 62.

12 april 1992

Ik bereikte pagina 133 van deel 21. Ik las dat Peter Gerard Croiset telefoneerde, of hij de rol in de musical in Londen moest aannemen. Dat besluit heeft zijn en mijn leven voor altijd veranderd.

Niels Viljoen zette me af bij Marieke Viruly, die in een snoezig huisje woont dat ik helemaal moest zien, tot en met de badkamer. Koffie in de tuin met drie honden en een poes. We gingen later samen in de auto naar Iwan Beek, die een verhouding heeft met een bloemist uit Sandton. Iwan gaf een brunch voor 25 gasten. Er stonden 150 glazen gereed en drie schalen met paté en stokbrood. Ik vond het een beetje karig. Beek vroeg of ik Peter kende. Marieke is wel aardig. Ze was begin jaren zestig secretaresse van Leopold Quarles van Ufford, de ambassadeur in Abidjan geweest. Het kantoor was in hetzelfde gebouw als waarin de West-Duitse ambassade was gevestigd. Zij stond geregeld met Claus in de lift, toen hij daar ook werkte. Marieke wist te vertellen dat Claus eens openlijk had gehuild, toen hij een blauwtje bij een meisje had gelopen. Er gaat niets boven authentieke anekdoten. Haar man, Maarten Viruly was klm-manager in Singapore geweest. Toen hij na een hartaanval overleed, werd ze vrijwel meteen door iedereen in de steek gelaten

[p. 118]

‘omdat ik niet meer belangrijk was.’ Ik zou haar wel beter willen leren kennen.

Het is duidelijk dat ik voortaan naar jhc moet voor seks. Alle andere avonturen zijn veel te gevaarlijk. Het kost 120 rand per maand meer, maar je wordt niet beroofd en blijft in leven. Ik belandde in een gangbang en alles is weer prima doorgeblazen. Sommige jongens lopen snel door als ze mijn wat slappe buik voelen, maar anderen zijn niet weg te slaan als ze mijn stamper ontdekken.

13 april 1992

George Bush bestaat het om met een ernstig gezicht te verklaren dat Manuel Noriega een eerlijk proces heeft gehad. Die man kan niet meer normaal denken. Advocaat Frank Rubino, die Noriega verdedigde, zegt dat de uitkomst anders zou zijn uitgevallen indien de Amerikaanse rechtbank stukken, die hij kende, als rechtsgeldig zou hebben aanvaard. Rubino zegt dat Bush zijn cliënt Noriega heeft gekidnapt en vervolgens heeft behandeld als een oorlogsgevangene. Larry King stelde Rubino daarop de vraag: ‘So, if someone invades the White House, Bush could be tried as a war criminal.’ Rubino bevestigde deze stelling. Zelfs een foto van Bush op bezoek bij Noriega in Panama, werd door het gerechtshof niet als bewijsstuk toegelaten. En dan spreekt Bush van een eerlijk proces.

Eduard heeft ongevraagd uit mijn potje dat hij in beheer heeft 940 gulden belasting betaald, omdat een advocaat hem had verteld dat ik door die schuld Nederland niet meer in zou komen. Ze zijn gek. Ik had Ed gevraagd mij dat papier op te sturen. Ik ben dus onbeschrijflijk kwaad dat hij dit heeft gedaan. Ik vertrouw Eduard blindelings, maar dat is dus ook voorbij. Intussen is hij toch aangenomen als assistent-purser en hij is 15 mei hier en zal met de klm-bemanning in het Carlton Hotel logeren. Hij heeft ook een mogelijkheid om 100 kg dagboeken per maand gratis met de klm naar Holland over te hevelen. Ik heb hem meteen geschreven.¹⁷³

Mandela wilde koning Goodwill Zwelithini bezoeken, maar de ifp schijnt dit te hebben verhinderd.¹⁷⁴ Prins Mangosuthu Buthelezi heeft gezegd dat wat hem betreft de visite kan plaatsvinden, maar niet zolang Umkhonto we Sizwe in KwaZulu actief blijft. Mandela merkte geïrriteerd tijdens een bezoek aan Kwa-Mashu op, dat als de koning hem nu niet ontvangt, hij nooit meer een tweede poging zal ondernemen hem te bezoeken.

173 Zie bijlage 63.

174 The Citizen, 13 april 1992.

[p. 119]

14 april 1992

Kon niet slapen van het feit dat Eduard die duizend gulden, die ik niet kan missen, betaald heeft.

De Sowetan komt met een kop, end of a fairytale, over het einde van het huwelijk tussen Winnie en Nelson Mandela.¹⁷⁵ Het is nu dus echt over tussen die twee. Het was te voorzien. Hij verlaat nu eindelijk het zinkend schip, zij is voor de honden.

Heb het voorpaginaverhaal van Time over de hersens gekopieerd voor Peter.¹⁷⁶ Het Amerikaanse Congres en president Bush hebben dit epoque als ‘the decade of the brain’ uitgeroepen. Margaret Mead zei me twintig jaar geleden dat de jaren zeventig het decennium van de hersens waren. Beter laat dan nooit. Hersens blijven, wat James Watson noemde ‘the most complex thing we have yet discovered in our universe.’ Ik ben me dit vele jaren zeer bewust.

Jan Tromp belde en had mensen gesproken die niet begrepen hoe de telegrammen van Buitenlandse Zaken om mijn werk onmogelijk te maken, ooit mogelijk waren geweest.

Eduard heeft geschreven dat ik die 900 gulden maar als een cadeautje van hem moet beschouwen. Dat kan helemaal niet. Heb de brief niet eens verder gelezen, want ik ben er teveel van ondersteboven. Hij sloot er het dwangbevel in naam der koningin bij in.

Olga Chechotkina schrijft uit Moskou dat zij de gedachte had gehad, om samen met mij een boek te schrijven over hoe wij elkaar, zij voor Pravda en ik toen nog voor Vrij Nederland, in Indonesië in 1957 leerden kennen. Zij uit de ussr en ik uit een Westers land en hoe en waarom wij met verschillende achtergronden en waardesystemen 35 jaar lang vrienden zijn gebleven. ‘It would take a few years, which I do not have. I embrace you.’ Zij is een dierbare vriendin, always. Ik schreef haar een lange brief.

175 Sowetan, 14 april 1992.

176 Time, 20 april 1992.

15 april 1992

Libië heeft de zaak voor het Internationale Hof in Den Haag verloren.¹⁷⁷ Khadaffi wordt verplicht de beide verdachten in de zaak van PanAm vlucht 103 boven Schotland uit te leveren. Rechter Shiguru Oda van Japan sprak het vonnis uit dat het Hof van zestien rechters met een meerderheid van elf tegen vijf van mening is dat de Libiërs terecht moeten staan. De vn gaan

177 The Citizen, 14 april 1992.

[p. 120]

onder druk van de vs en Groot-Brittannië sancties tegen Libië instellen. Altijd weer Washington en Londen. Bush en Baker toonden zich uitgelaten over de uitspraak vanuit Den Haag. Hoe kan het anders? Crooks op jacht naar crooks.

Opmerkelijk was het artikel van een hoofddocent, Menno Kamminga en een hoogleraar volkenrecht, Ko Swan Sik van de Erasmus Universiteit, die glashelder duidelijk maakten dat er ‘geen algemene volkenrechtelijke verplichting tot uitlevering van personen bestaat, die van strafbare feiten worden verdacht.’¹⁷⁸ Dit wetende hebben Washington en Londen het woord ‘extradition’ vervangen door ‘surrender’. Libië heeft dit echter terecht als een verzoek om uitlevering geïnterpreteerd. De Rotterdamse specialisten waren van mening dat de vs en het Verenigd Koninkrijk zwak stonden. De schrijvers herinnerden eraan hoe razend de vs in 1986 waren, toen hetzelfde Hof Washington veroordeelde vanwege inmenging in Nicaragua. Zij concluderen: ‘De door president Bush geproclameerde nieuwe internationale orde blijkt dus neer te komen op een Pax Americana, waarin de vs bepalen wanneer zich een bedreiging van de internationale veiligheid voordoet waar de wereldgemeenschap met sancties op moet reageren.’

In 1985 is een cia-agent, Edward Lee Howard naar Moskou overgelopen. De vs doen mee met vijf miljard dollar in een pakket van 24 miljard om Moskou uit het slop te trekken. Maar wat zegt Bush? Wanneer Jeltsin er een cent van wenst te zien, zal hij eerst de heer Howard moeten uitleveren. Ook de Senaat huldigt dit standpunt: no spy, no cash. Pure chantagepolitiek, overgenomen uit het zakenleven.

Newsweek noemde de arrestatie en veroordeling van Noriega ‘the costliest criminal conviction in history.’¹⁷⁹ Bij de invasie van Panama kwamen 23 Amerikaanse soldaten om het leven van de 27.000, terwijl enkele honderden Panamezen sneuvelden. Andere slachtoffers dan Amerikanen gelden nooit in Washington. Dat is collateral damage. We zouden eigenlijk niets met zulke mensen te maken moeten willen hebben. De Panama-operatie, Just Cause (ook zo'n passende naam) om Noriega te pakken, kostte de belastingbetaler 164 miljoen dollar (althans, dat zegt Bush).

De Panamese leider is dus deze maand voor het smokkelen van cocaïne naar de vs (1981-1986) schuldig bevonden aan acht van de tien aanklachten. Bob Cohn en Spencer Reiss meldden dat de regering een uiterst zwakke zaak tegen Noriega had en

178 NRC Handelsblad, 7 april 1992.

179 Newsweek, 20 april 1992.

[p. 121]

dat er met getuigenissen van uiterst ‘unsavory characters’ is gewerkt om hem veroordeeld te krijgen. Er werd bijvoorbeeld gebruikgemaakt van Carlos Lehder, medeoprichter van het Medellín-kartel, die getuigde dat er miljoenen aan Noriega werden betaald, opdat drugspiloten in Panama tussenlandingen konden maken. In ruil voor deze verklaring vloog de Amerikaanse regering het gezin van de drughandelaar naar de vs en kreeg Lehder een voorkeursbehandeling. Newsweek schreef dat het de gewoonste zaak in het Amerikaanse rechtssysteem was om grote vissen met kleintjes te vangen. Nog even en de rest van de wereld neemt ook deze laakbare Yankee-methoden over.

16 april 1992

De Club van Rome heeft in Den Haag vergaderd. Waar zijn de dagen van de inspirerende leiding door Aurelio Peccei gebleven? Na zijn dood hebben zijn opvolgers me snel uit dit gezelschap weggewerkt, een gezelschap waar ik nu beslist niet meer bij zou willen horen. De voormalige oecd-man, E. van Lennep heeft de leiding van de Nederlandse afdeling overgenomen.

De president van Suriname laat mijn brief keurig beantwoorden, maar er gebeurt verder niets, laat staan dat mijn claim op Bouterse ooit verzilverd zal worden.

Het avondlicht over de heuvels van Transvaal, bij het aanbreken van de herfst, zoals ik dit vanuit mijn flat kan zien, is een uitzicht dat ik in Nederland met weemoed zal missen.

17 april 1992

Hoorde Gatsha Buthelezi op televisie in het parlement van KwaZulu zeggen dat hij niet begreep dat er mensen waren die er vanuit gingen dat Nelson Mandela oneerlijke bedoelingen zou hebben met een bezoek aan de koning.

Luister eens per jaar naar Bach. Ik heb de cellopartij in de Mattheus Passion meer dan eens gespeeld. Het lijkt nu zeer onwerkelijk. Sommigen stemmen in Des Knaben Wunderhorn van Mahler echter zijn puur en aandoenlijk. Een jongetje met een hoge stem probeer ik me voor te stellen, als hij eenmaal 21 jaar oud is. Het geluid van Placido Domingo maakt me huilerig.

Ik was in Champions en lette op de kleinste details. Er kwam een kleine, gedrongen man, een soort taxichauffeur aanpappen. Hij zei dat hij Joods was, geboren in Kaapstad maar dat hij Zuid-Afrikanen minacht. Daarop vroeg hij of ik hem een biertje wilde kopen. Niet dus. Er wordt gedanst en gedronken alsof

[p. 122]

er in het land niets aan de hand is en het hen niet regardeert. We hadden hier nooit moeten landen en ze gewoon in hun sop moeten laten gaar koken. Nu zijn zowel de blanken als de zwarten onherkenbaar - en onbruikbaar trouwens ook.

18 april 1992

Omdat ik weet dat Peter het financieel moeilijk heeft - en er nooit iets over zegt - ben ik van slag, want ik voel me nog altijd verantwoordelijk voor zijn wel en wee. Op dit moment kan ik niets missen. Vreselijk. Soms zou ik wensen dat ik altijd een rotzak als anderen was geweest, dan zou ik me nergens druk over hoeven te maken en kon ik me alles permitteren.

Bij Champions heb ik vanavond een jongen gezien die in de roos was, even maar, donkerblond, prachtige ogen en mooi gezicht, Frank Heckman-achtig, met een leren jack, goddelijk. Je ziet ook hartverscheurende taferelen. En over de squadrons-nichten wil ik het niet hebben.

19 april 1992

Mijn boekje over de BuZa-telegrammen ga ik Vogelvrij noemen. Heb deze dagen flink doorgewerkt. Ik moet na gedane arbeid gewoon even ophouden.

Ben naar de sauna op Pretoria Street gegaan en het was er behoorlijk druk. Viel in handen van een jonge, beetje ruwe kerel, die lekker was. Waarom is rough aangenaam? Dat weet ik eigenlijk niet. Misschien, omdat ik mezelf in zo'n situatie een opgewonden hengst voel. Dat soort raggen met een vrouw is ondenkbaar, laat staan met de moeder van je kinderen. De krachtige manier waarop deze jongen met mijn pik en ballen speelde, was gewoon heerlijk.

Voor Paasdag zorgde de televisie voor aangenaam vermaak. Men kon zien hoe een leeuwin met drie welpen door een cobra werd aangevallen. Die cobra werd vast door de filmers voor dit doel aangevoerd om het eindproduct gemakkelijker aan de man te brengen. Laatste shot, de leeuwin die in het veld in elkaar zakt. Heel fijn allemaal.

20 april 1992

Die smerige Bush is nu weer bezig Cuba de duimschroeven aan te draaien. Wie zich niet conformeert aan Amerikaanse waarden en normen, moet boeten. Hij verscherpt het embargo dat in 1960 door Eisenhower werd ingesteld. Schepen die Havana hebben aangedaan, mogen niet langer Amerikaanse ha-

[p. 123]

vens binnenlopen. Wat een held, om als grootmacht op die manier een buureilandje te terroriseren.

Marieke Viruly adviseerde me voorzichtig te zijn, omdat het heel erg gemakkelijk is in dit land iemand, die als hinderlijk wordt ervaren, te laten doodschieten. Zuid-Afrika was een land van immigranten en maffioso. Het enige waarin mensen geïnteresseerd in zijn is geld verdienen.

Zij vertelde dat ambassadeur Piet Schaepman in Singapore, toen de Viruly's daar ook woonden, had gezinspeeld op een koninklijke onderscheiding in ruil voor gratis klm-tickets. Schaepman is een dierbare vriend. Hoe is het mogelijk. Ook Wim Holtes, de baas van safto, probeerde herhaaldelijk voor hemzelf en medewerkers reductie te krijgen. Maar Maarten Viruly mocht hem niet en weigerde. Haar man overleed 62 jaar oud en werd nooit gedecoreerd, omdat hij geen aap heeft mooie jongen met de mensen van Buitenlandse Zaken speelde.

Nog een anekdote. Zij vertelde deze toen we bij Ton en Ria Rebel in Sandton waren binnengelopen. De koninklijke familie was eens in 1982 op weg naar Lech in Zürich gestopt, waar Maarten Viruly de familie welkom heette. Juliana vroeg hem hoe hij en zijn vrouw het maakten. Hij vertelde in Zuid-Afrika benoemd te zijn. ‘Dat weigert u natuurlijk,’ viel Beatrix in.

‘Nee, ik ga,’ zei Maarten Viruly. Mooie illustratie van de innerlijke beroeringen van de koningin. Ze heeft wel meer op de verkeerde lijn gezeten.

Ze zei het vervelend te vinden dat ik Holtes steeds een crook noemde, want zij ziet Etty Holtes iedere week. Ik vond dat niet prettig, want hij is nu eenmaal een crook die de rode knop in Zuid-Afrika weet te vinden.

Ik moet aan Cees Meijer denken. Wat is het eigenlijk een zegen voor hem dat hij er niet meer is na jaren van drama. Arme Cees, hij is ongeveer gelijktijdig met zijn geliefde krant overleden.

Peter zei me dat hij nog maar 75 rand had. Deze keer zit ik zelf teveel in de penarie om me ook nog eens vervelend voor hem te voelen. Hij is twintig jaar jonger en zou eens een keer moeten werken, zelfs als hij onder druk staat. Hij moet op eigen kracht door dit dode punt heen.

21 april 1992

Vandaag 26 jaar geleden stierf mijn vader. Inmiddels zijn moeder en Theo hem achterna gegaan. Het leven is één lange gok.

[p. 124]

22 april 1992

Weer een weinig bemoedigende brief van advocaat Vermeer. Hij zet de getuigenverhoren wegens familie-omstandigheden in de ijskast en adviseert me even te wachten met nieuwe politieke acties nu de huidige politieke druk is mislukt.

Voel me niet goed. Peter schreef al een briefje dat het een aankomend griepje kon zijn.

23 april 1992

Gerard Reve en Matroos (Joop Schafthuizen) verschenen in rur van Jan Lenferink. Zal ik ooit eens met Peter op televisie zijn? Dat zou dan wel even anders worden. Hans Warren verscheen bij Van Dis. De belangrijkste ontboezeming was dat hij in zijn jeugd dieren had gemarteld. Warren trapte als jongetje padden plat en keek met genoegen hoe de diertjes wanhopig probeerden hun ingewanden weer in hun lijfjes terug te duwen. Ik heb die man nooit bijzonder gevonden, integendeel. In Amerika zijn weer zeven boeken over Dallas en de moord op jfk verschenen.¹⁸⁰ Dit is volgens mij onderdeel van ‘het plan’ de samenzwering achter de moord te verbloemen, opdat geen hond ooit nog door de bomen het bos kan zien.

In 1993 is het thema van de Boekenweek ‘dagboeken’. Ik heb Wim Hazeu gevraagd mijn boekje, Het dagboek als Camera Obscura in de ring te gooien.

Peter bracht me een soepje om aan te sterken. Misschien voel ik me morgen weer beter.

Het nieuws van 20:00 uur zat gisterenavond weer vol met moord en doodslag. Er worden steeds meer mensen in hun huizen vermoord of gewelddadig van hun auto beroofd. Het is alsof De Klerk en co. er blind voor zijn. Ze zeggen dat het gedaan is met de criminaliteit als er een nieuwe grondwet is. Ze zijn niet goed bij hun hoofd. Je kunt Zuid-Afrika afschrijven, het wordt een bende. Misschien is het wel zo dat mensen die 's nachts worden beroofd door indringers besluiten om hetzelfde bij iemand anders te doen. Zoals Piet Gijs Mosterd vorig jaar die mijn horloge stal dat gewoon naast het bed lag. Je kunt niemand thuis uitnodigen in dit land, want ze komen om je te bestelen. Dat gebeurde nooit met zwarten in Kew Gardens.

180 Time, 13 april 1992.

24 april 1992

Heb Bot geschreven naar aanleiding van het verweerschrift van de Staat op 3 maart, met kopie naar Jurgens en Vermeer.¹⁸¹

181 Zie bijlage 64.

[p. 125]

Ik kwam een passage tegen van het gesprek met Jan van Beek op 28 oktober 1976, waarin hij vertelt dat Carel Enkelaar hem precies had gezegd wat er met de foto van George de Mohrenschildt was gebeurd. ‘Omdat jij hem zo hard hebt aangepakt, zal hij jou die foto nooit teruggeven,’ zei Van Beek. Ik heb Enkelaar meteen een brief geschreven met een kopie van de betreffende passage uit mijn dagboek.¹⁸² Ik wil dat hij toch nog een keer naar die foto zoekt (Carel bleef altijd volhouden dat de foto verdwenen was). Ik schreef hem ook dat ik het jammer vind dat met al ons materiaal nooit iets is gedaan, ondanks onze afspraak alle opbrengsten uit ons jfk-onderzoek fifty-fifty te delen.

Had weer energie en fietste naar Braamfontein om te kopiëren en post te verzenden. Lieve Hannah de Zantis belde uit St. Odiliënberg. Er is een aardbevinkje geweest. Haar zoon Van Lanschot logeerde gelukkig bij haar en ook oud-ambassadeur Piet Schaepman verbleef op haar slot. Ze vertelde de ramp met de gebruikelijke humor. She is a divine lady.

Peter is radeloos dat hij niet bij de familiereünie in Tilburg kan zijn. Was het bureau van mam eerder verkocht, dan zou hij hebben kunnen gaan. Vreselijk. Je leeft maar een keer. Hij heeft een bijzondere band met zijn moeder, die bijna negentig is. Ik heb Peter verzekerd dat ik een vloek heb uitgesproken over de jongen die de ketting en munt van mam heeft gestolen, terwijl ik hem op het hart drukte dit niet te doen, omdat het een djimat van mijn ouders was. Hoe dit werkt kan ik niet uitleggen, maar ik weet dat ik dit kan. Peter kwam er later vanavond op terug en zei het beangstigend te vinden. ‘Heb je dit ooit eerder gedaan,’ vroeg hij.

‘Nee, niet voor zover ik weet, maar dit betrof mam en ik wist gewoon dat ik dit moest doen en ik denk dat zij me hierin steunt.’

Als Peter niet kan slapen, dan staat hij weer op en wandelt rond. Dan denk ik altijd: wat kan ik doen om te helpen? Om te beginnen er gewoon zijn.

Zag een prachtige film over de ontwikkeling van het platteland in Zuid-Afrika. De problemen zijn gigantisch, ook in de sector ecologie. Deze werd gevolgd door een film over hoe krokodillen 's nachts met harpoenen worden beschoten.

Er is iets vreselijks gebeurd. Belde Peter om een adres te vragen en hoorde meteen dat er wat was. Hij had een gesprek met zijn zus Marianne gevoerd, die gevraagd had of het wel goed met

182 Zie ook Memoires 1976, pagina 239.

[p. 126]

hem ging. Peter relateerde die opmerking direct aan mijn correspondentie met zijn zus Trees. ‘Wat schrijf je toch allemaal,’ vroeg hij. Ik heb de hoorn op de haak gesmeten. Ik was woedend. De maat is vol. Hoe dikwijls is er niet iets geknapt? Op 19 mei a.s. kennen we elkaar 25 jaar. Dit is een laatste druppel. Ik heb Trees geschreven met een kopie aan Peter. Ben razend.¹⁸³

Ik heb inderdaad Trees en zijn moeder over de verkoop van mams bureautje geschreven en misschien had ik dit niet moeten doen. Misschien is het mijn eigen schuld dat dit nu is gebeurd. Ik meldde dit, omdat ik had gezegd dat Peter zeker de reünie zou bijwonen. Het was om duidelijk te maken waarom het niet gebeurde. Wat heeft alles in hemelsnaam nog voor zin wanneer je geen open en eerlijke contacten met je naasten kunt hebben? Peters eigen lamzakkerigheid ligt aan alles ten grondslag. Hij heeft sinds Londen 1986 nooit meer als ieder ander gewerkt. Oké, hij mag hier niet werken, maar dan ga je toch iets anders doen, desnoods voor jezelf. Peter heeft een leven lang niet geweten wat werken is. Het duurt niet lang meer of hij is te oud om ooit nog iets te doen. Ik heb altijd alles wat ik had op de eerste plaats met hem gedeeld, maar nu heb ik zelf bijna niets. Natuurlijk houdt het hem bezig. Dat is de voornaamste reden dat hij al jaren niet meer behoorlijk slaapt. Eigenlijk is dit de eerste keer dat ik mezelf forceer me er niets van aan te trekken. Maar ik doe dat natuurlijk toch en vanavond heeft me zeer aangegrepen. Peter wilde de kopie van de brief aan Trees niet aannemen en schoof hem terug onder mijn deur.

Ben naar Champions gevlucht, maar was te boos om een erectie te produceren. De cliëntèle verandert daar. Er komen meer frontier cowboy types uit Transvaal, die zich te pletter drinken en op een blow job hopen. Zonder mijn oordoppen is het haast niet te doen. Het is niet te geloven dat er geluidsinstallaties bestaan die zoveel lawaai maken. Ik moet aan Trees duidelijk maken dat het nooit ofte nimmer Peters gedachte, maar de mijne is geweest om de secretaire van mam te veilen. Peter vraagt me absoluut nooit iets. Nooit.

Ik moet Trees niet de dupe laten zijn van deze clash. Laat staan haar moeder. Maar Peter heeft het gevoel dat ik een spy on his doorstep ben - en als je kijkt naar de manier waarop ik heb gehandeld (in mijn brief aan Trees) dan was ik dat ook. Maar de oorzaak van al deze shit is niet dat ik de waarheid heb verteld. De oorzaak is dat Peter niets doet en eigenlijk nog nooit iets

183 Zie bijlage 65.

[p. 127]

gedaan heeft, dat is de waarheid Peter is vleugellam. Ik heb me er 25 jaar druk over gemaakt alsof het mijn probleem was. Ik heb het gehad: No more! Ik heb zijn problemen al grotendeels van me afgezet, maar ik moet me helemaal losmaken van hem. Maar hoe kun je zo lang vrienden zijn en dan niet elkaars pijn, problemen, behoeftes delen? Ik heb het altijd beschouwd als een deel van onze vriendschap. Misschien heeft Trees wel niet aan de telefoon willen komen. God mag het weten. Peter, die weet dat ik een open boek ben, moet al heel lang gevreesd hebben dat ik over de situatie hier zou schrijven. Als hij maar niets idioots doet met zijn nachtenlang wakker blijven en rondlopen. Nu gaat hij drinken of roken en dan komt hij thuis om 04.00 of 05.00 uur, zoals altijd, bijna iedere dag die god geeft. Het is eigenlijk niet om te doen. Wat ook meespeelt in alles - ze hebben allebei geen werk en zij hebben geen staat als aartsvijand.

25 april 1992

Schrok om 06.15 uur wakker uit een nachtmerrie.

Jan Bart Entrop kwam afscheid nemen in jeans en groen poloshirt. Hij woonde hier tien jaar. Zijn voornaamste herinnering is de oneerlijkheid in zakendoen. ‘Ze durven geen nee te zeggen. Ze zijn volmaakt onbetrouwbaar.’ Heerlijke jongen, maar een tikkeltje afgeleefd.

Uit een hoofdartikel in nrc Handelsblad blijkt dat er permanent gelazer is tussen Lubbers en Van den Broek over het buitenlandbeleid.¹⁸⁴ Buitenlandse Zaken schijnt een achterhoedegevecht te leveren tegen Algemene Zaken, vooral wanneer het over Europese Zaken gaat. Hansje is een pro-vs-mannetje. Lubbers weet te veel van Rusland en de rest van de wereld om lock stock and barrel in de zakken van Washington te zitten zoals Van den Broek. De traditionele parameters tussen premier en minister van Buitenlandse Zaken zijn verdwenen. Er is nog wel meer zoek in Den Haag, burgerlijk fatsoen.

The Star vraagt om het aftreden van de politiegeneraal Johan van der Merwe.¹⁸⁵ Eindelijk. Wie die man ooit een hand heeft gegeven, weet dat hij nooit op die post had moeten zitten.

Ik heb de kranten voor Peter achtergelaten met een briefje erbij waarin ik mijn excuses aanbood voor het ophangen van de telefoon - maar vanaf 19 mei zijn we 25 jaar bevriend: ‘If you still don't trust me that I will ever do anything against you, than (let alone in a letter to Trees) we have nothing. Willem.’

184 NRC Handelsblad, 14 april 1992.

185 The Star, 25 april 1992.

[p. 128]

Ik schreef F.W. de Klerk een kort briefje waarin ik hem nog een keer vroeg om een eervolle afrekening, zodat ik kan afreizen. In feite ben ik klaar om te vertekken en om dit paradijs in te ruilen voor een stinkende Amsterdamse gracht. Ik vind het maar niks wat hier gebeurt.

Voel me vandaag ellendig eigenlijk. Vannacht maximaal getranspireerd - nu ook trouwens, moe en naar. Ik liep tegen een lantaarnpaal en vanmorgen tegen een betonnen paal. Ik ben dus lekker bezig.

26 april 1992

Begin me zorgen te maken. Ik word iedere ochtend kletsnat wakker. Dit duurt al een week. aids flitst door mijn hoofd.

Max Mehliss nam me mee naar de Thirtieth Group Tribal Dancing Display in de arena van de plaats Kloof in Transvaal. De mijnwerkers voerden schitterende dansen uit, waarbij mijn favorieten als steeds de Zoeloes zijn. Er zat een dame naast me op de tribune. Ik vertelde anti-apartheid te zijn geweest, toen ik naar Zuid-Afrika kwam, maar dat ik pro-apartheid dit land zou verlaten.

Max nam afscheid van het management van de mijnen toen hij 59 jaar was. Hij is nu 71 - ziet er uit als 92 - en denkt dat hij spoedig zal sterven. Hij snakt achter het stuur van zijn Mercedes naar adem en zit zelfs te kokhalzen. Maar het is in wezen een vriendelijke man en hij moet meedogenloos in zaken zijn geweest. Hij vertelde dat de cia Pik Botha altijd in de zak heeft gehad. Nadat Pik de dochter van de Amerikaanse ambassadeur in Stockholm had geneukt, als nog jonge diplomaat, had haar vader hem gedreigd zijn diplomatieke carrière te zullen vernietigen. Maar de cia kwam tussenbeide en chanteerde hem voor de rest van zijn leven. Het zou wel eens waar kunnen zijn. Wie weet is het verhaal van Luns hiermee vergelijkbaar. Eerst begreep niemand waarom hij zolang op Buitenlandse Zaken bleef en vervolgens leek hij niet meer weg te branden als secretaris-generaal van de navo. Wat wisten de Amerikanen van Joseph? Hoeveel Botha's en Lunsen lopen er op deze wereld rond?

Max haat De Klerk en Botha. Hij beschouwt ze als pure verraders met hun hervormingen van Zuid-Afrika. Hij denkt dat het uiteindelijk allemaal op zijn pootjes terecht zal komen, maar pas nadat er een burgeroorlog is uitgevochten. ‘Blacks have no respect for a Chief who dithers and De Klerk is such a Chief,’ zei hij. Zes naar het anc overgelopen parlementsleden van de dp noemde hij ‘vliegen op stront.’

De dansen waren absoluut prachtig. Deze pure gespierde licha-

[p. 129]

men lieten prachtige bewegingen en ritmes zien. Max zag de dansen voor de vijftiende keer en merkte op: ‘This makes the Bolshoi look like shit.’

Minister van Financiën, Barend du Plessis is afgetreden. Hij was een van de voornaamste onderhandelaars in codesa. Zou hij tot de conclusie zijn gekomen dat De Klerk een onhaalbare kaart heeft gespeeld? Ik vind dit aftreden een negatief teken aan de wand. Het is als Gorbatsjov, die Jakovlev kwijtraakte en later Sjevardnadze, een nog grotere idioot. Wanneer De Klerk alleen zou komen te staan, dan haalt hij het niet.

27 april 1992

Peter belde met het nieuws dat de eigenaar van Club 58 iedereen had ontslagen en Edwin en hem een kans wilde geven er weer een succes van te maken. Dit is constructief nieuws. Ook was hij emotioneel omdat een vriendin, een Zuid-Afrikaanse zangeres, aan kanker was overleden, wat gisteravond op het televisienieuws was.

In de vs heeft een jongen van elf jaar zijn ouders een proces aangedaan, omdat hij een einde wenste te zien aan de ouderszoon betrekking.

Winnie Mandela heeft in Carte Blanche van M-Net gezegd dat zij nooit betrokken is geweest bij necklacing en dat zij ook nooit iemand heeft doodgeschoten. Men hield haar voor dat zij eens gezegd had dat het land via necklacing bevrijd zou moeten worden. ‘Even if that statement had been made,’ antwoordde zij, ‘are you justifying the deaths of more than 11.000 at the hands of the regime?’ Het blijft een strijdbare dame. Op de suggestie dat vele mensen bang voor haar waren, zei ze: ‘If I woke up one morning and found I had no enemies, I would think there was something wrong.’ Over haar scheiding van Nelson Mandela zei ze: ‘We were in love then and we still are.’

Peter liep tweemaal binnen. Onze vriendschap is tegen de felste stormen, zelfs een orkaan, bestand.

28 april 1992

De winter is begonnen.

Heb drie pagina's commentaar geschreven voor advocaat Vermeer, naar aanleiding van zijn ontwerpstuk voor de Conclusie van Repliek. Jammer van de tijd, die ik hieraan steeds weer moet besteden.¹⁸⁶

Charles Krauthammer produceerde een column in Time dat de

186 Zie bijlage 66.

[p. 130]

vs een ‘nation of hypocrites’ zijn.¹⁸⁷ Een op de zes getrouwde volwassenen geeft toe buiten de pot gepiest te hebben. Het cijfer echtscheidingen is in dertig jaar verdubbeld. Meer dan de helft van alle Amerikaanse kinderen woont voor het achttiende jaar in een huis van gescheiden ouders. Een kwart van alle baby's heeft een ongehuwde ouder. Dit cijfer is in dertig jaar vervijfvoudigd. De paradox is dat kiezers een voorbeeldig huwelijksleven van hun leiders eisen, terwijl ze er zelf een potje van maken. De islam staat een man meerdere vrouwen toe, wat ongetwijfeld een eerlijker situatie is.

Afghanistan is aan het instorten.

187 Time, 27 april 1992.

29 april 1992

Ik ben zeer bezorgd over Peter, wetende dat hij bijna geen geld meer heeft, maar ik moet het van me afzetten. Ik moet proberen me niet verantwoordelijk te voelen voor zijn leven. Hij moet nu met Edwin oplossingen zoeken. Ook moet ik ophouden met zijn moeder en zus Trees op te zadelen met mijn zorgen over hem. Ik moet beter leren te binnenvetten.

Mandela blijft tirades tegen De Klerk afsteken. The Citizen citeert in een hoofdartikel: ‘Mandela said, that since September 1984 13,000 people have been killed mainly with assegais, sticks, knobkerries, battle-axes, and all along there has been a law making carrying in public of these weapons a criminal offences. When De Klerk unbanned the anc, shortly thereafter he authorised the carrying of these weapons, knowing that they are being used for killing people. He was giving capacity to certain people, to certain organisations, to carry weapons of death and to murder innocent people. I told him so: it is no secret.’ Vervolgens trok Mandela een vergelijking met Hitler Duitsland, waar mensen alleen maar werden vermoord omdat zij Joden waren. ‘In today's “apartheid-free” South Africa,’ zei Mandela, ‘our people are massacred simply because they are black.’ Die man doet toch nog steeds krankzinnige uitspraken.

30 april 1992

De vier blanke politieagenten die in 1991 de zwarte taxichauffeur Rodney King in Los Angeles woest in elkaar sloegen, wat opgenomen was op video, zijn gisteren vrijgesproken door een vrijwel volledig blanke jury. In heel Los Angeles gingen zwarten de straat op om hun woede te etaleren. Het was

[p. 131]

een noodsituatie in de stad en het leger werd er bijgehaald. Op televisie zie je dat er ook blanken deelnemen aan de rellen.

Ik woon hier niet alleen op de zevende verdieping, ik voel me eveneens nog altijd in de zevende hemel. Rubinstein speelt Chopin. Ik ben in mijn dagboek zojuist in 1976 in San Francisco op bezoek geweest bij Eric Hoffer, die bijzondere oude baas. Heerlijk om hem een beetje mee te kunnen vereeuwigen via dit dagboek.

Een kwartier met Arendo Joustra van Elsevier gesproken. Hij had mijn Memoires en de dagboeken ontdekt en ging erover schrijven. Er zat een echo in het gesprek, wat steeds aanduidt dat er wordt afgeluisterd.

Rudy Kousbroek is weer in de pen geklommen.¹⁸⁸ Ik reageer niet meer. Hij schreef het verwonderlijk te vinden dat Nederlanders Suharto op de vingers tikken over mensenrechten, terwijl ‘wij’ ‘niet lang geleden’ bijna de helft van de bevolking van Atjeh uitroeiden. Kousbroek is niet goed wijs. Atjeh niet zo lang geleden? Bijna een eeuw! Hij trekt bovendien de vijfhonderdduizend doden op Java in twijfel in 1965. Het regime van Suharto zit in de hoek van Mobutu en Pinochet, en om daar apologetisch over te zijn is onnacceptabel.

Hij valt ook weer Wertheim aan. Als hij schrijft dat Sukarno de grondslagen van de Indonesische democratie vernietigde, demonstreert dit slechts zijn totale onkunde over wat tussen 1945 en 1957 in Indonesië gebeurde. Ik ben in 1956 en 1957 niet alleen ter plekke ooggetuige geweest van de politieke ontwikkelingen aldaar, ik was buitengewoon exact op de hoogte van het denken en motieven van president Sukarno om de Indonesische democratie meer in overeenstemming te brengen met de traditionele modus operandi van de Indonesische psyche. Vervolgens meldde Kousbroek in onze kwaliteitskrant nummer één dat Sukarno toen handelde ‘niet uit misdadigheid, maar uit megalomanie en onverantwoordelijkheid, zoals een verwend kind zijn speelgoed vernietigt en tenslotte de boel in brand steekt.’ Dan kan je als je weet wie Sukarno was en waar hij met Indonesië naar toe wilde, deze Kousbroek alleen maar als een stakker omschrijven die zich met zaken bemoeide waar hij in de verste verte niet van op de hoogte is.

Vandaag woon ik twee jaar (met mijn hele hebben en houden) in Zuid-Afrika.

Het vermoorden van politiemannen gaat onverminderd door.¹⁸⁹ De regering neemt steeds strengere tegenmaatregelen,

188 NRC Handelsbad, 17 april 1992.

189 Sowetan, 30 april 1992.

[p. 132]

ook al beschuldigt Mandela president De Klerk ervan het allemaal opzettelijk te hebben georganiseerd.

1 mei 1992

Mijn oude amice Evgeny Velikhov, heeft gezegd dat Rusland belangstelling heeft om met Zuid-Afrika samen te werken om steenkool in benzine om te zetten. Ik heb enige ervaring wat het betekent om plannen met Velikhov te maken.¹⁹⁰ Hij bevindt zich nota bene als gast van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Kaapstad.

De rellen in Los Angeles hebben al 27 doden en 900 gewonden opgeleverd. Er zijn al veel mensen gearresteerd en er zijn 6.000 reservisten opgeroepen. Amerika heeft steeds een grote mond over wat er in Zuid-Afrika gebeurt, maar ze vergeten naar zichzelf te kijken. Er is voor honderden miljoenen dollars schade.

Christopher Kupec uit Boston, die zich bezig houdt met de moord op jfk, belde maar we werden weer eens verbroken. Absoluut schandalig. Hij belde meteen weer en konden even spreken. Nadat ik had gezegd ‘Epstein had cia-connections,’ werden we opnieuw verbroken. Hij belde nog een paar maal terug, maar de gesprekken werden iedere keer weer onverstaanbaar gemaakt. Dat is de wereld waarin we leven. Het is een grap, een zieke grap.

Er is geen beginnen aan om gedetailleerd te beschrijven wat er in dit land werkelijk gebeurt. In Bophuthatswana heeft de afgevaardigde George Mathusa, gezegd dat ‘large scale necklacing’ de Mmabatho-regering ten val zou moeten brengen. Het anc heeft dit lid meteen tot de orde geroepen, en The Star complimenteerde het anc hiervoor in een hoofdartikel. Maar nadat anc'ers later vermomd als politieagenten werden gearresteerd, noemt de krant het anc mede schuldig aan de moordpartijen in de townships. De regering en de ifp (Zoeloes) worden door het anc voortdurend beschuldigd van geweld, maar er zijn aanwijzingen ‘that the anc itself is no angel.’ What else is new?

Peter en Edwin kwamen eten. We hebben tot 22.30 uur zitten praten. ‘Thanks for a stimulating conversation,’ zei Peter. Het is nog niet zeker dat ze weer in Club 58 gaan werken. Tommy, de eigenaar, is Mardi Gras gaan vieren in New Orleans.

190 Zie Memoires 1985-1987.

[p. 133]

2 mei 1992

Ik voel dat Peter me hier nog steeds nodig heeft. Hij zal ongelukkig zijn als ik later dit jaar naar Amsterdam zou terugkeren. Ik moet proberen hem een gevoel van veiligheid te blijven geven, ook al heb ik zelf niets meer.

De commentaren in The Citizen over Los Angeles lijken correct.¹⁹¹ Iedereen die ook maar een beetje wist wat er in de vs aan de hand was, had kunnen weten dat er een enorm raciaal conflict zou komen, meent de krant. Zuid-Afrika is jarenlang door de vs veroordeeld vanwege de apartheid, maar in de praktijk is het in Amerika geen haar beter. Het advies van de krant aan de vs: ‘Los je eigen rassenproblemen maar op, dan doen wij dat met de onze. Los Angeles bewijst dat jullie geen groot voorbeeld voor ons zijn.’ Maar wat doen ze als hier vergelijkbare rellen uitbreken, geïnspireerd door de zwarte Amerikanen?

191 The Citizen, 2 mei 1992.

3 mei 1992

Het is opeens winter en ijskoud.

Suharto, de gediplomeerde massamoordenaar, is voorzitter van de Beweging van Niet-Gebonden Landen geworden, in 1955 door Bung Karno opgericht. Heb deze president van Indonesië andermaal geschreven dat hij het kan vergeten zich te kunnen meten met Sukarno.¹⁹²

Jan Joost Lindner schreef een voortreffelijk artikel over de smerige kwaadaardigheid van het cda.¹⁹³ Minister Pronk en staatssecretaris Simons (beiden PvdA) werden door het cda zwaar onder vuur genomen, terwijl hun handelen zeker niet kwalijker was dan niet zo lang geleden dat van cda-prominenten Lubbers en Van den Broek. Daar was de cda-fractie aanmerkelijk stiller over. Hoe kan het anders met hun verstoorde geesten (te beginnen bij Luns, Romme etc. en nu via Lubbers, Van den Broek, De Vries en consorten). Wat hebben ze met mijn mensenrechten gedaan? Beroepsverbod, karaktermoord en ga maar door.

Colin Legum noemde het ‘highjacking the un’ zoals de vs tegenwoordig op het vn-hoofdkwartier de dienst uitmaken. Hij signaleert hoe de rest van de niet-Westerse wereld zich voortdurend grotere zorgen maakt over de groei van die ene grootmacht, nu de ussr is weggevallen.¹⁹⁴ Secretaris-generaal Bou-

192 Zie bijlage 67.

193 De Volkskrant, 3 april 1992.

194 The Star, 1 mei 1992.

[p. 134]

tros-Ghali stelt voor dat de vn een eigen cia zou krijgen. Derde wereldlanden zijn bereid om internationaal terrorisme collectief te bestrijden, aldus Legum, maar zij zijn het niet eens met de motieven en methoden die bijvoorbeeld tegen Libië worden gebruikt. De Lockerbie-affaire wordt vooral door het Westen gebruikt om Khadaffi mogelijk te kunnen afzetten. President Bush heeft er voortdurend op gehamerd dat Khadaffi zelf verantwoordelijk is voor het neerhalen van het PanAmtoestel. Het liefste zou Bush een olie-embargo op Libië uitvaardigen, maar Duitsland, Frankrijk en Italië, die veel olie van daar betrekken, laten dit niet toe. Een Amerika, niet langer afgeremd door de macht van de Sovjet Unie, is een ramp voor de wereld, daar ben ik van overtuigd.

Deel eenentwintig is af. Niemand zal ooit weten wat een voldoening het geeft om dit werk daadwerkelijk te volbrengen. Eens zal mijn hele leven uitgeschreven zijn.

Peter wandelde vanavond binnen en bracht een dessert. Hij is altijd heel zorgzaam. Ik vertelde Trees heel lief te hebben geschreven dat ik niet meer mijn hart zal uitstorten over de zorgen die ik me om hem maak. Ik ben hier niet gekomen om zijn leven te bespioneren of te bekritiseren. Hij weet dat ik dit dan ook stipt doe.

In Los Angeles vielen al 44 doden, als gevolg van de black rage over het corrupte justitie-apparaat in Amerika, tienduizend arrestaties en de avondklok is nog steeds van kracht.

4 mei 1992

De Joegoslaven zijn ook als beesten bezig op de Balkan. Het laagje beschaving blijkt altijd maar weer zeer dun. In Los Angeles zijn nu 51 doden bij de rassenrellen. De mariniers zijn te hulp geroepen. Rond de tienduizend arrestaties.

Casper Venter van het kantoor van De Klerk blijft vriendelijk, maar zegt op geen enkele manier betrokken te willen raken in een conflict tussen mij en welke andere partij ook, noch als ambtenaar, noch privé.

sabc toont een in Kaapstad gebouwd jacht van 20 miljoen rand voor een plaatselijke miljonair, inclusief vergulde kranen en meer van die overdaad. Dat ze niet begrijpen - afgezien van het feit dat dergelijke luxe obsceen is - dat je zulke plaatjes in een land waar nog miljoenen mensen in krotten leven, niet zou moeten laten zien. Peter vertelde dat de eigenaar van de boot Sir Harold Brown was, die na Edwin te hebben zien optreden in Sun City als The Baroness von Reefenhausen, vroeg of hij met hem meeging naar Monte Carlo.

[p. 135]

Heb Pieter Lakeman nog eens geschreven of we samen iets zouden kunnen doen, wanneer hij zijn tarieven tenminste redelijkerwijs bijstelt.

5 mei 1992

De voedselprijzen zijn in een jaar 29 procent gestegen. Het wordt ‘economische sabotage’ genoemd. Hoe redden de arme mensen zich?

De Klerk heeft zijn kabinet weer eens gewijzigd. Na Barend du Plessis is nu ook minister Gerrit Viljoen lichtelijk overspannen geraakt. Allebei hebben ze nu codesa verlaten, volgens mij gewoon omdat ze het niet zien zitten. Nu heeft De Klerk de lichtgewicht Roelf Meijer naar voren geschoven, wat weinig goeds belooft.

Peter ter Horst vertelde ter gelegenheid van de verjaardag van Beatrix een tuinfeest bij Hans Sondaal te hebben bijgewoond. ‘Daar mag jij niet komen,’ zei hij op een toon met enige spot. Mijn Finbatt-vriendje Sami, die me onlangs nog een kaart stuurde, belde uit Stockholm. Hij heeft de vn-troepen verlaten en werkt nu in Zweden.

Generaal Groenewald kwam voor de lunch. Hij arriveerde precies op tijd. Ik zette mijn situatie uiteen. Hij bevestigde dat de inbraak die Peter ontdekte toen ik in Holland was, zeer waarschijnlijk een klus van de inlichtingendiensten was geweest om afluisterapparatuur te plaatsen. ‘Maar waarom in godsnaam? Er is geen enkele reden om zoiets idioots te doen,’ antwoordde ik. Daar ging hij verder niet op in, ondanks zijn eigen achtergrond bij de inlichtingendienst.

Ik vroeg naar de betekenis van de kabinetswijzigingen. ‘Pik Botha, Du Plessis, Malan, ze zijn allemaal corrupt en ze chanteren elkaar,’ zei hij. Piks privésecretaris leidt diens bedrijf op de Seychellen. Anderen opereren via de Maltezer Orde.¹⁹⁵ ‘Do you know Piks background? He screws boys, girls, anything. The night Pik Botha was betrayed by his closest associates, to bring De Klerk to power, Pik had called the Old Crocodile the same evening, that he was still supporting him. Then, the next

195 Redactie: De Soevereine Militaire Hospitaal Orde van Sint Jan van Jeruzalem, van Rhodos en van Malta oftewel de Maltezer Orde, ook wel de Johannieter Orde of de Hospitaalridders, is een van oorsprong katholieke middeleeuwse ridderorde, gesticht in 1048. Tegenwoordig is het vooral een netwerkorganisatie van vooral adellijke bestuurders. De Orde is soms in opspraak door kongsi's van leden die zich met schimmige financiële dan wel politieke zaken bezighouden. Recente schandalen (2016) gingen onder meer over de verkoop van adellijke titels en om het afsluiten van miljoenendeals en politieke beïnvloeding inzake de verkoop van helikopters (Kazachgate). Nelson Mandela werd in 1996 opgenomen in de Orde en kreeg in 2004 het hoogste onderscheidingsteken.

[p. 136]

day, De Klerk, Pik and Du Plessis went to Botha and told him the entire cabinet wanted him to go. This meant, even Malan went along to betray him. Then they went back to remaining members of the cabinet that knew nothing about it, to convince them too.’

‘Maar hoe kon Malan hier aan meedoen,’ vroeg ik.

‘He has become as corrupt as the rest.’

Eigenlijk was het afzetten van Pik Botha het gevolg van het feit dat de president de corruptie van zijn ministers had ontdekt en had laten onderzoeken, maar op het moment dat hij de rapporten wilde openbaren, werd hij door een lichte beroerte getroffen. Groenewald zei dat de oud-president vooral door het verraad van minister van Defensie Malan volledig was gedesillusioneerd. ‘Intussen is Pik bezig een nieuwe machtsbasis in Transvaal op te bouwen. Wanneer er iets met De Klerk mocht gebeuren, dan staat Pik gereed om de macht over te nemen. En zoals je weet, Pik Botha wordt honderd procent gesteund door de cia.’ De generaal vertelde nog heel veel meer, waarbij ik voortdurend bij mezelf dacht: precies, zo zijn Afrikaners ten voeten uit, totaal onbetrouwbaar, de goeden niet te na gekomen.

De generaal was overtuigd dat de regering de strijd met het anc nu aanging ‘but it is too late, they gave it already all away.’ Hij was het met me eens dat De Klerk uiteindelijk aan het kortste eind zal trekken.

Ik kwam een stukje tegen van Arendo Joustra, niemandsland, koningin moet tweede kamer mijden.¹⁹⁶ Ik houd wel van zijn manier van informeren.

Ik ben nog even naar Peter en Edwin gegaan om te zeggen dat Groenewald er zeker van is dat ze hier afluisterapparatuur hebben geplaatst, ook in mijn telefoon. Het zou kunnen dat zij naar de antiekhandelaar zijn gegaan met het verzoek mijn meubels niet te verkopen. Peter denkt van niet. Ik weet het niet. Dit land is een wespennest vol crooks en misdadigers. Alles is hier mogelijk.

196 Elsevier, 25 april 1992.

6 mei 1992

Het bewerken van mijn dagboek en schrijven van mijn Memoires is als het herbeleven van een droom. Wat ik opgraaf en tegenkom, leek weg en is plotseling terug. Het is er weer en het was er natuurlijk steeds, maar ondergedompeld in de soep in mijn kop.

[p. 137]

Khadaffi zal het Libische volk de beslissing laten nemen of de beide Lockerbie-verdachten uitgeleverd dienen te worden. Hij vertrouwt de rechtspraak in de vs niet.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft me gevraagd me te melden. Ik ga morgen. Wat kan dat nu weer zijn.

Henk Hofland heeft een misselijk artikel gepubliceerd, complotten, over de film jfk van Oliver Stone.¹⁹⁷ Ik ken die man en herken zijn misselijke benadering van complotten. Hij zag de film en stond na drie uur op straat zonder dat hij er een touw aan kon vastknopen. ‘Misschien heeft Jim Garrison in wezen gelijk, maar dan heeft hij, door de halve wereld bij de zaak te betrekken het niet gekregen.’ Wat betekent die zin? Zou hij zijn stukje voor de krant wel eens overlezen? Nog belachelijker wordt het als hij meldt: ‘Daardoor heeft hij (Garrison) Stone niet alleen beroemder gemaakt en misschien ook rijk. Dat is niet het gevolg van een complot maar het resultaat van Stone's goed becijferd, simpel eigenbelang.’ Hoe kan je de onzin opschrijven?

Ik vind een brief uit 1976 van broer Theo, waarin hij reageert op mijn verzoek het hondje van mijn in 1974 overleden moeder ook een paar weken te verzorgen. Ik neem het antwoord met pijn in mijn Memoires op.¹⁹⁸ Rot, maar het moet. Ik vind niet dat ik die tekst moet wegpoetsen, want het was een van de vele factoren die hebben geleid tot het lamentabele einde van onze relatie in 1991, toen hij overleed. Er komt nog genoeg positiefs, zoals onze reis samen naar Suriname, voor de balans in onze relatie.

197 NRC Handelsblad, 24 april 1992.

198 Zie Memoires 1976, pagina 129, 5 augustus 1976.

7 mei 1992

Beestachtig slecht geslapen. Heb een dikke lip, vanwege de oproep van Binnenlandse Zaken. Het zou kunnen betekenen dat ik weg moet. Mam kreeg dat ook van onaangename zaken. Ik zal me met hand en tand tegen een uitzetting verzetten en dan pas werkelijk kabaal gaan maken.

Eindelijk kwam een brief van Hans Gualthérie van Weezel. Hij had Erik Jurgens en Jan-Kees Wiebenga gesproken. Wiebenga wil zich er nu niet mee bemoeien omdat de zaak nu onder de rechter is. Gualthérie van Weezel zelf en Jurgens willen informeel met Bot gaan praten. Ik heb hem, Jurgens en Wolffensperger meteen geantwoord.¹⁹⁹

Op Binnenlandse Zaken was niets aan de hand. Ze wilden dat

199 Zie bijlage 68.

[p. 138]

ik eerst mijn paspoort verlengde, dus heb ik dit aangetekend naar de ambassade in Pretoria gezonden.

Remco Meijer interviewde die nare man Mochtar Lubis, een gefrustreerde eikel.²⁰⁰ De amateur Meijer schrijft dat een gesprek met Lubis op een ontmoeting met de geschiedenis van Indonesië zou neerkomen. Maar dan wel door de bril van deze verraderlijke mijnheer gezien. Lubis vertelt aanvankelijk een aanhanger van Bung Karno te zijn geweest. ‘Hij hield van praten, zingen, dansen. Grappen, vooral sexy jokes. De prettige dingen in het leven. Hij is heel belangrijk geweest voor het wakker schudden van ons volk. Maar hij was geen politiek leider.’

Meijer tekent braaf alle onzin van Lubis op in een artikel van zes pagina's in zijn weekblad, aangevuld met twee pagina's van een andere ouwehoer, Rudy Kousbroek natuurlijk. Die schijnt een boek te hebben geschreven om af te rekenen met het Oost-Indisch kampsyndroom. Ik zend een kopie van hoe Lubis Bung Karno beschreef naar Ruslan Abdulgani en mijn vriend Diarto in Solo. Zij hebben de president van zeer nabij gekend. Vreselijk dat je een kwart eeuw na je dood door small minds wordt neergezet alsof je alleen maar een levensgenieter zou zijn geweest, terwijl Sukarno zich juist een leven lang uitermate geconcentreerd met politiek leidinggeven heeft bezig gehouden, zowel in Indonesië als daarbuiten.

Ben met Peter en Edwin gaan kijken bij Raymond & Leighton-Morris Antiques in Rosebank, waar het schrijfkabinet van mam en het bureau van mijn grootvader Van der Woude in de etalage stonden. Het ging me door merg en been ze daar te zien staan, de meubels uit De Horst. Maar er is geen andere uitweg.

200 Elsevier, 7 maart 1992.

8 mei 1992

President Bush is in Los Angeles de straat opgegaan om uitgefloten te worden en voor een hypocriete leugenaar te worden uitgescholden. Daar hebben ze in de vs wel heel lang over gedaan om dit te ontdekken. Ik hoop dat Los Angeles de genadeslag is voor een tweede termijn voor deze son of a bitch.

Soms laten zwarten op straat toch ondubbelzinnig blijken dat zij blanken diep minachten. Ze staren je dan met walging aan. Florrie Rost van Tonningen is voor het gerechtshof in Arnhem veroordeeld tot betaling van vijfduizend gulden wegens het schrijven van haar memoires Op zoek naar mijn huwelijksring.²⁰¹

201 NRC Handelsblad, 24 april 1992.

[p. 139]

Volgens het Openbaar Ministerie komen er in haar boek voor Joden beledigende passages voor. Dat is Nederland. nrc Handelsblad - ook zo keurig - duidt haar aan als de Zwarte Weduwe, met hoofdletters. Niemand steekt een vinger voor haar uit. Justitie voelt zich natuurlijk bijzonder stoer met Hirsch Ballin voorop.

Christopher Kupec stuurde me een brief plus twintig rommelige pagina's over George de Mohrenschildt en diens zogenaamde zelfmoord. Vreemd om in buitenlandse stukken te lezen ‘that Mrs Tilton iii testified that George told her of his recent “harassment” at the hand of Willem Oltmans.’ Compleet uit de duim gezogen, maar dit geklets gaat op deze manier over de moord op Kennedy de Amerikaanse geschiedenisboekjes in.

Henry Kissinger zat bij Larry King. Volgens Henry zag Gorbatsjov maar niet in dat de cpsu ten dode was opgeschreven. Hij dacht dat hij links en rechts kon uitbalanceren, maar eindigde met niemand. ‘If Yeltsin succeeds, Gorbachev will get the credit.’ Kissinger betoogt dat Richard Nixon het respect van Amerika verdient en dat ‘he was too harshly terated.’ De ene crook, die de andere verdedigt, in de hoop dat men de ware toedracht van de geschiedenis inmiddels vergeten is.

Ik heb contact opgenomen met Anton Harber van The Weekly Mail. Ik ga maar eens een boekje opendoen over hoe ik hier de afgelopen jaren, te beginnen met Jans Rautenbach en generaal Du Toit, behandeld ben. Peter vroeg of dit wel verstandig was, zolang ik de verlenging van mijn visum niet binnen had. ‘They are crooks. They could put you on a plane,’ zei hij. Ik heb er genoeg van. Dan maar via de publiciteit proberen gecompenseerd te worden voor de schade die me is berokkend.

9 mei 1992

Er is aanzienlijke deining ontstaan over een rapport betreffende corruptie op het Departement of Development Aid, dat inmiddels is opgeheven. Het lijkt wel of generaal Groenewald toen hij hier lunchte, wist dat er een rel over corruptie zou uitbreken. Ook moest De Klerk zich weer via de kranten verdedigen dat de regering nooit opdracht heeft gegeven bepaalde activisten dood te schieten. Groenewald verzekerde me dat het vrijwel niets kostte om mensen te liquideren.

Ik wachtte, als afgesproken, om 16.00 uur op collega Harber op het terras van The Three Sisters in Pretoria Street, maar hij kwam niet opdagen. Ik weet dat ze hier honderd procent onbetrouwbaar, maar dit had ik niet verwacht. Hij had toch kun-

[p. 140]

nen bellen verhinderd te zijn? Had me zeer verheugd op het gesprek met Anton Harber. Het zit me zeer dwars wat Harber heeft geflikt.

In Elsevier een groot artikel over de Oranjes.²⁰² Nederland heeft tegenwoordig, sinds en vooral dankzij de komst van Bernhard, de meeste prinsen en prinsessen van alle Europese koningshuizen.

202 Elsevier, 17 april 1992.

10 mei 1992

John MacLennan meldt in de Sunday Star dat de leider van Transkei, generaal Bantu Holomisa, heeft ontdekt, ‘that sinister forces’ met rechtstreekse bindingen naar de regering bezig zijn geweest om zwarten tegen zwarten op te zetten. Holomisa is in het bezit gekomen van top secret documenten uit 1985, die dit bewijzen. Hij heeft de stukken al naar Tuynhuys gezonden voor hij ze zelf openbaar maakte. Nog een schandaal erbij. De rel schijnt vooral onaangenaam te zijn voor Pik Botha, Gerrit Viljoen en de minister van Justitie, Kobie Coetsee.

Erik Jurgens schreef me op koninginnedag. Piet Stoffelen zou actief zijn maar ‘veel hoop heb ik niet’ laat Erik er op volgen.²⁰³

203 Zie bijlage 69.

11 mei 1992

Wat in Bosnië gebeurt, of in Ierland, Peru of waar maar ook is steeds terug te leiden tot hetzelfde fundamentele probleem: de wereld in de hoofden van mensen heeft niets meer te maken met de werkelijke wereld, zoals Kant al onderstreepte dat maar al te dikwijls het geval was.

Mijn dagboek is als een oase, als de droomtuin van Windekind.²⁰⁴ Een aparte wereld, die zoveel als mogelijk vrij van vervuiling wordt gehouden.

Lance Morrow beschreef de executie van Robert Harris in Californië vanuit het oogpunt dat volgend op de politiek en de sport, nu ook het gevangeniswezen voor advertentiedoeleinden aan de beurt was.²⁰⁵ Gevangenen zullen spoedig naar de gaskamer worden gebracht, waarbij reclame zal worden gemaakt voor een bepaald merk pyama's. Ook de laatste maaltijd van een ter dood veroordeelde biedt mogelijkheden voor merken pizza's, Pepsi, Kentucky Fried Chicken of aan pakjes Ca-

204 Redactie: Windekind is de waterjuffer die in een elfje verandert in het boek De kleine Johannes van Frederik van Eeden.

205 Time, 4 mei 1992.

[p. 141]

mel sigaretten. Bij Harris werd cyanide gebruikt. Het duurde enkele minuten voor hij dood was. Toeschouwers vonden dit barbaars. Bovendien hebben de discussierende juridische figuren Harris die laatste nacht een aantal malen naar de gaskamer gebracht en weer terug naar zijn cel, terwijl pogingen werden ondernomen zijn leven alsnog te redden. ‘In that long night, he died several deaths,’ aldus Morrow. Met andere woorden, Amerikaanse terechtstellingen zijn nu ook een onderafdeling van de entertainmentindustrie geworden. ‘The distinction between actual death and special effects gets blurry in American culture. It thins to vanishing, reality and unreality become ugly, interchangeable kicks. Perhaps, if Harris had been spared, he might, like Audie Murphy, have been hired to play himself in the docudrama.’

Ik krijg koude rillingen van zo'n artikel, omdat het exact aangeeft waar ‘de wereld’ onder aanvoering van Amerikanen naartoe gaat. Dat vervagen van de grenzen van wat onaanvaardbaar - het sollen met het leven van Harris, zelfs in de nacht van zijn terechtstelling - en dan ook nog de commercie bij dit walgelijke gedoe betrekken, is misschien een nog groter Amerikaans gevaar voor de wereld dan de beruchte b-52's.

Vanmiddag had ik een nieuwe afspraak met Anton Harber. Nu kwam hij wel opdagen. Een kerel kwam pal naast ons zitten, terwijl de rest van het terras leeg was. Fuck him. Ik hield een betoog waarin Harber geïnteresseerd leek, zonder verder iets te zeggen. Ik ga drie stukken voor hem schrijven. Nummer één gaat morgenochtend op de fax. Vijf pagina's, ik voeg er vijf gekopieerde documenten bij.

Peter waarschuwde: ‘They will throw you out of the country, it's risky.’ Ik geloof het niet. Ik denk juist dat hoe eerder dit verschijnt, hoe veiliger ik zal zijn.

12 mei 1992

Time komt met een ander rampzalig aspect van de wereldwijde Amerikaanse vervuiling. Onder de titel the billionair boy scout verhaalt het blad over de rijke Texaan Ross Perot, die een gooi naar het Witte Huis doet omdat hij steenrijk is en dat spelletje wel eens wil spelen. Zijn aanhangers schreeuwen: ‘Let's send Ross up there, he knows how to kick ass!’ Anderen beschouwen de zakenman ‘richer than God,’ dus zendt hem maar naar het Witte Huis. Hij is al goed bij kas en zal niet stelen als de anderen. Amerikaanse verkiezingen zijn langzamerhand - net als executies - onderdeel van de entertainmentindustrie. De vertoning is niet meer serieus te nemen. Het gaat

[p. 142]

niet meer om waar of onwaar, het gaat erom wie de kudde het geraffineerds weet te verlakken om de stem van de kiezer te krijgen. Alles wordt gelogen, net als de vermelding 100 procent pure sinaasappelen op de sinaasappelsap uit Florida. Je kan op je vingers natellen hoe dat afloopt.

Eduard schrijft dat hij op 15 mei met de klm hier is. Hij brengt een lege koffer om zoveel mogelijk spullen van mij vast mee terug te nemen.

Ik herlees mijn verhaal. Ik ben tevreden. De teerling is geworpen. Misschien had ik dit al een jaar eerder moeten doen, zoals Elfra al eens had gezegd, maar aan de andere kant lijkt de timing nu juist goed. Ik zie niet hoe Weekly Mail dit verhaal zou kunnen negeren. Ik ga op de fiets de zaak wegbrengen, wat veel goedkoper is dan twintig rand betalen voor taxi's. Frederikstraat is gemakkelijk te vinden. Twist helemaal uitrijden.

13 mei 1992

Er was weer een vergadering ten huize van Aida Parker. Generaal Groenewald rapporteert dat zijn vriend generaal Constand Viljoen in de bestanden bij de Nationale Intelligence Service (nis) is gedoken om na te gaan hoe ik aldaar te boek stond. Geloof het of niet: ‘ (...) als cia-agent.’ Vandaar al mijn problemen met deuren die voor me sloten en all the rest. Ze zijn hartstikke gek. Zelfs Casper Venter, hoor ik nu, heeft hierover tegen De Klerk gezegd: ‘They are crazy.’ Wel waarschuwde Groenewald om op mijn hoede te zijn voor Spaarwater, de grote vriend van mijn allereerste beschermheer, generaal Hein de Villefort du Toit. Groenewald adviseerde een fax naar Michael Louw, de baas van de nis, te zenden dat ik bestempeld word als cia-agent en daardoor schade lijdt. ‘In any case, taking your financial position into account, the cia is not paying you very well at present.’ Ik ben zo razend, er zijn geen woorden voor.

‘Why don't they throw me out of the country,’ vroeg ik aan Tinny.

‘Probably, that would cause too big a scandal,’ antwoordde de generaal.

De vergadering begon. Een zwarte aanwezige vertelde dat inwoners van Sharpville zich gewapenderhand tegen het anc verzetten. Groenewald benadrukte dat geweld op dit moment het meest dringende vraagstuk in Zuid-Afrika was, met als doel het vernietigen van de codesa-onderhandelingen. Geruchten waren verspreid dat Aida Parker en hij een coup zouden voorbereiden. ‘There is an enormous amount of paranoia in the

[p. 143]

Government,’ aldus Groenewald. ‘Willem de Klerk only talks about the anc and the np, which indicates what their policy is. They think together they can control the power in this country. After the referendum, they decided, if we can get the whites to vote for us, why not also the blacks and others? By September, they plan an election for an interim government to outmanoeuvre the anc.’

De Klerk zou dus wel degelijk voor mogelijk houden dat er een losse federatie van staten zal komen, waarbij de np met de ifp (Zoeloes) en de cp overeenstemming zou bereiken, opdat via nieuwe verkiezingen het anc buitenspel zou kunnen worden gezet.

Ik heb Michael Louw een fax gestuurd dat ik met hem wil praten over het feit dat de nis me als cia-agent beschouwt. Ik wil dit rechtgezet hebben. Pik Botha en Casper Venter heb ik ook op de hoogte gesteld van deze informatie en mijn verzoek een gesprek met Louw te hebben. Nu kijken wat er gebeurt.

Toen ik Peter vertelde wat er was gebeurd, was zijn onmiddellijke reactie: ‘Daar heeft Nederland mee te maken.’ Hij wees erop dat Keijer en Cranendonk immers ook naar Zuid-Afrika waren gezonden om mijn leven hier te bemoeilijken, of liever te verpesten. Geen haar op mijn hoofd heeft daar eigenlijk nog serieus over nagedacht. Als Peter gelijk heeft, zijn ze nog niet jarig in Den Haag.

Peter was gaan joggen vanavond en hij straalde van gezondheid.

Peter ter Horst belde nog laat. Ik vertelde hem exact wat ik wilde dat de afluisteraars zouden horen, namelijk: ‘Drie generaals hebben me geïnformeerd dat de inlichtingendiensten me hier als een cia-agent zien. Ik ben hiertegen op het kantoor van De Klerk, bij Pik Botha en bij de nis in het geweer gekomen, en als ze me op een vliegtuig gaan zetten, zal ik jou als eerste verwittigen.’ Hij vertelde dat generaal Groenewald hem geheel vertrouwelijk (‘ik mag niets schrijven, want anders had ik een bom’) inside information had gegeven over wat er rond de State Security Council en in Pretoria werkelijk speelde. Ze zullen elkaar opnieuw ontmoeten. By courtesy of Willem Oltmans aan nrc Handelsblad.

14 mei 1992

Bertie Hilverdink schrijft uit New York dat hij weer geopereerd moet worden, maar dat hij er nog niet goed genoeg voor is. Het wordt zijn zoveelste operatie.

André Royackers van de ambassade belde, kennelijk ingelicht

[p. 144]

over mijn nieuwe problemen door Ter Horst, om een hart onder de riem te steken. Dat heb ik zeer gewaardeerd. Maar wat weet de ambassade werkelijk?

Door al het gedonder ben ik niet in staat me te concentreren en aan mijn dagboeken verder te werken. Ook de spanning veroorzaakt doordat ik nog geen woord heb gehoord van Weekly Mail ergert me. Bovendien komt Eduard eraan.

Er heeft weer eens onzin in de vpro-gids gestaan.²⁰⁶ Adriaan van Dis stopt met zijn boekenprogramma en mocht over verschillende gasten wat zeggen. En de vpro drukt deze leugens zonder nadenken af. Ik heb ze meteen een brief geschreven.²⁰⁷ Hans van den Broek is in conflict geraakt met zijn ambtenaren.²⁰⁸ Hij benoemde D.J. van den Berg van het ministerie van Economische Zaken, dus iemand van buitenaf, tot secretaris-generaal van Buitenlandse Zaken. Hij moet gedacht hebben, wat Schmelzer kon, kan ik ook. Die mijnheer haalde Van den Broek, als ontdekking van de eeuw, bij akzo weg. De Vereniging Dienst Buitenlandse Zaken (vdbz), onder aanvoering van ambassadeur P.R. Brouwer, is in verzet gekomen tegen de benoeming. Het haalt natuurlijk niets uit.

Tot dusverre blijft het onheilspellend stil vanuit Pretoria. Ik belde met Sibolt van Ketel van De Telegraaf, die het nieuwtje van mijn cia-medewerkerschap al had gehoord. ‘Het is een godsschandaal,’ zei hij. Maar Sibolt weet dus maar al te goed dat hij niet in zijn krant over mij mag schrijven. ‘Je weet wie je tegenover je hebt,’ aldus Sibolt. ‘De Broederbond, die doen dat! Die mensen zijn paranoïde.’ Hij onderstreepte ook onmiddellijk: ‘Je weet, Luns heeft hier grote invloed. Je problemen komen vanuit Den Haag.’

Ik zie erg op tegen het diner bij Iwan Beek.

206 VPRO-Gids 1 mei 1992, zie bijlage 70.

207 Zie bijlage 71.

208 NRC Handelsblad, 1 mei 1992.

15 mei 1992

Ed is aangekomen. Hij belde om 06:45 uur. Hij zit op kamer 1920 in het Carlton Hotel.

Iwan is veel aardiger dan ik dacht. Het etentje werd een plezierige affaire. Clifford is zijn liefje (al zes jaar) en er waren nog vijf screaming queens, een zekere George uit Los Angeles, een zekere Collin, die vier lovers verloor om dat ze van ouderdom stierven, en een stel, Erik en Leslie, al dertig jaar op abonnement. Ik moet zeggen, Iwan bood onmiddellijk aan me bij mijn huidige gevecht te helpen. Hij was indertijd correspon-

[p. 145]

dent in Genève en zei in de koffer te hebben gezeten met Robert Kroon van De Telegraaf, de man die mij in Time en De Telegraaf in 1976 als kgb-agent neerzette. Nu begrijp ik die haat van Kroon, het was nooit in me opgekomen dat hij een nicht zou kunnen zijn, want hij verscheen niet op mijn radar.

Opmerkelijk is dat Zoeloekoning Goodwill bekend heeft gemaakt dat Mangosuthu Buthelezi de hervatting van codesa niet zal bijwonen. Hij zal pas komen als de koning zelf ook aanwezig zal kunnen zijn. Mandela heeft verklaard dat de regering De Klerk een geheime oorlog tegen het anc voerde. Een constatering, die gisteren door generaal Groenewald op de vergadering bij Aida Parker, ook werd gemaakt.

16 mei 1992

Om 10.30 uur belde Iwan Beek. Hij kwam me halen met de auto voor een lunch in de Country Club, waar ik nog nooit geweest ben trouwens. Hij wilde me vooral waarschuwen tegen niemand over die cia-beschuldiging vanuit Pretoria te spreken, omdat mensen me onmiddellijk links zouden laten liggen. Iwan wist een prima advocaat aan de Universiteit van de Witwatersrand. Hij zou hem bellen. Iwan en ik zaten vervolgens een verloren uur op het terras, in gesprek met twee antiekhandelaren. Ik werd rusteloos en belde het Carlton. Eduard was uit. Ik wist dat hij op weg naar Circle Court was. Ik stelde dus voor de lunch bij de Country Club te vergeten en snel naar huis te gaan en zelf broodjes te maken. Op het moment dat we op Circle Court parkeerden, zag ik Ed uit de bus van het Carlton Hotel stappen.

Later in de middag zei Iwan dat hij de advocaat had gebeld en dat hij nee had gezegd. Ik werd er eerlijk gezegd boos over, want het enige dat ik had gevraagd was of ik een keer met de man zou kunnen praten.

Ik maakte een diner met vis voor ons en Peter en Edwin. Later wandelde ik met Eduard naar Champions.

Met moeite kreeg ik Anton Harber aan de telefoon, die toezegde mijn artikel te zullen laten bezorgen, want ze zouden het niet plaatsen. Er kwam niets.

De Belgische kunstenaar/anarchist Jan Bucquoy heeft opgeroepen koning Boudewijn in Brussel te onthoofden.²⁰⁹ ‘He's practically a corpse already. He had such a boring life and his death would be in a great tradition,’ zei Bucquoy. Het is natuurlijk belachelijk en grappig tegelijkertijd, maar het laat zien

209 The Citizen, 15 mei 1992.

[p. 146]

dat ik mijn tijd een kwart eeuw vooruit was met tegen Beatrix te zeggen dat ze moest stoppen, in plaats van zich te laten uitlachen.

Eduard en ik reden 's avonds met een huurauto naar het Drum Rock Hotel bij Nelspruit, waar ik ook met Peter heb gelogeerd.

17 mei 1992

We zijn vanuit Nelspruit om 06.00 uur vertrokken richting Kruger Park dat we om 08.30 uur binnenreden. Rond twee uur in de middag gingen we weer richting huis. Het was mooi, maar we hebben niet zoveel dieren gezien, geen olifanten, maar wel leeuwen. Duizend kilometer rijden voor zo'n beperkte oogst aan dieren in de natuur is nauwelijks de moeite waard. Het was een amusante trip, veel gelachen, maar het was op dit moment ook een beetje duur. We zijn in Sabie gestopt en waren om 18.00 uur terug op Circle Court.

We hebben veel gesproken over wat me te doen staat om van die cia-beschuldiging af te komen. Na een abominabele nacht in Nelspruit was ik opgestaan en was vastbesloten een stunt uit te halen door in de Nederlandse ambassade te gaan zitten en politiek asiel aan te vragen.

18 mei 1992

Vanmorgen ben ik met Eduard naar de ambassade gereden om de formulieren in te vullen ter verlenging van mijn paspoort. Ik vroeg naar André Royackers. We hebben even samen in een kamertje gesproken. Hij gaf nota bene onder vier ogen toe dat het waarschijnlijk was dat de ‘informatie’ over mijn connectie met de cia door Den Haag was geleverd.

‘Maar Pik Botha, die zelf cia is, hoeft maar een telefoon op te nemen en dan weet hij hoe de kaarten liggen.’ Ik zei tegen André dat ik me in een gelijkaardige situatie bevond als Klaas de Jonge, omdat ik via drie generaals, Groenewald, Viljoen en de mij onbekende generaal, die de actuele documenten raadpleegde, was gewaarschuwd dat mijn situatie wel eens gevaarlijk zou kunnen zijn. André was het hiermee oneens. Hij was het met me eens dat het onzin was mij een cia-agent te noemen. In ieder geval bevroedt hij niet wat ik van plan ben, om aandacht voor mijn gevecht te forceren.

Ik liet Eduard de parlementsgebouwen zien, waarna we naar de Sandton Sun reden voor koffie om vervolgens bij Vic Vernède en Margriet de Kock van Leeuwen binnen te stappen. Vic vatte mijn situatie aldus samen: ‘Je grote vriend Hein du Toit is bui-

[p. 147]

ten zijn boekje gegaan om jou Zuid-Afrika binnen te halen en nu verzinnen ze dit om je weer kwijt te raken.’ Zijn analyse zou wel eens juist kunnen zijn. Maar waarom moet ik hier weg? Zit Den Haag er ook nu weer achter?

Het gesprekje met Arendo Joustra heeft een bijzonder aardig artikel over mijn dagboeken opgeleverd.²¹⁰

Heb een tweede fax naar Michael Louw, de baas van de nis gezonden, ditmaal in de vorm van ultimatum. Als hij voor 08:00 uur op 20 mei niet fatsoenlijk heeft gereageerd, zal ik de publiciteit gaan zoeken met deze zaak.

210 Elsevier, 9 mei 1992, zie bijlage 72.

19 mei 1992

Vandaag ken ik Peter 25 jaar. Ongelooflijk. Ik heb zijn moeder en Trees een kort briefje geschreven om deze dag te gedenken. Er lag ook een briefje van Peter voor mij.²¹¹

Ik bracht met Eduard vier dozen dagboeken naar de luchthaven, die met zijn vlucht meegaan naar Nederland, bestemd voor de Koninklijke Bibliotheek. Daarna heb ik hem de Randse Afrikaanse Universiteit laten zien en hebben we op het terras gezeten, opdat hij een indruk kon krijgen van het studentenleven hier.

Ik heb Kamerlid Piet Stoffelen (voor de PvdA specialist inlichtingendiensten) mijn boekje Zaken doen gestuurd. Misschien krijg ik nu eindelijk antwoord.

De persverklaringen zijn klaar voor morgen. Ik geef er Eduard een mee voor de nvj en Hans Verploeg.

Het was ongewoon om met Peter zowel Edwin als Eduard naar hun vliegtuigen op Jan Smuts te brengen. Eduard had betaling van de huurauto geregeld tot vrijdag, dus ik kan hem nog twee volle dagen gebruiken.

Time publiceert een gedeelte van een boek van Michail Gorbatsjov dat dit jaar uitkomt.²¹² Een paar dagen voor zijn aftreden, ging hij naar een uitvoering van Mahlers Vijfde Symfonie. Het was voor het eerst dat hij ernaar kon luisteren, omdat het tot dan in de ussr verboden was Mahler en Wagner op te voeren. Dat was natuurlijk ook bij de wilde spinnen af! Van 1971 tot 1988 werkte ik in de Sovjet Unie, maar ik heb dit nooit geweten, of ben het vergeten. Vreemd, ik heb geen enkele belangstelling meer voor wat Gorby heeft te vertellen. Volgens mij is hij degene die zijn land, uiteraard zonder dat dit zijn opzet was, naar de bliksem heeft geholpen. Nu zal Rusland gelei-

211 Zie bijlage 73.

212 Time, 11 mei 1992.

[p. 148]

delijk aan dezelfde onherstelbare mankementen gaan vertonen als de rest van de ‘rijke landen’.

Nu moet ik me voorbereiden op mijn vertrek naar de ambassade, voor het geval ik morgen niet meer thuis kan komen.

Tienie Groenewald heeft met Casper Venter gesproken in het kantoor van de staatspresident en Casper zal me blijven steunen, maar hij kan me kennelijk niet echt helpen. Ik zei hem dat ik geen antwoord had gehad van de nis en dat ik morgen door zou zetten tot de hele shit is opgelost. Tienie was terughoudend en zei niet veel.

Ik belde Shaun Johnson van The Star en zei dat het nis me als cia-agent heeft bestempeld.

‘Good grief, make sure you address it to me!’

Sibolt van Ketel waarschuwde me botweg om voorzichtig te zijn toen hij zijn faxnummer doorbelde:

‘Je weet waar ze in dit land toe in staat zijn.’ Dat weet ik, maar ik moet nu optreden. Het is een gevaarlijk initiatief, maar het moet nu gebeuren.

20 mei 1992

Vandaag is de dag. Het is 06.00 uur. Eduard landt op Schiphol. Het probleem is hoe ik kan bewijzen dat ik te boek sta als cia-agent, wat ik heb vernomen via de generaals Viljoen en Groenewald.

Ik schreef Arendo Joustra een briefje om te bedanken voor het artikel in Elsevier.

10:00 uur, Nederlandse ambassade, Pretoria

Het begon hier alweer meteen met een clash. Ik wilde met een cheque op de Volkskas in Pretoria de verlenging van mijn paspoort betalen. Dat ging niet. Jules van der Ven van de kanselarij kwam erbij en was gewoon onbeschoft. Intussen was ik met mijn koffer binnen de muren van de ambassade.

10:10 uur

Ze hebben nog niet in de gaten dat ik het pand niet meer ga verlaten. André Royackers verscheen. Ik overhandigde hem mijn persverklaring, die hij aandachtig las.²¹³ ‘Ik neem dit serieus,’ zei hij met een verbeten smoel. ‘Ik had er geen idee van hoe ernstig dit is,’ zei hij. Intussen keurde hij mijn cheque goed en vertrok gehaast naar Sondaal en ambassadeur Van Buuren. Intussen, als alles volgens mijn instructies is verlopen, heeft Pe-

213 Zie bijlage 74.

[p. 149]

ter ter Horst via de fax mijn verklaring ontvangen, evenals The Star, South African Press Association (sapa) en de rest. Niet lang daarna kwam André vragen: ‘Suiker en melk?’ en even later werd ik door hem en Hans Sondaal ontvangen. Ze waren bijzonder vriendelijk. Het voorstel: ga naar huis en bel ons op, dan zullen wij intussen contact opnemen met Buitenlandse Zaken hier. Ik antwoordde: ‘Sorry, maar ik ga niet weg voor die cia-beschuldiging van tafel is, want mijn veiligheid is hier in gevaar. Bovendien ik heb Michael Louw van de nis herhaaldelijk om een onderhoud gevraagd en geen antwoord gekregen. Ik wil een garantie dat ik hem te spreken krijg.’ De gezichten betrokken. Ik gaf aan dat als ze Klaas de Jonge twee jaar herbergden, ze mij ook wel enkele dagen te logeren zouden kunnen hebben.

Ik heb Sondaal trouwens meteen mijn excuses gemaakt dat ik hem op een persconferentie in Den Haag een rund had genoemd, wat hij natuurlijk is. Hierdoor mocht ik niet op de verjaardag van Beatrix komen. ‘Je slaapt vanavond gewoon in je eigen bed,’ zei Sondaal. ‘We moeten dit snel oplossen.’

‘Graag,’ antwoordde ik. Het volgende voorstel was dat Sondaal nu meteen naar Buitenlandse Zaken zou gaan en dat ik ze zou terugbellen. ‘Sorry Hans, dat is onvoldoende. Je zult een veldwachter moeten roepen om me hier uit te krijgen,’ antwoordde ik.

Onderwijl ontving ik mijn nieuwe paspoort. Vervolgens nam ik plaats in de hal van het consulaat, met mijn koffer met spullen om te overnachten naast me.

Het werd erg stil en ik las In the Palaces of Memory van George Johnson.²¹⁴ ‘The central dogma of neuroscience: Memory exists not at the level of the molecules that make up the neurons but at the level of the neurons that make up the brain. Brain cells, not molecules, seem better equipped to act as the biochemical letters in the mental archives,’ las ik, intussen me afvragend wat er toch voor mischievous thoughts in de mentale archieven van de mensen kon omgaan, die me in deze situatie hadden gebracht. Wie zou er accepteren in de archieven van de nis te staan als cia-agent als dit onzin is? Ik niet dus.

Heerlijk boek en de tijd vloog. Na enige uren op een droogje te hebben gezeten, kwam André lang na de lunch vragen of ik een sandwich wilde. ‘Doe er maar twee,’ antwoordde ik. Sondaal was inderdaad op Buitenlandse Zaken en ‘er wordt veel gebeld,’ zei André.

214 George Johnson, In the Palaces of Memory: How We Build the Worlds Inside Our Heads, Vintage Books, New York, 1991.

[p. 150]

Om 14.50 uur stond plotseling Kim Helfrich van de Pretoria News in de gang. Ik sprak met hem.

Sondaal kwam terug van het ministerie en zei dat de telefoon van de ambassade roodgloeiend stond, ook vanwege journalisten in Nederland. Ik kan het trouwens zelf horen vanaf de plek waar ik zit.

Vervolgens verscheen Peter ter Horst, die Peter van Nuijsenburg (gpd) had meegenomen. Royackers probeerde me uit de ambassade weg te werken, door hen voor te stellen dat ze me ergens een lunch zouden aanbieden. Daar trapte ik niet in. Hij verbood vervolgens een interview in de ambassade, dus we gingen op het gras zitten met z'n drieën en we hebben twee uur zitten praten. Royackers kwam nog waarschuwen dat om 14.30 uur de hekken permanent zouden sluiten, om mijn collega's weg te krijgen, maar we lachten hem uit en spraken rustig verder. Peter ter Horst had generaal Groenewald al gebeld. Deze had mijn mededelingen van het feit dat ik als cia-agent te boek staan nu tegenover nrc Handelsblad dus bevestigd. Peter had het als primeur in een vara-radio-interview bekendgemaakt en rtl 4 had het vervolgens als hoofonderwerp gebracht. Peter ter Horst dacht dat Sondaal terug zou komen met de boodschap dat ik niets te vrezen had. Dat verwacht ik ook, maar ik trap er niet in. ‘Dit kan wel eens zolang gaan duren als de Klaas de Jonge-affaire,’ zei hij. Ik ben er klaar voor. Ik pik die beschuldiging niet, die moet eerst van tafel. Ik wil trouwens nog veel meer weten: waarom alle deuren zich sloten, waarom generaal Du Toit in lucht opging, en dergelijke.

15:15 uur

Sondaal is natuurlijk toch het rund dat ik hem in Den Haag noemde. Hij en Royackers hebben geprobeerd me met hun mondelinge garanties gerust te stellen in de hoop dat ik zou vertrekken. Ik heb gezegd hier niet te zitten vanwege Buitenlandse Zaken, maar uit angst voor de cloack and dagger boys van de nis. Ik wil van die zijde een excuus en een brief, terwijl er over compensatie voor geleden schade behoort te worden gesproken. Royackers zei ook nog: ‘Ik had wel een brief van je verwacht, maar had niet gedacht dat je zover zou gaan.’

‘Ik ben een leven lang door jullie getreiterd, je moest eens weten man, hoe ver ik nu zal gaan.’

Deze actie heb ik de nacht met Eduard in het Drum Rock Hotel bedacht en ik voer gewoon uit wat ik toen besloot. Dankzij Eduard beschik ik nog over een huurauto om dit te kunnen doen.

[p. 151]

Ik zit nu al vanaf 09:45 uur in de vestibule van het consulaat. Het is nu 17:00 uur en Sondaal schijnt, op mijn aandringen, te hebben gebeld met generaal Groenewald. Ik heb al meerdere malen geprobeerd Peter ter Horst te bellen, maar dit gesprek wordt op een of andere manier steeds tegengehouden. Ze kwamen naar beneden met een stom stuk op een blanco papier. Ik zei het onacceptabel te vinden en bekritiseerde het stuk met kracht, vooral omdat er onware dingen in stonden. Ze kwamen terug met een verbeterd misbaksel, ditmaal op ambassadepapier.²¹⁵ Ik ben vooral gekant tegen de vervalsing dat Pretoria mij zou hebben opgedragen een boek te schrijven, of zou hebben besloten het niet te publiceren. Het is trouwens wel gepubliceerd. Ik deed een voorstel en sloot een overeenkomst met uitgever Perskor. Het enige wat Pretoria heeft gedaan, is vervoer en hotelkosten subsidiëren.

Mij wordt de hele middag al verboden vanuit het ambassadegebouw met collega-journalisten te bellen. Generaal Groenewald heeft tegenover Sondaal bevestigd dat het waar is dat ik bij de nis als cia-agent te boek sta. Hij ontkende tegelijkertijd gezegd te hebben dat ik in gevaar zou zijn. Daar heb ik Groenewald niet voor nodig. Het werd toegestaan dat ik zelf met Groenewald belde. Hij adviseerde om naar mijn oude vriend generaal Du Toit te gaan en te testen of iedereen me nu weer zou ontvangen, als vroeger. ‘En als hij me niet ontvangt,’ vroeg ik.

‘Dan weet ik het ook niet meer,’ aldus de generaal.

Ik ga niet weg voor ik een aangepaste verklaring heb plus de verzekering dat Louw me zal ontvangen. Ik heb er intussen wel wat van gezegd dat men mij na de lunch tot nu, 18:15 uur, niets heeft aangeboden. Onze diplomaten blijven Hollandse boeren. Ik zit nog steeds op het ongemakkelijke blauwe stoeltje in de consulaire afdeling met het Johnson-boek, godzijdank, waardevolle lectuur.

Wat later reed er een auto voor met een ambtenaar van het Zuid-Afrikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij had een grote bruine enveloppe in de hand. Het blijkt Rusty Evans te zijn geweest.

215 Zie bijlage 75.

20:30 uur

Ik heb nu een officiële brief van Buitenlandse Zaken in Pretoria, met de toezegging dat ik Michael Louw te spreken zal krijgen.²¹⁶ Het is duidelijk dat ik hiermee eruit heb gehaald wat

216 Zie bijlage 76.

[p. 152]

eruit te halen was, en ik slaap hoe dan ook liever in mijn eigen bed. Het is een sprong voorwaarts na het stomme document van Sondaal en Royackers. Zij deden me keurig uitgeleide, droegen mijn koffer en wandelden mee naar mijn huurauto. Ik haastte me terug naar Circle Court.

Peter kwam direct naar mijn flat. ‘Hoe presenteren ze dit nieuws in Holland,’ vroeg hij. Zijn vraag was natuurlijk terecht. Kijk alleen al naar Peter ter Horst, die exact wist in welke ellende ik al maandenlang had gezeten en die van generaal Groenewald bevestigd had gekregen dat de Zuid-Afrikaanse nis mij als cia-agent beschouwde. Hij meldde slechts dat ik dit beweerde, zonder de gezaghebbende confirmatie mee te nemen.

Het is een feit dat Groenewald mij wel degelijk waarschuwde dat de nis absoluut in staat is mensen die hen voor de voeten lopen te elimineren. Sondaal stond erop dat hij eerst en ik daarna met de generaal belde. Hij moet Groenewald dus gevraagd hebben mij gerust te stellen wat betreft waar de nis toe in staat is.

Belde nog met Eduard. Hij heeft alles in een dag kunnen doen. De dagboeken zijn in de Koninklijke Bibliotheek, de Memoires-manuscripten bij de notaris en hij heeft het Vogelvrij-manuscript naar uitgever Jan Mets gebracht. ‘Mission completed,’ zei hij.

Ik sprak telefonisch tijdens de uitzending van Met het oog op morgen met presentator John Jansen van Galen. Hij was niet onvriendelijk. Ik heb een paar keiharde punten kunnen maken.. Toen hij babbelde: ‘Er zullen mensen zijn die zullen zeggen: een nieuwe stunt van Oltmans...’ viel ik in en zei: ‘Je bent te lang journalist om met zulke kletspraatjes aan te komen.’

[p. 153]

21 mei 1992

The Citizen meldde mijn wanhoopsdaad aldus vanmorgen. Ik zou niet in Zuid-Afrika blijven, tot de nis verklaarde dat ik geen cia-agent was, maar ik zou in de ambassade blijven tot Michael Louw me zou ontvangen.

Gelukkig heeft Peter ter Horst het gesprek in de tuin van de ambassade vandaag toch in de nrc gezet.²¹⁷ Philip van Niekerk van De Volkskrant, die het blijkbaar niet nodig oordeelde om mij te bellen met de vraag waarom ik de actie binnen de ambassade had ontketend, schreef een stuk alsof hij mij gesproken had.²¹⁸ The Star had een min of meer correct artikel van Helen Grange. Zij sprak wel met onze ambassade, maar ook niet met mij. Pretoria News kwam met het artikel van Kim Helfrich.²¹⁹

Heb een brief geschreven met correcties op de brief van de

217 NRC Handeldblad, 21 mei 1992, zie bijlage 77.

218 De Volkskrant, 21 mei 1992.

219 Pretoria News, 21 mei 1992, zie bijlage 78.

[p. 154]

heer Evans van Buitenlandse Zaken in Pretoria, waarin ik nog eens precies uit de doeken doe hoe de zaken hier gegaan zijn. Hans Sondaal belde. Op 25 mei zal ik Michael Louw van de nis dan eindelijk, na alle onnodige shit, ontmoeten. Sondaal en Royackers gaan mee, niet om mee te praten, maar als waarnemers. Zo kom je nog eens ergens als Nederlandse diplomaat. De ambassade wil vooral weten of Louw mij, althans in hun ogen, voldoende garanties voor mijn veiligheid geeft. Ik heb de ambassade een fax met een bedankje gezonden voor de bemiddeling.

22 mei 1992

Ben om 04.00 uur opgestaan om het artikel voor Daan Dijksman van de hp /De Tijd over wat hier is gebeurd nog een keer te herschrijven. Ik heb het doorgefaxt en Daan belde later dat het akkoord was. Als je dan aan het einde van zo'n gesprek vraagt: wat krijg ik er voor, want uit zichzelf wordt nooit over geld gesproken, dan weet hij dat niet en moet erover nadenken. Ze denken uitsluitend aan hun eigen portemonnee, maar nooit aan de jouwe. Hollanders ten voeten uit. Het valt bovendien op dat geen enkel artikel dat ik tot nu toe over de affaire op de ambassade heb gelezen, overeenkomt met de feiten. Ambassadeur Zairin Zain in Washington sprak in de jaren zestig dan over ‘ongeveer journalistiek’.

Ik kreeg een lange, buitengewoon aardige brief van Ben Bot, die me op vriendelijke toon probeert te overtuigen dat ik hem niet als vijand moet zien, maar dat hij op geen enkele manier met mij tot een schikking kan komen, omdat hij daar niet de bevoegdheid toe heeft.²²⁰ Ik zal hem later een uitgebreid antwoord sturen.

220 Zie bijlage 79.

23 mei 1992

Gisteravond ontmoette ik in Champions de Zoeloe met Gullit-kapsel, Themba Kumalo (29). Hij is kapper bij Angels aan Claim Street in Hillbrow. Bracht de nacht met hem door en deed geen oog dicht.

Ik kwam voor dag en dauw thuis en vond een briefje van Peter. Even later stond hij voor de deur en zei: ‘Ik rammel van de honger.’ Dan denk ik altijd meteen aan zijn moeder.

Themba hing ook al aan de telefoon. Na de kerel die mijn ketting jatte, was hij weer de andere zijde van Zuid-Afrika. Hij wist nog dat ik twee weken geleden in Champions langs hem

[p. 155]

liep, hem een zoentje gaf en doorliep. Toen ik hem gisteren in de club zag binnenkomen, voelde ik een reactie tot in mijn kleine teen. Lang na middernacht namen we een taxi, samen met Joan met wie hij samen woont, naar een torenflat in Berea. Peter beloofde dat hij When I look into your eyes zou zingen op mijn verlovingsfeest met Themba. Hij vertelde ook dat zijn moeder en Trees in tranen waren geweest, toen zijn telegram voor Moederdag arriveerde.

John Kane-Berman, directeur van het South African Institute of Race Relations, waarschuwt dat als het huidige tempo aanhoudt dit jaar 2.800 doden zullen vallen bij politieke moorden.²²¹

Moet je nagaan wat de Bush-clan voor mensen zijn. De woordvoerder van het Witte Huis, Marlin Fitzwater, noemt Texastycoon Ross Perot ‘gevaarlijk en een monster.’ De werkelijk levensgevaarlijke idioten, zijn de Bush-kliek. Clinton moet dus zowel Bush als deze Perot van zijn lijf houden, wil hij een kans maken op het Witte Huis te komen.

221 The Star, 22 mei 1992.

24 mei 1992

Gisterenavond kwam Themba langs. Hij zag er zeer trendy uit. Oranje broek, prachtig shirt, wit jack. Hij wilde dat ik meeging naar een disco, maar ik had mijn slaap nodig. Hij kwam om 04.00 uur nog terug, belde aan, en ik ging naar beneden om hem binnen te laten.

Ik heb vanochtend eerst een fax geschreven over mijn persoonlijke veiligheid, als gevolg van de beschuldiging dat ik cia zou zijn. Ik heb de fax naar De Klerk, Sondaal, Peter ter Horst, sapa, Shaun Johnson, Kim Helfrich, Jan de Lange (Beeld) en sabc gestuurd. Nu maar zien wat ervan komt.

Vanmiddag ben ik met Niels Viljoen en Themba Kumalo naar het Linder Auditorium gegaan om een pianorecital bij te wonen van de Hongaar Jen Jandó. Hij speelde Mozart, Beethoven en Liszt. Themba verscheen in een kraakwit tenue met Afrikaanse motieven. Genoot eigenlijk alleen van Liszt.

De betrekkingen tussen de regering en het anc zijn naar een nieuw dieptepunt gedaald. Het is een wederzijdse reactie op het mislukken van de tweede ronde in het codesa-overleg. Pretoria is van mening dat het anc met vuur speelt. De druk op de regering wordt opgevoerd door met stakingen te dreigen.

[p. 156]

25 mei 1992

Peter schreef me een briefje vriendelijk, maar ferm te zijn in de ontmoeting met Michael Louw.

Ik heb vanochtend eerst Bot uitgebreid geantwoord.²²²

Ik was om 08:00 uur aan het loket om mijn visum af te halen. Mijn tijdelijke verblijfsvergunning werd niet verlengd. Ik ben meteen naar Prinsloo gegaan, maar hij wist van niets.

Elfra had met Jan de Lange (van Beeld) gesproken. Zij vindt het ongelofelijk stom wat er allemaal gebeurt. Waarschijnlijk is dat het advies dat Du Toit haar heeft gegeven. Jan belde dat hij mijn fax niet had gehad. Wat een bende hier.

Nelson Botile is in lucht opgegaan. Marieke Viruly zei: ‘Als je mij er maar niet in betrekt.’ Ik dacht, met haar praat ik ook nooit meer.

222 Zie bijlage 80.

16.30 uur

Ik werd thuis door een Toyota stationwagon van de ambassade opgehaald. In Pretoria stapten Sondaal en Royackers in. Bij aankomst bij het gebouw van de nis weigerden mijn diplomatenvrienden door wachtende journalisten gefotografeerd te worden. We begaven ons naar de eerste etage, waar een grote ontvangstkamer was met verschillende zitjes. Michael Louw kwam binnen, vergezeld door een advocaat, de heer Welgemoed. Sondaal deelde mee slechts als waarnemer te zijn gekomen, samen met Royackers, omdat ik me had beklaagd over mijn veiligheid.

Mike Louw deelde mij mee naar zijn beste weten er niet van op de hoogte te zijn dat ik door zijn organisatie als cia-agent werd gebrandmerkt. Ik bevond me in Zuid-Afrika zonder voor mijn veiligheid te hoeven te vrezen en de nis had geen enkele belangstelling voor mijn situatie. ‘Ik ontken categorisch naar het beste van mijn weten dat u ooit een verbintenis met de cia hebt gehad - en ik weet er dan ook niets van,’ zei Louw.

‘Hoe komt het dan dat in 1990 zich van de ene op de andere dag alle deuren voor mij sloten,’ vroeg ik hem. Daar had Louw geen flauw idee van. Ik vroeg daarop - dus in het bijzijn van Sondaal en Royackers - of the CIA caper misschien uit Den Haag kwam? Hij lachte hierop hartelijk, en dat was de enige keer tijdens het korte gesprek dat hij zich scheen te vermaken. Maar hij gaf geen antwoord. ‘U weet natuurlijk niet waar Den Haag ligt,’ zei ik vervolgens (en Sondaal zat te schrijven). Daar-

[p. 157]

op zei Louw: ‘Misschien kan inderdaad uw ambassade helpen na te gaan waar uw moeilijkheden vandaan komen. We hebben echter een wijde reeks van 42 departementen hier in Pretoria.’ Hij vervolgde: ‘Dan moet u daar beginnen. We hebben niet alleen geen belangstelling voor u. We hebben bovendien geen geld om ons met zaken als de uwe bezig te houden.’ Advocaat Welgemoed viel Louw bij en onderstreepte dat ze in alle vriendelijkheid duidelijk wilden benadrukken dat de nis zich alleen met bedreigingen van de staatsveiligheid bezighield.

Welgemoed las daarop een wetsartikel voor en zei: ‘Onze dienst bevindt zich in een gevoelige positie. We willen zo min mogelijk in de media bespiegeld worden. We willen geen polemiek met de pers.’ Het was bovendien strafbaar om namen van nis-medewerkers in de pers te noemen, met uitzondering van die van Michael Louw. Hij wilde niet dreigen met het wetboek in de hand, maar de nis hield zich niet bezig met mensen in diskrediet brengen.

Ik heb aan de orde gesteld, waarom in 1990 alle deuren plotsklaps voor me waren gesloten, waarom er in mijn flat was ingebroken, waarom ik werd afgeluisterd, waarom iemand als generaal Du Toit, die zich in zijn brieven mijn bloodbrother noemde zich zonder verdere uitleg had teruggetrokken, maar Louw keek alleen maar als een sfinx en ging nergens op in. Ik begreep dat het geen zin had verder te spreken, want ik zou geen antwoord krijgen op mijn vele vragen en men was kennelijk vastbesloten mij met een kluitje in het riet te sturen. Ik liet mijn ongenoegen duidelijk blijken en ik beëindigde zelf de ontmoeting, tot enige verwondering van mijn ambassade-babysitters.

We reden naar het Burgerhof Sun Hotel voor koffie en gebak. Royackers somde aan de hand van zijn aantekeningen het gesprek op:

‘1)	Louw onderstreepte dat je niet als cia-agent wordt beschouwd.
2)	Hij garandeerde je persoonlijke veiligheid, je bent niet in een bedreigende situatie.
3)	Het was een opmerkelijke concessie van Louw dat hij zei bereid te zijn de mensen die jij hebt genoemd, te doen weten dat jij geen cia-agent bent.
4)	Generaal Groenewald kon met hem in contact treden.’

Sondaal zei op het terras van het hotel dat hij Louw veel opener had gevonden dan enkele jaren geleden, maar nam het weer terug en zei: ‘Beter dat je dat niet opschrijft.’ Ik ben flink ontgoocheld naar Hillbrow teruggebracht.

[p. 158]

Peter kwam meteen langs en zei: ‘I have been the whole day in shock.’ Hij was vooral bang dat hij in mijn problemen betrokken zou worden, maar ik noem hem nooit. ‘En natuurlijk was ik vreselijk bezorgd voor jou.’ Hij had de brief van Bot gelezen en beoordeelde deze als devious. Hij had er rillingen van gekregen. ‘Enerzijds zat hij tegen je te slijmen in die brief en anderzijds waarschuwde hij je om niet door te gaan met je proces tegen Buitenlandse Zaken.’ Ik dacht: ben ik er dan toch weer ingetrapt? Wil ik deze Bot dan dermate graag als een behoorlijke man zien, als iemand die mij vriendschappelijk gezind zou zijn, dat ik de brief ook op die manier interpreteerde? Peter ziet Afrikaners als backstabbing basterds, zoals Bill Faure ze omschrijft en zoals de lieve Cecile van Lennep me al jaren geleden waarschuwde. Peter meende dat zelfs al zou Louw mijn Zuid-Afrikaanse vrienden als generaal Du Toit bellen, dit niets zou uithalen, want kapot is kapot. ‘Wat jij sinds 1986 hier zo prachtig had opgebouwd, is nooit meer goed te krijgen,’ aldus Peter. Hij heeft natuurlijk gelijk.

Mijn FinBatt vriendje, Sami Virtanen wil hier terugkomen en schreef een ontzettend aardige brief. Ik zou hem best hier willen hebben. Zo gemakkelijk als ik dit vroeger had kunnen regelen, zo moeilijk is het nu geworden.

Royackers en Sondaal adviseerden dat ik het ministerie van Buitenlandse Zaken een antwoord zou sturen op de vele onwaarheden in de brief van de heer Evans. Het was overigens niet Evans zelf, die die avond de brief op de ambassade bracht, maar een medewerker van hem, de diplomaat Visser.

Om 20.30 uur belde ik Groenewald om verslag te doen van het gesprek met Louw. ‘You and I know, Willem, that it was the nis that closed all doors to you. I do not know what else you could do. Du Toit is retired and in no position to help you. Unless you have a big clump of money, what to do? We will talk when we meet at Aida Parker.’ Elfra Erasmus reageerde eveneens dat Louw me kennelijk had voorgelogen, en het is duidelijk: ik ben terug bij square one.

26 mei 1992

Ik ben om 03.00 uur opgestaan en een fax aan F.W. de Klerk geschreven en verzonden.²²³ De boodschap liegt er niet om. Ze zoeken het verder maar uit. Twee jaar geleden ben ik door hem op Tuynhuys als vriend ontvangen en moedigde hij me aan in Zuid-Afrika te blijven en sedertdien heb ik alleen maar

223 Zie bijlage 81.

[p. 159]

ellende ondervonden. Ik voel me met die fax opgelucht, want misschien luistert de man en doet hij iets. Uit loyaliteit heb ik Du Toit genoemd, maar hij verdient het allerminst. Elfra had geadviseerd: ‘Willem, make a maximum scandal.’ Dat is precies wat ik heb gedaan.

Ik stuurde een kopie van de fax naar Peter ter Horst en Peter van Nuijsenburg. De gpd-correspondent schreef ook een artikel na ons gesprek in de tuin van de ambassade op 20 mei.²²⁴ Maar waarom liet hij de naam van Groenewald weg en refereerde slechts aan ‘een bevriende relatie bij de Zuid-Afrikaanse inlichtingendienst’? Ik begrijp zoiets niet.

Na veel gezeur mijnerzijds belde eindelijk Daan Dijksman, die (plus mijn kosten) niet meer dan l.500 gulden kan betalen voor mijn reportage over de ambassaderel. Beter iets dan niets.

224 Gelders Dagblad, 21 mei 1992.

27 mei 1992

Voorafgaande aan de vergadering ten huize van Aida Parker sprak ik onder vier ogen met Groenewald. Hij zei dat hij in grote moeilijkheden is en onder enorme druk stond. Zijn zoon, een officier, is vanwege zijn oppositie tegen de regering voortvluchtig. Hij las de fax aan president De Klerk, die hij uitstekend vond. Hij zei verder dat als De Klerk reageert hij zou zeggen dat ik Louw nu had gezien, dus dat het nu geregeld zou moeten zijn. Een betere reactie hoefde ik volgens Groenewald niet te verwachten. Groenewald zei ook nog dat Louw vroeger voor hem had gewerkt. Aida omhelsde me voor de eerste keer en zei het met Groenewald eens te zijn dat er geen behoorlijke, onafhankelijke journalistiek meer mogelijk is in Zuid-Afrika. Zij gaf me een fotokopie van een artikel dat zij in 1986 had gepubliceerd over hoe Nederlandse diplomaten ‘act as anc recruiting agents.’²²⁵ Wat gebeurt er eigenlijk allemaal op die ambassade in Pretoria?

In de vergadering kwam de zich snel verspreidende misdaad aan de orde, waarbij de politie hele gebieden in townships mijdt, omdat ze te gevaarlijk zijn geworden. In Sebokeng is een blanke politieman aan moten gehakt. Ik vroeg waarom De Klerk niet veel harder optreedt tegen deze wetteloosheid. Het kon niemand wat schelen. Een zwarte aanwezige viel in: ‘Dat geldt ook voor Mandela. Ze hebben aan beide zijden al die misdaad nodig om politieke voordelen te kunnen behalen.’

The Star meldt dat De Klerk en drie topleden van het kabinet dreigbrieven hebben gekregen, getekend door een organisatie

225 APN, 1 juli 1986. Zie bijlage 82.

[p. 160]

die zich Binnekring noemt, die ondergronds opereert en waar voormalige legerofficieren en belangrijke onderdelen van de militaire inlichtingendiensten, de nis en onderdelen van de politie deel van uitmaken.²²⁶

Ik sprak later met Jan de Lange van Beeld. Hij had mijn fax gelezen, maar vond het geen nieuws, aangezien ik gewoon een civile claim op de overheid had. ‘I am surprised about the way the South African press reacts to my plight. Journalists are not only totally controlled, they have no guts.’

Ik schreef Wouter Kok een woedende brief dat hij gewoon maar aankondigde dat hij naar Zuid-Afrika kwam en zich niet afvroeg of mij dat uitkwam. Peter waarschuwde terecht: ‘Als je die brief zendt, is zijn reis nu al bedorven.’ Ik stuur hem dus maar niet, maar mijn hoofd staat nu niet naar Wouter.

Peter vond het niet opportuun om er zelfs maar van uit te gaan dat Du Toit misschien nog ‘een vriend’ was. ‘You gave him your diaries published by Bosch & Keuning and he could not handle your homosexuality. He became embarrassed by what he had done for you.’

Themba bracht vanavond een mooie foto mee. Ik ben erg gek op die jongen. We gingen snel naar bed, waren close, praatten lange tijd, neukten, kortom, we hadden een goede tijd. Het werkt nog steeds, net als met Eduard. Ik ben echt dol op die jongen.

226 The Star, 27 mei 1992.

28 mei 1992

Om 06.30 uur stond ik koffie te maken en er werd op de ruit getikt. Peter, met poes; hij was duidelijk high. Hij liet een briefje achter met scherpte observaties over mijn gevecht en mijn situatie. Hij heeft wel gelijk. Maar ik blijf stampij maken tot alles is opgelost. Ik schreef zijn zus Trees een kattebelletje, en kreeg er tranen bij in de ogen.

Heb minister Pik Botha attent gemaakt op het geklets van Evans in de brief aan de ambassade. Ik stuurde ook een fax aan generaal Du Toit. Peter dacht niet dat ik nog ooit van hem zal horen.

Ik dineerde bij Bill Faure, met zijn vriend Obie, hun vriend Robin Moser van Anglo-American, en Anthony Farmer, een ontwerper die te nichterig was. Bill vond jfk een geweldige film, maar onverantwoordelijk. Hij zag Oliver Stone als een halve communist, wat ik onmiddellijk absurd noemde. ‘Oliver is just an uneducated amateur, who really did not know

[p. 161]

what he was doing in that film. He had some doubtful advisors.’

Men was het tijdens de maaltijd eens dat Zuid-Afrika ten dode is opgeschreven. De Klerk stelt alles in het werk het land te redden, maar Mandela en de zijnen zijn bezig alles te vernietigen. Het anc wil de volledige politieke macht ten koste van het land. Bill is ervan overtuigd dat er een internationale samenzwering aan de gang is om de islam te verspreiden, ook hier. Hij bestempelde het christendom als de religie van de vergeving terwijl ‘in Saudi Arabia on village squares they chop off the hands of thieves...’ En juist vanuit dat land wordt de verspreiding georganiseerd en gefinancierd.

Bill wil met Obie in Los Angeles gaan wonen en Robin Moser kan dan hier hun prachtige huis huren. Ik heb dat eerder gehoord, ze zullen niet vertrekken.

29 mei 1992

Van Velzen van Buitenlandse Zaken stuurde opnieuw totaal onbruikbaar materiaal uit mijn doopceel bij Buitenlandse Zaken.²²⁷ Ze zijn gewoon ontzettend gemeen bezig en zenden alleen nog zogenaamde stukken, waar ik absoluut niets mee kan. Ik heb Michael Louw een fax gezonden dat geen van mijn voormalige vrienden hun contact met me hebben hernieuwd en dat ik me volledig bewust ben dat hij tijdens de befaamde ontmoeting van 25 mei een loopje met me nam.

In The Star het verontrustende bericht dat Esau Mahlatsi, de voormalige burgemeester van de Lekoa, die ik een aantal keren heb geïnterviewd, eerst in de rug werd geschoten en vervolgens werd genecklaced.²²⁸ In dit deel van de wereld telt een mensenleven niet. Ik kan me hem nog zo goed herinneren, als de dag van gisteren. Waarom deze man nu nog vermoorden? Hij was altijd gewapend, niet voor niets dus.

Mandela dreigt Pretoria dat hij van nu af aan de onderhandelingen, indien nodig, zal laten begeleiden door massastakingen.²²⁹ Er was geen andere manier om de bestaande impasse te doorbreken. Hij ziet de onderhandelingen met de zittende regering niet anders dan als een onafscheidelijk onderdeel van de vrijheidsstrijd en daarom is het volledig gerechtvaardigd de vakbonden bij dit gevecht in te zetten. Ik begrijp wel dat hij dit doet, maar het compliceert zaken aanzienlijk en zal de economie van vooral zwarte burgers het zwaarst treffen.

227 Zie bijlage 83.

228 The Star, 29 mei 1992.

229 The Citizen, 29 mei 1992.

[p. 162]

Twee blanke parlementsleden van de dp zijn naar het anc overgelopen. Dat schijnt drie anderen geïnspireerd te hebben dit voorbeeld te volgen. Begrijp zoiets niet. Intussen toonde anc-voorlichter, Palo Jordan een bug, naar zijn zeggen door de regering aangebracht om een anc-bijeenkomst af te luisteren.

30 mei 1992

Themba arriveerde gisteravond laat in Champions, maar zag er lekker uit. Ik had eerst besloten om alleen te slapen, maar hij ging toch mee naar Circle Court. We hadden opnieuw seks. Ben wel uitgeput, vooral van te weinig slaap, maar vooruit maar. Eigenlijk praten Themba en ik te weinig. Ik zette in bed onder meer Sirènes van Debussy op. Intussen ben ik niet van plan van dit dagboek à la Tennessee Williams een verslag van quick fucks te maken. We weten geen van beiden waarom we eigenlijk zo dikwijls samen zijn. Onze chemistry is right en helemaal ook.

Mijn goede vriend Max Mehliss heeft me het plezier gedaan al vroeg te komen, want ik wilde een glimp opvangen van het congres van de Afrikaner Weerstands Beweging (awb) in Klerksdorp. We reden langs de goudmijn in Vaal Reefs, waar 18.000 man werken. De aandelen waren vroeger vier rand waard en zijn nu nog 40 centen. Mehliss vindt dat De Klerk bezig is alles weg te geven aan Mandela met als gevolg dat de communisten Zuid-Afrika overnemen. ‘Zelfs Gatsha Buthelezi heeft een eigen land, KwaZulu. Wij, de blanken hebben niets.’ Max en ik namen plaats in de conferentiehal met naar schatting 400 awb-kaderleden, velen in uniform, en 1.500 tot 2.000 gewone leden met hun vrouwen en soms kinderen. Eugène Terre'Blanche hield een redevoering en zei dat oorlog onafwendbaar was. Mandela stelde niet het minste belang in minderheden en het anc was de gevangene van hun eigen beloftes. De Klerk en Mandela konden geen vrede bewerkstelligen. Daarom had hij het awb-congres bijeengeroepen en had hij codesa geboycot. Hij noemde de deelnemers aan dat overleg ‘politieke criminelen, rampokkers en boeven’. Hij zei dat uiteindelijk een botsing tussen Zoeloes en Xhosa onafwendbaar was. ‘Wanneer zij gaan vechten, dan zullen wij een Boerenstaat grijpen. Wij zijn ook een volk, een Boerenvolk.’

Ik begrijp de emoties van deze mensen en hun beweegredenen zeer goed. Ze zien zichzelf als afstammelingen van de grondleggers van dit prachtige land en eisen een stuk grond voor zichzelf op. ‘God heeft onze voorvaders naar dit land geroepen

[p. 163]

om in zijn naam die wit licht te dragen,’ zei Terre'Blanche met aandoenlijke overtuiging. Na afloop van de persconferentie ben ik op hem afgestapt, stelde me voor, gaf mijn kaartje en kreeg een verbazingwekkend slappe hand. Ik dacht: een grote bek, maar een klein hartje.

Op de terugweg naar Hillbrow vertelde ik Max wat me sinds 1986 in Zuid-Afrika was overkomen. Hij luisterde aandachtig en zei tenslotte: ‘This country used to be a fine land with high moral standards. The downfall began with Vorster. P.W. Botha turned it around and tried to re-establish common decency, but now we are sliding towards disaster. I am glad, I won't be around long.’

31 mei 1992

Heb Bot toch maar even laten weten dat mijnheer Van Velzen de kluit belazert.²³⁰ Ook een memo naar Jurgens, Vermeer, Stoffelen en Wim Klinkenberg, waarin ik kort uiteenzet hoe de inmenging van Den Haag mij ook nu in Zuid-Afrika weer in de problemen helpt.²³¹ Heb Lubbers geschreven om een beroep op hem te doen mijn dossiers bij de idb voor vernietiging te willen behoeden, want ik heb ze nodig in mijn proces.

Na al het gedonder ben ik een maand schrijven achter. Ik werp me met nieuwe energie op Memoires deel 22. Maar eerst de fiets op.

Had net avondeten gemaakt voor Peter en mij, toen Themba voor de deur stond. Hij kwam van een picknick en zei dat hij lichtelijk aangeschoten was. ‘Wie dat zegt, als hij bij mij op bezoek komt, roept woede op,’ zei ik. Hij zei dat hij mij wel degelijk respecteerde. ‘Als dat zo is, dan kom je hier niet aangeschoten binnen.’ Peter arriveerde en we gingen aan tafel, maar nu Themba er was, kwam ik tekort. De lust tot eten was Themba vergaan en dat maakte me alleen nog maar nijdiger. Spoedig daarna ging hij zeer ontdaan en verdrietig weg. ‘Willem, you never learned to handle a situation like that,’ zei Peter. ‘You are totally honest, and that is not done here in South-Africa. This is a moral wasteland. What you are doing is a dangerous exercise. These swines have no consciences. You put them against the wall and they become vicious. They know no other way. They will try to destroy you, if you tell them what they are, or at least make them feel they are shit. You are ignoring the fact how their networks operate. Nobody in this country gives a damn.’

230 Zie bijlage 84.

231 Zie bijlage 85.

[p. 164]

Peter zal wel gelijk hebben. ‘They never ever received faxes in this country,’ ging hij verder, ‘as you sent to them.’ Dat mag waar zijn, maar zoals ze me hebben behandeld is niet te vergoelijken. Omdat ik me herinner hoe indertijd de cia te werk ging, heb ik Louw opnieuw gefaxt. In 1961 schreef De Telegraaf dat ik uit Amerika gegooid zou worden, omdat ik Cuba had bezocht. Twee cia-psychiaters hebben toen twee dagen met mij (op de band) gesproken. Ik ontving ‘a clear bill of health’ en zou nooit meer problemen hebben in de vs. Ik heb Michael Louw iets dergelijks voorgesteld.²³² Dan zou ik mijn werk hier alsnog kunnen hervatten.

Ik liet Peter mijn fax aan Mike Louw zien. ‘You will get no answer,’ zei hij. Misschien niet, maar ik heb mijn best gedaan.

232 Zie bijlage 86.

1 juni 1992

Het emotioneert me zeer als ik om 05.15 uur het hoofd van Peter voor mijn deur zie. Hij hoorde mij typen. Ik maakte koffie. Het was duidelijk dat hij gedronken had. Hij rookte ook, wat ik afschuwelijk vind, niet voor mij maar voor hem. Als Edwin er is, zie ik hem vrijwel nooit, dus ik moet er nu van genieten. Daarna ging hij slapen en ik ging verder met mijn dagboeken.

Nelson Mandela heeft weer eens een onfris dreigement geuit dat blank Zuid-Afrika er rekening mee moet houden dat boze zwarten hun demonstraties naar overwegend blanke wijken zullen uitbreiden. Thabo Mbeki heeft nu ook de Goldstone

[p. 165]

Commission, die het geweld in het land heeft onderzocht, aangevallen als eenzijdig en partijdig. De secretaris-generaal van cosatu, Jay Naidoo, heeft de regering een strafultimatum gegeven volgend op de mislukking van codesa 2. De vakbond eist dat eind juni een interim-regering zal zijn geïnstalleerd of massa-acties zullen volgen.

Ik ben naar Prinsloo op het departement van Binnenlandse Zaken gegaan voor mijn visum. Toen ik mijn visum voor acht weken kreeg, vroeg ik me af waarom ik slechts drie maanden verlenging kreeg. Ik had niet eens door dat het er maar twee waren. De chantage is dus begonnen.

white mischief is de titel van een misselijke eenzijdig weergeven pagina in Time, geschreven door Scott MacLeod.²³³ ‘This sick, corrupt and discredited government must give way,’ eist het anc. Herinnerd wordt aan geheime diensten die in 1985-1987, toen de Koude Oorlog nog in volle hevigheid werd uitgevochten, zwarte activisten opspoorden en vermoordden. Pretoria heeft jarenlang communistische infiltraties bestreden, die van buitenaf werden aangewakkerd, bijvoorbeeld door geheime wapeninfiltraties via activisten als Klaas de Jonge. Nu het wereldcommunisme in elkaar is gezakt, wordt al te gemakkelijk vergeten dat Fidel niet voor de grap tienduizenden soldaten naar buurland Angola had gezonden. Wat niet wegneemt dat de geheime diensten van Pretoria, nauw gelieerd met de cia, een uiterst misdadige reputatie hebben verworven. De chefstaf van de militaire vleugel van het anc zegt: ‘We cannot go forward when murderers and sadists are moving freely.’ Ken Owen van de Sunday Times voegde eraan toe: ‘When it to sleazy, Africa-style crookedness, sa white rulers have shown they can outdo even the most corrupt of their black counterparts on the continent.’

The Citizen meldt op de voorpagina de moord op politieman Jacques Scheepers (22) in het Kwadela township nabij Davel in Oost Transvaal.²³⁴ Hij wachtte bij een winkel op een zwarte collega, A.J. Nkonde, die iets te eten ging kopen. De jonge politieman werd door een groep zwarten aangevallen, die schreeuwden geen blanke politiemannen in hun township te dulden, toen Nkonde naar buiten kwam, schoot hij in de lucht. Scheepers was gewond en werd in een huis gebracht om te worden geholpen. Nkonde ging hulp halen, toen ook het huis werd aangevallen. De jongen werd door woedende mensen naar buiten gesleept en dermate verwond dat hij bij aan-

233 Time, 25 mei 1992.

234 The Citizen, 1 juni 1992.

[p. 166]

komst in het ziekenhuis was overleden. De kranten staan iedere dag vol met deze hartverscheurende verhalen. Ook van blanke gepensioneerden die in hun huizen door groepen zwarten, altijd met velen tegen bijvoorbeeld een oude alleenwonende vrouw. Die wordt dan eerst verkracht en vervolgens vermoord waarna het huis wordt leeggehaald. Zwarten zijn allerminst de helden, waar ze zo gemakkelijk in Nederland voor worden versleten.

Wim Wertheim - dat komt ervan wanneer je de verkeerde krant leest - denkt nu dat ik rechts ben en denkt dat je Zuid-Afrika met Indonesië over één kam kan scheren. In Zuid-Afrikaanse context geef ik aandacht aan rechts omdat zij veronachtzaamd worden, en als ik Zuid-Afrikaan was zou ik waarschijnlijk ook die positie innemen. Wertheim vergelijkt Treurnicht met Luns. Dat kan dus niet. Hij heeft een aantal situaties uit de dekolonisering van Indonesië in het hoofd en legt die op de Zuid-Afrikaanse toestand, wat dus niet kan. Het heeft me zelf ook veel tijd gekost om te realiseren dat Zuid-Afrika niet te vergelijken is met de Merdeka van Indonesië.

In een hoofdartikel waarschuwt The Citizen dat het anc en Mandela er gewoon op uit zijn om het geweld in het land uit te breiden naar blanke buitenwijken en zelfs naar een burgeroorlog. ‘We are going to see mass-action on a scale never seen before,’ aldus Mandela. ‘The war drums are beating,’ schrijft The Star. ‘The two main political forces in South Africa are on a collision course.’

Ik merk zo aan Peter dat hij geen geld heeft. Ik bracht hem honderd gulden aan de deur voor hij zonet ging slapen. Hij vraagt nooit iets. Zelfs als hij geen koffie meer heeft zegt hij niets. Hoe komt het toch dat Peter het doorzettingsvermogen mist om op jacht te gaan, dus geld te verdienen en voor zichzelf te zorgen? Ben zelf niet zoveel beter hierin, want zonder wat mam me naliet zou ik al jaren in de ww zitten. Maar Peter is nog passiever. Vond het vreselijk om die honderd gulden te geven.

2 juni 1992

Peter ter Horst belde dat hij opnieuw een gesprek met generaal Groenewald zou hebben. Ook heb ik nu een uitstekend stukje van 20 mei l.l. gekregen dat in een andere editie van nrc Handelsblad werd gepubliceerd en dat ik nog niet had gezien.

Nu is er weer heisa ontstaan over het feit dat het Kremlin De Klerk eerder heeft ontvangen dan Nelson Mandela. Het blijft opmerkelijk dat De Klerk - in zijn hoedanigheid van goud- en

[p. 167]

diamanthandelaar - een staatsbanket in het Kremlin kreeg aangeboden. Ik zag mijn oude vriend, Gerrit Olivier, nu ambassadeur in Moskou, op televisie in de nabijheid van De Klerk en Jeltsin. Had men mij hier niet gedwarsboomd, dan zou ik dat staatsbezoek hebben kunnen meemaken. Ik heb Casper Venter nog een fax gestuurd of ik in de persgroep mee kon, maar natuurlijk geen antwoord gekregen. Letterlijk alles is hier opzettelijk voor mij verpest en onmogelijk gemaakt. De basterds zullen het weten dat ik het meen en dat ik zal terugknokken. Genoeg is genoeg.

Ik stuur Michael Louw een memorandum en vraag om een nieuwe ontmoeting. Ik wil alles nog steeds tot een goed einde brengen.

Ik heb ambassadeur Van Buuren een kopie gezonden van mijn gedetailleerde brief aan Evans van Buitenlandse Zaken, die kennelijk niet wist waar de klepel hing.

Johan Polak (63) is aan een hartaanval overleden. Eerder dit jaar stierf ook Emmy Huf, de ex weduwe van Wil Ledel, die al lang geleden aan aids overleed.

Op de fiets dacht ik aan het feit dat Richard Thieuliette (ook een aids-patiënt) jarig is. Hoe zou het met hem zijn?

De hp/De Tijd publiceerde mijn reportage over mijn Pretoria-gevecht.²³⁵ Opmerkelijk is een artikel van Willem Brugsma, twintig jaar na de club van rome. Dennis Meadows heeft blijkbaar een nieuw boek geschreven: De grenzen voorbij.²³⁶ Aurelio Peccei, de grondlegger van alles wat de Club van Rome deed, wordt uiteraard niet genoemd. Brugsma heeft steeds uitgeblonken in het pronken met andermans veren.

Schreef mevrouw Hartini voor 6 juni, de geboortedag van Bung Karno.

President George Bush heeft het budget om president Saddam Hoessein afgezet te krijgen verdrievoudigd.²³⁷ De Associated Press meldt dat deze maatregel werd genomen omdat Bush en de Amerikaanse regering zich zouden schamen dat Saddam er met gemak in slaagt de Amerikaanse oorlog te overleven. Misschien wel het allervreemdst van zo'n bericht is dat ‘de wereld’ het blijkbaar normaal vindt dat Washington zich dergelijke onderhandse privé-oorlogen permitteert tegen leiders en landen wier politiek niet in de smaak van de Yankees vallen.

235 HP/De Tijd, 29 mei 1992.

236 Dennis Meadows, Donella Meadows, Jorgen Randers, De grenzen voorbij. Een wereldwijde catastrofe of een duurzame wereld. Het Spectrum, Utrecht, 1992.

237 The Citizen, 2 juni 1992.

[p. 168]

3 juni 1992

Ik stond om 06.30 uur op, en Peter, die een ventje te overnachten had gehad, stond voor de deur voor koffie.

Mangosuthu Buthelezi zegt in The Star dat het anc zich gedraagt als een verwend kind.²³⁸ Hij doelt op Mandela's dreiging dat als er nu geen oplossingen komen bij het overleg over de toekomstige samenstelling van de regering, er massale stakingen zullen komen. Buthelezi zei op luchthaven Heathrow dat hij het anc aanbeveelt kalm te blijven. Hij deed andermaal een beroep op Mandela om samen met hem het geweld in de townships aan te pakken. Er zouden 11.000 zwarte mensen in acht jaar door onderlinge moord- en doodslagpraktijken om het leven zijn gekomen.

hp/De Tijd heeft het geld al overgemaakt. Ik moet hen meteen schrijven om ze te bedanken.

Elfra Erasmus kwam eten, samen met Peter en later ook Themba, wat een genoeglijk samenzijn werd. Elfra klaagt steen en been over de leugens en het bedrog onder elkaar op haar redactie. ‘Niemand is meer te vertrouwen,’ verzuchtte ze en gaf de nodige voorbeelden. Mij zijn dergelijke wespennesten bespaard gebleven, al is de prijs voor journalistieke vrijheid bijzonder hoog geweest.

238 The Star, 3 juni 1992.

4 juni 1992

Werd om 04.30 uur wakker en ik hoorde Peter een brief onder de deur doen. Ik kon niet meer slapen, en ben maar opgestaan. Wat ik me intussen heb bedacht, is dat ze zich wellicht realiseerden dat ik langzamerhand het bestaan van een third force in dit land kan bewijzen. Zou ik om die reden in 1990 van al mijn contacten hier zijn afgesneden? Ik heb vanuit die gedachte andermaal een brief naar Van Buuren geschreven.²³⁹

Genoeglijke lunch met Iwan Beek in de befaamde Country Club. Eindelijk hebben we eens rustig gesproken. ‘They don't trust anybody in this country, because they cannot be trusted themselves,’ zegt ook hij, die hier al vele jaren woont. Ik vertelde hem wat mij in Crossroads was overkomen met de zwarte kerkleiders. Iwan vindt het een uniek verhaal en adviseert het op termijn te gebruiken tegen de nis als voorbeeld van de manipulaties. Hij dringt ook aan op maximale vervelende publiciteit, want hij verwacht niet dat ze anders zullen betalen wat ze schuldig zijn. Hij adviseerde bovendien twintig procent rente over de te vorderen bedragen mee te rekenen.

239 Zie bijlage 87.

[p. 169]

De ober die ons tomatensap bracht, had een plaatje op zijn borst met ‘Piet’, dus ik zei: ‘Thanks Piet.’ Iwan maakte daar ‘Zwarte Piet’ van en vond dit kennelijk een grappige vondst. Ik lette op Piets gezichtsuitdrukking, die niet vrolijk was. Beek schat dat het misschien nog een of twee jaar leefbaar blijft in Zuid-Afrika.

Iwan vertelde dat zijn broer Hiro Beek, lid van een Raad van Bestuur, op Noordeinde met Claus zat te praten toen Beatrix binnenstormde en tegen Claus zei: ‘Als je nu niet komt, vertrek ik alleen.’ Zijn broer constateerde hoe Claus zich geneerde voor het gedrag van de koningin en hij zei: ‘Dat komt bij ons thuis ook wel eens voor dat we de tijd vergeten.’

‘Ik ben in uw familieomstandigheden niet geïnteresseerd,’ snauwde de majesteit, en zij draaide zich om en verdween. Het probleem bij Beatrix is dat er niemand is die haar in haar gezicht zegt wanneer zij zich misdraagt. Zij heeft hetzelfde onbeschofte karakter als Bernhard, die net zo over Juliana heen walste.

De enige zwarte mijnheer die in de Country Club lunchte, was mijn oude vriend Willy Ramoshaba, president van de Black Achievers Foundation. Iwan vertelde dat toen hij indertijd lid van deze club werd, Joden geen lid mochten worden. Peter Jansen, de klm-manager, had Iwan opgebeld dat hij mij had zien lopen met een zwarte schoonheid, Themba Kumalo dus. Peter kwam vanavond weer gezellig buurten. We keken samen televisie en het nieuws.

5 juni 1992

Het is wonderlijk hoe gedachten rijpen, zonder dat je je daarvan bewust bent, en dan onverwachts rolt een artikel uit je hoofd. Ik stond vroeg op en schreef achter elkaar vijf pagina's van een artikel in drie gedeelten. Iwan heeft gelijk: ik moet mijn ervaringen met de Zuid-Afrikaanse ‘Derde macht’ zelf in een serie artikelen weergeven.²⁴⁰ Het schrijven van mijn Memoires staat weer stil door al dit geklier.

Had Sondaal op 1 juni per brief om een gesprek gevraagd. Ontmoette Royackers en Han Peters van de ambassade in Het

240 Redactie: Third Force (Derde macht), is in Zuid-Afrika de term waarmee het ANC eind jaren tachtig, begin jaren negentig doelde op een klandestien netwerk bestaande uit (voormalige) leden van de inlichtingendiensten verantwoordelijk voor het aanwakkeren van geweld in KwaZulu-Natal en de townships in de Witwatersrand. De Waarheidscommissie heeft daarvoor later geen bewijzen gevonden, maar vond het bestaan van een dergelijk netwerk waarlangs klandestiene operaties werden georganiseerd waarschijnlijk. Na 1994 wordt het begrip in Zuid-Afrika te hooi en te gras gebruikt om excessen te verklaren en is het daarmee in het domein van irreële samenzweringstheoriën terechtgekomen.

[p. 170]

Koffiehuis van het Carlton Hotel. Het werd een uitstekende ontmoeting van tweeënhalf uur. Over mijn ontmoeting op Tuynhuys met F.W. de Klerk in 1990 had de ambassade in Pretoria te horen gekregen dat het enige wat gebeurde was dat ik de staatspresident op de gang een handje had mogen geven. In werkelijkheid bracht Casper Venter me in een zitkamer, waar ik rustig met De Klerk heb zitten praten, terwijl Casper op een rechte stoel tegen een muur zat mee te luisteren. Waarom doen ze toch zoiets? Gelieg maakt me altijd weer razend.

Ik vertelde over mijn ervaringen in Crossroads, waar Han Peters op reageerde met: ‘Je wist dus uit de eerste hand hoe de Derde macht hier opereerde en je komt er nu pas mee.’

‘Als jullie mijn journalistieke werk niet sinds 1956 hadden gesaboteerd, zou ik hier voor een Nederlandse krant gestationeerd zijn geweest en had ik gewoon mijn werk kunnen doen. De werkelijkheid is dat ik dankzij jullie ministers, ambassadeurs en ambtenaren nergens een letter kan schrijven.’

‘Ja, maar nu je het beter uitkomt, kom je vier jaar later met dit verhaal,’ aldus Peters. Ik gaf het op.

André zei dat ik 20 mei tegen hem en Sondaal had gezegd dat Louw nooit meer iets van me zou horen, maar dat hij de dag daarop al een volgende fax van mij ontving. ‘De reden was dat generaal Groenewald mij de avond tevoren had gezegd dat wij beiden wisten dat Louw tegen mij had gelogen.’ De ambassade had te horen gekregen dat ik een waar faxoffensief in alle richtingen had geopend. Royackers wist zeker dat het ministerie van Buitenlandse Zaken niets meer met me te maken wil hebben. ‘Een paar jaar geleden nog,’ antwoordde ik, ‘zeiden ambassadeur Burger (nu in Parijs) en ambassadeur Olivier (nu in Moskou) nog dat zij veel respect hadden voor het werk dat ik hier had verricht.’

Ik maakte de heren van onze ambassade duidelijk dat ik zes jaar in Zuid-Afrika mijn mond had gehouden over wat er gebeurde, maar nu is de maat vol. Royackers waarschuwde dat als ik nog eens zou proberen om asiel in het ambassadegebouw te vragen, dat men de Zuid-Afrikaanse politie zou vragen mij te verwijderen, want er bestond geen enkele reden tot gevaar, zoals Louw me had verzekerd. Die bedreiging in mijn richting, is ze vanuit Den Haag ingefluisterd. Bovendien had ik de Zuid-Afrikaanse autoriteiten geïrriteerd met mijn actie in het ambassadegebouw. ‘Interessant,’ zei ik, ‘het werd de hoogste tijd eens iets terug te doen voor de diverse streken die ze mij hebben gelapt, tot en met een inbraak in mijn huis om afluisterapparatuur te plaatsen.’ Toch gaf ik hen te kennen nog altijd in

[p. 171]

te zijn voor een deal. ‘Kan de ambassade niet behulpzaam zijn te bemiddelen bij het rechtzetten van de diverse streken die ze mij geflikt hebben?’ Ze zegden toe te zullen nagaan of alsnog een gesprek mogelijk was ‘maar ik geef je weinig kans,’ aldus Royackers. ‘Ik zeg alle partijen toe in lucht te zullen opgaan, als er behoorlijk wordt afgerekend wat me toekomt, te beginnen bij Jans Rautenbach, de eerste flessentrekker, die ik hier ontmoette.’ André vroeg mijn minimumeisen op de fax te zetten, wat ik meteen heb gedaan.²⁴¹

Vertelde bezig te zijn in artikelen mijn ervaringen met de Derde macht samen te vatten. ‘Dat is nu precies wat ze liever niet hebben,’ antwoordde Andre Royackers.

‘Je moest eens weten wat ik zou willen dat ze allemaal niet tegen mij hadden moeten doen. Hoe kan ik me anders tegen deze terreur verdedigen?’ Han Peters waarschuwde dat indien Zuid-Afrika dit zou willen, ze me gewoon van mijn bed zouden kunnen lichten en op een vliegtuig zetten.’

‘Ja,’ zei Royackers, ‘ze hebben je nu toch wel duidelijk gemaakt dat hun geduld opraakt.’

‘En hoe zit dat met mijn geduld,’ vroeg ik. ‘Ik ben de afgelopen jaren muisstil geweest onder hun terreur.’ Ik kreeg toch het gevoel dat ze beiden met mijn penibele situatie sympathiseren. De broer van André had hem vanuit Nederland gebeld en gezegd: ‘Denk eraan, je behoort tot de hoopvolle jonge generatie.’

Ik benadrukte eveneens dat Evans in zijn beruchte brief aan de ambassade had benadrukt dat niets tegen mij zou worden ondernomen terwijl de volgende dag Binnenlandse Zaken mijn visum voor het eerst in zes jaar voor maar slechts acht weken verlengde.

Hugo van Reijen belde later ook nog. Hij zei te denken dat wanneer ik weer naar de ambassade zou vluchten ik gearresteerd zou worden. Dus letterlijk wat André Royackers mij met nadruk vertelde. Vreemd. Van Reijen had vanmorgen met broer Hendrik gebeld. ‘Ligt dat op je weg?’ vroeg ik. Hoe dan ook: ‘Hendrik vindt het zeer interessant wat je doet. Hij is een supporter van je.’ Ik zei dat ik hem er nooit over sprak en hem er buiten liet.

Peter herinnerde me eraan dat ik indertijd een complimenteuze brief van De Klerk had gekregen. Ik heb deze meteen opgezocht. Perfect. Die tekst kan ik schitterend gebruiken bij de basterds om te onderstrepen dat zelfs de staatspresident me com-

241 Zie bijlage 88.

[p. 172]

plimenteerde, laat staan dat hij me slechts op de gang gegroet zou hebben.

6 juni 1992

Ik had mijn artikel over de Derde macht naar De Wet Potgieter, de redactiechef van de Sunday Times, in Pretoria gezonden. Hij belde en komt dinsdag naar Hillbrow. Hij zei het materiaal ‘very interesting’ te vinden. Hij besprak het liever niet over de telefoon. Ik heb de hele dag verder aan de drie artikelen zitten werken.

President en zijn vrouw Marike de Klerk zijn in Japan en bezoeken keizer Akihito. Hier meldt The Star dat er in voorsteden als Diepsloot en Nietgedacht nieuwe onrust is ontstaan door een besluit van Danie Hough, administrateur van Transvaal, om krakers uit Zevenfontein naar die buurten over te plaatsen.

7 juni 1992

Themba Kumalo kwam laat naar Champions, tegen 01.00 uur en we kwamen om 02.00 uur thuis op Circle Court. We hadden seks om 08.00 uur vanmorgen, toen hij weg moest naar de begrafenis van de moeder van een bevriende klant. Eindelijk hebben we veel gesproken. Hij werd op zijn achttiende jaar door een Duitser verkracht. Hij vindt Afrikaners, en vooral homo's, compleet racistisch. Het was hem dikwijls overkomen dat in dark rooms blanken hem overal betastten, maar wanneer ze eenmaal zijn kroeshaar voelden, dan wendden ze zich abrupt af. Hij wil graag dat ik zijn verjaardagsfeest bijwoon, wat ik haat, maar we zullen zien. Hij droeg een shirt, opgestikt met stukjes glas van alle kleuren van de regenboog. Daarin sta ik mijlen ver van hem af. Trouwens: de coup de foudre is al uit onze relatie. Later ontmoette ik op het terras van de Three Sisters Paul, een cateringmanager aan de Randse Universiteit, half Indiër, half zwart. Hij ging mee en dat werd een tweede nummer vandaag. Hij had er eigenlijk op gerekend dat ik genaaid zou kunnen worden, wat dus een kleine misrekening was. Bovendien wilde hij dit zonder condoom doen. Aardige jongen, maar er komt geen herhalingsoefening.

The Star meldt dat een lunch in Miami ter ere van Mangosuthu Buthelezi werd afgeblazen na protesten vanuit de zwarte gemeenschap.²⁴² Daar noemde men hem ‘een collaborateur met het nazi apartheidsregime in Pretoria.’ De sponsor van de bij-

242 The Star, 7 juni 1992.

[p. 173]

eenkomst was de Miami Herald. Bij een eerdere gelegenheid hadden de Cubaanse en Joodse gemeenschappen in Miami geprotesteerd tegen een lunch voor Mandela, omdat hij een vriend was van Fidel Castro en Yasser Arafat. Er gaat niets boven een geïnformeerd publiek in een moderne democratie. Peter tikte om 18.15 uur tegen mijn raam en kwam voor koffie. Op een zo mild mogelijke manier liet ik hem weten zijn brief van vanmorgen - die alleen maar over seks en hunks ging - een beetje hopeloos te vinden. Peter schakelt dan jammer genoeg meteen over op een agressieve attitude. Ik ben er absoluut nooit in geslaagd de juiste toon te vinden om hem over wat dan ook tactvol te bekritiseren. Overigens is het prima dat Wouter Kok - tegen betaling - bij Peter en Edwin logeert, want anders kan ik helemaal niet meer werken.

Ik heb vandaag het eerste en tweede artikel geredigeerd en ga vanavond nog het derde opnieuw schrijven.

8 juni 1992

Ik weet eigenlijk niet hoe te reageren op de komst van Woutertje Kok. Het zal voor een belangrijk deel afhangen van hoe hij zich zelf opstelt.

Het lijkt me waarschijnlijk dat Van Niekerk van de Volkskrant degene is geweest, die mijn artikel bij Weekly Mail heeft getorpedeerd, een blad waar hij ook aan verbonden is. Een geluk bij een ongeluk, want het materiaal wat ik naar de Sunday Times stuurde is gewoon veel beter en meer doordacht.

‘The world is a jungle in which one is only safe if one is powerful enough not to need friends.’ (Psycho History Journal, Fall 1975). Powerful betekent hier, denk ik, materieel onafhankelijk zijn, zoals mijn ouders dat waren.

Heb Royackers gefaxt hoe mijn gesprek op Binnenlandse Zaken is verlopen en dat ik, zoals het er nu voor staat, maar tot 31 juli mag blijven. Ik stuurde eveneens een brief naar de minister van Justitie. Hoe kom ik uit al deze problemen? Van den Broek mag ik ook niet ontmoeten als hij hier is.

Peter Arnett (cnn) publiceerde in The Star zijn mening dat ‘print journalism has probably never been so important to the functioning of democracy as it is in the age of satellite television. For however powerful and all-seeing a camera may appear to be, it is effectively superintended by government authorities.’ Arnett vervolgde: ‘American television news demands immediacy, brevity, and, most pathetic of all, “soundbites” - words that are both tasty, a five-second substitute for human thought, the journalistic equivalent of junk food.’

[p. 174]

Het constante bombardement van televisiebeelden op het brein maken the ground, zoals Marshall McLuhan dit noemde, steeds meer ongeschikt voor quiet reading. Mensen beschikken steeds minder over de rust om zich met een boek terug te trekken en informatie tot zich te nemen en te verwerken, op te slaan in neuronen. Denken is niet meer nodig. Er wordt steeds meer voorgedacht. Vrijwel alles wordt voorgekauwd, alsof we analfabeten zijn. Ik merk bij mezelf, om werkelijk te lezen heb je rust en concentratie nodig. Er is permanent een tekort aan deze twee onmisbare ingrediënten in het dagelijks bestaan.

Wouter arriveerde op Circle Court rond 07.00 uur in een paars ski-jack, waardoor hij er bepaald lekker uitzag. Ik maakte koffie en we gingen even Hillbrow in om faxen te versturen.

Paul Bijvoet belde om mij te adviseren niet rechtstreeks politiegeneraal Basie Smit te benaderen, maar diens rechterhand kapitein Vos. Ik heb hem gebeld en in het kort uiteengezet wat mijn problemen waren. ‘What can we do for you,’ vroeg hij. ‘Investigate the mysteries that happened to me in your country.’

Peter ontving een brief van Philip Nasta waarin hij meldde dat zijn goede vriend Theo uit Tilburg - met wie hij samen psychologiecolleges volgde -is overleden. Hij had al sinds 1985 aids. Ik hem nog met hem gerommeld in Thermos na die datum. Peter is devastated. Theo was werkelijk a nice guy. Voor Peter een echte kameraad. We hebben hem zovele jaren gekend.

9 juni 1992

Gisteren ging alles goed, tot Wouters vriendin Gita opbelde om te weten of hij goed was gearriveerd. Hij was helemaal van streek na dat telefoontje. Gezien de ervaringen met deze dame, moeder van twee zoons, was ik hierdoor hogelijk geïrriteerd. Ik maakte Wouter duidelijk het gezeik van haar beu te zijn en dat ik niet weer telefonades van haar wilde hebben. Het laat bovendien zien dat zijn Röell-affaire nog steeds doorgaat. Wouters gezicht heeft trekjes die ik niet moet. Ik gaf hem alle boeken, zeven of acht, die hij nog niet had, dus ik compenseerde hem ruimschoots voor zijn knipselwerk.

Ik was vergeten dat Ferry uit Taiwan kwam eten, zodat we hier avondeten voor vier hadden, waar Peter van zei zeer genoten te hebben. Hij had de schok van Theo Cammann kennelijk alweer verwerkt, althans, uiterlijk.

Minister Maij-Weggen (Verkeer en Waterstaat) is van mening dat het anc zich in de onderhandelingen met de regering over

[p. 175]

een nieuwe grondwet ‘zeer redelijk’ opstelt.²⁴³ Op de laatste dag sprak zij nog veertig minuten met Mandela. Dan kan zij dus, denkt zij zelf, met recht spreken. Zij ondertekende een luchtvaartverdrag waardoor de klm vaker op Zuid-Afrika kan vliegen. Ik herinner me uit eind jaren tachtig hoe de klm-toestellen tot Frankfurt nagenoeg leeg waren. Alleen de vvd bekritiseerde haar uitlatingen over het anc.²⁴⁴

Zag een bericht dat de bvd de corruptie bij overheidsdiensten gaat controleren.²⁴⁵ Dan zijn ze in Den Haag wel aan een goed adres. Ien Dales (Binnenlandse Zaken) zegde ook toe dat infiltratie van Surinaamse drugshandelaren bij de politie zal worden onderzocht.

De Oranjes zijn toch wel erg in de war.²⁴⁶ Nu is prinses Christina toegetreden tot de rooms-katholieke kerk.

Hans van den Broek en Relus ter Beek, (Buitenlandse Zaken en Defensie) zijn voor de derde maal gebotst inzake Oost-Europa.²⁴⁷ Het gaat over deelname van Oost-Europese landen aan vredesoperaties. Ter Beek zegt ‘ja’ en Hansje houdt dit tegen. Nu heeft de Amerikaanse minister van Defensie, Dick Cheney gezegd dat Oost-Europa mee moet doen en zal Hansje met een mond vol tanden staan, die zich altijd plus royaliste que le roi tegenover Washington opstelt.

Drie Amerikaanse televisienetten hebben geweigerd een persconferentie van George Bush prime time uit te zenden.²⁴⁸ Amerika lijkt steeds minder geïnteresseerd in wat deze man te vertellen heeft. Bush schreeuwde vorig jaar dat Saddam Hoessein in zes maanden tijd nucleaire bommen zou kunnen produceren, dus dat de Golfoorlog dringend nodig was. Inmiddels is een commissie van Amerikaanse en andere wapendeskundigen tot de conclusie gekomen dat Bagdad nog minstens drie jaar nodig zou hebben gehad om een ruw atoomwapen te maken. In Indonesië gaan parlementsverkiezingen plaatsvinden.²⁴⁹ De Democratische Partij van Indonesië (pdi) heeft een gigantische demonstratie georganiseerd waarbij Guruh Sukarnoputra een half miljoen bezoekers van het Senayan stadion heeft toegesproken. Ik ben erg trots op hem. Schreef hem mede namens Peter een brief ter aanmoediging.

André Royackers belde om 11.00 uur en zei dat hij zijn oor te

243 NRC Handelsblad, 3 juni 1992.

244 NRC Handelsblad, 5 juni 1992.

245 NRC Handelsblad, 3 juni 1992.

246 NRC Handelsblad, 2 juni 1992.

247 NRC Handelsblad, 5 juni 1992.

248 Idem.

249 NRC Handelsblad, 1 juni 1992.

[p. 176]

luisteren had gelegd en Pretoria niet de bedoeling had mij het land uit te zetten. Als ik hard te maken claims had, zou daarover gesproken kunnen worden. De ambassade had zeker niet gevraagd om mij voor de komst van Lubbers, voor 31 juli uit te wijzen. Royackers was het zelfs eens dat het een goede gedachte was de heer Evans op Buitenlandse Zaken een aardige fax te sturen in de geest van dat ik mogelijk verkeerd was geïnformeerd door de drie generaals. Ik heb dit dus direct gedaan met een kopie naar Sondaal en Royackers.²⁵⁰ Moet trouwens ook de fax naar generaal Basie Smit nog toevoegen, die ik heb gevraagd mijn zaak te onderzoeken.²⁵¹

Daarop verscheen De Wet Potgieter op Circle Court, die al het materiaal en de foto's meenam. Ik vroeg voor de drie artikelen 1.500 rand, maar hij zei dat de Sunday Times hoogstens duizend zou kunnen betalen.

250 Zie bijlage 89.

251 Zie bijlage 90.

10 juni 1992

Peter had me een briefje geschreven voor mijn verjaardag. Wouter logeert nu daar dus hij kan 600 gulden incasseren. Ik kreeg ook een lieve kaart van Eduard, en een van Peters zus Trees. Zelfs mevrouw Hornkamp uit Purmerend feliciteerde me.

F. Scott Fitzgerald heeft eens gezegd dat ‘a sign of genius is to be able to entertain in the mind two mutually contradictory ideas without going insane’.

De Wet Potgieter kwam opnieuw naar Circle Court en vroeg me de overeenkomst met zijn krant te tekenen, wat ik heb gedaan. Ze betalen nu 1.200 rand. We praatten nog wat en hij merkte op: ‘Is Casper Venter geen nis?’ Het is nog nooit bij me opgekomen.

Ook zond ik generaal Smit, met kopie aan ambassadeur Van Buuren, een tweede fax omdat ik nog niets van zijn kantoor had gehoord.

Peter ter Horst en Peter van Nuijsenburg kwamen naar Circle Court voor een broodje. Ze waren van mening dat nadat op 2 februari 1990 Mandela was vrijgelaten en een nieuw epoque aanbrak, ik in de ogen van Pretoria niet meer nodig was. ‘Ach, deze mensen zijn rücksichtslos, Willem, ze hebben geen finesse. Ze behandelen je nu als oud vuil. Het zal ze worst wezen, wat er met jou gebeurt. Ze roken je uit, wetende dat je toch geen geld meer hebt om terug te vechten,’ aldus Ter Horst. De andere Peter zei: ‘Je schiet met papieren pijltjes op een tank. Als