Logo DBNL
Memoires 1991-A (2018)

Memoires 1991-A

(2018)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Dallas

28 april 1991

Plaza of the Americas, Room 1505

Ik arriveerde hier om 21.15 uur locale tijd en ben rechtstreeks naar de Midtowne sauna gegaan. Ik lag om 03.00 uur in bed. The Dallas Morning News meldt dat Oliver met opnamen op Dealey Plaza gereed is en nu bezig is met de schietpartij bij de bioscoop, waar Oswald een agent zou hebben doodgeschoten. Saddam Hoessein is heden 54 jaar geworden. Bush verklaart op cnn: ‘There will be no normal relations with this man as long as I am President.’ De vloek van de Golfoorlog ligt bij deze gestoorde vent, daar ben ik van overtuigd.

Heb nu mijn contract voor Theatrical Motion Pictures getekend.219 Het lijkt onwerkelijk. maar het is waar, zoals mam altijd zei: ‘Truth is stranger than fiction.’ Heb enkele uren doorgebracht bij Marlene Stewart, die al acht jaar de kleding van Madonna verzorgt en hier belast is met wat acteurs aan hebben. Haar assistent Dan zei dat het filmen tot dusverre prima was verlopen, maar Oliver schijnt van alle opwinding een beetje gek te zijn. Hij had zelfs om foto's gevraagd om zich te kunnen oriënteren op wat ik als George de Mohrenschildt zou dragen. Ik ben uiteraard de enige die dit kan beoordelen, want ik weet precies wat George doorgaans aan had. Dan was overtuigd dat jfk een explosie zou veroorzaken. Oliver heeft ook duidelijk in zijn film van twee kanten op jfk laten schieten. Eigenlijk komt het drie decennia na de moorden op John en zijn broer Robert Kennedy erop neer dat men zich langzamerhand realiseert dat de hoofdrolspelers van het echte Camelot ordinaire crooks waren, die er geen gat in zagen medeplichtig te zijn aan de liquidatie van buitenlandse staatshoofden wanneer het in hun kraam te pas kwam. Vanmorgen was Bush op de televisie toen hij uit de kerk kwam. Hij vroeg Amerika te bidden voor de twintig slachtoffers van een tornado in Kansas. Dat zegt dan de man die recentelijk Irak naar het stenen tijdperk heeft willen terugbombarderen. De idioot is verantwoordelijk voor duizenden doden in Koeweit en Irak, terwijl hij opzettelijk ervoor zorgde dat de



illustratie

Peter met Poes.




illustratie

In de boekhandel in Pretoriastreet, Hillbrow.




illustratie

Eduard.




illustratie

Theo, Nellie en Mam in Zwitserland, 1971.




illustratie

Met Hendrik op een ezeltje in Spa, ca. 1928.




illustratie

Met Elfra Erasmus.




illustratie
Tekening van Peter die ik altijd in huis had hangen.


Koerden in Irak op hol sloegen en een gigantisch vluchtelingenprobleem veroorzaakten. ‘Welcome to the new World Order,’ schrijft Richard Brookhiser in Time als hij beschrijft hoe op de vlucht gejaagde Koerden hun doden in de bergen begraven.220 Irak was de eerste crisis na de bekendmaking van het concept ‘making the world safe from aggression, or even from injustice.’ Brookhiser: ‘Self-interest rose to the defense of our oil supply. Saddams treatment of Kuwait and his casual lobbing of Scuds into Israel stirred Bush to outrage.’ De door Saddam op diens pik getrapte Bush vergat ter plekke zijn politieke evangelie over een nieuwe wereldorde en greep naar de beproefde methoden van weleer, gericht op de vernietiging van een recalcitrante Arabier. ‘If Americans keep behaving like Americans, we will keep on encountering the same problems. We should have seen that a six-week air war was already a massive intervention in Iraq's affairs. If Saddam was dangerous enough to be bombed out of Kuwait, then his internal enemies, the Kurds and the Shi'ites, ought to have been helped to win themselves some breathing room.’ Van die logica begrijp ik niets. Hij besluit zijn column in Time aldus: ‘It is very American to think that all history begins yesterday. Thinking so, we repeat old mistakes or balk at burdens that seem brand new. Bush could do better with the New World Order (now), because Americans have been tinkering with it for 200 years.’

29 april 1991

Prettig om aan het ontbijt weer The New York Times met Anthony Lewis te kunnen lezen.221 Hij vraagt zich af of de nederlaag van Irak de wereld nu veiliger heeft gemaakt. Inderdaad zijn tot geruststelling van Saoedi-Arabië en Israël veel gevaarlijke wapens van Saddam vernietigd. Maar een aantal belangrijke doelstellingen werd niet verwezenlijkt. Boven aan de lijst staat dat de Iraakse president onveranderlijk heerst over zijn land. Voorspellingen dat hij als gevolg van het debacle zou worden afgezet, werden allerminst bewaarheid. Een andere verwachting was dat de Golfoorlog ten voordele van democratische ontwikkelingen in het Nabije Oosten zou uitwerken. ‘To say that now, is to invite mockery,’ schrijft Lewis. ‘More democracy in Saudi Arabia? More human rights in Kuwait? Feudalism and depression are the order of the day.’ En waar dus helemaal geen flikker van terecht is gekomen, is dat de New World Order uiteindelijk is bevorderd.

Schrijf vervolgens Peter. Hoe zou het met broer Theo zijn? Hoe zou het met mijn vriendje David Russell in Austin, Texas zijn? Hij moest eens weten dat ik nu De Mohrenschildt speel. Schrik me kapot dat Van Cliburn al 56 jaar is. Het lijkt wel of hij gisteren nog als jong ventje door Chroetsjov werd gefeliciteerd omdat hij het Tsjaikovski-pianoconcours had gewonnen. Hij is voor het eerst na lange tijd weer op het concertpodium verschenen. Maksim Sjostakovitsj, die ik nog in Moskou heb zien concerteren maar in New Orleans is afgezakt tot dirigent van het sympfonie-orkest aldaar, is uit protest vertrokken omdat zijn salaris voor het afgelopen seizoen nooit is uitbetaald. Een situatie die in de hoogtijdagen van de ussr ondenkbaar was.

Richard Nixon heeft weer eens de cia geadviseerd een paar mannetjes naar Bagdad te zenden en Saddam overhoop te schieten.

Het is het mooiste weer van de wereld. Omdat ik vandaag niet nodig ben op de set, ben ik veel buiten en lees alles wat los en vast zit. In dit land is letterlijk alles wat je je maar wenst om je te informeren te koop. Alleen maken er maar weinig daadwerkelijk nuttig gebruik van. In de dertig jaar dat ik regelmatig in Dallas ben geweest, is de skyline totaal gewijzigd.

M Inc. publiceert propaganda over Bush, geschreven door Lally Weymouth, die ook wel eens in The Washington Post schrijft. Die laatste krant voelde blijkbaar niets voor publicatie. Er staat een levensgrote foto van de president bij. Waarom let toch niemand op de uitdrukking in de ogen van die man? Hij wordt vergeleken met Nixon, die even ambitieus en wilskrachtig zou zijn. Nixon was echter een outsider zonder poen, die het moest zien te maken. Bush is een insider die bovendien redelijk goed bij kas zit. Op Yale zat Bush al in Skull and Bones, het elitaire geheime studentengenootschap. Hij steunde indertijd de rechtse Republikeinse grapjas Barry Goldwater. Het scheelde maar een haar of Nixon had Bush gekozen als vicepresident in plaats van Spiro Agnew. George besloot in Texas de strijd voor de Senaat aan te binden met Lyndon Johnson. Jim Baker liep van de Democraten naar hem over om zijn campagne te leiden.

Nixon benoemde Bush tot ambassadeur bij de vn, waar hij het als zijn voornaamste taak beschouwde te zorgen dat het eiland Formosa de zetel van China in de volkerenorganisatie zou behouden. Intussen was Henry Kissinger in het opperste geheim bezig een reis naar Peking voor te bereiden. Op 25 oktober 1971 verloor Taiwan de zetel in de vn en werd China toegelaten. Op een vraag van een journalist of Bush zich niet verne-

derd voelde, antwoordde hij: ‘You do not know George Bush very well.’ Kissinger trok zich weinig van de opinie van Bush aan. Hij kon in 1971 niet weten dat twintig jaar later zijn ambassadeur bij de vn president van de vs zou zijn en dat de mening van Kissinger er alleen nog via de Op-Ed pagina van The New York Times toe zou doen. Het was president Gerald Ford die Bush naar Peking zond om er de functie van diplomatieke waarnemer te vervullen. Hij had ook als ambassadeur naar Londen of Parijs mogen gaan, maar de keuze van Peking was opmerkelijk voor de oude verdediger van Taiwan als enige vertegenwoordiger van het vasteland in de volkerenorganisatie. Na dertien maanden in China riep Ford hem terug om cia-directeur te worden, welke functie hij ongeveer een jaar heeft bekleed.

Ronald Reagan maakte meteen toen hij aan de race voor het Witte Huis begon bekend dat Bush zijn running mate zou zijn. Maar George wilde eigenlijk zelf naar het Witte Huis en kondigde dit voornemen op 1 mei 1979 in Washington aan. Reagan outdebated Bush en won in de primary in New Hampshire. Het werd al snel duidelijk dat Reagan de nieuwe president zou worden. Jim Baker adviseerde Bush zich terug te trekken, maar hij wilde doorknokken tot hij op 26 mei 1980 inzag dat de strijd definitief verloren was. Reagan vroeg eerst aan Ford of hij vicepresident wilde worden. Maar de oud-president had de nodige noten op zijn zang. Het werd toch Bush. Uiteindelijk zou de petroleumbaas uit Texas zelf op het Witte Huis terechtkomen met alle gevolgen voor Amerika en de wereld van dien. Weymouth sluit zijn reportage met: ‘He is president of the United States and a national hero - a highly unusual combination.’

Christopher Wren meldt dat Nelson Mandela de eeg van racisme heeft beschuldigd, omdat Brussel de sancties tegen Zuid-Afrika heeft opgeheven. Die man kraamt toch soms de grootste onzin uit. Wat heeft dit besluit in hemelsnaam met apartheid te maken? In de optiek van Mandela zou deze beslissing bewijzen dat Europa zich blijft vereenzelvigen met de blanken in zijn land. Er klopt niets van. De sancties werden uitgevaardigd, juist omdat Europa zich solidair wilde verklaren met de zwarte meerderheid. Af en toe slaat het bij hem in zijn bol.

Wandelde tegen 17.15 uur de Midtowne Sauna binnen en mijn oog viel vrijwel meteen op een Aziatische jongen met een beeldschoon lijf. Hij volgde me rechtstreeks naar de volgende verdieping waar ik kamer 312 toegewezen had gekregen. Zonder verdere plichtplegingen gooide ik mijn kleren uit en we

jumped onto the bed, waar we al gauw in een 69-positie belandden. We zijn - en ik doe vrijwel nooit zoiets - anderhalf uur zeer intens met elkaar bezig geweest. Hij bleek een Japanner te zijn, Mickey. Hij studeerde business management in La Jolla, Californië en was in Dallas om praktijkervaring op te doen. Het is enige tijd geleden dat ik zo intens van seks heb genoten als met deze jongen. Ik nodigde hem uit mee naar mijn hotel te gaan. Maar daar voelde hij niet voor. Kwam hij morgen dineren? Hij zei niet nee, zoals Aziaten dit doen, maar ik begreep dat ik hem nooit meer zou zien. ‘Je bent toch maar voor een paar dagen in Dallas,’ zei hij, waarmee hij bedoelde: waarom verder gaan als er toch geen uitzicht is op een begin van vriendschap. Hij had gelijk, maar ik vind het steeds erg jammer dat als je een lekkere kerel ontmoet je hem weer meteen moet laten gaan. Waar ik ook zelden aan begin, is een kissing scene maar ook dat leek eindeloos te duren, heerlijk. De ontmoeting was als een droom die uitkwam.

Ik kreeg in de lift een opwelling om Karina Sukarno te bellen. Ze vertelde dat Dewi morgen terugkeerde in New York. ‘I do not want to live in the same city as my mother,’ zei ze. Georgetown University had haar niet geaccepteerd. Over het plan van Guruh Sukarno in de politiek te gaan, was zij even sceptisch als ik.

30 april 1991

Serge Schmemann meldde in The New York Times dat de presidenten van alle staten in de Sovjetfederatie op een plaats buiten Moskou bijeen zijn geweest om de precaire situatie in het land te bespreken.222 Volgens Boris Jeltsin zou Gorbatsjov voor een keer geluisterd hebben. De Baltische staten, evenals Georgië, Armenië en Moldavië ontbraken op deze top. De gesprekken hadden bijna tien uur geduurd. In het slotcommuniqué werd opgemerkt dat hen een unie van soevereine staten voor ogen stond en niet meer als vroeger een unie van socialistische republieken.

The New York Times publiceerde een artikel geschreven door Richard Flaste over kinderen die levenslang ‘gewond’ raakten door eenzaamheid in hun jonge jaren.223 Psychologen en psychiaters realiseren zich tegenwoordig het belang van vriendschappen voor kinderen, omdat zij er emotionele kracht uit putten. Jeugdvriendschappen zijn voorlopers voor intimiteit in het latere leven. Het gaat wel ver, lijkt me, wanneer wordt ge-

steld: ‘Early friendship is the predecessor for getting married and having long term relationships.’ Zelfrespect wordt de basis genoemd voor de toekomst van de jonge mens. Wanneer daar in de jeugd een beschadiging is ontstaan, zou het niet eenvoudig zijn die handicap op latere leeftijd te corrigeren. Ik weet dat mejuffrouw Boekhoudt een doorslaggevende rol heeft gespeeld bij de ontwikkeling van mijn gevoel dat ik als adolescent op de juiste koers zat.

Frederik de Klerk heeft opnieuw gewaarschuwd dat ‘a psychosis of violence on both sides of the political spectrum may land us in a civil war.’ Het is een wonder dat dit niet allang is gebeurd. Gatsha Buthelezi heeft gezegd dat militante figuren uit het anc hebben gedreigd twee van zijn zeven kinderen te zullen ontvoeren. Ook dit weekeinde kwamen in Soweto en Alexandra bij schermutselingen 43 mensen om het leven en werden 183 personen gewond.

Walden Books brengt een video uit over de acties tegen Irak onder de naam Desert Storm. De advertentie wordt verspreid via cnn. Een afschuwelijke woestijnoorlog dient de entertainmentindustrie om dollars binnen te halen.

Vanity Fair presenteeert een ruim tien pagina's lange reportage over het wangedrag van jfk en rfk tegenover bijvoorbeeld Marilyn Monroe dat zum kotzen was.224 Er blijft steeds minder intact van het Kennedy-sprookje.

Esquire publiceert een conversatie tussen Norman Mailer en Gore Vidal.225 Ze constateren dat zij geen van beiden contemporaine schrijvers lezen. (Ik ken er nog een.) Vidal over Bush: ‘My theory is that he has had to tell so many lies - and has such a hard time remembering them - that he sounds dyslexic. You can tell that a rather sharp mind is not allowed to use itself.’

‘Harry Truman said he had an absolutely perfect memory,’ zei Mailer.

‘You knew he had none at all,’ reageerde Vidal.

‘When Truman said, I never tell a lie, which meant he lied all the time.’

Wat me verbaast is dat Mailer zegt: ‘Saddam Hussein is a monster. George Bush was right when he spoke of Hussein as a Hitler.’ Vidal antwoordt onder meer: ‘I don't see Saddam as being in any way evil. Its too heavy a word. He's a local thug of a sort we are used to in every country. We always say people are crazy when we decide to make enemies of them. Noriega was crazy. Qaddafi was crazy. I do not accept any of this.’

Telefoneerde met Peter in Tilburg. Had veel langer willen praten maar ik moet zuinig zijn. Ik bestelde wel een extravagante sirloin steak.

1 mei 1991

Ik probeerde Dewi Sukarno te bereiken, maar iemand zei dat ze sliep. Dochter Karina belde of ik haar moeder nog had gesproken. Zou graag een verzoenende rol willen spelen tussen beide dames.

Gorbatsjov is er volgens Newsweek in geslaagd to outfox zowel Boris Jeltsin als de cpsu hardliners.226 Wie weet redt hij het toch nog. Jeltsin is natuurlijk een absolute idioot, maar hoeveel mensen hebben dat in de ussr door? Woordenwisselingen tussen Gorbatsjov en leden van het Centraal Comité halen nu Amerikaanse weekbladen, de nadelen van perestrojka. Intussen neemt de chaos in de Sovjet Unie alleen maar toe. cnn zegt dat Gorbatsjov bij de 1 mei-parade in Moskou door het publiek met een ‘stony silence’ werd ontvangen. Dat moet hem door merg en been zijn gegaan, want zelf denkt hij als redder des vaderlands bezig te zijn. De president zag kans Jeltsin voor de 1 mei-viering de stad uit te krijgen. Boris is bezig in Siberië de staking van mijnwerkers op te lossen.

Ik bedacht dat nu broer Theo zover is gegaan de amro te vragen de 20.000 gulden via beslaglegging terug te vorderen, ik notaris Maarten Meijer meteen moet laten vastleggen dat wat er van mijn bezit over is naar Peter zal gaan.

De voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, Thomas Foley is een onderzoek begonnen naar aanwijzingen dat de Republikeinen alles in het werk hebben gesteld om te voorkomen dat Iran de 52 Amerikaanse gijzelaars zou vrijlaten aan de vooravond van de verkiezingen, waardoor de kans dat Jimmy Carter herkozen zou worden, groter zou zijn.227 Gary Sick, voormalig lid van de National Security Council, schreef op 15 april in The New York Times een artikel met die strekking. Een belangrijke rol zou zijn gespeeld door William Casey, de man die de campagne leidde om Ronald Reagan op het Witte Huis te krijgen. Hij zou in 1980 geheime ontmoetingen hebben gehad met een hoge geestelijke uit Teheran. Niet te verwonderen dat Reagan die smeerlap aanstelde als directeur van de cia.

2 mei 1991

Het getreiter van Saddam door de Texas-cowboy gaat gewoon

verder. De zogenaamde veiligheidszone die door Bush vrijelijk gebombardeerd kan worden, is uitgebreid tot Amadiya, waar het zomerpaleis van de Iraakse leider zich bevindt.



illustratie

Yuri Afanasjev, die ik nog in diens volle glorie als hoofdredacteur van Pravda in de Brezhnevtijd interviewde, is nu nota bene een van de zogenaamde leiders van de democratische beweging in de ussr.228 Ik herinner me nog hoe hij tijdens ons gesprek in zijn werkkamer bij de partijkrant zijn waterskis ging halen. Hij zet nu een grote mond op, maar hij geloofde indertijd onvoorwaardelijk in het marxisme-leninisme, maar misschien deed hij alsof. Afanasyev doet me denken aan burgemeesters in oorlogstijd.

Vijftien van de voornaamste media hebben bij minister van Defensie, Dick Cheney geprotesteerd tegen de ‘virtual total Pentagon control’ van informatie rond de oorlog in de Golf. Eric Schmitt meldt in The New York Times dat het Pentagon steeds meer soldaten naar Noord-Irak stuurt ‘but reasons and goals are unclear.’229 Ze doen maar raak, alsof de wereld van hen is.

Paus Johannes Paulus II heeft een encycliek over economische vraagstukken doen uitgaan, getiteld Rerum Novarum of ‘Over nieuwe dingen’. Hij beweert dat in de vrije samenleving de staat de dienaar van de mensen is aan de hand van zorgvuldig opgestelde plichten. Ook deze mijnheer droomt verder achter de muren van het Vaticaan, want waar in de wereld bestaat een situatie zoals hij die omschrijft? In het concept van new capitalism van zijne heiligheid staat dat economische groei en de groei van productie essentieel zijn voor economische rechtvaardigheid. Schoenmaker, houd je bij je leest.

Ik ben nog altijd niet opgeroepen voor het filmen, maar moest opnieuw een zekere onaangename druk uit oefenen om de dagelijkse toelage van 50 dollar uitbetaald te krijgen. Maar toen het eenmaal zover was, kreeg ik vlot 548 dollar onkostenvergoeding uitbetaald voor de voorbije dagen en 400 dollar voor de komende periode, welk geld ik in de hotelsafe heb gelegd.

In Discover lees ik hoe de Japanner Tatsuji Inouye 81 jaar geleden bij veteranen van de Russisch-Japanse oorlog ontdekte dat kleine kogelwonden achter in hun hoofden hen blind hadden gemaakt, terwijl de ogen zelf onbeschadigd waren.230 Dit betekende dat we vanuit ons achterhoofd kijken. Had een kogel slechts een vierde van een bepaald stukje achterhoofd vernietigd, dan verloor de betreffende persoon eveneens een vierde van zijn gezichtsvermogen. Dit gedeelte van ons hoofd heet nu de ‘visual cortex’. In 1968 ontdekten twee neurobiologen aan de University of Wisconsin dat deze ‘visual cortex one map out of many’ was. Een arm uilaapje uit Latijns-Amerika was opgeofferd om dit bewijs te leveren. Verder onderzoek wees uit ‘that cells in one map are particularly sensitive to motion cells in another,’ aldus het artikel van Geoffrey Montgomery, ‘respond strongly to particularly shapes.’ Ik lees zulke artikelen vol verbazing over het feit hoe bitter weinig we weten over ons biologisch functioneren.

In OMNI trof ik een gesprek aan met Vernon Mountcastle, professor Neuroscience op de John Hopkins University. Zoals ik ook in het laboratorium van José Delgado in Madrid steeds weer met afgrijzen constateerde dat hij ook met aapjes werkte, zo gebeurt het onderzoek van Mountcastle op de universiteit op dezelfde wijze. Hoe registeren we een gebeurtenis uit de werkelijkheid? ‘As the isomorphic signal enters the sensory cortex, it is transformed into a more abstracted code. Distributed by neuronal systems throughout the brain, these codes are ultimately reconstructed as a perception - with its memories, emotions, and intentions to act. These constructions, the abstracted central representations of material reality are essential components of the mechanism of mind,’ aldus Mountcastle. Een andere uitspraak die me versteld deed staan was: ‘A single neuron has no value; you lose them every day. You analyze neurons one by one to understand the (neuron) population. Important information is embedded in the population signal. Critical information is embedded in temporal relations. Therefore we have now adopted a multi electrode method that allows us to put seven electrodes in. [wo: Ik herinner me de arme aapjes met talloze draden naar hun hoofden in het laboratorium van Delgado.] The complexity of the experiment goes up as the power of the number of electrodes.’

Interviewster Kathleen Stein vroeg: ‘Do all interactions in the mind have a mathematical, computational basis?’

‘My dear lady,’ was het antwoord van Mountcastle, ‘that is how we all live our lives! I don't believe there is such a thing as “the mind”. What you call the mind is a very complex aspect of brain function. I frequently use the word “minding” as a verb, rather than “the mind” as a separate entity. You are minding all the time in a very complex way, so when you say this mechanism of discrimination is embodied in physical reality. I would say, for heavens sake, what else is new? How could you imagine it being anything else? And most neuroscientists would agree with that.’ Voor Kathleen, mij en vrijwel alle lezers van OMNI is dit nu eenmaal niet als vanzelfsprekend bekend, zoals Mountcastle schijnt aan te nemen.

3 mei 1991

Liet me om 05.30 uur wekken om tegen 06.45 uur te worden opgehaald voor vertrek naar de set.

Las aan het ontbijt een artikel van Gerald Seib in The Wall Street Journal hoe de Bush-politiek tegen Irak van misrekeningen aan elkaar heeft gehangen. Er was in februari bij een top op het Witte Huis serieus besproken of de vs Saddam linea recta naar de andere wereld zouden helpen. Maar, zo meent Seib te weten, die gedachte werd verworpen omdat Bush zijn project van een New World Order niet met een nieuwe Amerikaanse moord op een buitenlandse leider (de lijst is immers lang genoeg) wilde beginnen. Het feit dat het Witte Huis anno 1991 toch weer iets dergelijks ontoelaatbaars overwoog, schijnt verder niet mee te tellen. In tegendeel: juist omdat Bush het plan om Saddam om zeep te helpen verwierp, gaat het Witte Huis er blijkbaar vanuit dat ‘men’ zal reageren met zie je wel, wat een keurige mijnheer George is.

Intussen staat in het gezaghebbende The Wall Street Journal dat een andere overweging van de Amerikaanse president om Saddam maar niet te laten vermoorden, was dat Bush er min of meer van overtuigd was dat Saddam door eigen mensen zou worden afgezet na het debacle in Koeweit. Als saillant detail wordt er aan toegevoegd dat Seib op het Witte Huis ook nog vernam dat Bush had gehoopt dat Saddam Hoessein zou worden geëxecuteerd op dezelfde manier als waarop de Roemenen Nicolae Ceausescu en zijn vrouw neerschoten. Bush, Cheney en Powell redeneerden dat de tienduizenden verslagen Irakese militairen erbij hun officieren op zouden aandringen Saddam af te zetten. De buitengewoon onheldere koppen in Washington willen maar niet begrijpen hoe Amerika, en niet alleen in het Nabije Oosten, door honderden miljoenen mensen wordt

gehaat. Alleen al het feit dat Saddam als eerste Arabische leider Scuds op Israël afvuurde, maakt hem tot de held van de Arabische massa. Washington is dermate gewend contacten te onderhouden met de leidende oliesjeiks en de Arabische robber barons van de volkeren in het Midden-Oosten dat ze niet schijnt te begrijpen in welke mate ze in de verkeerde hoek zit en eens de rekening gepresenteerd zal krijgen.

Het is toch niet te geloven dat een marinier, Doug DeBoer (22) uit Tampa, Florida, vijftien maanden cel heeft gekregen omdat hij weigerde naar de Golfoorlog te worden uitgezonden.231 Vierentwintig andere mariniers werden eveneens voor hetzelfde door een militair tribunaal veroordeeld.

Ik ben veel en veel te vroeg opgestaan en arriveerde eigenlijk uitgepoept op de set in een buitenwijk van Dallas. Oliver merkte dit meteen en zei het ook. Bij de eerste opnamen zei hij dat ik flat en ongeïnspireerd overkwam en niet mijn sterke persoonlijkheid uitstraalde. Ik dacht: George de Mohrenschildt zal toch ook wel eens ongeïnspireerd het huis van de Oswalds zijn binnengelopen?

Bij aankomst op de set rond zeven uur kon ik mijn ogen niet geloven. Olivers legertje was in full swing. Er stonden trucks, trailers, auto's, dozijnen vervoermiddelen, tenten, en zeker honderd man was bezig het filmen voor te bereiden. Wat opviel, was dat ik slechts een of twee zwarte jongens en misschien één zwart meisje in zijn crew van 100 opmerkte. Er stonden levensgrote lichten opgesteld, die via eigen trucks van elektriciteit werden voorzien.

Vrijwel meteen viel mijn oog op een jongen, Faris, die uit Chicago was gekomen om voor Oliver te werken. Hij was assistent cameraman, een zongebruinde, gespierde beauty met weinig aan vanwege de warmte. Ik raakte compleet opgewonden van die jongen. Er waren een paar andere opvallende boys, zoals de jongen, die in de visagietrailer mijn gezicht verpestte, een grote blonde kerel met een staart. Faris leek een beetje op Frank Heckman, maar zat duizendmaal beter in elkaar. Ik zal nooit begrijpen waarom Yankees de lekkerste lijven in de wereld kunnen hebben. Ik was mijn camera in het hotel vergeten, jammer.

Bij aankomst werd me een trailer aangewezen, met mijn naam op de deur. Ik deelde deze wagen met een stuntman met laarzen aan, die een van de schutters op Dealey Plaza had gespeeld. Nadat mij een korte broek en een afschuwelijk geel jasje waren

overhandigd, met een nog afschuwelijker foulard - zaken die de echte George de Mohrenschildt nooit ofte nimmer zou hebben gedragen - wandelde ik terug naar de set en zag voor het 3 eerst de dame die Jeanne de Mohrenschildt zou moeten spelen. Ik ging naar Oliver en vertelde hem dat ik ergens een vrouw had zien rondlopen op de set in een gespikkelde sweater, die werkelijk op de echte Jeanne leek en een betere keuze zou zijn. We gingen samen naar haar op zoek. We vonden haar: Geneviève. Het zeer merkwaardige was dat Oliver dezelfde vrouw gisteravond in een bar had gezien, haar had aangesproken en gevraagd of zij vandaag als extra naar de set wilde komen. Net als met Najwa Sarkis, vonden we onafhankelijk van elkaar de dame die Jeanne de Mohrenschildt zou gaan spelen.

Gary Oldman, de Brit die Lee Harvey Oswald speelt - en zeer goed op Oswald lijkt - en de Poolse actrice Beata Pozniak, waren heel plezierig gezelschap op de set. Oliver wilde het binnenkomen van de gasten in het huis van Oswald filmen, en vroeg mij, als George, Lee daarbij te omhelzen. We hebben het vijftien keer herhaald, steeds weer was er volgens Oliver iets mis mee.

Het frustreerde me enorm. Het binnenkomen bij de Oswalds werd een nachtmerrie. Oliver riep ook nog tegen me: ‘You are dead man, you screwed all night in the sauna. What is wrong with you.’ Het beviel hem kennelijk niet en ik zei tegen mezelf: zie je wel, ik had deze job nooit moeten aannemen. Ik probeerde te doen wat van me werd gevraagd, maar ik was er niet echt in, ik voelde het niet. Eerst moest ik van Oliver op de deur kloppen en deed het een aantal malen, blijkbaar steeds fout. Besloten werd verder niet te kloppen. Oswald (Gary Oldman) zou gewoon de deur opendoen. Het moest over. Oswald verscheen met baby June op zijn arm. Ik moet zeggen: de baby die van een dame uit Dallas was ‘gehuurd’, was eigenlijk sensationeel, want het kind heeft bij al het heen en weer gesol niet eenmaal een kik gegeven.

Eerst moest ik arriveren met echtgenote Jeanne naast me, de dame die we enkele uren tevoren van het trottoir hadden gevist. Vervolgens besloot Oliver dat ik door het glas van de deur moest wuiven. Eindelijk eenmaal binnen moest ik de andere gasten aan de Oswalds voorstellen, want als Russische vriend had ik andere leden uit de vluchtelingengemeenschap in Dallas meegebracht. Gasten waren Bill en Janet Williams, Milan, Igor, Anna, maar Oliver besloot op een gegeven moment dat ook de achternamen door mij genoemd moesten worden. De voortdurende wijzigingen drove me up the wall. Toch behandelde Oli-

ver een en ander met veel geduld. Hij nam me verschillende malen apart en stelde zelfs een wandeling voor. ‘Remember,’ zei hij, ‘you are playing your friend George. He is looking at you from above. You want the cinema public to be proud of him.’ Oliver wilde dat ik in deze scène dominant zou overkomen, maar hoe ik het ook probeerde, het lukte niet. Ik was niet mezelf. Had het te maken met de aanwezigheid van tientallen filmprofessionals? Als ik op televisie verschijn, denk ik nooit aan het publiek thuis en ben met gemak totaal mezelf. Hier lukte het niet.

Er was een amusant moment, toen mijn favoriet Faris voor me op de grond met plakstrepen aangaf waar ik exact diende te staan en ik me over hem heen boog terwijl ik een moment naar Oliver keek, die bovenop een gigantische camerastellage op hetzelfde moment mij recht aankeek en begreep wat ik hem wilde zeggen, namelijk dat ik deze beauty het liefst ter plekke zou hebben willen grijpen. Oliver lachte zich kapot.

Oliver is eigenlijk ook erg fysiek ingesteld. Hij raakt je aan als je langsloopt. Ik heb hem steeds nauwkeurig geobserveerd. Hij is werkelijk als een mini-Napoleon, omringd door officieren en soldaten.

De scène dat Marina Oswald het geweer van haar man in een kast vindt, leverde evenveel problemen op bij het filmen als onze binnenkomst. Oliver zat in een andere kamer via een scherm te kijken hoe er werd gefilmd en gaf aanwijzingen. Alles moest steeds over. Oliver had me een fotokopie gegeven van een gedeelte van de getuigenis van De Mohrenschildt voor de Warren Commission. Ik adviseerde de Poolse actrice om Marina te laten zeggen: ‘The idiot uses this gun for target shooting.’ Oliver heeft hier zijn veto over uitgesproken, evenals over een discussie over Cuba, waar Oswald juist geïnteresseerd in was, zoals George me in extenso menigmaal verzekerde.

Op een gegeven moment, nadat ik keer op keer fouten maakte, heb ik tegen Oliver gezegd: ‘Let me return the funds, and I go home.’ Waarop hij antwoordde: ‘It went fine, I am glad I chose you for the part.’

De lunch tijdens de filmopnamen werd in een gigantische tent geserveerd. Het leek allemaal prima verzorgd, maar vanavond ben ik letterlijk leeggelopen, dus er was iets niet mee in orde geweest.

Terug in het hotel telefoneerde ik met Karina Sukarno, die vertelde een uitstekende ontmoeting met haar moeder te hebben gehad. Ik was hier meer dan verheugd over. Heb zelf ook

een aantal malen met Dewi getelefoneerd en hoop haar in New York te ontmoeten.

4 mei 1991

De Pool Jerzy Kosinski (57) heeft zelfmoord gepleegd in zijn ligbad door een plastic zak over zijn hoofd te doen. Zoiets vind ik totaal onbegrijpelijk, laat staan voor een succesvolle auteur als hij.

Dallas-LaGuardia, Delta Air Lines

Bob Woodward did it again. Hij heeft nu reeds een boek van 398 pagina's in de winkels liggen, The Commanders, met foto's van Bush, Cheney, Powell, Baker en Scowcroft op de omslag.232 The New York Times wijdt er een hoofdartikel aan en meldt dat Bush de haviken die Irak in een parking lot wilden veranderen, enige tijd heeft weten tegen te houden alvorens tot de Golfoorlog over te gaan. ‘Bush seemed to be filling the role of a brave statesman, using force in carefully measured amounts - and to achieve carefully deliberate goals. The truth [WO: zoals uit Woodwards boek blijkt] was considerably different.’ Ook zonder Woodward gelezen te hebben, kan een kind op zijn vingers aftellen dat Bush & co. iedereen als gewoonlijk van A tot Z hebben belazerd, want deze kliek is immers typical for the state of affairs in Washington. Maar ik ga deze uitgave van Simon & Schuster direct halen.

Ben nog even langs Bertie Hilverdink gegaan, die 60 jaar wordt. Hij praatte als gewoonlijk non-stop over zichzelf en stelde geen enkele vraag over de filmset van oliver Stone, waar ik regelrecht vandaan kwam.

5 mei 1991

New York, YMCA

Bush is in een ziekenhuis met hartklachten.

Leslie Gelb citeert uit Woodwards boek dat generaal Colin Powell kennelijk tegen de Golfoorlog is geweest en er de voorkeur aan zou hebben gegeven om Irak op de knieën te krijgen via economische wurging, dus een blokkade à la Cuba. Volgens Gelb heeft Powell deze informatie opzettelijk nu naar buiten gebracht met het oog op de toekomst en een mogelijke herhaling van een Desert Storm-operatie, waar hij dus fervent tegenstander van was.

Dewi Sukarno beklaagde zich dat ze al om 10.30 uur op straat

was om de hond van dochter Karina uit te laten. ‘I made her swear that she would take care of it,’ lamenteerde zij. Ik arriveerde om 11.30 uur in haar flat op een hoek van Park Avenue. Ze zag er in haar rode robe - met een strik, a bit funny - prima uit. Maar haar ogen leken vreemd en donker, wat aan de make-up zal hebben gelegen. Zij liet me alle portretten die uitgestald stonden, zien. Van Bapak, van Benazir Bhutto, van Imelda Marcos (‘the bitch is so rich,’ zei ze over haar vriendin in de Filippijnen) en natuurlijk van Farah Diba, de voormalige keizerin van Iran. Die laatste uit het typische Ivo Niehe-circuit bestemd voor de tros. Er hing een prachtig geschilderd portret van Karina.

Tot mijn verbazing wist ze niet dat Suharto een biografie had geschreven. Ze wist ook niet welke baron von Münchhausen-verhalen hij erin had opgehangen. De Japanse en Amerikaanse regeringen hadden de fascistische dictatuur van Suharto steeds gesteund en al verwachtte zij problemen in Indonesië, voorlopig zou die situatie voort blijven bestaan. Zij herhaalde dat letterlijk alle zaken - deals - in Djakarta door Suharto en diens kliek werden gecontroleerd. Marcos had het anders gedaan, die had indertijd slechts commissies berekend, wat de nodige zoden aan de dijk had gezet voor de Marcos-familie. De Suharto's hadden uitgestrekte bezittingen vergaard, van fabrieken tot bedrijven en hotels, letterlijk alles wat poen oplevert. Sommige van haar contacten in Tokio lieten haar links liggen, omdat zij nooit naliet zich anti-Suharto uit te laten.

Ze werd weer, als vroeger, zeer ernstig toen we over de coup van 1965 spraken, die zij aan de zijde van Bung Karno had meegemaakt. De bbc gaat haar interviewen en zij wil dan andermaal verklaren dat 1965 een cia-coup was geweest. Ik adviseerde voorzichtig te zijn, omdat dat nog steeds moeilijk was te bewijzen en noemde als voorbeeld dat niemand ooit heeft kunnen aantonen dat jfk door de eigen inlichtingendiensten werd vermoord. Het bleek dat Dewi al 25 jaar geleden de Franse moeder van Oliver Stone in Parijs had leren kennen en Najwa Sarkis in New York had ontmoet.

Dewi was op dezelfde manier pro-Saddam als ik, maar onderstreepte dat hij zich verkeken had op Bush en niet verwachtte dat de vs een leger zouden sturen. Ik antwoordde dat hij bedrogen was door de Amerikaanse ambassadrice in Bagdad, April Glaspie, maar dat het voornaamste verraad bij de ussr lag, die via Sjevardnadze in de vn met de Amerikanen meestemde tegen Irak.

Af en toe maakte zij notities met een gouden pennetje in een

klein boekje en zei tegen me: ‘Keep talking, but you jump to so many subjects.’

Wat me verwonderde, was dat zij deze keer zei van mening te zijn dat generaal Nasution geen deel had uitgemaakt van de subversieve Dewan Djendral, die Sukarno wilde afzetten. Ik legde andermaal de rol van Ujeng Suwargana uit, die als assistent van Nasution enkele jaren eerder in Den Haag en Washington op was gedoken om aan te kondigen dat de staatsgreep tegen Bung Karno in de maak was. Zij was teleurgesteld dat Sukarno's naam door twee films verder naar beneden was gehaald. We discussieerden hoe we hier verandering in zouden kunnen brengen. Hoe we op Hartini Sukarno kwamen, weet ik niet meer. Volgens Dewi was Hartini ‘the power’ in Djakarta geweest, die geen tweede mevrouw Sukarno had geduld. ‘Hartini was a schemer and a whore,’ zei ze letterlijk en ‘you are a hypocrite, because anyone who is a friend of Hartini can never be a friend of mine.’ Ze verviel in een klassiek Dewi-tantrum, zoals ik dat sinds 1970 al vele malen heb meegemaakt. Maar na de eerste 75 minuten van aangenaam samenzijn, verraste zo'n uitbarsting me toch weer. Ik had haar uitgenodigd om ergens te gaan lunchen. Zij stond op, telefoneerde iemand, kwam terug en hervatte de aanval. ‘You are writing Hartini letters?’

‘Of course, I do,’ antwoordde ik. ‘I have no quarrel with her. Why should I break off?’ Ik heb ter wille van Bung Karno en mijn vriendschap met hem, nu jarenlang met beide dames de betrekkingen voortgezet. Waarom zou ik me mengen in ruzie tussen echtgenotes onderling?

Dewi liep naar de deur, opende deze en zei dat ik geen vriend van haar was. Ik stond op, zei niets meer en vertrok zonder enige plichtpleging. Ik reageer op zulke onredelijke momenten zonder emoties en ijzig koud. Het enige wat ik nog dacht was: zielig. Buiten scheen de zon. Ik concludeerde: fuck her.

Heb het boek Flow van Mihaly Csikszentmihalyi te pakken gekregen. Ook een exemplaar voor Peter gekocht.233

Wat je hier op straat tegenkomt, zie je nergens: een oneindige variëteit in sex machines. Perfecte lichamen. Ze weten het maar al te goed. Ze laten geen kans onbenut te laten zien wat ze in huis hebben. Het lijkt ook steeds meer uitbundiger en openlijker te worden. Er zou een dictatuur nodig zijn om de klok, die op hol is geslagen, naar normalere proporties terug te draaien. De waanzin zal ongeremd exponentieel verder groei-

en tot ze uit haar voegen barst. Zoals men zich publiekelijk gedraagt en kleedt liegt er niet om. Het wordt steeds gekker en doller.

Het artikel over het boek van Woodward in The Washington Post is voor de Bush-kliek vernietigend. In een democratische samenleving gaat er niets boven geïnformeerd zijn. Wie van de kiezers in dit land leest alles hierover, al was het maar om erachter te komen op wie niet te stemmen bij de volgende ronde? Vrijwel niemand dus.

6 mei 1991

Ik schreef Karina Sukarno een brief over de emotionele ontmoeting met haar moeder.234

James Reston zet Bush in The New York Times neer als een ‘liability’, niet alleen wat betreft zijn recente hartproblemen.235 Hij omschrijft de president op een subtiele manier als ‘unstable’, wat zij die de man nauwkeurig observeren, al lang weten. Reston herinnert er bijvoorbeeld aan dat Manuel Noriega in Panama op de loonlijst van de cia stond, toen Bush er directeur was. Wie verder denkt, vraagt zich dan af: moesten daarom 36.000 soldaten naar Panama worden gezonden om Noriega te arresteren en in een ondergrondse gevangenis in Florida op te sluiten, om te voorkomen dat hij over Bush uit de school zou klappen? Reston wijst er vervolgens op dat Bush driftig bezig was Saddam Hoessein te bewapenen (vanwege diens oorlog tegen Iran) lang voordat de Golfoorlog ontbrandde. Reston noemt de president ‘mentally impulsive’.

Anthony Lewis wijdt in dezelfde krant zijn commentaar aan de wijze waarop de pers tijdens de Golfoorlog met vereende krachten monddood werd gemaakt. Het gewenste resultaat was dat journalisten braaf herhaalden wat hen door het Witte Huis werd voorgeschoteld, zoals dat Saddam een schurk was en even monstrueus als Adolf Hitler. Terugblikkend vraagt Lewis zich af hoe het mogelijk was dat de pers zich zo massaal in de luren heeft kunnen laten leggen.

Amerikaanse generaals, meldt John Kifner in The New York Times, willen de bezette zone van Noord-Irak uitbreiden tot en met de stad Dohuk; dit zogenaamd ten behoeve van de 300.000 vluchtelingen langs de Turkse grens.

President Turgut Özal van Turkije zegt in Time het eens te zijn met Bush dat het niet gepast is de regering in Bagdad omver te werpen, maar hij is ervan overtuigd dat Saddam het onder de

huidige omstandigheden niet lang meer zal maken. ‘I do not see,’ aldus Özal, ‘how he can stay.’ Ik ben altijd tegen Turkije in de navo geweest, omdat dit land bij het Oosten hoort en daar moet blijven wat haar bondgenootschappen betreft. Dan zouden er waarschijnlijk ook geen miljoenen Turken in West-Europa wonen en werken.

Merkwaardig eigenlijk dat Oliver gedurende de zeven dagen dat ik in Dallas was, met iedereen in bars rondhing, behalve met mij. Ik zocht zelf ook verder geen contact. Ik heb hem na de ontmoeting in Californië er nooit meer aan herinnerd dat we de afspraak hadden juist deze film samen te zullen maken. Exit Dewi. Exit Oliver.

7 mei 1991

Michail Gorbatsjov heeft aan de eisen van de mijnwerkers toegegeven. Het beheer over de mijnen in Siberië ressorteert voortaan onder de republiek Rusland, dus Boris Jeltsin, en niet meer onder het Kremlin en de ussr. Tezelfdertijd verklaarde Gorbatsjov zich door Bush in de steek gelaten te voelen, schrijft Esther Fein in The New York Times. Gorbatsjov heeft gisteren zelfs gedreigd dat als de vs doorgaan met het ondermijnen van de ussr, een nieuwe Koude Oorlog zal kunnen ontstaan. Ik vermoed dat Washington van dergelijke holle dreigementen niet wakker zal liggen.

Intussen zat een andere zwakke broeder, oud-minister van Buitenlandse Zaken, Edoeard Sjevardnadze bij Bush te bedelen om kredietgaranties ter waarde van anderhalf miljard dollar om graan in de vs te kunnen kopen, waar in de Sovjet Unie dringend behoefte aan is.

Zond een artikel van William Stevens in de The New York Times over het redden van de neushoorns naar prins Bernhard.236 Er zouden nog minder dan 11.000 van deze dieren in leven zijn. In de afgelopen twintig jaar ging tachtig procent van alle neushoorns verloren, omdat idioten in Azië menen dat de hoorns genezende krachten zouden bezitten.

Christopher Wren meldt uit Johannesburg wat ook mij is opgevallen. ‘The courteous firmness, that characterized Nelson Mandela the early months of freedom, has been yielding to perceptible militancy.’ Hij wordt door rabble rousers van het anc opgestookt. Hij heeft geëist dat Pretoria onmiddellijk een einde maakte aan het geweld in de zwarte townships. ‘Of zegt de regering dat zij niet in staat is de eigen militairen en politie

in de hand te hebben,’ aldus Mandela. ‘De problemen zullen niet worden opgelost,’ meent hij verder, ‘voor alle macht in handen van het volk is gekomen.’ Hij is pas een paar maanden vrij en weet kennelijk niet waar hij over spreekt.

Ben met Eduardus Halim naar de Yamaha-dealer niet ver van Carnegie Hall gegaan, waar hem is toegestaan op een van de vele vleugels te studeren. Hij speelde Liszt, Chopin en Granados voor me. Zijn techniek is meesterlijk, maar de afwerking is soms wat nonchalant. Hij heeft een neiging tot sloppiness.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums