Logo DBNL
Memoires 1990-B (2018)

Memoires 1990-B

(2018)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

3 juni 1990

Amerbos

Het is alsof ik op bezoek ben in mijn eigen (lege) huis, dat nog steeds te koop staat. Ik was na deze nachtvlucht volkomen geradbraakt. We landden vanmorgen door een dik wolkendek, de eerste wolkenmassa's in vele weken die ik zie, want in Johannesburg heersen blauwe luchten en zon in de winter. Schiphol is mijlen te klein. Overal lange rijen. Ik heb er niet aan gedacht dat dit Pinksterdagen zijn. Maar wie denkt er nog aan hunebedrituelen anno 1990?

De post viel mee voor een keer. De Guanyin, het beeld van mijn ouders, heeft bij Sotheby's inderdaad 5.000 gulden opgebracht. Dat helpt iets.

Theo Westerwoudt schreef ter gelegenheid van 30 april, de publieke viering van de verjaardag van Beatrix, één pagina in nrc Handelsblad. Hij meldt dat ze vorig jaar 11.000 handtekeningen zette. Dat ze nooit zou aftreden wanneer zij een wetsvoorstel liever niet zou willen ondertekenen, zoals Boudewijn deed die even als koning aftrad vanwege een euthanasiewet. Ze werkt als een paard. Zij is het beste visitekaartje van Nederland. Zij werkt tot diep in de nacht (lijkt me erg ongezond). Zij schijnt respect voor het koningschap en de persoon die deze functie vervult strikt op te eisen. Zij is een strenge perfectioniste. Dat kan je wel zeggen. Daarmee heeft ze de arme Claus permanent in de gordijnen gejaagd. De hofhouding is een modern efficiënt bedrijf. Ze kan streng en strak zijn: ‘Zo gebeurt het.’ Kritiek raakt haar omdat ze het als kritiek op het koningschap ziet. Het is een artikel dat door de rvd geschreven zou kunnen zijn.95

Wat is er in godsnaam in Suriname aan de gang? nrc Handelsblad meldt uit Paramaribo dat Bouterse heeft aangekondigd dat het Nationale Leger het Junglecommando van Brunswijk bij Moengo gaat aanvallen. Is het gelazer nu nog niet afgelopen? Volgens Bouterse zou Brunswijk van het stadje ‘een drugshol’ hebben gemaakt.



illustratie

Aardig plaatje van Oliver Stone in Time.

Henk Hofland is zomergast bij de vpro. Dat wil zeggen dat hij ‘zijn ideale televisie-avond’ mag presenteren. Hij is 63 en ziet er eigenlijk verschrikkelijk slecht uit. Een journalist is volgens H.J.A. een liefhebber van sensatie, wat al begint in de jeugd. Toen ik hem dit hoorde zeggen, moest ik aan zijn moeder denken, op wie ik erg was gesteld. Hij begreep niet waarom China - waar Bush ooit ambassadeur was - wel de ‘preferential trade status’ van Washington heeft gekregen en de Sovjet Unie niet, terwijl Gorbatsjov veel heeft gedaan om de mensenrechtensituatie in de ussr te verbeteren, waar ik het mee eens ben.

Ik ben stomverbaasd wanneer hij zegt niet naar China, India of Israël te reizen, omdat hij tot het Westen behoort en zich thuis voelt in New York, Washington of Moskou, waarmee hij doet of hij ook maar iets van de ussr weet of kent. Ja, het lot van de mensen in Afrika is treurig, maar zijn werkterrein loopt van Moskou tot San Francisco. Daar voelt hij zich thuis, de rest interesseert hem minder. Ongelooflijk eigenlijk.

‘Wat heeft u met Gorbatsjov,’ wordt Henk gevraagd. ‘Gorbatsjov had de moed de knop om te draaien. Hij is een moedige en intelligente man. Hij verdient de Nobelprijs van de vrede,’ aldus Hofland. Zie je wel dat hij niets van de ussr weet. Hij kwam voor het eerst in de Sovjet Unie in 1984 en ziet kennelijk niet in dat Gorbatsjov de geschiedenis in zal gaan als de vernietiger van de Sovjet grootmacht. Die grootmacht is immers meer dan dringend noodzakelijk om de naar een fascistische werelddictatuur afdrijvende, enig overgebleven grootmacht tegengas te kunnen blijven geven. ‘Ja,’ babbelt Hofland verder, ‘perestrojka is mislukt, maar die man Gorbatsjov heeft heroïsche verdiensten. Hij kijkt verstandig uit zijn ogen. Het is een fatsoenlijke man. Hij is geen demagoog of leugenaar.’

Er werd een filmpje vertoont uit de jaren dertig voor zijn ideale televisie-avond. Hij begon zich gewoon tranen te lachen en veegde die met de tip van zijn zwarte das af, want hij had kennelijk geen zakdoek bij zich.

Omdat hij zei enig kind te zijn, werd naar de kenmerken van die situatie gevraagd. Die wist Hofland niet. Hij had altijd veel tijd voor zichzelf gehad en hield eraan over niet gestoord te

willen worden. Was hij een moederskindje geweest? ‘Gelukkig heb ik een hele aardige behoorlijke moeder gehad. Maar je kunt niet altijd aan de liefde van je moeder beantwoorden,’ vertelde hij. Henks moeder was een schat. Ik correspondeerde met haar. Haar brieven zijn bewaard natuurlijk.96 Het had de klein Henk een jaar gekost om aan de lagere school en de andere kinderen te wennen. ‘Is daar uw gevoel voor bondgenoten en vijanden ontstaan,’ vraagt interviewer Peter van Ingen, die uitstekend is. ‘In je geheugen vertekent zich zo ontzettend veel,’ aldus Hofland. Ik was blij dit van hem te horen, want wanneer het hem zo uitkomt, hamert hij op zijn ‘ijzeren geheugen’.



illustratie

Hij vertelt dat hij als filmoperateur op de boot naar Indië bij de politionele acties is meegeweest, wat een prima gelegenheid geweest zou zijn om te vermelden dat zijn vriend Willem Oltmans dat mede hielp regelen via Baron Van Pallandt van de Huzaren, die mijn ondergrondse commandant in de oorlog was geweest. Maar ook Hofland geneert zich nog altijd ooit met mij bevriend te zijn geweest. Ik laat van mijn kant nooit een gelegenheid voorbij gaan erop te wijzen dat hij me naar het Algemeen Handelsblad haalde in 1953.



illustratie

Uiteindelijk heb ik er niet langer naar gekeken, want hij liet ook nog de ene oorlogsfilm na de andere vertonen. In zijn plaats zou ik zeker Vladimir Horowitz of Arthur Rubinstein willen hebben laten horen.97

Toen ik in de moeilijkheden zat bij mijn aankomst 30 april in Johannesburg, had Christo Landman vertrouwelijk naar Wim Pretorius gebeld met het verzoek een bepaalde persoon op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Pretoria op te bellen en

zijn mening over mij te geven, vertelde Wim me. Hij benadrukte dat de boosdoeners van mijn problemen in Zuid-Afrika de Nederlandse ambassade in Pretoria en de Zuid-Afrikaanse ambassade in Den Haag zijn. Daar zitten de zwartmakers.

4 juni 1990

De lammetjes in de weiden bij Zunderdorp zijn inmiddels hele schapen geworden. Ik stond later automatisch van mijn stoel op om naar de vleugel te lopen, maar die staat in Hillbrow.

Georgii Arbatov is met Michail Gorbatsjov mee naar de top in Washington. Hij verzekerde de luisteraars van de bbc dat de huidige problemen in Moskou de topontmoeting tussen de leiders van de vs en de ussr absoluut niet hebben overschaduwd.

Jan Foudraine en ik werkten drie en een half uur aan hoofdstuk twee. Hij ging naar het toilet en liet de deur open terwijl hij moest plassen, maar hij drinkt nu koffie zonder slurpen. Toch is hij een vriendelijke man. Hij gaf me een interview dat hij aan de Osho Times International had gegeven.98

Barbara Dolan schrijft over verslaafd zijn aan seks, zoals men verslaafd kan zijn aan drugs. Driehonderd seksuologen hebben er in Minneapolis, Minnesota, over gedelibereerd. De meningen liepen uiteen. Patrick Carnes, docent aan het Golden Valley Institute for Behavioral Medicine, die er in 1983 de bestseller Out of the Shadows over schreef, ziet seksverslaving als ‘loss of control and willingness to risk any kind of consequence for pleasure that gets you so hooked you cannot stop.’ Eli Coleman, psycholoog aan de Universiteit van Minnesota neemt aan ‘that compulsive sexual behaviors are types of anxietybased disorders.’ Volgens Coleman is het dus geen verslaving. Psycholoog Harvey Milkman en chemicus Stanley Sunderwirth schreven Craving for Ecstasy: The Consciousness and Chemistry of Escape.99‘They point out that sexual arousal triggers an increase in the release of certain neurotransmitters in the brain in much the same way that the taking of mood altering drugs does. It is possible that sex addicts try to get high that results from those chemicals.’100 Patrick Carnes is overtuigd dat wetenschappers nog ver verwijderd zijn van kennis over de oorzaken van seksverslaving. Dat maak ik dus niet meer mee. Zou het nichtentrauma te maken hebben met een chronische tekort

aan (lijfelijke) affectie in de jeugdjaren? Dat zou trouwens voor homo's en hetero's gelden.

André Haakmat vertelde dat advocaat Ritter in Paramaribo geen enkel bericht had beantwoord en ook niet aan de telefoon kwam, dus het leek hem niet mogelijk verder iets aan mijn claim jegens Bouterse te doen.

Paul Witteman bracht een bezoek aan ambassadeur Nothnagel en Roy Sherwood, maar kreeg te horen dat De Klerk geen tijd had voor een interview.101 Misschien pas nadat Hans van den Broek hem zou hebben uitgenodigd. Nothnagel had onomwonden duidelijk gemaakt dat dit interview via hem liep. Mijn tussenkomst of naam werd door niemand genoemd. Witteman vroeg of ik eind augustus in zijn programma wilde komen.

Newsweek publiceert een reportage no justice no peace over de ‘race trials’ in New York, die overweldigende commotie veroorzaken onder de ‘disadvantaged’ zwarten van The Big Apple.102 Dat zijn dan zwarten die allemaal één taal spreken en al een kwart eeuw geleden bevrijd zijn van ‘apartheid’ in de vs. Ik begrijp maar niet dat men in de vs een grote bek over Zuid-Afrika durft op te zetten wanneer er zoveel mankeert aan hun eigen samenleving.

6 juni 1990

Bung Karno zou 89 jaar zijn geworden vandaag.

Wanneer ik voor een avond vpro zou worden gevraagd, zou ik Jeux Interdits weer eens willen laten zien, geen oorlogsfilms à la Hofland.

Binnenkort gaat de club van rijke landen, de iggi-club weer beslissen hoeveel ze dit jaar aan massamoordenaar Suharto zullen geven. Wio Joustra meldt dat het aantal armen in Indonesië - dankzij deze smeerlap - van 40 procent in 1976 naar 17 procent in 1987 zou zijn teruggedrongen. Er zijn ‘nog maar’ 30 miljoen arme mensen op de 180 miljoen.103 Zolang idioten als deze Joustra - en zijn hoofdredactie - niet van plan zijn om de werkelijke feiten van wat er zich in Indonesië afspeelt in de krant te zetten, zal ook de misdadigheid van Den Haag om belastinggeld tegen schurken in Djakarta aan te gooien, ongehinderd voortduren.

De visite bij Albert Nothnagel, die gisteren een telegram zond dat hij me om 10:30 uur verwachtte, was niet voor de poes. We ontmoetten elkaar eerst alleen. Ik opende met de medede-

ling uitstekend te weten dat ik voor Den Haag controversieel ben, maar ik had ook vrienden, zoals hij vrienden en vijanden in Zuid-Afrika had die hem ‘a bloody fool’ (Otto Krause) noemden. Hij was erg ongeduldig en wond zich steeds meer op tot hij Roy Sherwood erbij riep, want hij kon het alleen niet af en wilde blijkbaar een getuige hebben.

Na twintig minuten keek hij al op zijn horloge en de secretaresse kwam zeggen dat er een volgende gast was. Ik maakte duidelijk niet uit Amsterdam te zijn gekomen voor een gesprek van 20 minuten en bleef een uur. ‘Ik kom niet onder druk van een ultimatum van 20 minuten. Wie denkt u wel dat u voor zich heeft,’ zei ik de Boer recht in zijn smoel. Ik werd even echt razend. ‘U begrijpt net zoveel van diplomatie als die bloempot,’ riep ik hem toe.

De essentie van zijn betoog was dat Zuid-Afrika nu naar alle kanten open ingangen had ‘want als onze onderminister van Buitenlandse Zaken Wessels hier komt, gaat hij nu niet meer naar de Vereniging Nederland-Zuid-Afrika maar rechtstreeks naar het ministerie van Buitenlandse Zaken.’ Op een gegeven moment zei hij dat Kees Knibbe van die organisatie mij vliegtickets naar Zuid-Afrika had gegeven (wat niet waar is) ‘en weet u wel hoe hij aan zijn geld komt’?

‘Nee. En ik wil het ook niet weten ook,’ antwoordde ik.

‘U moet zich niet als woordvoerder voor Zuid-Afrika opwerpen,’ zei de man ook nog. Ik lachte hem uit en dacht: die kool heeft Peter Brusse me waarschijnlijk gestoofd. Waar haalt hij de onzin vandaan? ‘Hoe kunt u ook maar één moment veronderstellen dat ik het in mijn hoofd zou halen zoiets stoms te doen om me als woordvoerder van Pretoria uit te geven? Juist vanwege mijn naam hier heb ik in Kaapstad direct gezegd niet zelf een interview met De Klerk te willen maken, maar dit aan Van Dis of Witteman over te willen laten, als het maar gebeurt.’

Ik vertelde dat ik later bij Witteman op televisie zou komen en voordien dan nog eens met hem en Sherwood wilde spreken. Dit was nu precies wat hij bedoelde duidelijk te maken en waarom hij niet achter mijn rug, maar in mijn gezicht me wilde zeggen dat de dagen van tussenpersonen tussen Pretoria en Den Haag voorbij waren. ‘Ik beschouw me niet als tussenpersoon. Ik ben eens op het Witte Huis gaan praten over een probleem tussen Nederland en Indonesië en adviseerde dat men prins Bernhard zou raadplegen, wat gewoon is gebeurd. Als journalist begeef je je op dergelijke paden, ook al zijn de deuren tussen Djakarta/Den Haag en Washington wijd open.’

‘Ja, maar u moet begrijpen dat u nu een Nederlandse journalist

bent als ieder ander, die geen bijzondere relatie meer heeft met mij of met mijn land.’ Dit was ook zijn advies aan Gerrit Olivier en het ministerie van Buitenlandse Zaken in Pretoria geweest. ‘Ik spreek tegen u als ambassadeur en vertegenwoordiger van de regering in Pretoria en ik wil u meedelen dat u zich niet moet opstellen als aanspraak makende op een buitengewone behandeling van onze zijde.’ Het was om die reden dat hij in het televisieprogramma bij de ncrv had ingegrepen. ‘U merkte op de staatspresident te hebben ontmoet en even later wees u op de communistische bindingen van het anc. Toen moest ik wel ingrijpen omdat u mogelijk de indruk wekte te spreken namens Frederik de Klerk.’

Ik lachte hem in zijn gezicht uit. ‘U was de enige in de zaal die iets dergelijks kon bedenken, want wat iedereen weet, ook De Klerk, is dat het hele anc tot op de hoogste posten doordrenkt is van communisten. Dus waarom zou mijn verwijzing hiernaar kunnen worden gerelateerd aan de ontmoeting in Tuynhuys?’ Ik had deze mijnheer heel goed door. Hij had er op televisie behoefte aan zich publiekelijk van mij te distantiëren om de schurken in Den Haag een plezier te doen en zijn eigen belangrijkheid op te krikken ten koste van mij. Ik vervolgde: ‘Voor een journalist is niets dodelijker dan dat hem in de schoenen zou kunnen worden gewreven bindingen met regeringen te hebben.’ Ik houd me daar juist altijd zeer ver van.

‘President De Klerk, de regering en mijn ministerie houden zich er juist ver van naar die bindingen tussen het anc en de cpsu van Slovo te verwijzen, dus ik was genoodzaakt in te grijpen.’ Hij zat te raaskallen, maar ik wilde het niet nog erger maken dan het al was. De man is er nooit overheen gekomen dat ik door De Klerk ben ontvangen buiten hem om. Hij ontkende dit toen ik het hem voorwierp.104

Vanmorgen zag ik een bespottelijk tafereeltje. Een nieuw benoemde ambasssadeur arriveerde met een koetsje bij paleis Noordeinde met een door Beatrix opgetrommelde erewacht incluis. Lakeien met steken, pruiken, ruiters te paard. De honderd militairen die het geweer presenteerden, droegen rode foulards. Onder hen de nodige smakelijke hapjes. Zou zo gekund hebben. Zelfs een militaire kapel was aanwezig. Op de trap van het paleis stond een lul in jacquet. Beatrix is toch echt niet goed bij haar hoofd. Hoe verzin je het in 1990?

Wim Hazeu gaat nu toch echt door met uitgeven van de Memoires en hoopt op inschrijvingen.105

Ik kreeg de zoveelste afzegging van Jan Greven van Trouw.106

Brand je niet aan Oltmans blijft het parool.



illustratie

Het Surinaamse leger zal de opdracht van president Shankar om het plaatsje Moengo te vermijden niet uitvoeren. Desi Bouterse bereidt juist een aanval voor om een einde te maken aan de onveilige situatie aldaar, om wat hij ‘een drugshol’ noemt te sluiten. Bouterse heeft al gewaarschuwd dat wie in Moengo blijft, als vijand zal worden beschouwd.107 Hij heeft natuurlijk volkomen gelijk, dat het niet kan worden toegelaten dat een dergelijk onveilige en criminele situatie onaangeroerd blijft.

Zag eindelijk Eduard terug. Hij leek een beetje bleek en zijn haar was te lang. Maar hij is een absolute schat. Hij houdt het zelfs voor mogelijk dat het niet doorgaan van de plannen met Dennis Livson en een televisieshow met Volodja Molchanov in Moskou, werd veroorzaakt door druk van Den Haag en de bvd, zoals dit al zo vaak via die kanalen is bewerkstelligd. Nog één examen Spaans en hij wordt assistent-purser bij de klm. Ik kan me niet meer voorstellen dat we ooit nog een keer seks zouden hebben.

De visboer op de markt vroeg of ik Hofland bij de vpro had gezien. Hij had Henk geweldig gevonden, slim en integer. Ik keek hem alleen maar aan en zei niets. Ik ben toch wel veranderd. Vroeger zou ik hebben gereageerd met minstens: u moest het eens weten hoe integer die man is. Misschien heeft dit wel met ouderdom te maken.

Ik liep terug naar het station, en vroeg me af hoe je Beatrix duidelijk kan maken dat zij crazy dreams droomt. En dat allemaal ten koste van het volk. Een volk dat zo gek is gemaakt dat het als een kudde achter haar aanloopt, haar aanbidt, en haar zelfs psychisch nodig heeft. Een kudde met een collectieve afwijking. Niet Claus, maar Beatrix zou psychische hulp kunnen gebruiken. Het is een vorm van oplichterij. Ik las toevallig dat

het aantal psychisch ongeschikten de komende twintig jaar zal toenemen van 185.000 naar 320.000.

Peter arriveerde tegen etenstijd op Amerbos. Ik had als vroeger een visje klaargemaakt. Later kwamen we op het heikele onderwerp van zijn poen via de sociale dienst. We kregen er vrijwel meteen heibel over, wat me altijd zeer aangrijpt, met herinneringen aan De Horst. Hij ging video's kijken bij Hans Lonis.

Ik heb notaris Maarten Meijer geschreven of de schuld bij hem voor mijn testament van 1.449 gulden zou kunnen worden weggestreept tegen de boekenkast die ik jaren geleden aan zijn vader schonk.108 Ik ben dan even van die druk af, maar zal later ook dat bedrag gewoon aan hem betalen.

Na enige aarzeling heb ik Hofland toch een briefkaartje gezonden, dat ik in de uitzending van de vpro had gehoord dat hij zich zonder bondgenoten beschouwde. ‘Natuurlijk heb je die niet met je laffe en ontrouwe karakter.’109

8 juni 1990

In Zuid-Afrika is de noodtoestand opgeheven, met uitzondering van KwaZulu-Natal, waar Zoeloes en het anc flink tekeergaan tegen elkaar. Zoeloes hebben geen zin zich door het anc de wet te laten voorschrijven, waarbij meespeelt dat Mandela een Xhosa is.110

Philip van Niekerk is voor de Volkskrant in onze wijk Hillbrow gaan kijken. Hij noemt de wijk een achterbuurt, ontaard in criminaliteit als gevolg van het spontane experiment om van de voorheen blanke artiestenwijk een multicultureel experiment te maken. Hillbrow is nu ‘een groot sociaal probleem geworden’ op de stoep van de grootste en meest dynamische stad van Zuid-Afrika. De eerste necklace murder heeft in Hillbrow reeds plaats gehad, precies als in zwarte townships in heel Zuid-Afrika.

Hugh Sidey schreef een niemendalletje in Time over het diner ter ere van de Gorbatsjovs op het Witte Huis. Maar op een andere pagina in het blad gaf Strobe Talbott nogmaals aan, wat ik vrees dat de Amerikaanse politiek is, of wordt, dat de Yankees hun kaarten op Boris Jeltsin zetten. Talbott wijst erop dat Jeltsin een reputatie heeft van ‘lightweight, demagogue, buffoon and windbag.’ Dat zei Volodja Molchanov me ook steeds, die

weigerde Jeltsin zelfs in zijn talkshow te hebben, terwijl diens medewerkers erom vroegen. Ook in Washington werd Jeltsin meer als een weinig serieuze grappenmaker gezien, maar ‘the tables are turned.’ Misschien moeten ze de man wel serieus nemen nu hij president van de Russische federatie is geworden. Aan de toon zou je zeggen dat Talbott Jeltsin vast serieus neemt.111

Intussen heeft het Amerikaanse ministerie van Handel de levering van vezelkabel door US West Inc. aan de ussr weer eens verboden. Volgens Washington zou de verkoop van vezelkabel de veiligheid van de vs in gevaar brengen. Gewoon weer de zoveelste smerige leugen. In het Huis van Afgevaardigden werd met 390 tegen 24 stemmen de verkoop naar Moskou ter waarde van 500 miljoen dollar verboden.112 Het illustreert slechts hoe buitengewoon onrealistisch congresleden zijn geïnformeerd over de huidige internationale betrekkingen.

Sinds de industrielanden in 1950 op aandringen van Washington besloten geen strategische goederen naar de ussr en Oost-Europa te leveren, is er via cocom in Parijs streng toezicht gehouden op het naleven van dit blokkadebesluit ten koste van socialistische landen. Washington en haar meelopers wilden alles in het werk stellen om de economie van de Sovjet Unie geen steun of voordelen uit het Westen te geven. Op initiatief van Frankrijk, West-Duitsland en ook Den Haag - want Ruud Lubbers begrijpt hoe die zaak in elkaar zit - zijn de beperkingen op de levering van hightech produkten naar Moskou nu versoepeld. Tussen 1971 en 1981 was de meest intense periode dat ik me met de ussr bezig heb gehouden. Ook door mijn vriendschap met Jermen Gvishiani, die verantwoordelijk was voor het tekenen van buitenlandse contracten, en de jarenlange persoonlijke gesprekken met hem, wist ik al in een vroeg stadium welk spel er vanuit Washington werd gespeeld om de ussr zoveel mogelijk te benadelen, opdat het marxisme-leninisme als het enigszins kon, zou mislukken door een stille blokkade van technische en wetenschappelijk kennis van elders. Dit hield het Kremlin niet tegen lange tijd ver voor te liggen op het Westen bij het ontdekken van het universum. Hierdoor werd op andere gebieden achterstand opgelopen, bijvoorbeeld in de sector vezelkabels, die in de ussr nodig zijn om de verbindingen tussen Siberië en Rusland te moderniseren en verbeteren. Eduard liet een bos bloemen bezorgen voor mijn komende verjaardag. Wanneer Amerbos wordt verkocht, woont Peter

niet langer in Amsterdam, want het huis staat om praktische redenen op zijn naam, als wordt het door hem bewoond (al ben ik de eigenaar). Ik ben altijd ingeschreven gebleven in Kew Gardens, New York in hetzelfde huis waar ik sedert 1958 - eerst nog met Frieda Westerman en daarna alleen - heb gewoond. Vervelende complicaties, want als Peter in Amsterdam geen vast adres heeft, hoe kan hij dan nog zijn bijstandsuitkering toucheren? In de bus naar Centraal Station om naar zijn moeder terug te gaan, gaf hij me een kaart met zijn verjaarswens.

9 juni 1990

Wim Hazeu had ook aan Jan Cremer een kaart gezonden om in te tekenen op mijn Memoires. Jan schreef er op: ‘Geen enkele belangstelling,’ en stuurde de enveloppe naar Hazeu terug. Dat is blijkbaar zijn reactie op mijn kaartje uit Madrid, dat ik zijn 50ste verjaardagsfeest een phony bende had gevonden, en om die reden weer was weggegaan. Wie weet is dit het einde van een vriendschap van bijna dertig jaar. Het werd tijd. De breuk hing eigenlijk al lang in de lucht. Wim zegt in zijn brief geschokt te zijn dat er nog geen enkele bestelling op de uitgezonden kaarten is binnengekomen.113

Den Hertog dringt weer eens aan op betaling van 50 gulden per maand, omdat de Staat het proces Claus won (aan de hand van bedrog en leugens). Pieker er niet over.114 Mijn claim op Buitenlandse Zaken over de koffer bij Stork, doet volgens hem niet ter zake. Het schijnt een soort privégenoegen van die man te zijn mij er mee te kunnen lastigvallen.

Wouter Kok bracht de Cuba-koffer, die na ons bezoek aan mevrouw Stork in zijn auto was gebleven, gevuld met gele rozen voor mijn verjaardag. He is a nice guy.

Jan Pronk heeft weer eens iets bedacht.115 Hij organiseert in Maastricht namens de regering en de Wereldbank van 2 tot 4 juli een Afrikaconferentie. Het zal gaan over de verbetering van de hulp aan Afrika. Vijftig Afrikaanse en twintig donorlanden (waaronder de ussr en Oost-Europa) moeten met de Wereldbank de assistentie aan het zwarte continent uitgerekend in Maastricht op elkaar afstemmen. Pronk produceerde een inleidende nota met zes hoofdthema's waarvan zelfs Wio Joustra schrijft dat de Afrikaanse schuldenproblematiek op het waslijstje van Pronk gewoon ontbreekt. ‘Hij steekt zijn politieke nek

uit in een schier hopeloze situatie.’ Zelfs Beatrix wordt ervoor van stal gehaald. pronk wil de afrikaanse nachtmerrie verjagen is de kop boven het artikel van Joustra. Pronk is geschrokken van een rapport van de Wereldbank uit 1989, SubSahara Afrika, Van crisis naar duurzame groei. Hij wil een Armageddon voor Afrika helpen voorkomen. Ik herinner me hoe Pronk begin jaren zeventig opdook in Algiers bij een Club van Rome-vergadering en een uitstekende rede hield, waar we toen ook contact over hadden. Maar voordat hij aan oordeelvorming inzake Afrika gaat doen, had hij er een aantal jaren als ambassadeur moeten gaan zitten, zoals ik nu in Zuid-Afrika al vier jaar doe als journalistieke ambassadeur, om te proberen te doorgronden wat de zwarte Afrikaan op dit moment ‘waard’ is als wereldburger, als onlosmakelijk verbonden aan de vijf miljard andere wezens die op aarde rondwandelen.

Binnen het voormalige Nederlands-Indië lieten wij, imperialisten en kolonialisten, de Papoea's ook aan hun lot over omdat zij zich nog in het peniskokerstadium bevonden. Eenmaal in de republiek Indonesië opgenomen, streken multinationals in Papoealand neer om de aanwezige grondstoffen uit de bodem te halen, terwijl de werkelijke eigenaars van die rijkdommen in Jajapura het nakijken hadden. Het spul wordt verdeeld door de bonzen in Djakarta en New York, opdat de aandeelhouders, die het leegroven financieren, zich een appartement in Miami of Zuid-Frankrijk kunnen veroorloven. Pas wanneer de breinen van de Papoea's zover zullen zijn opgekrikt dat zij zelf hun grondstoffen kunnen optakelen en verkopen, zullen ze Japanse en Westerse multinationals verjagen en de cheques op hun eigen bankrekeningen bijschrijven. Zoiets dergelijks is in Zuid-Afrika en heel Afrika momenteel op alle niveaus aan de gang. Voor 2050 zal Afrika hoe dan ook nog niet in staat zijn haar eigen ‘boekhouding’ te beheren. Wat Pronk en zijn maten of de Wereldbank in Maastricht ook kakelen of besluiten met veel goede, brave voornemens van broederschap tussen blank en zwart, het is wachten tot een nieuwe generatie mensen in Afrika op de markt beschikbaar komt om de zaken over te nemen. Het huidige probleem in Zuid-Afrika, is dat ‘de wereld’ Pretoria dwingt de lokale Papoea's een natie in handen te geven, die door voornamelijk blanken en Westerse multinationals tot ongekende economische ontwikkeling in het Afrikaanse continent is gebracht. Door te interveniëren in Pretoria breekt ‘de wereld’ dus af wat mede in het belang van de zwarte meerderheid is opgebouwd, want die meerderheid is niet in staat Zuid-Afrika over te nemen zonder er een onherstelbare puinhoop van te maken.

Iets dergelijks gebeurt in Roemenië, zij het op een ander niveau. In alle Oost-Europese landen voltrok zich de overgang van ‘bondgenoot’ van de ussr naar een tussenfase, alvorens op min of meer acceptabele wijze marionet van de eeg en de kapitalistische wereld te kunnen worden. Alleen in Roemenië heeft er een prehistorische bijltjesdag plaatsgehad, waarbij president en mevrouw Ceauşescu zonder enige vorm van proces als losgebroken communistisch wild werden neergepaft, terwijl de hetze nog volop aan de gang is tegen alles wat Ceauşescu heet of ermee verbonden is. De Roemenen zijn een variant op de Papoea's binnen het Sovjetblok, zoals ik vrijwel onmiddellijk constateerde toen ik er voor een bezoek werd uitgenodigd en besloot na twee dagen ‘het pand’ in protest te verlaten, zoals in de Memoires beschreven.116



illustratie

Wio Joustra wijdt in de Volkskrant een pagina aan een andere zaak waar Pronk de scepter over zwaait, als voorzitter van de beruchte iggi-Club, welke de fascistische generaals in Djakarta maar blijft financieren. Volgende week beslissen in Den Haag de rijke landen weer eens hoeveel er het komende jaar in de zakken van de Suharto-kliek van generaals en de met Westerse multinationals ten koste van Indonesië collaborerende zakenlieden zal worden gepompt. Pronk was na zeventien jaar afgelopen april voor het eerst terug in Djakarta en keek zijn ogen uit, of liever vergaapte zich aan de ‘fantastische vooruitgang’ van Djakarta onder Suharto. Joustra: ‘De ontwikkeling van Djakarta tot een moderne hoofdstad in het snelste economische groeigebied ter wereld, Oost-Azië, walst als het ware over de armere stadsbevolking heen. Die snelle ontwikkeling van Djakarta brengt een groeiende discrepantie met zich mee tussen een stijgende levensstandaard en een dalende levenskwaliteit.

Djakarta heeft nu negen miljoen en zal in het jaar 2.000 zelfs twaalf miljoen inwoners tellen. Groeien tot de dood erop volgt,’ aldus Joustra over Indonesië anno 1990.117

Met Jan Foudraine de laatste pagina's van ons manuscript doorgenomen. Hij zei in een gesprekje na afloop dat ik opmerkingen kon maken waarvan hij soms door de grond ging. Peter zegt meer dan eens hetzelfde. Eigenlijk dacht ik voor het eerst: that might be true. Zou ik die karaktertrek van mijn grootmoeder hebben meegekregen, want keihard zeggen waar het op staat, is een familietrekje. Meestal zijn ze ook waar, zoals de kaart aan Hofland die terugkwam. Of het befaamde kaartje aan Jan Cremer, dat hij zich met zijn feest voor zijn vijftigste verjaardag in mijn ogen belachelijk had gemaakt. Dat je na een halve eeuw geleefd te hebben nog niet weet wat enige waarde heeft en wat niet.

21:00 uur

Het is stil op Amerbos aan de vooravond van mijn 65ste verjaardag. Peter is bij zijn moeder in Tilburg. Eduard is met de klm in Ottawa. Ik had me voorgenomen wel iets te doen voor de dag van morgen maar ‘iedereen’ (zegge en schrijven de twee waarmee ik samen had willen zijn, desnoods met één) is elders.

De brief die ik aan mijn Yale-vriend en hartchirurg Erling Christophersen in het ziekenhuis in Oslo schreef, kwam onbestelbaar terug. Ik moet er niet aan denken dat hij niet meer zou leven.

Eigenlijk wil ik morgen naar het graf van mijn ouders in Bilthoven gaan, maar ik denk dat ik gewoon thuisblijf. Liever alleen dan in gezelschap zonder werkelijke betekenis.

10 juni 1990

Toch wel een mijlpaal. Hoe zou het met broer Theo zijn? Symbolisch: de dag begon met een lekke band in de polders. Wim Klinkenberg denkt dat Michail Gorbatsjov het haalt. Dat wil zeggen, naar zijn mening zal de ussr veranderen, maar Gorbatsjov en Jeltsin kunnen niet buiten elkaar. Er zal een aangepaste Russische federatie binnen de ussr komen. Hij had het bezoek van Gorbatsjov in Washington op cnn gevolgd en de reacties van senatoren gezien. ‘Die kunnen natuurlijk wel luisteren,’ aldus Wim. Hij denkt ook dat De Klerk het zal halen. Wim is een onverbeterlijke optimist. Ik hoop voor allebei dat

ze in hun hervormingen zullen slagen, maar ik ben er minder zeker van dan Wim.

Was vanmiddag vrij lang in Thermos en masturbeerde, mezelf een verjaardagscadeautje gevende. Het komt trouwens weinig voor dat ik de zaak zelf oplos. Misschien wel symbolisch all around.

In de bus kreeg een oude man een hartaanval. Alles stond stil. De politie kwam. Daarna een ambulance. De twee ziekenbroeders sprongen even ruw met hem om als ik vorige week een boer de lammeren in een vrachtauto zag wurmen op weg naar hun executie in Purmerend. Ik was er diep geschokt van. De broeders hanteerden hem alsof hij al een kadaver was. Ze projecteren niet hun eigen vader, of misschien zichzelf op een dag. Ze zijn geïmmuniseerd en doen maar raak, als robots.

Heb nog wat naar mensen gekeken op Centraal Station op weg naar huis. Soms zie je een jongen die je over zijn bol zou willen strijken omdat je gewoon kan zien dat hij het nodig heeft. Soms zie je guys buitengewoon geschikt om mee te rotzooien. Maar de meeste mensen, zoals vanmiddag, zijn gewoon in de pas lopende nummers, oninteressant, de gaande en komende man. Bijna niemand straalt meer iets bijzonders uit, zoals vroeger. De hordes in Thermos die elkaar met hongerige ogen aankijken of nalopen, zeggen me totaal niets.

Peter nam vandaag afscheid van zijn broers en zussen, want hij gaat over enkele dagen vertrekken naar Brussel voor de vlucht terug naar Johannesburg.

11 juni 1990

Gisteravond luisterde ik naar Puccini's Madame Butterfly wat me zeer ontroerde. Ik dacht aan het lot van broer Theo, en Peter en Eduard, of hoe je de pijn die verstrengelt is met het leven, ook voor anderen zou kunnen helpen verzachten.

Bezocht advocaat Boukema, want ik begin me af te vragen of het niet beter zou zijn me failliet te laten verklaren. Dan ben ik van al het gelazer af. Hij raadde dit met klem af. ‘U zou zelfs kunnen worden gegijzeld, terwijl uw vijanden uw schulden zouden kunnen opkopen. Wat u zou moeten ontdekken, is welke rekening Desi Bouterse in Zwitserland heeft en deze laten blokkeren. Dan hebt u uw 100.000 gulden.’ Hij gaf tevens aan dat de amro - indien de bank zou willen helpen - mijn claim op Suriname zou kunnen overnemen. Maar dat doen ze niet. Ik heb opnieuw commandant Chas Mijnals over de zaak geschreven. Wanneer je dan ziet dat de avro Wibo van de Linde even een gouden handdruk van een miljoen betaalde,

om na slechts enkele jaren weer van hem af te komen,118 dan zie je maar weer: hoe groter schurk, des te meer gouden handdrukken. Mede onder Wibo's verantwoordelijkheid verscheen immers in De Telegraaf en Time het beruchte artikel waarin gesteld werd dat ik met de kgb bezig was Juliana af te zetten.



illustratie
Zelfportret Van Eeden.


Jan Fontijn, Neerlandicus, promoveerde bij de Nijmeegse hoogleraar Kees Fens - daar noem je er ook een - op het eerste deel van een biografie over Frederik van Eeden (1860-1932). ‘Was Van Eeden een wereldverbeteraar of een zot? Waarom moest hij zo nodig de heilige spelen en waarom moest hij zo ethisch overkomen?’119

Volgens nrc Handelsblad laat de dissertatie zich lezen als een psychologische roman over de beroemde auteur van De kleine Johannes, die tevens een internationaal vermaard psychiater was en stichter van de kolonie Walden, het bekendste utopische experiment van Nederland. De vrouw van Fontijn, Charlotte Mutsaers tekende de omslag van het boek, een portret van een gespleten Van Eeden. ‘Er loopt een streepje door hem heen, niet zo'n klein streepje trouwens.’ Hemeltje, als er toch zo over je gesproken wordt, een halve eeuw na je dood al. Fontijn had bij het schrijven van zijn verhaal ‘karrenvrachten’ gegevens aan dagboeken, dromenboeken en brieven ter beschikking. Van Eeden zou een extreem ontwikkelt superego hebben gehad, wat neerkwam op een enorm streng geweten. Vanuit dat geweten en het zoeken naar middelen om aan dat geweten te ontsnappen (waarom?) is veel te verklaren. Bijvoorbeeld: zijn grote behoefte aan eerlijkheid die zo overheersend was, dat het tot oneerlijkheid leidde. Zou dat te verklaren zijn omdat hij zichzelf betrapte op fouten die hij niet wilde erkennen? Kijk, dat begrijp ik niet. Zonder te zeggen dat ik er behagen in schep om te onderstrepen dat ik ergens naast heb gezeten, vind ik het eerder prettig en verhoogt het mijn gevoel erin te slagen om eerlijk te zijn, om ook blunders eenvoudigweg te vermelden, ook in deze Memoires. Er is voor eerlijk zijn een scala aan redenen, waar misschien geloof in jezelf en respect voor jezelf wel bovenaan zullen staan.

Ook het gevecht om seksualiteit, het gevecht om het animale in zichzelf, moest worden overwonnen. Van Eeden had jarenlang een platonische verhouding met een patiënte, een getrouwde vrouw. Laten we hopen dat hij daarnaast het animale verder uitleefde om de ‘leidingen’ open te houden. Ik ken dit gevecht, in de jaren vijftig in een spagaat tussen Bertie Hilverdink, ik noem hem maar de Javaanse danser, en Inez, de vrijwel ideale vriendin. Frederik van Eeden schreef in een brief aan Lodewijk van Deyssel, die hij uiteindelijk, maar niet zou verzenden, dat geslachtsdelen vies waren en dat vrouwen geen seksualiteit hebben. Dit is inderdaad vreemd.

Maar om de man van de De kleine Johannes zo op de omslag te zetten (door de breinen van Jan Fontijn en Charlotte Mutsaers) omdat er een dikke streep door zou lopen, zegt meer over Fontijn en Mutsaers dan over Van Eeden. Ik zou het niet in mijn hoofd halen zo over hem te oordelen, ook al was naar mijn mening Van de koele meren des doods onleesbaar, al dacht Peter daar anders over. Ik las De kleine Johannes in de zomer van 1947. Voor mij was het een meesterwerkje. Ik plakte toen een pagina met potlood geschreven vóór in het boek.



illustratie



illustratie

Elsbeth Etty verbaasde zich trouwens over Van Eedens idee dat geslachtsdelen ‘vies’ zouden zijn, ook omdat hij van huis uit huisarts was. Ik denk dat de schrijver bedoelde dat hij geslachtsdelen van liefdesobjecten, met wie hij al op een platonische golflengte was beland als ‘vies’ beschouwde. Want dat is dus inderdaad ook mijn reactie steeds geweest bij Peter en later ook bij Eduard, dat wanneer de aantrekkingskracht het animale stadium verlaat en wat Rollo May in 1969 in Love and Will omschreef als philia (friendship, brotherly love) en agape or caritas (love devoted to the welfare of the other), dat je dan inderdaad het aanraken van het geslachtsorgaan van de ander als een vorm van heiligschennis (in de woorden van Van Eeden als vies) ervaart. Maar ook al ontwikkelde ik die nobele gevoelens voor zowel Peter, na een zetje door zijn afwijzingen in één jaar, en met Eduard na bijna acht jaar, dat deed jegens anderen de seks, of wat Rollo May noemde lust and libido, allerminst stil staan. Dus waar Van Eeden de indruk wekt seksualiteit geleidelijk aan te hebben afgewezen als gevolg van platonische verliefdheden, hebben die ‘bevliegingen’ mij wel enige tijd doen stoppen om met andere in de koffer te duiken, omdat me het in die gemoedsstemming inderdaad ‘vies’ leek en omdat ik niet ontrouw wilde zijn jegens het liefdesobject. Maar wanneer het probleem was weggewerkt, ging de frische fröhliche Liebeskrieg des Lebens - die je beter kan bestempelen als zoeken naar gratificatie van lust en libido - normaal verder. Tegelijkertijd stegen de platonische gevoelens voor Peter tot ongekende hoogten.

12 juni 1990

Peter kwam. We hebben gisteravond een aantal uur rustig overlegd hoe we allerlei problemen, ook die van hem, zouden kunnen oplossen. Hij vertrekt zaterdag vanuit Brussel en zijn broer Jan zal hem wegbrengen. Gezien de hoge leeftijd van zijn moeder, vreest hij dat ieder vertrek nu de laatste keer zou kunnen zijn dat zij elkaar zien en meemaken. Ik bestudeerde zijn gezichtsuitdrukking toen hij dit zei. Die ging me door merg en been.

Ben tegen Kees Berkhouwer (vvd) aangelopen, die meteen voorstelde bij Hoppe - een plek die ik vervloek - een borrel te gaan drinken. Toch meegegaan. Ik nam Spa. Kees woont in Heiloo, zag er bruin gebrand uit en droeg zijn commandeurskruis. ‘Ik kwam in 1956 in de Kamer toen we van 100 op 150 leden kwamen. De vvd steeg van 14 naar 36.’ Hij leek niet enthousiast over Frits Bolkestein, de nieuwe vvd-leider: ‘Hij heeft hersens, maar geen talent om vrienden te maken.’

Nelson Mandela sprak in Bonn met Wim Kok, die als minister van Financiën aldaar zijn opwachting ging maken omdat Lubbers en Van den Broek niet de kans waar hebben genomen hem in Den Haag te ontvangen op deze reis, zoals ze ook met De Klerk de boot misten. Mandela zelf zag Kok blijkbaar voor Hans van den Broek aan.120

Het is interessant dat Michail Gorbatsjov zijn naaste medewerker Jevgeni Primakov naar het parlement stuurde, om namens hem een brief voor te lezen dat de president niets te maken heeft gehad met het niet doorgaan van een televisie-interview met Boris Jeltsin. Hij vroeg om een onderzoek naar wie deze provocatie zou kunnen hebben georganiseerd. Volgens Primakov probeerde men opzettelijk een wig te drijven tussen Gorbatsjov en Jeltsin.121

Alexei Izyumov, econoom aan de Academie van Wetenschappen van de ussr publiceert in Newsweek een analyse dat Gorbatsjov beter het voorbeeld van generaal Wojciech Jaruzelski van Polen kan volgen en oplazeren uit het Kremlin. Met de ontwikkelingen in Moskou van de afgelopen jaren in het achterhoofd, is een dergelijk ‘advies’ in een Amerikaans weekblad niet mis. Waar Izyumov vooral op wijst, is het verlies van invloed van de cpsu. Bij vrije verkiezingen zouden de communisten misschien nog maar 30 procent van de stemmen halen. De verkiezing van Boris Jeltsin betekende voor de oppositie tegen het regime van Gorbatsjov ‘a shot in the arm of the opposition.’ Gorbatsjovs machtsbasis komt voort uit andere tijden, voor het hervormingsproces begon en de ussr zich officieel op het pad naar een meerpartijendemocratie begaf. Deze dualiteit zal moeten verdwijnen.122

13 juni 1990

Hans van den Broek schreef weer eens onzin aan de Kamer. De regering handhaaft de sancties ‘tot de apartheid in Zuid-Afrika volledig is afgeschaft.’ Dan kan Hans nog een halve eeuw of meer wachten. De man in Den Haag vindt de hervormingen van De Klerk ‘bemoedigend en hoopgevend, maar ze betekenen nog niet de volledige afschaffing van de apartheid.’ Van den Broek beseft niet dat hij in de ruimte zwetst, afgezien van het feit dat men in Pretoria eigenlijk geen notitie meer neemt van meningen uit Holland.123

Intussen heeft het geslijm van Wim Kok bij Mandela in Bonn zogenaamd vruchten afgeworpen. De anc-leider zal achteraf toch naar Den Haag komen en een nachtje op het Catshuis logeren. Dus hij komt eerder dan De Klerk, waar vooral de achterban van Kok, met Sonja Barend en Conny Braam (Sietse Bosgra niet te vergeten), uitzonderlijk trots op zal zijn. Ook Peter concludeerde op dit bericht meteen: ‘Mandela wel, De Klerk niet.’ Hij fietste gisteravond nog in de polders voorbij Zunderdorp en zei wat weemoedig het gevoel te hebben hier nooit meer terug te zullen komen. We hebben 22 jaar van Amerbos genoten.

Peter ging vroeg naar Tilburg terug, want hij wilde thuis zijn voor zijn moeder ging slapen.

14 juni 1990

In Boekarest is door het leger met scherp op demonstranten geschoten. President Ion Iliescu noemde de opstand ‘georganiseerd’. Waarom zou je van de opvolgers van de Ceauşescu's meer beschaving en verstand verwachten? Roemenië is als land onderontwikkeld en nog half ‘wild’.124

Nelson Mandela heeft het parlement in Straatsburg bezworen de sancties tegen Pretoria niet op te heffen, want dit zou een ramp voor het anc betekenen. Dat mag waar zijn, maar ik dacht dat Mandela zich voornam president van alle mensen in zijn land te worden. Dan heeft hij nog veel te leren.125

De Volkskrant stelt het als ‘een coupje’ van Kok tegen Lubbers en Van den Broek voor dat Mandela alsnog een bliksembezoek aan Nederland zal brengen. Er zal een programma voor de man uit de grond worden gestampt. Mandela spreekt niet de Tweede Kamer toe, maar de partijraad van de PvdA. Leuke boel.126

De volgende ramp die wordt aangekondigd is dat de iggi-club van rijke landen onder voorzitterschap van Jan Pronk in Den Haag wederom heeft besloten het komende jaar 9,6 miljard dollar in het Suharto-regime te pompen, ruim 400 miljoen gulden meer dan vorig jaar. Mensenrechten waren volgens Pronk slechts in de marge aan bod gekomen. Wat wil je? Suharto leidt sinds 1965 een bloedig regime! Zolang die misdadiger daar zit, is aankaarten van mensenrechten inderdaad een absurditeit.127

Ik ontmoette met Tijmen Koelewijn onze partner Dennis Liv-

son in verband met de televisieplannen in Moskou. Dennis stak een uitvoerig verhaal af over wat hij de Nederlandse televisiemaffia noemde, waar Tijmen wel het nodige over wist, maar ondanks zijn lange loopbaan bij Veronica toch nog verbaasd over was. Ik herinner me voornamelijk wat Carel Enkelaar hier vroeger over vertelde en wat ook niet mals was, maar Dennis weet - en vertelt - nog veel en veel meer. Ik ben toch eigenlijk buitengewoon naïef, want ik beluister dergelijke exposés in opperste verbazing. Onze oude vriend Herselman, vroeger de financiële man bij de nos waar ik dikwijls centjes ben gaan halen en die overstapte naar Veronica, kreeg vorige week van Rob Out tien minuten om zijn bureau leeg te maken en op te krassen. Het schijnt dat Rob Out via een stichting in het Hilversumse de meest smerige praktijken hanteert om aan geld te komen. Dan te bedenken dat Veronica de populairste omroep is. Zalig zijn de onwetenden van geest.

‘Maar wat dacht je van Marcel van Dam en zijn Stichting Heuvellaan,’ vroeg Dennis, die over Van Dam letterlijk alles weet van toen ze nog vrienden waren. Ik hoorde in korte tijd zoveel ellende over de televisiewereld dat ik natuurlijk de vraag stelde waarom niemand de zaak in de publiciteit bracht. Dennis en Tijmen antwoordden: ‘Het zou worden ontkend en de zaak zou als een nachtkaars uitgaan.’ De Nieuwe Revu had eens een poging ondernomen, maar slaagde niet. Andere media, zoals Elsevier, pikken van de corruptie rustig een graantje mee en niemand doet zijn mond open.128

Dennis Livson: ‘Holland is littered by media crooks and the law protects them. If you get 150.000 signatures you can start an omroep for homosexuals. The entire media establishment is controlled by a handful of people.’ Voeg je daarbij de bvd, Buitenlandse Zaken en de befaamde Haagse rode knop, dan ben je rond.

Bij thuiskomst wachtte Jan Foudraine al weer voor de deur van Amerbos. Ik had zijn besliste overtuiging dat ‘the mind could be switched off’ en dat dus ‘de blokkade’ kon worden opgeheven, terug in ons boek geplaatst, waar hij tegen was. Begrijpelijk, want het is onzin. Maar het was tegelijkertijd oneerlijk om het weg te laten, want in onze gesprekken kwam dit punt telkens terug. Maar de vragen die ik hem stelde na mijn bezoek aan Delgado in Madrid hadden hem tot ander inzicht gebracht. Later zei hij zelfs dat hij een denkfout had gemaakt. Hij zei nu in zeven boeken reeds geschreven te hebben dat de mind niet

uitgezet kon worden. ‘Waarom heb je het dan steeds in onze gesprekken herhaald en benadrukt,’ vroeg ik.

‘Ik heb me vergist en ik begrijp zelf niet waarom,’ zei hij nu. Ik vond hem oneerlijk, want hij zat te draaien. Ik bleef erop staan dat de oorspronkelijke gedachte, inbegrepen zijn inmiddels ontdekte fout, gehandhaafd moest worden. ‘Afzwakken oké, maar het moet blijven zoals het tijdens ons gesprek was. Straks heb je je elders ook vergist en kunnen we aan het veranderen blijven.’

Hierop werd Foudraine werkelijk razend. Hij beschuldigde me ervan dat ik ons boek alsnog opzettelijk wilde torpederen, waar geen sprake van is. Ik betwijfelde zijn integriteit, dat kon hij niet laten passeren. Ja, wel enigszins, maar dat stond los van ons manuscript. ‘Bel jij Lakeman of ik,’ riep hij woedend, doelend op het afzeggen van het boek. Het was een vreselijk incident tussen ons. Ik herinnerde me dat wanneer Soesterberg in de oorlog werd gebombardeerd, mam op De Horst het kalmst was van iedereen en ik denk dit van haar te hebben meegekregen. Bij een dergelijk incident bewaar ik mijn koelbloedigheid. Hij benadrukte duizenden guldens te hebben uitgegeven om alle opnames te laten uittypen. ‘Dan maar geen boek, maar ik vind het onbehoorlijk wat je doet, na alle tijd die ik ervoor beschikbaar stelde,’ aldus Jan Foudraine. Ze doen altijd alsof mijn tijd een heel andere zaak is.

Nadat hij gekalmeerd was, vroeg ik hoe we ons boek alsnog konden redden. Wat ik eigenlijk griezelig vond, waren zijn pogingen om uit veranderde gedachten, zoals hij het noemde, achteraf iets fundamenteel anders te fabriceren dan wat hij oorspronkelijk had gezegd. Dat vond ik niet te pruimen. We namen afscheid met een handdruk bij de deur, maar onze relatie liep een flinke deuk op.

In Roemenië zijn mijnwerkers tegen studenten in de weer gekomen: no-brains tegen brains.

15 juni 1990

Marshall McLuhans Global Village wordt met cnn en vijf satellieten gerealiseerd. Op dit moment wordt cnn in 54 miljoen Amerikaanse huishoudens ontvangen, zeven



illustratie

miljoen overzee en in 91 landen kan men cnn volgen. Hoe zal deze situatie in het jaar 2000 zijn?129

Peter en ik liepen een paar dagen geleden in Thermos tegen Alfred Vierling aan. Ik gaf hem een hand en we liepen door. Ben ik te onaardig geweest? Er zijn steeds meer mensen, Henk Hofland, Leonard Freed, Jan Cremer, Wicher van Swinderen, Han André de la Porte, Erik van der Leeden en Ronald Gase, die me eigenlijk niet meer interesseren, of van wie het me koud laat of ik ze verder nog zal ontmoeten. Hoe komt dit eigenlijk? De meeste mensen worden meegezogen in de rat race en je herkent ze op een gegeven moment niet meer. Ik heb me met man en macht, ten koste van enorme materiële offers, zoveel mogelijk aan ‘vervuiling’ vanuit de samenleving proberen te onttrekken. Ik voel me tenminste nog grotendeels intact.

Trein naar Baarn

Verlucht met de meest afschrikwekkende en onthutsende kleurenfoto's publiceert Time een verhaal over kindsoldaten. Er wordt geschreven over Afghanistan, Noord-Ierland, Birma, maar ook Los Angeles, waar ongeveer 500 groepen jongeren opereren met 80.000 bendeleden van 11 tot 17 jaar. De Bloods en de Crips zijn de twee grootste bendes, die overwegend uit zwarte kinderen bestaan.

In 1988 werden in Los Angeles 462 personen gedood als gevolg van bende-oorlogen.130

Ik had een uitstekend en vrij ontspannen gesprek met Wim Hazeu. Ben blij toch maar te zijn gegaan. Het werk aan de publicatie van deel zes staat nu toch stop. Er kwamen slechts vijf intekeningen binnen: van Kaat Verrips, Theo Cranendonk, Dennis Livson, Jan Foudraine en nog iemand. Alleen al het maken van de kaarten en het verzenden van de oproep om in te tekenen op de serie had hem duizend gulden gekost. Ik heb hem dus maar niet gehouden aan zijn eerdere brieven dat deel zes dit jaar zeker zou verschijnen. Adriaan van Dis had hem gebeld. Adriaan had gezegd bezorgd te zijn dat ik zou hebben rondgebazuind dat hij me weer in zijn show zou nemen, op voorwaarde dat ik een gesprek met F.W. de Klerk zou regelen. Wim antwoordde dat ik me niet met dergelijke spelletjes bezighield. ‘Van Dis is jou goed gezind,’ aldus Wim. Hij zou gezegd hebben: ‘We hebben toch al zo weinig eigenzinnige mensen in Nederland.’ Ik merk er weinig van.

Wim gaf me een serie video's mee over kloosters in de Lage

Landen, die ik mag verkopen aan de Zuid-Afrikaanse televisie.131 Hazeu wilde best een boek uitgeven in coproductie met Rienk Kamer.

Het is iedere dag dat ik hier ben afschuwelijk weer.

Ik belde Sotheby's en hoorde tot mijn afschuw dat de locomotief van mijn overgrootvader Alexander Oltmans voor 6.500 gulden was geveild. Die Patrick van Maris van Dijk is dus nu al betrokken bij monkey business. Ik heb onmiddellijk de managing director van Sotheby's een aangetekende brief geschreven. Hoe is het mogelijk dat ik weer zo stom ben geweest me te laten naaien?

16 juni 1990

Trein

André Roelofs rapporteert vanuit Moskou over de naderende burgeroorlog die aan het uitbarsten is tussen communisten onderling.132 Dit is een buitengewoon ongeschikt moment, twee weken voor het 28ste cpsu partijcongres. Het eens machtige Politbureau is totaal verdeeld. De leden richten zich in circulaires tot het Centraal Comité en beschuldigen elkaar ervan de partij en het land naar de afgrond te voeren, waar ze inderdaad meer dan duidelijk mee bezig zijn.

Een belangrijk keerpunt is het akkoord van Gorbatsjov geweest om het wetsartikel te schrappen waardoor de cpsu de politieke alleenheerschappij over de Sovjet Unie opgaf. Daarna is het met de eenheid onder de communisten versneld bergafwaarts gegaan. ‘De invoering van politiek pluralisme,’ schrijft André Roelofs, ‘de overgang naar een markteconomie de de-collectivisatie in de landbouw, de conversie van de oorlogsindustrie, het loslaten van de strategische pariteit met de vs, de positieve houding tegenover de omwentelingen in Oost-Europa, de reorganisatie van het Warschaupact, het zoeken naar compromissen met het zelfstandigheidsstreven in de Baltische en een reeks andere republieken binnen de ussr, hebben de politieke chaos in het Politbureau - en het Kremlin in het algemeen - volledig gemaakt.’

In Boekarest zijn duizenden mijnwerkers met speciale treinen door president Iliescu en zijn Front voor Nationale Redding begonnen aan een terreur tegen ‘nietsnutten’ of ‘hooligans’. Er spelen zich de meest afschuwelijke wreedheden af, waarbij ‘zwarte gezichten’ de studenten en jongeren met lange haren de ziekenhuizen in knuppelen.133 Roemenië op zijn best. Ik

begrijp steeds beter waarom Coen Stork zich daar zo op zijn plaats voelde.

Peter zal zeer nerveus zijn over zijn vlucht naar Johannesburg. Eduard vertrekt voor een reis naar Dubai.

Ik heb twee uur met Rienk Kamer gesproken. We hadden een uitstekend contact, al liggen we als individuen mijlen uit elkaar en zijn we elkaars tegenpolen. Hij heeft als journalist voor ap en upi gewerkt. Hij verloor een zevenjarige zoon Robert op de Noordzee. Hij bouwt een dorp in Bangladesh met alles erop en eraan, ook ter herinnering aan zijn verloren zoontje. Zijn twee andere jongens zijn nu 24 en 25 jaar. Hun moeder is harpiste. De 24-jarige woont in Parijs, is gay en acteur. Ik zag een foto: aantrekkelijke jongen. Als eerste stap in onze samenwerking zou hij zijn financiële blad in Johannesburg willen uitbrengen. Prima plan. Op de deur van zijn flat zat een briefje dat hij in strandpaviljoen Welkom was.

17 juni 1990

Peter is nu bij Edwin. Hij zal veel verdriet hebben gehad zijn moeder in Tilburg te hebben moeten achterlaten. Eds bloemen zijn nog steeds mooi.

De polders zal ik in Hillbrow erg missen. De weilanden ruiken heerlijk in de vroege ochtend. En de beesten, er waren er zoveel, zoals drie jonge zwanen, mollig en op verkenning. De veulens blijven bij hun moeders. Zij hebben een beter leven dan de lammeren. Ze kosten ook meer denk ik.

Ik bereid me erop voor dat ik echt de laatste keer uit dit huis, met al die lieve herinneringen, ga vertrekken.

Amsterdam-Johannesburg

Marina van der Heijden, de vriendin van Wim Klinkenberg, kwam me uitzwaaien en zag kans me in de Business Class binnen te ritselen. Heerlijk.

Mandela en zijn notoire echtgenote Winnie, zijn in Nederland. Gisteravond zag ik op televisie de massabijeenkomst op het Leidseplein, nu een week het Mandelaplein, waarbij Ed van Thijn de man voorstelde aan het uitzinnig blije publiek met de woorden: ‘Hier is hij!’ alsof de Here zelf op aarde was neergedaald. Een dame kwam in beeld die bevestigde de man geweldig te hebben gevonden, al verstond zij geen Engels en wist zij niet wat hij had gezegd. Een buitenadem geraakte, beetje hysterisch geworden Surinaamse jongen kwam in beeld, die slechts meedeelde ‘hem’ te hebben gezien. Wim Koks eigen buitenland beleid om Mandela toch naar Den Haag te ha-

len, bracht de zwarte leider en diens vrouw dus ook op Huis ten Bosch, waarbij de koningin en Claus alleen bij de ingang waren te zien. Ik zal de koningin maar eens een rapport over het twijfelachtige gedrag van mevrouw Mandela toezenden.

Jan Foudraine heeft gisteren lang voor mijn huis gestaan en uiteindelijk een brief geschreven. Hij is kennelijk boven zijn theewater. Ik vind het een walgelijke brief. Ik reageer niet.134

Wim en Tilla Pretorius kwamen me op Schiphol uitgeleide doen, wat ik erg op prijs stelde. Zij zijn uiterst bezorgd dat De Klerk van het politieke toneel zal verdwijnen als gevolg van een zwenking naar rechts van de blanken in hun land. Wim zag dat een man ons zat te fotograferen en maakte me erop attent. ‘Interesseert me niets,’ zei ik, ‘als het moet, laat ik mijn broek ook nog zakken.’ Pretorius verwacht dat als De Klerk aftreedt de buitenwereld de sancties verder zal opvoeren, waar hij gelijk in heeft. ‘Eigenlijk is het nu belangrijker dat De Klerk met Andries Treurnicht spreekt, dan met Mandela.’

Gisteravond stond in nrc Handelsblad: ‘De Duitse overwinning van 1940 was een bijzonder goedkope. De slag om Frankrijk kostte de Duitsers slechts 150.000 man (27.000 doden, 110.000 gewonden en 18.000 vermisten).’ Ze merken dergelijk geklets niet meer. Altijd ronde cijfers, en dit waren ‘goedkope’ verliezen van levens. Robert Jay Lifton in New York noemt dit het effect van psychic numbing.135

De eerste boeken over het ‘duivelse rijk’ van Ceauşescu rollen al weer van de persen. De Ceauşescu's zijn op staatsbezoek in Londen geweest, en koningin Juliana en prins Bernhard legden een staatsbezoek bij hen af, maar nadat het echtpaar als opgejaagd wild is neergeknald, kunnen de verhalen over hun misdaden niet op. De Volkskrant meldde dat een van de meest prestigieuze uitgevers in Parijs, Flammarion, een boek op de markt heeft gebracht, Carnets secrets - Elena Ceauşescu.136 Het boek werd eerst gepresenteerd alsof het door concurrent Gallimard was uitgegeven, waarna een conflict ontstond en Flammarion 5.400 reeds gedrukte exemplaren moest vernietigen.137 Elena zelf is er intussen niet meer dus niemand weet of het boek niet uit de duim is gezogen.

Het is een lange, lange vlucht naar Zuid-Afrika.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums