Memoires 1990-B

[p. 84]

Johannesburg

18 juni 1990

Hillbrow

Peter kwam het eerst op me af in de aankomsthal van vliegveld Jan Smuts, daarna verscheen Edwin. Heerlijk om weer in mijn eigen gedoe op Circle Court 74 te zijn.

Er lag post van Penny Hedinah, mijn oude vriendin uit Djakarta; van Toon Twiss Quarles van Ufford en van Sylvia van Lennep uit Denemarken, de zus van mijn Nijenrode-vriend Frank.

Ik val weer meteen met mijn neus in de boter. Mandela is in de vs en spreekt verschillende groepen mensen toe tijdens diners, waar men graag 50.000 dollar voor neertelt om het anc te steunen. Weer andere maaltijden samen met de zwarte leider gaan weg voor duizend dollar per bordje. Het anc kondigde aan dat er in totaal 100 tot 200 miljoen dollar aan giften nodig was om de organisatie op de been te helpen in Zuid-Afrika.

The Citizen schrijft in een commentaar vanmorgen: ‘You would think that Mr. Mandela was some kind of godlike creature, a saint, a person who was imprisoned by brutal racists simply for his political views. He was, in fact, a revolutionary, a black nationalist, who plotted with others, including several whites, to overthrow the state.’ Ergens is het verbazingwekkend dat de hoofdredacteur van The Citizen in dit late uur niet kan inzien dat het anc nooit een andere keuze is gelaten dan gewapend verzet te voeren om als medeburgers in dit land erkend te worden. Met Sukarno gebeurde in Nederlands-Indië exact hetzelfde. Hij wilde met zijn pni ook erkenning, maar ging achter de tralies, en Hatta stuurde men met Sjahrir naar Nieuw-Guinea, out of all places. De Indonesiërs hadden het geluk dat Japan hen bevrijdde. Die meevaller hebben de zwarten in Zuid-Afrika niet. Had Japan in 1942 ook Zuid-Afrika bevrijd, dan zou dit land nu dezelfde bende zijn geweest als de rest van Afrika.

Moeletsi Mbeki, zoon van Govan Mbeki, de tweede man van Mandela, schreef in de Sowetan een volmaakt onzinverhaal.¹³⁸

138 Zie bijlage 29.

[p. 85]

Op papier en in theorie zou het ideaal zijn wanneer het anc met één pennenstreek het gehele industriële park van Zuid-Afrika, inbegrepen de daar opererende multinationals, en het systeem van financiële instellingen plus de banken zou kunnen nationaliseren en overnemen. De internationale zakenwereld zou Zuid-Afrika echter bovenaan de zwarte lijst plaatsen als een risicogebied waar je geen cent in moet investeren. Nationaliseren is in de ogen van Wall Street ordinair stelen. De titel had moeten zijn: ‘Nationalisation destroys blacks’.

In De Journalist van 7 mei 1990 lees ik dat Henk Hofland Officier van Oranje-Nassau is geworden. Wel, wel. De foto vind ik zeer herkenbaar, een beetje vertederend.

Vanavond bezorgde mijn grote vriend en beschermheer Hein de Villefort du Toit me de tweede schok van mijn nieuwe leven in Zuid-Afrika.¹³⁹

We spraken telefonisch twintig minuten. Hij deed meteen vreemd en zei diep geschokt te zijn geweest door mijn brief van 28 mei, die hij ontving nadat ik naar Amsterdam was afgereisd.¹⁴⁰ Ik had geen idee waar hij over sprak, want sedertdien had ik hem ook vanuit Nederland enkele andere brieven geschreven. Ik had hem uitgemaakt voor bedrieger, wat ik me nauwelijks kan voorstellen, al is het dikwijls zo dat wie de schoen pas hem aantrekt. Hij ontkende dat hij de gegevens over Rienk Kamer per fax aan Danie Fourie zou doorgeven en daarom had hij zich vrij gevoeld iets anders te doen en ze aan zijn neef Ed Hern te geven. Kennelijk een gedachte waar hij later op was gekomen, en gemakshalve was hij ‘vergeten’ wat hij met mij had afgesproken en nu ontkent hij het gewoon. ‘U schreef mij een brief mijnheer Oltmans,’ zei hij voluit, ‘en ik zal u antwoorden.’ Ik weiger me weer op de kast te laten jagen en emotioneel te reageren vanwege dit soort oneerlijk gedoe. Ik praatte als Brugman om uit te leggen hoe ik het zag en probeerde hem te overtuigen dat we het moesten laten rusten.

Ik telefoneerde meteen met zijn assistente, Karen Bateson en meldde wat er was gebeurd, ook omdat zij er zelf bij was geweest. Ook Karen herinnerde zich dat Du Toit afsprak een fax

139 De eerste schok was die van 30 april.

140 Zie bijlage 30.

[p. 86]

naar Fourie te sturen. Vertrouwelijk vertelde ze mij dat de generaal de laatste tijd zich nogal zorgen maakte over het functioneren van zijn geheugen, en daarom had hij onlangs ter controle in een ziekenhuis een hersenscan laten maken. Zij adviseerde om hier met het oog op de toekomst rekening mee te houden.

Mijn eerste reactie op dit incident was emotioneel. Ik beloofde mezelf mijn werkelijke gevoelens nooit meer tegenover iemand anders dan Peter en Eduard kenbaar te maken. The world is taming me after all, at least almost. Wat nu tussen Du Toit en mij is gebeurd, heeft niets meer met vriendschap te maken.

19 juni 1990

De Sowetan maakt in levensgrote letters op de voorpagina bekend dat er weer een aantal politiemannen door acties van zwarte guerrilla's zijn doodgeschoten. Anderen werden ernstig gewond. Vier doden in Soweto. Ook in andere townships zijn doden gevallen. Generaal Johan Swart heeft direct aangekondigd dat personen die politiemannen aanvallen, onmiddellijk zullen worden doodgeschoten. Hoe kan De Klerk in hemelsnaam met het anc over nieuwe verhoudingen onderhandelen, wanneer het gezag onder schot van de guerrilla's blijft liggen?

Wanneer ik de brief van 28 mei aan Du Toit nog eens overlees, constateer ik dat hij op 28 mei zelf helemaal niet ontkende dat we hadden afgesproken dat hij de vragen van Rienk Kamer naar Danie Fourie zou zenden. On second thought vond hij het kennelijk beter ze naar Ed Hern te sturen, wat oké zou zijn geweest, mits hij dit met mij had overlegd. Dat is de crux van deze controverse. Moet ik dit nu toevoegen in een aanvullend briefje? Dan zou hij helemaal in zijn hemd komen te staan.¹⁴¹

Ik speelde intensief piano om de problemen met Du Toit uit mijn systeem te krijgen. Wanneer dit het einde van onze samenwerking zou zijn, so be it. Hij zit fout. Wanneer hij weigert om dit in te zien, is er niets wat ik daaraan zou kunnen veran-

141 Ik heb hem aangetekend toch een nieuwe brief gestuurd.

[p. 87]

deren. Ik zal eerlijk blijven tot het bittere einde. Ik kan en wil geen zoete broodjes bakken, met niemand.

Ik besprak het incident met Peter. ‘Willem, ik weet na vier jaar dat je Afrikaners niet in hun gezicht kan zeggen wat je denkt. Ze kruipen in hun schulp en veranderen in vijanden. Wees er voorzichtig mee.’

Ik belde een half uur met Hendrik in Kaapstad. Met Theo's gezondheid is het wonderwel goed. Hij bouwde een nieuwe garage bij zijn huisje in Bonneville. Hij had een nieuwe auto gekocht ‘met als gevolg dat Nellie hierdoor was bijgedraaid’ (zei hij letterlijk).

Ik vertelde wat me met Du Toit was overkomen. ‘Hij heeft mij een paar maal over jou opgebeld. Je moet hem gewoon laten schieten. Hij heeft nu dit geflikt. Hij zal het weer doen. He outlived his usefullness.’ Ik verdedigde de generaal, maar realiseer me dat ik met de brokken zitten. ‘Ik woon hier 43 jaar Wim en heb eigenlijk geen enkele Afrikaner vriend gemaakt.’

Hij herhaalde hoe hij ook zakelijk op een cruciaal moment in zijn leven hier was verraden door een Afrikaner partner. Hij was van mening dat ik op het juiste moment was gekomen ‘net als vliegen op stront; journalisten weten altijd wanneer ze ergens moeten zijn.’ Toen ik protesteerde tegen het gebruik van het woord stront, zei hij: ‘Okay, let's call it honey bee.’ Hij hield het dus voor glad moontlik - op z'n Afrikaans - dat Du Toit in een vijand was veranderd. Ik geloof dit niet, en Peter ook niet.

Hylke Tromp, trouwe vriend, van het Polemologisch Instituut in Groningen zond een lijst van mogelijke geïnteresseerden om in te tekenen op mijn Memoires. Hylke is een optimist. Ik zie Jan Bank al intekenen...

Het wegvallen van de Berlijnse muur veroorzaakt in West-Duitsland veel onvrede en kritiek. Andrew Gumbel meldde in The Star vanuit Berlijn dat veel West-Duitsers er nu spijt van hebben dat de muur is verdwenen. Hordes Oost-Duitsers trekken het Westen binnen en dingen mee naar banen op de arbeidsmarkt. Time vestigt de aandacht op de doden van de Eerste Wereldoorlog: drie miljoen Duitsers en Oostenrijkers, 1,7 miljoen Russen, 1,4 miljoen Fransen, 900.000 Britten, 650.000 Italianen en 126.000 Amerikanen. Ik heb eigenlijk niet veel zin om dit aan Duitsland gewijde nummer te lezen. Otto Friedrich schrijft dat een vloot van dertig gepantserde geldwagens uit Bonn in de voormalige ddr rondrijdt om 120 miljard marken te bezorgen bij bankinstellingen in Oost-Duitsland, ter vervanging van het ddr-geld. Fikse operatie dus.

[p. 88]

20 juni 1990

Ik was tot 02:00 uur bezig met het op orde brengen van de dagboeken in de kasten. Peter en Edwin kwamen inspecteren en brachten de poes mee, die voor het eerst nu mijn flat is binnengegaan en alles wat los en vast zat, heeft besnuffeld.

Om 11:00 uur vanmorgen arriveerde Samuel Kolisang met een medewerker, Jacobus Lengane, allebei Zuid-Sotho's. Het verhaal was niet anders dan wat ik de afgelopen jaren hoorde. Verraad van gemeenteraadsleden jegens elkaar, tegen de overheid en tegenover de diverse partijen. Kolisang: ‘We did three things, we managed to fight each other, we managed misusing public funds and carrying guns while doing so, and we have refused the privilege to people to hold their meetings in freedom.’ Hij stak een onthutsend en triest verhaal af over de absolute puinhoop die in de zwarte townships aan het ontstaan is, nu de bevolking meer en meer het heft in eigen handen neemt. Deze voorbode van hoe zich dat verder zal gaan ontwikkelen is uiterst somber.

Peter kwam tijdens ons gesprek even binnen en bracht de kranten terug die ik altijd aan hem geef voordat ik ze aan flarden knip. Hij presenteerde zichzelf precies zoals hij is aan mijn bezoekers. Bij het vertrek zegde Kolisang eerst een lang gebed, waarin hij God dankte mij op hun pad te hebben gebracht als mogelijke intermediair tussen hen en Dannie Hough, de baas van de Transvaal Provincial Administration. Eén zaak is duidelijk: wanneer Hough, Olaus van Zijl en misschien zelfs John Mavuso eenmaal door een nieuwe anc-regering zullen zijn verwijderd uit hun verantwoordelijke posten, zal het hek pas goed van de dam zijn en zullen de zwarten in de townships elkaar ongeremd in de haren vliegen. Ik vond het plezierig om te horen dat mijn vredesmissie tussen de vrrp van Kolisang en Sofasanke van Ephraim Tshabalala nog altijd stand schijnt te houden. Beide groepen werken nog steeds met elkaar samen binnen al het gekrakeel in Lekoa. Ik zou nog veel meer in deze sector willen doen, als ik de kans maar krijg via Sean Cleary en zijn Sandton consultancybureau. Sipho Phungulwa die weigerde in Tanzania naar het pijpen van het anc te dansen, was uit het anc-kamp ontkomen en naar Umtata, in Transkei gevlucht. Hij was een voormalige lijfwacht van Chris

[p. 89]

Hani en één van de acht anc-guerrilla's die het niet langer eens waren met de orders van bovenaf. Hij is nu reeds vermoord gevonden als gevolg van kogels uit een automatisch wapen. De vanwege de onderhandelingen amnestie verleende commandant van het guerrillaleger, Chris Hani, lid van het Politbureau van de sacp, en de secretaris-generaal van het anc, Alfred Nzo zijn in Kaapstad teruggekeerd waar morgen een driedaagse conferentie begint van de top van het anc.

Hani verklaarde toen hij voet op Zuid-Afrikaanse bodem zette dat de besprekingen een variant op de gewapende strijd waren en dat de economische ongelijkheid tussen zwarten en blanken als een schaduw over de onderhandelingen hing. Bijzonder schijnheilig was zijn opmerking dat hij het gevoel had een mokerslag op zijn hoofd te krijgen toen hij door de zwarte townships kwam. Vrijheid zou allereerst moeten worden gevoeld door de bewoners van die achterbuurten. ‘We cannot afford to have two South Africas: one very poor and one very rich.’ Voor een man die Economie studeerde in Fort Harare zijn dit puur marxistische propaganda-uitlatingen, op papier correct en natuurlijk wenselijk, maar die haaks staan op de realiteit in Zuid-Afrika en de rest van de wereld, inbegrepen Zimbabwe, een land dat hij uitstekend kent.

Hani ontkende dat het anc iets te maken met de moord op Sipho Phungulwa in Umtata, alsof de rechterhand van het anc niet zou weten wat de linker doet. Bijzonder opwekkend was wat Hani ten aanzien van Mangosuthu Buthelezi had te melden: ‘We will destroy Buthelezi politically. In fact, he is destroying himself.’ Hani schijnt niet te begrijpen dat er een wereld van verschil is tussen Buthelezi en Lucas Mangope, de leider in Bophuthatswana, die hij over een kam scheert.¹⁴²

Intussen is Nelson Mandela na een bezoek aan Canada in de vs aangekomen om als een wereldheld te worden binnengehaald. Even geschift als Ed van Thijn, heeft burgermeester David Dinkins van New York een Mandelaweek uitgeroepen. Het Empire State Building is verlicht met de kleuren van de vlag van het anc. Scholen hebben vrijaf gekregen. De Mandela's krijgen een ticker-tape parade door de stad.

Volgens het bekende recept: geef het volk brood en spelen, is koningin Beatrix in de kapel van Windsor Castle onderscheiden met de uit 1348 stammende Orde van de Kousenband. Deze idioterie zou ontstaan zijn toen koning Edward iii op een hoffeest de kousenband van een van zijn adellijke gasten op-

142 The Star, 20 juni 1990, Kaizer Nyatsumba.

[p. 90]

raapte, als gevolg waarvan de vrouwelijke gast bijna bezweek van schaamte. De hoffelijke toevoeging van de koning, bedoeld om haar de blos van de wangen te wissen, zou bijna uit een sprookje van Grimm kunnen komen.¹⁴³ Je moet toch werkelijk al ver heen zijn, om niet te zeggen geschift, om hiervoor anno 1990 naar Engeland te reizen en met een ernstig gezicht aan die bezopen poppenkast mee te willen doen? De voornaamste verdienste van het uitreiken van deze orde aan Beatrix gaat terug naar het onontkomelijke feit dat Bernhard dit ei op Soestdijk legde.

Er arriveerde een briefje van Lord Chalfont, waarvan ik een kopie naar Sean Cleary zond. Chalfont komt in september met zijn vrouw naar Zuid-Afrika.¹⁴⁴>

Ik was bij Peter en Edwin voor het avondeten. Peter had het koud waarop Edwin de verwarming aanzette. Ik vroeg of de verwarming weer lager kon omdat ik hoofdpijn kreeg van die warme lucht. Toen Peter de verwarming lager zette, ontstak Edwin een tirade af of ik me wel wat aantrok van het lot van Peter en zette de verwarming weer hoger. Ik kreeg het verwijt dat ik me niet netjes gedroeg, want als gast ga je niet klagen over de verwarming. Als het je niet bevalt, ga je maar naar huis. Ik had van Hans Lonis gehoord dat Peter hoopte dat het goed zou gaan tussen mij en Edwin. Dat lukt best, maar er zitten bij Edwin wel wat addertjes onder het gras. Ik had er weer genoeg van en ben naar huis gegaan.

143 NRC Handelsblad, 19 juni 1990, Hieke Jippes. Redactie: Honi soit qui mal y pense.

144 Brief d.d. 14 juni 1990.

21 juni 1990

Het is de verjaardag van mam. Hoe kan ik die dag, of wat 21 juni in onze jeugd op De Horst betekende, ooit vergeten. Zij zou 94 jaar zijn geworden.

Ieder mens steunt een leven lang direct of indirect op een ander, wat een denk- en gevoelsfout is. Een relatie kan maar op twee manieren duurzaam zijn: wanneer een partner bereid is de zit tegen iedere prijs uit te zitten - zoals in meer dan een opzicht bij mijn ouders het geval was (en ik bij Peter) - of, zoals ik denk dat bij Peter en Edwin gebeurt, one party simply turns a blind eye to the realities of the situation. Peter lijkt Edwin niet te zien zoals hij werkelijk is.

The Citizen meldt dat fanatieke marxisten binnen het anc duidelijk hebben gemaakt het niet eens te zijn met de wijze waarop Nelson Mandela en de leiding van de anc-sacp coalitie de onderhandelingen met de regering in Pretoria voeren. Deze

[p. 91]

warhoofden deelden mee: ‘Peace would only be possible by dismantling the state and replacing it with a new state founded on armed people (stel je even voor), organized to defend themselves with discipline.’¹⁴⁵

In New York.

Intussen gebeuren er gezellige dingen in New York. Mandela vertelde aan de The New York Times dat het anc niet met het socialisme getrouwd was, maar dat Anglo-American 75 procent bezit van de aandelen op de beurs in Johannesburg. Hij kon daarom niet toezien dat de rijkdom van het land in handen van een kleine blanke minderheid was, terwijl de zwarte meerderheid in absolute armoede verkeerde. Dat is waar. Maar je brengt geen verbetering aan door de zaak dan maar te nationaliseren en over te dragen aan empty brains.

Wat ook bijzonder handig van Mandela was, was dat hij in het hart van de vs zijn onveranderde trouw betuigde aan misschien de drie belangrijkste vijanden van Amerika: kolonel Khadaffi, Yasser Arafat en Fidel Castro. Inderdaad hebben deze drie heren het anc - Castro in Angola - tegen Pretoria geholpen. Het strekt Mandela bijgevolg tot eer dat hij op dit punt zijn vrienden trouw blijft en geen opportunistische praatjes verkoopt omdat hij onder de rook van Wall Street zijn mening verkondigt. Ik sympathiseer zelf ook met deze drie vrienden van Mandela en bewonder hem daarom om zijn heldere opstelling ten aanzien van de plo, Cuba en Libië.

Ik stond tanden te poetsen toen Peter op de deur van Circle Court 74 klopte, en even welterusten kwam zeggen. Voelde me gezegend. ‘Poes says hello,’ zei hij, maar ik vond dat hij heel ernstig keek. Ik overhandigde hem een grote stapel foto's van hem en tijdschriften waar hij in stond, die uit Amerbos waren meegekomen. Er staat hier nog een grote verhuisdoos met spullen van hem.

145 The Citizen, 21 juni 1990.

[p. 92]

22 juni 1990

Gorbatsjov heeft gezegd het voor mogelijk te houden dat hij over een paar dagen geen leider van de cpsu meer zal zijn. Gorby werd door spreker na spreker op het in Moskou aan de gang zijnde partijcongres bekritiseerd en aangevallen. Jegor Ligatsjov heeft hem met zoveel woorden gezegd maar liever af te treden. Boris Jeltsin heeft reeds gedreigd met het opzeggen van zijn lidmaatschap van de cpsu. Hoe zal dit aflopen?

Waarom gaf ik Peter gisteravond die stapel foto's en ander materiaal alleen maar door de tralies van de veiligheidsdeur in plaats van het ding open te maken en hem een zoen te geven, zoals ik het eigenlijk voelde? De uitdrukking van zijn ogen was heel ongewoon, maar zal het gevolg zijn van de botsing met Edwin op de 20ste. Dat ik zo geremd ben in het uiten van gevoelens is puur en alleen het gevolg van de de algemene situatie op De Horst in mijn jeugd, daarvan blijf ik overtuigd.

Het wordt een prachtige dag met het heerlijkste, zonnige weer van de wereld.

Nelson Botile kwam naar Circle Court. Ik zei het eens te zijn met Mangosuthu Buthelezi, die in een rede in Sandton de herverdeling van rijkdommen in Zuid-Afrika, zoals het anc steeds bepleitte, ‘in practice, the redistribution of poverty’ had genoemd. Botile bleek echter kritisch jegens Buthelezi. Diens rechterhand zou zijn afgetreden na een prakara¹⁴⁶ met vrouwen, en dit was een verzwakking geweest van Inkatha. ‘The anc has offered to meet with the Zulu king, but Buthelezi felt passed-by and said no. I would have said, by all means come,’ aldus Nelson Botile, ‘and then they would have found me chairing the meeting with the king. Gatsha thinks all the time of his position of power, but that position is secondary, he must keep the political goal of Inkatha in mind.’ Er werd geklopt en een vriend van Botile, een Zoeloe, Thomas, stond voor de deur, a real nice guy.

Het voorstel van Nelson was dat indien we door Sean Cleary's bureau zouden worden ingezet, we een missie naar KwaZulu-Natal zouden kunnen ondernemen om te bemiddelen tussen het anc en Inkatha. Mijn bezoekers waren van mening dat Buthelezi niet alle gebieden in KwaZulu meer onder controle had en dat er gedeelten van de Zoeloestaat waren, waar noch hij, noch de koning eigenlijk nog konden komen. We hadden een constructief en buitengewoon plezierig gesprek.

Newsweek behandelt de AIDS-epidemie.¹⁴⁷ In 1984 waren 4.500

146 Javaans voor affaire.

147 Newsweek, 25 juni 1990.

[p. 93]

Amerikanen met het hiv-virus besmet. In 1990 worden er iedere maand 3.000 nieuwe gevallen gemeld. Het totaal aantal bekende gevallen van aids is nu 130.000, terwijl naar schatting nog eens een miljoen Amerikanen in de aanloopfase van een ‘full scale hiv infection’ zitten. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie hebben 700.000 mensen in de wereld ‘full blown aids’, terwijl 6 tot 8 miljoen mensen de besmetting al in hun lichaam hebben opgelopen. Tegen het jaar 2000 schat men wereldwijd tussen de 5 en 6 miljoen aids-patiënten, terwijl twintig miljoen in de eerste besmettingsfase zullen zitten. Er wordt een overzicht gegeven hoe het werkt.

23 juni 1990

The Citizen publiceert een commentaar soul note. Het blad schrijft over het antwoord van Mandela in het televisieprogramma van Ted Koppel in Washington op een vraag over zijn vriendschap met Arafat, Khadaffi en Castro, de eerste zwarte schaduw over diens bezoek aan Amerika. Mandela onderstreepte dat de drie leiders het gevecht van het anc maximaal ondersteunen en ‘we have no time to look into the internal affairs of other countries.’ Een slappe verdediging. Maar dan zegt hij ook recht voor de raap: ‘We identify with the plo because they are fighting for the right of self-determination, just like we are. We are a liberation movement in the struggle to emancipate our people from one of the worst racist tyrannies the

[p. 94]

world has ever seen.’ Hij denkt waarschijnlijk echt dat het regime in Pretoria werkelijk van terreur en onderdrukking samenhangt. Maar hij kent de rest van de wereld niet, noch de zuidelijke staten van Amerika, waar ik in 1948 tot 1960 - toen Dwight Eisenhower tegen de Amerikaanse apartheid begon op te treden - dezelfde situatie aantrof, als in 1986 in Zuid-Afrika. Alhoewel, Zuid-Afrika heeft nooit een Ku Klux Klan (zoals opgericht in 1915 door William Joseph Simmons) gekend. In 1948 was het openbaar vervoer in Washington dc voor zwarten nog altijd gescheiden, evenals openbare gelegenheden en toiletten. Naar mijn mening is het in het belang van zwarten geweest dat in Zuid-Afrika de blanke en zwarte werelden aanvankelijk strikt uit elkaar werden gehouden om excessen tot een minimum te beperken. Maar ik weet dat dit heiligschennis is in relatie tot wat hierover bijvoorbeeld in Nederland wordt gedacht.

Had een afschuwelijke nachtmerrie over Peter. Je kunt in dromen je verbeelden, alsof je naar een film kijkt binnen je eigen hoofd, dat je vreselijk moet huilen terwijl je ligt te maffen. Ik betrapte Peter met een jongen in Amerbos in Amsterdam-Noord. Peter vertrok met die jongen zonder te groeten. Ik leende ongevraagd een auto om hem te gaan zoeken. Het loopt allemaal parallel aan de ervaringen met Du Toit: beduveld worden. Wat gebeurt er toch in je brein? Ik schreef Du Toit een brief.¹⁴⁸

Nelson Mandela heeft een nieuw stormpje veroorzaakt door in de Verenigde Naties te waarschuwen dat ‘armed white racists’ de levens van zijn zwarte broeders en zusters bedreigen. Hij zei dat apartheid een misdaad tegen de mensheid is en dat de sancties tegen Zuid-Afrika gehandhaafd moeten worden. In tussen zijn Joodse organisaties in de vs en overal ter wereld in verzet gekomen vanwege Mandela's vergelijking tussen het anc en de plo. Ik zei gisteren nog tegen Nelson Botile: ‘Ze trekken op Tuynhuys een flesje champagne open vanwege die verklaarde vriendschap van Mandela voor Castro, Khadaffi en Arafat, want het anc kreeg door die uitspraak belangrijke vijanden, terwijl De Klerk er alleen maar voordeel aan kan hebben.’

148 Zie bijlage 31.

24 juni 1990

Mijn vaders geboortedag. Ook Freddy Heath was vandaag jarig en Sumarto, de luitenant in het Indonesische Garuda bataljon. The long chain of appearing and disappearing souls continues,

[p. 95]

for what? Dit allemaal om de menselijke soort in stand te houden. Die soort vermengt zich steeds meer met andere soorten. Wat zou er gebeuren wanneer een chimpansee op een orangoetan zou gaan zitten? Maar die doen zoiets niet. Wat mijn vader (in Indië geboren) noemde ‘de lijsters met de lijsters en de merels met de merels.’ Breinen worden nu ook niet meer stap voor stap ingevuld en voor het leven klaar gestoomd, maar breinen liggen anno 1990 onder een bombardement van informatie, waardoor inderdaad ‘dolgedraaide breinen’ in het leven worden geroepen, wat de titel van het boekje van Foudraine en mij zal zijn.

Ik ben het eens met het commentaar in de Sunday Times. Deze krant pleit voor een consequent optreden tegen alle vormen van geweld, zonder dat de kleur, zwart of blank, daar een rol bij speelt. De tijd van accepteren van geweld is voorbij, zowel voor de overheid als voor anc en pac.¹⁴⁹ Sunday Star beschrijft de ‘Supermandelamania’ in de Big Apple met ‘mob scenes’ in Harlem - het Soweto van New York - of hoe in de vn en overal waar Nelson en Winnie verschijnen de mensen elkaar verdringen om een handje te mogen geven.¹⁵⁰ Het blad komt eveneens met een commentaar waarin wordt geanalyseerd wat er gebeurt als de ‘lunatic fringe’ in het geweer zou komen. Professor Pierre du Toit van de universiteit van Stellenbosch schrijft over hoe ‘de tirannie van de minderheid nu wordt vervangen door de tirannie van de meerderheid.’ Ook de leider van de Conservatieve Partij, Andries Treurnicht waarschuwt dat een one man-one vote verkiezing ‘would subject the white people of their political rights and their right to live as a white community. In the end they would lose everything. The thought of a non racial democracy based on a supposedly nonracial population is in total contradiction of the basic human realities of South-Africa. Therefore, if we ignore the reality of ethnicity, we cannot preserve real human rights and group rights in our country.’ Treurnicht zegt zelfs: ‘We demand a white election now because the Government does not have a mandate for what it is doing.’ Met die club en hun aanzienlijke aanhang heeft De Klerk eveneens terdege rekening te houden. Sefako Nyaka sprak voor de Sunday Star met Chris Hani. Hij vertelde: ‘I went to the Soviet Union, doing basic guerrilla training and learning the principles of secret underground work.’ In Zimbabwe functioneerde Hani reeds als ‘a commissar’, ‘his task is to ensure that political work is organized and

149 Sunday Times, 24 juni 1990.

150 Sunday Star, 24 juni 1990.

[p. 96]

to see to the welfare of the comrades, because the guerrilla's strength is his conviction in his cause.’ In de ussr geleerd, puur rood geklets. ‘A commissar has to convince his comrades every day that ultimately victory is inevitable. Umkhonto we Sizwe (mk) is an army of the oppressed with a mission to deprive the regime of the monopoly of violence - violence which has kept us enslaved for so many years,’ een gedachte waar ik natuurlijk wel mee sympathiseer. Toch denk ik dat het mk-leger van Hani niet meer nodig zal zijn en in zeker opzicht te laat komt, want Pretoria gooit het roer om vanwege de sancties, maar ook vanwege het bezwijken van het regime in Moskou, waardoor afsplitsingen als de mk ook niet langer een werkelijke bedreiging vormen. ‘A nuisance,’ ja, maar hanteerbaar.¹⁵¹

Peter en Edwin kwamen naar de vorderingen in mijn flat kijken. Peter bracht een kop soep mee. Hij is heel erg koel tegen me en manifesteert zijn band met Edwin door hem ‘ventje’ te noemen. Ik wacht rustig af. Edwin draagt langzamerhand vijftig procent van alles wat ik ooit voor Peter mee hen gebracht. Nu draagt hij ook mijn leren lievelingsjack, waarvan mejuffrouw Buringh Boekhoudt de bruine wollen manchet opnieuw voor me breidde. Maar dat is prima, want het is zowel voor Peter als mij te strak geworden. Toch irriteren die dingen me.

151 Idem.

25 juni 1990

Gisteren kwam ik Hoflands artikel over het geheugen tegen.¹⁵² Het is een soort memoires. Vriendjes zijn hem lang bespaard gebleven. ‘Ik had een moeder, dat was genoeg.’ Hij was enig kind. Dan volgt een passage over mevrouw Hofland die me zeer treft. Ik kende haar immers uitstekend. ‘In ieder geval weet ik (van vroeger) veel meer dan de meeste mensen,’ schrijft hij. Dat denken ze allemaal, schreef ik in de kantlijn. Wat hij er verder over schrijft, wat betreft datgene wat hij zelf zou hebben onthouden, zie ik als wishful thinking. Toch ademt het artikel de Hofland zoals ik hem op Nijenrode leerde kennen, en toen hij mijn meest dierbare vriend was. Wat is er toch allemaal gebeurd dat we nu dit ellendige stadium hebben bereikt? Voor het eerst zond ik hem een kaart, maar ik maakte eerste een kladje. Je kunt natuurlijk ook uit je geheugen schrijven in plaats van van geschreven dagboeken uitgaan, zoals ik al 55 jaar doe.

152 Haagse Post, 13 juni 1987, zie bijlage 32.

[p. 97]

Vanmiddag heb ik een uur en een kwartier met Sean Cleary doorgebracht. Hij liet me de oprichtingsstukken zien van een nieuwe stichting, gericht op het bemiddelen bij problemen in de townships, waarbij strategieën moeten worden ontworpen hoe daarmee om te gaan. Hij stelde voor dat ik consultant zou worden van die stichting en daarmee mijn opgebouwde netwerk in zwarte townships bij hen binnen zou brengen. Dit zou dan allengs kunnen worden uitgebreid. Het materiaal wat hij me liet zien, was uitermate gedegen. Kennelijk besteedt Cleary ook veel werk uit aan andere bedrijven.

Sean Cleary stond er voor open om een invitatie te sturen aan Rienk Kamer, maar was hij geschikt om namens de beurs van Johannesburg een uitnodiging te sturen? Ik dacht bliksemsnel na en realiseerde me dat ze binnen de kortste keren zouden ontdekken dat Kamer in de vs in de bak had gezeten, dus misschien beter niet. Eind augustus is er een investeringsconferentie in Johannesburg. Hoe dit te regelen?

Ik moet met deze kans, die ik uitsluitend aan Du Toit en zijn contacten en bemiddeling heb te danken, natuurlijk heel voorzichtig omspringen. Cleary zei als gebaar van goede wil mij vast een eigen kantoor te willen aanbieden. Ik verwachtte bij deze aanloop dat hij eveneens over een renumeratie zou beginnen, dus ik antwoordde vragenderwijs of dit niet te vlug ging. Hij wilde in ieder geval van Karen en mij samen een memo hebben over de plannen die we met Botile en Kolisang zouden kunnen ontwikkelen.

Het Nederlandse kabinet vindt het nog te vroeg om een begin te maken met het terugdraaien van sancties tegen Zuid-Afrika.¹⁵³ Je schaamt je dood voor je eigen regering. Ze luisteren in Den Haag liever naar Mandela en zijn rooie vriendjes, dan naar De Klerk, die een heroïsch gevecht is aangegaan om een accommodatie te vinden die in het voordeel van zowel zwart als blank Zuid-Afrika zal uitpakken. Den Haag zit er altijd naast, net als in Indonesië en Suriname. Vroeger zou ik meteen Lubbers een brief hebben geschreven. Ze zijn het niet waard. Why bother? Iemand had via Radio Nederland gehoord dat Brunswijk in Frans-Guyana was gearresteerd en dat hij politiek asiel in Nederland had aangevraagd. Dat zal niet moeilijk zijn voor deze Surinaamse Klaas de Jonge.

153 NRC Handelsblad, 16 juni 1990.

[p. 98]

26 juni 1990

Ik ervaar het als buitengewoon onaangenaam dat ik het zowaar met de basterd George Bush eens ben, dat hij Mandela & co. op de vingers tikt dat ze kalmer te werk moeten gaan bij het anc nu er een reeks belangrijke maatregelen zijn genomen om de verzetsbeweging tegemoet te komen. De Klerk probeert een wonder te verrichten door met een minimum aan bloedvergieten een einde aan een in wezen koloniale machtspositie te maken in het rijkste en meest geavanceerde zwarte land van Afrika.

Opmerkelijk overigens dat Mandela, die het zo langzamerhand naar het hoofd moet zijn gestegen, bij de officiële ontvangst op het Witte Huis tegen de Amerikaanse president met zoveel woorden zei dat hij niet wist waar hij over sprak. Hij is zijn Robbeneiland-manieren nog niet echt kwijt.

The Citizen publiceerde vanmorgen een gaaf commentaar over Winnie Mandela. Zij kraamt aan de zijde van haar man blijkbaar de nodige onzin op deze Amerikaanse reis uit. In een massabijeenkomst in Harlem riep zij: ‘We want to count on you... that if things go wrong at the negotiating table... we know you will be there with us when we go back to the bush to fight the white man.’ En verderop weer: ‘If anything goes wrong, I will be the first to go back to the bush, take up arms and fight.’ Sean Cleary zei gisteren ook al: ‘Die dame is haar hele leven nog nooit in de bush geweest.’ Winnie Mandela is hopeloos beschamend voor haar man.

John Kilroe, de baas van Shell in Zuid-Afrika, heeft in de zon-

[p. 99]

dagskranten een pagina tekst laten plaatsen, die voortreffelijk en verstandig is.¹⁵⁴ Dat zouden de brandstichters van benzinestations in Nederland maar eens goed moeten lezen, of anders Klaas de Vries met zijn lota-club, of last but not least Wim Kok, die over Zuid-Afrika slechts babbelt aan de hand van horen zeggen.

Deze flat met balkons heeft een paradijselijk uitzicht op Transvaal, zeker bij het meer dan schitterend weer. Heb toch maar naar Ruud Lubbers geschreven.¹⁵⁵

In Time veel aandacht voor het bezoek van Mandela aan de vs. Het blad benadrukt dat George Bush de beroemde Zuid-Afrikaan naar het Witte Huis nodigde, om aan te geven dat hij wel degelijk begaan is met de problemen van zwarte burgers. Slechts negen procent van de zwarte Amerikanen heeft op Bush gestemd. Bush was nu een prima gelegenheid geboden om via de held van Afrika aan zijn populariteit bij zwarte Amerikanen te sleutelen.¹⁵⁶

Om 16:15 uur kwam Nelson Botile naar Circle Court om te overleggen, hoe we onze taak voor Sean Cleary het beste zouden kunnen vervullen. Omdat Nelson bleef zitten, bood ik aan een biefstukje te bakken, waarop hij zijn vriend Thomas opbelde, die ook verscheen. Later toen we aan tafel zaten, vertelden ze dat Afrikaners nooit zwarten in hun werkkamer uitnodigden, laat staan dat ze mochten gaan zitten. Ze bleven dan in ieder geval staan, terwijl mee aan tafel gaan om te eten helemaal uit den boze was. Het zit dus allemaal wel erg diep. Ik dacht: op De Horst was dit hetzelfde. De chauffeur of de tuinlieden kwamen soms in huis, hoed in de hand en bleven staan. Die waren blank. Ik denk trouwens niet dat ik de klusjesman in dit gebouw, Johannes, hier aan de dis zou uitnodigen. Botile was een voormalig burgemeester. Ik liet hun lezing van de gebeurtenissen dus maar passeren. Botile valt bijna altijd tijdens onze discussies in slaap en steekt mij soms daarbij aan.

154 Zie bijlage 33.

155 Zie bijlage 34.

156 Time, 2 juli 1990.

27 juni 1990

The Citizen schrijft vanmorgen terecht dat De Klerk tijdens zijn internationale rondreis een uitstekende indruk maakte en alle autoriteiten waren bereid water in de wijn te doen ten aanzien van de sancties.¹⁵⁷ Maar toen kwam Mandela eroverheen en werd de klok weer teruggedraaid - ook in Den Haag. Toch

157 The Citizen, 27 juni 1990.

[p. 100]

heeft de Assistant Secretary of State for African Affairs Herman Cohen duidelijk gemaakt dat het hameren van Mandela op het voorzetten van de gewapende strijd - ook na wat De Klerk inmiddels al heeft gedaan - in Washington niet wordt geapprecieerd. Cohen weet dat De Klerk ook te rekenen heeft met de conservatieve Afrikaners, zoals Jaap Marais van de Herstigte Nasionale Party waar men ervan uitgaat dat het doel van het anc blijft de blanken te verjagen en te vernietigen.

Mijn goede vriend en collega Sam Mabe publiceert een commentaar in de Sowetan, waarin hij ervoor pleit jonge schoolgaande kinderen niet te betrekken bij anti-apartheidsdemonstraties en andere acties gericht op het ondermijnen van de apartheidsstaat, acties die in de eerste plaats de ouders aangaan. ‘We have had instances,’ schrijft Sam, ‘where children have established kangaroo courts in which they appointed themselves as policemen, prosecutors and judges in domestic disputes. Elderly men and women have been dragged by physically out of their beds, to be subjected to hearings, were whipped with sjamboks. All this is done in the name of the struggle and under the supervision or with the knowledge of adults in one or the other community or political organization.’¹⁵⁸ De commentaren van Mabe zijn altijd gericht op de toekomst van nieuwe generaties en jongeren die uiteindelijk dit land zullen gaan opbouwen en besturen. ‘Eerste klas,’ zegt Du Toit van een artikel dat zijn instemming heeft.

Peter bezocht mijn flat en bracht de poes mee. Edwin is voor opnamen op een filmset.

In een rede van 45 minuten verklaarde Mandela - vergezeld van Winnie - aan het Amerikaanse Congres dat Washington het prerogatief over het moment van opheffen van de sancties tegen Pretoria, aan het anc moest overlaten. Mandela presenteert zich aan de wereld alsof hij de enige en onbetwiste stem is van dit land, wat een nogal overtrokken indruk geeft.

Ik ontving een brief van Antonio de Almeida Santos, de dirigent, en een vriend sinds Yale. Zijn hoofdkwartier is nu zijn buitenhuis in Saint-Rémy-de-Provence in Zuid-Frankrijk, want de villa in Miami wordt nu bewoond door Lynn, de vrouw van wie hij is gescheiden. Jammer. Hij heeft ook een flat in New York gekocht. Hij vloog naar Londen om in Covent Garden te dirigeren (toen hij me schreef). Zijn uitvoering van La Juive van Halévy heeft hem een Prix du Disque opgeleverd.

158 Sowetan, 27 juni 1990.

[p. 101]

28 juni 1990

De tegenslagen zetten zich voort. Terwijl ik Sean Cleary voorstelde om samen met Nelson Botile een bemiddeling in KwaZulu-Natal van de grond te krijgen, worden we al weer afgetroefd door een voorstel van de Pan African Congres (pac) om hetzelfde te doen. Ik telefoneerde met Botile. We gaan toch verder met ons plan.

Gisteren kwam Nina Overton naar mijn flat. Zij werkt op de Randse Universiteit in het bureau van Willem de Klerk, de broer van de president. Ik vroeg haar mij in contact met hem te brengen, omdat ik met hem zou willen overleggen hoe we een boek over de bedoelingen en het beleid van president De Klerk zouden kunnen samenstellen.

Opvallend is dat de Sowetan vanmorgen op de voorpagina afdrukte dat dominee Frank Chikane, algemeen secretaris van de S.A. Council of Churches - de club van Tutu, Beyers Naudé en Boesak - voor 700.000 rand een huis van twee verdiepingen in township Diepkloof aan het bouwen is, zoals de krant het noemt ‘fit for a king’. Onbekend is hoe de dominee uit Soweto aan het fortuin is gekomen, om de nieuwe woning te betalen.¹⁵⁹

Buthelezi heeft leden van het Amerikaanse Joodse Comité op bezoek gekregen in Ulundi en nogal opportunistisch in een rede gezegd dat zwart Zuid-Afrika niet de mening van het anc deelde om Arafat, Castro en Khadaffi als helden te beschouwen. In die kwestie sta ik dichter tot Mandela dan Buthelezi, want wat de Amerikanen met deze drie hebben uitgespookt, is misdadig. Ik denk dat Buthelezi mogelijk de feiten onvoldoende kent.

Er bevinden zich 400.000 zeehonden bij Port Nolloth nabij Kaapstad. Er zullen er 30.000, waarvan 25.000 jonge, worden doodgeknuppeld, want er is een nieuwe fabriek neergezet om ze ‘te verwerken’. Een afschuwelijke zaak.

In de dierentuin bij Washington is een eerste reageerbuistijger ter wereld gebracht. We zijn hartstikke gek.

De familie Gorbatsjov staat in Time.

Een kostbaar plaatje: kindermeisje Mina Thobedi paste op de veertien maanden oude baby van haar me-

159 Sowetan, 28 juni 1990.

[p. 102]

vrouw, toen twee zwarte mannen haar duizend rand boden, want een medicijnman in een township wilde het kind hebben. De vrouw weigerde en haar foto verscheen in The Star.¹⁶⁰

Sello ‘Chicco’ Twala, de zoon van een Soweto shebeen-koning¹⁶¹ is als componist/producer aan de top gekomen in de popmuziek en is er schatrijk door geworden. Hij schreef en produceerde het nummer Too Late for Mama, en haalde er ‘triple platinum’ mee.¹⁶² Er gebeurt zoveel in dit land waar de buitenwereld geen notie van heeft, en waar pers en televisie geen oog voor hebben. Wat zou ik niet allemaal op de Nederlandse televisie willen en kunnen laten zien als ik maar een kans kreeg, bijvoorbeeld een interview met Twala thuis in Soweto. Of een dagje met hem meegaan.

Simon Barber meldt in Business Day dat Winnie Mandela iedere keer tijdens het bezoek aan de vs de vuist in de lucht steekt en ‘Amandla!’ roept ‘but her husband is apparently less amused.’ Winnie schijnt de ene blunder na de andere te begaan. Wanneer ze bijvoorbeeld in een publieke toespraak zegt: ‘If you are a Communist in South Africa, nobody want to come near you,’ dan kijken Mandela en gevolg uiterst verstoord. Maar Winnie blijft haar gang gaan. Op een avond zei ze zelfs tegen de toehoorders: ‘When we get back to the hotel, I am going to be in trouble.’ Ze beseft dus haar man steeds in verlegenheid te brengen, maar ze gaat ermee door.¹⁶³

Bracht een bezoekje van twintig minuten aan Hennie Le Roes, medewerker van Ed Hern, de neef van generaal Du Toit, om te zien wat we in samenwerking met Rienk Kamer van de grond zouden kunnen krijgen. Ik gaf hem het boek Geld van Rienk plus diens laatste nieuwsbrief. Ik gaf hem een overzicht wat Kamer van hem wilde weten.¹⁶⁴

The New York Times leverde vandaag kritiek op Mandela dat hij ‘changed the rules at the expense of F.W. de Klerk by reserving for the anc and a black majority the right to decide when the us should lift sanctions.’¹⁶⁵ The Citizen meldt dat het anc,

160 The Star, 29 juni 1990.

161 Een shebeen is een illegale bar/club.

162 Black Enterprise, volume 33, 1990.

163 Business Day, 29 juni 1990.

164 Zie bijlage 35.

165 The New York Times, 28 juni 1990.

[p. 103]

Cosatu, het United Democratic Front en het South African Youth Congres een nationale staking gaan organiseren in de week van 2 tot 9 juli a.s. met het doel de gezagsstructuur van KwaZulu-Natal te ondermijnen en om Gatsha Buthelezi en zijn Inkatha-partij verder te isoleren.¹⁶⁶ Beide groepen strijden al zes jaar in KwaZulu-Natal. Deze ‘burgeroorlog’ heeft al drieduizend slachtoffers geëist. Buthelezi heeft de voorgenomen stakingen veroordeeld, maar tegelijkertijd riep hij zijn aanhangers op zich verantwoordelijk te gedragen. Iedere keer valt het weer op dat Buthelezi verreweg superieure brains heeft, zeker vergeleken met de moedwillige onrustzaaiers.

Het anc, aldus een commentaar in The Star, roept op om de ‘warlords’, de leiders van Inkatha, te arresteren, wat niet zal gebeuren, want koning Goodwill Zwelithini zal zich zeker niet overgeven.¹⁶⁷ De situatie in KwaZulu-Natal wordt verder bemoeilijkt door de weigering van het Pan-Afrikaans Congres en de aan haar verbonden vakbond Nactu aan de staking deel te nemen. The Star wijst er terecht op dat het anc en haar bondgenoten bezig zijn een oorlogstoestand voor de Zoeloes te creëren, die weinig kans van slagen heeft wat betreft het door de knieën gaan van koning Goodwill of prins Gatsha Buthelezi.

Ook het voor zwarten geschreven weekblad City Press schrijft dat het anc er wel erg gemakkelijk vanuit gaat voor heel zwart Zuid-Afrika te spreken. ‘We find this arrogant and naïve.¹⁶⁸

Dit is dus ook wat me ertoe heeft gebracht het boekje Listening to the silent majority te schrijven dat binnekort zal verschijnen. Een commentaar, squatter towns, in Business Day maakt gewag van de prognose dat tegen het jaar 2000 er 24 miljoen zwarte Zuid-Afrikanen rond de grote steden zullen wonen.¹⁶⁹

De komende tien jaar zullen 8 miljoen zwarte Zuid-Afrikanen naar de steden trekken. Daarvoor zal ‘mass housing’ nodig zijn als men wil voorkomen dat er nog meer ‘squatter towns’ met planken en zinken daken door de mensen zelf worden gebouwd, meestal op illegaal in beslag genomen grond. Het zakenblad wijst erop wat er te wachten staat. ‘Armies of squatters will appear very soon in parks, on golf courses, and along highways or railway lines. The movement has already begun.’

Ik ontmoette Karen Bateson in het Johannesburg Sun Hotel. Zij wilde nadere bijzonderheden hebben over mijn contacten in townships en schreef alles op. Ze sprak over het opzetten van

166 The Citizen, 28 juni 1990.

167 The Star, 29 juni 1990.

168 City Press, 1 juli 1990.

169 Business Day, 29 juni 1990.

[p. 104]

databases, om daarmee te werken. ‘Wat ze eigenlijk in de zwarte woonoorden nodig zouden hebben, zijn vrije verkiezingen,’ zei ik.

‘Onmogelijk,’ antwoordde ze terecht, ‘vanwege de intimidatie der verschillende lokale partijen.’

29 juni 1990

Cecilia Brits en een meisje kwamen met twee ontwerpen voor de omslag van mijn boek Listening tot the silent majority. Ze zeiden links te zijn en spraken zich kritisch uit over apartheid. Ik probeerde het wat te nuanceren, maar hun oordeel stond al vast. Het was toch een aardige ontmoeting.

Peter kwam gisteren nog langs en vroeg me wat er tussen mij en Edwin aan de hand was. Ik zei dat Edwin zich nog steeds jaloers gedroeg, wat nergens voor nodig was omdat ik met Peter gewoon een vriendschap heb, verder niets.

Wandelde een uur in het zonnetje in de stad. Dit land is een paradijs. Peter zou ook eens in de stad moeten wandelen. Ik zag een aanplakbiljet waarop 1.000 rand werd uitgeloofd voor wie een gestolen baby terugbrengt. Ongelofelijk.

30 juni 1990

Willy Venter bracht gisteren de laatste drie boekenkasten. Ben daarom heel de dag bezig geweest mijn boeken te organiseren.

1 juli 1990

Ik luister naar het pianokwartet van Gabriel Fauré, dat we op De Horst dikwijls speelden en later voerde ik het op Yale uit. Ik kreeg de plaat van Jim Carmichael, die er ook al niet meer is. Ik heb toch een heel ander leven gehad dan mijn beide broers.

[p. 105]

Ik kreeg weer een aardige brief van Hans van Ketwich Verschuur.¹⁷⁰ Ook een faxbericht van Dennis Livson. Hij heeft dus geruchten gehoord over wat werkelijk mijn geschilpunt met Marcel van Dam is, de man die weigert de televisie-uitzending uit 1986 over Soweto en de beruchte muur van Conny Braam om de zwarten binnen te houden te corrigeren. Mijn twist met die mijnheer gaat over de integriteit van Sonja's programma, that is all.¹⁷¹

Mijn vriend Themba arriveerde. Hij vertelde over een conferentie van zwarten aan Yale in 1985, waarbij afgevaardigden van het anc en het pac elkaar letterlijk te lijf gingen, omdat ze het niets eens konden worden. Hij is er dan ook voor dat de nieuwe generatie zwarten alle bestaande zwarte partijen die uit het verzet zijn voortgekomen, moesten opheffen om geheel nieuwe zwarte politieke bewegingen op te richten. Hij is het eens met de portee van het citaat van Alexander Mitscherlich dat ook Zuid-Afrika zich moet aanpassen aan nieuwe realiteiten.

We hadden even wrijving over de uitlatingen van Mandela in de vs ten aanzien van Khadaffi, Castro en Arafat, maar hij wil me toch meenemen naar zijn grootmoeder in Soweto. ‘Oké, maar dan wil ik er ook blijven slapen,’ zei ik. Dat kon. Er zou een mat op de grond worden uitgerold. Ze hadden ontdekt dat de ‘hut’ van zijn grootmoeder op een kerkhof stond, want er werden schedels in de bodem ontdekt. Hij vond het logisch dat mensen geen gemeentebelasting betaalden, want er is zestien jaar niets voor de mensen gedaan. Hij stelde voor samen op vakantie naar Transkei te gaan.

Misschien zijn dit de heerlijkste momenten. In een lange stoel op het terras, genieten van de zon, een zacht briesje, en dan de ogen sluiten. Vervolgens welt bijna meteen de sfeer van de de weldadige tuin van De Horst uit mijn jeugd in me op, met de klanken van Fauré op de achtergrond.

Ik wandelde naar de flat van collega Otto Krause in Parktown en vertelde over Themba, die hij graag wilde ontmoeten. Krause beschikt over enorm veel informatie, want hij heeft alles wat hier gebeurde vanaf Hendrik Verwoerd meegemaakt. Ik zou eigenlijk de kennis van deze man willen tappen in een boek. Maar als hij dan even later absolute onzin over Sukarno spreekt, twijfel ik weer.

De sabc vertoont Spartak van Katchaturian door het Bolsjojballet gedanst.

170 Brief d.d 26 juni 1990.

171 Zie bijlage 36.

[p. 106]

2 juli 1990

Nelson Mandela trekt verder door de vs en heeft nu verkondigd ook de indianen te willen gaan helpen in hun strijd tegen Washington. Heel handig dus. Generaal Magnus Malan heeft het ‘globetrotten’ van Mandela veroordeeld en gezegd er niet over te piekeren om ‘soldaten’ van het anc in het Zuid-Afrikaanse leger op te nemen.¹⁷²

Peter Applebome meldde in The New York Times dat het voornaamste gevolg van de reis van de Mandela's door de vs is ‘that the passionate feelings of pride and renewal aroused by Mr. Mandela can have profound consequences for American blacks.’¹⁷³ De keerzijde van de medaille.

Minister Ali Alatas van Indonesië is in Peking en schijnt na 23 jaar de diplomatieke betrekkingen tussen China en Indonesië weer op gang te willen brengen. Wordt de hoogste tijd.

Simon Barber beschrijft hoe George Bush en minister James Baker van Buitenlandse Zaken zich niet hebben laten meeslepen door de Mandela-gekte tijdens het bezoek aan Amerika van Nelson en Winnie.¹⁷⁴

172 The Citizen, 2 juli 1990.

173 The New York Times, 1 juli 1990.

174 Sunday Times, 1 juli 1990.

3 juli 1990

Kaffer Mandela is nu in Londen en beging opnieuw een blunder. Deze keer heeft hij zich met de ira en Noord-Ierland bemoeid en heeft verkondigd dat Engeland en de ira moeten gaan onderhandelen, waar zowel Margaret Thatcher als Neil Kinnock meteen negatief op reageerden. Eigenlijk heeft hij misschien wel gelijk ook, maar Londen is geen Pretoria. Wat in Zuid-Afrika opgaat, kan niet op Noord-Ierland worden toegepast. Er zitten hier weer heel andere voetangels en -klemmen aan het conflict. In ieder geval ontketende Mandela een gigantische rel.

Vanmorgen kwamen Rinus Wijnbeek en diens zoon Dirk naar Circle Court. Hij is nu 50 jaar en wurmde zich bij de sabc naar binnen en wil hier nog tien of vijftien jaar werken. Hij nam de video en folder over de kloosters in de Lage Landen mee, die Wim Hazeu hier op televisie wil brengen. Ik beschouw Rinus toch wel als een vriend van het eerste uur in dit land. Hij zei het normaal te vinden dat de bisschoppen in Crossroads mij

[p. 107]

vroegen het gebed te zeggen ‘want jij als oudste op dat moment, was het dichtst bij hun voorouders. Je moet niet onderschatten - dit is Afrika, niet Europa - wat voodoo betekent in de psychologie en het gedrag van zwarten.’

The Star bekritiseert Magnus Malan voor diens kritiek op het anc, kritiek die niet van te voren met het bureau van De Klerk zou zijn afgestemd en waardoor hij onnodige problemen zou hebben veroorzaakt. Ik ben het eens met de kritiek van Malan. Het lijkt me hard nodig dat zijn stem meeklinkt in het concert van verzoening. Ook professor Lawrence Schlemmer van het Centre for Policy Studies aan de universiteit van Witwatersrand, verklaarde dat Malan absoluut niet ‘out of step’ met het kabinet was, maar alleen duidelijker dan andere ministers zei wat uiteindelijk iedereen wel degelijk denkt.

Karen Bateson heeft voor de zoveelste keer een afspraak afgezegd, waardoor er weer een week voorbij is gegaan waarin niets is gebeurd. Ik heb Sean Cleary nu een tweede memo gezonden, dat ik toch zijn aanbod wil aannemen om vast te komen werken in de voor mij gereserveerde kamer in zijn kantoor.

Hendrik meldt dat het slechter gaat met Theo, die een gebrek aan rode bloedlichaampjes zou hebben. Hij noemt het leukemie. Hoe kan dit allemaal? Was het eenzelfde probleem als zich bij moeder voordeed in haar laatste dagen? Wat hangt ons boven het hoofd? Peter heeft momenteel ook weer veel last van zijn rugprobleem.¹⁷⁵

175 Gevolg van een blessure die hij jaren geleden opliep toen hij van een schip de Adriatische Zee in dook.

4 juli 1990

De Wit Wolve hebben een aantal bomaanslagen gepleegd, onder andere bij het Vrye Weekblad.¹⁷⁶

Oscar Dhlomo is benoemd tot directeur van de Board of the Development Bank of Southern Africa. Hij is onder de pannen. Maar eigenlijk is hij als politicus te waardevol voor die functie.

Het onderlinge gekrakeel in Moskou neemt steeds dreigender vormen aan. Jegor Ligatsjov bekritiseerde het zig-zagbeleid van Gorbatsjov, wat door Sjevardnadze met verve werd verdedigd. Desondanks koos het partijcongres van de cpsu met 3.166 tegen 1.046 stemmen Gorbatsjov als voorzitter van het Staatscomité, dat binnen tien dagen met nieuwe partijregels op de proppen zal moeten komen. Time publiceerde een overzicht van de huidige hoofdrolspelers.

176 The Citizen, 4 juli 1990.

[p. 108]

Pieter Lakeman zond het contract en een promotietekst voor het boek met Jan Foudraine.¹⁷⁷

Nu alle kasten zijn afgeleverd en ik mijn boeken heb uit kunnen sorteren, zijn Peter en Edwin (met poes) de flat wezen inspecteren. Peter vindt het gezelliger dan Amerbos en noemt het ‘een nest’. Ik ben er ook erg gelukkig mee en volkomen tevreden met de twee gigantische kamers en balkons.

177 Zie bijlage 37.

5 juli 1990

Ben diep geschokt. Mijn collega en vriend Sam Mabe, die ik steeds heb bewonderd, is vermoord. Hoe is dit godsterwereld mogelijk? He was one of the best and brightest. Levens betekenen in dit land niets. Het is angstwekkend.

Heb eerst een brief aan Eduard geschreven. Hij was sterk in mijn gedachten.

Er is op Wimbledon een Joegoslavische tennisser verschenen, Goran Ivanisevic, die ik buitengewoon aantrekkelijk vindt en die bovendien als een razende roeland aces slaat. Eindelijk een levensteken van ambassadeur Van Buuren, met een vreemd verhaal dat ik een eerdere brief niet zou hebben gekregen. Natuurlijk ontving ik niets.¹⁷⁸

Ontmoeting met Karen Bateson. Ze vroeg opnieuw, alsof we dit nooit eerder besproken hebben, wie mijn contacten in de zwarte gemeenschap waren en schreef alles nog eens op. Wat wil ze eigenlijk? Intussen ben ik nog steeds niet bij Sean Cleary begonnen. Ik legde uit dat ik in Crossroads en de townships in Transvaal had ondervonden gemakkelijker het vertrouwen van de bevolking te kunnen winnen dan van Afrikaners. Dit scheen haar te irriteren. ‘Blacks feel now they can run their own affairs and they are anti-foreigners.’ Ik dacht: nee, juffrouw, Afrikaners en u zijn anti buitenlanders, die zich anders en gelijkwaardiger jegens zwarten opstellen. Ook Nelson Botile was het eens dat Karin onzin klepte. Ze vertelde dat er een overeenkomst met mij werd ontworpen, opdat beide partijen precies zouden weten waar zij aan toe waren. Toen zij over een vergoeding van 800 rand per maand sprak, moet ik met enige verontwaardiging hebben gezegd: ‘Dat is het salaris van een

178 Zie bijlage 38.

[p. 109]

vuilnisophaler in Kaapstad, althans wat die mensen na een staking kregen.’ Ze vertrok geen spier en zei mijn opmerking goed te begrijpen. Zij werkt aan een Masters Degree in Nationale Strategie bij Hein du Toit. Er zijn momenten dat ik bij de pakken neerzit, en denk: ik kan de vleugel verkopen, naar Amsterdam terugkeren en op een uitkering gaan zitten zoals Hans Lonis. Van Du Toit hoor ik absoluut niets meer en alle deuren hebben zich, lijkt het, hermetisch gesloten, in tegenstelling tot hoe het er uitzag toen ik begin dit jaar na het gesprek met president De Klerk besloot de sprong naar hier te wagen.

Ik vertelde Peter het contract met Lakeman te hebben getekend, maar dat ik toch Jan Foudraine als enigszins gaga beschouw. ‘Ach Willem, dat waren Nietzsche en Reich ook,’ zei hij, ‘and still they were quite special.’ Dit zijn de dierbare momenten met Peter.

De Daily Mail schrijft over een brief van 47 politici en academici, onder wie Georgii Arbatov, aan Gorbatsjov gericht en in Komsomolskaya Pravda was gepubliceerd. Zij vragen om het leger weg te halen van de exclusieve controle van de cpsu en het onder parlementaire controle te plaatsen. Ze zijn gek. Wie denkt dat de ussr rijp is voor een Westers systeem moet zich laten nakijken. De ondertekenaars gewagen ervan dat het leger in handen is van conservatieve diehards. Onbegrijpelijk dat Arbatov hieraan meedoet onder het motto van eerst boter dan kanonnen. Bij de huidige machtsverhoudingen in de wereld blijft de dreiging van Sovjetkanonnen onontbeerlijk om de idioten in Washington in toom te houden. Wil ook Arbatov naar een totale Amerikaanse militaire alleenheerschappij? Hij is gek. Sinds ik hem bijna twintig jaar geleden voor het eerst in Moskou ontmoette, is er heel wat veranderd in zijn brein.

6 juli 1990

Kon niet slapen, tegen mijn gewoonte in en was om 03:45 uur op. Hoe kom ik uit de huidige problemen?¹⁷⁹ Ik zal rustig en kalm te werk moeten gaan. Ik heb een beroep gedaan op de directeur-generaal van Buitenlandse Zaken, Marc Burger, die me verzekerde dat zijn deur altijd voor mij open zou staan. Ik vertelde in diplomatieke termen de indruk te hebben dat ambassadeur Nothnagel in Den Haag in handen van mijn vijanden was gevallen ‘want in 35 jaar journalistiek bedrijven maak je vrienden, maar ook vijanden.’ Ik lichtte hem in over de botsing op 6 juni l.l. in de werkkamer van Nothnagel in Den Haag en

179 Ik had toen nog geen idee hoe Buitenlandse Zaken te werk was gegaan om mijn verblijf in Zuid-Afrika te verpesten.

[p. 110]

waar ik zoal mee bezig was. Ik benadrukte dat mijn vestiging in Zuid-Afrika in Nederland enige aandacht had getrokken, omdat ik bovendien wilde demonstreren vertrouwen in de toekomst hier te hebben.

Er verscheen een foto van de zoontjes van de vermoorde journalist Sam Mabe, Nkululeko (9) en Bandile (11) in The Star. Het gaat me door merg en been. Jabulani Patose belde uit Sebokeng om samen naar de begrafenis van Mabe te gaan. Ik bracht Jabulani tenslotte bij Sam binnen. Maar ik heb geen auto dus dat kan weer niet.¹⁸⁰

Foudraine zond nieuw toegevoegde, ellenlange monologen voor ons boek, waar ik op deze manier niets tegenin kan brengen. Ik heb Pieter Lakeman geschreven hier niet mee akkoord te kunnen gaan.

Schitterende wedstrijd tussen Becker en Ivanisevic.

180 The Star, 6 juli 1990.

7 juli 1990

Marcel van Dam had tegen Dennis Livson gezegd dat ik ‘boze brieven’ aan hem schreef. Dit vond Livson vervelend en hij verweet me dit. Dan zie je maar weer wat Van Dam voor een figuur is. Ik heb Dennis geschreven dat ik verheugd was indertijd te horen dat hij de vara ging leiden, eindelijk brains bij die club. Ik geloof hem indertijd zelfs geschreven te hebben best onder hem te willen werken. Ik heb hem thans in een brief er-

[p. 111]

aan herinnerd dat de enige reden dat ik hem schrijf, het gelazer met Sonja Barend is, die Conny Braam in een interview met mij betrok, die vervolgens krankzinnige verhalen ophing over het apartheidsregime. En met gelul over een muur die om Soweto gebouwd zou worden om de zwarte bevolking in quarantaine te plaatsen mij in discrediet probeerde te brengen. Sonja en Braam probeerden vervolgens de lachers op hun hand te krijgen ten koste van mij, die als verdediger van Pretoria werd opgevoerd. Tegen leugens over Pretoria zal ik me zeker verzetten. Alle pogingen die zaak gerectificeerd te krijgen, strandden sinds 1986, dus inderdaad heb ik er Van Dam over geschreven. Op deze manier probeert Van Dam leugens te verspreiden om mij als de veroorzaker van problemen voor te stellen, terwijl het mij uitsluitend om eerlijke journalistiek gaat. Marcel van Dam is geen knip voor de neus waard.

Het anc, Cosatu en de udf hebben buitenlandse diplomaten in Zuid-Afrika verzocht om Gatsha Buthelezi links te laten liggen. Dat is de ware aard van deze mensen, die straks de lakens willen gaan uitdelen. Teken aan de wand.

8 juli 1990

Ik heb Wim Klinkenberg van de nvj geschreven dat ik de koffer die ik vijf jaar geleden in Havana bij ambassadeur Coen Stork in goed vertrouwen achterliet, volkomen leeggehaald heb teruggekregen. Of de nvj me wil steunen bij een claim op Buitenlandse Zaken om schadeloos gesteld te worden. Zo gedraagt zich de bei uns populaire ambassadeur Stork in werkelijkheid, naast het feit dat hij zijn huisdieren op straat laat dumpen als hij met verlof moet.

Ik kwam een bandopname met Gerard Croiset tegen en draaide een stukje. Alsof hij in de kamer met me zat te praten. ‘Ik stem nooit, ik wil niets met politiek te maken hebben. Er moeten capabele mensen komen,’ zei hij. Maar capabele mensen gaan niet in de politiek.

In KwaZulu-Natal zijn al 90.000 hiv-gevallen geconstateerd. De City Press maakt melding van een studie dat binnen acht jaar achttien procent van alle Afrikanen tussen 15 en 60 jaar hiv-positief zullen zijn. Dit kan niet waar zijn. Op dit moment zou een op de honderd zwarten in Zuid-Afrika aids hebben.¹⁸¹

Ik vind het heerlijk om de klok uit De Horst in mijn werkkamer te horen slaan, de klok die mijn ouders bij hun huwelijk

181 City Press, 8 juli 1990.

[p. 112]

kregen. Waarom? Niemand kan het uitleggen. Of misschien toch. Peter zou zeggen return to the womb.

Samuel Kolisang belde vanuit het kantoor van de oude zakenman Ephraim Tshabalala. Ze zeiden: ‘We need your advise about what to do in a new world.’ Dat is nu precies waarom ik hier ben, en hier zou willen werken.

Vanavond ben ik enkele uren op Pretoria Street geweest to feel the mood. Groepen jonge zwarten, soms met stokken, onrustig en soms bedreigend. Later ontstond een ruzie op de beruchte hoek waar dagga (marihuana) wordt verhandeld. Twee blonde binken, detectives in burger, probeerden een kleine zwarte jongen achterin een gele politieauto te wurmen, maar de jongen vocht als een leeuw. Ze kregen het niet voor elkaar. Tot een andere jonge blanke toeschouwer, die zei in militaire dienst te zijn, er zich mee ging bemoeien, en tegen beide politiemannen zei dat ze hem moesten loslaten. De ruzie liep hoog op, en de voorbijganger trok zijn hemd uit om te gaan knokken. In de verwarring smeerde de zwarte jongen hem. Hij deed dit door het hemd waaraan hij werd vastgehouden over zijn hoofd uit te doen. Ik vroeg deze militaire omstander waarom hij de twee politiemannen in burger was afgevallen terwijl zij hun werk deden. Ik kreeg geen antwoord. De daggagebruiker werd al enige tijd gezocht. De twee blonde jongens werden uitgejouwd toen zij wegreden. Ze zeiden geüniformeerde agenten te zullen gaan halen. Er is in dit land natuurlijk ook geen beginnen aan de drugshandel aan te pakken.

Later raakte ik in gesprek met een lange zwart jongen, die de hoofdhandelaar van dagga op Pretoria Street is. Hij gaf toe een soort bendeleider te zijn. Hij had een aantal jaren in de gevangenis gezeten. Hij was aan drugs verslaafd.

Laatst was zijn moeder onverwacht thuisgekomen en was gewaargeworden dat hij had gerookt. Zij was hem aangevlogen. Hij zei precies te weten wanneer geheim agenten bewapend waren, en waar zij hun revolvers hadden verstopt, zoals in een laars. Hij praatte maar door. Trieste ervaring. Omdat Duitsland de wedstrijd tegen Argentinië had gewonnen, begonnen toeterende auto's door Hillbrow te rijden. Het was niet te doen. Ging naar huis.

9 juli 1990

Nelson Mandela is volgens The Times in de Britse hoofdstad teruggekeerd ‘on a wing and a gaffe’. De blunder zou verband houden met wat hij over de ira opmerkte, terwijl hij ook niet van plan is zijn vrienden Castro en Khadaffi te verloochenen,

[p. 113]

omdat Washington dit zo graag wil. Ik bewonder Mandela juist om die loyaliteit en weigering zich te laten intimideren via chantage met dollars.¹⁸² Zo zei Bung Karno in 1956 voor het Amerikaanse Congres dat hij zijn eigen niet-gebonden koers volgde en niet zou buigen voor een Niagara van dollars - of van roebels for that matter. Dat is immers de kern van non-aligment. Dat journalisten bij The Times, waar een krant wordt gemaakt die in het Gemenebest wordt gelezen, dit nog altijd niet op de feiten in plaats van op emotie kunnen waarderen, blijft onbegrijpelijk. Ik heb het voorrecht gehad dat de architect van de Bandungconferentie in 1955, de voorloper van de Beweging van Niet-Gebonden Landen, me dit persoonlijk heeft uitgelegd. Maar ik ben dan ook naar hem toegegaan om veel van hem te leren.

De krantenjongen noemde me ‘ou baas’, waar ik van schrok en wat me toch amuseerde. Ook vroeg ik de twee (blanke) monteurs van onze lift voor een kopje koffie binnen. De een zei: ‘I better do not buy a gun, because when I get mad at these blacks, I start shooting.’ De ander zei: ‘I have no respect for De Klerk who grabbed the job from Botha just prior to the election,’ wat waar is. Misschien is het wel juist om er vanuit te gaan dat De Klerk zal worden weggestemd als er morgen verkiezingen zouden plaatsvinden.

Ik belde met Bill Faure. Hij zei: ‘The sabc television can not be trusted. They are building up the right by condemning Chris Hani for having said on Sunday that the sadf could not remain operating in the new South Africa. It is pure incitement via television.’

Tot mijn verbazing belde André Haakmat. Ambassadeur Herrenberg was bij Jerry Rawlings in Ghana geweest en had vanuit Parijs Haakmat verzocht naar Frankrijk te komen. ‘Ik heb de hele nacht met hem gesproken. Eerst wilde hij niet over u spreken vanwege een brief die u heeft geschreven. Ik heb hem echter gezegd dat u ondanks alles, inbegrepen dat u nu uw huis heeft moeten verkopen vanwege de missende 100.000 gulden uit Suriname, achter de bevelhebber bent blijven staan.’

‘Dat is waar,’ had Herrenberg geantwoord. Haakmat is als gast van Bouterse voor een week naar Suriname uitgenodigd. ‘Ik heb dit in beraad gehouden,’ aldus Haakmat ‘en gezegd, dat ik nu als advocaat voor u optreedt en ben momenteel dus niet in een positie hierop in te gaan, althans niet zonder dat de zaak Oltmans is opgelost.’ Ik heb Haakmat herbevestig dat tien pro-

182 The Times, 8 juli 1990.

[p. 114]

cent van de ton van Suriname voor hem zou zijn, als hij het geld binnen wist te halen. Haakmat zei dat Herrenberg had gezegd: ‘Geef me tien dagen om die schuld van Oltmans in orde te brengen.’

Ik ging meteen naar de flat van Peter om te vertellen dat als de ton van Suriname zou komen, ik Amerbos zeker niet zal verkopen, en zoals iedereen me adviseert zal verhuren. Hij vroeg of ik al gegeten had, en drong erop aan: ‘You should steam your vegies not cook them.’ Dat is Peter.

10 juli 1990

Ik heb Cleary een fax gestuurd dat ik morgen wil beginnen. Onvoorstelbaar wat er in Moskou gebeurt; een burgeroorlog staat voor de deur. En Kohl en Mitterand bieden in feite aan om onder het mom van miljardenhulp de boel over te nemen. De klootzakken denken dat ze daarmee het oosten kunnen omhalen en een nieuw te exploiteren financieel imperium kunnen stichten, met volop goedkope arbeidskrachten en goedkope grondstoffen.

De golf van geweld is nu ook overgeslagen naar Namibië. We zitten midden in een revolutie van steeds groter wordende verwachtingen. Net als in Zuid-Afrika totaal onrealistisch.

Belde Dirk Keijer. Hij zei dat de Sovjets langzaam maar zeker met geld over de brug kwamen en dat ik binnenkort ook wat zal krijgen. Ook zou de catalogus met Sovjetbedrijven snel komen. Ik heb daar meteen Du Toit over ingelicht.

Ik ben blij dat ik Time nog kan lezen, want als je het van de Zuid-Afrikaanse media moet hebben, weet je niets van wat er in de wereld gebeurd, laat staan over de Sovjet Unie.

Ik ben als een bezetene alle bewaarde knipsels uit de garage in Amerbos op datum in mijn dagboeken aan het stoppen, zodat het schrijven aan de Memoires later wat makkelijker zal zijn. Ik kwam ook nog brieven van Frans Kellendonk en de vader van Jan van Wieringen tegen. Ik zal die jongens nooit vergeten.

Brunswijk was in de Vaste Kamercommissie, en Frans Weisglas voerde weer het hoogste woord. Zij denken dat Brunswijk namens de granmans komt, maar dat is complete onzin. Wat zijn het toch een miserabele amateurs in Den Haag.

Heb nog geen enkele reactie vernomen van Cleary, op mijn fax om morgen te beginnen. Ik hou me maar rustig.

Peter geniet van mijn platenspeler en radio. Gisterenavond luisterde hij naar de casettes van Jan Foudraine over zen, wat hij complete onzin vond.

Het verschil tussen de zwarte en de blanke televisie is enorm,

[p. 115]

zelfs in de tv-reclame. Het probleem is niet alleen dat de eerste en derde wereld onder een dak moet komen, maar dat ook de eerste en derde wereld-psyche gemengd moet worden.

11 juli 1990

Ik was om half zes opgestaan omdat ik naar Strategic Concepts wilde gaan. Op sabc hoorde ik een gebed: ‘Here, opdat ik vandaag met geduld en voorzichtigheid mijn besluiten zal nemen.’ Ik besloot om toch maar thuis te blijven, want Cleary, noch Karen had gereageerd op mijn fax. Ik ben inmiddels zo achterdochtig ten aanzien van iedereen aan het worden dat ik beter nog maar even afwacht.

Ik moet deze dag maximaal gebruiken. Ik heb zes uur lang knipsels opgeruimd. Ik kwam zelfs nog knipsels uit 1945 tegen. Had ik die maar gehad toen ik het eerste deel van mijn Memoires schreef. Nu heb ik er niets meer aan.

Om elf uur 's avonds belde ik broer Hendrik. Hij was bij Theo geweest. ‘Hij heeft een wondje aan zijn been en daar komt limonade uit,’ zei Hendrik. Hij vond dat het niet goed ging met Theo. Ik vertelde over het uitblijven van een reactie van Cleary. ‘Dat is Zuid-Afrika,’ zei hij. Het is vreemd dat ik niets hoor, maar ik blijf kalm. Ik zal naar Nelson Botile bellen. Ben nog naar de sauna geweest; de gebruikelijke gangbang affaires.

Heb vandaag niets van Strategic Concepts gehoord, maar de dominee zei vanmorgen dat ik geduld moest hebben.

12 juli 1990

Ik stond om half 6 op en vond dat het lang genoeg geduurd had en ben naar het kantoor van Cleary gegaan. Bij de bushalte kwam ik Karen tegen. We kwamen als eerste aan op kantoor waar ik begon met het lezen van kranten.

Karen kwam na een kwartier terug naar mij. Ze had blijkbaar met Cleary gesproken. ‘May be you don't like this,’ zei ze. Ik dacht: daar gaan we weer. Maar ik heb inmiddels genoeg ellende meegemaakt om er nog opgewonden van te raken. Ze leek me steeds meer van Strategic Concepts weg te drijven. ‘Only a retainer is possible,’ zei ze.

‘I had hoped for that,’ zei ik stellig. ‘Met Danie had ik afgesproken voor 800 rand per maand per 1 juli te beginnen.’ Danie was een ander departement. Ze zei ook dat er in de zwarte gemeenschap nog niets gedaan ging worden, misschien over een jaar, misschien eerder. Ik begreep er niets meer van. Ze waren goed te spreken over het voorstel ten aanzien van Bu-

[p. 116]

thelezi en mijn contacten met Botile, maar ik had me met de overheid ingelaten. Zij vond dat ik me beter moest profileren en me uitsluitend zakelijk moest verbinden met Sean. Dat werd dan de afspraak: ik moest Sean Cleary schriftelijk een nieuw voorstel doen wat ik wil en verwacht. Later deze maand zouden ze over mijn nieuw voorstel een besluit nemen. Ik voelde me verschrikkelijk, maar liet niets merken. Ik sprak vervolgens nog even met Danie die ook al terugkrabbelde. Een chauffeur bracht me thuis. Ik zag toen ik wegging Karen staan smoezen met de secretaresse van Sean Cleary. In ieder geval hoopt ze dat ik zou proberen mijn nieuwe voorstel vandaag nog af te geven omdat ze zeker weet wist dat Cleary morgen de hele dag op op kantoor is.

Om half twaalf was ik weer thuis en belde eerst met Du Toit, die nogal koel deed. Hij vertrekt zondag naar Boedapest. Helaas een kort een gesprek. Dan maar pianospelen. Ik wilde Du Toit nog een fax sturen, maar ben extra voorzichtig geworden en heb me ingehouden. Laat hij eerst maar op reis gaan.

Ik denk dat ik vanavond een rustig en paginagroot memo voor Sean Cleary heb geschreven, wat ik op Karens appartement heb afgegeven. Ik zal zien wat er nu gaat gebeuren.

Ik ging vervolgens eten met Bill Faure, Obie en Robin Moser. Bill meende dat het eerst een stuk slechter zou gaan met Zuid-Afrika voor het beter zou worden. ‘De Klerk heeft een riskant besluit genomen, maar we moeten ermee doorgaan.’ Hij was het beu steeds door de Afrikaners een mes in de rug te krijgen en dat ze veel van de ellende zelf hebben veroorzaakt met hun apartheid. ‘Nu wonen alle zwarten bij elkaar in townships and areas, het zijn gewoon tijdbommen.’ Bill was door de sabc verraden. In de vs wordt Shaka Zulu voor de vijfde keer uitgezonden, maar Bill ziet er geen cent van. Ook gebruikt sabc muziek van Shaka Zulu zonder enige vergoeding af te dragen. Bill wil een tv-special maken en daarin uitleggen wat er op dit moment plaatsvindt. Bill vindt het van belang dat De Klerk zal slagen in zijn opzet. De Klerk moet in het programma de centrale figuur worden. Hij had er met sabc en Casper Venter over gesproken. Casper zou zorgen dat Treurnicht en Mandela mee zouden doen. Treurnicht zou in vijf minuten uitleggen wat hij als president zou doen. Bill wil vervolgens laten zien wat er zich dan in het land zou gaan afspelen. Bill wil het goed aan de blanken uitleggen. Hij had private financiering geregeld, want met overheidsgeld zouden ze nooit kunnen zeggen of laten zien wat ze zouden willen. De opname van het programma zou binnen vier weken voor elkaar kunnen zijn. Maar toen

[p. 117]

bleef het stil. Er komt zelfs geen afwijzing voor de productie. Ik zei hem dat ik contact zou opnemen met Venter, maar hij wilde niet meer. Voor Bill was het te laat, hij is niet meer geïnteresseerd. Gekwetste trots.

13 juli 1990

Ik ga toch contact opnemen met Venter over die tv-special van Bill. Het zou zomaar kunnen dat hij het etentje gisteren op poten had gezet in de hoop dat ik mij er in zou mengen. Maar ik zal Bill ook een fax sturen dat ik wel een vergoeding verwacht als de film toch gemaakt gaat worden. Hoewel Bill had gezegd geen interesse meer te hebben, kun je in deze jungle niemand op zijn woord geloven.

Boris Jeltsin heeft zijn lidmaatschap van de cpsu opgezegd. Jammer dat je daar nauwelijks iets over ziet op de Zuid-Afrikaanse televisie. De toestanden in Polen waar Volodja het over had, slaan over naar de Sovjet Unie. Het wordt steeds spannender.

14 juli 1990

Mijn vriend, de student Themba wipte binnen. Hoe heb ik hem er die dag tussen al die studenten in Soweto in een oogopslag uitgepikt? Hij zei van mening te zijn dat de jonge generatie zwarten in zijn land noch naar Mandela, noch naar Buthelezi luisterden. Alle problemen in KwaZulu-Natal waren te herleiden tot het schisma dat is ontstaan tussen de traditionele Zoeloe stamhoofden en de nieuwe generaties. ‘Mandela en Buthelezi should lunch together,’ zei ik.

‘What good would it do?’ antwoordde Themba.

‘You have to start somewhere. That is how it worked between Mandela and De Klerk.’

‘Buthelezi was sent by the anc to secure KwaZulu-Natal for the anc,’ zei Themba. ‘Instead he built his own powerbase on the basis of tribalism.’ Hij gaf aan dat de nieuwe generatie zwarten het geen moer kan schelen of hun leiders uit specifieke stammen zijn voortgekomen. Hij vond Mandela en Buthelezi veel te ver af staan van de wortels van zwarten.

Bladerde in Modern Man in Search of a Soul, wat ik in 1968 - als direct gevolg van de ontmoeting met Peter en door hem gestimuleerd - heb gelezen.¹⁸³ Ik onderstreepte toen: ‘Our world is so exceedingly rich in delusions that a truth is priceles’ (p. 46). Hoe waar, om nooit te vergeten. Even verder: ‘The meeting of

183 C.G. Jung, Modern Man in Search of a Soul, Harcourt Brace & Co., New York, 1933.

[p. 118]

two personalities is like a contact of two chemical substances: if there is any reaction, both are transformed.’ (p. 49).

De Sovjet Unie staat op de kop. Samen met Boris Jeltsin zijn ook de burgemeesters van Moskou, Gavril Popov en van Leningrad, Anatoli Sobtsjak uit de cpsu gestapt. Er schijnt een leegloop van de Communistische Partij aan de gang te zijn. Onvoorstelbaar. Drie jaar geleden, bij mijn laatste korte bezoek aan Moskou, was iets dergelijks nog ondenkbaar, al was ik er reeds enige tijd van overtuigd dat Michail Gorbatsjov een absolute ramp was.

Ik studeerde op mijn lievelingsstukken Fantaisie Impromptu van Chopin en Consolations van Liszt.

15 juli 1990

Het 28^ste partijcongres in Moskou lijkt op een ramp af te stevenen. Een van de 4.657 afgevaardigden stelde zelfs voor om het hele Politbureau naar huis te sturen. De prominente econoom Leonid Abalkin heeft openlijk gezegd dat het socialisme niet meer populair is en dat de ussr naar een vrijemarkteconomie moet over schakelen. Intussen kreeg de conservatieve communist Jegor Ligatsjov nog altijd het warmste applaus van de afgevaardigden. Er is in Moskou een ramp in de maak, zoals ik al enige tijd heb zien aankomen.¹⁸⁴

184 Time, 16 juli 1990.

16 juli 1990

Sam Mabe is ter aarde besteld. Onbegrijpelijk.

Helmut Kohl is Gorbatsjov te hulp gekomen. Zij zouden nader tot elkaar zijn gekomen over de toekomstige militaire status van Duitsland ten opzichte van de Sovjet Unie. Zij gaven samen in Moskou een persconferentie. Gorbatsjov heeft verder de staatstelevisie en -radio van de ussr losgekoppeld van de cpsu, terwijl duizenden mensen in de Sovjethoofdstad demonstreren voor het opheffen van de Communistische Partij met zijn monopolie op de macht.

In Time stond deze brief: ‘No matter how many crowds come out to cheer him, soft-spoken Nelson Mandela is still a terrorist. Max Driessen, Leiden, The Netherlands.’¹⁸⁵

185 Idem.

17 juli 1990

Op televisie was Gorbatsjov te zien, wandelend in een bos met Kohl en Sjevardnadze. Genscher ontbrak. Valt er nog iets te redden of is Gorbatsjov verloren?

[p. 119]

The Citizen schrijft dat Inkatha van de Zoeloes 1,7 miljoen leden telt. Zou het waar zijn? Het is nu een multiraciale politieke partij geworden en kan het dus volledig opnemen tegen het anc¹⁸⁶

Ben nog steeds bezig om Oliver Stone voor de Zuid-Afrikaanse Oscaruitreiking naar Johannesburg te krijgen, en belde naar Californië met zijn medewerkster, Kristina. Bill Faure zond ik een fax voor zijn verjaardag. Hij organiseert die Oscar televisie-uitzending.

Ronnie Brunswijk heeft op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag besprekingen gevoerd. Het is nauwelijks te geloven. Deze man is een ‘uitvinding’ van de Haagse rode knop geweest.

Time heeft een reportage over de klassentegenstellingen in Oost-Europa. Het communisme mag dan op de fles zijn gegaan, de spanningen tussen arbeiders en intellectuelen zouden alleen maar toenemen. We weten hoe werknemers het op den duur afleggen tegen de kapitalistische orde van vrijemarktsystemen. Dus het probleem zal van voorbijgaande aard zijn.¹⁸⁷

186 The Citizen, 17 juli 1990.

187 Time, 9 juli 1990.

18 juli 1990

De laatste gekte op de poppenmarkt in dit land is ‘the Winnie doll’. Kost 100 rand. De ‘Mandolla’-pop vliegt weg.

Heb nog eens dozen vol knipsels, na op Amerbos er reeds rigoureus het mes in te hebben gezet, met een nieuwe opruimingsslag weggegooid. Het was een hoeveelheid die nooit in mijn dagboeken te verwerken zou zijn geweest. Het wordt nu een te hooi en te gras keuze van knipsels, wat ik betreur.

Het Staatscircus van de Sovjet Unie is in Zuid-Afrika aangekomen. Dat is toch een hele gebeurtenis. In 1986, toen ik hier voor het eerst verbleef, was dat nog ondenkbaar.

The Citizen noemt Mandela in een commentaar ‘a great disappointment’, althans voor Zuid-Afrika.¹⁸⁸ Wat de krant niet begrijpt, is dat Mandela zich blijft uitspreken voor sancties tegen dit land terwijl de overwinning van het anc binnen handbereik ligt. ‘If he believes that apartheid is finished, why go around telling leaders that apartheid is still intact and sanctions must remain until apartheid is destroyed.’ Mandela is ‘confused’. Pretoria heeft de apartheidswetten geschrapt, maar er zullen generaties overheen gaan alvorens rassenscheiding in dit land niet meer zal bestaan. In de vs heb ik eind jaren veertig

188 The Citizen, 18 juli 1990.

[p. 120]

nog de bordjes ‘for whites only’ opgehangen gezien. Er is vooruitgang gemaakt in de vs, zeker, maar ook daar is apartheid nog verre van uitgeroeid. Mandela kletst en The Citizen heeft gelijk.

19 juli 1990

Na een sandwich in het Sun Hotel reden Nelson Botile en ik naar het kantoor van Sean Cleary in Sandton. Nelson wilde niet dat ik hem nog steeds ‘Mr. Mayor’ noemde - wat ik sinds ik hem als burgemeester van Soweto voor het eerst sprak, altijd ben blijven doen - ‘because they might think in Cleary's office: Oltmans is using this black fellow.’ Daar had ik absoluut nooit bij stilgestaan. Hij was kritisch ten aanzien van Chris Hani, die als militaire leider van het anc geen politieke uitspraken behoorde te doen. Ik zei maar niet dat generaal Magnus Malan in Pretoria niets anders doet dan politieke uitspraken.

Sean Cleary liet ons een half uur wachten, maar we hebben van 17:00 tot 19:00 uur een uitstekend gesprek met hem gevoerd. Hoe meer ik naar hem luister en hoe beter ik Cleary leer kennen, hoe meer ik ernaar uitzie met hem samen te werken.

Hij vertelde hoe er gewerkt werd aan een toekomstige vredesconferentie van alle partijen in Zuid-Afrika en gebruikte een schoolbord om zaken uit te leggen en toe te lichten. Ik vond het erg interessant. Botile zei later: ‘I work for this man for nothing.’

Cleary schatte dat vijf miljoen kinderen in het land in chaos verkeerden. In Natal stelden functionarissen van de udf jonge mensen de vraag hoeveel Inkatha ze vandaag hebben gedood. Er zijn zeven miljoen mensen met minimale behuizing in het land. ‘At the heart of it all, lays the question what basic values do you present them, they can identify with? How do you restore the family concept and restore the country to a healthy society?’ Sean stelde Botile rechtstreeks de vraag: ‘Is there one child in South Africa that respects his parents?’ Nelson antwoordde: ‘In Soweto very few.’ Cleary zei van mening te zijn dat het onmogelijk was ‘to socialize large numbers of black kids in a hut of nine square meters.’ Hij vervolgde: ‘How does independent personality develop? What socializing organisations are there for black children? There are no mechanisms available. The problems for black youths are the family and the school, this means housing and education. Those are the fundamental problems in South Africa.’ De vraag die moet worden beantwoord, was hoe een gezamenlijke toekomst te bouwen?

[p. 121]

Botile dacht na afloop dat Cleary onder de indruk van ons bezoek was geweest. Ik ben er minder zeker van. Hij gedroeg zich in het eerste uur van ons gesprek alsof Karen en ik niet aanwezig waren. Zuid-Afrikanen, ook figuren met de rang van ambassadeur, blijven in de grond van de zaak Boeren. Geleidelijk aan verbeterde zijn attitude. Ik zei trouwens tegen Nelson dat het me niet zou verbazen als Strategic Concepts hem inhuurt, zij mij voor het introduceren van Botile erkentelijk zullen zijn, maar verder nooit meer iets van zich zouden laten horen. Sean Cleary gaf ons trouwens te verstaan: ‘You realize, there is no money in this business.’ Er is natuurlijk wel geld om een prachtig kantoor in een van de duurste gebouwen in Sandton te huren.

Ik verbaas me er iedere keer opnieuw over, hoe een krant als The Star meedoet aan het opbouwen van Mandela's reputatie als een gematigde en pragmatische leider. Esmare van der Merwe zet hem neer als ‘one of the world's most remarkable statesmen.’¹⁸⁹ Mandela heeft nu veertien landen in zes weken op drie continenten bezocht. Op 22 juni heeft hij de Verenigde Naties toegesproken. Hij heeft gezegd geldmiddelen voor het anc te hebben gevonden ‘beyond my wildest dreams.’ De Mandela-banden met de sacp lijkt men vergeten te zijn. We zullen zien wat er gaat gebeuren.

Time publiceert een artikel over hoe mijn goede bekende, admiraal Elmo R. Zumwalt, de man is die opdracht gaf in de oorlog in Vietnam de oerwouden in de Mekong delta met Agent Orange te besproeien ‘a defoliant containing dioxin, a suspected carcinogen.’¹⁹⁰ Later werd ontdekt dat behalve Amerikaanse militairen ook de Vietnamese bevolking - en zelfs de dierenwereld - kanker en andere ziekten of deformaties ontwikkelden als gevolg van de door de vs gebruikte gifgassen. De zoon van de admiraal, luitenant ter zee Elmo iii, is in 1988 aan lymfklierkanker overleden, als gevolg van de door zijn vader toegepaste chemische oorlogvoering. Jarenlang is de waarheid over Agent Orange in de vs, bij een vrije pers in een vrije democratie, verzwegen. Niet alleen de levens van de Vietnamezen betekenden niets voor de leiding van Washington, ook de eigen mensen werden als proefkonijnen opgeofferd door misdadigers in het Witte Huis als Nixon, Kissinger en de rest, tot en met de beroemde vader, de admiraal die zijn eigen zoon met deze waanzin naar de verdommenis hielp.

189 The Star, 19 juli 1990.

190 Time, 23 juli 1990.

[p. 122]

20 juli 1990

Chris Hani heeft weer een krankzinnige opmerking gemaakt. Hij houdt het voor mogelijk dat het anc met geweld toch de macht zal moeten grijpen. Hij zei dit tijdens een rede voor drieduizend studenten in Transkei. Eindelijk schijnt De Klerk wakker te zijn geworden. Hij heeft een verklaring doen uitgaan dat Hani buiten zijn boekje is gegaan. Wereldstaatsman Mandela schijnt deze Hani niet in de hand te hebben. De Klerk heeft nu de term van Gorbatsjov overgenomen dat ook in Zuid-Afrika ‘new thinking’ moet worden toegepast.

Bisschop Thomas Siyolo uit Crossroads belde vanuit Pretoria, waar hij een conferentie bijwoont. Ik vroeg onmiddellijk of ze nu een nieuw kantoor hadden gekregen. ‘We first were assigned a room in the community building, a small one. But a few weeks later, the key was taken away.’ Godgeklaagd.

Nu wil het anc dat het Staatscircus van de Sovjet Unie niet komt, want het zou in strijd zijn met de culturele boycot jegens het apartheidsregime. No brains. Intussen hebben 6.000 Sovjetburgers zich voor emigratie naar Zuid-Afrika gemeld. Ook vanuit China neemt de emigratie toe. De toestand rond Gorbatsjov loopt helemaal uit de hand. Ik heb altijd geweten dat die man bezig was de ussr te gronde te richten.¹⁹¹

191 Time, 23 juli 1990.

21 juli 1990

Casper Venter, mijn vriend en de woordvoerder van de staatspresident heeft bekendgemaakt dat Frederik de Klerk en Nelson Mandela een uur samen hebben gesproken over hervatting van besprekingen op 6 augustus 1990 tussen de regering en het anc in Pretoria. Intussen heeft Hani zijn dreigement voor een staatsgreep herhaald.

Vanavond ben ik samen met Elphra Erasmus, journaliste bij Beeld naar een tentoonstelling van spotprenten nabij het Market Theatre gegaan. Er waren tekeningen van Alistair Findlay, Derek Bauer en Tinus Horn. Peter en Edwin ontmoetten haar even in mijn flat. Edwin wilde een video laten zien over zijn optreden als barones Von Riefenhausen. Ik begreep nu pas dat Edwin aan Peter had gevraagd hoe hij het zou moeten formuleren wanneer hij gevraagd zou worden naar wat zijn ambitie in zijn leven was. ‘The most important thing in life,’ vertelde Edwin van Wijk, ‘is to have no ambition in life - not to take part and become sucked up by the rat race of success, power and money.’ Peter sprak over een boek van een Amerikaanse

[p. 123]

psychiater dat hij jaren geleden had gelezen en dat zijn leven fundamenteel had gewijzigd. Hoe is het mogelijk dat ik hem 23 jaar ken en dit gewoon niet weet?

Findlay, een zwarte tekenaar, had The Treaty gemaakt naar het thema van Animal Farm. De Klerk was een soort feestvarken, Mandela als grote aap die op het punt stond genecklaced te worden. Op tafel lag de Grote Schuur overeenkomst tussen de regering en het anc. Ik vroeg Findlay wie het hondje onder de tafel was met het bot. ‘Dat is de president van Azapo,’ zei hij. Bij het raam stonden Treurnicht en Terre’Blanche gereed een katapult af te schieten. Ik had twintig rand bij me, die ik als aanbetaling gaf.¹⁹²

Heb overigens de stoute schoenen aangetrokken en Elphra gevraagd of het niet mogelijk was eens een interview met Beeld te maken. Zij zou het regelen. Wie niet waagt, die niet wint, al had ik het prettiger gevonden als zij het zelf had bedacht.

192 Helaas kan ik deze tekening niet vinden. Redactie: Voorbeelden van Findlay's werk zijn te zien in de fotobijlage.

22 juli 1990

Tony Leon van de Democratische Partij in Houghton verwacht dat Zuid-Afrika een zenuwinstorting nabij is. ‘Everywhere I encounter a free floating desperation - an inchoate palpable fear that disaster is just around the corner, and a paralyzing fatigue as well, a sense that the problems are too enormous to resolve and beyond individual effort to engage. Flames are fanned by fascist fear-merchants, who are unelected and unaccountable.’¹⁹³

De Wet Potgieter en Lester Venter presenteren op de voorpagina van de Sunday Times een schokkende reportage over het anc dat gewoon doorgaat met aanzienlijke hoeveelheden wapentuig, automatische wapens, raketlanceerinstallaties en mijnen (à la Klaas de Jonge) het land binnen te brengen voor de staatsgreep waar Chris Hani herhaaldelijk op zinspeelt. Nelson Mandela heeft bevestigd dat dit volgens anc-plannen gebeurt en dat pas wanneer de regering alle obstakels voor serieuze onderhandelingen heeft weggenomen, men het punt heeft bereikt om te bezien of het drukmiddel van mogelijke vijandelijkheden kan worden weggenomen.¹⁹⁴

193 Sunday Times, 22 juli 1990.

194 Idem.

23 juli 1990

Gisteren ben ik bij mijn buurman, journalist Otto Krause in

[p. 124]

Parktown te rade gegaan. ‘Denk je niet,’ vroeg ik, ‘dat De Klerk niet langer kan treuzelen en iets moet doen aan die dreiging met geweld door anc?’

Hij antwoordde: ‘If he does not, others will do it for him.’ Otto helt steeds meer over naar de Magnus Malan benadering van de problemen. ‘But maybe, after the government acted like angels, we can now demonstrate the bad faith of the opposite side.’ Ook dacht Krause dat tijdens de veel geroemde reis van Mandela door de wereld, het ware gezicht van het anc duidelijk is geworden (wat ik dus niet denk). Hij vervolgde: ‘The anc are now at least described as power monopolists.’ Hij vroeg verder of Sean Cleary's bedrijf voor het Zuid-Afrikaanse leger werkte. Hemeltje, dan zou dit een herhaling worden van de Jans Rautenbach-film en het televisiebedrijf! Het is hier een groot adderkluwen.

Hoe meer ik erover nadenk, en trouwens met ze contact heb, des te meer ik overtuigd raak dat zwarten van nature aanzienlijk minder bekrompen zijn dan blanken. Zwarten mogen dan onderontwikkelde chips hebben - en velen verkeren inderdaad nog steeds in het kafferstadium -, maar een man als Mandela en de meerderheid van zwarten met hem, wordt niet verteerd door haat tegen blanken, zoals omgekeerd wel het geval is. Hetzelfde constateerde ik bij Sukarno of Bouterse.

Nelson Botile kwam voor koffie en broodjes. We hebben twee uur de mogelijkheden iets met Sean Cleary te doen doorgesproken. Botile herinnerde eraan: ‘Cleary explained his association with a recently erected foundation in Cape Town specializing in collecting funds. Don't you remember? He suggested, we could perhaps get money for our own planned closedcorporation via there?’ Ik realiseer me dat ik nooit echt luister wanneer er over geld wordt gesproken. Hij adviseerde dat ik eerst zou zorgen zelf met Cleary in zee te gaan, om dan geleidelijk aan ook hem erbij te betrekken.

Ik vertelde de voormalige burgemeester van Soweto hoe ik de daggahandelaar op Pretoria Street had leren kennen. Hij wilde hem ontmoeten. Hij stelde voor dat patrouilles zouden worden gevormd door zes zwarte en zes blanke jonge mensen, die de drugscene zouden controleren, zoals in de metrostations van New York gebeurt.

Ik probeer nog steeds Oliver Stone naar Zuid-Afrika te krijgen, maar hij komt zelfs niet aan de telefoon. Sprak met zijn assistente Kristina. Geen lef. Ik schreef hem meteen. Ik herinnerde aan zijn uitspraak dat we binnenkort samen moesten overleggen, en dat ik ervan droomde dat we nog eens samen een film-

[p. 125]

project zouden maken. Ik herinnerde aan de keer dat hij op Amerbos binnenviel en voorstelde samen een film in Helsinki over een gevluchte Rus te gaan maken. Ik heb hem dat toen ten stelligste afgeraden, in zijn eigen belang.

Ik moet aangevoeld hebben dat hij met een belangrijk project bezig was. Het zou later de film jfk blijken te zijn, waarvan wij vijftien jaar eerder al de afspraak maakten dat we dat project, als hij het eens ging maken, samen zouden doen. Hij hield zich er dus niet aan, wat uiteindelijke tot een breuk tussen ons zou leiden.

Het blijkt nu dat de soldaten van het anc op vergaderingen waar Chris Hani het woord voert, openlijk bewapend met AK-47's verschijnen. De Klerk heeft weer gedreigd te zullen gaan optreden, maar doet het niet, waardoor hordes blanken binnen de kortste keren een overstapje nemen op rechts en ultrarechts. De Klerk wil het onderhandelingsproces op geen enkele manier onderbroken zien. Goed, maar het anc maakt hier gigantisch misbruik van.

Ik vraag me af of Oliver Stone onze vriendschap niet zal verpesten. Er kunnen twee dingen gebeuren: we worden hechter, of we gaan uit elkaar. Ik kan hem op een idee voor een film brengen, of ik hoor nooit meer iets van hem.

24 juli 1990

Buthelezi heeft Mandela uitgedaagd om publiekelijk mee te delen, of hij het eens is met de voortdurende campagne van Chris Hani, waarbij deze met geweld dreigt. De man heeft groot gelijk. Mandela heeft Hani niet in de hand.

De Sunday Times beklaagde zich in een commentaar over het bloedvergieten in KwaZulu-Natal, ‘our Beirut’, en deed een klemmend beroep op Mandela en Buthelezi ‘to exercise statesmanship’ en gezamenlijk naar een oplossing te zoeken.

Tegenwoordig - precies als in Amsterdam - gaat regelmatig mijn telefoon dood. Ze zijn weer bezig. Hoe kan je zo leven, met altijd weer de hete adem van de grote onbekenden in je nek? Er komt ook steeds weer een health inspector het appartement controleren, wat vroeger nooit gebeurde. De hemel mag weten wat de man werkelijk is.

Eduard is vaak in mijn gedachten.

Ambassadeur J.B. Hoekman heeft in Paramaribo het Groot Lint van de ereorde van de Palm ontvangen voor zijn verdiensten als diplomaat in Suriname. Zeer terecht. Ik ben blij hier een steentje aan bijgedragen te hebben, want Hoekman heb ik

[p. 126]

als een uitstekende vertegenwoordiger van ons land leren kennen. In Den Haag werd hij niet op zijn waarde geschat, omdat de idioten daar het altijd denken beter te weten dan de man ter plekke.

Op Pretoria Street riep een man van 81 jaar: ‘You Kaffir, I can still break you in two.’ De jongeman wierp de oude baas een ontwapenende blik toe en negeerde de belediging. Hij scheen een poging te hebben gedaan om de portemonnee van de man uit zijn achterbroekzak te jatten. Straks gebeurt mij dat ook, als ik bejaard ben.

25 juli 1990

Lag al vroeg wakker en te piekeren hoe het nu verder moet. Heb Sean Cleary voor de lunch uitgenodigd, maar hoor niets. Moet nog harder knokken voor mijn belangen.

Ik heb rechtstreeks per fax minister Pik Botha van Buitenlandse Zaken bericht dat ik hier plotseling een dijk aan obstakels op mijn weg vind, en of hij wil helpen deze weg te werken. Ik voegde er een curriculum bij, de lijst van mijn boeken en de brief van Indira Gandhi van 23 december 1975. Niets meer aan te doen. Fuck Nothnagel in Den Haag en zijn Hollandse roddelvrienden.¹⁹⁵

Terrence Sejnowski heeft een aan de Johns Hopkins-universiteit in de vs een ‘artificial neural network’ gebouwd, ‘a structureless, homogenized tabula rasa,’ om na te gaan ‘how the mind does arise from the brain.’¹⁹⁶ Dit zijn de onderwerpen, die me werkelijk interesseren, want daar hangt de overleving van de mensheid vanaf, niet met raketten naar verre planeten.

Lawrence Kutner schrijft in de The New York Times over hoe ‘teasing and being teased are ways for children to practice some of the social skills they will need as adults.’ Het is een universeel verschijnsel. ‘Like joking, teasing can define the boundaries of a social group or clique. Most commonly, teasing is a way of threatening or rejecting outsiders. Yet teasing can also be a signal of acceptance.’¹⁹⁷ Met dit laatste ben ik het zeer eens. Je plaagt geen mensen die je geen moer kunnen schelen. Jammer dat ik me al zo lang The New York Times niet meer kan permitteren.

Is Edmund White ‘the most influential writer in America’? Hij schreef in 1982 de autobiografische roman A Boy's Own

195 Zie bijlage 39.

196 The New York Times, 16 augustus 1988.

197 The New York Times, 18 augustus 1988.

[p. 127]

Story.¹⁹⁸‘Capote was a writer who happened to be gay. I am a gay writer,’ zegt hij in Time. Hij heeft bovendien aids. Jammer dat ik nog niets van hem gelezen heb.¹⁹⁹

Tod und Verklärung van Richard Strauss is prachtig. Het was Freddie Heath op Yale die me dit werk voor het eerst liet horen. Vorige week kreeg ik een brief van onze gezamenlijk vriend Antonio de Almeida Santos, een jeugdvriend van Freddy. Hij schreef me op 10 juli dat Freddy ‘a real void’ is. Tony was net terug uit Londen, waar hij in Covent Garden een opera dirigeerde. I will never forget these guys. Hij stuurde me een prachtige, recente foto toe.

Ik heb zolang als ik me kan herinneren, zeker ook sinds mijn studio in Kew Gardens, altijd een fotootje van Henk Hofland in een lijstje van vijf beste vrienden neergezet: Freddy, Erling Christophersen, Martin Portier en Sumarto. Henk heb ik nu vervangen door Richard Gere. Hij betekent niets meer voor me. Als hem iets zou overkomen, zou ik het vreselijk vinden, maar ik realiseer me dat vrienden als rijpe appels van de boom vallen. Vriendschappen raken overrijp en doen je daardoor al het respect verliezen. Het gebeurde zelfs met mejuffrouw Boekhoudt in de botsing naar aanleiding van het feit dat ik haar in het Bibeb-interview had genoemd.

198 Edmund White, A Boy's Own Story, Dutton Adult, Boston, 1982.

199 Time, 30 juli 1990.

25 juli 1990

Marguerite Moody meldt in The Star: ‘Children younger than ten years old are armed with home-made guns, knobkerries, knives and petrol bombs, youths meting out physical punishment on adults, children sleeping in the bush by the roadside at night, small children separated from their parents, this is the grim picture of the violence in Natal.’²⁰⁰ Er heerst een ‘war psychosis’ in Zoeloeland. Scholen zijn dicht. Kinderen gaan het oorlogspad op.

In Italië is door een interview met ex-cia-agent Richard Brenneke op de Italiaanse televisie een cia-schandaal bekend geworden, wat me nauwelijks verwondert. De basterds uit Washington zijn overal bezig in hun geschifte bezetenheid jegens Moskou. In Italië zou de cia via de vrijmetselaarsloge P2 hebben geopereerd. Er werd geld aan terroristische organisaties gegeven, maar ook werd terreur gepland en uitgevoerd. Aanvankelijk hadden de meeste mensen hun schouders opgehaald toen rai uno deze gegevens bekendmaakte, maar nu schijnen er

200 The Star, 25 juli 1990.

[p. 128]

politieke partijen wakker te zijn geworden. Ook journalisten zouden door de cia zijn gebruikt.²⁰¹ Ook niets nieuws. Het gebeurt al tientallen jaren, alleen West-Europa, en vooral Den Haag, sliep er doorheen.

201 NRC Handelsblad, 24 juli 1990, Marc Leijendekker.

26 juli 1990

De Beers uit Johannesburg heeft een lening van een miljard dollar aan de diamantindustrie in de Sovjet Unie verstrekt, opdat de ussr haar diamantindustrie in het noorden van Siberië kan gaan uitbreiden. Twee jaar geleden was zoiets nog ondenkbaar.

Briefje van Nel Oosthout.²⁰²

Buitenlandse Zaken zegt Coen Stork in Boekarest een reactie te hebben gevraagd op mijn brief over mijn koffer en de verdwenen inhoud.

Ambassadeur Herrenberg berichtte advocaat Haakmat dat het ernaar uitziet dat ik alsnog zal worden betaald.²⁰³

Altijd weer, wanneer ik een redevoering van Buthelezi onder ogen krijg, realiseer ik me dat hij verreweg het meeste verstand heeft van alle ‘kopstukken’ in dit land.

202 Zie bijlage 40.

203 Fax d.d. 18 juli 1990.

27 juli 1990

Business Day, een van de meest serieuze kranten in dit land, meldt dat president De Klerk van Mandela heeft geëist dat hij Joe Slovo van de sacp en diens delegatie uitsluiten van de komende onderhandelingen na de vondst bij de communisten van subversieve documenten. Dit is een onhaalbare kaart, want het anc zelf bestaat uit een groot aantal communisten. De krant komt met een commentaar trust betrayed, maar stelt de vraag waar de bewijzen zijn dat de oppositie een coup beraamde. Want als die er niet zijn en de Zuid-Afrikaanse politie, als in het verleden, een staatsgreep in elkaar heeft geflanst om de communisten te kunnen aanpakken, dan zou de ramp niet te overzien zijn.²⁰⁴

Eindelijk een positief bericht. Ik probeer al enige tijd een interview met minister van Defensie, Magnus Malan te krijgen en kolonel Herbst schrijft dat dit mogelijk zal zijn.²⁰⁵

Nelson Botile was al vroeg in mijn flat. Hij zei nu dat hij overtuigd was dat oud-ambassadeur Sean Cleary een door de regering opgezette operatie leidt met zijn Strategic Concepts.

204 Business Day, 27 juli 1990.

205 Brief d.d. 23 juli 1990.

[p. *1]

Cor Knulst.

[p. *2]

Geroge Bush.

[p. *3]

Penny Hedinah.

Elphra Erasmus van Beeld met Peter van de Wouw.

[p. *4]

Uitzicht vanaf mijn terras.

Fietsroute door Hillbrow.

[p. *5]

Fietsroute door Hillbrow.

Fietsroute door Hillbrow.

[p. *6]

Illustratie van Findley.

[p. 129]

Botile adviseerde: ‘You should tell Cleary, I want to be in your company to help build it. Why do you worry about the Government or what Albert Nothnagel says? If you are an independent company, why consult people all over the place? This is a matter between you and me.’ Nelson dacht ook dat indien Slovo zich niet zou terugtrekken, de onderhandelingen met de regering helemaal niet door zouden gaan. ‘Did you know, Willem, that Slovo talked at Grote Schuur the most of all?’

Ook achtte Nelson Botile het onbegrijpelijk dat Mandela onderhandelingen voerde met de onderdrukker ‘and he refuses to talk to his bloodbrother Gatsha Buthelezi.’ Hij verweet dit aan de kwaliteit van de adviseurs die Mandela omringen. ‘Why speak of peace with De Klerk if you cannot make peace with Buthelezi?’ Botile dacht verder dat als Mandela nu van de onderhandelingen niets bakte, de regering met andere groeperingen in zee zou gaan en dat dan ‘(...) Mandela is finished.’ Ik speelde al met de gedachte naar Buthelezi in Ulundi te gaan, samen met Botile om na te gaan of er een brug was te slaan tussen Mandela en Buthelezi.

Later ben ik samen met Nelson op zoek gegaan naar de leider van de daggaverkopers op Pretoria Street. We zaten drie kwartier op een terras, maar vonden hem niet.

Heb behoorlijk piano gestudeerd en maak enig vorderingen.

28 juli 1990

Deze dag werd besteed aan het bijwerken van het manuscript van het boek met Jan Foudraine.

Peter liet een brief voor me achter. Soms denk ik dat hij in zijn hart content is dat ik er ben. Zoals zijn moeder zei: ‘Willem, nu jij daar woont ben ik gerust.’ Peter wilde om 17:00 uur naar mij toe, maar werd door Edwin meegetroond. Die jongen blijft a problem child.

Er was een werkonderbreking bij Checkers. Ongeveer vijftig stakende dames dansten in de straat. Stond ernaar te kijken en al is het onaangenaam om te zeggen, de geur was zeer penetrant.

Motregen: de eerst regen in de acht weken dat ik hier ben.

29 juli 1990

Mijn leraar Nederlands op het Baarns Lyceum, Maarten Schneider schreef een dierbare brief.²⁰⁶

Margot Snoeck Henkemans-Goudriaan belde vanuit Pretoria.

206 Zie bijlage 41.

[p. 130]

Zij was een klasgenoot toen we les hadden van Schneider. Hij had haar ook geschreven. ‘It made my day,’ zei ze.

Gisteravond dineerde ik bij Matt en Sue Mycielski, waar ik Maurice Carré ontmoette, een kleinzoon van de stichter van het Amsterdamse theater. Hij is half in de twintig en heeft een vrouw die zestien jaar ouder is. Hoe verzin je zoiets? ‘I have been a trapeze artist, I jumped from airplanes, was inside prisons and have a long time be connected with the mafia,’ vertelde hij.

Mandela heeft in een televisieprogramma op de Britse televisie gezegd dat de zogenaamde coup van de communisten, Operatie Vula, door de veiligheidsdiensten van Pretoria uit de duim was gezogen. Hij had de zaak met Joe Slovo van de sacp besproken. Er klopte niets van. Op de vraag of De Klerk verantwoordelijk was voor de zwartmakerij van het anc en haar bondgenoten, antwoordde Mandela dat De Klerk ook maar afhankelijk was van wat de politionele autoriteiten hem voorschotelden.

30 juli 1990

Vreemd dat in de Sowetan geen artikels van Sam Mabe meer staan. Een zo veelbelovende journalist.

Bruno Kreisky, oud-kanselier van Oostentrijk, vriend van Willy Brandt en later ook van Aurelio Peccei, is overleden. Hij is 79 jaar geworden.

The Star schreef gisteren in een commentaar dat een dialoog tussen Mandela en Buthelezi onontbeerlijk is. Precies wat ik dacht. Sean Cleary van Strategic Concepts zou dit moeten organiseren.

Mandela heeft met zoveel woorden gezegd dat er niet met Pretoria zal worden onderhandeld zonder Joe Slovo. Opmerkelijk

[p. 131]

dat de televisie en vrijwel alle kranten dit niet vermelden, met uitzondering van een klein bericht onderaan een pagina van de Sowetan. Grof schandaal eigenlijk.

De berichten over het communistische complot schijnen niet door feiten te zijn onderbouwd. Je vraagt je af hoe de politionele autoriteiten een zo stomme streek hebben kunnen uithalen. Business Day spreekt vanmorgen al van een ‘red plot blunder’. De Klerk zit in een lastige situatie. Ik denk namelijk dat hij de onderhandelingen toch met Slovo zal voortzetten, ook al zal rechts en extreemrechts hem hierom vervloeken. Het zijn opnieuw de zogenaamde securocrats, de befaamde rode knop (waar ik ruimschoot over kan meepraten) die alle shit hebben veroorzaakt. Dit heikele onderwerp heb ik in relatie tot jfk en lbj in 1990 met De Klerk zelf onder vier ogen besproken. Zijn geheime diensten hebben hem een ordinaire poets gebakken.

Kristina van Oliver Stone zond een briefje. Het schokt me toch dat Oliver te schijterig is om naar Zuid-Afrika te reizen. Zegt toch wel iets over hoe hij informatie verwerkt in zijn bovenkamer.

Slovo blijkt razend te zijn over de beschuldigingen. Het lijkt me buiten kijf dat hij ervan profiteert; hoe oerstom van Pretoria dat ze die kaart van Operatie Vula heeft gespeeld, want er is wellicht wel degelijk een deel van waar.²⁰⁷

Ook de gebalde vuisten van Mandela, Slovo en Winnie zijn niet mis.

207 Redactie: Er bleek enkele jaren later zeker een groot deel van waar. http://tia-my-soa.blogspot.nl/2013/12/operation-vula-its-secret-safari-and.html; https://en.wikipedia.org/wiki/Africa_Hinterland; http://www.armsdeal-vpo.co.za/articles10/vula.html.

[p. 132]

31 juli 1990

Pat Devereaux heeft in The Star uitgebreid geschreven over de verdwijning en dood van Stompie Moeketsi Seipei (14), die onder mysterieuze omstandigheden - en in het bijzijn van Winnie Mandela - om het leven werd gebracht. Het is een smerig zaakje waar de lijfwachten van Winnie, het zogenaamde Football team, tot over de oren bij betrokken zijn. De vrouw van de aanstaande president als verdachte in een moordzaak? Mijn goede vriend generaal Cor Knulst is overleden. Hij is maar 72 jaar geworden. Jammer.

Elsa Krüger van Beeld kwam me bezoeken voor een interview. André Haakmat schrijft en blijft moeite doen de 100.000 gulden uit Suriname binnen te halen.

Danie Fourie van het kantoor van Sean Cleary belde en zat dermate slap te ouwehoeren dat ik heb opgehangen. Ze begrijpen niet wie zij voor zich hebben. Ik had veel eerder mijn tanden moeten laten zien.

1 augustus 1990

Was bij de Volkskas, maar Dirk Keijer is zijn belofte nog altijd niet nagekomen. Geen overmaking. Had het kunnen weten. Eindelijk is cnn ook in Zuid-Afrika te ontvangen zodat internationaal nieuws hier eindelijk beschikbaar komt.

Pik Botha wijst er terecht op hoe belangrijk de veranderingen

[p. 133]

in Moskou voor Zuid-Afrika zijn geweest. Zonder die Umwertung aller Werte in het Kremlin zouden de hervormingen hier nooit zo snel tot stand zijn gekomen.

Willie Ramoshaba van de Black Business Achiever's Foundation zal in oktober een reis leiden van zwarte Zuid-Afrikaanse zakenlieden, die in de VS contacten en investeringen zoeken om daarmee voor zichzelf in Zuid-Afrika te kunnen beginnen. Sinds onze eerste ontmoeting heb ik steeds geweten dat Willie een ondernemend heerschap is, die het ver zal schoppen.

Heb in Het land van herkomst gelezen van E. du Perron.²⁰⁸ Ben er niet kapot van. Amusant is het liedje Boeroeng kakatoea, dat op pagina 85 staat en dat we bij juffrouw Bachem de Boer in de vierde klas van de Zeister Schoolvereniging uit hoofd moesten kennen en zingen. Du Perron noemt het één van de ontroerendste liedjes uit zijn kindertijd. Dat is dan een punt dat we gemeenschappelijk hebben.

208 E. du Perron, Het land van herkomst, G.A. van Ooschot, Amsterdam, 1962. Oorspronkelijke editie: 1935.

2 augustus 1990

De geplande onderhandelingen op 6 augustus tussen de regering en het anc gaan gewoon door. Ook de sacp en Slovo doen mee. Nelson Mandela heeft intussen president de Klerk verzekerd dat het anc zich stipt zal houden aan wat eerder bij de Groote Schuur conferentie is afgesproken. Ik denk toch zo langzamerhand dat De Klerk zich opnieuw door het anc en de sacp heeft laten inpakken, want vorige week nog eiste hij het tegenovergestelde van wat hij nu doet. Hij begrijpt, als advocaat uit Vereeniging, kennelijk niet tot welk bedrog de oppositie in staat is. The Citizen vraagt zich dan ook terecht af hoe Mandela deze garantie aan De Klerk kon geven als keer op keer blijkt dat hij Hani noch het anc-leger Umkhonto in de hand heeft. De krant vraagt terecht of dit nu zal betekenen dat de infiltratie van het land met soldaten en wapens door het anc zal ophouden. Stopt het anc nu ook met het vermoorden van politiemannen? Zal het anc ophouden met burgers te intimideren, die een andere mening zijn toegedaan? Zweren Mandela en zijn commandant Hani nu het geweld af? Ik deel de ongerustheid van The Citizen. Ik kan de manoeuvres in dit onderhandelingsproces van Mandela en De Klerk momenteel niet ondersteunen. Steeds weer gaat De Klerk door de knieën. Dit was absoluut het moment om een halt toe te roepen aan concessie's. De rode tegenstanders lachen zich kapot.

Irak schijnt Koeweit te zijn binnengetrokken. Washington

[p. 134]

schreeuwt moord-en-brand, alsof de vs er iets mee te maken hebben.

Lang gesprek met Christo Landman, die toegaf niet veel meer voor me te kunnen doen, sinds hij zelf min of meer uit de gratie is in Pretoria. Hij adviseerde om me verder niets meer van Nothnagel in Den Haag aan te trekken. ‘Dat zou ik ook wel willen,’ antwoordde ik, ‘maar iedere keer wanneer ik bezig ben hier wat van de grond te krijgen, stoot ik op zwartmakerij vanuit Holland georganiseerd door Nothnagel.’²⁰⁹

Christo wist niet dat ik in een televisieprogramma met Nothnagel had gezeten, en dat de ambassadeur me destijds eigenlijk publiekelijk diskwalificeerde. Ik vertelde erop voorbereid te zijn geweest, maar dat ik Wim Pretorius plechtig had beloofd niet scherp te reageren, waar ik me toen aan heb gehouden.

Peter wipte heel kort binnen, maar ging meteen weer weg. ‘Edwin wacht op me,’ zei hij. Onbegrijpelijk dat Peter die jongen niet ziet voor wat hij werkelijk is.

Eindelijk kwam er een brief van Michael Juel, de Deense kleinzoon van Cecile van Lennep. Hij kondigt aan dat een vriendje Vincens Henning Steensen-Leth naar Zuid-Afrika komt, die hij mijn adres gaf. Prima, ik verheug me er op.

Slovo heeft tegen de Financial Times gezegd dat een zwart Zuid-Afrika ‘will fully nationalise some industries and financial groups as part of its restructuring of the S.A. economy.’ Die man begrijpt niet dat dergelijke uitlatingen de zekerste weg zijn om helemaal geen investeringen meer te krijgen. Intussen denken de conservatieven in dit land, dat perestrojka van Michail Gorbatsjov op misleiding is gebaseerd. Dat is het dus niet, maar hoe maak je ze dit duidelijk? Gorbatsjov wil hervormen, maar hij is de controle kwijtgeraakt.

Vanmiddag moest ik Peter weer afremmen, want hij houdt er nog steeds geen rekening mee dat mijn telefoon wordt afgeluisterd. Ik herinnerde hem eraan en prompt werkte - om te pesten - mijn telefoon inderdaad niet meer. Precies als op Amerbos.

Vanavond vertoonde de sabc een programma over de Zuid-Afrikaanse communisten. Slovo kondigde aan dat het doel van de sacp een klasseloze samenleving bleef. Hij verwachtte dat hij dit nog mee zou maken. Onzin dus. Zowel Philip Nel als Jan du Plessis zat in het programma als Sovjetspecialisten. Nel zei dat de huidig communisten eigenlijk socialisten waren.

209 Later zou blijken dat het Nederlandse departement van Buitenlandse Zaken hier even hard aan had meegedaan.

[p. 135]

Wanneer je werkelijk al deze onzin in dit tv-programma serieus moet nemen dan ga je vanzelf naar de Conservatieve Partij van Treurnicht overhellen. Deze laatste doet niet anders dan herhalen dat niemand in dit land De Klerk het mandaat heeft gegeven om te doen waar hij mee bezig is.

3 augustus 1990

Briefje van Eduard die op reis is in Chili.

Ik zou iets rond mijn oude vriend Lord Chalfont die naar Zuid-Afrika komt willen organiseren.

Ik heb op Buitenlandse Zaken anderhalf uur met Joseph Stauch gesproken, die zei niets van al mijn problemen hier te weten. Ik moest me niet te druk maken over Nothnagel, want die had niet zoveel invloed in Pretoria. Toen ik aandrong, gaf hij toe dat de ambassadeur in Den Haag inderdaad problemen voor me in Zuid-Afrika kon veroorzaken, waar ik dus al de nodige hinder van ondervind. ‘That is why we, diplomats, do not like outsiders like Nothnagel to come in.’ Hij gaf aan dat indien Nothnagel minister Vlok van Orde en Justitie goed zou kennen, een brief aan hem over mij voldoende zou zijn om Vlok naar Pik Botha te laten bellen ‘and you are in trouble indeed.’ Joseph Stauch adviseerde via Gerrit Olivier te werken van de inlichtingenafdeling op Buitenlandse Zaken waar ook Christo Landman aan was verbonden en waar men mij kent. ‘Now is the time for your friends in South-Africa to stand by you. Do not make more waves now. Because if you stir up too much and get too many people involved, it might work against you.’ Ik zei Marc Burger en Spaarwater van de geheime dienst te willen spreken om hulp te krijgen.

Christo Landman heeft eigenlijk aangegeven dat Startegic Concepts een door de regering gesponsord consultancybureau is. Hij adviseerde daarom liever in het particuliere bedrijfsleven iets te gaan doen. Dus Sean Cleary leidt waarschijnlijk een undercover organisatie, precies als Jans Rautenbach. Generaal Du Toit, met al zijn welgemeende bedoelingen te willen helpen, haalt op deze manier de ene na de andere stomme streek uit. Misschien moet ik hier burger worden en een Zuid-Afrikaans paspoort accepteren.

4 augustus 1990

Het interview met Elsa Krüger is in Beeld verschenen.²¹⁰ Wat zouden mijn ouders ervan hebben gezegd? Zond het aan broer

210 Zie bijlage 42.

[p. 136]

Hendrik in Kaapstad. Christo belde en vond het prima. Otto Krause: ‘Een puik stuk.’

Peter wipte binnen om te zeggen dat hij trots was op mij vanwege het interview in Beeld.

Andries Treurnicht van de cp heeft natuurlijk gelijk als hij zegt dat een ‘non racial’ Zuid-Afrika een fictie is. Misschien over honderd jaar, god mag het weten. Nelson Mandela spreekt over een overgangsregering. Wanneer die man over ‘free and fair elections’ praat en je weet wat het niveau is van de 35 miljoen zwarten in dit land, dan kan je alleen maar je hart vast houden. Wat Treurnicht terecht de toekomstige ‘tirannie van getallen’ noemt. Jammer dat deze conservatieve leider vasthoudt aan een geheel blanke Boerenstaat. Ik denk niet dat dit ooit te verwezenlijken zal zijn.

De kwestie Koeweit is al honderd jaar omstreden. Harm Botje schrijft dat de geschiedenis van de grensgeschillen aan Saddam Hoessein ‘een aura van legitimiteit’ biedt. Irak is een product van de Eerste Wereldoorlog, zoals Koeweit een product is van de Europese koloniale machtspolitiek. Je kunt er gif op innemen dat iedereen die een opinie heeft over Saddam en Koeweit, geen benul heeft van hoe de geschiedenis van die spanningen eigenlijk in elkaar zit, inbegrepen Bush en consorten.²¹¹

211 NRC Handelsblad, 4 augustus 1990.

5 augustus 1990

Heb een uurtje op een Sonata van Chopin gestudeerd. Wat zou ik zonder de vleugel bij al deze problemen moeten beginnen? Kon weer niet slapen door alle onzekerheid.

Zou er werkelijk een wapenstilstand komen?

[p. 137]

Ontmoette in de jhc-sauna Louis Heyneman, die het blad De Kat exploiteert.

De Sunday Tribune uit Durban pleit in een commentaar voor een spoedig gesprek tussen Mandela en Buthelezi. Sinds 1987 zijn in KwaZulu-Natal in gevechten tussen Inkatha en het anc vierduizend doden gevallen.

Professor Hermann Giliomee, politiek wetenschapper aan de Universiteit van Kaapstad, spreekt over ‘the favourable personal chemistry’ tussen Mandela en De Klerk. Eerder, aan de vooravond van de Groote Schuur-conferentie, sprak men zelfs van ‘love at first sight’. Eigenlijk geloof ik hier niet in. Hoogstens tijdelijk. Hij legt kraakhelder uit dat Pretoria verantwoording is verschuldigd aan ‘a white electorate’, dat bovendien letterlijk alle belastingen heeft opgebracht. Het is natuurlijk een feit dat blanken in dit land al jaren de voorzieningen in de townships hebben gefinancierd, omdat het anc immers bewoners dwong nooit een cent te betalen voor huren, water of elektriciteit. De zwarten verwachten dat de schulden wel zullen worden afgeschreven, wat ook wel zal gebeuren, want er is geen alternatief. Terwijl ze nooit een cent voor de ontwikkeling van de townships meebetaalden, vindt men het vanzelfsprekend dat gratis wonen en gratis voorzieningen eeuwig door zullen gaan. In de ussr bestaat een dergelijk probleem. Ook in de Sovjet Unie was dit soort zaken gratis of men betaalde er slechts een habbekrats voor.

Ook wijst professor Giliomee op de dubbele agenda van het anc, dat nauw verbonden is met de sacp. Zijn de communisten bereid, terwijl zij een dominerende positie binnen het anc bekleden, om een pact te sluiten met het blanke kapitalistische Zuid-Afrika? Wat worden de ‘strategic priorities’ tussen De Klerk en Mandela bij de komende onderhandelingen?

6 augustus 1990

Zond een fax naar Gerrit Olivier om te vragen of hij me zou willen adviseren.²¹²

Weet De Klerk waar hij naartoe wil en in hoeverre zijn missie op die van Gorbatsjov lijkt? Die begon ook te hervormen, waarop dit proces totaal uit de hand liep. Het is gemakkelijk om de president te bekritiseren, zoals de cp en Treurnicht doen, maar wat dragen zij dan bij als mogelijke oplossing voor wat er gebeurt? Oud-president P.W. Botha zegt dat hij nooit

212 Zie bijlage 43.

[p. 138]

en te nimmer concessies ten aan zien van het anc zou hebben toegestaan, voordat de guerrilla van het anc duidelijk was stopgezet. Dat is wat ik in maart tegen Casper Venter opmerkte: ‘Je kunt niet het anc legaal verklaren zonder voorwaarden, want Chris Hani en de vechtersbazen gaan gewoon door met de regering te destabiliseren om betere eindvoorwaarden te behalen.’

Louis Heyneman heeft journalistiek aan de Columbia-universteit in New York gestudeerd. Hij lijkt me aardig. Omdat hij een vriend had in Kaaptad, bleef hij in New York van iedereen af. ‘Was your lover faithful?’

‘No.’

The Star wijst in een commentaar op het feit dat Joe Slovo enerzijds schreeuwt om buitenlandse investeringen en anderzijds aankondigt dat nationalisaties onvermijdelijk zijn. Slovo is nog altijd in de war: marxisme-leninisme werkte prima in 1917 in de voormalige ussr als reactie op het bewind van de tsaar. Dit kan echter niet klakkeloos worden overgeplant naar een eerste wereld economie als die van Zuid-Afrika. Marxisme-leninisme was nog onvoldoende op alle niveaus gerealiseerd om op kapitalisme en een vrijemarkteconomie over te stappen. De ramp is in Rusland dan ook niet te overzien.

De mensen in dit land, zwart en blank, zijn veel te lang van de rest van de wereld afgeschermd geweest. Ze leven in een droomwereld. Er wordt over economische vraagstukken de grootste onzin gezegd, alsof de economie hier los zou staan van Afrika of de rest van de wereld.

Ik zag de film Bad Influence met Rob Lowe. Afschuwelijk verhaal. De decadentie en onzin is afstotend. Vond Lowe eerder nog wel een vondst, maar die is ook niets meer. Bah.

Liep tegen mijn vriend Themba aan, die het boek van Minsky voor een week zou lenen, maar het al een paar maanden heeft. Hij was verhuisd dus ik kon hem niet vinden. Later lag het op me te wachten bij de receptie. Er was een brief bij dat hij ervan had genoten, ‘a terrific book’.

7 augustus 1990

Het probleem met De Klerk is dat hij eigenlijk de advocaat uit Vereeniging is gebleven, ook al is hij nu de staatspresident. Gisteravond waren ze samen op televisie na een dag onderhandelen. Mandela zei geen twistgesprek te willen beginnen, maar De Klerk had de politie niet voldoende in de hand. Hierop gaf De Klerk een duidelijk antwoord, maar Mandela viel in herhaling en attaqueerde De Klerk opnieuw. Daarop zei de presi-

[p. 139]

dent: ‘I don't want to have the last word, but...’ Dat was onder de omstandigheden te aardig.

De opwinding over de Irakese inval in Koeweit is onvoorstelbaar. Het kan ook niet dat het ene lid van de vn het andere in 24 uur van de kaart blaast.

Christo Landman, die eerder had gezegd niets meer voor me te kunnen doen, telefoneerde om te vertellen dat hij oud-ambassadeur Louw en echtgenote, en Gerrit Olivier en echtgenote zaterdagavond voor een diner had uitgenodigd. Het was vooral Marie Landman geweest die voor me had geknokt.

In Den Haag hebben de genieën bekendgemaakt dat het hen heeft behaagd de sancties tegen Zuid-Afrika te versoepelen. Jaap de Hoop Scheffer zou namens het cda een lans hebben gebroken voor Pretoria.

André Haakmat vraagt om nadere instructies die ik meteen heb verzonden.

Generaal du Toit heeft me geschreven. Ik heb hem onomwonden, open en recht voor zijn raap geantwoord.²¹³

Eindelijk heb ik Dirk Keijer in Monte Carlo gebeld. Hij wilde meteen een ontmoeting geregeld zien tussen Du Toit en het hoofd van de Sovjethandel in Afrika, Kuznetsov in Namibië. Het was een krankzinnig voorstel. Ik moest Du Toit en de directeur-generaal van handel in Pretoria vragen op de bonnefooi naar Namibië te reizen, opdat zij daar toevallig tegen Kuznetsov zouden aanlopen. Toch belde ik Du Toit om mijn voelhorens uit te steken. Hij moest aan een knie worden geopereerd en zou drie weken naar de vs gaan. Dus ik kon (gelukkig) Keijer terugbellen dat Du Toit buiten gevecht was.

Paul Witteman belde opnieuw. Hij was erg aardig. Toch heeft hij zijn aarzelingen over het project.

Time brengt in herinnering dat Saddam Hoessein een week voor de invasie van Koeweit zei: ‘We do not want war. We

213 Zie bijlage 44.

[p. 140]

hate war. We know what war does.’ Irak had immers een lange oorlog met Iran achter de rug. Ik denk dat hij het meende. Om te begrijpen waarom hij tegen Koeweit optrad, dient men te verdisconteren wat eergevoelens en dit soort afrekeningen in het Nabije-Oosten bij mannen onder elkaar betekenen. De schurken zitten in Koeweit, niet in Bagdad.

Ik liet Peter de brief van Du Toit lezen. Zijn commentaar: ‘Een beetje adolescent gedrag.’ En daarmee was inderdaad alles gezegd. Op een of andere manier onvolwassen.

Ik ben al enige tijd bezig met Herman van Niekerk, die werkt bij stuk, het kantoor dat optredens van buitenlandse musici in Zuid-Afrika regelt. Hij zei verbaasd te zijn dat mijn vrienden, Antonio de Almeida (dirigent) en Eduardus Halim (pianist), er geen problemen mee hadden in Zuid-Afrika te komen concerteren.

Maurice Carré wil 20 miljoen vaten petroleum importeren. Ik vroeg Keijer of dit mogelijk was. Niet dus. Maar zijn partner Theo Cranendonk geloofde dat er wel degelijk een mouw aan was te passen. Theo belde later nog terug of ik iemand wist die een hotel aan het strand in Durban wilde kopen.

Bill Faure heeft gisteren De Klerk gefilmd. Ik wil er alles over horen. Hoe zou mijn vriendschap met Casper Venter er op dit moment voorstaan? Ik weet niets meer. Alles wat ik opbouwde, wordt achter mijn rug verpest. Hoe het exact in elkaar zit, is niet te achterhalen, maar ik kan op deze manier niets beginnen hier.

9 augustus 1990

Boris Jeltsin wil de ussr op zijn kop zetten. Hij heeft Rusland soeverein verklaard en is op eigen houtje zaken gaan doen met de afvallige Baltische republieken. Hij wil nu ook de staatscontrole op de Sovjeteconomie afschaffen. Gorbatsjov vaardigde een decreet uit dat het Kremlin de controle zou houden over de banken in de vijftien republieken van de ussr. Jeltsin trekt er zich geen moer van aan. Gorbatsjov heeft nu toch een concessie gedaan aan de radicale Jeltsin. Ze gaan samen de economie hervormen.²¹⁴

Twee jonge analisten van de Academie van Wetenschappen van de ussr, politieke wetenschappers Alexei Izyumov en Andrei Kortunov, schreven in Time dat de buitenlandse politiek van de Sovjet Unie haar ‘monolithic unity’ aan het verliezen is. Nieuw denken is voor de oude garde in het Kremlin meer

214 Time, 13 augustus 1990.

[p. 141]

een tactische concessie dan een strategische wijziging. Ze spreken liever over ‘peredyshka’ (adempauze) in plaats van ‘perstroika’. Vooral de conservatieve oppositie tegen Gorbatsjov is van mening dat Gorbatsjov de belangen van het proletariaat aan het verkwanselen is en daarbij de nationale belangen van de ussr ernstige schade berokkent.

Ik had Nelson Botile Freedom Now, een boek over de zwarte beweging in de vs meegegeven. Hij belde dat de inhoud hoogst actueel was voor wat op dit moment in Zuid-Afrika gebeurt. Hij had ergens zondag een toespraak moeten houden en had dit boek uitvoerig behandeld. ‘I treasure the book so much, I keep it in my bedroom,’ zei hij. Ik heb hem later een boek over Martin Luther King gegeven. Wat de zwarte bevolking van Zuid-Afrika het meeste nodig heeft, is relevante input. Op Pretoria Street voelde ik een vinger in mijn rug en werd ‘your money!’ geroepen. Het was George, de daggadealer. Ik vertelde hem het plan van Botile om gemengde blank-zwarte brigades met rode baretten in de gevaarlijke buurten te laten patrouilleren. Hij zei enthousiast te zijn en stelde voor een taxi naar het huis van Botile in Soweto te nemen.

Ik heb bij de Namibia Bank vier cheques van driehonderd gulden verzilverd, wat me een crooked gevoel gaf, omdat ze niet helemaal zijn gedekt. De 10.000 gulden die Keijer met Kerstmis had beloofd, zijn er nog altijd niet. Op 18 juli zei hij het geld snel te zullen overmaken. Gisteren herhaalde hij zijn belofte.

Na enige aarzeling heb ik Hendrik gebeld. Hij reageert eerst altijd ingehouden en raakt geleidelijk aan op dreef, alsof je hem uit een sombere wereld moet trekken. Hij had Beeld ontvangen en merkte op: ‘Je hebt anders geen oplossing aangedragen.’ Hij zei dat het levensgevaarlijk was geweest om over Chris Hani te spreken zoals ik had gedaan, door te zeggen dat hij nog kletst als Brezjnev. Hij herhaalde dat dit voor mijn veiligheid erg gevaarlijk was.

Ik vroeg natuurlijk meteen naar Theo die heel ernstige rugpijnen heeft en er asgrauw uitziet. Hij wilde niet naar een kliniek gaan. Henk was er net naartoe geweest. Bonneville, waar Theo en Nellie wonen, is 400 kilometer van Kaapstad.

10 augustus 1990

Winnie Mandela blijft roet in het eten gooien. Zij heeft gezegd dat het staakt het vuren maar een anc-strategie was en dat het geweld zal voortduren. Het leger van Hani was op volle kracht en zou het volksleger van de toekomst zijn.

[p. 142]

George Bush dreigt met het sturen van 250.000 soldaten naar Saoedi-Arabië om de druk op Irak op te voeren. De minister van Buitenlandse Zaken van Saddam zou volgens cnn zijn geëxecuteerd, maar later arriveerde hij volgens plan in Cairo. Wat is eigenlijk het verschil tussen de Verenigde Staten die Grenada (of Cuba) binnenvallen en Irak dat Koeweit schoonveegt? Ze hadden het daarbij moeten laten, een ander regime installeren en de plaat moeten poetsen.

De Financial Mail schrijft in een commentaar making reason work exact wat ik steeds heb bepleit, namelijk dat Mandela en Buthelezi dringend bij elkaar moeten komen en dat De Klerk dit zou kunnen bewerkstelligen. Zoals ik al enkele keren heb gezegd: een lunch arrangeren tussen die twee kemphanen.²¹⁵

215 Financial Mail, 10 augustus 1990.

11 augustus 1990

Bezocht gisteren Gerrit Olivier op Buitenlandse Zaken, die als altijd heel vriendelijk was, maar het gesprek eindigde abrupt. Dus de missie die ik me had voorgenomen, mislukte totaal. Ik zette hem uiteen wat ik vanuit Den Haag al jarenlang had te verduren, zowel van Buitenlandse Zaken als van de bvd, en dat ambassadeur Nothnagel mij bijvoorbeeld had gevraagd hoeveel hij, Olivier, mij allemaal betaalde. Niets dus. Hij schudde meewarig zijn hoofd, toen ik vertelde dat Beeld voor stukjes bereid was 230 rand te betalen en dat Danie Fourie van Strategic Concepts desnoods 800 rand per maand wilde betalen.

Hij verzekerde me dat in het nieuwe Zuid-Afrika er geen sprake van was dat iemand in Pretoria een actie tegen mij voerde, waarop ik de vraag stelde: ‘Waarom mag de heer Spaarwater me dan niet meer ontmoeten?’

Hij vroeg: ‘Wie is dat, Spaarwater? Hij is zeker van de militaire inlichtingendienst?’ Christo Landman kende Spaarwater evenmin. Maar Otto Krause, de journalist, wist exact wie het was. ‘Wij denken hier op Buitenlandse Zaken nog altijd hoog over u,’ aldus Olivier, die waarschijnlijk de eerste ambassadeur van Zuid-Afrika in Moskou gaat worden. Hij was wel bereid Sean Cleary te bellen en hem te vragen met me te spreken. Ik ben weer niet hard genoeg geweest in dit gesprek.

Ik heb nog wel gevraagd of ik 5.000 rand public relations kosten vergoed kon krijgen voor het samenstellen van de delegatie van Kaapse bisschoppen naar Nederland, waar ik lange tijd en geheel voor eigen rekening mee bezig ben geweest. Dat moest ik met professor Van der Elst in Potchefstroom bespreken.

[p. 143]

Aart van der Want zond me een hollands dagboek van Jos van Kemenade, de oud-minister van Onderwijs (nota bene), en nu burgemeester van Eindhoven. Als voorzitter van een delegatie had hij zes dagen Zuid-Afrika bezocht. De delegatie had er de lagere goden van het anc en de udf ontmoet die hen verzekerden dat De Klerk van goede wil lijkt, ‘maar dat de apartheid en de onderdrukking nog in volle omvang aanwezig zijn.’ De idioten impliceren dat apartheid met een druk op de knop zou zijn om te keren. Er wordt dus bij de luisterende, weetgierige bezoekers op aangedrongen de sancties voort te zetten ‘die de blanken op de gevoeligste plek, namelijk de portemonnee treffen.’ Dan bezoeken ze Soweto en ontmoeten pac-leiders, die absoluut niet in de goede bedoelingen van De Klerk zouden geloven, ‘die menen dat het anc en Mandela zich laten gebruiken voor de blanke zaak.’ Notabene! Chris Hani zeker. Dan gaan van Kemenade en de zijnen naar Natal en stellen het voor alsof Gatsha Buthelezi, vertegenwoordiger van de Zoeloes, de kwade pier is, die bang is zijn macht te verliezen. ‘Het wordt de hoogste tijd dat de Westerse wereld en de Westerse pers hun lankmoedige en soms zelfs sympathiserende houding ten opzichte van Inkatha en Buthelezi drastisch gaan herzien. Er is hier sprake van een gewelddadig terrorisme en brutale, gewapende intimidatie onder grote delen van de zwarte bevolking,’ aldus Van Kemenade.²¹⁶

Er stond zoveel ergerlijke onzin in het stuk dat ik Van Kemenade heb geschreven dat ik in de vijf jaar dat ik hier werk, zelden eerder van iemand van zijn niveau zoveel onzin bij elkaar heb gelezen. Ik vroeg hem waarom hij niet met Buthelezi of Dhlomo had gesproken en schreef dat ik me afvroeg of het wel een postzegel waard was.²¹⁷

Andries Treurnicht heeft gezegd dat de cp nooit aan een onderhandelingstafel zal gaan zitten om de overgave van de blanke minderheid te bedisselen en al helemaal niet met een ak-47 van Hani en het anc in de rug. En hij eist ook weer een blanke Boerenstaat. Wanneer ik een blanke Zuid-Afrikaan was die dit land in driehonderd jaar had helpen opbouwen tot wat het nu is, ‘the only piece of real estate in Africa’ dat tot de eerste wereld kan worden gerekend, zou ik me ook verzetten om de hele zaak in handen te geven van een zwarte meerderheid die niet tot tien kan tellen. Ik denk ook niet dat die zwarte meerderheid erbij gebaat zou zijn een eigen vlag te hijsen en vervolgens de hele zaak binnen de kortste keren naar de bliksem te

216 NRC Handelsblad, 7 juli 1990.

217 De brief was niet goed. Ik had hem te emotioneel en te gehaast geschreven.

[p. 144]

helpen. De Klerk werkt aan een compromis, waarbij die vlag wordt gehesen, maar waarbij niet alles meteen in een puinhoop verandert. Dat denk ik tenminste, en misschien begrijpt Nelson Mandela dit uitstekend.

Het artikel uit mei van Robert Martens, indertijd voor de cia aan de Amerikaanse ambassade in Djakarta verbonden, is nu ook door The Washington Post overgenomen. Volgens Martens heeft de Amerikaanse ambassade onder Marshall Green lange lijsten met namen van vermeende communisten, die vermoord dienden te worden doorgespeeld aan de Indonesiërs. Martens gaf die lijsten aan Tirta Kentjana Adhyatman, de naaste medewerker van Adam Malik, die ze dus aan deze minister van Buitenlandse Zaken doorgaf. En Malik gaf de dodenlijsten vervolgens aan Suharto. Het leger voerde prompt haar cia-taak uit. nrc Handelsblad meldt nu dat sinds Suharto in 1967 aan de macht kwam deze zaak voor het eerst door de Kompas-correspondenten in Washington in Djakarta zelf werd afgedrukt.²¹⁸

Ook het blad Tempo heeft er nu over bericht. Ik heb het congreslid Ted Weiss geschreven dat ik hem graag over deze zaak wil spreken. Hij stelt naar aanleiding van de onthullingen een parlementair onderzoek in.

Bush arriveerde in Maine, waar zijn vrouw op hem stond te wachten. In plaats van haar eerst te begroeten, gaf hij de lokale autoriteiten allemaal een hand. Daar zie je dus weer aan wat een boer die man is. Het is voor deze mijnheer een geluk bij een ongeluk dat het voorstel van psychiater Arnold Hutschnecker nog altijd niet in werking is getreden, om personen die voor het hoogste ambt in Amerika (en de wereld) in aanmerking willen komen, eerst behoorlijk aan een psychotechnische - of zelfs grafologisch - test te onderwerpen. Bush zou het nooit hebben gehaald.

Spionnen blijven me achtervolgen. Ik had er niet aan gedacht dat ze het telefoongesprek met broer Hendrik, waarin hij me dringend adviseerde generaal Du Toit niet langer te vertrouwen, wellicht naar Du Toit hebben opgestuurd.

Intussen liet Rienk Kamer al acht weken niets meer horen en de hemel mag weten wat er om die affaire heen is gebouwd. Wanneer Du Toit, om wie vanaf het begin alles draaide, zich nu permanent terugtrekt, dan zit ik helemaal vast.

Belde met Christo Landman die benieuwd was hoe het gesprek met Gerrit Olivier was verlopen. ‘Je wordt niet jonger Willem, je moet een rijke weduwe zoeken,’ was zijn hulpvaardige

218 NRC Handelsblad, 18 juli 1990.

[p. 145]

advies. Hij vroeg: ‘Krijg je dan geen pensioen uit Nederland?’ Christo ging verdacht diep op mijn financiële situatie in. Ik voel me verschrikkelijk onzeker op dit moment. Wat te beginnen? Wat zou er gebeuren als ik niet op mezelf vertrouwde, zoals ik momenteel nog steeds doe? Ik weet zeker dat ik een zuiver parcours heb afgelegd. Dat houdt me er bovenop.

Lees in Anti-Memoirs van André Malraux om hiermee mijn kalmte te hervinden.²¹⁹ Hij schrijft dat Saint-Simon zijn Mémoires schreef ‘to court admiration’. Wanneer ik in mijn dagboek schrijf, doe ik dat uit liefde voor de vele mensen die ik op mijn levensweg tegenkom, er soms seks mee heb, ervan heb geleerd, er verhalen over te vertellen heb die niet verloren mogen gaan, maar vooral wil ik er een historisch document maken. Ik gebruik het ook om verdraaiingen of leugens te corrigeren over mensen die zichzelf niet meer kunnen verdedigen omdat ze dood zijn, zoals Sukarno. Een krant als Kompas zou de passages in mijn Memoires moeten lezen over de betrokkenheid van de cia in Indonesië en rond Sukarno.

Malraux schrijft over ook de memoires van Charles de Gaulle en over de dagboeken van André Gide ‘the study of man, of which Gide is the last great exponent!’ Helemaal niet. Ik denk dat mijn dagboek een kruising is van de dagboeken van De Gaulle en Gide, althans binnen mijn levensloop.

Mijn dagboek is een studie van politieke gebeurtenissen gemengd met de studie van mensen. Vreemd eigenlijk dat de gedachten van Malraux al een aantal jaren bij me op de plank staan en tot dusverre onbekend voor me bleven.

‘Admittedly, the truth about a man lies first and foremost in what he hides. But man can never plumb the depths of his own being.’ Malraux spreekt over ‘the whims of memory’ en ‘some belong to the realm of imagination.’

Ik vind Geschreven vriendschap terug, een boekje met brieven tussen Rimbaud en Verlaine, dat ik aan Peter gaf voor zijn eerste reis naar Zuid-Afrika, toen hij bij Edwin ging wonen. Moet het aan hem teruggeven.

Waarom moet Theo toch zoveel pijn lijden?

219 André Malraux, Anti-Memoirs, Harcourt Brace, San Diego, 1968.

12 augustus 1990

Deze zit/werkkamer is een schatkamer van gedachten, een kluis vol boeken. Al deze pratende hoofden staren me vanuit hun kaften aan, inbegrepen die van mezelf door middel van mijn dagboeken en mijn eigen boeken.

[p. 146]

Nu hebben dieven ook nog eens het huis van de vermoordde journalist Sam Mabe overhoop gehaald en geplunderd. Hoe diep kun je zakken? Wat zwarten elkaar allemaal aandoen. Het is werkelijk droevig en misselijkmakend om verslag na verslag te lezen over de stompzinnige moorden in Soweto.

Newsweek presenteert Saddam Hoessein aan de wereld als baghdad's bully.²²⁰ Dat heet ‘objectieve journalistiek’. Mijn vingers zijn enorm vooruit gegaan omdat ik veel en regelmatig speel. Wat zou ik zonder de vleugel moeten beginnen bij zoveel problemen?

Céline blijft me niets zeggen. De man staat me zelfs tegen. Ik las enkele hoofdstukken uit Mijn vader en ikzelf.²²¹ Ik viel van de ene verbazing in de andere. De ervaringen van hem zijn identiek aan die van mij een halve eeuw later. Ik herken veel van mezelf, terwijl dit boek al twintig jaar ongelezen op de plank stond.

Ackerley begon een dagboek tussen zijn 35^ste en 40^ste jaar. Hij hield het zes maanden vol. ‘Als iemand eens een jaar lang een openhartig en gedetailleerd dagboek zou bijhouden, en alles zou opschrijven wat zich van dag tot dag in zijn leven, in zijn gedachten zou afspelen, dan zou er een fascinerender boek ontstaan, hoe onbeholpen ook geschreven, dan wanneer hij anthropologisch werk had verricht onder de Pygmeeën of over het ijs op de Noordpool rond had gegleden.’

Er was een gesprek van een half uur met Nelson Mandela op televisie. Hoe meer ik naar hem luister, hoe meer opvalt dat hij alle cruciale vragen met ontwijkende antwoorden pareert, zoals over Inkatha, Gatsha Buthelezi, scholen, nationaliseren van het bedrijfsleven, de rol van de communisten, enzovoorts. Hij wordt cocky and arrogant en om eerlijk te zijn: ik geloof eigenlijk geen woord van wat hij zegt. Ben benieuw hoe erover geschreven zal worden. Op een vraag over religie reageerde hij ontwijkend en ordinair. Peter vond de vragen te weinig kritisch. Het verschil met de brains van Buthelezi is buitengewoon opvallend. Niet alleen is de mind van Buthelezi verreweg superieur, ook diens karakter is van een totaal andere rangorde. Er zou een vergelijkend psychologisch rapport over deze twee mannen moeten komen.

Ik ging naar jhc op Pretoria Street voor een sauna. Er was een absolute schoonheid van een jaar of 25, met een smooth, lean body, die zichzelf steeds weer voor de wolven gooide. Ik heb hem zeker acht verschillende blow jobs zien geven, inbegrepen

220 Newsweek, 13 augustus 1990.

221 J.R. Ackerley, Mijn vader en ikzelf, Bruna, Utrecht, 1970.

[p. 147]

aan mij. Hij werd vervolgens door verschillende jongens geneukt, allemaal zonder condooms. Het gaf me een deprimerend gevoel. Hij had zo'n mooi gespierd lijf. Wijnand, de eigenaar, zei dat hij een jonge arts was, ‘althans dat beweert hij.’ Heb trouwens het gesprek met Mandela in de club gezien en was de enige die er naar keek. De zwarte zondagskrant City Press, waarvan blanke Afrikaners nauwelijks weten dat het blad bestaat, vertelt een absoluut gruwelverhaal over waar zwarten in dit land nog altijd toe in staat zijn, terwijl ze op steenworp afstand leven met een blanke minderheid, welke Europese en Amerikaanse niveaus van ontwikkeling hebben bereikt.

13 augustus 1990

Saddam Hoessein zegt zich te willen terugtrekken uit Koeweit als Israël de bezette gebieden ontruimt. Slim. Maar de razernij in Washington is te groot geworden.

Zend een noodkreet naar Casper Venter, de woordvoerder van De Klerk.²²²

The Citizen schrijft in een commentaar dat terwijl het land niet beter weet dan dat het anc de gewapende strijd heeft stopgezet, er tijdens het weekend een verklaring is uitgegaan waarin Winnie Mandela er met nadruk op heeft gewezen dat het om een tijdelijke stopzetting van militaire activiteiten gaat, dat Umkhonto we Sizwe niet is ontbonden en dat het er geen afstand is gedaan van het recht op zelfbeschikking, dus dat de strijd ieder moment kan worden hervat. De krant vraagt hoe dit valt te rijmen met andere verklaringen en hoe Zuid-Afrika met twee legers naast elkaar zou kunnen functioneren. Het komt erop neer dat demonstraties, protesten, optochten, stakingen, werkonderbrekingen en boycots gewoon door zullen gaan. Walter Sisulu heeft gezegd: ‘The bullets will stop, but other forms of violence that do not involve armed action, will apparently continue.’

The Daily Mail komt met een commentaar don't give winnie a platform.²²³ Het blad wijst erop dat het openbaar ministerie haar waarschijnlijk binnenkort voor de rechter zal brengen vanwege betrokkenheid bij moord. Dus waarom staat het anc

222 Zie bijlage 45.

223 The Daily Mail, 13 augustus 1990.

[p. 148]

steeds weer toe dat zij haar mond opendoet en roet in het eten blijft gooien?

Wilde saa mijn vertrek meedelen en ontdekte tot mijn schrik dat ik mijn retourticket had weggegooid, omdat ik dacht dat het een oud ticket was.

Nelson Botile arriveerde in zijn Mercedes en we hebben een paar uur zitten praten over wat te doen met Strategic Concepts, Sean Cleary en Danie Fourie.

Botile zei dat de inlichtingendiensten van Zuid-Afrika ongetwijfeld alles van me wisten, tot en met mijn financiële problemen toe. ‘Mark my word, they will corner you and then they will make you an offer and you will be in their pocket.’ Hij benadrukte dat de overheid pure maffiapraktijken toepast. Hij vroeg, omdat Maurice Carré even hier was, of hij soms ook een maffiafiguur was. Ik zei het te betwijfelen, maar het kan me bovendien niets schelen. Hij dacht dat Cleary eigenlijk zat te wachten op het groene licht van hogerop om hem en mij bij Strategic Concepts te gaan betrekken. ‘In this country, Afrikaners are accustomed to people come begging for a job,’ aldus Botile. Hij vond dat ik helemaal niet diplomatiek genoeg handelde. Toch dacht hij dat ik de baan uiteindelijk wel zou krijgen. ‘They wait until you cannot pay your rent, then they will come.’

De Lawyers Committee for Human Rights in New York publiceerde een gedetailleerd en gedocumenteerd rapport van 231 pagina's over de moord- en doodslagpraktijken van Mobutu Sese Seko in Zaïre. Er is bijvoorbeeld een slachting geweest onder studenten van de universiteit van Lubumbashi, waarbij tientallen en misschien wel honderden studenten werden vermoord. Net als in het Indonesië onder Suharto, zitten de werkelijke moordenaars natuurlijk in Washington, van waaruit men die heren als Gauleiters heeft aangesteld om zich als beesten te gedragen.²²⁴

224 The Daily Mail, 13 augustus 1990, Steve Askin.

[p. 149]

14 augustus 1990

Hoe meer ik over de gebeurtenissen van de laatste maanden nadenk, hoe meer ik bewust raak van de maffiose sfeer die hier heerst. Strategic Concepts wordt dus duidelijk ook door het Haagse roddelcircuit voor me verpest. Om die reden is broer Theo natuurlijk in 1966 ook terug naar Europa gegaan. Trouwens, Henk in Kaapstad doet niet anders dan benadrukken hoe hij door Afrikaners verraden en verkwanseld is in de zakenwereld. Filmer Bill Faure begon laatst ook een schimprede dat hij er genoeg van had altijd weer door Afrikaners in de rug gestoken te worden. Hij behoort zelf nota bene tot de Afrikaners, maar woonde vele jaren in Londen en Los Angeles. En dan is er natuurlijk mijn trouwe Afrikaner ‘bloedbroeder’ generaal Du Toit, die zich tegenover mij ook als een ordinaire verrader heeft ontpopt, ondanks (schriftelijke) toezeggingen dat dit nooit zou gebeuren. En dan te bedenken dat al het gedonder dat ik sinds mijn aankomst op 30 april heb ondervonden, aantoonbaar uit Den Haag komt van Nothnagel, de ‘leerling-ambassadeur’. Ik geef de moed nog niet op. Wie weet kan ik de problemen toch nog overwinnen.

Mandela liegt steeds meer. Hij zei op televisie dat hij Gatsha Buthelezi niet had kunnen bereiken per telefoon. De Zoeloeleider antwoordde slechts: ‘He has my personal phone number.’

Waarom roept de grote koning van de zwarte massa zijn onderdanen niet tot de orde en draagt hen op om een einde te maken aan de constante laffe streken om bejaarde gepensioneerde blanke mensen in afgelegen huizen aan moten te hakken? Nu werd er weer de bejaarde theologieprofessor, J.H. Kritzinger (85) en zijn vrouw Elisabeth (83) met ‘a pick-handle’ doodgeslagen. Ook de zwarte huishoudhulp Francina Hlope werd maar meteen vermoord. Levens tellen niet onder de zwarten in dit land. De moordenaars gingen er met een Mazda en juwelen vandoor.

Geluncht in Papa Dante met professor Willem de Klerk, de broer van de president, die van huis uit journalist is en met mijn oude vriendin Nina Overton, de assistente van Willem de Klerk. Ik gaf Gerrit Olivier als referentie op en legde uit wat de problemen waren die ik ondervond. Beter dat ik hem inlicht over deze perikelen, dan dat hij het verhapstukt van anderen zou horen. Komt er ooit een dag dat ik niet meer aan de Haagse roddelaars zal hoeven te denken, wanneer ik ergens in de wereld ben om mijn werk als journalist te doen? Ik vond Willem de Klerk eenvoudig en aardig. Maar hij stapte in zijn Mer-

[p. 150]

cedes zonder ten afscheid een hand te geven. Ik zou een boek met hem willen schrijven, zoals ik met Arbatov gedaan had. Vanavond heb ik een feestje gegeven waar Peter en Edwin al het werk voor hebben gedaan. Ze waren naar vijf winkels geweest en hadden een uitgebreid buffet geprepareerd, waar ik erg dankbaar voor ben, maar het was wel erg duur en dit kan dus niet meer.

Toen Louis Heyneman van het feestje vertrok zei hij: ‘Ik wil dat je voor ons over buitenlandse zaken gaat schrijven.’ Ik dacht: zou ik ervan kunnen leven? Jan Bart Entrop - de zoon van Lex Entrop, mijn klasgenoot op Nijenrode was er ook. Hij is een lekkere kerel maar helaas een beetje swishy.

Wim Hazeu ziet het voortzetten van de uitgave van mijn Memoires dus niet meer zitten.²²⁵

Koning Hoessein van Jordanië is met een brief van Saddam Hoessein naar Washington gevlogen. Onbegrijpelijk dat Iran en Irak niet een lijn trekken, ook al hebben ze dan die rampzalige oorlog gevoerd.

225 Zie bijlage 46.

15 augustus 1990

Het is 25 dagen geleden dat ik Sean Cleary uitnodigde om samen te lunchen. Wacht nog op antwoord.

Na de laatste botsingen met broer Theo over de financiering van twee Memoires wil ik hem eigenlijk nooit meer zien. Vooral omdat hij bij mijn bank probeerde beslag te leggen op het weinige geld dat ik op dat moment had, als gevolg van de 100.000 gulden die Bouterse niet betaalde. Eigenlijk laat ook broer Hendrik me steeds onverschilliger sinds Du Toit me vertelde dat hij met Hendrik over me had gesproken. Wie houd je over in deze lieve wereld? Jezelf. Dat is een geweldig resultaat.

Ik lees dat 0,03 procent van de zwarte bevolking van Zuid-Afrika een universitaire opleiding heeft genoten. Dus het overdragen van dit land aan deze meerderheid blijft gekkenwerk.

16 augustus 1990

De onrust in drie townships, Thokoza, Vosloorus en Katlehong hebben weer verschrikkelijke gevolgen gehad. The Citizen heeft het over 143 doden en meer dan driehonderd gewonden.²²⁶

226 he Citizen, 16 augustus 1990.

[p. 151]

Lag weer om 05:00 uur wakker vanwege de afschuwelijke problemen waarin ik in verzeild ben geraakt. Ik heb Du Toit precies geschreven waar het op stond, hoe mijn situatie ervoor staat, en dat ik teleurgesteld ben in hem.²²⁷ Ik zond Wim en Tilla Pretorius een kopie.

Het commentaar in The Citizen spreekt van ‘brutality of an indescribable kind’ zoals zich dit in de Rand heeft voorgedaan. De gevechten in Natal zouden naar Transvaal overslaan, waardoor het ethnische gevecht tussen Zoeloes en Xhosa's nu ook hier een slagveld aanricht. Het wordt steeds dringender dat Buthelezi en Mandela bijeenkomen en samen een bestand afkondigen. Waar wachten zij op? Mandela gaat door met de politie van deze toestanden de schuld te geven.

André Haakmat vraagt met welk bedrag ik minimaal genoegen zou nemen wanneer Bouterse alsnog zou betalen.²²⁸ Dat is de omgekeerde wereld. Maar goed, ik heb geantwoord 100.000 gulden met 10 procent voor hem.

John Mearsheimer, politicoloog aan de universiteit van Chicago heeft een analyse geschreven, Back to the Future waarin hij betoogt dat Europa 45 jaar rust en vrede heeft gekend om de eenvoudige reden dat er twee kemphanen tegenover elkaar stonden.²²⁹ De bekende vrede als gevolg van atoomafschrikking. Maar met het wegvallen van de Berlijnse muur is er ‘a multipolar Europe’ ontstaan, ‘cluttered with pairs of rivals, that could easily slip out of balance and alliances that constantly shift.’ Natuurlijk zal door het wegvallen van de ussr als grootmacht overal gedonder in de glazen uitbreken, niet alleen in Europa.²³⁰

George Bush staat op de omslag van Time.²³¹ Die man is niet goed bij zijn hoofd. Ik ‘zie’ dat in een oogopslag. Het enige wat die bovenkamer weet te bedenken, is de beruchte machtige vloot erop af te sturen, zoals vroeger Michiel de Ruyter en Piet Hein de problemen oplosten voor de Republiek. Als je dan een foto ziet van Bush met Cheney, Sununu, Baker en Scowcroft aan het ontbijt, waar ze zitten te bedenken hoe ze Saddam kunnen naaien, en je probeert je in te denken hoe de chips van die mannen werken en met wat voor informatie deze chips opereren, dan geeft dit mij dit werkelijk kippenvel.

Michael Kramer schrijft in Time dat alleen George Bush uit Texas ‘the will and skill’ heeft om ‘the power-grab of a vain,

227 Zie bijlage 47

228 Brief d.d. 2 augustus 1990.

229 Redactie: Zie ook http://johnmearsheimer.uchicago.edu/pdfs/A0017.pdf.

230 Time, 20 augustus 1990, Strobe Talbott.

231 Time, 20 augustus 1990.

[p. 152]

amoral crusader like Saddam Hussein’ te bestrijden en ongedaan te maken. Bush, de idioot, heeft zelfs gezegd: ‘Maybe I will turn out to be a Teddy Roosevelt.’ Teddy was de man die in 1898 de Rough Riders oprichtte, die huis hielden op Cuba in de Spaans-Amerikaanse Oorlog. Hij stond aan de basis van een variant op de Monroedoctrine waarin de vs zich het recht toekennen te intervenieren in Latijns-Amerika. Dus Bush denkt: wat is het verschil, waarom niet in het Nabije-Oosten? Eisenhower begon toch ook een oorlog in Vietnam? Kramer zwaait Bush woorden toe als ‘masterly’ over hoe hij de Koeweitcrisis heeft behandeld door een internationale coalitie op de been te brengen, die gezamenlijk Irak even mores zal gaan leren. Een artikel om van te kotsen.

17 augustus 1990

Merdeka! Vijfenveertig jaar Indonesische onafhankelijkheid. Ik doe Don Camillo van Guareschi, dat mam in de Italiaanse editie las, nu maar weg. Wat kan ik ermee?

Mijn vader heeft op De Horst een uniek geschrift over kinine geschreven. Maar ik kan echter niet alles bewaren. Het gaat me aan het hart.

Leslie Saunders, de privésecretaris van Pik Botha, belde. Ik had hem per fax gevraagd waarom ik Spaarwater niet meer kon spreken. Hij antwoordde dat er geen enkel bezwaar was tegen een ontmoeting. ‘But general Du Toit told me that he had received orders not to speak with me,’ reageerde ik. Hij zou een en ander onderzoeken en ik zou er nader van horen.

Lunchte met Otto Krause. Hij wilde graag dat ik Themba en ook Christopher Landsberg (een kleurling) meenam naar zijn flat. ‘Ik heb veel te weinig contacten met zwarte mensen,’ zei hij.

Otto zette uiteen dat direct nadat Mandela had gesproken over een alliantie met de Nationale Partij van De Klerk - wat overigens meteen door De Klerk was ontkend - het gedonder in KwaZulu was begonnen. ‘They do not want to be ruled either by the anc or by whites,’ aldus Otto, ‘so they began a war and Mandela ran to De Klerk for help.’

Peter is nu van mening dat Du Toit ‘a devious mind’ heeft. Hij geeft inderdaad een rare slappe hand. Ik denk eerder dat hij van goede wil is, maar een buitengewoon slap en lullig karakter heeft met als eindresultaat dat hij geen knip voor de neus waard is.

Telefoneerde met André Haakmat in Amsterdam, die het eens was dat we Suriname 110.000 gulden vragen, waarvan dan

[p. 153]

10.000 voor zijn geboden diensten is bestemd. Als dat geld eindelijk binnen is, sta ik er hier totaal anders voor.

Otto Krause: ‘Je gesprek met Beeld was belangrijk, want het bracht jou in kaart.’ Ja, en dan?

Professor van der Elst en zijn vrouw kwamen uit Potchefstroom op bezoek. Gaf mevrouw Van der Elst mijn boekje Prins Claus (1965-1985) en heb hem voor de bibliotheek een 19^de eeuwse editie van Het slot Loevestein van J.F. Oltmans gegeven. Mijn vader zou ermee akkoord zijn gegaan. Van der Elst was het er allerminst mee eens dat Nothnagel in Den Haag een ramp was, wat Krause en ik dus wel vinden. Het was wel waar dat Nothnagel geen rechtse parlementariërs uitnodigde, die vroeger voor Zuid-Afrika op de bres hadden gestaan. Hij had de ambassadeur hier kritisch op gewezen.

18 augustus 1990

De foto's in de Sowetan van hoe men met kapmessen, halve zwaarden en houthakkersbijlen elkaar in de townships te lijf gaat, zijn nauwelijks te geloven. Ik vrees dat de vergelijking De Klerk en Gorbatsjov steeds meer op gaat. Beide leiders hebben krachten de vrije loop gelaten die ze niet meer onder controle hebben. Als dit land werkelijk op hol slaat, zoals nu aan de Rand gebeurt, zal de ramp niet te overzien zijn.

Tippelend op Pretoria Street viel mijn oog op een jonge, gespierde guy, blond, in een Volkswagen. Na een kat-en-muisspelletje stapte hij uit en begon karatebewegingen met een biljartkeu te maken en een dreigende houding aan te nemen. Ik vroeg hem: ‘Waarom? Ik ben journalist.’ Dat scheen hem te interesseren. Hij heette Paul, 17 jaar, we reden naar mijn flat en hebben lang zitten praten. Hij vroeg of ik voor hem speelde. Hij liet me bij het afscheid rustig mijn armen om hem heen doen.

19 augustus 1990

Die Paultje had ik wel eens echt in mijn vingers willen hebben. Hij weet niet wat hij mist.

Ook de zondagkranten geven de indruk dat Zuid-Afrika naar een bloedbad toe drijft. Alleen al in het weekeinde kwamen in Soweto 94 mensen om het leven. De Sowetan meldt vanmorgen dat in de Rif²³² de afgelopen week 280 mensen als gevolg van krankzinnig geweld om het leven zijn gekomen. De Sunday Times stelt in een commentaar dat Zuid-Afrika naar de Li-

232 Redactie: De Witwatersrand, ook wel de Rand, de Rif of Reef genoemd. De reeks heuvels met goudaders rondom Johannesburg.

[p. 154]

banon-optie toedrijft.²³³ Wat ook Peter altijd heeft voorspeld. Paul zei gisteren: ‘What the Government should do, is cordon the townships off and let them kill each other.’

De hoofdredacteur van City Press, Khulu Sibiya heeft een open brief aan Mandela en Buthelezi geschreven: ‘For God's sake bury your petty differences!’ Een dringende oproep om samen het bloedbad een halt toe te roepen. Onbegrijpelijk dat dit niet allang is gebeurd.

Prins Mcwayizeni Israël van de Zoeloes heeft publiekelijk scherpe kritiek geuit op Mangosuthu Buthelezi, zelf een Zoeloeprins. Onbegrijpelijk dat men daar onder elkaar rotzooi maakt onder deze omstandigheden.

233 Sunday Times, 19 augustus 1990.

20 augustus 1990

Ik denk dat De Klerk en Pretoria een afschuwelijke vergissing maken. Als er driehonderd blanken in de Rif waren vermoord en afgeslacht, was het halve Zuid-Afrikaanse leger erop afgestuurd om ze tot tot de orde te roepen. Nu zijn het maar afgehakte zwarte hoofden en gebeurt er niets. Om niet te spreken over de 400 gewonden.

Voor de zoveelste maal verschijnt er een commentaar dat Mandela en Buthelezi elkaar moeten ontmoeten om aan de losgeslagen waanzin een einde te maken.²³⁴ Niemand verroert zich. Hoe is het mogelijk?

Mandla Tyala schreef in de Sunday Times ‘there will be no peace in the hostels or anywhere else in the country where there are Zulu's until anc supporters learn to live with Inkatha.’ Zo is het precies. Het anc is er altijd abusievelijk vanuit gegaan dat ‘bevrijding’ automatisch zou betekenen anc-machtsovername. Ze komen van een koude kermis thuis. Journalist Tyala stelt dat het anc moet ophouden met van de daken schreeuwen dat Inkatha moet worden geïsoleerd, alsof zij het alleen voor het zeggen mogen hebben. Hij wijst op de buitengewoon moeilijke overgang voor zwarten in dit land ‘moving from the politics of protest and confrontation to the politics (hopefully) of the ballot box.’ Ik heb deze journalist geschreven hoe ik zijn reportage respecteer en of hij met enkele collega's wil komen eten.²³⁵

De reportage werd verlucht met vier foto's van de dertigjarige Sandile Gugudu die door ‘a blood-crazed mob’ met speren werd doorregen en met panga's bewerkt terwijl hij op de grond lag.

234 The Citizen, 20 augustus 1990.

235 Sunday Times, 19 augustus 1990.

[p. 155]

Ik kreeg een briefje van Louis Heyneman.²³⁶ Hij wil me mee uit eten nemen.

Ik vroeg Nelson Botile of hij met me bij Otto Krause wilde eten. Het was goed ‘but typical Afrikaners, they need you from Holland to have these contacts.’

Justin Wiechers van Nijenrode is gearriveerd.

B.F. Skinner (86) is overleden. Ik heb hem eens beschreven als het eerste mannetje uit het reageerbuisje. Ik ben dankbaar hem te hebben gekend.

236 Zie bijlage 48.

21 augustus 1990

Ik heb Klaas de Vries geschreven blij te zijn dat hij die idiote lota heeft opgeheven en dat ik nooit heb begrepen hoe iemand zo geïnformeerd en intelligent als hij, zich met die onzin heeft kunnen inlaten.

Heb Eduard getelefoneerd in Amsterdam voor zijn verjaardag. Zijn nieuwe vriendje Marco was er kennelijk, dus het duurde kort.

The Daily Mail schrijft over allerlei gezagsdragers die met elkaar in gesprek zijn om een einde aan de slachtpartijen in de Rif te maken. Zo gaat generaal Bantu Holomisa, militaire topman in Transkei in gesprek met Buthelezi.²³⁷ Maar wanneer praten Buthelezi en Mandela?

Het aantal doden in de Rif is gestegen tot 383. Al enkele dagen geleden schreef ik dat Pretoria diende op te treden tegen de slachtingen in de townships en vanmorgen staat in een commentaar The Citizen: ‘The situation is so grave that we say to the Government, you will have no option but to reintroduce the emergency.’ Onbegrijpelijk, dat dit niet onmiddellijk gebeurt.

Student Justin Wiechers is hier op een stage vanuit Nijenrode en krijgt 1.500 rand per maand van safto (South Africa Foreign Trade Organisation), waar ik hem introduceerde. Danie Fourie van Strategic Concepts bood mij 800 rand per maand, wat Du Toit kennelijk niet onredelijk vond. Bij het noemen van dat bedrag had ik rechtsomkeert moeten maken. Sean Cleary moet het geweten hebben. Ze hebben er wellicht op gerekend dat ik na dat aanbod nooit meer iets van me zou laten horen. Ik ga Karen Bateson ontmoeten om voor eens en altijd te weten wat de status is.

Jan Foudraine zond een bandopname met andermaal zijn standpunt over het veranderen van de tekst van ons boek.

237 The Daily Mail, 21 augustus 1990.

[p. 156]

De Klerk heeft erop gewezen dat de hele wereld druk op Pretoria had uitgeoefend om de noodtoestand op te heffen en wat kon hij nu anders doen dan lijdzaam toezien hoe men elkaar afslachtte?

En terwijl dit allemaal plaats heeft is de 20^ste jaarlijkse Goldfields Dogmor Dog of the Year show op Gillooly's Farm begonnen, waarvoor 2.500 honden uit alle delen van Zuid-Afrika zijn binnengebracht. Je kunt er donder op zeggen dat vele van die dieren een menselijker bestaan hebben dan de miljoenen in de townships.

23 augustus 1990

Het aantal doden op de Rif is opgelopen tot 500 personen. Dit in tien dagen.²³⁸

Gisteravond was ik samen met Jan Bart Entrop bij Bill Faure en zijn vriend Obie. Bill vertelde dat De Klerk hem had gezegd ‘a people's president’ te willen zijn en om die reden had hij veel van de strijkages, die presidenten zich in het verleden lieten welgevallen, afgeschaft. De Klerk rijdt in een kleiner type bmw in kogelvrije uitvoering. De Klerk is bezig om het anc stap voor stap duidelijk te maken dat zij het niet als vanzelfsprekend alleen voor het zeggen zullen hebben in het toekomstige Zuid-Afrika, zoals men al die jaren abusievelijk heeft aangenomen. Hetzelfde is in Namibië gebeurd met swapo. Bill Faure was ergens op een receptie tegen een Joodse advocaat, die voor cosatu werkt, aangelopen die had verklaard dat ‘all Zulu's should be wiped out forthwith.’ Bill - maker van de tv-serie Shaka Zulu- was hier razend over geworden en had bijna die ontvangst uit protest verlaten.

Bill zei dat ‘the lunatic rightwing fringe was the worst nightmare for De Klerk,’ want die mensen zijn in staat een bloedbad in dit land aan te richten. Jan Bart en Bill Faure lagen elkaar kennelijk. Later hebben we bij Peter en Edwin gegeten. Peter besteedt dan veel aandacht aan zo'n maaltijd en het was allemaal erg genoeglijk. Ze namen later Justin Wiechers mee naar gay bars in Hillbrow. Trouwens, Wiechers gaat bij Peter en Edwin wonen, omdat die meer kamers hebben. Hij werkt op mijn zenuwen. Kon Justin maar voor een nachtje in Eduard veranderen.

Bisschop Tutu heeft het plan geopperd om een internationale vredesmacht door de zwarte townships te laten patrouilleren. Van welke zijde werd hem die onzin ingefluisterd? Bill Faure

238 Sowetan, 23 augustus 1990.

[p. 157]

zei dat hij het onderwerp van de chaos in de townships met De Klerk had besproken. Kennelijk wil Pretoria de wereld laten zien wat er gebeurt wanneer de strakke teugels (zoals het buitenland wil) worden losgelaten. ‘You see,’ zei Faure, ‘Africa has at last come to South Africa,’ en dit is ‘the fucking truth.’ Het Westen maakt zich volkomen belachelijk door zeventig oorlogsschepen in te zetten tegen Irak. Bush wil dus een coalitie van de hele wereld organiseren tegen het oliestaatje Irak, met vijftien miljoen inwoners. Henry Kissinger, ook zo'n fijne mijnheer, heeft al tegen Hugh Sidey van Time gezegd: ‘If George Bush succeeds, he will become the dominant world leader.’ God helpe de wereld. ‘The super stars of recent months, like Mikhail Gorbachev and Helmut Kohl, will be swept aside. Only America could have put together the diplomacy, the military power and the economic measures to do this.’ Dat mag Kissinger denken maar die man is afgestudeerd in dit soort imperialistische campagnes, die fundamenteel misdadig zijn en ervan uitgaan dat ‘de wereld’ van de vs is.

Godzijdank is koning Hoessein van Jordanië het met de Amerikaanse waanzin niet eens en vloog daarom naar Kennebunkport, het vakantiehuis van Bush in Maine, met een brief van Saddam Hoessein. Van die tekst hangt griezelig veel af. Hoewel het waarschijnlijk te laat is. Brzezinski, ook zo'n licht in de duisternis, heeft Saddam al met Hitler vergeleken, dus de zaak is niet meer te redden. Nederland is ook weer erg moedig en stuurt twee fregatten naar het Golfgebied. De helden.

Heb Dirk Keijer nog maar eens per fax gevraagd, ook al weet ik dat hij eigenlijk een schurk is, of hij me misschien op zijn minst een deel van het aan mij toegezegde bedrag kan overmaken.

The Star zegt in een commentaar dat het anc reageert zoals de Conservatieve Partij, namelijk met het standpunt niet met ‘de vijand’ te willen spreken. De cp zit niet aan een tafel omdat het anc altijd een partij van ‘terrorists and communists’ zal blijven. Ik denk dat dit jammer genoeg waar is. Mandela en Sisulu zeggen hetzelfde over aan een tafel zitten met Buthelezi. Zij vinden Buthelezi verantwoordelijk voor het geweld in KwaZulu-Natal, wat klinkklare onzin is. Ze zitten zelf in dat potje te roeren om het Zoeloeterritorium te destabiliseren en onder anc-controle te brengen. Opmerkelijk overigens dat The Star de kant van Mandela en het anc kiest en Buthelezi omschrijft als ‘unable to curb the Natal war.’ Als Mandela met Public Enemy No. 1 (Buthelezi) aan een tafel zou gaan zitten, zou het anc invloed en prestige verliezen. Ik begrijp dergelijk

[p. 158]

geklets niet in The Star. Wat willen ze toch? Buthelezi is de beste bondgenoot die ze hebben in dit land om een vrijemarkteconomie - en dus de welvaart van het hele land, inbegrepen de welvaart van de zwarte bevolking - te handhaven, dus waarop baseren ze deze onzin?²³⁹

Jan Bart Entrop vertelde dat als hij in een uniform van de huzaren naar de gay bars ging ‘I had to keep the horny bees from my body.’ Hij is voor mij het evenbeeld van zijn vader zoals ik Lex me van Nijenrode herinner, blond, stevige poten, super Germaanse knul.

Koning Hoessein heeft op een persconferentie gezegd dat wat er nu in de wereld gebeurde rond de stormloop op Irak, hem deed denken aan ‘a world gone mad’. Daar komt hij laat achter. Zolang de Amerikanen de dienst blijven uitmaken en ‘the balance act’ met het Kremlin permanent naar de knoppen is, zal de waanzin alleen nog maar verder toenemen. Het is George Bush die steeds meer op Hitler begint te lijken. Zelfs Israëlische defensiespecialisten zeggen dat het beter zou zijn niet aan een oorlog tegen Irak te beginnen.

Justin bracht me vier takjes fresia's, die ik bij de foto van mam heb gezet die eens door Ilia Poslavsky in Luik genomen werd toen mijn moeder zeventien jaar was.

Ik dineerde met Themba, een Xhosa, en Justin bij Otto Krause, wat een plezierige aangelegenheid was. Otto was van mening dat Saddam de fout van zijn leven maakte door niet meteen ook Saoedi-Arabië binnen te vallen.

239 The Star, 23 augustus 1990.

24 augustus 1990

Het wordt prachtig weer.

Saddam verscheen op televisie met Westerse gijzelaars om te laten zien dat er niets aan de hand was. Hij besteedde aandacht aan een jongetje, minder slim, want wie neemt nu kleine jongens in gijzeling? Kurt Waldheim gaat naar Bagdad en Amman. Dat zal weinig helpen, want wat Washington wil, is wereldwet.

Probeer al dagenlang Maritz Spaarwater, de inlichtingenbaas, te bereiken. Zijn secretaresse scheept me steeds af, zodat ik keer op keer Leslie Saunders laat weten dat het niet lukt. Uiteindelijk belde de man toch op, kennelijk onder druk van Saunders, maar we spraken af elkaar te zullen ontmoeten als ik terug ben uit Amsterdam. Omdat Du Toit had gezegd dat het Spaarwater was verboden mij te ontmoeten, wilde ik het eens uittesten.

[p. 159]

cnn meldde dat de vs de psychologische oorlog voering tegen Saddam verder hadden opgevoerd. In Washington verwacht men ‘dat hij als een klein kind er onderdoor zal gaan.’ Ik denk dat Bush veel geschifter is dan Saddam en dat Bush wel eens zijn nek zou kunnen breken over Irak. Het kost de Amerikaanse belastingbetaler nu al 50 miljoen dollar per dag.

De sabc toont een propagandafilmpje over toerisme naar Mauritius, dat natuurlijk alleen voor blanken en de allerrijksten - althans in de ogen van de zwarte televisie kijkende meerderheid - is te betalen. Themba noemt dat: ‘De zwarte meerderheid wil nu meedelen in de rijkdommen van het land.’ Ik antwoordde hem het bedrog van Mandela en Hani te vinden om hun volgelingen voor te spiegelen dat wanneer de bevrijding en one man, one vote is gerealiseerd, dit betekent dat zij voortaan in de rijkdommen van Zuid-Afrika meedelen. Niets is verder van de waarheid en de realiteit af dan zoiets bedrieglijks op te dissen. Themba antwoordde steeds: ‘Zou je dan de zwarten in dit land hun stem willen onthouden?’

‘Nee, absoluut niet. Houdt die verkiezingen. Maar ik denk dat het misdadig gedrag is om de vrije verkiezingen aan de zwarte bevolking te presenteren als zouden die hun ellendige bestaan verbeteren. India is nu 45 jaar onafhankelijk, en dat land is bezaaid met Soweto's.’

‘One man, one vote is politics,’ aldus Themba.

‘In my view, it is gathering votes on the basis of blatant lies,’ zei ik.

‘Why would you withhold us to write our own history even if it meant making mistakes,’ aldus Themba.

‘When you have a son, you want to teach him, protect him from the mistakes you once made yourself.’

‘Thats is paternalism.’ Daar had hij gelijk in. Maar de verhouding tussen de blanke minderheid en de grote meerderheid van ongeschoolde zwarten is toch eigenlijk niet anders dan een vader-zoon relatie? Maar hij heeft gelijk, zonen willen de kans krijgen hun eigen fouten te maken. Dat de blanken daar geen zin in hebben, is omdat hun eigen arbeid van enkele eeuwen om dit land op te bouwen door de experimenten van de zwarte zonen binnen de kortste keren naar de knoppen zullen worden geholpen, met ernstige gevolgen voor blanke vaders en zwarte zonen incluis.

Intussen: wanneer het waar is dat de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad - dus ook China en de ussr - het erover eens zijn geworden dat ‘een minimum aan militair geweld’ mag worden gebruikt om de blokkade van Irak tot stand te

[p. 160]

brengen, dan heeft ‘de wereld’ toegestemd in een afschuwelijk en levensgevaarlijk precedent.

De kranten melden dat De Klerk op m-Net een uniek televisiegesprek zal hebben dat door Bill Faure tot stand werd gebracht. De Klerk: ‘Over the years it became clear that apartheid, however well-intended it might have been, could not work. Racial discrimination, often very hurtful, could not be justified, both in political and economic terms.’ Ik ben overtuigd dat Hendrik Verwoerd en de zijnen inderdaad de beste bedoelingen hadden in de jaren vijftig om naar een systeem toe te werken dat gebaseerd zou zijn op ‘gescheiden ontwikkeling’. Men dacht met apartheid ook in het belang van de zwarte bevolking te handelen door hen aan de hand van de eigen cultuur en historie naar een hoger ontwikkelingsniveau te helpen optrekken.

Wat de economie betreft, bepleit De Klerk blijkbaar het vrijemarktsysteem en staat daarmee automatisch dichter bij Buthelezi, de Zoeloes en Inkatha, dan bij het anc. ‘I believe that through educating the South African population on the merits of the free enterprise system,’ zei De Klerk, ‘by broadening private ownership and by stimulating business development, we will be able to create wealth and opportunities for all. We should not aim at slicing the cake into smaller portions, but rather at making a bigger cake.’

Op de vraag hoe hij wenst te worden herinnerd, (vind ik altijd een stomme vraag, alsof iemand morgen wordt doodgeschoten) antwoordde De Klerk: ‘As an honest leader who had the courage of his conviction and helped to bring long-term peace and justice to South Africa.’

Een professor van de universiteit van Wisconsin, Alex Molnar, heeft in een brief aan George Bush in The New York Times, gezegd hoe belachelijk de president overkwam. Namelijk dat hij tussen het spelen van golf en spelevaren voor de kust van Maine door televisiereporters te woord staat over het op stapel zetten van een afschuwelijke oorlog in het Nabije-Oosten. Molnar bladerde door het testament van zijn zoon, dat was opgesteld voor de jonge man naar Irak vertrok om voor de idioterie van Bush en de zijnen zijn leven op het spel te gaan zetten. ‘You seem to me to be both callous and ridiculous chasing golf balls and zipping around in your boat. This makes me doubt that you have either the courage or the character to meet the challenge of finding a diplomatic solution to this crisis.’

Welnee, die idioot denkt alleen in termen van raketten en bommenwerpers, die er voor moeten zorgen dat verre en on-

[p. 161]

begrepen potentaten als Saddam op hun knieën worden gebracht, omdat ze Amerikaanse wensen en geboden durven te doorkruisen.

Ik schreef professor Alex Molnar onder meer:

‘I have carefully watched that man via cnn for some years now. It is not only what he says, but how he says it and what he projects that made me feel for the past year or two, that he is turning into a psychopath. From the excerpts carried by the press here, I congratulate you for your courage. I commend The New York Times for carrying your views. ‘Thank God,’ I said to myself this morning, ‘at least somebody is waking up that we have a mental case in the White House.’ I would not be surprised that after JFK in Dallas, the Tonkin Gulf and the disappearance of LBJ, Watergate, peanut farmer Jimmy Carter and the Iran Contra scandal, this president some day will also disappear because it has finally become clear he has gone off his rocker.’

25 augustus 1990

Adriaan Vlok, de minister van Wet en Orde grijpt eindelijk in bij de waanzin in de townships in de Rif. Nelson Mandela heeft de maatregelen onmiddellijk van tafel geveegd met de opmerking ‘totally useless’.

Ik ben bezorgd, want de Veiligheidsraad staat op het punt te beslissen geweld te gebruiken tegen Irak. De Amerikanen zijn weer op het oorlogspad, omdat hun hersens geen andere middelen weten te bedenken. Dat zijn Amerikanen zo gewend: timmer er maar op, we zijn toch de grootste militaire macht ter wereld.

Nu gaat Armenië zich afscheiden van de ussr. Waar gaat het met de wereld naartoe?

26 augustus 1990

Generaal Magnus Malan heeft eindelijk eens namens Zuid-Afrika zijn mond open gedaan, dat het anc moet ophouden met de townships in de Rif onbestuurbaar te maken. Minister Vlok heeft alvast 28 townships tot ‘danger zones’ uitgeroepen. Het werd de allerhoogste tijd. Er zijn parachutisten en speciale eenheden uitgezonden om aan de ongeregeldheden een halt toe te roepen.

Het anc beweert dat de moord en doodslag in KwaZulu-Natal te wijten is aan ‘een derde macht’ en dat deze door Buthe-

[p. 162]

lezi en Inkatha zou worden aangezwengeld. Je reinste kolder.²⁴⁰

Luisterend naar Vladimir Horowitz en zijn onvergetelijke spel moet ik denken aan de kille graftombe in Milaan, waar hij te ruste is gelegd. Ik studeer al enige tijd op een prachtige prelude van Rachmaninoff.

Justin Wiechers vindt alles vanzelfsprekend. Brengt nooit iets mee als bijdrage en gaat er vanuit dat ik zijn verzorging geheel op me neem. Hij biedt zelfs niet aan eens samen buiten te gaan eten. Geen opvoeding. Morgen verhuist hij naar Peter en Edwin en dan zal ik hem duidelijk maken wat mijn mening is.

240 Sunday Tribune, 26 augustus 1990.

27 augustus 1990

Hans Sondaal, de zaakgelastigde in Pretoria, nodigt me uit voor een lunch met een parlementaire delegatie uit Den Haag met Maarten van Traa, Frans Weisglas, Harry Aarts, Andrée van Es, et cetera, de ik-weet-het-allemaal-al Kamerleden. Ze denken in vijf dagen iets te weten te komen over dit land.

Cornell (29) een hot number van hiernaast kwam langs. Zou gekund hebben.

Chris Hani gaf een interview aan de Sunday Tribune. Het is toch niet te geloven dat zo'n man doodgemoedereerd vertelt geen bezwaar te hebben tegen Inkatha of het bestaansrecht voor die partij ‘but I am against Inkatha using violence to impose itself.’ Verdomme. Moet je hem horen. Inkatha wordt op alle fronten door het anc aangevallen en gesaboteerd en dan zou men zich niet mogen verdedigen? Bovendien, KwaZulu-Natal heeft het volste recht het land te zuiveren van Xhosa dominantie door het anc.²⁴¹

241 SundayTribune, 26 augustus 1990.

28 augustus 1990

De grote staatsman Nelson Mandela is in Oslo om een conferentie toe te spreken over The Anatomy of Hate.²⁴² Why do people hate? Can one learn to cope with hate? Is it possible to solve international conflicts that stem from hate?

Mandela heeft in Oslo zionisme veroordeeld ‘if the term means the Israeli state has the right to occupy Palestinian land and refuse to deal with Arab leaders.’ Hij is dus met zevenmijlslaarzen door een porseleinkast gemarcheerd, wat hij zich waarschijnlijk niet bewust was.

En bisschop Tutu is ook weer eens bezig geweest. Hij heeft een

242 The Citizen, 28 augustus 1990.

[p. 163]

emotionele rede gehouden. ‘We are only going to win the struggle if we are organized on the ground and take it (the struggle) into white areas.’ Hij beweerde dat ‘tribalism’ niet de oorzaak van het geweld was, maar dat de politie zwarten zou hebben omgekocht om elkaar naar het leven te staan. Hij vroeg om het ontbinden van de strijdkrachten en de politie. Die man is echt niet goed bij zijn hoofd, maar dat kan iedereen in dit land die zijn handel en wandel heeft bestudeerd al jarenlang weten.²⁴³

Newsweek komt met de kop horror show.²⁴⁴ Zeventien procent van de Amerikanen willen dat Bush erop los ranselt, terwijl tachtig procent wil dat hij nog wacht. Er zijn al overzichten in Newsweek verschenen van hoe het allemaal moet gaan gebeuren. In totaal 20 pagina's oorlogshitserij om er de stemming in te brengen. Intussen daalde de goudprijs met 27 gulden op de beurzen.

243 Idem.

244 Newsweek, 3 september 1990.

29 augustus 1990

Volgens The Star heeft Nelson Mandela aangeboden te bemiddelen in het conflict met Irak. Hij zou samen met Jimmy Carter, ook zo'n dromer, naar Bagdad willen reizen. Dit hebben ze in Oslo gezegd. Ze begrijpen niet dat Bush & co bloed willen zien en allang hebben besloten Saddam een lesje te leren, de man die een lange neus naar Uncle Sam durfde te maken.

Peter is vandaag 45 jaar geworden, een kroonjaar. Ik denk aan zijn overleden vader, zijn moeder en hen die van hem houden. Waar is de tijd gebleven? Ik ken hem 24 jaar.

Meldde me bij Du Toit af. Schreef Sean Cleary andermaal dat zijn assistente zes weken geleden in het Sun Hotel had toegezegd ‘a working agreement’ tussen Strategic Concepts en mijzelf te zullen opstellen. Dat we nu drie maanden aan het onderhandelen waren en dat ik hem 23 juli uitnodigde samen te lunchen en nog altijd op antwoord wacht. Zo gedraagt zich een Zuid-Afrikaanse oud-ambassadeur en vertrouweling van Pik Botha.

Ik belde Gerrit Olivier, die zei met Sean Cleary te hebben gesproken. Maar Cleary was zijn eigen baas en meer kon hij niet voor me doen. Hij zei bereid te zijn, indien nodig, te getuigen dat we in het verleden uitstekend hadden samengewerkt.

Er was een etentje bij Michael, een vriend van Peter en Edwin, waar ik later naartoe ben gegaan. Het gesprek belandde op meditatie. Edwin deed als gewoonlijk vrijwel alleen het woord. Ik

[p. 164]

zal nooit begrijpen dat Peter dit accepteert. Peter bekijkt deze situatie als een therapeut vermoed ik. Hij voegde me toe, en dit verraste me: ‘Willem, jij mediteert als je piano speelt.’ Jammer dat ik zo weinig contact met hem heb door de dominante rol van Edwin in hun leven.

The Economist schrijft nu ook dat het de hoogste tijd wordt dat Buthelezi en Mandela samen praten. Het redactioneel van dit blad over George Bush heeft als kop the man with no illusions.²⁴⁵ De uitkomst van de oorlog tegen Irak ‘will not only make or break the Bush presidency, it will decide whether America is capable of leading the world through its first postcold-war decade - and thus how state and peaceful that decade is likely to be.’ Het blad waarschuwt om een invasie van Irak te beginnen, omdat Saddam een leger van een miljoen man heeft. ‘The archaic monarchies of Kuwait, Saudi Arabia and the Gulf states that will sooner or later will have to change their system of government.’ Dat is dus precies wat Saddam zegt! Hij wil een handje helpen, en nu schreeuwt Washington moord en brand.

245 The Economist, 26 augustus 1990

30 augustus 1990

Irak heeft nu verklaard dat Koeweit de 19^de provincie van het land is, wat een provocatie is die Washington niet zal pikken. Geen van de bondgenoten steunen de vs met de uitwijzing van de Irakese diplomaten, ook staat Washinton alleen met de wens om militaire macht in te zetten om de sancties tegen Bagdad nageleefd te krijgen.²⁴⁶

In ben aan het inpakken. Peter vroeg of ik zin had om naar Amsterdam te gaan. Ja en nee. Ik zie enorm op tegen de altijd weer onvermijdelijke ellende wanneer ik in Holland ben. Maar wie weet is er deze keer toch een oplossing voor het geld dat ik van Suriname nog moet krijgen.

Louis Heyneman kwam langs en speelde Bach op mijn vleugel. Hij heeft op het conservatorium gezeten. Hij begrijpt het belang van mijn dagboek opmerkelijk goed. Ik zou een artikel per maand voor De Kat willen schrijven.

Hendrik belde op om afscheid te nemen, wat me verbaasde. Het gaat goed met Theo, maar hij heeft veel rugpijn.

246 Time, 27 augustus 1990.

31 augustus 1990

Het is het mooiste weer van de wereld.

Vincens Steensen-Leth, de Deen, arriveerde gisteren toch nog

[p. 165]

in Circle Court. Hij kwam rechtstreeks van het vliegveld. Wat je noemt een blind date.

Toen ik Vincens uit de lift zag komen op onze verdieping, heb ik hem omhelsd en raakte meteen opgewonden. De Deen zag er een beetje gek uit, zijn haar was geknipt in bloempotmodel. Ik heb hem meteen in bed gelegd, want Nelson Botile arriveerde, ditmaal in een blazer met glanzende knopen. Nelson las de brief aan Cleary en vond deze niet diplomatiek genoeg. ‘Fuck Cleary and his outrageous behavior,’ zei ik. Ik heb overigens Gerrit Olivier geschreven en zijn hulp ingeroepen om al mijn materiaal en boeken van Cleary terug te krijgen, want hij laat gewoon niets meer van zich horen.

Om 14:00 uur heb ik Vincens wakker gemaakt en zittend op zijn bed heb ik hem gemasseerd. Ik vroeg voorzichtig of hij het lekker vond. ‘Very very much,’ zei hij. Ik ging ermee door en ontdekte dat de jongen een erectie had. Hij beëindigde the ball nogal abrupt. We gingen samen naar Pretoria Streed en deden boodschappen. Laten hielp hij de tafel dekken.

Hij is 22 jaar en heeft een zusje van 20. Hij liet prachtige foto's zien van het eiland waar hij woont. Zijn familie is al 400 jaar in bezit van het kasteel dat ze bewonen.

Vic en Margriet Vernède arriveerden als eerst om te dineren. Daarna kwam de journaliste Elphra Erasmus. Christo Landman en Marie waren 45 minuten te laat, erg jammer. Ik kon de steaks niet goed houden al gebruikte ik drie pannen. Peter had de soep voor me gemaakt.

Christo zei niet veel over mijn precaire situatie te willen zeggen. Hij dacht dat Nothnagel een minder belangrijke vijand was dan de bedrieger Jans Rautenbach, die veel belangrijker contacten heeft en me dus veel meer kwaad kan doen dan Nothnagel.

Het was vanavond eigenlijk mijn eerste officiële diner op 74 Circle Court. Ik lag pas om 02:00 uur in bed. Vincens sliep bij me en rolde in me zodat we eigenlijk geen oog dichtdeden. Waarom had Michael Juel hem niet verteld dat ik gay ben? Hij had wel tegen Vincens gezegd: ‘Als ik naar Zuid-Afrika ga, is Willem de eerste die ik ga zien.’ Daarom had Vincens diens raad opgevolgd.

Morgen zal Louis Heyneman me naar vliegveld Jan Smuts brengen.

(Wordt vervolgd)