Logo DBNL
Memoires 1990-A (2018)

Memoires 1990-A

(2018)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

19 april 1990

Amerbos

Thuis wachtten de gebruikelijke rampen. Op 6 april had ik broer Theo geschreven naar Zuid-Afrika te verhuizen. Hij eist nu onmiddellijke betaling van 20.000 gulden plus rente voor zijn assistentie bij het financieren van de uitgave van twee Memoires-delen. Een hele nare brief. Ik moet eerst voor mijn eigen overlevingskansen zorgen, wat de grondreden is dat ik naar Zuid-Afrika verhuis. Hij sloot een rapport van een ziekenhuis in, nadat hij plotseling op het vliegveld van Düsseldorf bewusteloos viel. Hij wil er zijn medische kosten mee onderstrepen, die natuurlijk minstens even dringend zijn. Afschuwelijk allemaal.183

Jonathan Raymond schrijft uit Chicago dat hij voltijds student is geworden in thermodynamica. Jono behaalde jaren geleden in Boulder, Colorado een cum laude graad in filosofie, werkte vele jaren als hard hat (timmerman) in Chicago en is nu weer aan het studeren. Ik zal nooit begrijpen - of weten - hoe ik een leven lang door één oogopslag zulke bijzondere zielen heb kunnen ontmoeten.

Aardige brief van Erik Jurgens, omdat hij in De Groene Amsterdammer las dat ik 65 word en naar Zuid-Afrika verhuis. Van Dis zeurt over Amsterdamse roddel. Ik heb namelijk Wim Hazeu verteld, dat er kans op een heroptreden bij Van Dis zou zijn.184 Hermann von der Dunk adviseert ook aan Belgische universiteiten te denken. Professor Lipschits illustreert in een brief exact dat hij de man is waarvoor ik hem vanaf het begin van onze kennismaking steeds heb gehouden.185

Misschien had ik het eerst moeten vermelden dat Frits van Eeden schreef dat hij met vlag en wimpel zijn aids-test om naar de vs te emigreren had gepasseerd. Godzijdank.

In het Algemeen Dagblad werd vermeld dat Nederlandse rechters een beroep op rechters van het Hoge Gerechtshof in Pretoria hebben gedaan om niet mee te werken aan het in stand

houden van apartheid.186 B.J. Asscher, president van de rechtbank in Amsterdam heeft het voortouw genomen voor deze bemoeizieke typisch Nederlandse actie, van mensen die niet weten waar het over gaat. Ze functioneren net zo zwart-wit als de ontwerpers van apartheid zelf. Ik heb deze mijnheer dan ook een briefje geschreven.187 Hij valt in de klasse Klaas de Vries met zijn lota van gemeenten in de polder tegen apartheid.

Vice-premier Leonid Abalkin van de Sovjet Unie heeft in Havana een contract getekend met mijn vriend vice-president Carlos Rafael Rodríguez. Het Kremlin voert de handel met Cuba op, wat voor het behouden van Fidel Castro en diens leiding een zegen is. Terwijl de regering in Moskou steeds verder van de oorspronkelijke doelstellingen van het marxisme-leninisme afdrijft, schijnen de Sovjets te willen blijven helpen, om wat de revolutie van Castro bereikte, overeind houden. In de ussr heeft de vakbeweging een nieuwe voorzitter gekregen, die zegt zich met hand en tand te zullen verzetten tegen Gorbatsjovs politiek om de markteconomie in te voeren.

Jan Foudraine is van mening dat Joseph Campbell ‘in zijn mind’ is blijven hangen. Hij blijft holderdebolder van de goeroe Alexander Smit. Hij heeft een kopie gemaakt van een deel van ons boek (in het Engels vertaald) om mee te nemen voor José Delgado in Madrid.

De brief van Theo blijft me bezig houden. Ik belde erover met Lex Poslavsky. Hij vermoedt dat Theo de pijnlijke realiteit van zijn ziekte verdringt, zoals hij ook nooit meer over vroeger of over onze ouders wil spreken. Toch gaf ook Lex me geen duidelijk antwoord op de vragen die ik stelde, wat er met Theo kon zijn gebeurd waardoor hij nu zo reageert. Ons gesprek kwam op narcisme terecht, wat hij een typisch aspect van onze familie vond. Hij zei dat de keet die ik met Adriaan van Dis in 1985 op de televisie had gehad ‘onvermijdelijk’ was geweest, ‘omdat de twee grootste narcisten van Nederland elkaar in de haren waren gevlogen.’ Ik knapte af op wat hij zei, omdat ik met de beste wil van de wereld in de wijze waarop ik in 1985 reageerde op de valse streken van Adriaan van Dis, het verband niet kan zien met narcisme. Wat kan het bestrijden van leugens en verdachtmakerij in godsnaam te maken hebben met zelfliefde of overdreven begaan zijn met jezelf? Mij op televisie in de schoenen schuiven dat ik een werktuig van Moskou ben geweest bij het schrijven met Georgii Arbatov van een boek over

de buitenlandse politiek van de Sovjet Unie was een smerige verdachtmaking die kant noch wal raakte en geen moer met narcisme te maken had. Wat is er toch met me aan de hand? Ik knap de laatste tijd steeds meer op alles en iedereen af.

Ik las een reportage in The Wall Street Journal van Joseph Pereira over het zoeken naar meer hersenkracht en het bestaan van ‘Mind Gyms’188 In Cambridge, Massachusetts staat zo'n gym. Het wordt geleid door Maryellen Krygowski-Visconti. Aanvankelijk schreef zij kookboeken, zoals The Sensuous Salad. Maar geleidelijk aan begon zij lezingen en cursussen in creatief denken te geven, zonder overigens een opleiding in psychologie of aanverwante vakken te hebben gevolgd. Stapsgewijs kwam zij tot de overtuiging ‘that mental performance can be enhanced with the aid of machines.’ Nu staat er dus The Visconti Mind/Brain Fitness Center. Het is zes dagen van de week open. Voor twintig dollar kan je een half uur met een ‘mind stimulating machine’ worden verbonden. Om de toeloop te kunnen verwerken, heeft Visconti ‘mind coaches’ in dienst genomen. Zulke experimenten zijn toch echt typisch Amerikaans.

20 april 1990

Het gedonder met Moskou en Bogomolov over een afspraak met Volodja Molchanov, Thijmen Koelewijn en Dennis Livson houdt aan. Het maakt me woedend, want ze weten dat ik op het punt sta naar Zuid-Afrika te vertrekken. Word moedeloos van maandenlang alleen maar slecht nieuws.

Elsevier adverteert met het verhaal dat Ed van Thijn het burgemeesterschap beu zou zijn. Die man is een ramp en had nooit burgemeester moeten worden, wat hij natuurlijk te danken had aan zijn partij en het onder elkaar de koek verdelen door de politici in Den Haag. Had hij geen huid als een olifant gehad, zou hij al lang geleden uit zichzelf zijn vertrokken.

Viktor Afanasjev, eens de hoofdredacteur van het communistische partijblad Pravda is uit de cpsu gestapt. Hij beijvert zich nu voor een nieuwe politieke groepering, het Democratisch Platform. Onvoorstelbaar wat er in luttele jaren allemaal in Moskou verandert.

The Daily Telegraph gaat ervan uit dat Irak bezig is een superkanon in bezit te krijgen, om er zowel chemische wapens als atoomraketten mee te kunnen afschieten.



illustratie

Het schijnt dat de regering in Bagdad in België de stalen pijpen heeft besteld, die nodig zijn om dit superkanon in stelling te kunnen brengen. Ze zijn hartstikke gek.189

Wat ik in The New York Times las over wat oliemaatschappijen ondernemen om de benzine minder schadelijk voor het milieu te maken, is opmerkelijk. Shell en Arco in Californië leggen zich toe op het terugbrengen van de uitstoot van benzeen en koolstofdioxide.190

Hans Lonis had Catherine Keijl een protestbrief geschreven, waarom ik altijd weer op televisie als een gek of een querulant wordt opgevoerd, ook door haar. Zij antwoordde als volgt: ‘Ik noemde hem zelf geen “gek”, maar ik zei dat Oltmans een gek en een querulant wordt genoemd.’ Dan te bedenken dat ik haar ertoe moest bewegen om maar liever weg te laten dat ik een communist wordt genoemd.

Jan Cremer wordt vandaag vijftig jaar. Ik had een uitgebreide invitatie ontvangen. Van de gasten wordt een financiele bijdrage verwacht om het feest te kunnen bekostigen. Het overschot wordt geschonken aan Stichting de Zwaan. Het feest is vanavond in Grand Café Restaurant Waterloo in het Muziektheater. Ik moet er niet aan denken, afgezien van wie er allemaal zullen komen to lick his ass. Maar Eduard wil gelukkig meegaan naar de Cremer-show. Hij kwam al vroeg. We aten

samen. Zijn laatste maaltijd op Amerbos denk ik. Het was heel gezellig. We arriveerden om 21:20 uur op het feest en vertrokken om 21:40 uur. Er waren zoveel opgedirkte en zich aanstellende mensen die zich verdrongen om de jubilaris hartelijk geluk te wensen, dat toen ik die menigte aanschouwde, ik me van de weeromstuit eenzaam voelde en besloot niet naar binnen te gaan. Ik vroeg Eduard om zo lief te zijn zich door de kudde naar Jan en Babette heen te wringen, hen namens mij te feliciteren, om onmiddellijk daarna het hazenpad te kunnen kiezen. Hoe verzin je zoiets? Eduard kwam terug van de drang- en duwpartij om bij de jarige te komen en zei dat hij Babette drie zoenen had gegeven. ‘Haar tieten waren zo strak gebonden,’ vertelde hij, ‘dat ik haar wilde zeggen welke van de drie hoofdjes zoen ik eerst?’ Jan was in smoking.

Ik sprak nog even met Anne Knulst. Haar man, de generaal, lag met hartproblemen in een ziekenhuis. ‘Jan zag er vreselijk slecht uit en zweette als een otter,’ zei Eduard ook nog. Hij reed me terug naar Amerbos. We waren beiden heel emotioneel bij het afscheid, want we weten niet wanneer we elkaar weer zullen zien. Hij is bezorgd over al mijn problemen en weet dat ik op dit moment in een moeilijke situatie verkeer. Besefte broer Theo dit maar. Hoewel, die vecht om zijn leven geloof ik. Ik was huilerig toen Ed was vertrokken, waarop ik Peter in Johannesburg belde. Mijn vriendschap met Eduard zit diep. Toch vind ik hem veranderen, waar ik mijn hart voor vasthoud. Hij gaat met Marco een paar weken naar de vs.

21 april 1990

Trein

Eduard en zijn vriend vertrekken niet lang na mij richting New York.

Henk van der Meijden wijdt een pagina aan Jan Cremer. Op de barricaden voor dieren in nood! luidt de kop. Jan staat er met een buizerd op de arm in kleur bij. Het dier werd in de Flevopolder aangereden en gered door Pieter Wijkmans, die de dagelijkse leiding heeft van het vogel- en dierenopvangcentrum de Zwaan. Daar zou ik ook best een bijdrage voor willen geven, maar op dit moment kan dat dus niet. Trouwens, ik weet dat Jans medeleven met dieren diep zit, al is hij in staat harthandig op te treden tegen zijn eigen hond als het dier iets doet wat hem niet aanstaat.

Amsterdam-Madrid

Wio Joustra sprak met oud-minister Bratanata van Mijnbouw

van Indonesië. Deze beschrijft het nieuwe-orde regime van Suharto als colonialism by proxy. ‘We krijgen een roodwitte vlag. We krijgen een bruine mijnheer als gouverneur-generaal. En verder blijft alles hetzelfde,’ aldus Bratanata over Suharto als marionet van Washington en de cia. Sinds de coup van Suharto in 1965 in Djakarta is ‘het tam maken van het Indonesische volk’ met behulp van het Westen en de vs en hun stinkende dollars begonnen. Slamet Bratanata behoort tot de groep rond generaal Sadikin, dus de zeer weinigen in Indonesië die hun mond durven open doen. Zij kunnen geen paspoort krijgen, banken mogen deze groep geen kredieten geven en het corps diplomatique heeft hun namen van de social list geschrapt. ‘Wij zijn een civiele dood gestorven in eigen land.’ Ik schrik toch wel van zo'n interview, vooral omdat minister Ali Alatas, die ik nog altijd als een vriend beschouw, blijkbaar keurig met het totalitaire regime van Suharto meedraait, zonder een vinger uit te steken - bijvoorbeeld om die patriotten een paspoort te bezorgen.

In detail legt Bratanata uit hoe het fascistische Suharto-regime opereert. Hij spreekt van een ‘death knell, je wurgt het volk: dat sterft geen directe dood. In figuurlijke zin is de dood van de mensen al in de tweede helft van de jaren zestig begonnen met de coup tegen Sukarno en “de hulp” van het Westen. Na een kwart eeuw bestuur met militaire steun zijn onze bossen verkracht, hebben we een enorme schuldenlast, is het feodalisme teruggekeerd, wordt de kloof tussen arm en rijk steeds groter, neemt de financieel-economische en daardoor ook de politieke macht van het kleine groepje Chinezen nog steeds toe en is de werkeloosheid op een beroepsbevolking van zestig miljoen mensen opgelopen tot 30 procent. Daarom herhaal ik: het Westen is mede schuldig aan de situatie zoals die nu in Indonesië bestaat.’191 Zo is het exact. Laat niemand in Den Haag zeggen: wir haben es nicht gewußt. Het staat er. Wio Joustra heeft zijn plicht gedaan.

22 april 1990

Madrid

Sinds mijn aankomst gisteren hebben professor Delgado en ik - meestal samen met Caroline - urenlang in een stimulerende conversatie doorgebracht. Deze dag begon al weer met een heerlijk ontbijt en het aanroeren van onderwerpen van Gorbatsjovs ‘nieuwe denken’ tot De Klerks verwoede pogingen

de apartheid in te dammen. Ik heb een nieuw plan om Delgado naar Pretoria te brengen. We hebben de mogelijkheden afgewogen om voor het televisieprogramma met Volodja Molchanov Delgado, Natalia Bechterova uit Leningrad, Lifton uit New York en Foudraine uit Amsterdam samen te brengen.

Ik heb een briefkaart aan Jan Cremer gezonden, waarom ik op zijn feest rechtsomkeert heb gemaakt.



illustratie

Professor Delgado werkt aan een boek La felicidad (het geluk). Hij liet een concept voor de inleiding lezen: ‘Happiness is a goal shared by all people because it is determined by inborn neuronal functions which are programmed to perceive enjoyable physical and mental sensations. Therefore there is a psychophysiological basis for the universal acceptance of the pursuit of happiness as one of our basic human rights.’

‘In my opinion,’ zei Delgado, ‘one can have a greater mental personal peace through neurobiology then through oriental thinking. Because, if you know your neuronal mechanisms, you decrease your automatisms. We are for 90 tot 95 percent automats. Once you pay attention to your neurobiological activities, you are less receptive towards normal emotionality. If I am emotional, my heart is beating faster and I shall feel more aggressive. When I think of the neurobiological processes going on, I decrease the output of adrenaline in my bloodstream. That way, I do not react automatically, but according to my own willpower, using my intelligence.’

‘But our heads and brains are totally polluted with nonsense anyway,’ reageerde ik.

‘No, my brains are not. I try no to let them become contaminated.’

We belandden bij het Vaticaan, maar dat onderwerp is voor mijn rooms-katholieke vriend een taboe. Ik stapte dus over op de vraag of hij wel eens mediteerde.

‘What for? I need a purpose. They meditate in the orient to leave the mind blank.’

Denkend aan Foudraine zei ik: ‘They try to move beyond mind.’

‘Beyond? No. Part of the trick to meditate is to reach a lower level of mental activity. To have blank thoughts, to diminish the function of your mind, which is only possible when you sleep or through drugs or through an act of willpower. Then, one reaches ultra stages of consciousness, certainly. The orientals practice meditation to enter Nirwana, for nothingness, which is very important to them. I like to do something practical, something useful and vital. In nothingness, in this beatitude, what for? Life has a purpose. Therefore I direct my actions towards this purpose. (Ik dacht: what purpose?) Now, we are reaching in our conversation the most fundamental question of all: the purpose of life. This is something very personal. For me it is three things: personal, social and cosmic.’

‘The neurobiological basis of behavior is the search for pleasure and the avoidance of pain. This is normal. This idea was determined by my genes and through the environment. It made me happy and secure.’

‘People who follow the mystics, found another form of religion, because they discovered personal security in mysticism. They have strong links in their neurons which is this belief in mysticism, this belief in a credo. They are emotionally attached to mysticism and therefore their processing of information is always biased by the structuring of their brain, because their neurons form their frame of reference. What is coded in your brain and your emotionality, you cannot get rid of it. But the followers of mystics feel comfortable with it, with their belief and faith in mysticism. However, the enlightened man, or even the disciples, they have these strong neuronal connections that give them this peace of mind. They feel they hold in their brain the ultimate truth. They believe that they are beyond mind. Naturally, at the same time they are beyond reason, because they are totally emerged in emotionality. Therefore, these strong feelings, as expressed by your friend Foudraine in Holland are

completely understandable from a neurological point of view. When you believe in something so strongly, you have vegetative reactions. Your heart is pounding. Your mind maybe is blank and you have a somatic, autonomic involvement. You feel so strongly, that you are totally emerged. Look at the fundamentalists! They are not liars. They believe what they think, but at the same time there is a strong neurobiological reason and mechanism, because their neural connections are strong, so they also react strongly. This was already said by Cajal.’ Ramon y Cajal (1852-1934) was de ontdekker van de weefselleer van het zenuwstelsel. Delgado was de directeur van het Instituut Ramon y Cajal in Madrid. Cajal bestudeerde bijvoorbeeld de veranderingen die neuronen ondergaan tijdens het functioneren van het zenuwstelsel. In 1906 kreeg hij voor zijn werk een Nobelprijs.

‘Dus, wat je zegt komt erop neer dat de controverse tussen Joden en Arabieren is terug te leiden tot een neurobiologische grondoorzaak?’

‘Sure,’ was Delgado's antwoord. ‘Because Jews completely believe in their religion and history, in their fate.’

‘If you give a child no sensory input, the neurons will not develop and the child will be an imbecile. This is a neurobiological fact.’ Hij herhaalde wat hij me al bij onze eerdere gesprekken duidelijk maakte dat ‘the neurobiology of all human beings is identical.’ Hij spreekt dus over een toekomstige psychobiologie, waarbij een nieuw systeem van ideeën (‘or politics if you will’) zal worden ontworpen. ‘These new ideas should be in agreement with the inherent nature of human beings. Nature means genetic determination as modified by culture. We should understand the basic neurobiology of humans first. Even the neurons in a frog or a lobster are identical to neurons in a human being. What is different, is the processing of information, the emotionality, the culture. When we know the basic neurobiological facts, we can apply them, because than we can introduce new ideas with biological support and we can do so also in politics or society at large. This is not philosophy. This is neurobiology. These are facts.’

23 april 1990

Delgado is inmiddels 75 jaar. Hij haalde me op van het vliegveld. Hij is erg vitaal. Het is een weekend geweest van voortdurend inspirerende conversaties. Hij brengt me straks ook weer naar het vliegtuig terug.

‘Aurelio Peccei was scared of the ideas we now discuss,’ zei

Delgado. ‘It is the Skinner effect of behaviorism. He asked: “Who will control new ways of programming people?” What Peccei forgot, was that we are being controlled now as it is. Therefore, try to establish your own control and start to control the control over your mind. Just begin to ask basic questions? How is the brain structured? How does personality arise? The first element is genetic endowment, second there is sensory input from the outside. Consciousness arises from these two elements.’

Wat me eigenlijk verbaast, is dat Delgado niet een veel grotere invloed heeft, ook buiten Spanje, met waarover hij denkt en spreekt.

Caroline Delgado voegde mij een zinnetje toe: ‘Boss (zoals zij en ik de professor altijd omschrijven) has been and angel these two days, because you were here.’ Zij heeft nu een eigen appartement in New York, omdat zij op gezette tijden een poosje op reis gaat, en als Amerikaanse van geboorte trekt zij graag naar haar geboortegrond. Caroline had Peter een lieve brief geschreven. Zij is erg gesteld op hem, sinds we in 1981 samen bij de Delgado's in Wellfleet, Massachusetts waren. Ik schreef hun zoon, José Carlos in San Diego, op wie ik op mijn beurt erg gesteld ben. Hij is een variant op mijn vriend Jonathan Raymond in Chicago, alleen vijftien jaar jonger.

Ik vroeg Delgado of hij zijn memoires zou schrijven. ‘Since it could not be intimate, and not scientific, I say “no” to memoires.’ Kort en bondig. Ik begrijp dit dus niet. Dat mensen zich niet kunnen permitteren eerlijk te zijn tijdens ‘het parcours’ kan ik nog begrijpen, maar verhindert dit ‘glasnost’ als afscheid?

De capitulatie van Michail Gorbatsjov voor de vs en het Westen lijkt totaal. Was dit nodig? Een man die daarbij een belangrijke rol heeft gespeeld, was Alexander Jakovlev. Hij was vele jaren ambassadeur in Ottawa en liep er het virus van the American way of life op en nam het mee naar Moskou. Gorbatsjov liet zich door hem op sleeptouw nemen. De paus is nu in Praag. Werkelijk alle zeilen worden bijgezet om het socialistische kamp in de wereld uit elkaar te spelen. Het Westen - eigenlijk alleen de smeerlappen in Washington, waar wij in Europa braaf bij aan de hand lopen - is intensief bezig de kaart van de ussr herschreven te krijgen.192

Madrid-Amsterdam

Ik mijmer over Theo's ziekte en zijn conditie. Is het echter gerechtvaardigd dat hij mij sommeert het geld voor de Memoires nu stante pede terug te betalen? Broer Hendrik pikte het kostbaarste schilderij van mam in (overigens was dat haar wens) bij haar overlijden, en dat was zeker een halve ton waard, als het niet meer is. Theo nam ongevraagd alle kostbare instrumenten van mam mee naar Zwitserland, waar ik nooit meer over hoorde. Ook alle juwelen van mam, plus de juwelen die zij van haar moeder en andere familieleden erfde, zijn met Theo - en de noorderzon - vertrokken. Ik heb me gewoon meer toegelegd op borden, waar we van kinds af aan op De Horst van aten, op vazen, haar theepot en theemuts, het Italiaanse stoeltje waar ze het liefst in zat en het bijbehorende tafeltje. Of zoals ik nog dagelijks (ook nog in 1998 als ik dit schrijf) de dictionaires en naslagwerken van mijn vader gebruik, waar zijn opmerkingen in staan of zijn scharen, liniaaltjes en andere besognes van zijn bureau.

How many walking hours will be left to me in this life, to read, to learn, to listen and to process information? Hoe lang nog zal ik in mijn dagboek schrijven? Hoeveel uren zal ik nog verdoen om voor brood op de plank te zorgen? Uren worden alleen maar kostbaarder, zeker hoe ouder je wordt.

Amerbos

Jan Foudraine belde. Hij werd kwaad toen ik zei: ‘Je concentreert je teveel op Bhagwan en je nieuwe ontdekking, Alexander Smit, waardoor je heel wat andere kostbare input misloopt.’ Hij wilde zelfs Pieter Lakeman opbellen om te vertellen dat we gedeelten zouden herschrijven.

Suharto heeft generaal Hartono Dharsono na zeven jaar vrij gelaten. Wegens ‘goed gedrag’.

Jan Tromp van de Volkskrant belde. Hij leidt met Paul Witteman een dinerclub in cafe-restaurant De Ark in Haarlem. Zij vragen of ik er 28 april een lezing wil geven. Dat is goed. Tromp antwoordde letterlijk: ‘Dat is lief.’ Ook vermeldde hij dat Peter Brusse een interview met president F.W. de Klerk ging maken. Brusse zal bij ambassadeur Nothnagel hebben gezegd dat hij mij met eigen ogen Tuynhuys in Kaapstad binnen zag gaan. En waarom hij niet?

Ik belde met Lex Poslavsky over mijn bezoek aan Delgado in Madrid. Ik meldde dat de Spaanse neurofysioloog betwijfelde of Jan Foudraine en ik voldoende geïnformeerd waren om een interviewboek over ‘het dolgedraaide brein’ te schrijven.

‘Jullie kwamen tenslotte ook niet boven borrelpraat uit,’ aldus Lex nu, wat hij me ook wel eens had kunnen zeggen toen ik hem een eerste versie te lezen gaf.

24 april 1990

Ik heb mijn oude vriend, fotograaf Leonard Freed in New York geschreven verder geen prijs op hem te stellen, nadat hij vorige week in Manhattan de vraag stelde: ‘How come you still have no aids?’ Hij zal het zelf wel geestig hebben gevonden.

Ik bracht een bezoek aan Sjoerd en Anneke Boonstra. Hij is een voormalige Mercedes-verkoper, zij werkt in de bejaardenzorg. Anneke had me een brief geschreven nadat ze mij op televisie had gezien, om te vertellen dat zij in 1968 in een trein een dagboekcahier van mij had gevonden en zij dit altijd had bewaard. Peter had het laten liggen toen hij op een dag terugkeerde uit Tilburg, en in de trein had zitten lezen. Ik gaf hem mijn dagboek soms mee om bij te lezen. Hij had het tot zijn schrik in de trein laten liggen. Het bleek een gedeelte uit deel ix van 1968 te zijn. Het staat vol over Peter en over mijn Franse vriend Richard Thieuliette. Anneke had het in cadeaupapier verpakt met een gouden koortje. Ik ben er onbeschrijflijk blij mee en dankbaar voor.

25 april 1990

Dirk Keijer betaalt warempel mijn ticket naar Johannesburg. Dit valt me honderd procent mee. Het is 2.600 gulden, dan ontbreekt er weliswaar nog 7.400 gulden op de toezegging van Kerstmis, maar het helpt. Keijer zei dat ik generaal Du Toit kon meedelen dat hij officieel zou worden uitgenodigd om eind juni een bezoek te brengen aan goud- en diamantmijnen in de Sovjet Unie.193 Toch, dit koud en warm van Keijer, ik word er gek van.

Het comité Shell uit Zuid-Afrika gaat weer eens zogenaamd ludieke acties houden bij zestig Shell benzinestations. In juni zal ook het hoofdkantoor van Shell in Den Haag worden ‘omsingeld’. Zalig zijn de eenvoudigen van geest.

Wim Hazeu belde in reactie op de brief van Lipschits uit Groningen. ‘Die Lipschits is gek. Zowel je oom Poslavsky als ik kan getuigen dat toen we met hem spraken hij heel anders heeft gesproken. Hij is een draaikont.’ Het is inderdaad waar dat Lipschits oneerlijk is in mijn zaak, maar helaas is Hazeu zelf

evenmin zuiver op de graad. Bijvoorbeeld door uiteindelijk publiekelijk te ontkennen dat Robert Ammerlaan een biografie met Bernhard had geschreven.

Er lopen meer gekken op straat dan ooit tevoren. Precies zoals antropoloog Edmund Carpenter me in 1971 voorspelde dat zou gebeuren, toen ik de eerste serie interviews voor Grenzen aan de groei maakte.

Nederland is natuurlijk weer haantje de voorste, zoals Hans van den Broek in het parlement verklaarde, om humanitaire en voedselhulp aan Litouwen te geven, al was het maar om Moskou te pesten.

26 april 1990

Gisteravond kwamen twee Groningse studenten, Eric Hisken en Erick Veldhuis (een buitengewoon aantrekkelijke jongen) naar Amerbos om te praten over Zuid-Afrika, naar aanleiding van mijn oproep tijdens mijn lezing om een toekomstige baan in dat land te zoeken. Erick Veldhuis heeft een organisatie opgericht, Foundation for International Contacts (ffic) en zei met mij in Johannesburg in contact te willen blijven.

Lennaert Post kwam ook en woonde de gesprekken bij, maar hield zich op de vlakte. Ook hij wil in Zuid-Afrika komen kijken naar wat de mogelijkheden zijn.

Er arriveerde een aardige brief van Hans van Ketwich. Hij zal Jan Marais bezoeken, maar als deze de Nederlandse ambassade telefoneert, zal hij negatieve berichten krijgen en niets doen. Ook vindt Hans het prima om Nederlandse studenten te stimuleren in Zuid-Afrika te gaan werken.194

André Haakmat schreef een fascinerende analyse over de uitermate smerige rol van de vs en ambassadeur Howland in Paramaribo. Het is begonnen met de val die voor kapitein Etienne Boerenveen in Miami werd gezet en werd vervolgd met de verschijning van guerrillaleider Ron Brunswijk. Daarbij deden Achter het Nieuws, de medewerking van ‘bruikbare’ journalisten tot en met die van de Nieuwe Revu ook nog een duit in het zakje. Jammer genoeg haspelde Haakmat The Washington Post en The Washington Times door elkaar, wat nogal een verschil is: een semi-onafhankelijke blad versus een semi-cia-krant.

Hans van den Broek en zijn maatje Jan Pronk zijn voor de zoveelste maal omgeluld door minister Ali Alatas van Indonesië. extra hulp is mogelijk door gesprekken met djakarta, meldt nrc Handelsblad.195 Alatas had de boertjes uit de polder

op de mouw gespeld dat hulp die gebonden was aan politieke eisen van de hulpgever, onaanvaardbaar was. Pronk constateerde vervolgens dat het Suharto-regime opmerkelijke economische resultaten had geboekt. In 1970 leefde 60 procent van de bevolking beneden de armoedegrens, in 1990 nog maar 20 procent. Verder loog Pronk in een brief aan de Kamer dat vanwege Nederlands inmenging, de executie van zes politieke gevangenen door Suharto werd uitgesteld. Dus er zal toch weer een extra hap financiële hulp naar Suharto gaan. Geen letter over hoe die zogenaamde economische vooruitgang in Indonesië werkelijk in elkaar zit. Geen letter over hoe de fascistische politiestaat die Suharto leidt in werkelijkheid opereert. Geen woord over militaire of politionele terreur. Eigenlijk zijn Van den Broek en Pronk gewetenloos bezig. Maar ook dat is geen nieuws.

Hofland is van mening dat schrijvers en journalisten zouden moeten protesteren tegen de gang van zaken in Litouwen.

Ik lunchte bij Egbert en Yvonne Kunst in Den Haag. Zij waren uitgenodigd het Koninginnedagconcert bij te wonen op 18 april in paleis Noordeinde dat in het teken stond van Indiase muziek en dans. Tijdens het concert werd zijn vader, Jaap Kunst196 ook nog genoemd als een van de topspecialisten op het gebied van Indonesische muziek. Beatrix maakte een prima indruk, maar Claus stond er nog steeds ongelukkig bij. Egbert gaf me een artikel uit de The Observer van 30 april 1989, waarin Netty von Baumhauer197 vertelde hoe haar moeder op hoge leeftijd via een injectie van de arts - zij was eenennegentig jaar - op waardige wijze was gestorven, iets wat in Engeland nog steeds ondenkbaar is.

Bracht een bezoekje aan Rienk Kamer in zijn flat te Scheveningen aan het Gevers Deynootplein. Deze beleggingsdeskundige, die in de vs de nor in draaide omdat hij iets te slim te werk was gegaan, wilde ik raadplegen om advies te krijgen hoe ik me uit de financiële ellende zou kunnen wurmen. Hij heeft een optrekje vlak naast het Kurhaus met uitzicht op zee. Zijn gezin woont in Brussel. Hij leek me in goeden doen. Hoe bereiken zulke mensen dit toch? Vanavond geeft hij in Noord-Brabant een lezing (honorarium 10.000 gulden) aan vijf topmensen van Meijburg & Co Belastingadviseurs. Dat is andere koek. Hij is ook nog eens vooraf in contanten betaald. De flat stond vol faxen en machines. Hij heeft zijn eigen 06-lijn om adviezen te geven hoe men op de beurs moet handelen. Hij

publiceert iedere twee maanden een nieuwsbrief. Hij stond er voor open iets in Zuid-Afrika te gaan doen. Hij schreef voor me op hoe ik dit in Johannesburg moest aanpakken.

Vervolgens stapte ik bij Roy Sherwood op de Zuid-Afrikaanse ambassade binnen. Hij vertelde dat ambassadeur Nothnagel woedend was geweest omdat ik zonder dat hij erin was gekend een bezoek aan president De Klerk had gebracht. Gelukkig maar, want dan was het na al het gestook van Buitenlandse Zaken hier nooit doorgegaan. Een dergelijk visite had van tevoren goedgekeurd moeten worden door de ambassade in Den Haag. Tuynhuys had om die reden mijn bezoek aan De Klerk gebagatelliseerd, door te zeggen dat het slechts enkele minuten zou hebben geduurd. Adriaan van Dis heeft nu een visum voor zes maanden Zuid-Afrika gekregen. Roy en ik denken hetzelfde over diens onbetrouwbaarheid. Trouwens, Van Dis heeft steeds verkondigd pas te zullen reizen als de zwarten de baas waren in Zuid-Afrika. Hij geeft altijd weer aan hoe uitstekend hij van een en onder op de hoogte is.

Ik heb voor broer Theo een opsomming gemaakt van mijn situatie op dit moment. Ik zal de hemel danken, wanneer ik hem de verschuldigde 20.000 gulden zal kunnen overhandigen.

27 april 1990

Ik gaf Jan Foudraine een kopie van het curriculum van Delgado, wat hij ostentatief naast zich neerlegde. Ik zei nog eens het voor hem te hebben gekopieerd. Taal noch teken. Dan zie je weer hoe mensen vol voetangels en -klemmen zitten.

Vandaag arriveerde er een rekening voor het vliegbiljet naar Boedapest. Ik had Jan Cremer uitdrukkelijk gezegd er geen geld voor te hebben, waarop hij met het voorstel kwam dat ik op het ticket van Joop van Tijn kon reizen, want die was verhinderd. Ik heb het dus teruggestuurd. Jan, die tegen mij buitengewoon laatdunkend over Hofland spreekt, vroeg hem desondanks in diens herinneringsboek te schrijven. Evenals Oliver Stone, die zelfs twee pagina's kreeg als ‘beste vriend’ terwijl Oliver dus eigenlijk sedert vele jaren een vriend van mij is. Mijn bijdrage staat op de laatste en achterste pagina.

Ik ontmoette Dirk en Clare Keijer op Schiphol, waar zij een vlucht naar Nice namen. Hij betaalde via een creditcard mijn ticket voor Johannesburg. Hij bedong langs zijn neus weg nog even 20 procent korting op een eerste klas ticket voor zichzelf naar Zuid-Afrika op een later tijdstip. Ze hadden oud-ambassadeur Romanov in Moskou ontmoet. Clare zei de indruk te hebben dat hij seniel werd.

Ik had opnieuw een ontmoeting met Dennis Livson en Thijmen Koelewijn over het plan met Molchanov een talkshow in Moskou te maken. Dennis wilde alles tot september uitstellen. Ik moest weer eens als Brugman praten om er vaart in te krijgen, opdat we 1 januari 1991 ons eerste programma van de grond kunnen krijgen. Wat me overigens bleek, was dat na aanvankelijk uitstekende betrekkingen tussen Marcel van Dam (vara) en Dennis, daar nu de klad in schijnt te zijn gekomen. Opnieuw een negatief antwoord van het Prins Bernhard Fonds.

De Tijd komt met een omslagverhaal over Hella Haasse, die op zoek naar beatrix ging en in haar ‘een voortreffelijke president’ vond. Ik moet lachen wanneer de majesteit deze schrijfster zit te vertelen over gewoon zijn en (als koningin) gewoon doen. ‘Hoezeer ik ook probeer ontspannen mijzelf te zijn in het functioneren, in het tegemoet treden van andere mensen, er zal altijd iets zijn waardoor de anderen je nooit als volledig gewoon zien,’ aldus Beatrix. ‘Nee, het is niet mogelijk in onze functie gewoon te zijn. Maar dat ligt niet altijd aan ons.’198

28 april 1990

Ik hoorde dat Henk Hofland is onderscheiden ter gelegenheid van 30 april. De lintjesregen voor ‘de bruikbaren’! Ook Coen Stork (ook zo verdiend), J.B. Hoekman (zeer terecht) en Wieb van Pallandt (weet niet waarom hij verdienstelijk was) zijn onderscheiden.

Ondanks het feit, dat de autobiografie van prins Bernhard nog altijd op de plank ligt, maakte Bosch & Keuning te Baarn 12 procent winst.

Joe Slovo, de leider der Zuid-Afrikaanse communisten is na 27 jaar ballingschap eindelijk in Kaapstad geland. Ook Alfred Nzo, Thabo Mbeki en Joe Modise, commandant van Umkhonto we Siswe, zijn terug. Het bericht bezorgde me koude rillingen; de glasnost in Moskou maakte dit mogelijk.

Gertrude Buringh Boekhoudt zou vandaag buitengewoon ingenomen zijn geweest met het hoofdartikel in nrc Handelsblad over tien jaar beatrix. Het is knap geschreven en bevat veel waarheid. Toch is het geheel een slijmerig verhaal. Bovendien is het instituut koningshuis absurd.

Dit is dan de laatste dag in mijn geliefde Amerbos. Het is aan mam (en ook broer Theo) te danken dat ik van Amerbos de

heerlijkste plek kon maken, waar ik ooit gewoond heb (na het ouderlijk huis dan).

29 april 1990

Frankfurt, op weg naar Johannesburg

Het was echt heel vreemd om voor de laatste maal de deur van Amerbos, waar ik sinds 1969 heb gewoond, achter me dicht te trekken. Lennaert Post kwam me halen en maakte foto's.

Gisteravond in de talkshow van Paul Witteman en Jan Tromp waren er drie gasten, Jacques Wallage, Loekie van Baalen (wethouder PvdA) en ik. Het was best gezellig. Veel gelul en een smakelijk visje. Paul Witteman bleek een aardige kerel te zijn. Zijn vrouw Gonnie was er ook. Ik had hem nooit eerder persoonlijk ontmoet. Hij stelde als eerste een vraag: ‘Waarom ga je naar een land waar de politie kinderen dood schiet?’ Witteman leed dus aan de gevolgen van de dominee Beyers Naudépropaganda. Bovendien had ik me niet kunnen voorstellen dat, toen hij voor het eerst professioneel zijn mond tegen me open deed, zo'n stupide vraag zou stellen. Ik begreep wel dat ik in een PvdA-gezelschap verkeerde, maar besefte niet eerder hoe beroerd het met ze was gesteld. Jacques Wallage zei acht jaar in de PvdA-fractie de portefeuille Zuid-Afrika te hebben beheerd. Hij was er natuurlijk nooit geweest. Er ging me een licht op, dat het dus minder verwonderlijk was dan ik aanvankelijk aannam, dat onder deze deplorabele omstandigheden partijgenoot Klaas de Vries de lota-club van gemeenten tegen apartheid voorzat.

Vervolgens kaarte Witteman, wat hij blijkbaar vermoedde dat voor mij een netelig onderwerp zou zijn aan: ‘Waar betaal je alles wat je doet van?’ Het was niet zo moeilijk de aanval af te weren. Ik heb trouwens niets te verbergen en wees het gezelschap erop later in mijn Memoires opening van zaken te geven, maar waar ik op dit moment weinig heil in zag. Ze moesten eens weten hoe ik moet knokken om mijn hoofd boven water te houden. Maar duizendmaal liever dat dan, zoals de meeste van mijn collega's, in de zakken van anderen zitten, of niet los komen van politiek gedachtegoed, of om bevreesd voor de overheid te zijn. De prijs die ik sinds Rome 1956 betaal, is hoog, maar dat is het mij honderd procent waard. Wat Van Baalen te berde bracht, was niet om te genieten terwijl Wallage eigenlijk ook buitengewoon melig en oninteressant was. Ik liet ze maar lullen, want wat ze over Zuid-Afrika te berde brachten, maakte alleen maar duidelijk dat ze de PvdA-lesjes opzegden. Terwijl Wallage stond te kletsen, schoof ik een briefje naar

Paul Witteman door met de vraag of hij er voor voelde om een televisie-interview met F.W. de Klerk te maken. Na afloop werden we het vrij gauw eens: ‘Jij regelt alles in Kaapstad en zit met De Klerk daar in de studio, maar ik stel me onafhankelijker op wanneer ik hem van hieruit, vanuit de vara-studio vragen stel.’ Dus via de satelliet. Ik dacht: man, of ik in Hilversum, Kaapstad of Timboektoe zit, ik ben onafhankelijk, los van plaats en tijd. Hij voegde eraan toe: ‘Over het geld worden we het wel eens, Willem.’ Hij wilde de opname het liefst tussen 20 en 30 juni a.s. maken. Ik voelde me zeer opgelucht. Dit was een uitstekend vooruitzicht.

Ik lees een omslagverhaal van Elsevier over Paul Witteman, waar ik dan weer vraagtekens bij zet. Hij onderstreept hoe belangrijk hij het vindt zijn imago van neutrale journalist in stand te houden.199 Daar heb ik overigens gisteravond een paar fraaie voorbeelden van meegemaakt. Hij is twintig jaar in het vak en lult er nog over. Hij probeert zichzelf zijn vermeende onafhankelijke positie dus steeds weer opnieuw aan te praten, terwijl zoiets heb je of heb je niet, wat erover kletsen geheel overbodig maakt.

Corine Spoor sprak met Kees Snoek, die promoveerde op de Indische jaren van Eddy du Perron.200 John Massaut van acf gaf me in 1963 Het land van herkomst cadeau. Ik ben er wel eens in begonnen. Het zei me niets, maar ik moet het opnieuw lezen, want ik weet helaas niets van de man. Bung Karno schijnt van Du Perron te hebben gezegd: ‘Hij hoort hier niet thuis. Hij is een individualist.’ Zou hij een dagboek hebben bijgehouden? Dat zou ik willen lezen. Dan kom ik meer te weten dan via deze pil van meer dan 500 pagina's.

Ik ontmoette in het vliegtuig Michiel Schreiner, zoon van de beroemde vader die ik eens benaderde om Loet Kilian door hem als piloot te kunnen laten inzetten.201 Michiel leidt The Private Safari Concept en werkt vanuit Botswana.

Josje Hagers heeft de afgelopen vijf jaar een complete metamorfose ondergaan wat de toon en strekking van haar artikelen over Beatrix betreft. Ik weet meer dan goed hoe zij over de majesteit denkt. Wanneer je nu haar stukken leest, denk je met een Beatrix-aanbidster te maken te hebben. Een lange ‘Heil Beatrix’-reportage in De Telegraaf van gisteren doet me de haren te bergen rijzen. ‘Nederland schrok’ staat ergens als tussenkop. Waar we zo van geschrokken zijn? Dat de majesteit in

1987 in de villa van Freddy Heineken in Zuid-Frankrijk een hersenvliesontsteking opliep. Zij werd overgebracht naar het Haagse Bronovo Ziekenhuis. ‘De overweldigende bloemenhulde die haar wordt toegestuurd, laat zij dan al snel over het hele ziekenhuis verdelen.’ Ook laat Josje een Amsterdamse straatveger aan het woord, Dirk van den Hooven (60) om nog eens in vette letters te kunnen afdrukken: beatrix is een fijne meid! Josje liever dan ik.202

Ik ontmoette Wim Pretorius op het vliegveld, die me op het hart drukte dat het algemene enthousiasme voor Albert Nothnagel als ambassadeur in Den Haag ‘vrijwel unaniem’ was. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat dit waar is. Denk maar aan de hot war tussen Kees Knibbe en deze idioot Nothnagel. Onbegrijpelijk dat Pretorius hier nu ineens mee komt.

Ludwig Wittgenstein schreef in zijn dagboek ‘I destroy, I destroy, I destroy,’ aldus Bruce Duffy in The New York Times.203 Waarom zou iemand die bij zijn volle verstand is zulke onzin schrijven? En dan stelt Duffy (hij schreef een roman over Wittgenstein204) dat hij door sommigen ook nog tot de belangrijkste denkers van de twintigste eeuw wordt gerekend. Ook is de homoseksualiteit van deze filosoof aanvankelijk onbesproken gebleven in de vs (hij leefde van 1889 tot 1951) omdat dit ook na de Tweede Wereldoorlog in Amerika nog onbespreekbaar was. Van 1948 tot 1950 woonde ik in Pierson College in Yale University, waar ik wel merkte dat sommige aantrekkelijk studenten 's avonds naar mijn kamer kwamen en maar niet weg wilden gaan. Zodoende ging de gay scene (die er ondergronds geweest moet zijn) op Yale geheel aan me voorbij.

30 april 1990

SAA 253

Het is 05:00 uur in de ochtend. We zullen een uur te vroeg op Jan Smuts landen. Een uur langer voor Peter en Edwin me komen halen. Het is echter wel de eerste dag van een nieuw leven. Ik ben met ingang van vandaag definitief naar Zuid-Afrika verhuisd.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums