Memoires 1989-A

[p. 9]

Amsterdam

1 januari 1989

Amerbos

Het is 10:30 uur en ik zit al weer een uur te werken. Ik stuit op een bijzondere brief van mejuffrouw Buringh Boekhoudt uit 1966. Ik moet deze nu eens aan Beatrix sturen.¹

De koningin heeft in haar kersttoespraak gerectificeerd wat abusievelijk in de troonrede in september door haar werd verkondigd, namelijk: ‘Het land is de afgelopen jaren schoner geworden. Dat geldt met name voor lucht en water.’ Premier Lubbers werd er met die tekst van beschuldigd dat hij Beatrix public relations liet bedrijven ten behoeve van het kabinet. In haar kerstrede, waar zij zelf de auctrix intellectualis van is, gaf zij meer haar eigen mening weer over de stand van zaken.² Hoe krijg je anno 1989 de woorden, ‘God gaf ons het vermogen te onderscheiden tussen goed en kwaad, en verantwoordelijkheid te dragen,’ door de keel?

Er zijn onduidelijke passages in mijn brief aan Beatrix, maar ik heb geen zin er nog eens aan te beginnen.

Advocaat Boukema deelt mee naar aanleiding van zijn rappel vrijwel onmiddellijk een fax van ambassadeur Henk Herrenberg te hebben ontvangen dat Suriname de schuld aan mij van 70.000 gulden nu zal uitbetalen. Al op 23 december 1988 schreef Herrenberg dat de opdracht tot afdoening van die zaak was gegeven en binnen enkele dagen haar beslag zal krijgen. Godzijdank, dan is dat eindelijk afgewerkt.

Freek de Jonge heeft zijn lidmaatschap van de PvdA opgezegd: ‘(...) want met Wim Kok valt niets te doen.’ Maar de conference op televisie en het geschreeuw daarbij van De Jonge is ook niet te harden.

1 Zie bijlage 1.

2 De Volkskrant, 28 december 1988.

2 januari 1989

Het boek van Jim Garrison blijft schokkend. De totale leugenachtigheid van de VS, de regering, de gerechtshoven, de samenleving in het algemeen, het is nauwelijks te geloven. En allemaal wentelden zij rond in het jfk-drama. Wat deed Edward

[p. 10]

Kennedy besluiten, na wat zijn broers was overkomen, om in de politiek te blijven?

Ik belde met John Worries, vroeger bij Elsevier, nu bij Joop van den Ende. Hij vertelde reeds eerder overwogen te hebben een televisieshow met Xaviera Hollander te willen maken. Philip van Tijn zou haar redactie hebben moeten leiden. Toch durfde men het niet aan een proefuitzending van 80.000 gulden te laten maken. Ik vertelde dat we het samen met Carel Enkelaar alsnog wilden proberen. Hij zou erover nadenken.

Ik bereikte met de bewerking van mijn dagboeken tot Memoires februari 1966 en ik constateerde verbaasd dat Jan Cremer mij toen belde om geld te lenen. Wat bovendien heel vreemd is, is dat er tien pagina's weg zijn die over Werner Verrips handelden.

Hans van den Broek schuift de schuld in de paspoortaffaire af op de banken. Politici proberen koste wat het kost de schuld op anderen af te schuiven. Hoe komt het toch dat partijen als het cda altijd weer superklootzakken en onbetrouwbare grote bekken als Luns, of Van den Broek naar voren schuiven? Trouwens, Max van der Stoel mag er ook wezen, als loopjongen voor de misdadige krachten in deze wereld.

Amsterdam - Rotterdam

Zit alleen op het balkon in de trein. Ik ben op weg naar John van Haagen en nam een scheerkwast mee. Ik zou best - for old time's sake - nog eens bij John willen slapen, maar niet in hetzelfde mandje waar hij altijd met Greet sliep.

Robert Sternberg schrijft: ‘Love is one of the most intense and desirable of human emotions. People may lie, cheat, steal, and even kill in its name - and wish to die when they lose it.’³ Ik interviewde Sternberg op Yale voor mijn boek Over intelligentie en herinner me hem ergens als koel en onthecht, niet echt geschikt om over dit onderwerp uit te wijden, al zal hij zijn klinisch onderzoek nauwkeurig hebben verricht.

3 Robert Sternberg, The Triangle of Love, Basic Books, New York, 1988.

3 januari 1989

John pikte me op het station op en trok meteen van leer. Hij had nagedacht hoe Xaviera en ik ons televisieprogramma zouden moeten benaderen. ‘Eerste onderwerp: wat voor vrouw zou de kroonprins moeten trouwen? Wat moet ze in huis hebben en op welk gebied. Hoe zou zij maatschappelijk geplaatst moeten worden? Dan nodig je Sonja en Wolkers uit. Je zou

[p. 11]

ook Wolkers en een aids-patiënt kunnen uitnodigen, al dan niet in een terminale fase.’

Ik vroeg wat hij van Harry Mulisch dacht. ‘Mulisch is een schrijfmachinekunstenaar. Hij is een boekenverkoper. Wat maakt Mulisch een must? Het is de semi-intelligentsia, mensen die zichzelf als intelligentsia catalogiseren. Daarom verkoopt hij veel, want die sector is groot. Dat is het Mulisch-gebeuren. Wat maakt Wolkers Wolkers? Die joekel verklaarde oorlog aan zijn vader, een dominee.’

John adviseerde het televisiepubliek niet met platvloersheid te benaderen, maar altijd in gedachten te houden, dat televisiekijkers denkende wezens waren. ‘Laat ze meedenken, druk ze niet in de zeik, dat is zeer fundamenteel,’ zei hij. Hij had genoteerd dat Freek de Jonge uit wanhoop over Wim Kok zijn lidmaatschap van de PvdA had opgezegd en noemde het ‘een laatste wanhopige poging als artiest te worden beschouwd.’ Hij vervolgde: ‘Is het socialisme fout? Nee. Kapitalisme zal het nooit houden, want waar het kapitalisme het monopolie heeft, doen mensen afstand van hun fundamentele rechten. Bij kapitalisme gaat het om positie en macht en het principe ‘ik heb meer dan jij’. Wat voor mensheid zijn we aan het worden? We leven niet meer in grotten of geloven in het magische vuur. Nu geloven we in niets meer. Men weet dat men zelfs televisiereclame niet kan geloven. De jeugd van nu denkt zelf, terwijl Lubbers & co. niet alleen de jeugd maar een heel volk in de richting duwen waar het recht van de sterkst geldt.’

‘De meeste arbeiders in de haven,’ vervolgde hij ‘denken als ze 's avonds thuiskomen over het bedrijf waar ze voor werken: sterf maar. Zij voelen geen enkele binding met het bedrijf. Bij de Graan en Elevator Maatschappij (gem) was dit anders. Ieder van ons gaf zich 200 procent. Wij dachten thuis wel na over problemen die we op het werk hadden. Voor ons was het duidelijk: gaat het de gem goed, gaat het ons ook goed.’ Ik heb het altijd van groot belang beschouwd John rustig zijn hart te laten luchten om me enigszins een beeld te kunnen vormen van wat er leeft in andere delen van de bevolking waar we normaliter zo weinig contact mee hebben. Zo vond hij het prachtig dat Beatrix in haar kerstrede Lubbers en het hele stel te kakken had gezet ‘door wraak te nemen voor wat zij haar in de troonrede hadden laten zeggen. Zij is op die manier het morele geweten van de corrupte heren in Den Haag.’

Hij heeft zijn huis helemaal met houten lambriseringen vertim-

[p. 12]

merd. Het portret van zijn overleden vrouw, Greet, prijkt boven de televisie naast een schemerlamp. Hij zette met een vriend in twee dagen op de camping bij Barneveld een nieuwe motor in zijn auto. Hij maakte voor mij foeyonghai klaar en deed erg zijn best het perfect te doen. Ik dacht aan de avond dat we elkaar in 1953 in lijn 16 - ik was op weg naar mijn grootvader - ontmoetten. Hij was toen 18, nu is hij 53 jaar. Zijn oudste zoon Rinie is al weer 33. We wipten even binnen bij Rinie en zijn gezin, die vlakbij wonen. John deed een prachtig voorstel om een film te maken. De onderzeeër H. Ms. Zwaardvisch torpedeerde in 1944 een Duitse duikboot in de Javazee. Een aantal Duitsers overleefde de ramp. Een deel van hen werd door vissersboten aan land gezet, vijf anderen werden door de Zwaardvisch meegenomen. Daarop werden zij aangevallen door Japanse oorlogsschepen, maar de Duitsers vochten met de Hollandse bemanning mee en adviseerden hoe het beste te manoeuvreren. Hij dacht dat dit een prima onderwerp om te verfilmen zou zijn.

Sternberg onderstreept hoe liefdesrelaties maar al te dikwijls zijn gebaseerd ‘on false information’, erger zelfs op ‘essentially false information. Because our perceptions of others’ feelings are often inaccurate, we may delude ourselves into being either more or less happy than we probably should be, based on the feelings of our partner. Over the long term, we may build a relationship on delusions.’ Ik vind dit midden in de roos. ‘Sooner or later, something may happen to shatter these delusions - and we may be in trouble. Or if the delusions are in the direction of experiencing less love than we are receiving, we may always feel unloved, regardless of what others feel for us.’ Op de keper beschouwd, is dit wat bijna altijd gebeurt. Ik beschouwde Gertrude Buringh Boekhoudt, die me in de jaren veertig in Baarn op school begeleidde, als mijn tweede moeder. Toen ik haar in gesprek met Bibeb in 1974 in Vrij Nederland noemde, kreeg ik op mijn lazer omdat zij als ‘tweede moeder’ van de kroonprinses niet publiekelijk met mij geassocieerd wilde worden vanwege mijn controversiële reputatie. Het zou nooit meer hetzelfde zijn tussen ons.

4 januari 1989

Vandaag maakt Ed zijn eerste vlucht als steward met de klm naar Manchester. God be with him.

In de vs is verkrachting van meisjesstudenten steeds meer aan de orde van de dag. Van de 3.200 Colleges hebben slechts iets meer dan 600 gegevens ingezonden. In 1985 werd op 32 Col-

[p. 13]

leges geconstateerd dat een op de zes vrouwen was verkracht, of dat een poging daartoe was gedaan.⁴

Een ander nieuw verschijnsel in de vs is hoe skinheads allianties zijn gaan vormen met racistische groepen als de Ku Klux Klan of recent opgekomen neonazi-organisaties. Het aantal skinheads in de stad New York wordt op slechts 800 geraamd. In 21 Amerikaanse staten zouden 2.500 van deze types opereren, herkenbaar aan onder meer kaal geschoren koppen en andere bekende kenmerken, leer, laarzen, tatoeages, kettingen en noem maar op.⁵

Jim Garrison laat in zijn boek zien hoe belangrijke documenten over Lee Harvey Oswald en diens militaire opleiding nog altijd geheim zijn. Garrison bevestigt wat Marguerite Oswald mij ook steeds voorhield: dat Lee voor inlichtingendienstenwerk was opgeleid en bijvoorbeeld Russisch had geleerd. ‘He was very closed-mouthed by nature and was well above average intelligent.’ Deze feiten verschillen met de anti-Oswald propaganda volgend op de moord op jfk toen Lee werd voorgesteld als een mislukkeling uit wiens mond vrijwel geen verstandig woord kwam. Trouwens, persoonlijke vrienden als George en Jeanne de Mohrenschildt zeiden hetzelfde tijdens het urenlange gesprek in de abc studio's in Dallas dat ik met hen opnam en waarvan de banden bij Carel Enkelaar zijn. Dit laatste is eigenlijk niet in orde, want de nos-televisie heeft voor mijn werk over de moord in Dallas de kosten betaald. Als Carel er op een dag niet meer is, gaat alles naar zijn zoon Marcel, terwijl ik per contract ook recht op een percentage van die door mij gemaakte interviews heb.

Garrison komt net als moeder Oswald tot de conclusie dat Lee Harvey Oswald met diens ‘vlucht’ naar Moskou eigenlijk een geheime opdracht van de Amerikaanse inlichtingendiensten uitvoerde. Kennelijk heeft Garrison de moeder afgedaan als niet interessant, want zij komt slechts eenmaal in zijn boek voor. Ik heb wel degelijk nota van haar mening genomen, ook omdat zij haar zoon nog in de gevangenis heeft gesproken. Washington schilderde deze dame als lichtelijk gaga af, en niet de moeite waard om naar te luisteren, wat vrijwel alle media natuurlijk blindelings overnamen. Ze was inderdaad de maanden volgend op de moord in Dallas voortdurend boven haar theewater, maar de vele uren dat ik met haar sprak - of ontving in mijn flatje in Long Island - kon ik haar dikwijls voldoende op haar gemak stellen om haar werkelijk aan de praat te krijgen.

4 The New York Times, 1 januari 1989, Deirdre Carmody.

5 The New York Times, 1 januari 1989, Wayne King.

[p. 14]

Tot mijn verbazing belde Van den Heuvel, de advocaat van Desi Bouterse dat de opdracht mij het openstaande bedrag over te maken onderweg is. Hij dacht dat het om 65.000 gulden ging die ik dan de volgende week zou hebben. Het lijkt er op dat de fax van advocaat Boukema en Henk Herrenberg toch vruchten heeft afgeworpen.

Nu zijn beide Sikhs die Indira Gandhi hebben vermoord, toch nog opgehangen. In New Delhi braken rellen uit.

De Amerikanen hebben zich weer eens twee Libische migs neergeschoten omdat zij vijandige bewegingen zouden hebben uitgevoerd in de buurt van het vliegdekschip John F. Kennedy dat zich in de buurt van Kreta bevond. John van Haagen belde erover op. ‘De Amerikanen barsten weer eens uit hun voegen.’ Zo is het precies. Welke ‘rechten’ heeft Washington in de Middelandse Zee? ‘Ze maken van Khadaffi een Al Capone, dus alles is geoorloofd. Khadaffi mag lijp zijn, maar isoleer hem dan en ga niet op die manier tegen hem te keer.’

Washington maakte bekend dat het incident niets te maken had met de recente verdenking dat Libië een fabriek voor chemische wapens zou hebben gebouwd.⁶ Khadaffi heeft om een spoedvergadering van de Veiligheidsraad in New York gevraagd en bestempelde het Amerikaanse optreden als terrorisme.

Daan Dijksman sprak in Nijmegen met oud-ambassadeur Frans van Agt. Wat zijn diens indrukken inzake de ontwikkelingen in de ussr en het uitbreken van ‘Gorbymania’? Daan schrijft me dat Van Agt veinsde niet te weten wat mijn activiteiten in Moskou waren geweest, activiteiten die ik hem persoonlijk ben gaan vertellen op de ambassade. Daarnaast publiceerde Willem Brugsma in hetzelfde nummer van de Haagse Post zes pagina's over de recente Alerdinck Conferentie in Parijs. Wanneer Sietse van der Hoek vervolgens in de Volkskrant de rol van Brugsma in Parijs ophemelt ten koste van mij, is dit aanleiding voor Peter een boze brief aan de redactie te schrijven. Peter

6 The New York Times, 4 januari 1989.

[p. 15]

heeft op Amerbos het hele drama met Frans Lurvink uit eerste hand meegemaakt. Peter wijst erop dat Van der Hoek mijn boekje Zaken doen kennelijk niet gelezen heeft, en dus het hoofdstuk Lurvink niet kent, want anders zou hij deze onzin niet geschreven hebben. Lief van Peter maar het helpt niets.⁷

7 De Volkskrant zou Peters brief natuurlijk niet plaatsen.

5 januari 1989

Ik ben de drukproef van deel vijf van de Memoires aan het lezen. Er is weer van alles geschrapt. Nu Wim Hazeu sinds het overlijden van Aize de Visser het boek persklaar maakt, ben ik echt in de aap gelogeerd. Die denkt immers zelf schrijver te zijn. Ik ontdek bijvoorbeeld dat een passage tegen de Indonesische diplomaat Max Maramis, en later een aantal opmerkingen ten aanzien van het Kamerlid Van Rijckevorsel, gewoon eruit zijn gehaald.

De Syrische minister van Buitenlandse Zaken heeft de zogenaamde Libische fabriek voor chemische wapens bezocht en zegt dat machines nog in kisten staat en dat de fabriek nog lang niet is afgebouwd. Ook heeft de regering in Tripoli buitenlandse journalisten naar de door Washington aangegeven plek gebracht om met eigen ogen te bekijken wat er wel en niet is. Bovendien heeft Libië de vs zelf uitgenodigd om te komen inspecteren. Maar dat doen ze natuurlijk niet, want het is Washington er alleen maar om te doen rotzooi tegen Khadaffi te schoppen.

De Amerikanen zien zichzelf als buitengewoon flink om wat hebben gedaan. Overal zijn in de media teksten met uitroeptekens verschenen, van wat de Amerikaanse piloten elkaar toeriepen toen zij hun raketten afvuurden.‘Good hit. Good hit on one. Roger left. Good kill. Good kill...!’ Yankees zijn de experts in cowboyspelletjes.

6 januari 1989

Intussen is het prototype van de Amerikaanse internationale gangsterpraktijken: kolonel Oliver North. Hij is naaste medewerker van president Ronald Reagan op het Witte Huis en centrale figuur in het Irangate schandaal. De onderzoeksrechter Lawrence Walsh is natuurlijk ook geen knip voor de neus waard. Met het oude excuus dat Amerikaanse staatsgeheimen in gevaar komen wanneer North gedwongen zou worden met de billen bloot te gaan, zal het einde van het liedje zijn dat ook deze schandalen rond het Witte Huis de doofpot in gaan.

[p. 16]

Nu is bekend geworden dat twee weken voor dit laatste incident tussen Amerika en Libië, de ambassadeur van Saoedi-Arabië in Washington, prins Bandar bin Sultan, naar het State Department belde met een aanbod van bemiddeling in de kwestie rond de chemische fabriek in Libië. De prins zei op gesprekken te hebben aangestuurd in plaats van geweld. Maar zo gaat dat niet in Amerika. Amerikanen schieten heel graag, vooral op zwakke of kleine tegenstanders als Nicaragua, Grenada, Cuba, Panama en noem maar op. Ze zouden het niet in hun hoofd halen een chemische fabriek in de USSR aan te vallen.⁸

Ontmoette John Jansen van Galen in het American Hotel, waar ik lang niet geweest was. Hij wilde contacten in Suriname hebben. Hij had Hoflands De alibicentrale niet gelezen, maar wist dat zijn collega Daan Dijksman er gek op was.

Later werd ik gebeld door de zogenaamde secretaris van Brunswijk, Frits Hirschland. Hij wilde weten waarom ik vorig jaar niet in Apatou was verschenen, en welke boodschap ik toen van Bouterse meebracht. Ik antwoordde dat het geen zin meer had daar nog eens over te gaan spreken. Ik telefoneerde vervolgens met Denise de Hart. Zij waarschuwde voorzichtigheid met Hirschland in acht te nemen, wat ik automatisch al deed.

8 The New York Times, 6 januari 1989, Elaine Sciolino.

7 januari 1989

Vanmorgen zei een Surinamer bij de bakker tegen mij: ‘Goedenmorgen mijnheer Bouterse.’

‘Dank u, dat is een hele eer,’ heb ik geantwoord.

‘Vindt u dat?’ vroeg hij daarop. Ik zou dit Desi moeten schrijven, zeker na diens onbehoorlijke gedrag en wat hij me schuldig is.

[p. 17]

Weekkrant Suriname meldt dat Brunswijk - en zijn Nederlandse ‘souffleurs’- opnieuw tegen Bouterse in het geweer komt. Het geklier over oorlog en vrede blijft onverminderd voortgaan. Ook het onlangs gekaapte toestel van Gum Air zal door Brunswijk vooralsnog niet worden teruggegeven. De piloot, Ernst Loor, is wel in vrijheid gesteld. Bouterse heeft gisteren zijn aanhangers toegesproken. Weekkrant Suriname - die je natuurlijk met een korrel zout moet nemen - meent te weten dat de spanningen tussen de regering Shankar en het leger onder Desi Bouterse weer toenemen.

De nieuwe uitgave van Van Dale gaat aangeven of woorden en uitdrukkingen (als ‘jodenstreek’) beledigend zijn. Ook ‘jezuïetenstreek’, ‘kaffer’ en ‘vrouwenlogica’ krijgen (bel.) achter hun letters geplaatst. Volkomen geschift.

Wim Hazeu zendt me een passage uit Bzzlletin 160, waarin Nico Scheepmaker babbelt over droit de réponse. Wat ik niet begrijp, is dat Scheepmaker het fameuze televisiegesprek uit 1985 tussen Adriaan van Dis en mij als buitengewoon geslaagd ‘toneel’ voorsteld. Scheepmaker zat nota bene in de zaal. ‘Adriaan was er indertijd allerminst gelukkig mee. Hij had de idee dat hij die tweekamp verloren had en dat dit niet goed was voor de mensheid, en misschien ook wel niet voor zijn eigen imago. Maar ik vond het,’ aldus Scheepmaker, ‘van beide kanten de mooiste toneelvoorstelling die ik in jaren op tv had gezien. Ik heb toen dan ook geschreven dat de uitgetypte weergave van hun wederzijds verontwaardigd gesprek een ideaal toneelstuk voor twee heren zou opleveren, waarvoor de schouwburgen alom in den lande zouden vollopen. Je kunt natuurlijk stellen dat zoiets nooit herhaald kan worden, en zeker niet door twee acteurs die bij lange na niet de persoonlijkheid en de intelligentie van Adriaan van Dis en Willem Oltmans hebben, maar dat is nu juist het mooie van toneel.’ Geklets. De confrontatie tussen Adriaan en mij was een volkomen natuurlijke zaak, een reactie op zijn slinkse overval op mijn integriteit.

Amsterdam - Eindhoven

Robert Sternberg zegt - en mejuffrouw Buringh Boekhoudt deed dat jaren geleden ook en probeerde me hiervan zelfs te overtuigen - dat ‘to achieve greater closeness [in een liefdesrelatie] you may actually have to start looking for some distance.’ Het is waar dat weet ik nu, maar ik heb nog altijd de grootste moeite dit in praktijk te brengen. ‘Relationships work because of the balance between intimacy and independence.’ Het gaat

[p. 18]

dus niet alleen om de wijze waarop je iemand hoopt aan je te binden ‘but also how to give the other the space he or she needs.’ Het klinkt zo logisch en eenvoudig, maar omdat hier niets over wordt verteld als piepkuikens op eigen benen leren staan, zitten velen met de brokken. Daarover moet op school worden gepraat. Dat is belangrijker dan rijtjes Schwere Wörter of algebra en meetkunde, waar ik zo de schurft aan had.

Ik arriveerde laat in Eindhoven vanwege een ontsporing bij Boxtel, maar mijn oude vriendin Nellie Hazeu-Sloos wachtte geduldig met de auto aan de achterzijde van het station. Zij kondigde vrijwel meteen aan dat een van haar beste vriendinnen (ook mij bekend) mevrouw Tromp (80) een hersenbloeding had gehad. Gisteren bezocht zij haar in het ziekenhuis en was geschokt haar vriendin ‘in puin’ te zien. Mevrouw Tromp kan niet meer spreken. We lunchten bij Nellie thuis in Waalre en hebben vier uur intens gesproken, als altijd. Enkie Feldhaus van Ham kwam me halen. Ik sprak met hem en Nellie tot 20:00 uur en ben nu lens. Frits Philips stuurt Nellie Hazeu nog altijd ieder jaar met Kerstmis een fazant.

Ik vroeg Nellie hoe het kwam - zoals ook Toon Quarles me verzekerde - dat de nieuwe generatie bewindvoerders bij Philips, zoals Gerrit Jeelof en ook Van der Klugt die mogelijk nog erger was dan Jeelof, niet meer is te vertrouwen.⁹ ‘Op een bepaald moment hebben de technici van Philips de macht uit handen gegeven aan de handelaren,’ aldus Nellie Hazeu. ‘Ik herinner me een avond dat mijn man in die stoel zat waar jij nu in zit, Theo Tromp zat daar en zijn vrouw, die toen al niet meer zo goed was, in die stoel. Mijn man en Theo hadden slaande ruzie. Ik heb toen gezegd: ‘Theo, ik trek geen partij voor Henk, maar ik vind dat hij gelijk heeft.’ Jullie zijn bezig de macht weg te geven aan de commercie en straks nemen ze ook nog beslissingen die de techniek betreffen. Zo is het gekomen dat mensen van een ander allooi aan de macht kwamen bij Philips. Theo Tromp heeft toen gezegd: ‘Laten we maar weggaan.’ Ook mevrouw Tromp stond op en zei: ‘Wat hebben we een enige avond gehad.’ Toen wist ik dus hoe slecht het al met haar was.’ Mevrouw Hazeu vertelde dat Gerrit Jeelof nog maar enkele dagen in de week in Eindhoven is en de rest van de tijd in New York zit. Zijn vrouw is meestal bij hem en verschijnt niet meer op het schilderklasje waar Nellie Hazeu nog wel naar toe gaat.

9 Toon Twiss Quarles van Ufford, zat jarenlang bij Philips Latijns-Amerika, zie o.a. Memoires 1925-1953.

[p. 19]

Trein

John Mavuso wordt in Newsweek ‘the most powerful black official in Pretoria’ genoemd.¹⁰ Het weekblad houdt het voor mogelijk dat de 61-jarige politicus de eerste zwarte minister in een verder volledig blank kabinet zou kunnen worden. Ik ben al enige tijd met Mavuso in contact.

10 Newsweek, 9 januari 1989.

8 januari 1989

Amerbos

Ook Nieuwe Revu schrijft dat de Amerikaanse narcoticabrigade de bewijzen rond zou hebben dat Desi Bouterse aan het hoofd staat van een wijdvertakt cocaïnenetwerk.¹¹ Hij zou zelfs in het beruchte Medellinkartel terecht zijn gekomen. Wanneer ook nog Badrissein Sital als tussenpersoon voor Bouterse wordt opgevoerd, kan ik zonder enig bewijsmateriaal - wat Nieuwe Revu dan ook niet aanbiedt - in de verste verte niet geloven dat er iets van waar is. Ik heb Desi Bouterse vanmorgen dan ook een telegram gezonden met het voorstel Henk Herrenberg hier op televisie op dit geklets te laten reageren.¹²

Ik belde Carel dat ik deze stap had genomen en vroeg zijn hulp om dit te helpen realiseren. ‘We kunnen het ook in Paramaribo doen,’ zei hij.

‘Nee, niet schijterig zijn, de clou is het hier in het hol van de leeuw te doen.’ Wat zullen Bouterse en Herrenberg doen? Ik reken op niets, maar hoop op een slimme zet van die kant.

Fidel vierde de 30ste verjaardag van zijn revolutie. Newsweek merkte op dat Havana, met twee miljoen inwoners, de enige grote stad in Latijns-Amerika is ‘not ringed or pockmarked by squalid slums.’¹³ En waar nooit over gesproken wordt, is dat Castro overleefde vanwege de miljardenhulp uit de Sovjet Unie, die nodig was vanwege het terrorisme dat al sedert 1960 op volle sterkte door Washington tegen Cuba wordt bedreven, omdat de vs het niet eens zijn met de socialistische revolutie op het buureiland. Gorbatsjov zal binnenkort een staatsbezoek aan Cuba brengen. Wat gaat Moskou doen onder de druk van Washington om de economische en technische hulp aan Fidel verminderen?

Premier Margaret Thatcher is de eerste Britse regeringsleider met een wetenschappelijke graad. Zij studeerde chemie, en zegt dat laboratoriumonderzoek veel tijd vergt, maar dat zij

11 Nieuwe Revu, 5 januari 1989.

12 Zie bijlage 2.

13 Newsweek, 9 januari 1989.

[p. 20]

meer snelle en directe resultaten wenste te zien en ook naar meer contact met mensen verlangde. ‘Science gave me the training to think clearly. It is said that Greek and Latin are important even in our age. I think that a science training is necessary.’ Ik denk inderdaad dat zij de bijnaam iron lady heeft te danken aan helder en logisch denken, zich onthouden van onzin, controle van haar emoties en zich goed informeren voordat ze zich een mening vormt.

Ik luister naar een vioolconcert van Saint-Saëns. Wie is de jongen die dit speelt? Tranen. Ook bij de gedachte dat Peter weer naar Johannesburg vertrekt. Ik heb hem zo weinig geholpen. Er zijn weer eens 28 Palestijnen doodgeschoten en volgens de nos 16 gewond.

Richard Thieuliette gaf me op 15 februari 1966 een zakdoekje uit Parijs pour les gémeaux. We zijn beiden tweelingen van sterrenbeeld. Ik stuur het hem morgen terug. Ik ben benieuwd of hij het zich herinnert. Ik zond hem een Nieuwjaarskaart, die onbeantwoord bleef.

Ik luister naar Salomé van Richard Strauss. Ik ben aangedaan door deze opera. Een nogal grienerige dag, eigenlijk.

9 januari 1989

Fidel Castro is fel van leer getrokken tegen het perestrojkamodel van Michail Gorbatsjov. ‘There are two kinds of survival and two kinds of peace,’ aldus Fidel, ‘the survival of the rich and the survival of the poor: the peace of the rich and the peace of the poor. That is why the news that there may be peace, that there may be detente between the United States and the Soviet Union does not necessarily mean that there is going to be peace for us.’¹⁴ Ik vrees dat Castro absoluut gelijk heeft. Onze wereld, die van het Atlantisch bondgenootschap onder aanvoering van Washington, is een ramp voor de rest van de wereld, want we hebben een model ontwikkeld wat we nu proberen er in Oost-Europa en Rusland door te drukken. Maar wanneer dat model nu voor de hele planeet zou gaan gelden, zou dit de ondergang van iedereen en alles betekenen. Zonder solidariteit, dus zonder socialisme, gaan we geheid naar de knoppen. Fidel Castro heeft gelijk.

Ik belde Denise de Hart en vertelde dat ik Bouterse en Brunswijk op televisie zou willen samenbrengen. ‘Dat kan nooit,’ antwoordde zij terecht, ‘want er loopt in Paramaribo een arrestatiebevel tegen Brunswijk.’

14 The New York Times, 6 januari 1989, Joseph Treaster.

[p. 21]

Vanmorgen heb ik me weer eens groen en geel geërgerd aan werklieden van de gemeente die met loeiende elektrische zagen de bomen in de buurt maltraiteerden. Ik ben naar ze toegegaan. Men adviseerde de heer Vermeulen op het gemeentehuis te telefoneren, wat ik heb gedaan. Ik heb hem gevraagd of hij gek was geworden. Tien minuten later verscheen er al een opzichter per auto. Ik ben er opnieuw naartoe gegaan. Bovendien belde ik Constant Gras van De Noord-Amsterdammer, die me voorstelde een brief naar de krant te schrijven, waarin ik de vloer zou aanvegen met de idioten van stadsdeelraad Noord. Ik gaf aan dat RaRa in plaats van Makrowinkels in de fik te steken, er beter aan zou doen de deelraad hier tot de grond toe af te branden. Gewoon werkverschaffingskantoren die de zaak alleen maar verder verpesten met hun overbureaucratisering van het dagelijkse leven.

Jaren geleden legde ik Eldridge Cleaver van de Zwarte Panters al uit dat Aziaten een veel diepere racistische minachting voor zwarten hadden, dan blanken in Zuid-Afrika. Dit is weer eens bewezen tijdens een rel op de Hohai Universiteit in Nanking in China. Twee zwarte studenten uit Afrika moesten voor een feestje op de universiteit hun dates uit Hong Kong bij de poort laten inschrijven, wat zij weigerden. Hierdoor ontstond een gigantisch handgemeen waarbij de twee zwarte studenten en elf Chinese studenten gewond raakten. De volgende dag vielen honderden Chinese studenten de gebouwen aan waar honderd zwarte studenten uit Afrikaanse landen woonden. Kortom, wanneer Chinezen schreeuwen: Kill the black devils, dan geeft dit aan dat Zuid-Afrika zeker niet het enige land is waar zich ernstige rassenproblemen voordoen.¹⁵

Peter is voor zijn laatste verblijf op Amerbos gearriveerd voordat hij weer naar Johannesburg vertrekt. We ontmoetten elkaar in Thermos en dineerden in het visrestaurant op het Leidseplein. Hij zei kwetsbaar te zijn vanwege zijn komende reis. Ook de zwakke gezondheid van zijn moeder op dit moment, maakt hem ongelukkig terug te moeten gaan.

15 Newsweek, 9 januari 1989.

10 januari 1989

Ik voel me depressief over Peters vertrek. Het maakt me huilerig.

John Worries van de club Joop van den Ende belde. ‘We maken dit jaar tweehonderd programma's. Maar als Xaviera en jij ergens anders toch succes boeken met jullie programma, dan

[p. 22]

hebben wij gewoon de boot gemist.’ Hij adviseerde naar Veronica te gaan. Jef Rademakers, door Carel Enkelaar al benaderd, was ook een uitstekende keuze als programmamaker.

De brief over de bomen is geplaatst.¹⁶

Hirohito, de 124ste keizer van Japan is overleden. Ook het hof hier neemt rouw in acht. Hij werd 87 jaar en regeerde 63 jaar. Kroonprins Akihito (55) is de 125ste keizer geworden. Het blijft een curieus verschijnsel, al bracht generaal Douglas MacArthur in 1945 Hirohito in ieder geval terug op aarde. Nu niet langer de voor het volk onzichtbare keizer-god, maar als verslagen heerser die op de radio de capitulatie van Japan aankondigt. Dat was de eerste keer dat het Japanse publiek de stem van hun keizer hoorden.

Peter las in een krant dat ambassadeur Quint van Zuid-Afrika een beroerte had gehad. Nu dat weer.

Ik bracht Peter naar het Centraal Station. We raakten elkaar door het raampje nog even aan. Het afscheid ging redelijk, maar terugkerend op Amerbos heb ik door alle herinneringen aan zijn recente verblijf erg moeten huilen. Waarom zoveel meer dan anders? Kom tot niets. Zag iets van Derrick en keek zelfs naar de valse show van Ivo Niehe. Life: eeuwig afscheid nemen.

16 Zie bijlage 3.

11 januari 1989

De zon schijnt. Het is koud. Ga eerst de polders in.

Prins Claus en premier Lubbers gaan naar de begrafenis van Hirohito. Ook de koning en koningin van België gaan; Beatrix heeft blijkbaar geen zin.

De Haagse Post van 14 januari heeft mijn commentaar op het artikel over ambassadeur Van Agt geplaatst.

Ik ontmoette Nelly Dullaert bij de nvj in verband met haar verwoedde pogingen de kro er uiteindelijk toe te dwingen mijn kosten en honorarium uit te betalen, zoals ik met Willibrord Frequin overeenkwam.

Boukema zei nogal geschrokken te zijn van de berichtgeving over Suriname in de Nieuwe Revu. Hij had Derk Sauer opgebeld, die hem had verzekerd dat de informatie aangaande drugs en Suriname ernstig waren. Wetende wat voor amateurs het daar zijn en hoe weinig kaas ze hebben gegeten van hoe desinformatie van Amerikaanse zijde onder de media wordt verspreid, probeerde ik Boukema ervan te overtuigen de zaak met een korreltje zout te nemen, althans in eerste instantie. Hij waarschuwde dat ik Bouterse niet enerzijds wegens wanbe-

[p. 23]

taling met een proces kon bedreigen om vervolgens voor te stellen hem op televisie te brengen. ‘Waarom niet,’ heb ik gevraagd. ‘Ik ben daar buitengewoon rustig toe in staat.’

Onverwachts stond er een gigantische truck uit Ridderkerk voor Amerbos. Wie kwam er uit: Robbie van Haagen, een van Johns oudste tweeling. Deze Indische jongen is niet zo groot van postuur. Je vraagt je af hoe hij kans ziet dit enorme voertuig veilig door alle verkeer te loodsen. Hij is nu 33 jaar en krijgt grijze haartjes bij de slapen. Zijn ouders hebben hem in mijn bed aan de Leidsekade in Amsterdam verwekt. We zaten in de keuken te praten. Ik moest heel sterk aan zijn voortreffelijke moeder, Greet Koehler, denken.

Ik belde André Haakmat die het artikel in Nieuwe Revu als ‘een hoop geklets’ omschreef. Men had geprobeerd de namen van sommige genoemde personen na te trekken, maar die bleken niet te bestaan. Ik vertelde Haakmat Desi Bouterse te hebben voorgesteld hier in Hilversum een televisie-interview op de rails te zetten. ‘Dat is een verdomd goed idee,’ antwoordde hij. ‘Dat zal Desi heel goed doen, want er moet van zijn kant een tegenzet komen. Niet van advocaten en rechters, maar hij moet het politiek spelen en nu meteen. Hij zou in het programma Capitool moeten verschijnen. Ik ben gaarne bereid hem vragen toe te spelen.’

‘Dan mogen ze ook nog tomaten en rotte eieren gooien,’ zei ik.

‘Dat doen ze niet eens,’ antwoordde Haakmat.

12 januari 1989

Eduard heeft zijn klm-wings gekregen.

In de vs worden ieder jaar 17 miljoen dieren gebruikt in laboratoria om te experimenteren. Er zijn 1.260 centra in de vs die dieren gebruiken om onderzoek te verrichten. In 1987 werden 180.169 honden voor proeven gebruikt, 50.142 katten, 61.392 apen, 538.998 cavia's en 554.385 konijnen. Muizen kosten 2 tot 40 dollar, ratten 3,50 tot 30 dollar, konijnen 15 tot 200 dollar, schapen 150 tot 400 dollar (een zwanger dier is duurder en wordt gebruikt voor de bestudering van longaandoeningen), apen kosten 350 tot 10.000 dollar en hoger (vooral wanneer het dier zwanger is). Ik word misselijk bij de gedachte.¹⁷

Ook bont als statussymbool, waarvan in 1988 in de Verenigde Staten een omzet van 2 miljard dollar werd bereikt, wordt hevig bekritiseerd. In Engeland is het dragen van bont blijkbaar

17 Newsweek, 16 januari 1989.

[p. 24]

vrijwel taboe, en in Nederland zou verkoop van bont ook met 80 procent omlaag zijn gegaan. Het wordt de hoogste tijd. Al heb ik zelf in de jaren zestig ook eens een korte konijnenjas op Fifth Avenue gekocht. Deze is uiteindelijk bij Peter beland.

Newsweek en Time komen uitgebreid terug op de Amerikaanse ‘luchthelden’ die de toestellen van Khadaffi neerhaalden, in een gebied waar de Amerikanen absoluut niets te zoeken hadden. Er wordt een vergelijking gemaakt met de film Top Gun waarin Tom Cruise een piloot speelt. Amerikanen bekijken dit soort zaken altijd met de ogen van de Hollywood filmindustrie, omdat men sinds de Burgeroorlog tussen de Noorderlijke Staten en de Zuidelijke (1861-1865) geen grote gevechten op eigen bodem meer heeft gekend.

Roy Sherwood van de Zuid-Afrikaanse ambassade belde en vroeg waarom ik wel contact zocht met ambassadeur Quint of Van Rensburg, maar niet met hem. Hij heeft dit juist aangevoeld. Ik vertrouw hem niet. Hij konkelt met mijn vijanden in Den Haag. Hij zinspeelt ook op ‘mijn goede vrienden in Moskou’. Hij gelooft de roddelaars. Dit was met Christo Landman anders. Die doorzag de spelletjes die er tegen mij werden gespeeld. Sherwood had gisteren met koningin Beatrix gesproken, die geïnformeerd had naar de toestand van zijn door een beroerte getroffen ambassadeur.

Oud-minister van Buitenlandse Zaken en oud-ambassadeur (en oud-chef de kabinet van Bouterse) Henk Heidweiller heeft ontslag genomen uit de Buitenlandse Dienst van Suriname na scherpe kritiek op de huidige regering en in het bijzonder op Eddie Sedoc, de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, die door Heidweiller als bobo werd omschreven. Heidweiller kennende, heeft hij wat zijn kritiek - en wat Sedoc betreft - heel waarschijnlijk gelijk.

Ik ben erg onder de indruk van een reconstructie die Jan Brokken in de Haagse Post heeft gepubliceerd over de broederstrijd tussen Thomas Sankara en Blaise Compaoré in Burkina Faso. Thomas en Blaise waren als parachutisten opgeleid in Rabat, Marokko. Daar leerden zij elkaar kennen en werden ‘bloedbroeders’. Het drama dat zich tussen hen afspeelde en de uiteindelijke laffe moord van Blaise op Sankara, heeft Brokken uitgespeld. Hij zal er een boek over publiceren bij de Arbeiderspers.¹⁸

18 Haagse Post, 14 januari 1989. Redactie: Jan Brokken schreef over Burkina Faso de roman Zaza en de president, die in 1988 bij Meulenhoff was verschenen en waarin het noodlottig einde van Thomas Sankara op de achtergrond een rol speelt. In 1989 verscheen bij de Arbeiderspers het reisboek De moordenaar van Ouagadougou waar hij dieper op oorzaak en gevolgen van deze broedermoord ingaat.

[p. 25]

13 januari 1989

Ik zou vandaag met Theo Cranendonk over het nieuwe mediaproject van hem met de Sovjets spreken, maar hij laat echtgenote Toos bellen dat het weer niet door gaat. Theo schrijft de meest hartelijke brieven en toch ontkom je steeds weer niet aan het gevoel besodemieterd te worden.

Dominee C.F. Beyers Naudé heeft in Maastricht een eredoctoraat ontvangen als eerbewijs voor diens strijd voor de mensenrechten in Zuid-Afrika. Heer, vergeef het hen, ze weten niet wat zij doen.

Theo en Nellie zijn terug van hun vakantie in Zuid-Afrika. Ze waren ook in Natal, waar de familie van zijn vrouw woont.

De Israëli's hebben opnieuw een jonge Palestijn van vijftien jaar neergeschoten.

14 januari 1989

Peter zit verdrietig in de trein naar Brussel op weg naar de Sabena-vlucht naar Johannesburg. Ik weet hoe zwaar het afscheid hem valt, vooral van zijn moeder en van zijn zus Trees. Heb er over gedacht hem te gaan wegbrengen naar het vliegtuig, maar dat zou het alleen maar nog zwaarder voor hem maken.

Ik ben met twee rozen naar het graf van mijn ouders op Den en Rust in Bilthoven gegaan. Het was zacht en zonnig, bijna voorjaarsweer. De ruisende dennenbomen deden me aan de tuin van De Horst denken. Er waren groepen beige paddenstoelen, voornamelijk bij het graf van mijn ouders opgedoken. Ik stapte de werkkamer van mijn oom psychiater Lex Poslavsky aan de Sweelincklaan binnen. Hij wist zich niet meer zoveel te herinneren van zijn gesprek in 1982 - van vijf uur - met mejuffrouw Buringh Boekhoudt. Wat hij nog uitstekend wist, was dat zij vreesde dat ik bezig was te derailleren omdat ik nogal veel kritiek leverde op het koningshuis en op Beatrix in het bijzonder. Daar kwam mijn homoseksualiteit nog bij, dus zij vreesde dat het niet goed met me ging. ‘In haar optiek was je in 1982 bezig gesmeerd naar de bliksem te gaan,’ aldus Lex. ‘Eigenlijk sprak uit haar woorden zorg voor een voormalige pupil.’ Waar zij zich ook ernstige zorgen om maakte, was dat ik door de connectie met haar veel over Beatrix wist, volgens haar ‘meer dan goed voor je is. Ik heb niet getracht haar te overtuigen, dat zij hierover geen zorgen hoefde te hebben, want je moet nooit tegen vrouwen ingaan die iets mis vinden aan een geliefd object. Ik heb wel gezegd dat je een uitstekend vakman was en daarom geen zorgen over je te hebben.’

[p. 26]

Lex vroeg zich af waarom Beatrix evenwel Miss B.B., zoals zij onze begeleidster noemde, nodig had gehad. ‘Wilhelmina kan ik me iets bij voorstellen, maar Juliana moet toch een aardig huiselijke moeder zijn geweest.’

‘Wie weet zette Beatrix zich tegen haar moeder af, idolaat zijnde van haar vader,’ zei ik, ‘waarmee de basis werd gelegd, dat zij in de keuze van haar omgeving eerder op de lijn van Bernhard dan die van Juliana zal zitten.’

‘Ik denk dat mejuffrouw Buringh Boekhoudt de grenzen legde voor Beatrix,’ aldus mijn oom.

‘Wat bedoel je?’

‘Het kind heeft zowel de vader als de moeder als modellen nodig. Wat kinderen ook nodig hebben, is dat zij tegen aanvaardbare grenzen aanlopen, dus ik vermoed dat Miss B.B. haar meer duidelijk heeft gemaakt wat kan en niet kan. Bij Juliana was bij wijze van spreken alles goed. Bernhard bewaarde de orde, zoals je me wel eens vertelde van Miss B.B. te hebben gehoord en kafferde de lakeien uit. Mejuffrouw Boekhoudt moet voor Beatrix, zoals zij dit voor jou is geweest, van doorslaggevende invloed zijn geweest bij het tot stand komen van haar persoonlijkheid.’

‘Daar twijfel ik niet aan en daar ligt ook de oorsprong van de band die ik met Beatrix voel en die tot uitdrukking is gekomen in ons gesprek in Mexico indertijd, dat Miss B.B. voor ons beiden een tweede moederfiguur is geworden,’ antwoordde ik. Ik vroeg hem ook nog waarom hij me jarengeleden adviseerde mijn dagboek in het geheel terug te lezen. Hij zei dat herbeleven van deze notities een verzoening tot stand kon brengen met het vroegere leven, waar de meeste mensen mee overhoop liggen. Hij gaf een aantal voorbeelden van patiënten die om die reden bij een psychiater te rade gingen.

‘Ik lig allerminst overhoop met mijn verleden,’ antwoordde ik, ‘en dat heb ik nooit gedaan ook.’

‘Ik zou haast zeggen: hoe kan je niet overhoop liggen met een verleden?’

Ik had geen zin me dit te laten aanpraten en veel verder kwamen we dus niet. Een van zijn ideeën was mijn dagboek na te laten aan een instituut voor gedragskunde. Ook sprak hij over Harry Peeters, professor historische psychologie in Tilburg, die een boek had geschreven over de geschiedenis van de gedragswetenschap.¹⁹ Ik ga Peeters schrijven.

Op dit moment ben ik bij het bewerken van mijn dagboek in-

19 Harry Peeters, Historische gedragswetenschap. Een bijdrage tot de studie van menselijk gedrag op lange termijn, Boom, Meppel, 1978.

[p. 27]

derdaad onder de indruk van het herbeleven van de ontmoeting met Richard Thieuliette in New York, gevolgd door de plotselinge dood van mijn vader. Maar ik lig met de liefdesrelatie die ik toen met deze Franse jongen van 21 jaar ontwikkelde allerminst overhoop. Integendeel, de ervaring met Richard heeft mijn leven - en ik hoop het zijne - aanzienlijk verrijkt. Hij was eigenlijk ‘de opening’ naar Peter toe, openingen die pas volgden nadat mijn vader er niet meer was. Misschien houdt dat er verband mee. Peter zit in de eindeloos durende vlucht naar Johannesburg en waar Eduard vanavond is, de hemel mag het weten.

15 januari 1989

Ik schreef een brief aan Marcel van Dam van de vara die ik naar Peter zal sturen om in Johannesburg t posten. Opnieuw vraag ik de vara de uitzending van Sonja uit 1986 te rectificeren. Ik zei toen dat het apartheidsregime geen muur om Soweto bouwde (zoals Conny Braam beweerde), waarvoor ik werd uitgefloten door het publiek omdat ik de anti-apartheidsactiviste tegensprak. Types als Marcel van Dam en Sonja Barend laten hun integriteit afhangen van het belang dat zij aan bepaalde, niet gefundeerde ideeën hechten.²⁰

Ook heb ik ambassadeur Coen Stork in Boekarest op zo tactisch mogelijke wijze geschreven of ik de koffer met spullen, die ik in 1985 bij hem op de ambassade in Havana in vertrouwen achterliet, nu eindelijk eens terug kan krijgen.²¹

Ik had een lang telefoongesprek met oud-ambassadeur Piet Schaepman, de man in Singapore die door Max van der Stoel gedwongen werd af te treden omdat hij niet goed bij zijn hoofd zou zijn geweest, en nu al meer dan tien jaar tegen Buitenlandse Zaken procedeert. Hij noemde Hans van den Broek geen diplomaat, maar een handelsreiziger, waar hij natuurlijk gelijk in heeft. Deze mijnheer werd immers door oud-minister Schmelzer bij akzo weggehaald? Dat de minister ondanks de paspoortenaffaire was blijven zitten, noemde hij ‘ongehoord’. ‘Niemand doet verder zijn mond open,’ zei hij. Hij was een maand bij zijn zuster in Wilmington, Delaware geweest. Hij noemde Gorbatsjov ‘de belangrijkste man in de wereld op dit moment’, waar ik het niet mee eens ben, tenzij je er een negatieve interpretatie aan geeft. Hij kent Hanna de Zantis uit St. Odiliënberg ook uitstekend en gaf in diplomatieke bewoordingen aan Jan Jacob Dólleman als een soort gigolo te beschou-

20 Zie bijlage 4.

21 Zie bijlage 5.

[p. 28]

wen ‘die eigenlijk van donaties van Hanna leeft.’²² Ik heb moeite dit zo maar aan te nemen, maar over iemand die niet werkt, en een verzameling antieke automobielen en motorfietsen heeft, ontstaat wel de vraag hoe hij het financiert.

Ik weet niet of ik al melding maakte van een nieuwe biografie over president Sukarno waarin hij als communist wordt afgeschilderd - wat ik uit de eerste hand met klem kan ontkennen.²³ John Murray Brown schreef deze onzin betreffende Bung Karno in de Financial Times.²⁴ Het zou niet overbodig zijn dit opnieuw te vermelden, want het is pure onzin, inbegrepen dat de idioten over ‘general’ Sukarno schrijven als echo op generaal Suharto. Ik betwijfel of Bung Karno (net als ik dit niet kan) kon schieten. Ontstellend dat een serieuze krant als deze zulke controleerbare onzin publiceert.

Anthony Lewis heeft in de The New York Review of Books een beschouwing gepubliceerd over de ‘onderdanige’ (Amerikaanse) pers.²⁵ Zeventien jaar geleden publiceerde The New York Times op de voorpagina het geheime rapport de Pentagon Papers over de smerige oorlog in Vietnam, ‘waarmee werd aangetoond dat een groot deel van de pers niet langer bereid was om louter op te treden als een af en toe kritische compagnon (van de regering), met dezelfde idealen voor ogen, maar van plan was haar tegenstander te worden.’ Een jaar later begon The Washington Post met het onderzoeksjournalistieke project dat wereldwijd bekend zou worden als Watergate, wat leidde tot het aftreden van Richard Nixon. Volgens Lewis is de pers onder Ronald Reagan, en naar het zich laat aanzien onder George Bush, weer teruggekeerd tot een houding van ‘symbiose met de uitvoerende macht. We zijn de lessen van Vietnam en Watergate weer vergeten,’ constateert hij terecht. Ben Bradlee, hoofdredacteur van The Washington Post, noemt het ‘een terugkeer naar eerbetoon’. Lewis probeerde na te gaan waarom journalisten juist deze president willen ontzien. Een van zijn verklaringen is: ‘Journalisten zagen met open ogen hoe het machtigste aller ambten in de wereld (president van de vs) werd bekleed door een man met een anekdotische kijk op de wereld, die op ingewikkelde vragen, een simplistisch of helemaal geen antwoord gaf. Het stuitte hen tegen de borst om tegenover het publiek dan wel jegens

22 Johanna de Zantis de Frymerson-van der Goes (1921-2016).

23 Soegiarso Soerojo, Siapa Menabur Angin Akan Menuai Badai, [Wie wind zaait, zal storm oogsten], Rola Sinar Perkasa, Djakarta, 1988.

24 Financial Times, 11 oktober 1988, zie bijlage 6.

25 NRC Handelsblad, 14 januari 1989.

[p. 29]

zichzelf te moeten erkennen dat het landsbestuur in zulke handen was.’

Lewis' artikel handelt over hoe de Amerikaanse pers heeft meegewerkt aan de ontluistering van de democratie. De media, ook hier, of liever vooral, in Nederland zijn medeplichtig aan de uitholling van de democratie. Het verontrustende verschijnsel doet zich voor dat de pers een diepgaand onvermogen aan de dag legt om tegen leugens in te gaan of leugens bloot te leggen, wat toch een van de voornaamste taken behoort te zijn van een pers die zichzelf en een functionerende democratie serieus neemt. Journalisten willen zo graag ‘een objectieve indruk’ maken dat Lewis gelooft dat dit een obsessie begint te worden. ‘Evenwichtige’ berichtgeving klink aantrekkelijk, maar kan een bedreiging vormen voor de journalistiek volgens Lewis. ‘Te pretenderen dat iedere kwestie twee kanten heeft en dat ieder commentaar, hetzij in de pers, hetzij op de televisie, allebei die kanten moet belichten, dat is iets heel anders. Het artikel van Lewis gaat eigenlijk over het verraad van politiek en pers aan de democratie.

Wat ik over Richard Thieuliette teruglees uit 1966 is soms nogal schokkend, maar ik moet rigoureus eerlijk zijn bij de weergave.

16 januari 1989

Wim Pretorius is terug uit Zuid-Afrika. Hij heeft Hein de Villefort du Toit en ook de secretaris-generaal op het ministerie van Buitenlandse Zaken gesproken. Hij wist dat er een positieve instructie naar Den Haag was uitgegaan en het verwonderde hem dan ook niet dat Roy Sherwood mij had opgebeld. De deuren naar Zuid-Afrika gaan weer voor me open. De hemel mag weten waarom ze ooit aan het klapperen zijn gegaan.²⁶

Na vergeefs advocaat R.H. van den Heuvel in Ermelo te hebben gebeld, zei ik tegen zijn secretaresse: ‘Misschien moet ik de politie inschakelen om de advocaat van Bouterse aan de lijn te krijgen.’ Om 17:15 uur belde Van den Heuvel warempel terug. We spraken een kwartier. Hij wenst Suriname niet langer te vertegenwoordigen. ‘Mij is in januari toegezegd dat het geld zou komen en het zou afgelopen week definitief worden geregeld. Ik breng nu ook geen boodschappen meer over. Zij houden zich in Paramaribo niet aan hun afspraken. Ik vind het gênant tegenover u. Wanneer het geld alsnog komt, zal ik het u overhandigen. Meer wil ik niet meer doen.’

26 Pas in 1996 zou ik door de getuigenis van Christo Landman definitief zeker weten wat de overheid sinds 1986 tegen mij in Pretoria had ondernomen.

[p. 30]

Ik dacht razendsnel na en wist hem te overtuigen nog één fax naar Bouterse en Herrenberg te sturen. Na verder doorvragen, bleek dat hij bericht had ontvangen dat ik nog een paar weken diende te wachten, want ze hadden andere zaken prioriteit moeten geven om eerst een ander gat te stoppen. Maar als ik een briefje aan hem schreef dat ik alles spuugzat was en alle rechten voorbehield, zou hij het naar Paramaribo sturen. Bovendien gaf hij aan niet al te veel te kunnen zeggen, want hij was ervan overtuigd dat hij werd afgeluisterd. Ik raadpleegde telefonisch Boukema, die adviseerde dat ik in mijn dreigbrief zou opnemen dat ik via H.W. Vermeulen, Wassenaarseweg 30, beslag op de ambassade zou leggen zoals Vermeulen dit ook indertijd met de ambassade van Zaïre had gedaan.

Daniel Goleman publiceert een alarmerend artikel in The New York Times dat een op de vijf kinderen in de vs lijden aan ‘psychiatric problems serious enough to impair their lives in some way. The problems detected ranged from a fear of the dark intense enough to keep children attending summer camp to severe clinical depression to continual defiance of parents and teachers.’²⁷

‘The difference between what parents perceive and what their children actually feel can lead to a failure to get help to many children who need it. The children (Beatrix en ik) aren't confiding in their parents about many of the problems that concern them most.’ Goleman concludeert dan dat ze gemakkelijker met andere kinderen over problemen zouden praten. Wat dat betreft hebben Beatrix en ik naar een andere ‘ouder’ gezocht en dat was de ongehuwde dame in een villa aan de Baarnse Steynlaan, die daar met haar bejaarde moeder woonde. Wij zochten - en vonden - volwassen contact.

27 The New York Times, 10 januari 1989.

17 januari 1989

Ik werd al om 05:30 uur wakker en besloot een brief aan ambassadeur Cyril Ramsikor van Suriname te schrijven, met kopieën naar broer Theo en de advocaten Boukema en Van den Heuvel.²⁸ Dan maar erop of eronder.

Na de brief op de Surinaamse ambassade te hebben afgegeven sprak ik anderhalf uur met Roy Sherwood op de ambassade van Zuid-Afrika in Den Haag. Hij begon enigszins agressief: ‘We hadden na het gesprek met ambassadeur Quint afgesproken dat alles via mij zou lopen.’

‘Yes, but you made a hateful remark about my Soviet contacts,

28 Zie bijlage 7.

[p. 31]

that I did not appreciate and frankly, I no longer considered you a friend,’ antwoordde ik. Vervolgens benadrukte ik nooit dergelijke problemen met Christo Landman te hebben gehad. Hij zei aan Landman niet te willen worden herinnerd. Nu was hij hier op zijn plaats. Zuid-Afrikanen lijken elkaar dikwijls te haten, terwijl zij in dit late uur juist een lijn zouden moeten trekken. Ik vervolgde dat ik vermoedde dat het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag alles in het werk had gesteld mij in Pretoria zwart te maken, zoals ik dit sinds Luns al jaren ondervind. Hij antwoordde: ‘I am a professional and cannot easily be fooled.’ Ik zei ook dat er verhalen liepen dat hij het hoogst onplezierig vond om onder een gekleurde ambassadeur te moeten werken. ‘I was sent here, because they knew I could work well with Quint.’ Hij reageerde verontwaardigd en wilde weten wie dit had gezegd. Dus er school kennelijk een kern van waarheid in. ‘Ik zit hier om een gesprek met je te hebben en nu moet je me ook je bron noemen,’ aldus Roy. Hier gaf ik uiteraard geen gevolg aan.

Hij vroeg wat ik wilde bespreken en schreef op: druk op Marx bij Perskor, want de idioten hadden het manuscript per boot naar me verzonden wat op interne sabotage of op absolute stupiditeit wees. Ook zei ik een tweede boek in Johannesburg te willen schrijven aan de hand van de gesprekken die ik op mijn verkenningstochten - ook toen ik met Jans Rautenbach samenwerkte - had gevoerd. Hij zei uiteindelijk dat de ambassade inderdaad zou kunnen helpen en dat hij dit zou doen. Ik zei mezelf te kunnen bedruipen wanneer ik in Johannesburg was, omdat ik bij Peter en Edwin woonde en gewoon voor gebruik van de kamer betaalde en bijdroeg in de kosten van maaltijden en personeel, maar dat ik naar een vorm van subsidie zocht voor het huren van een auto, en wanneer ik door het land moest reizen met goedkope vliegbiljetten en als het nodig was hotelkosten. Perskor zou waarschijnlijk ook mijn tweede boek uitgeven, maar ik had een voorschot nodig op enigerlei wijze, om de kosten van het maken van interviews te kunnen dekken, vooral omdat dit ook in andere gedeelten van het land zou zijn dan uitsluitend in Transvaal. Hij zou zien wat hij kon bewerkstelligen. ‘Hier is het de gewoonste zaak van de wereld dat een uitgever in zo'n geval een voorschot geeft, maar Perskor zei er niet toe uitgerust te zijn,’ vertelde ik hem. Per slot van rekening had Jans Rautenbach ook ‘ergens’ fondsen vandaan weten te halen, waarom Perskor niet?

Uiteindelijk gaf ik hem het curriculum vitae van Alfred Vierling en heb hem warm aanbevolen om te zien of hij zich ergens

[p. 32]

in Zuid-Afrika met zijn kennis op tal van gebieden nuttig zou kunnen maken. Roy zei dit te zullen onderzoeken en Vierling moest hem opbellen.

Net toen ik dacht: nu ga ik weg, zei hij: ‘Willem, ik wil je nog iets heel concreets vragen.’ Daarop gingen mijn rode lichtjes aan. ‘Je hoeft niet meteen te antwoorden maar denk er eens over na in welke vorm je op een ad hoc basis dingen voor de ambassade zou kunnen doen. Jij kent hier de situatie, we willen je voor adviezen betalen’ - en hij maakte met zijn vingers het betaalteken. ‘Wanneer je in De Gooi- en Eemlander...’ maar toen wist ik al pertinent zeker dat ik nooit ofte nimmer iets met de Zuid-Afrikaanse ambassade zou doen. Dat is het enige wat mijn vijanden nog nodig hebben. Nooit van mijn leven dus. Ik zei: ‘Ik hoef geen geld wanneer ik iets schrijf waar ik in geloof. De Gooi- en Eemlander betaalde me niets. Ik heb zoiets nog nooit gedaan en zal het ook nooit doen, laat staan voor een ambassade of een buitenlandse regering. Dat gebeurde niet met het boek met Georgii Arbatov, of het boekje over Bouterse, met niemand. Faciliteiten om te kunnen schrijven heb ik wel ontvangen, zoals andere journalisten dit krijgen wanneer zij naar verre landen worden uitgenodigd. Wat u nu voorstelt, is geweldig en ik ben er dankbaar voor, maar hier in Amsterdam heb ik geen fondsen nodig van wie ook. Ik heb faciliteiten nodig om een boek te kunnen schrijven in Zuid-Afrika, dat is het enige dat ik vraag.’ Terugwandelend naar het station dacht ik aan mijn ouders en mejuffrouw Buringh Boekhoudt en wist dat ik op de juiste wijze had geantwoord. Ik zie nog zijn verbaasde blik op zijn gezicht. Hij dacht zeker dat ik voor geld was te vangen: Wrong!

Bij thuiskomst wachtte er een vertrouwelijke brief van mijn Zuid-Afrikaanse beschermheer, Hein de Villefort du Toit, die me nieuwe moed gaf mijn plannen vooral door te zetten. Ik stuurde mijn broers Hendrik en Theo een kopie.²⁹

Israëlische soldaten hebben premier Yitzhak Shamir tijdens een bezoek aan de Westelijke Jordaanoever bekritiseerd en in zijn gezicht tegen hem gezegd dat zij zich schaamden voor hun gedrag en het schieten op Palestijnen. Er waren weer drie doden gevallen. Minister van Defensie Yitzhak Rabin heeft gezegd dat de harde maatregelen tegen stenen gooiende Palestijnen in de bezette gebieden, beslist hard nodig waren. Er zijn al 332 doden te melden. Walgelijk.³⁰

29 Zie bijlage 8.

30 The New York Times, 17 januari 1989, Joel Brinkley.

[p. 33]

18 januari 1989

Het feest dat werd gevierd om George Bush als nieuw Amerikaans staatshoofd te verwelkomen, kostte 30 miljoen dollar. Dan is een koningshuis goedkoper, want koninklijke staatshoofden blijven meestal zitten tot ze er vrijwel bij neervallen. In Washington wordt die grap iedere vier jaar herhaald. Ben Knapen meldt in nrc Handelsblad dat de etensresten naar de daklozen van Washington gaan, die vangen deze keer krab met dillesaus, biefstuk met asperges en champignons en appel-rozijnen gebak toe.

Gisteren ging ik bij Djanoko eten met Eduard. Ik kreeg het gevoel dat hij van mening was dat ik best onder de tafel geld van de Zuid-Afrikaanse ambassade zou kunnen aannemen. Vreemd, want geen haar op mijn hoofd denkt daarover, los van het feit dat de met argusogen loerende Haagse meute me meteen zou proberen erin te luizen. Roy Sherwood belde later overigens of ik bereid was in Enschede in een forum over Zuid-Afrika te gaan zitten. Dat is prima, maar daarbij gaat dan ook geen poen over of onder tafel.

Ze worden in dit land ten aanzien van Zuid-Afrika steeds haatdragender en gekker, een typische reflectie van het vaderlands volkskarakter. De rechtschapenheid zelve in de banier, maar ondertussen druipend van achterbakse schijnheiligheid en ongeneselijke wraakgevoelens. Ook de Twee van Breda zijn hier een lichtend voorbeeld van. Ik voel iets dergelijks haatdragends in mijn hoofd ten aanzien van Suharto, maar die is dan ook verantwoordelijk voor de moord op honderdduizenden Indonesiërs en vooral op Bung Karno, de vader van de natie. Maar ik let scherp bij mezelf op die vaderlandse karaktertrek.

Het linkse gemeentebestuur van Den Haag heeft een werkgroep ingesteld, aldus nrc Handelsblad ‘om tot een soort positieve discriminatie over te gaan wat betreft het gemeentelijke opdrachtenbeleid jegens bedrijven die ook in Zuid-Afrika werken of laten werken. Dit wil zeggen: niet bepaalde bedrijven bij het verlenen van gemeentelijke opdrachten boycotten, een beleid dat de Kroon zou kunnen vernietigen, maar wel ‘onbesmette’ bedrijven een zekere voorkeur geven.’ Ze zien dus op het Haagse gemeentehuis bijvoorbeeld Shell als zwaar besmet, zoiets alsof Shell aids zou hebben.³¹ De gang van zaken op lager bestuurlijk niveau jegens het buitenlandse beleid van het koninkrijk is te bespottelijk voor woorden, temeer daar ‘men’ eigenlijk niet weet waar het in Zuid-Afrika werkelijk over

31 NRC Handelsblad, 17 januari 1989.

[p. 34]

gaat. Hier laat vooral de pers, zoals Lewis ook heeft geschreven, verstek gaan, want journalistiek is steeds meer een centenkwestie geworden. De verkoop staat voorop, de inhoud is van later zorg.

De zus van Peter schreef:

Boukema probeerde me over te halen vooral niet naar buiten te brengen dat hij me adviseerde beslag op de ambassade van Suriname te laten leggen. Hij had vanmorgen Henk Herrenberg aan de lijn gehad. Ze gaan toch maar niet tegen de nieuwste publicaties inzake Surinaamse (vermeende) drugshandel procederen. Ik kreeg de indruk dat Boukema zich helemaal terugtrekt uit juridische adviezen aan Herrenberg, want Derk Sauer schijnt hem te hebben overtuigd dat er inderdaad iets aan de knikker zou zijn. Voor ik op het woord van Sauer in deze zou afgaan. Nooit.

Overigens ging Boukema akkoord zijn naam te noemen, indien ik Vermeulen in Den Haag in de kwestie Suriname zou benaderen. Hij adviseerde Vermeulen alleen tegen een afgesproken prijs een faillissementsaanvraag voor de Surinaamse ambassade te laten behandelen.

Inge Keijer haalde me in Hilversum in een donkerblauwe Mercedes stationwagon af. We reden naar haar nieuwe stulpje in Loosdrecht. Het huis in Spanje staat te koop en haar voormalige man, Dirk blijft haar voortdurend opbellen. Ik zei te vermoeden dat de nieuwe vlam Clare in zijn leven door vijan-

[p. 35]

den was neergezet om hem op het verkeerde pad te brengen en zijn leven in de war te sturen, dus om zijn zakenimperiumpje naar de bliksem te helpen. Zij ging er niet op in. Volgens haar was de reden dat ze uit elkaar waren het feit dat ze geen seks meer hadden. Mij valt op dat de ussr nu geen exclusief gebied meer is voor enkele uitverkoren zakenlieden, zoals het voor Dirk Keijer - en misschien Theo Cranendonk - is geweest, want nu de goldrush om Moskou is begonnen stort de zakenwereld van Keijer in.

Inge maakte spaghetti met sla, absoluut heerlijk. We hebben enkele uren intens gesproken. Inge is een schat.

Roy Sherwood belde toen ik terug was op Amerbos om te vertellen dat P.W. Botha een hartaanval had gehad en was opgenomen in een ziekenhuis. Dit lijkt me een rampzalige ontwikkeling voor Zuid-Afrika. Hij had ook Chris Marx gebeld. Mijn boek zou in februari verschijnen. De dame die het manuscript per boot had gestuurd zou ontslagen zijn.

Ik had John van Haagen vijf pagina's gestuurd over een gesprek dat we in 1966 hebben gevoerd. Hij belde op het teruglezen een schokkende ervaring te hebben gevonden. Hij was toen 31 en was verbaasd al zo actueel te hebben gedacht over huidige ontwikkelingen. Zijn zoon John Paul had deel drie van mijn Memoires gelezen en gezegd nu met heel andere ogen naar zijn vader te kijken.

19 januari 1989

Van den Heuvel belde op om te zeggen dat hij mijn brief aan ambassadeur Ramsikor van Suriname keurig vond. Hij had Herrenberg gefaxt dat wanneer ik rechtsmaatregelen nam, dit niet tot een proces beperkt zou blijven.

Mijn goede vriend Harvey Naarendorp heeft voor het eerst sinds de Decembermoorden in 1982 in Paramaribo hierover iets gezegd tegen De Ware Tijd. Hij is nu ambassadeur in Brazilië.

Harvey Naarendorp.

Hij vertelde toen na afloop op het kantoor van garnizoenscommandant Roy Horb te hebben vernomen wat er op Fort Zeelandia was gebeurd. Hij was diep geschokt weggegaan. ‘Inder-

[p. 36]

daad kon ik niet verwerken wat was gebeurd.’ Ook ontkende Naarendorp wat Nieuwe Revu had geschreven, namelijk dat hij adviseur zou zijn van Chemstoff, een chemische fabriek in Sao Paulo, die ether en andere chemische producten maakt waarmee cocaïne kan worden geproduceerd. Naarendorp gaf wel toe op persoonlijke basis bevriend te zijn met de directeur van Chemstoff, wat de kletspraatjes verklaart die Naarendorp met cocaïnehandel verbinden.³²

Ik ben vandaag bezig geweest Amerbos op peil te brengen om vanavond een etentje te geven voor Egbert en Yvonne Kunst, Hans en Christine Roessingh en mijn oude vriend Indro Noto Suroto.

32 Weekkrant Suriname, 21 januari 1989.

20 januari 1989

Ik kreeg een brief van Peter die hij onderweg in het vliegtuig had geschreven. Het afscheid in Brussel had hem geroerd.

Ik wist vannacht al dat ik Cecile van Lennep moest opbellen. Zij werd inderdaad vannacht in een ziekenhuis op genomen met pijn op de borst. Sylvia was bij haar, is meegegaan naar het ziekenhuis en bleef bij haar moeder. Ik houd mijn hart vast. Moet steeds aan haar denken. Ik vermoed dat haar wil te blijven leven is uitgeblust en zij zal overlijden. Zo triest.

Vreemd dat hier nu bloemen in mijn werkkamer staan die ik kreeg van het meisje op wie ik een halve eeuw geleden in Baarn smoorverliefd was, of althans wat voor over de oren verliefd door moest doorgaan. Was ik gisteren wel aardig genoeg voor haar?

Het zevende deel van het Geheim dagboek - ik heb nooit begrepen wat er zo dringend geheim aan was - van Hans Warren over de jaren 1958-1962 is uitgekomen. P.M. Reinders³³ schrijft in nrc Handelsblad dat hij een brave huisvader was geworden met twee dochtertjes, die zich keer op keer beklaagt over zijn geringe succes in het leven. Zijn dagboeken zouden betere jaren hebben gekend volgens de recensent.

Wim Hazeu heeft een dikke pil over Gerrit Achterberg geschreven. Achterbergs weduwe schrijft nu in een brief dat Hazeu zijn afspraken met haar niet na is gekomen. Griezelig. Ik kan ervan meepraten.

Het Prins Bernhard Fonds geeft subsidie aan Jan en alleman. Zoals aan het Comité van Vertalerschap, of de Nederlandse Tuinen Stichting en andere niemendalletjes terwijl steun voor mijn dagboek natuurlijk nicht im Frage komt. Vannacht lag ik

33 Alias van Reinder P. Meijer.

[p. 37]

nog te piekeren of mijn dagboeken hier wel veilig zijn, want straks gaat Bouterse nog via zijn jongens wraak nemen op me en de boel hier in de fik steken. Alles is mogelijk.

Michels vader, J.D. Aboikoni, de granman van de Saramaccaners is op 98-jarige leeftijd in zijn residentie te Asindopo overleden. Heerlijk zo'n man die zijn leven in het bos doorbracht en er 98 bij werd.

Twee journalisten van Nieuwe Revu hebben zich als zakenlieden vermomd en vervolgens wethouder Pim Stuart (cda) in Bergen op Zoom erbij gelapt. Men zou hebben aangetoond dat Stuart ontvankelijk was voor het aannemen van steekpenningen. Waar leren journalisten zulk gedrag? De mediawereld staat hierover op haar kop, en volgens nrc Handelsblad bleef de stoel van de 45-jarige Stuart leeg bij de raadsvergadering van heden. Niet Stuart, maar de collega's van Nieuwe Revu horen in de bak.

Ik bezocht Adèle Croiset in Houten, de weduwe van mijn vriend Gerard Croiset. Zij behandelt nu ook patiënten, zoals Gerard dit vroeger deed. Deze week zelfs elf. Ik heb hier mijn twijfels over.Volgens Bartjens kan dit dus helemaal niet. Adèle vertelde dat zij een priester uit Bilthoven had behandeld en terwijl zij ermee bezig was, kwam er een licht in de kamer dat met uitgestrekte armen boven hen beiden stond. ‘Ik hield hem vast maar werd ook vastgehouden,’ aldus Adèle. Zij is overtuigd dat we in het hiernamaals belanden en het leven na de dood dient om meer te leren. ‘Gerard piekert er niet over om terug te gaan,’ zei ze. ‘Ik denk dat we dit later zelf besluiten.’ Adèle was eens met Gerard op Rhodos. Op een wandeling kwamen ze bij een pottenbakker terecht. Hij draaide een pot en Adèle zei: ‘Dat kan ik ook.’ Later kwam iemand bij Gerard die in zijn vrije tijd pottenbakte. Zij heeft toen geprobeerd dit ook te doen en met de eerste draai was er een pot. Haar conclusie: dat zij dit tijdens een eerder leven geleerd moet hebben. ‘Dus,’ zei ik, ‘Mozart was geen muzikaal genie. Hij leerde tijdens een eerder leven waar hij later beroemd mee zou worden.’ Ik geloof er allemaal geen zier van.

21 januari 1989

Ik heb J.H.L. Meerdink van het Prins Bernhard Fonds geantwoord naar aanleiding van zijn brief.³⁴ Het zal niet helpen, maar ik blijf het proberen.

In dit land van mediocrities hebben Arendo Joustra en Erik van

34 Zie bijlage 9.

[p. 38]

Venetië besloten in de Volkskrant drie conversaties met de gladde aal Norbert Schmelzer, oud-minister van Buitenlandse Zaken, te besteden. Het geklets in de ruimte is weer niet van de lucht.

Eduard is met de klm in Caïro.

Broer Theo belde uit Neuheim. Hij hoopte dat ik geld zou vangen met de duidelijke implicatie dat de 20.000 gulden die hij Wim Hazeu zond om twee delen Memoires uit te geven, dan door mij zouden kunnen worden terugbetaald. Hij weet toch wel dat als ik die 70.000 gulden uit Suriname krijg, ik dit eerst zal voldoen? Nu sprak hij over voorschieten of terugbetalen, maar dit liet hij toen hij me te hulp schoot volledig achterwege. Hij deed aanvankelijk het aanbod alsof hij een bijdrage wilde leveren. Toen ik zei opnieuw een uitnodiging vanuit Pretoria te verwachten, zei hij wederom: ‘Fijn, dan vang ik misschien wat randjes.’ Buitengewoon onaangenaam.

22 januari 1989

Ik heb weer eens iets vreselijks gehoord. Herman von der Dunk vertelde me telefonisch dat toen hij in nrc Handelsblad een positief artikel schreef over mijn Memoires, oud-ambassadeur H.N. Boon hem onmiddellijk een brandbrief had gezonden hoe hij in hemelsnaam een positief stuk over mij kon schrijven, want ik was eigenlijk een schurk. Herman antwoordde nooit op ‘men zegt’ af te gaan en vroeg Boon hoe hij dacht dit te kunnen bewijzen. Boon had Zaken doen van mij gelezen en weggeven maar hij zou een nieuw exemplaar kopen en had dit vervolgens aan Von der Dunk gestuurd. Intussen zond Boon deze correspondentie ook aan Ronald Gase. Waarom?

In Capitool vond een discussie plaats over ‘open vizier journalistiek’ tussen Pieter Lakeman, Marcel van Dam, iemand van Nieuwe Revu en Frans Kuitenbrouwer van nrc Handelsblad. Het werd zelfs als geoorloofd beschouwd dat een journalist naar Zuid-Afrika zou gaan, maar zich er uitgaf voor boekverkoper. Van Dam vond dit vanwege regimes als in Zuid-Afrika, of Spanje onder generaal Franco, of Portugal onder Salazar wel degelijk toelaatbaar. Daar schrok ik van. Ik vind dat het onder alle omstandigheden ontoelaatbaar is zogenaamde informatie te verspreiden, die onder valse voorwendselen is verkregen.

Ronald en Caroline Gase kwamen langs. Ronald toonde een klapper, als voorbereiding voor een nieuw boek, met een verbluffende hoeveelheid authentiek materiaal uit 1949, met onder meer verslagen van kabinetsvergaderingen en een brief van

[p. 39]

Luns aan oud-ambassadeur Herman van Roijen, waarin de navo-baas zijn vroegere collega en vriend bedankt hem te hebben gewaarschuwd voor Oltmans, ‘een vriend van Gase’. Gase beschikt over alle briefjes (in kopie) die ik ooit aan Willem Drees schreef. Eveneens heeft hij de brieven die ik indertijd aan Van Roijen schreef, die mij nimmer antwoordde.

Voetballer Koeman verdient tien miljoen gulden in vier jaar in Barcelona. Dat noemen ze sport. Nu wordt ook de ussr in deze waanzin en corruptie meegesleept.

23 januari 1989

Ik ontmoette André Haakmat, die het onbegrijpelijk vond dat Bouterse voor ‘zo'n flutbedrag’ zich zoveel gedonder op de hals haalde. ‘Afgezien van het feit dat ze gewoon afspraken en toezeggingen niet nakomen,’ zei ik.

‘U bent de enige journalist geweest die op goede voet met de militairen stond. Dus de nieuwe regering, uit wiens zak dit bedrag moet komen, beziet u niet with favorable eyes.’

‘Maar dit kunnen zij zich toch niet permitteren? Ze begrijpen nog altijd niet wat waardevolle contacten zijn en daarom komt er ook eigenlijk niets echt van de grond in Suriname.’ Hij was het eens nog geen publiciteit te zoeken en af te wachten wat Vermeulen gaat doen en wat hij adviseert.

Ik nam contact op met advocaat Vermeulen in Den Haag.

‘Ik ken u,’ zei hij, ‘want ik was aanwezig op de afscheidsreceptie van ambassadeur Henk Herrenberg op kasteel Oud Wassenaar.’

Ik haalde in Baarn de nieuw brochure op, die Wim Hazeu had laten maken voor de uitgave van deel vijf van de Memoires 1961. Roy Sherwood heeft vandaag samen met een consul Alfred Vierling op de Zuid-Afrikaanse ambassade ontvangen. Ik hoop dat de stunt lukt, want na de Janmaat-episode zal hij hier nooit meer van de grond kunnen komen.

24 januari 1989

Ik had in Bussum een ontmoeting met Xaviera Hollander, Carel Enkelaar en Jef Rademakers, die uitstekend verliep. Jef stelde voor dat we in een sjieke flat steeds samen één gast zouden ontvangen. Zij noemden Henry Kissinger, Elisabeth Taylor en toen noemde ik de Bhagwan, want wie denkt dat je die mensen krijgt om te worden ondervraagd door de beruchtste madam van de vs - met een strafblad aldaar - moet zich toch echt laten nakijken. Ze stelden vier proefprogramma's voor: twee te draaien in juni en twee in september. Uitzendmogelijkheden

[p. 40]

bij de nos of de vpro. ‘Ik zie het gezicht van Van Westerloo al wanneer hij de naam Oltmans hoort,’ aldus Carel. Hij zou het idee aankaarten via Henk Suèr.

Ivo Niehe werd in beeld geconfronteerd met de opmerking dat hij steeds meer op Henk van der Meijden begon te lijken. De stakker antwoordde dit als ‘een groot compliment’ te beschouwen. Dan weet je toch hoe laat het is? De valse lach op het smoel van Niehe vertelt het verhaal over de man achter de gecultiveerde façade.

Hevige beroering in Den Haag over de laatste gedetineerde oorlogsmisdadigers, de Twee van Breda. Ze zijn nu 79 en 87 jaar. Moeten we ze vrijlaten of niet? Wolff van de cpn is faliekant tegen, want hij heeft in Moskou leren denken. Politici in rep en roer. Ook professor Lou de Jong is tegen. Levensgroot redactioneel in nrc Handelsblad. Er wordt gebabbeld over ‘het diep gewortelde Nederlandse rechtvaardigheidsbesef.’ Dat haal je de koekoek: ze zijn alleen rechtvaardig wanneer het in hun commerciekraam te pas komt. Vergelijk maar de Haagse opstelling tegenover Suharto met die jegens Bouterse.

Ik leef al weer maanden achter mijn schrijftafel in de zwarte trui die Bertie Hilverdink voor me heeft gebreid. Vanavond staarde ik nog eens naar die duizenden steken, die hiervoor nodig zijn geweest. Uniek eigenlijk dat na alles wat er is gebeurd, we sedert 1950 altijd in contact zijn gebleven.

Vrijwel het hele nos Journaal gaat over de Twee van Breda. Wim Kok zegt dat het om ‘een buitengewoon ingrijpend besluit’ zou gaan. De PvdA-fractie zegt te worstelen met het verleden en spreekt over paranoia, machteloosheid en bangigheid. Schelto Patijn, commissaris van de koningin in Zuid-Holland schreef in de Volkskrant dat ‘onderhuidse kwalificaties van een doodsbange Wim Kok, die een perfecte kloon van een gemiddelde bestuurder is’ hem zeer kwaad hadden gemaakt.³⁵ Ja wat wil je, heel Den Haag is de expressie van 's lands middelmatigheid, want iemand met een minimum van verbeelding of energie komt nooit op het Binnenhof terecht. Dat is dus ook de ramp van het democratische bestuursmodel.

Nederland staat na West-Duitsland en België op de derde plaats van handelspartners met het Oostblok. De Bondsrepubliek heeft nu Japan verdrongen als voornaamste handelspartner van Zuid-Afrika. Ons fameuze rechtvaardigheidsgevoel manoeuvreert Nederland in de achterste koets op Kaap de Goede Hoop.

35 De Volkskrant, 21 januari 1989.

[p. 41]

Salvador Dali is overleden. Ik herinner me eens een tentoonstelling van deze flamboyante seigneur te hebben bezocht, waar hij een juweel had geconstrueerd van een kloppend hart dat inderdaad ‘ademde’.

25 januari 1989

Het Algemeen Dagblad met Ron Abram als hoofdredacteur (en Jood) zegt over de hele voorpagina dat de Twee van Breda niet vrij moeten komen. Tegelijkertijd meldt die krant dat 64 procent van de jongeren in het land meent dat ze wel moeten worden vrijgelaten. In de hele wereld worden moordenaars die levenslang kregen, na 30 of 40 jaar vrijgelaten. Een moord is een moord. Wat is er speciaal aan het vermoorden van Joden? Ik sliep trouwens slecht van de zorgen omdat na de wanbetaling van Suriname dat nu bijna een jaar duurt, ik nog maar 4.000 gulden beschikbaar heb. Ik droomde dat John van Haagen me waarschuwde er geen zorgen om te hebben, want daar zou ik maagkanker van kunnen krijgen. Ik begrijp niet wat de reden is dat Bouterse en Herrenberg het op een botsing laten aansturen.

Ik sprak een kwartier met Vermeulen. Een keurige man, jong, als Boukema.³⁶ Hij vertelde onlangs een andere vordering op Suriname in vier weken te hebben binnengehaald. Hij heeft hiernaast een staande afspraak met protocol van Buitenlandse Zaken om hen eerst te informeren wanneer er een zaak op diplomatiek niveau gaat spelen. In de kwestie van het beslag leggen op de ambassade van Zaïre werd hem door Buitenlandse Zaken verweten meteen met grof geschut te zijn gekomen, terwijl hij wel degelijk Buitenlandse Zaken zou hebben ingelicht. Maar een ambtenaar (Jacobs, die ook in de paspoortenaffaire zou hebben gefaald) had de zaak laten liggen. Hij wilde in mijn geval tot vrijdag wachten. Heeft Suriname me dan nog niet betaald, dan zet hij de boel in gang. Hij houdt een bedrag van 72.500 gulden aan, maar zei dat ik recht kon doen gelden op rente.

Eindelijk, nu ik de nieuwe folder van Hazeu over de Memoires heb, heb ik het advies van Maarten Schneider opgevolgd: ik heb Jan van Wisse van de kininefabriek acf in Maarssen ge-

36 Vermeulen zou later met Buitenlandse Zaken tegen mij conspireren.

[p. 42]

schreven om elkaar eens te spreken in verband met de financiering van de uitgave van mijn Memoires.

26 januari 1989

In de polder is het koud en stralend weer, er ligt iets van ijs op de weg, maar er hangt een zoete rotlucht van akzo die alles verpest.

Desi Bouterse heeft via de Surinaamse televisie de voorwaarden waaronder vluchtelingen uit Frans-Guyana naar het geboorteland zouden kunnen terugkeren, van de hand gewezen. Ook zei hij Brunswijk als gesprekspartner niet te kunnen accepteren, zeker niet zolang hij de terreur in Oost-Suriname niet heeft stopgezet. Intussen noemde hij Henk Heidweiller de beste ambassadeur die Suriname ooit had gehad, wat Henk Herrenberg hem niet in dank zal hebben afgenomen. Hij gaf toe tegenwoordig als toeschouwer te kijken naar wat de regering deed, maar gaf zijn mening weer op televisie. Dat betekent dat de regering niet om Bouterse's waarschuwingen heen kan. Henk Hofland zit in Moskou en is aan zijn tweede jaar van reportages in de Sovjet Unie begonnen.

Professor Harry Peeters uit Tilburg, die ik op advies van mijn Lex Poslavsky benaderde in verband met mijn dagboeken, is bereid hierover te praten.³⁷Daar zie ik naar uit.

Om 17:30 uur belde Sylvia van Lennep dat mijn lieve vriendin, Cecile de moeder van Nijenrodecollega en vriend Frank van Lennep, was overleden. Zij is vlak na middernacht heengegaan. Sylvia: ‘Zij was erg bang voor de dood, Wim, maar het is erg meegevallen.’ Hoe triest. Weer een lieve vriendin minder, die onvervangbaar is in alle opzichten. Dames als zij worden niet meer gemaakt. Ik heb Sylvia meteen geschreven.

Wim Hazeu wil nu weer vrij veel foto's uit deel vijf gooien, waar ik niet mee akkoord kan gaan, en dat heb ik hem geschreven. Hij vraagt zich af of hij zijn investering zo wel terug kan verdienen. Ik heb hem ingewreven dat hij behalve 10.000 gulden subsidie ook nog 5 mille verdient aan het feit dat ik van een voorschot afstand heb gedaan. Santo en Erik zijn gewoon te belangrijk om weggelaten te worden. Ook mijn ouders in de sneeuw in Huis ter Heide wil hij eruit hebben en een foto van ambassadeur Thomas Kanza, de vertegenwoordiger van Patrice Lumumba in New York, met wie ik bevriend was. Die man heeft geen gevoel waarmee ik bezig ben, wat zijn voorganger Aize de Visser bepaald wel had.

37 Zie bijlage 10.

[p. 43]

De heren hebben voor het debat in het parlement over de Twee van Breda begrafeniskostuums aangetrokken, tot en met Lubbers, Kosto en Korthals Altes toe. De kaaskoppen doen me voortdurend aan Pretoria denken, geen haar beter. Kosto bestaat het zelfs om waterlanders over dit niet bestaande probleem te produceren. Hij neemt een slok water om weer meester van zichzelf te worden. Henny Huisman krijgt blijkbaar pupillen in de Tweede Kamer. ‘Wij praten over mensen, die Hitlers schaduw over hun leven voelen en altijd zullen voelen,’ aldus Wiebenga van de vvd. Wie na 44 jaar die schaduw niet kwijt is, moet zich snel laten nakijken. Van den Berg (sgp) zegt dat Nederland ‘door Gods goedheid’ na de oorlog haar vrijheid herkreeg. En Eddo Rosenthal meldt uit Jeruzalem: ‘Het doet in Israël pijn, als juist het nobele Nederlandse volk zou besluiten om de twee oorlogsmisdadigers vrij te laten.’³⁸ Ik begrijp eigenlijk niet waarom wij Nederlanders het toelaten dat Joden doen alsof zij de enigen waren die in de oorlog hebben geleden. De vrijlating van deze twee misbaksels is op een of andere manier gekaapt en wordt het heftigst besproken door de Joden hier. Er zijn ook heel wat niet-Joden door toedoen van Hitler omgekomen, begin maar met de slachtoffers in de Sovjet Unie te tellen.

Uit een brief van Hazeu blijkt dat er opnieuw pagina's zijn weggevallen. Ik moet van die man af.³⁹

38 De Volkskrant, 27 januari 1989.

39 Zie bijlage 11

27 januari 1989

Eduard verscheen op Amerbos in zijn klm-uniform, wat hem prima stond. Hij lunchte hier en vertrok voor een vlucht naar Stockholm. Ik voerde mijn voornemen uit met mijn vingers van hem af te blijven, wat is gelukt.

Gisteravond schijnt in Rotterdam een galavoorstelling van een film van Joris Ivens door de koningin te zijn bijgewoond. Ivens is sedert de oorlog, omdat hij communist is, door Den Haag gesaboteerd, en is nu dus officieel in de schoot der natie teruggekeerd.

Henk Herrenberg heeft in een boekje aangaande zijn ervarin-

[p. 44]

gen hier te lande over mij geschreven. ‘Door zijn eerlijkheid, oprechtheid en standvastige karakter heeft Willem Oltmans met name van zijn pennenvruchten in die periode, veel echte vrienden gemaakt in de moeilijke overgangsfase naar de tweede Republiek Suriname.’ Daarom begrijp ik de gewijzigde houding in Paramaribo totaal niet, want wat is er gebeurd dat ze me nu als een hond behandelen?⁴⁰

Peter belde op uit Johannesburg en vertelde dat hij een rol heeft in een Amerikaanse film die daar wordt opgenomen. Ook staat mijn bedje voor mijn komst gereed.

40 Henk Herrenberg, Suriname, cocaïneverhaal in de Nederlandse pers: een grote leugen, Paramaribo, 1988

Enschede

Er was weer een brief van Hans van Ketwich Verschuur.⁴¹

Ik neem deel aan een forumbijeenkomst over apartheid in Zuid-Afrika.⁴² Ik ontvang een bulletin van lota (Lagere Overheden tegen Apartheid), dat (nota bene) wordt voorgezeten door een, zoals ik hem leerde kennen, toch intelligente man, Klaas de Vries. Maar nu is hij de kluts kwijt.⁴³ Pieter Fokkink van D'66 poneert ten aanzien van Pretoria de stelling: ‘Je hoort niet in dialoog te gaan met mensen die alle grondbeginselen der menselijkheid met voeten treden.’ Volgens hem moet Europa de Zuid-Afrikanen en bloc isoleren en met een blokkade omringen. Hoe zou Fokkink denken dat de zwarte bevolking van het land het er vanaf zou brengen wanneer dit wordt uitgevoerd? C. Dekker voorlichter van Shell zegt openlijk dat hij aan de verkeerde kant van de forumtafel zit, namelijk naast de Zuid-Afrikaanse diplomaat Van Rensburg. Daarover moet ik de grote baas van Shell een brief schrijven. Hoe haal je het in je hoofd zoiets tegen een bezoekende diplomaat uit te kramen? Jaap Huurman, secretaris van lota, dus werkend onder Klaas de Vries, ontpopte zich als een proleet, die niet wist waar hij over sprak, en bijvoorbeeld een poging deed Mangosuthu Buthelezi van de Zoeloes af te branden.

41 Zie bijlage 12.

42 Botha op je hoofd; Een groots forum over Apartheid. 27 januari 1989, Enschede.

43 Zie bijlage 13.

28 januari 1989

Het parlement is akkoord gegaan en stond de regering toe Fischer en Aus der Fünten vrij te laten.

The New York Times bericht over de uitgebroken zichtbare armoede in de straten van Moskou, een verschijnsel dat tussen

[p. 45]

1971 en 1988, toen ik vaak de Sovjet Unie bezocht, ondenkbaar was. Volgens de Sovjetautoriteiten zij er nu tientallen miljoenen mensen, misschien zelfs 20 procent van de hele bevolking, die beneden de armoedegrens moeten overleven. In de vs is dit cijfer 14 procent van de bevolking.⁴⁴ In dit verband is het bericht in Newsweek meer dan een teken des tijds. Gedurende de regering Ronald Reagan steeg het militaire budget van de vs naar twee triljoen dollar, met nog een aparte post van 1,7 triljoen uitgestreken over vijf jaar. De vraag is dus: hoeveel is genoeg? Wat moet Washington uitgeven om de eigen veiligheid te garanderen en voldoende slagkracht over te houden om orde op zaken te kunnen stellen elders in de wereld, wanneer dit nodig zou zijn?

Advocaat Vermeulen heeft een eerste salvo op Suriname afgevuurd.⁴⁵

Ik schreef de grote baas van Shell om mijn beklag te doen over het gedrag van zijn medewerker C. Dekker tijdens het forum in Enschede over apartheid in Zuid-Afrika.⁴⁶

Intussen is deel acht van de Memoires geschreven en zal deel negen met de dood van mijn vader in 1966 beginnen.

44 The New York Times, 28 januari 1989, Esther Fein.

45 Zie bijlage 14.

46 Zie bijlage 15.

29 januari 1989

In de polders zag ik een haas die wilde neuken. Hij bleef het wijfje maar achterna zitten. Ik zou willen dat Ed dit had kunnen zien. Gisteren zag ik ook drie reigers die elkaar aan het pesten waren. De natuur blijft me boeien.

Ik belde met Michiel Bendien, die daar blijkbaar blij mee was. Hij bleef maar ratelen. Hij wilde zijn doctoraal journalistiek doen. De 20.000 gulden die hij daarvoor nodig had, zou hij via De Telegraaf, de Volkskrant en nrc Handelsblad bijeen willen brengen. ‘Ik heb totaal geen zelfvertrouwen, dat is altijd mijn probleem geweest,’ zei hij. Hij zou vanavond naar zijn moeder in Almelo gaan. Vanmorgen zag ik nog de brief die zijn vader aan mijn moeder had geschreven na het overlijden van mijn vader.

30 januari 1989

Vorden

Juist toen ik de koster voor de kerk vroeg of Cecile van Lennep hier vandaag zou worden begraven, kwam de auto met haar stoffelijk overschot, bedekt met bloemen, aanrijden. Ik sloot

[p. 46]

mijn ogen en concentreerde me op haar, als om contact met haar te maken. Er is niets anders meer te doen dan te voelen.

De drie dochters waren er met hun echtgenoten. Ik miste natuurlijk haar enige zoon Frank, die al zoveel jaren eerder is overleden. Er waren veel familieleden en vrienden en één andere Nijenrode-kameraad, Jaap Rote en diens vrouw. De dominee was als altijd weer een verschrikking. Woorden, woorden, woorden. Hij sprak maar door over drie hemels, van de wolken, van de sterren en van het oneindige. Tegenover de dood past maar een reactie: stilte. Daarom wilde ik niet dat er gesproken werd bij de begrafenis van mam en vroeg ik de aanwezigen ieder op eigen wijze, in stilte afscheid van haar te nemen. De ‘chique’ was aanwezig maar ook haar tuinman. Alleen toen het orgel speelde, kon ik tranen niet bedwingen. Ik ben niet mee naar het kerkhof gegaan.

Gelukkig kwam Eduard later naar Amerbos.

Ik heb Henk Hofland een lange brief geschreven.⁴⁷

47 Zie bijlage 16.

31 januari 1989

Oud-ambassadeur Duco Middelburg, die ik in 1957 in Jakarta goed heb gekend, is overleden. Hij is 82 jaar geworden.

Hazeu zal nu toch twee foto's publiceren in deel vijf, die hij er eerder (met andere foto's) uit wilde gooien.

Ergens las ik dat het portret van Willem van Oranje dat vroeger in de werkkamer van Juliana op Soestdijk hing, nu op het Noordeinde bij Beatrix hangt. Dat is nu juist de nep. Lieve Bea is met de beste wil van de wereld al heel lang geen Oranje

[p. 47]

meer. Ze maken het zichzelf wijs om de privileges van de troon niet te verliezen, want dat zijn er nogal wat.

1 februari 1989

Heb Joep Büttinghausen bezocht, mijn collega bij United Press in 1954. Hij dronk drie glazen vruchtensap met Bols en rookte als een schoorsteen. Hij herinnerde zich, sprekend over het mysterie van de dood van Werner Verrips bij een auto-ongeluk te Sassenheim in 1964, dat een voormalige bvd'er, een Pool nota bene, in een interview had gezegd dat er in de auto van Verrips een bedwelmend gas was aangebracht dat ging werken wanneer hij het stuur draaide. Ik houd het bij de verklaring van Gerard Croiset, dat er een auto stond te wachten bij het viaduct, welke plotseling de weg op reed, waardoor Verrips tegen het beton verongelukte. Nadat ik via Joep indertijd in Wereldkroniek mijn visie op Verrips had gepubliceerd, had Henk Hofland beloofd in Het Algemeen Handelsblad te zullen aanhaken, wat hij niet heeft gedaan.

Wanneer de nieuwe vicepresident van de vs, Dan Quayle met een ernstig gezicht bij een toespraak tot National Religious Broadcasters in Washington de woorden uitspreekt dat ‘de haat voor God de vloek is die op de Sovjet Unie rust,’ dan denk ik weer aan mijn oude vriend Arnold Hutschnecker.⁴⁸ Deze psychiater voerde jarenlang een campagne om de bovenkamers van onze democratisch gekozen leiders eerst te laten doorlichten met een psychotechnisch en grafologisch onderzoek, zoals dit ook bij topmanagers in het bedrijfsleven gebeurt.

Ik woonde een persdiscussie bij van Gerrit Jan Wolffensperger, Derk Sauer, Ron Abram, Harry Lockefeer en Gerard Mulder over de vraag of journalisten undercover nieuws mogen vergaren, dus zich mogen uitgeven voor een ander dan zij zijn. In het achterhoofd de actie van Nieuwe Revu tegenover wethouder Stuart van Bergen op Zoom. Ik viel van de ene verbazing in de andere omdat het voor mij geen punt van discussie is, of mag zijn. Dergelijk gedrag is ontoelaatbaar en zou strafbaar moeten zijn, want we zijn geen employees van inlichtingendiensten. ‘De autoriteiten worden met steeds meer schuimrubber omgeven,’ zei Sauer. ‘Af en toe moet je gewoon die grenzen verkennen.’ Hij zag er geen enkel probleem in om mensen onder valse voorwendselen ergens op af te sturen om er vervolgens een verhaal van te maken. De anderen vonden ook

48 The New York Times, 30 januari 1989.

[p. 48]

wel dat het moest kunnen, maar vroegen zich wel af of Nieuwe Revu het in dit geval niet wat te gemakkelijk had toegepast. Lockefeer twijfelde het hardst en ging er toch vanuit dat er een regel was dat je als journalist altijd zegt wie je bent. Abrams veegde dat meteen van tafel. Hij zei dat ze dat aan de lopende band doen, bijvoorbeeld voor zijn test van Chinese restaurants. Merkwaardig genoeg ging Raymond van den Boogaard van nrc Handelsblad naast mij zitten, terwijl hij toch moet weten dat mijn minachting voor hem als journalist geen verschijnsel van voorbijgaande aard is.⁴⁹ Wat me verder opviel is hoeveel dames tegenwoordig journalist zijn. Ton van Dijk is nu hoofdredacteur van Panorama. Frans Peeters kwam bevestigen dat Sytze van der Zee (Het Parool) mijn bloed kon drinken. Lockefeer heb ik om een foto van Jan van Wieringen gevraagd.

Hans Teengs Gerritsen sprak met Vrij Nederland.⁵⁰ Onbegrijpelijk. Hij wilde de vrijlating van de twee van Breda wel, maar toch niet. Hij zei een keer wandelend op de promenade in Scheveningen, toen hij tegen Josje Hagers aanliep, dat ze maar moesten vertrekken. Dat stond meteen in koeienletters in De Telegraaf en het gedonder begon. Ruud Lubbers, die voor vrijlating was maar een gunstig moment afwachtte, wilde Teengs Gerritsen natuurlijk voor zijn doel gebruiken. Eigenlijk komt hij als een onzekere draaitol uit dit interview naar voren, wat me van hem tegenvalt. Twijfel ja: maar na te hebben nagedacht, hak je toch de knoop door en blijf je bij je standpunt?

Telefoneerde met Michiel Baud die nu aan de Erasmus Universiteit is verbonden. Zijn moeder, Margot Baud-van Suchtelen van de Haare, was een vriendin op het Baarns Lyceum van 1942-1944. Michiel vertelde dat zij woedend was over mijn Memoires 1925-1953. ‘Waarom,’ vroeg ik. Dat wist hij ook niet, want hij dacht dat zij het boek niet eens had gelezen. ‘Ik geloof,’ aldus Michiel, ‘dat je hebt geschreven een vriendin te hebben gehad (Hetty de Marees van Swinderen?) en later haar broer leuker vond.’ Wicher dus. Het was waar. Ik stuurde hem Het dagboek als Camera Obscura.

49 Van den Boogaard liet zich met de bvd in voor hij naar Moskou ging, zie Memoires 1979-A.

50 Vrij Nederland, 4 februari 1989.

2 februari 1989

Om 11:00 uur ontmoette ik Carel Enkelaar in Bussum. Ik vertelde hem onder meer waarom ik vrij veel geld van Suriname had te vorderen en wat ik ging doen om Bouterse te verplichten zijn afspraak na te komen. ‘Je zult je geld via Vermeulen

[p. 49]

misschien krijgen, maar uiteindelijk zal jij de grote verliezer zijn, want de pers hier zal zich op jou storten en niet op Bouterse.’ Ik antwoordde mijn beleid niet te kunnen afstemmen op de heersende na-ijver en stupiditeit van collega's. ‘Ja, maar als die zaak ontploft, zullen Jef Rademakers en ik het weer moeilijker krijgen om een televisieshow voor jou van de grond te krijgen.’ Carel had gisteren zelfs bijna slaande ruzie gekregen met zijn oude vriend Jan de Troye van de vara, waarbij Linny Enkelaar tussenbeide was moeten komen. Hij adviseerde goed af te wegen of een juridische actie ter waarde van 72.500 gulden het waard was om veel negatieve publiciteit te krijgen.⁵¹ Ik vertelde hem met minder dan 3.000 gulden op de bank mij niet te kunnen permitteren dit bedrag te laten schieten. ‘Op Buitenlandse Zaken zullen ze reageren met: laat Oltmans maar afgaan met die zaak,’ meende Carel. Ik denk allerminst dat ik ermee af zal gaan. Ik blijf op koers. Ik viel Bouterse ook niet af tegenover Carel. Ik schoof het niet betalen van de schuld op onderling gekibbel in Paramaribo na de regeringswissel.

Vermeulen had nog niets gehoord, ook niet van Buitenlandse Zaken. Hij zou R.W.G. de Muralt op het ministerie opbellen. ‘Bedenkt u wel dat ik met die mensen in een dertigjarige oorlog ben verwikkeld,’ zei ik.

‘Het zijn inderdaad vervelende mensen,’ aldus Vermeulen. Hij waarschuwde dat een faillissement van de Surinaamse ambassade moeilijker zou zijn dan de claim op Zaïre, omdat er tussen Bouterse, Herrenberg en mij niets schriftelijk was vastgelegd.

Ik ontmoette op de Zuid-Afrikaanse ambassade in de werkkamer van Roy Sherwood een bezoekende functionaris uit Pretoria, Gerrit Olivier. Ik overhandigde hem een memorandum met hoe ik me voorstelde opnieuw activiteiten in Zuid-Afrika te kunnen ontplooien.⁵² Hij gedroeg zich nogal gereserveerd en afstandelijk, maar ik kreeg toch het gevoel dat hij mijn plannen met welwillendheid in ontvangst nam.

Aardige brief van professor Peeters uit Tilburg. Hij had Het dagboek als Camera Obscura ‘met veel genoegen’ gelezen. Hij is aan het eerste deel van mijn Memoires begonnen. ‘Ik ben naast psycholoog ook historicus, vandaar wellicht dat ik in uw werk de voorkeur geef aan wat ik hier maar ‘de gewone beschrijving’ noem, die is heerlijk, concreet, pregnant en plastisch. Ik weet uit ervaring hoe moeilijk het is geschiedenis en psychologie op elkaar af te stemmen, ze verdragen elkaar maar moeilijk

51 Er zou geen negatieve publiciteit komen.

52 Zie bijlage 17.

[p. 50]

(ik bedoel de twee disciplines) en je moet steeds (ik zeg dat tegen mezelf) voortdurend oppassen om niet een volslagen schizoïde verhaal op te hangen. Niettemin blijf ik geloven in een vruchtbaar samengaan.’

Hij zond me een artikel psychologie en geschiedenis.⁵³ Ik lees onder meer: ‘Het menselijk gedrag is te situeren in een continu bewegend veld van individuele, sociale en institutionele factoren van psychische, fysische en biologische processen.’ Dat is een soort wetenschappelijk jargon, typisch voor hier en voor Europa, in tegenstelling tot de vs waar publicaties op dit gebied mijns inziens veel toegankelijker zijn geschreven. Hier ademt een dergelijk stuk meteen het ivoren torensfeertje van de vaderlandse academici uit, ook al wil ik daarmee niets ten nadele van Peeters zeggen. Ik ken hem bovendien nog niet persoonlijk.

In Zuid-Afrika is een rel ontstaan rond Winnie Mandela vanwege wangedrag van haar lijfwachten. Ze hebben blijkbaar vier jeugdige inwoners van Soweto ontvoerd, waarvan er een, de jongste van veertien jaar, wordt vermist. ‘I am deeply shocked and saddened,’ aldus mevrouw Mandela, ‘that certain unfounded allegations are being presented as statements of fact.’ The New York Times meldt dat de vermiste Stompie Mokhetsi doodgeranseld zou zijn, omdat hij verraad zou hebben gepleegd in dienst van de politie.⁵⁴ Deze dame heb ik altijd gezien als een last voor de aanhangers van Mandela en het anc. Casper van den Wall Bake vertelde me tijdens een etentje in het Indische restaurant Frederik vanavond dat zijn vriend Jan Jochem Robertson, die Cecile van der Stelt in Cayenne, had opgevolgd, een briefing van Dirk-Jan van Houten had ontvangen en daarin had gezegd dat ik een gevaarlijke man was en hij vooral niet met mij moest spreken.

Ik sprak nog laat met Bally Berrenstein op de ambassade die met de inlichtingenofficier van Bouterse, Christopher, had getelefoneerd. ‘Hij heeft me gezegd,’ aldus Bally, ‘die zaak met Blauwoog [WO: mijn codenaam?] komt in orde.’ Ik heb Desi Bouterse vanavond opnieuw geschreven.⁵⁵

53 Tijdschrift voor Geschiedenis, 101, 1988.

54 The New York Times, 31 januari 1989, Christopher Wren.

55 Zie bijlage 18.

3 februari 1989

Er lag een brief van Henk Hofland.⁵⁶ Hij komt met verweer op verschillende brieven die ik hem eerder schreef. Voor Het dag-

56 Zie bijlage 19.

[p. 51]

boek als Camera Obscura heeft hij geen goed woord over. Ik heb hem meteen geantwoord.⁵⁷

Michel Aboikoni's vader, de grandman, zal pas in maart worden begraven. Michel kreeg de waarschuwing niet naar Paramaribo te gaan: ‘als hij tenminste wilde blijven leven.’

In Moskou had een curieuze bijeenkomst plaats. De topfiguren, inbegrepen Robert McNamara, minister van Defensie onder jfk, en zijn voornaamste Sovjettegenspelers bespraken op een symposium het verloop van de Cubaanse rakettencrisis uit 1962. Ik was in 1962 al enkele keren in het Cuba van Castro geweest en volgde de rel in de Veiligheidsraad, waar Adlai Stevenson de honneurs voor de vs waarnam, op de voet. The New York Times meldt dat het grote raadsel van het symposium de vraag is geworden of Fidel premier Nikita Chroetsjov om het afschieten van atoomwapens had gevraagd. De toenmalige ambassadeur van de ussr in Havana nam aan het gesprek deel en ontkende die veronderstelling. Volgens Sergei Chroetsjov, de zoon van de voormalig Sovjetleider, zou Castro op 26 oktober 1962 een brandbrief aan zijn vader hebben geschreven dat de ussr nucleaire raketten vanaf Cuba moest afvuren, want een Amerikaanse invasie kon ieder ogenblik beginnen. Er stonden namelijk 42 middellangeafstandsraketten opgesteld, gericht op Amerikaanse steden, waarvan er twintig atoomkoppen hadden. Nikita Chroetsjov zou volgens zijn zoon op dit verzoek van Castro geschrokken hebben gereageerd. ‘We moeten de raketten onmiddellijk uit Cuba weghalen,’ zou zijn reactie geweest zijn. De projectielen werden bovendien bediend door 42.000 manschappen uit de Sovjet Unie die op het eiland waren gelegerd.⁵⁸ Toch is het hele verhaal van wat er precies plaatsvond ook nu niet door Moskou uit de doeken gedaan.

In het Sovjetblad Argumenti i Fakti heeft de historicus Roy Medvedev in Moskou een artikel gepubliceerd waarin hij stelt dat tijdens de Grote Zuivering (1934-1938) onder Stalin rond de twintig miljoen mensen zijn omgekomen. Zij stierven in werkkampen, vanwege de opgelegde collectivisering van de boerderijen, door honger en door terechtstellingen. Een miljoen mensen werden verbannen in 1935 omdat zij tot de voormalige adellijke families behoorden of kooplieden en kapitalisten waren. In de jaren 1937-1938 (de Grote Terreur), werden een miljoen mensen, voornamelijk behorende tot de voormalige geprivilegieerde klassen, geëxecuteerd. De drie broers van mijn grootvader Ilia graaf Poslavsky werden bij die terreur als

57 Zie bijlage 20.

58 The New York Times, 29 januari 1989, Bill Keller.

[p. 52]

tsaristische officieren doodgeschoten.⁵⁹ Het blijft opzienbarend, al verscheen dit artikel in een boulevardblad met 20 miljoen exemplaren, dat er onder Gorbatsjov openlijk over geschreven kan worden. De deksel is van de pot. Je krijgt hem er nooit meer - zonder het ontketenen van een nieuwe terreur - op terug. Ik heb steeds gezegd dat het experiment van Gorbatsjov verkeerd afloopt. Amerikanen gaan er vanuit dat hun ‘democratische’ model blindelings overal zou kunnen worden gekopieerd. Dat is niet zo en de ellende begint pas.

59 The New York Times, 3 februari 1989, Bill Keller.

4 februari 1989

Het was heerlijk in de polders. Had Cecile van Lennep nog geleefd, dan zou ik haar zeker hebben gebeld.

Minister Pretaap Radhakishun van Natuurlijke Hulpbronnen in Suriname heeft bekend gemaakt dat de regering heeft besloten het Kabalebo waterkrachtwerk in West-Suriname te gaan uitvoeren. Dat is het project waar ik Dirk Keijer van Investronic voor benaderde, die op zijn beurt met Theo Cranendonk kwam aandragen, die vervolgens ons voorstelde aan Manfred Korlath van Daimler-Puch in Wenen, om een belangrijke lening en steun voor Suriname aan te bieden. Ik heb Dirk en Theo in briefjes herinnerd aan het Kabaleboproject, maar tegelijkertijd vraag ik me af hoe ik zo stom kan zijn geweest om ooit te denken dat deze zakenlieden werkelijke vrienden waren.

Ik had een erg aardig gesprek met Bibeb. Zij noemt Joop van Tijn nog steeds ‘goudeerlijk’. Ik weet dat dit niet waar is (evenals Ronald Gase dit weet), maar ik ben ervan overtuigd dat zij dit werkelijk denkt. Het blijft een uniek mens. ‘Het is toch een feit,’ zei ze, ‘dat na jouw gesprek met mij in 1985 Henk Hofland als een razende is gaan reizen?’

‘Dat kan je wel zeggen ja.’

Kees Colson, de filmer, kwam gisteren uit de vs terug. Hij zei me: ‘Je weet, ik deed altijd voor 250.000 gulden per jaar werk voor de kro. Ik heb één gesprek met Ton Verlind gehad over die zaak van jou en het niet nakomen van afspraken door Willibrord Frequin. ‘Oh, jij bent die man die zo eerlijk is,’ aldus Verlind toen. Ik heb nooit meer werk van de kro gekregen.⁶⁰ Maar het is voor mij een principekwestie en maandag gaat de brief voor jou eruit. Nu heeft Frequin geroepen dat ik de slechtste cameraman van Nederland ben.’ Zo werkt dit in Hilversum dus.

Joris Voorhoeve beantwoordt een brief van mij van 28 januari

60 Colson getuigde voor mij dat Frequin loog.

[p. 53]

1.1. en gaat in op de belastinghervorming-Oort en andere zaken waar ik a) niets van weet en b) niet over schreef. Vreemd.⁶¹

De vs buigen zich de komende weken over de productieketen van de atoomwapens.⁶² Vorig jaar zijn de laatste fabrieken voor tritium en plutonium gesloten, grondstoffen die nodig zijn voor nucleaire wapens. Om een van de fabrieken opnieuw in gebruik te nemen, is 350 miljoen dollar nodig. Een nieuwe fabriek kost tien keer zo veel en het duurt zeker tien jaar voor die operationeel is. Een veel groter probleem is veiligheid en milieuvervuiling, bij alle bedrijven die betrokken zijn bij het produceren van nucleaire wapens. Om de huidige vervuiling op te ruimen en de veiligheidsrisico's weg te nemen, is 53 tot 92 miljard dollar nodig volgens het ministerie van Energie.

Herman von der Dunk stuurde een lijstje toe met fondsen waar subsudie voor de publicatie van mijn dagboeken zou kunnen worden aangevraagd.⁶³ Hij wilde nog niet dat ik zijn naam noem zolang hij niet meer van mijn Memoires gelezen heeft.

61 Zie bijlage 21.

62 The New York Times, 8 januari 1989.

63 Zie bijlage 22.

5 februari 1989

Er is een gigantische rel aan de gang over de vermeende ‘handel in mensenhoofden’ waarmee Ton Verlind en Willibrord Frequin kro's programma Brandpunt deze week in grootste verlegenheid hebben gebracht, want de uitgezonden reportage zou uit de duim gezogen zijn. Beide heren zijn urenlang op het hoofdbureau van politie te Amsterdam verhoord. Verbaast me niets. nrc Handelsblad kwam gisteren met het verhaal dat de hoofden zoekgeraakt zouden zijn bij een verhuizing.⁶⁴ Professor dr. R. Charles, hoogleraar Embryologie van de Universiteit van Amsterdam, gaf in die krant toe dat bij een verhuizing van de Mauritskade naar het amc in 1983, vijf geconserveerde hoofden, afgekeurde anatomische preparaten, waren zoekgeraakt, wat dus wel iets anders is dan dat er in hoofden ‘handel zou worden gedreven’. Er was dus iets van de kro-reportage waar, wat door Verlind en Frequin tot een nationale rel werd opgeklopt omdat zij het niet zo nauw namen met de feiten.

Michiel Baud heeft voor de nrc Handelsblad een nieuw boek van Jan van der Putten, Latijns Amerika tussen de regels gerecenseerd.⁶⁵ De jongen concludeert: ‘De ongebruikelijke eerlijkheid waarmee hij de stof presenteert, compenseert daarbij ruimschoots het wat impressionistische karakter van zijn over-

64 nrc Handelsblad, 4 februari 1989.

65 Idem.

[p. 54]

peinzingen.’ Dan heb je met de moeder van de recensent in de schoolbanken gezeten.

6 februari 1989

Wat een afschuwelijk bericht in De Telegraaf. Wim, die pas 41 jaar was, werd in zijn woning doodgeschoten en door zijn moeder aangetroffen. Wat kan er gebeurd zijn? Ik weet nog hoe hij jaren geleden, als jong aantrekkelijk blond ventje, zich aan me vastklampte in de sauna op de Nieuwendijk en we een korte flirt hadden. We bleven met elkaar in contact, en jaren later heb ik hem aangemoedigd te gaan schrijven en hem aan Guus Vleugel voorgesteld. Hij maakte een bliksemcarrière in de cabaretwereld en kreeg in 1978 de Louis Davidsprijs voor zijn (eigen) liedje Afscheid (ik heb het geloof ik nooit gehoord). In 1979 ontving hij een Edison voor zijn langspeelplaat Heel gewoon. In 1982 was een van zijn hoogtepunten het cabaretprogramma De Ballen. Zonde. Heel triest.

Roy Sherwood belde dat mijn reis naar Zuid-Afrika geregeld kon worden. Een aspect van de uitnodiging, de huur van een auto om mobiel te kunnen zijn bij het maken van interviews, zou echter niet mogelijk zijn. Eigenlijk heb ik al geen zin meer na eerst met de pet rond te hebben moeten gaan. Ik zou de voorkeur geven aan doorgaan met Memoires schrijven. Ik denk dat deel vijf tot nu toe het beste deel is geworden. Ik moet nog de namenindex maken.

De laatste Sovjetsoldaat heeft nu Afghanistan verlaten, dus die ellende is gecorrigeerd.⁶⁶

Ontmoette Jan van Wisse van de acf bij Jan Tabak in Bussum. Hij is onder minder plezierige omstandigheden weggegaan bij het bedrijf, en de directiesecretaris die hij aannam is er nu ‘de grote baas’. De acf is nu een handelsonderneming, ze produceren niet echt meer. Jaap Homan van der Heide, die met mijn grootvader de tent oprichtte, leeft nog evenals C.N. van der Spek, die nu 84 is. John Massaut, de directiesecretaris in de ja-

66 The New York Times, 6 februari 1989, Robert McFadden.

[p. 55]

ren zestig toen ik met de acf te maken had, is gepensioneerd. Hij vertelde dat baron Van Heekeren in Semarang in de kinineproductie had geïnvesteerd en de Amsterdamse Kininefabriek oprichtte. Tom van Linge was zijn rechterhand, die samen met mijn grootvader Hendrik van der Woude in Delft had gestudeerd. Dat bracht hen ertoe de Maarssense Kininefabriek op te richten. Van Wisse vertelde dat zij naar aanleiding van mijn activiteiten in de jaren zestig en zeventig hebben geprobeerd de kininehandel tussen Indonesië en Nederland nieuw leven in te blazen. Er waren zelfs contracten getekend, maar er werd er niet een gerealiseerd. Hij was zeer bevriend geraakt met kolonel Sriamin die ik bij de directie via mijn vader, als toenmalig president-commissaris, had binnengebracht.⁶⁷ Sriamin zou later een pro-Sukarno-manifest mede hebben ondertekenden en werd onmiddellijk door het Suharto-regime uit zijn functie gezet. Hij moet in armoede overleden zijn. Sriamin was een eerbaar man.

Over mijn vader⁶⁸ zei Jan: ‘Toen we met jou samen in Wenen waren om met vicepremier Johannes Leimena - die met Sukarno op reis was - over de hervatting van de kininehandel te spreken, deelde ik in het hotel een kamer met je vader. Hij heeft me toen de hele nacht veel verteld over de machinaties achter de schermen aan de top van acf. Je vader had een enorm goed stel hersens, maar hij was als mens veel te zacht en helemaal geen zakenman.’ Hoe waar en hoe vervelend tegelijk dat ik die zachtheid ten aanzien van zaken doen van hem heb meegekregen. Zachtheid: beter te vertalen door integriteit, eerlijkheid en het missen van de kunst om over lijken heen te walsen. Ik gaf als voorbeeld mijn ervaringen met Sergio Orlandini, de voormalige president-directeur van de klm en het herstel van de lijn op Paramaribo. Hij was geschokt. Hij zei me te willen introduceren bij Harry Heuschen, indertijd aan de oude Nederlandsche Kininefabriek verbonden, die een boekje zou hebben samengesteld.

Ik vertelde een ton nodig te hebben voor de komende tien delen Memoires. ‘Ben ik aan het dromen dat de acf het zou willen financieren,’ vroeg ik hem.

Hij knikte. ‘Het is goed te dromen,’ zei hij.

‘Ja Jan, maar als er zelfs geen tien procent kans is, vraag ik het natuurlijk nooit, want ik ben wat dat betreft als mijn vader, ik ga er niet om bedelen.’

67 In 1998 werd ik in vakblad De Journalist beschuldigd van deelname aan de kininehandel.

68 Mijn vader was jarenlang commissaris en president-commissaris van ACF.

[p. 56]

De nieuwste canard in Privé is dat Yolande Adriaansens de nieuwe koningin van Nederland zal worden. Ze kletsen maar raak om tijdschriften te verpatsen. De onzin voedt de idioten die de rotzooi kopen.⁶⁹

Dick Swaab stelt in De Telegraaf dat hersens van homo's ‘enigszins’ zouden verschillen van hersens van hetero's. Dit wordt gezegd namens het Herseninstituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Het zou om een klein groepje hersencellen gaan in de hypothalamus, die belangrijk zijn omdat hier onder meer hormonen worden afgescheiden en daar het seksuele gevoel wordt beïnvloed. Deze groep cellen of ‘nucleus supra chiasmaticus’ is bij nichten groter dan bij macho's. Lijkt me sterk, maar we zullen er nog wel meer over horen. Commotie bij homo-organisaties en in de Tweede Kamer.⁷⁰

69 Privé, 18 februari 1989.

70 De Telegraaf, 6 februari 1989.

7 februari 1989

Deze eeuw was het nooit eerder 13 graden op 6 februari. Wat gebeurt er veel waardoor vrijwel alles wat aangrijpt en emotioneert binnen de kortste keren wordt overspoeld door nieuwe gebeurtenissen en informatie. Die lijken het verdriet als van het overlijden van Cecile van Lennep ‘weg te werken’. Ik wil haar nooit vergeten.

Björn Borg nam een overdosis slaappillen. Zijn maag werd leeggepompt. Hij trouwde eerst met een Roemeense tennisster, scheidde en nu heeft een huwelijk met een Italiaanse zich al weer aangediend. Het sprookje van de prins en prinses die eeuwig gelukkig verder leefden, woedt door in zijn brein.

Tijdens de Intifada die al ruim een jaar duurt, hebben de Israëli's 360 Palestijnen vermoord, 7.000 gewond en werden er 22.000 gearresteerd. Dat moet helemaal niet kunnen, maar het gebeurt en de wereld houdt de kaken stijf op elkaar.

Pianist Rian de Waal heeft het niet. Ik wilde dat ik zover was, maar het ontbreekt hem aan artisticiteit. Hoe dit te formuleren?

Historica Barbara Tuchman is overleden. Ze werd 77 jaar. Er zijn in Europa nog 300 tot 1.100 soorten paddenstoelen. Door milieuverontreiniging is op verschillende plaatsen al de helft verdwenen. Wat me herinnert aan Hugenpoth tot Aerdt die bij ons op De Horst in het bos cantharellen kwam zoeken.

Dirk Keijer belde dat ik moest begrijpen dat hij zich uit onze

[p. 57]

Surinaamse plannen had teruggetrokken, omdat het land feitelijk ‘onder culturele van Den Haag staat’, of woorden van die strekking. Toen ik naar voren bracht dat hij me steeds had voorgehouden me te willen helpen toch een soort vermogen voor de oude dag op te bouwen, antwoordde hij nu tot mijn stomme verbazing: ‘Laat Theo Cranendonk dat maar doen.’ Hoeveel jaren ben ik met Keijer in contact gebleven omdat ik hem geloofde? Ons milieu is bezaaid met oplichters die als paddenstoelen uit de grond schieten.

In een baai op Antarctica is een Argentijns schip met 950.000 liter dieselolie aan boord gezonken. Amerikaanse ornithologen hebben ontdekt dat veel van de 30.000 daar levende adeliepinguïns, ezels- en keelbandpinguïns nu onder de olie zitten. Een steekproef toonde aan dat 30 procent van de dieren besmeurd met olie was. In één broedgebied was er bijna geen schone pinguïn te vinden. Wat zijn we een wangedrochten.

8 februari 1989

De Stichting Natuur en Milieu heeft aangekondigd dat er ruim 10 miljard gulden nodig zal zijn voor een investerings- en aanpassingsprogramma willen de regeringsnota's van de ministers Nijpels en Braks iets uithalen in dit land.⁷¹

Iran heeft een dubbel aantal inwoners vergeleken bij ons, is vijftien maal zo groot, heeft een geschiedenis en cultuur die tot ruim 1.500 jaar voor de geboorte van Christus werd gedocumenteerd, de kunst en architectuur van Perzië is wereldberoemd en dan kakelt minister Hans van den Broek in het Nederlandse parlement aan het Haagse Binnenhof, dat hij, de voormalige handelsreiziger van akzo, bij zijn komende bezoek aan Teheran van plan is de leiders van de fundamentalistische Iraanse republiek tot de orde te roepen inzake ‘de mensenrechten’. Want zoals wij, ontdekkers van het spelletje boter, kaas en eieren, tegen mensenrechten aan kijken, zo zullen ze in Teheran dit ook maar moeten doen anders krijgen ze daar straf van ‘de beschaafde wereld’: West-Europa en Amerika. Hoe komt het toch dat onze internationaal opererende blaaskaken geen kans zien hun gekrakeel in een realistische kader te plaatsen? Nog een vak dat aan het curriculum van de scholen zou moeten worden toegevoegd.

Persbureau tass uit Moskou bericht dat mijn goede vriend Sergei Lossev, indertijd hoofdredacteur van tass, is overleden.⁷²

71 NRC Handelsblad, 8 februari 1989.

72 Zie bijlage 23.

[p. 58]

Jan Foudraine schreef me vorige week.⁷³Tevens zond hij een transcript van een boeiend gesprek tussen Jiddu Krishnamurti en theoretisch fysicus David Bohm mee. Foudraine vond, al had ik Over intelligentie geschreven, dat er ook ‘andere mensen’ waren om mee van gedachten te wisselen over dit onderwerp, zoals ook professor Bohm zich de afgelopen jaren eveneens had gerealiseerd en een reeks gesprekken was aangegaan met deze spiritueel leraar.⁷⁴

Krishnamurti en Bohm namen voor hun gesprek als uitgangspunt:

Krishnamurti vraagt of intelligentie een product is van gedachten. Ik reproduceer een paar regels.

73 Zie bijlage 24.

74 Redactie: deze gesprekken staan bekend als de Krishnamurti-Bohm Dialogues, en zijn bijna allemaal op band of video vastgelegd. Ze vonden plaats vanaf augustus 1965 tot en met 1984. Zie ook: http://bohmkrishnamurti.com/.

[p. 59]

Ik schreef een brief aan Wim Wagenaar, psycholoog aan de universiteit van Leiden. Hij schijnt onderzoek te doen naar het geheugen en tevens zelf een dagboek bij te houden. Ik heb hem Het dagboek als Camem Obscura gestuurd. Ik ben benieuwd naar zijn reactie.⁷⁵

Wiecher Hulst publiceerde in De Tijd een set van twee artike-

75 Zie bijlage 25.

[p. 60]

len die belangrijk en uitstekend gedocumenteerd zijn. In de eerste reportage zet hij uiteen hoe Sukarno en Suharto krachtig werden beïnvloed door de Javaanse mystiek bij het geven van leiding aan de staat. Hulst vraagt zich af of de aloude Javaanse modus vivendi sterk genoeg zal blijken te zijn om op den duur de golf van democratisering, die ook Zuidoost-Azië heeft bereikt, te kunnen weerstaan. In de tweede reportage illustreert hij hoe Suharto als een feodaal vorst regeert, die het zaken doen verder overlaat aan zijn familie en vrienden, die zijn politieke macht gebruiken om zichzelf fabelachtig te kunnen verrijken. Indonesië dat in 1967 toen Sukarno werd verraden en afgezet drie miljard dollar buitenlandse schuld had, heeft nu 42 miljard buitenlandse schuld, waarvan 17 miljard aan Japan.⁷⁶ Dat het fout zal lopen, kan een kind op de vingers aftellen, maar hoe lang zal het duren voor Suharto zal zijn ontmaskerd?

76 De Tijd, 10 februari 1989.

9 februari 1989

Wat zal deze dag brengen?

Hans Teengs Gerritsen is andermaal in nrc Handelsblad aan het woord gekomen om nog eens uit te wijden over de Twee van Breda.⁷⁷

Robert Sternberg onderstreept dat ‘a biological connection is not necessary to love.’ Ik weet er alles van.

77 nrc Handelsblad, 6 februari 1989, zie bijlage 26.

Trein naar Den Haag

Sternberg noemt intimiteit wanneer ‘the lover can communicate deeply and honestly with the loved one, sharing innermost feelings.’ Hij gaat nader in op ‘zelfonthulling’ en schrijft: ‘Self-disclosure is often easier in same-sex friendships than in loving relationships, probably because people see themselves as having more to lose by self-disclosure in a loving relationship. Few people want to be ‘consumed’ by a relationship, yet many people start to feel as if they are being consumed when they get too close to another human being. The result is a balancing act between intimacy and autonomy which goes on throughout the lives of most couples, a balancing act in which a completely stable equilibrium is often never achieved.’ Ik ben er al jaren van overtuigd dat er teveel werk aan de winkel is hier op Amerbos om er a couple situation van te maken.

Advocaat Vermeulen was aanzienlijk bekoeld, vergeleken met onze eerste ontmoeting. Ik vroeg me dan ook af wat ‘de contacten’ van hem met Buitenlandse Zaken weer voor roddels

[p. 61]

zouden hebben opgeleverd, of nog erger, wat voor afspraken er weer eens achter mijn rug zijn gemaakt. De Muralt van het ministerie zou hebben gezegd: ‘Laat maar bellen als Vermeulen contact zoekt.’ Ook had hij niets gehoord van C.M. Coops, die zich op het ministerie met Suriname zou bezighouden. Ik stelde voor André Haakmat te vragen of hij nog personen kende met een claim op Suriname. Vermeulen vertelde namelijk dat wanneer er een vordering parallel aan de mijne liep, dit de zaak ten goede zou komen ‘vooral wanneer ze gedocumenteerd zijn.’

Ik sprak ruim een uur op de Sovjetambassade met de diplomaten Burlakov en Dolja. Zij vertelden dat Willem Brugsma nu ook samen met zijn vrouw in Moskou was en onder anderen Alexander Yakovlev te spreken zou krijgen. Dat is inderdaad een succes. Vladimir Lomeiko is Sovjetambassadeur bij unesco geworden. Ook kunnen journalisten voortaan op een toeristenvisum naar de ussr reizen. Er wordt geen controle meer op deze bezoeken uitgeoefend. Men kan schrijven wat men wil.

J.A.A. van Doorn steekt in nrc Handelsblad de draak met lota van Klaas de Vries en het ontstaan van zogenaamde anti-apartheidgemeenten in het lieve vaderland, dat zelf langzamerhand barst van de rassenproblemen. Bij lota zien ze blijkbaar niet hoe belachelijk ze zijn.⁷⁸ Wonderlijk eigenlijk dat de krant dit artikel publiceerde. Ik heb Van Doorn geschreven van zijn ‘meesterwerkje’ te hebben genoten.

78 NRC Handelsblad, 9 februari 1989.

10 februari 1989

Vermeulen belde dat zijn kantoor met Pieter Verwey van Buitenlandse Zaken bezig was aan mijn zaak, dus kennelijk iedere keer een ander. Ook had hij nu met De Muralt gesproken, die zei meer tijd nodig te hebben en dat Vermeulen beter eerst in Paramaribo heibel zou kunnen maken. De Surinaamse ambassadeur had tegen het ministerie hier gezegd op instructies te wachten, terwijl hij - heel keurig - Vermeulen niet heeft geantwoord.⁷⁹ André Haakmat schijnt een zakenman te kennen met een soortgelijke claim op de regering in Paramaribo als ik. Ambassadeur Igor Bubnov gaat Suriname verlaten. Hij is door president Shankar onderscheiden met het Ridderschap in de Ere-Orde van de Palm. Hij wordt na zes jaar Paramaribo overgeplaatst naar Colombia. Bubnov vertelde De West dat Moskou 200.000 ton bauxiet had willen kopen, maar zoveel had men

79 Zie bijlage 27.

[p. 62]

niet kunnen leveren. Hij vertelde - wat ik al enkele jaren wist - dat Moskou bereid was tegen gunstige voorwaarden turbines te leveren voor het Kabalebodam-project. Er gaan twee ingenieurs uit de Sovjet Unie voor het staatsoliebedrijf werken. Er studeren 40 Surinamers in de ussr. Ook voor 1989 zijn veertien studiebeurzen beschikbaar gesteld voor studenten uit Paramaribo. Het wordt duidelijker wat de rel tussen minister Sedoc van Buitenlandse Zaken en oudminister en ambassadeur Heidweiller precies inhoudt. Sedoc heeft Heidweiller ervan beschuldigd buiten de ambassadeur van Suriname in Washington om op het State Department een nota te hebben overhandigde dat de vs zich goed moesten realiseren dat het leger nog steeds in Suriname de dienst uitmaakte en dat men er verstandig aan zou doen een contactpersoon voor het leger in Paramaribo te stationeren. Heidweiller voerde aan namens president Shankar een nota te hebben gebracht, juist om te onderstrepen dat het leger ‘geen staat binnen de staat’ is en volledig ondergeschikt is aan de burgerregering. Sedoc heef de zaken dus om een of andere reden omgekeerd. Desi Bouterse heeft Sedoc zelfs uitgedaagd op televisie met Heidweiller in debat te gaan.⁸⁰

Intussen is John Jansen van Galen twee weken op bezoek geweest in Paramaribo en geeft in de Haagse Post aan dat Suriname een tweede Libanon zal worden. ‘Bloed zal er vloeien, nodeloos, nodeloos.’ Het oude liedje van de verslaggevers à la Hofland, Spoor, Jansen van Galen, Frequin en noem maar op. Zij waaien ergens naartoe en waaien ergens weer weg, zonder dat zij ooit kuit schoten en zich vastbeten in de plek die zij hebben bezocht. Je kunt geen mening verkondigen zonder eerst minimaal ingrediënten van informatie te hebben verzameld, zowel wat historische feiten en achtergronden betreft, als via persoonlijke contacten met de hoofdrolspelers van dat moment op de plek van onderzoek. Jansen van Galen zwamde in de ruimte over Suriname. Dus de lezers van de Haagse Post raken met zijn verhalen alleen maar verder van huis. En zo gaat het al jaren over wat er in Paramaribo gebeurt, met als resultaat dat de meningen in Nederland steeds verder wegdrijven van de

80 Weekkrant Suriname, 11 februari 1989.

[p. 63]

realiteit, zoals dit ook in Indonesië gebeurde. Precies hetzelfde drama. Niets van geleerd.

Het Vaticaan maakte haar standpunt bekend over racisme.⁸¹ Het onderscheid maken op grond van ras wordt door het Vaticaan veroordeeld. Zij wijzen op de situatie in Zuid-Afrika waar de scheiding van rassen ver in de publieke ruimte is doorgevoerd. Maar de Verenigde Staten zijn, waar pas sinds 1964 de officiële vormen van discriminatie werden afgeschaft, op de goede weg. Verder zegt het Vaticaan bang te zijn dat nieuwe technologie - als in vitro fertilisatie en genetische manipulatie - zou kunnen leiden tot onethische vormen van racisme, door bepaalde rassen juist wel of niet ter wereld te laten komen.

81 The New York Times, 10 februari 1989.

11 februari 1989

nrc Handelsblad schrijft dat het Tijdschrift voor de Politie in een oproep aan Haagse politici meldt, dat Desi Bouterse de spil is in een internationaal cocaïnenetwerk. Minister van Ontwikkelingssamenwerking Piet Bukman neemt de beschuldiging meteen over en zegt dat de regering zich zorgen maakt over de toename van cocaïnehandel uit Suriname.⁸² Ik betwijfel of Bouterse als ‘spil’ kan worden gebrandmerkt; ik vraag me af of hij hoe dan ook bij dit soort zaken betrokken is.

Willibrord Frequin beklaagt zich op de voorpagina van Nieuwe Revu dat zijn reputatie door de politie is vermoord.⁸³ Toch vergeet hij dat hij de politie op zijn nek kreeg omdat hij samen met Ton Verlind bewust een loopje met de feiten heeft genomen. Dit om ‘te scoren’ zoals het artikel van Jan Bonjer en Pieter Kottman heet, die dan ook journalisten die zich aan sensatie verspreiden bezondigen, bestempelen als ‘handelaren in emoties’. Televisienieuws wordt op die manier verlaagd naar het niveau van roddelbladen, waar Joop van den Ende op cultureel gebied in de elektronische wereld het uitgesproken exponent van is.⁸⁴

Eduard verscheen al op Amerbos om 10:15 uur, wat me verraste. De dag die volgde is niet te beschrijven. We gingen ook naar boven, lagen samen in bed, maar hij weigerde een stap verder te gaan wat ik dus een soort kat-en-muisspel blijf vinden waar ik niet van houd.

We hebben de hele dag gepraat, veel gelachen en ik amuseer me met uitdrukkingen van hem als: je denkt toch niet dat ik

82 NRC Handelsblad, 11 februari 1989.

83 Nieuwe Revu, 9 februari 1989.

84 Ik schreef een reactie op het artikel in Nieuwe Revu. Zie bijlage 28. Redactie: het is niet duidelijk of deze brief ook aan Nieuwe Revu is verstuurd.

[p. 64]

van de rol ben gevallen. Hij vindt dat ik Wim Hazeu als een baksteen moet laten vallen. ‘Die behuilt zich dat jij en je broer Theo hem al 30.000 gulden ‘subsidie’ in de maag splitsten.’ Misschien moet ik Henk Hofland vragen me bij Bert Bakker te introduceren. Hij ontdekte bovendien dat een zekere Douwe Draaisma bij het bespreken van het nieuwe boek over Gerard Croiset mij er maar weer eens bijsleepte. Draaisma tekent Croiset uit als ‘een dromerige fantast’. Er is natuurlijk niemand die Draaisma kan tegenhouden - bij de huidige stand van de vrije pers - maar het is natuurlijk wel verzonnen onzin. Het is waar dat we 4 januari 1969 een stoelenproef moesten doen en dat ik zou vertalen naar het Engels. Zoals ik in mijn dagboek die gebeurtenis heb beschreven, kan ik bevestigen dat wat nu in het nagelaten werk van Croiset wordt verteld, correct is.⁸⁵ Ik had de avond tevoren in een motel in Groningen een gigantische scène gehad met Peter (die in die stad optrad met Conny Stuart in de musical van Annie M.G. Schmidt, Met man en muis), waardoor de emoties in mijn brein dermate krachtig natrilden en uitstraalden, dat ik hiermee Croisets stoelenproef als een stoorzender ruïneerde. Hij beschrijft dit incident in het boek. Draaisma zet een paar maal in zijn stukje dat Croiset zei dat ik in ‘een labiele toestand’ was, wat op dat moment (in 1969) waar was - als gevolg van mijn jacht op Peter - maar wat in 1989 echt voorbij is.

85 Gerard Croiset, Croiset paragnost - nagelaten werk, Strengholt, Naarden, 1988.

12 februari 1989

De namenindex voor deel vijf is gereed.

André Haakmat sprak met verschillende zakenlieden die vorderingen hebben op de overheid in Suriname, maar omdat ze ook in de toekomst zaken willen doen zijn ze allemaal bevreesd voor drastische maatregelen. ‘Maar Denise de Hart heeft eveneens achterstallig salaris tegoed uit Paramaribo. Zij is moedig genoeg,’ zei Haakmat. Ik probeerde Denise te bereiken, maar zij zit bij Brunswijk op Stoelmanseiland.

Toen ik met Hans Beynon een afspraak maakte om elkaar te ontmoeten, zei hij: ‘Houd er rekening mee dat ik lelijk ben geworden.’

‘Ik ga nooit boven de 26,’ zei ik.

Fascinerend interview met François Mitterand. Hij noemt speculeren op de beurs een vorm van diefstal. Dat moet ik Lubbers nog horen verkondigen. Voelde hij zich als een monarch? In de acht jaar dat hij president is, had hij nul keer de media op

[p. 65]

de vingers getikt. Was dat het gedrag van een monarch? Ook al begint hij oud te worden, hij demonstreert nog volop energie te hebben. Denk even in dat men in Frankrijk, als in Engeland of zoals bij ons nog een koning met een hofhouding zou hebben. Ondenkbaar. Het Franse volk is die illusies ontgroeid en volwassen geworden. Ze zouden Beatrix dit televisiegesprek eens moeten laten zien. In tegenstelling tot het Franse staatshoofd, is Beatrix een marionet.

13 februari 1989

Roy Sherwood belde dat Gerrit Olivier uit Pretoria had getelefoneerd. Ik zou een vliegbiljet op uitnodiging krijgen, maar andere details waren nog niet rond. Dus nog even geduld hebben. Wanneer Wim Pretorius vandaag Du Toit niet had gebeld, zou er helemaal niets zijn gebeurd.

Alle media kletsen elkaar na over de Surinaamse drugsaffaire. De vvd met Joris Voorhoeve heeft het voortouw genomen, met een verzoek aan de regering iedere vorm van ontwikkelingshulp stop te zetten wanneer uit onderzoek zou blijken dat Bouterse inderdaad betrokken zou zijn bij cocaïnehandel. Voorhoeve vindt dat het tot de bodem moet worden uitgezocht, omdat een keurig koninkrijk als het onze geen land financieel mag steunen dat in cocaïne handelt. Voor dit geval heeft De Telegraaf weer een van de grootste lettertypes uit de kast gehaald om de propaganda tegen het Suriname van Bouterse voort te zetten.

Alleen Marcel van Lieshout wijst er in de Volkskrant op dat de Amerikaanse narcoticabrigade (dea) ook op de ambassade in Den Haag is vertegenwoordigd en dat rustig kan worden aangenomen dat deze heren ook wel eens met hun Nederlandse politionele collega's gaan rijsttafelen. De aantijgingen in het politieblad zouden dus heel goed uit die hoek afkomstig kunnen zijn.

Het nos Journaal haalt er steeds iemand van de anti-apartheidsbeweging bij om commentaar te leveren op berichten dat Winnie Mandela ervan wordt beschuldigd betrokken te zijn geweest bij de moord op een jongen in Soweto, Stompie Mokhetsi.

Intussen is Wim Kok naar Zimbabwe vertrokken met de mededeling dat de havens van Rotterdam, Hamburg en Antwerpen nu een lijn trekken en zullen stoppen met de invoer van Zuid-Afrikaanse kolen. Nog altijd begrijpen ‘de rooien’ niet dat men met een boycot van kolen de zwarte meerderheid in Zuid-Afrika alleen maar verder in de puree helpt.

[p. 66]

Het onprofessionele geklets vanavond bij Karel van de Graaf over Suriname - ondersteund door Pieter Varekamp die er ook een blauwe maandag is geweest - is om te lachen. ‘Ons land is opgeschrikt door de cocaïnehandel van Bouterse,’ aldus de pompeuze Karel. ‘Waarom heeft Amerika aan de regering in Paramaribo niet gevraagd ‘lever hem eens even uit, we willen hem ondervragen’. Wordt Bouterse als hij in Nederland komt nu aangehouden?’

Mijnheer Weisglas (vvd) werd letterlijk door een wetenschapper uit Nijmegen in zijn hemd gezet, toen hem op televisie werd gevraagd waarom politici ‘hysterisch worden als het om Suriname gaat. Nederland schijnt zelf 14 miljoen per jaar aan Colombia te schenken, wat een wespennest van drugshandelaren is. Hetzelfde gebeurt al tientallen jaren met Indonesië, waar we miljarden in pompen terwijl Suharto voortdurend met zijn poten in de staatskas zit.’

Weisglas: ‘Ik dacht dat we nu over Suriname spraken. Je kunt er wel de hele wereld bijhalen.’ Het is dus nodig dat die erbij gehaald wordt om te laten zien hoe gek we zijn. De Graaf vond Indonesië ook een billijk voorbeeld. ‘Daar horen we de vvd nooit over,’ aldus de Nijmegenaar. Weisglas vond dat Amerikaanse narcotica-agenten de zaak in Suriname dienden te onderzoeken. Die man zit in de zak van Washington. Net als Voorhoeve en de rest van de vvd.

14 februari 1989

Ik had Henk Hofland een kaartje gestuurd dat ik met hem wilde overleggen hoe ik van Hazeu af kon komen. Hij belde al om 08:45 uur. Hij adviseerde te gaan praten met Jan van de Watering van de De Bezige Bij. ‘Maar als het uitkomt in dit kletswereldje,’ zei hij, ‘dan is hij morgen ontslagen. Zo eenvoudig is dat.’

‘Hemeltje, dan ben ik altijd een foot soldier gebleven,’ antwoordde ik.

‘Ja, maar er zijn ook altijd generaals geweest,’ zei Hofland. Hij vertelde nu vier keer in Moskou te zijn geweest. Aan Volodja Molchanov had hij daar niet veel gehad.

Ik stuurde een telegram aan Bouterse. De juffrouw van de ptt leek flabbergasted.⁸⁶

Henk belde terug. Van de Watering verwacht me.

Het was absoluut heerlijk in de polders. Ik zag weer een vrouw die een hond maltraiteerde. Ik bedacht me op de fiets dat ik

86 Zie bijlage 29.

[p. 67]

nog steeds geld besteed aan Bouterse om te helpen, terwijl hij me laat barsten, wat overigens geen reden is hetzelfde te doen na alles wat er de afgelopen jaren tussen ons gebeurde.

In Iran werden zeventig personen in verband met drugshandel doodgeschoten.

Suharto heeft op Sumatra een ‘hoofdkwartier’ van islamitische fundamentalisten met de grond gelijk laten maken, waarbij tenminste 27 personen om het leven kwamen. Niet minder dan 250 ‘opstandelingen’ zouden het leger hebben bestookt met primitieve middelen, tot aan pijl en boog en giftige speren toe. Suharto rechtvaardigde de actie van het leger met de redenering dat wet en orde moeten worden gehandhaafd. Je kunt van wat Suharto meedeelt of laat zeggen nooit een woord geloven.

Had een lang telefoongesprek met Jim Garrison uit New Orleans. Hij praatte en praatte. Hij was erg geïnteresseerd in mijn materiaal over George de Mohrenschildt. Hij noemde wat in Dallas in 1963 was gebeurd nog steeds een staatsgreep. ‘The United States have been a war machine ever since,’ zei hij. Ik ben dit met hem eens. Zijn nieuwe boek liep als een trein. Hij zou, als ik naar New Orleans kwam, alle mogelijke tijd vrijmaken om met mij te spreken. Hij waarschuwde dat al zijn post gecontroleerd werd, aangetekend of niet. Ik vroeg ook of hij naar Nederland wilde komen als ik voor een uitnodiging zou zorgen. Ik belde meteen naar Carel Enkelaar en stelde voor dat Jef Rademakers een programma met Garrison zou maken. Carel zal er induiken.

Lex en Jeanne Poslavsky kwamen laat in de middag dineren. Kennelijk waren ze verdwaald, wat Poslavsky geërgerd moet hebben, want toen hij binnenkwam, zag hij eruit als een geest. Hij wordt 8 maart zeventig jaar. Het duurde even voor hij weer bekoeld was. Ik noteerde flarden van onze gesprekken. Op de vraag of hij iets van het Kamerdebat over de Twee van Breda had gezien, antwoordde hij: ‘Politici zijn handelaren in flauwekul. Er bestaat geen ethische rem meer.’ In Italië was er een juffrouw, zei hij, die om stemmen te krijgen voor de milieubeweging haar bloesje opentrok ongeacht waar en onder welke omstandigheden.⁸⁷

Ik vroeg hem ook of hij het televisiegesprek met François Mitterand had gezien. ‘Die socialist is even links als Hans Wiegel.’ Ik zei dat ik veronderstelde dat ik wat Mitterand als staatshoofd had te melden, wel van een andere rangorde vond dan wat

87 Redactie: Bedoeld wordt llona Staller, alias Cicciolina, die sinds 1987 in het ltaliaans parlement zat voor de Partito Radicale.

[p. 68]

Beatrix deed. ‘Dat is niet te vergelijken. Beatrix is een relikwie uit de tijd van Willem de Zwijger. Wat je moet vergelijken, is het feit hoe het komt dat Frankrijk al voor zestig procent op atoomenergie draait en wij in Nederland voor 10 procent. Het is rationaliteit versus irrationaliteit. Beatrix is een symbool van nationale gevoelens. Dat is irrationeel. Fransen staan rationeel tegenover wie hun staatshoofd behoort te zijn.’

Ik voerde aan dat dit onderwerp eens behoorlijk door deskundigen uitgerafeld diende te worden. ‘Je hebt gelijk,’ aldus Poslavsky, ‘maar zal ik je eens wat vertellen, er zijn geen deskundigen die dit zouden kunnen doen. Ze zijn er niet. Neem polemologen, dat zijn gemankeerde dichters.’ Hij vervolgde: ‘We hebben zeker prima theoretische sociologen en die vogelen heus wel een en ander uit. Maar dan concluderen ze: zo, dit weet ik en nu ga ik naar huis. Er bestaat geen practische toepassing voor hun werk. Als ik universitair hoofddocent zou willen worden, moet ik promoveren en vooral niet in het openbaar zeggen ‘Wim Kok is gek’. Hier wacht men zich er wel voor zijn nek uit te steken, want dit is immers meteen politiek gevaarlijk.’ Ik vertelde Wim Kok onlangs nog een buitengewoon pittig brieje te hebben geschreven, onder meer over het feit dat hij kennelijk niet begrijpt wat er in Zuid-Afrika aan de hand is. En dat ik hetzelfde had gedaan ten aanzien van Klaas de Vries die zich met lota bezighoudt.

Over Adriaan van Dis zei Poslavsky: ‘Die man interviewt uitstekend. Hij is een meester in de monoloog. Hij hoort immers niet wat er gezegd wordt?’

Jammer dat er van zo'n bezoekje zoveel verloren gaat wat ik zeker had willen noteren om vast te houden.

Ronald Brautigam speelt heel behoorlijk. Lekker ventje trouwens. Het is Mozart.

Wanneer ik alles op een rij zet, ben ik het liefste non-stop thuis in deze heerlijke werkkamer die ik eigenlijk van mam heb gekregen. Ik zou niet meer weg willen tot alle delen Memoires zijn geschreven. Ik weet diep van binnen dat ik dit absoluut zo snel mogelijk moet doen en afmaken.

15 februari 1989

Ontmoette Jan van de Watering bij De Bezige Bij, die zo vriendelijk was - op Hoflands verzoek - uiteen te zetten hoe mijn dagboeken gefinancierd zouden moeten worden. Hij schreef alles op.⁸⁸ Ik begreep er geen snars van. Henk is voor-

88 Zie bijlage 30.

[p. 69]

zitter van het bestuur van De Bezige Bij, dat een corporatie is. Men schijnt het vervelend te vinden dat er ook werk van hem bij andere uitgevers verschijnt. Wim van Beusekom, mijn voormalige redacteur bij Bruna, is pas 47 jaar, heeft eerst open tbc gehad en blijkt nu een kankergezwel achter een long te hebben. Hij werkt nu bij De Bezige Bij. Wat is het noodlot toch rampzalig. Ik ben Wim van Beusekom veel dank verschuldigd.

Vervolgens ontmoette ik voor het eerst in misschien wel twintig jaar Hans Beynon, gepensioneerd, werkte voor de Volkskrant, en studiegenoot op Nijenrode. Hij had een onsmakelijke, grijze baard en eigenlijk kwam er geen gesprek van de grond. Hij herhaalde wat ik vergeten was, dat hij indertijd weigerde nog over Nieuw-Guinea in de krant te berichten ‘omdat Henri Faas en anderen geen zin hadden keet te krijgen met Luns, Romme en andere Haagse bonzen.’ Hij zei Luns ook altijd een proleet te hebben gevonden. Hij vond generaal Nasution ‘enerzijds te integer en anderzijds teveel militair geweest om met de insubordinatie van Suharto jegens Bung Karno mee te doen.’ Daar was ik het misschien wel mee eens. Hij noemde hem ‘een tragische figuur’. Maar hoe komt het dan dat een naaste medewerker van Nasution, Ujeng Suwargana, binnenen buitenland afreisde om ‘men’ ervan te overtuigen dat Nasution de leiding van Sukarno met een coup zou gaan overnemen.

Vermeulen belde. ‘Ze zijn op Buitenlandse Zaken behoorlijk zenuwachtig. Nu is ook de Nederlandse ambassade in Paramaribo ingeschakeld,’ zei hij. Vermeulen had eveneens met Van den Heuvel in Ermelo gesproken. Suriname had hem voor zijn diensten ook nog nooit betaald. Vermeulen had hem daarop gevraagd of wij meteen de claim van hem op Suriname mochten meenemen, maar dat wilde hij niet omdat hij nog onroerend goed in Suriname in bezit had. ‘Maar we vermelden dit gewoon in het faillissementsrequest,’ aldus Vermeulen. Hij vond trouwens dat Buitenlandse Zaken in gebreke bleef ‘maar daar zijn ze altijd gauw zenuwachtig. In de vs worden personen die in gebreke blijven keihard het land uitgezet.’ Hij zou een rappel aan de Surinaamse ambassadeur zenden.

Intussen is in Amsterdam, in aanwezigheid van burgemeester Ed van Thijn (met ambtsketen) een kantoor van het anc geopend. De opening vond plaats op het stadhuis omdat om veiligheidsredenen het adres van de anc-vestiging ‘geheim’ moet blijven.

[p. 70]

16 februari 1989

Vermeulen heeft me geschreven en stuurde kopieën van twee brieven aan Buitenlandse Zaken mee. Hij heeft Buitenlandse Zaken op de hoogte gesteld van mijn voorgenomen stappen tegen Suriname. In de faillissementszaak tegen Zaïre gaf bz aan dat zij misschien hadden kunnen bemiddelen als zij eerder bij de zaak betrokken waren geweest. Ze hebben nu de mogelijkheid, maar ik heb er weinig vertrouwen in.

In een vertrouwelijk memo aan Roy Sherwood van de Zuid-Afrikaanse ambassade heb ik uitgelegd wat de reden is dat ik weinig geld heb en enige assistentie nodig heb, wil ik mijn werk voortzetten en niet de investeringen van eerdere reizen verliezen.

Er is in De Tijd een onthutsende reportage verschenen als zou Willibrord Frequin geënsceneerde beelden over wat in Pokigron gebeurde hebben uitgezonden.⁸⁹ De hemel mag weten wat Frequin in Suriname heeft uitgespookt nadat ik hem er binnenbracht. Het plan naar Pokigron te gaan, was afkomstig van Hasrat, de lijfarts in het leger van Desi Bouterse en de andere hoge officieren. Het kwam toevallig ter sprake als een van de mogelijkheden voor een reportage voor het kro-team. Dat eenmaal in Paramaribo gearriveerd de omgeving van Bouterse er een geheel andere draai aan heeft gegeven en Fréquin, zoals nu wordt gezegd, erin werd geluisd, kan ik niet beoordelen. Ik weet wel dat ik via mijn gebruikelijke zoveelste zintuig lont rook, en rechtsomkeert maakte vlak voor de schietpartij op het konvooi waar ik in zat, losbarstte. Nadien was Desi Bouterse voor mij eigenlijk nooit meer te zien of te spreken (op een keer in 1988 na). Vervolgens zou de breuk met Suriname voor mij een feit worden. Ik wist bij die expeditie naar Pokigron al honderd procent zeker, voor we vertrokken uit Paramaribo, dat ik niet mee moest gaan. Bouterse stond erop dat ik wel mee zou gaan. Ik voelde dat er iets gemeens aan de hand was en in ons busje vielen later zelfs gewonden. Ook beschreven Frequin en Colson voor mij achteraf de paniek die uitbrak nadat ik onverwachts het konvooi verliet, waarbij de militairen meteen een zendertje opzetten om Bouterse te informeren. Dat was vreemd. Ook de totale stilte van de zijde van Bouterse na afloop was en blijft onverklaarbaar. Toch ben ik altijd overtuigd gebleven, en heb dit ook steeds gezegd, dat Bouterse zelf me geen haar zou krenken.

Kok blijft een ramp. Nu heeft hij bij een openingsrede van de

89 De Tijd, 17 februari 1989. Zie bijlage 31

[p. 71]

Socialistische Internationale gezegd dat er geen visa meer voor Zuid-Afrika zouden moeten worden verstrekt en ook alle luchtverkeer vanuit Europa dient te worden stop gezet. Die man redeneert niet aan de hand van kennis of feiten, maar verkoopt ideologisch geinspireerde meningen.

Weer een onthulling in het Indonesië-Sukarno drama. Hetzelfde gebrek: kletsen zonder te weten hoe het echt in elkaar zit, demonstreerde Jelle Zijlstra, die minister van Economische Zaken was in het tweede kabinet Willem Drees ten tijde van de onderhandelingen tussen Nederland en Indonesië over hun toekomstige, gedekolonialiseerde betrekkingen. Drees, als typisch kleinburgerlijke Haagse politicus dus erg populair, was uitermate van zichzelf overtuigd en was zo zeker van zijn zaken waar hij - net als Wim Kok vandaag over Zuid-Afrika - verder eigenlijk geen moer vanaf wist. Minister Jospeh Luns, de carrièremaker, toen nog minister van Buitenlandse Zaken zonder portefeuille, was het dermate met Drees eens dat Zijlstra thans op een persconferentie terugblikkend zei: ‘Moest ik daar dan als jong broekie tegenin gaan?’ Zijlstra, die het met Drees en Luns oneens was, overwoog een daad te stellen en wilde aftreden ‘om in brede kring aandacht te trekken.’ ‘Mijn aftreden had een signaalwerking kunnen hebben,’ aldus Zijlstra dertig jaar later.⁹⁰

Veertig jaar later, in 1998, teken ik hierbij aan dat een terugblik mij leert dat hij die in ‘het huidige systeem’ hetzij als minister, hetzij als uitgever, hoofdredacteur, journalist (Hofland), hoogleraar of jurist (Orde van Advocaten) meedraait, meteen in meer dan een opzicht de gevangene wordt van algemeen heersende onbehoorlijkeid en oneerlijkheid. Deze sfeer van besodemieterij is de onvermijdelijke uitkomst van een schrijnend tekort aan ordentelijk gebruik van onze bovenkamers. Verbeterd gebruik zal alleen dan tot stand komen wanneer onze hersenen niet meer op basis van realiteiten die misschien voor de hunebedbouwers golden worden geprogrammeerd en dus verkeerd worden gecodeerd. Wat Drees en Luns en aanhang (om van het volk maar even niet te spreken dat hen op de bok hielp) in 1949 nog altijd niet hadden geleerd, was dat het een uitstekende zaak was voor je je mond ergens over open deed, over een minimale dosis informatie te beschikken om aan de te verkondigen mening een minimum van importantie te kunnen verlenen. Wij leerden dit in een vroeg stadium aan de dinertafel op De Horst.

90 NRC Handelsblad, 16 februari 1989.

[p. 72]

Met andere woorden, toen ik in 1956 in Rome hoorde dat president Sukarno in Italië zou arriveren (op staatsbezoek nog wel), werd mij door een idioot als J.F.F. Stokvis, hoofdredacteur van De Telegraaf (die in het gevlei bij Luns en Buitenlandse Zaken wenste te blijven, die samen geen moer begrepen van wat er in Zuidoost-Azië werkelijk speelde) verboden met Sukarno contact te hebben. Als ‘jong broekie’ deed ik dit dus toch, wat het begin zou worden van een meer dan veertig jaar durende oorlog met Den Haag die op dit moment (1998) reeds zeven jaar in de gerechtshoven wordt uitgevochten. Zijlstra en ik waren beide jonge broekies ten tijde van het dekolonisatieproces met Indonesië. Ik ging niet, zoals Drees, Luns, Romme, Beel & co. een blauwe maandag naar Djakarta om gesprekken te voeren die je even goed in Den Haag of Timboektoe had kunnen houden. Ik reisde in 1956 tot september 1957 naar Indonesië en leerde en luisterde tot in de onmiddellijke omgeving van Bung Karno toe, om de ingrediënten van informatie te verzamelen die mij aan een mening (en overtuiging) konden helpen die strookte met de realiteit van een onafhankelijk Indonesië.

Natuurlijk botste ik vervolgens met Den Haag en werd prompt omschreven als gevaarlijk, onbetrouwbaar, als querulant en homo, want de Haagse domoren en klootzakken die een grote bek hadden opgezet zonder te weten waar het over ging, stonden in hun hemd, vooral nadat ik op alle fronten gelijk zou krijgen zoals in de kwestie Nieuw-Guinea. En god betere 't, veertig jaar later met de beruchte reis van Beatrix naar Suharto, die ik per brochure Bon Voyage, Majesteit! ruimschoots van tevoren krachtig afried, kreeg ik nog eens gelijk: Beatrix arriveerde in 1995 (op 20 augustus in plaats van 17 augustus, de Indonesische Onafhankelijkheidsdag) en werd dan ook prompt door Suharto als ongewenste gast behandeld. Hans van Mierlo omschreef het ter plekke alsvolgt: ‘De majesteit is in een mijnenveld terecht gekomen.’ Dat was het gevolg van de gezamenlijke onkunde van Beatrix, Kok, Van Mierlo en de heren adviseurs van de Leidse Universiteit en het naast zich neerleggen van mijn brochure, die door Kok op een persconferentie de zaal in werd gezwiept toen deze hem door Julius Vischjager werd aangeboden.

Met andere woorden: een eigen levensparcours heeft weinig of niets te maken met ‘jong broekie’, zoals oud-minister en oudpresident van De Nederlandsche Bank, Jelle Zijlstra zijn gehoor anno 1989 wilde doen geloven. Het heeft namelijk alles te maken met hersens en intelligentie en hoe je met je bovenkamer omspringt. Daar heeft noch ‘jong broekie’, noch ‘oud broekie’ iets mee te maken. Het juiste gebruik van hersenen heeft te maken met opvoeding, integriteit en zelfrespect.

[p. 73]

17 februari 1989

Eduard zit in het Hilton in Khartoum, aldus zijn briefkaart uit de Soedan.

Hans van den Broek heeft zijn bezoek aan Iran afgezegd nadat de ayatollahs over de schrijver van De duivelsverzen, Salman Rushdie een fatwa hebben uitgesproken. Hij mag worden vermoord. Erger, hij moet worden doodgeschoten. Dan rest er inderdaad maar een optie: de ambassade in Teheran sluiten. Wat ook had moeten gebeuren in Djakarta nadat Suharto ongestraft honderdduizenden mensen naar de andere wereld hielp. Of Stalin, of Mao? Of moet je toch aan de praat blijven, dus de ambassade niet sluiten?

Een telefoongesprek met Jan Cremer levert meestal weetjes voor Henk van der Meijden op. Jan gaat enkele dagen met Babette naar Hongarije. Hij haalde herrinneringen op hoe hij met Tina Aumont neukte, die getrouwd was met Christian Marquand, maar die eigenlijk een nicht was die bij Marlon Brando in de koffer zat.⁹¹ Fotograaf John de Rooij was een ‘junkie, die heeft zichzelf kapot gespoten’.⁹² Jan bracht zowel John de Rooij als Ben van Meerendonk van de nos bij de schilder Willem de Koning binnen, die hen allebei een tekening gaf. Meerendonk verkocht deze voor 200.000 gulden. John de Rooij de zijne voor tweeduizend.

Heel ongemerkt gaat het steeds slechter in de wereld. De schrijver Roald Dahl heeft verklaard dat Rushdie zich beter van ‘dat ellendige boek’ zou kunnen ontdoen, ‘dat zou levens sparen’. Dus het is volgens Dahl beter toe te geven wanneer je met fanaten te maken hebt. Ook uitgever Penguin Books heeft publiekelijk verontschuldigingen aangeboden, indien het boek van Rushdie mogelijk aanstoot zou hebben gegeven en de gevoelens van bevolkingsgroepen onnodig zou hebben gekwetst. Dat is dus om te voorkomen dat moslimfanaten je winkel in de brand steken. Er wonen reeds 450.000 islamieten in Nederland. De fanatieke inwoners van Iran waren onder het bewind van de notoire sjah Reza Pahlavi ‘ongevaarlijk’. Maar de geschiedenis schreed verder en de vriend van de Oranjes werd verdreven. Fanatici onder leiding van een plaatselijke paus, ayatollah Khomeini, betrokken het keizerlijk paleis en zetten het land op de kop aan de hand van totaal niet ter zake doende hysterische waandenkbeelden. Fanatieke wanen worden mis-

91 Redactie: De verhouding met de actrice Tina Aumont is jaren later door Jan Cremer beschreven in Ik, Jan Cremer, Derde boek, Bezige Bij, Amsterdam, 2008.

92 Hij was de fotograaf die het huwelijk van Beatrix en Claus wist te forceren door vanuit de bosjes van Drakensteyn de eerste foto's van het paar te nemen. De Rooy overleed in 1977, 41 jaar oud, te Amsterdam.

[p. 74]

dadig en strafbaar vanaf het moment dat de ‘Iraanse paus’ de wereld kond doet: ‘Ik deel de trotse moslimgemeenschap in de wereld mee, dat de schrijver van het boek The Satanic Verses, dat zich keert tegen de islam, de profeet en de koran, en iedereen die kennis dragend van de inhoud ervan, betrokken is geweest bij de publicatie van het boek, ter dood zijn veroordeeld. Ik vraag alle moslims hen waar dan ook te executeren.’ Het is dus allemaal nog veel erger en gevaarlijker, vandaar de excuses van Penguin, want iedereen die het boek leest, dient eveneens in een heilige jihad naar de andere wereld te worden gepaft. Eigenlijk zou de navo parachutisten naar Qom moeten sturen, waar deze man hof houdt, hem naar Brussel vliegen en dan vraag ik of Lex Poslavsky regelt dat er een kamertje wordt vrijgemaakt in Den Dolder waar, zoals hij me eens vertelde, figuren rondlopen die denken dat ze bijvoorbeeld Napoleon zijn. Een andere oplossing zou ik niet weten. Hoewel, Khomeini heeft natuurlijk in een variant op Hitler, Stalin en Mao al honderdduizenden, zo niet miljoenen met zijn ‘visie op de wereld’ besmet.

Wat een absolute ramp dat je als ‘éénmotorige mug’ - zo noemde Luns mij op de brt - niet bij machte bent om alles te lezen wat je zou willen lezen. Bijvoorbeeld het pas verschenen boek Moscow Station dat verhaalt over hoe de kgb erin slaagde de Amerikaanse ambassade in Moskou, Spaso House, te infiltreren. Ronald Kessler, een onderzoeksjournalist van The Washington Post en later The Wall Street Journal, interviewde een jaar lang diplomaten, mariniers, regeringdienaren die onderzoeken hoe dit heeft kunnen gebeuren en werknemers bij de inlichtingendiensten. In 1987 werd immers bekend dat mariniers, ingedeeld bij de bewaking van de ambassade in Moskou, Sovjetspionnen in geheime ruimtes van de ambassade hadden binnengelaten. Ik heb erover geschreven, vooral ook omdat Clayton Lonetree werd gearresteerd. Ik ‘zag’ in die jongen iets bijzonders. Dit wordt door Kessler bevestigd. ‘He had unrealistic expectations of himself,’ aldus Kessler, ‘a consuming need to be loved [wo: wie niet] and barely enough intelligence to fire a weapon, let alone defend himself against the sophisticated onslaught of the kgb.’

Not that he did not come from a distinguished family. His grandfather had been chief of the Winnebago Indians of Wisconsin. His great-uncle Mitchell Red Cloud, a descendant of Chief Fighting Bull, had won the Congressional Medal of Honor during the Korean War. His father Spencer Lonetree,

[p. 75]

a Winnebago and Sioux, was active in Indian affairs and had gained the respect of a number of local politicians. But he was also a stubborn, vain man, and Clayton felt he had a drinking problem.
Spencer never married Clayton's mother Sally Tsotie, who is part white and part Navajo. When Clayton was eight, his mother took him and his younger brother Craig to New Mexico, where she worked as a cook in an Indian mission. After four months she returned to the Navajo reservation, leaving the children at the mission. Asked why she did so, she replied that Spencer ‘didn't give me money to pay rent or buy food. Men never pay.’ Clayton never recovered from the hurt of being rejected.
Spencer Lonetree took the children to Minnesota. At Johnson High School in St. Paul, Lonetree handed his Americanhistory teacher a notebook with a swastika and the inscription ‘Hitler Lives’ on the cover. His teacher returned the notebook to Lonetree. Later Lonetree handed in the notebook again with the inscriptions ‘Holocaust is a lie’ and ‘Adolf Hitler.’ Inside he wrote, ‘Jews are our misfortune’ and ‘Hitler had the right idea.’
In the summer of 1980, Lonetree enlisted in the Marines, in part to get away from his father. He was one of the smaller recruits at 121 lbs. And 5ft. 7 1/2 in. tall. After making corporal, he decided to become a Marine security guard. He said he wanted to become a guard because he was ‘looking for a little adventure.’
Many excellent Marines had served in the program, but by Lonetree's day it was known as a dumping ground. Between 1980 and 1987 no fewer than 545 Marine guards - 10% of the total on duty during that time - had been removed for infractions including black-marketeering, rape, fraternizing and drug use. If there ever were a case for dropping Marines as embassy guards, it was contained in those records.
Almost from the beginning of his Moscow assignment in 1984, Lonetree, then 22, was in trouble. Usually it only took a few drinks for him to become unruly. One night he locked himself out of his room, passed out on the floor and showed up 7 1/2 hours late for guard duty.
It was a mystery to Wingate how Lonetree had ever got into the guard program. ‘He was a loner, not very articulate, borderline in the mental category,’ he would say later. Yet within several months of his arrival, the Marine Corps promoted Lonetree to sergeant. Wingate objected but was overruled.

[p. 76]

In the summer of 1985, a Navy officer found Lonetree asleep on guard duty. Wingate recommended that he be sent back to Quantico, reduced in rank to corporal and removed from the guard program. Again he was overruled. Having made the mistake of sending Lonetree to Moscow, the Marine Corps now compounded the error by ignoring evidence that he was unfit to guard a grocery store, let alone the cia station in Moscow.⁹³

Nu weet ik dus veel meer over deze halve indiaan, maar - had ik tijd en geld - het liefste zou ik zelf eens poolshoogte bij deze man gaan nemen, zoals Truman Capote deed voor In Cold Blood.

Ik zag weer een aflevering van Dynasty. Vraagt niemand zich af wat de invloed van dit soort rotzooi op televisie op de breinen van kijkers is?

93 Time, 20 februari 1989.

18 februari 1989

Hoe bespottelijk: nu Winnie Mandela in de goot ligt, ‘overweegt’ de juridische faculteit van de Rijksuniversiteit Utrecht het aan deze dame verleende eredoctoraat weer in te trekken. Het werd haar in 1986 verleend, toen ik voor het eerst in Zuid-Afrika was. Ik had vrijwel meteen ernstige twijfels over de handel en wandel van de echtgenote van Mandela. Daarom waren andere Nederlanders, zoals Hans van Ketwich Verschuur, toen al verontwaardigd dat ambassadeur Hugo Carsten als vertegenwoordiger van koningin Beatrix in Zuid-Afrika, een omweg maakte wanneer hij naar Kaapstad reed om Winnie Mandela in haar verbanningsoord op te zoeken.⁹⁴

Ik ben begonnen om deel zes van de Memoires nog eenmaal door te lopen.

Lubbers en minister van Justitie Korthals Altes gaan laten uitzoeken of Salman Rushdie inderdaad ‘smadelijke godslastering’ heeft gepleegd. Volgens artikel 147 lid één van het Wetboek van Strafrecht staat op smalende godlastering maximaal drie maanden of een geldboete van maximaal 5.000 gulden.⁹⁵ Eduard kwam een paar uurtjes naar Amerbos. Hij zag er van top tot teen absoluut zalig uit. Eigenlijk was ik niet te houden. We eindigden dus toch weer boven en het is verder niet te beschrijven wat zich tussen ons afspeelde.

Hij dacht dat de zaak met Wim Hazeu, van wie ik eigenlijk af

94 Carsten zou dit onder ede ontkennen. Hij loog.

95 NRC Handelsblad, 18 februari 1989.

[p. 77]

wil, met een sisser zou aflopen. Ook Zuid-Afrika zou lukken, maar de claim op Suriname zou een slepende affaire worden. Het is niet te hopen, want ik heb dat geld hard nodig.

Yolande Adriaansens, de vriendin van Willem Alexander, was op een vlucht van Eduard naar Genève meegevlogen, gevolgd door twee fotografen van Privé, die eerste klas hadden geboekt, terwijl hun doelwit in economy zat. Ze bleven maar foto's maken, zodat zij uiteindelijk het klm-personeel te hulp riep. De purser wist niet eens wie zij was. Er werd geregeld dat zij in Cointrin in een vip-busje werd afgehaald om de paparazzi te kunnen ontlopen. De fotografen waren laaiend. ‘Ik koop dat blad nooit meer nu ik dit met mijn eigen ogen heb gezien,’ zei Eduard.

19 februari 1989

The New York Times meldt dat Winnie Mandela als vrijheidssymbool voor de zwarte meerderheid van haar voetstuk is getuimeld.⁹⁶ Ze werd ooit voorgedragen voor een Nobelprijs; anderen noemden haar de Mother of the Nation. Alles gone with the wind. Ook het anc schijnt de handen van haar af te willen trekken. Weg eredoctoraat in Utrecht.

Onlangs had ik een brief van Werner Verrips die ik had aangetroffen bij het samenstellen van mijn Memoires aan zijn weduwe gestuurd, die er totaal van ondersteboven was geraakt. Nota bene 25 jaar na zijn dood. Ik bezocht Kaat Verrips vandaag. Zoon Rob, die nu dertig is, was bij ons gesprek aanwezig. Hij lijkt op zijn vader. Ze vertelde dat zij eigenlijk nooit aan zichzelf was toegekomen omdat zij in haar eentje twee jongens groot had moeten brengen. De andere zoon, Emile Paul had gezegd: ‘Het wordt tijd dat hij wordt begraven.’ Ik waarschuwde: ‘Doe dat nooit. Breng dit in balans, probeer te accepteren dat hij er niet meer is, maar moffel hem nooit weg. Dat gaat toch niet en is in strijd met de werkelijkheid.’ Het portret van Verrips stond er ook niet meer. Dat is niet in orde. Kaat herinnerde zich nog goed dat zij de Indonesische kolonels Panjaitan en Parman, als vrienden en gasten van haar man had ontmoet.⁹⁷ ‘Hij was veel te goedgelovig,’ zei ze nu van haar overleden echtgenoot, wat onzin is. Verrips leidde twee levens: hij probeerde een goede vader en echtgenoot voor de kinderen en Kaat te zijn, daarin kon ik hem waarderen, maar hij leidde het leven van een spion en dubbelagent en ging over lijken als het moest om brood op de plank te krijgen. Dat was zijn eigen-

96 The New York Times, 19 februari 1989, Christopher Wren.

97 Zij waren twee van de zes vermoordde generaals bij de coup van 1 oktober 1965.

[p. 78]

lijke beroep. Kaat Verrips bevestigde Frans Goedhart en Reinder Zwolsman te hebben ontmoet.⁹⁸

Joop van Tijn van Vrij Nederland zegt deel vijf van mijn Memoires eerst zelf te willen lezen en daarna te besluiten of Ronald Gase een bespreking voor Vrij Nederland zou mogen schrijven. Ronald is intussen voorgedragen als rector voor een gymnasium in Alkmaar.

98 In 1998 zou Kaat Verrips in Den Haag onder ede alles ontkennen.

20 februari 1989

Anderhalf uur in Baarn gesproken met Wim Hazeu en diens productie-assistent. Deel vijf is prima geregeld. De machines gaan draaien. Ik leverde de namenindex in. Ik heb Hazeu met klem gevraagd het advies van het Prins Bernhard Fonds te volgen en 1.500 exemplaren te drukken en voor 48 gulden per boek te verkopen. Op die manier had hij van mij geen 10.000 gulden subsidie meer nodig. Hij pakte de telefoon op en sprak met zijn financiële man, die alles op een rij gaat zetten zoals Van de Watering deed bij De Bezige Bij.

Wim zei letterlijk niet te begrijpen hoe Henk Hofland het durfde om niet over mijn Memoires te schrijven. ‘Eerst dreigde hij mij met een proces,’ aldus Hazeu, ‘vervolgens antwoordde hij niet op twee aangetekende brieven mijnerzijds aan hem en tegen jou zei hij die brieven in de prullenmand te hebben gegooid. Dat Hofland nu niet begrijpt dat het om eerlijkheid gaat en niet om wat het Amsterdamse literaire circuit erover gaat zeggen.’ Natuurlijk is dat zo maar Henk is eigenlijk een oneerlijke schijtlaars.

Hazeu toonde me zogenaamde verkoopstaten van andere delen dagboek waarvan er in het hele jaar 1988 dertig tot vijftig werden verkocht.

Time publiceerde een kleurenreportage met adembenemende foto's over het religieuze Kumbh Mela-festival in India, ieder jaar het hoogtepunt voor hindoes. Deze traditie gaat terug naar een verhaal uit de oudheid: ‘Weakened by a curse, the Hindu gods enlisted the help of asuras or demons, to help stir the ocean in search of a kumbha, a jar of immortality-imparting nectar.’ De nectar zou op vier plekken in de Ganges terecht zijn gekomen, waar later zich vier steden ontwikkelden. ‘Pilgrimages to these four cities have been going on since before recorded history.’⁹⁹ Wat zouden mensen denken die business class van New Delhi naar New York vliegen, en intussen deze reportage in Time tegenkomen? Dat is wat psychiater

99 Time, 20 februari 1989.

[p. 79]

Lex Poslavsky irrationaliteit versus rationaliteit noemt. Of zoals Alexander Mitscherlich in Society without Father schreef, en ik citeer dat steeds weer, dat tradities (oude ideeën) ‘will not protect us unless we retest them against reality (new realities).’

Bij geloofjes lijken me geen probleem, zoals tikken op hout bij riskante uitlatingen. Hoe vaak betrap ik mezelf er niet op dat ik refereer aan ‘gods wil’ in een gesprek, of over anderen in de proeftuin des Heren spreek in termen van ‘kinderen gods’. Maar dit gebeurt gekscherend, niet omdat ik het letterlijk geloof. Misschien is bij de miljoenen hindoes die naar de Ganges trekken om zich in de nectar van het eeuwige leven te verkoelen, wel hetzelfde het geval. Professor Harry Kuitert schreef ooit Wat heet geloven?¹⁰⁰ Wanneer hij dan schrijft dat heer Ollie B. Bommel, of Tom Poes en God beiden een zekere zin aan het bestaan verlenen, lijkt me dit onzin. Waarom nemen we het sprookje van Jezus voor waar aan en verwijzen we Tom Poes en Moeder de Gans naar het rijk der fabelen? Er is toch nergens een bedevaartsoord waar miljoenen mensen bidden voor een eertijds gevonden laars van de kat? Ayatollahs, Salman Rushdie, hindoes, wij: we zoeken naar een houvast om te verklaren waarom we er zijn van geboorte tot dood, deze levensdroom met zijn eindeloze pieken en dalen, die uiteindelijk voor een ieder tot het eeuwige niets zal leiden.

Harry Heuschen uit Maarssen belde. Merkus, vicevoorzitter van de Raad van Bestuur van de acf, had hem gezegd dat van die zijde geen belangstelling bestond mijn dagboeken te helpen financieren. Heuschen adviseerde desalniettemin het eerste deel van de Memoires met een verzoek tot subsidie toch op te sturen. Ook Willem van der Woude (84) in Zeist was nu op de hoogte gebracht van mijn bestaan en had gezegd zich te verheugen op een ontmoeting.¹⁰¹

Marc Christian (35) heeft een affaire van twee jaar met Rock Hudson gehad, die verzweeg aan aids te lijden om zijn vriend niet af te schrikken. Christian is na de dood van Hudson een proces begonnen, omdat de filmacteur met boze opzet jegens zijn lover zou hebben gehandeld, door zijn ziekte te verzwijgen. Marc krijgt 14,5 miljoen dollar ter compensatie uit de erfenis van Rock Hudson. Toen tijdens het proces werd ontdekt dat Mark Miller, de secretaris van Hudson, eveneens verzweeg dat zijn baas aids had voor vriendje Marc, heeft de rechter Chris-

100 NRC Handelsblad, 14 februari 1989. Harry Kuitert, Wat heet geloven? Uitgeverij Ten Have, Baarn, 1977.

101 Ik wist niet dit familielid in Zeist te hebben.

[p. 80]

tian nog eens 7,25 miljoen dollar er bovenop toegekend.¹⁰² Intussen bleek dat Christian zelf geen aids heeft.

Koning Gustaf xvi van Zweden heeft voor een keer zijn mond open gedaan. Het is niet dikwijls dat de Zweedse monarch uit zijn slof schiet, maar nu is hij fel uitgevaren tegen het feit dat buurland Noorwegen doorgaat met het afslachten van jonge zeehonden. De koning: ‘If Gro Harlem Brundtland [wo: de Noorse premier] can't take care of the seal problem, how is she supposed to take care of the Norwegian people?’¹⁰³ De Zweedse minister van Buitenlandse Zaken vertrok op stel en sprong naar Oslo, want mevrouw Brundtland was razend. Wie de schoen past... Gustaf deed hopelijk eindelijk eens iets nuttigs.

Ik heb Boukema op verzoek van Vermeulen om een kopie gevraagd van het telegram dat ambassadeur Henk Herrenberg hem op 23 december 1988 toezond met de mededeling dat de schuld van Desi Bouterse aan mij betaald zou worden. Hij weigerde dit ‘want zo'n ding ligt dan in een dossier.’ Boukema heeft me wel vaker teleurgesteld. Geen man die overloopt van moed, of zoals in dit geval fair play.

Een redacteur van De Groene Amsterdammer belde of ik mee wilde doen met een oproep aan de Nederlandse regering in de Volkskrant en nrc Handelsblad, kosten 50 gulden, om diplomatieke stappen te nemen tegen Iran en te garanderen dat The Satanic Verses in Nederland ongehinderd kan verschijnen.¹⁰⁴Ik heb meegedaan.

Was voor een tweede keer in de polders, nu met volle maan. Het werd donker met een prachtig schijnsel op het water. Ik vroeg me af waarom ik hier weg zou gaan. Zoals het nu gaat, kan ik Zuid-Afrika wel afschrijven.

Ronald Brautigam speelt het tweede pianoconcert van Chopin. Hij heeft iets, die jongen. Hij is muzikaal en aantrekkelijk. De Japanse dirigente is eigenlijk geen gezicht.

102 Time, 27 februari 1989.

103 Idem.

104 Zie bijlage 32.

21 februari 1989

Ik zond Henk Hofland een kaartje met Au secours! Ik moet hem er nu toe zien te krijgen tenminste over het vijfde deel van mijn Memoires te schrijven, dat zou veel verschil kunnen uitmaken. Het is inderdaad langzamerhand ‘verdacht’, zoals Wim Hazeu zei, dat hij geen letter aan mijn ‘levenswerk’ wijdt. Eens mijn beste vriend, die ik totaal vertrouwde.

[p. 81]

Ik sprak een kwartiertje met Vermeulen. Ik zat in de rats dat hij een voorschot zou vragen en bedacht me in de trein dat dit dan via een verhoogde hypotheek zou moeten gebeuren. Hij zei dat de afdeling Westelijk halfrond van het ministerie van Buitenlandse Zaken had vergaderd en herhaalde: ‘Ze zijn er behoorlijk zenuwachtig over.’ Om nu publiciteit te zoeken, zou onbehoorlijk zijn jegens de rechter omdat deze dan zou kunnen concluderen dat we via publiciteit druk proberen uit te oefenen. Godzijdank zei Vermeulen dat op dit moment een voorschot nog niet nodig was. Ik maakte duidelijk dat ik sedert 1958 in New York sta ingeschreven en dat alle correspondentie via mijn adres in Kew Gardens moet worden gevoerd. Hij wacht op stukken betreffende een tweede vordering op Suriname van André Haakmat zelf en dan zou het kort geding al volgende week woensdag kunnen dienen.

Ik haalde bij Roy Sherwood mijn visum voor Zuid-Afrika af, geldig tot 20 mei met twee re-entries. Hij zei niets over geld, noch over mijn claim op Jans Rautenbach, die toch ook niet mis is.

Bij thuiskomst wachtte er een brief van Wim Wagenaar. Hij denkt niet dat hij mijn dagboeken kan gebruiken voor zijn wetenschappelijk onderzoek. Er lag ook een brief van Dekker van Shell.¹⁰⁵ Hij reageerde op mijn brief over zijn optreden op het forum. Volgens hem was het allemaal niet zo bedoeld en had hij Van Rensburg op geen enkele manier geschoffeerd.

Laura Starink komt eindelijk met een reportage uit Moskou waarin ze schrijft dat de perestrojka van Gorbatsjov ‘dreigt vast te lopen’. Het is veel erger, die zit al muurvast en komt nooit meer los. Gorbatsjov draait de ussr in vijf jaar permanent de soep in.¹⁰⁶ Er is al een begrotingstekort van 100 miljard roebel. De inflatie neemt steeds verder toe. De misdaadcijfers vliegen omhoog. Laura Starink is (naar mijn weten) de eerste medewerkster van deze krant die bevestigt wat ik in 1986 voorspelde dat zou gebeuren.

Time komt met een omslagverhaal over Khomeini en de ter dood veroordeling van Salman Rushdie.¹⁰⁷

105 Zie bijlage 33.

106 NRC Handelsblad, 20 februari 1989.

107 Time, 27 februari 1989.

22 februari 1989

Na middernacht belde Bally Berrenstein van de Surinaamse ambassade. Hij had tweemaal met luitenant Christopher, de inlichtingenman van Bouterse gesproken. De boodschap was dat de zaak ernstig werd bekeken. Bally zei te hebben geantwoord:

[p. 82]

‘Dat zeggen jullie al een jaar lang en Willem gelooft jullie niet meer.’ Ik maakte duidelijk dat mijn claim per 1 maart voor de Haagse faillissementskamer zal worden gebracht ‘tenzij mij tijdig het bewijs wordt geleverd dat ik zal worden voldaan.’ Ik zei bereid te zijn er desnoods opnieuw voor naar Suriname te komen ‘maar ik heb dan geen zin om als de heer Nahar in de Surinamerivier te verdwijnen.’ Bally lachte zich kapot en wees me erop dat we over een open telefoon spraken. ‘Dat kan me geen moer schelen. Wat ik zeg is waar.’ Ik maakte Berrenstein bovendien duidelijk dat, ondanks het niet nakomen van de verplichtingen van Bouterse en Herrenberg, er voor mij verder niets was veranderd.

Bally Berrenstein waarschuwde ook dat wanneer ik de juridische actie tegen Suriname doorzette, de verhouding ‘ten zeerste’ zou bekoelen. Vooruit dan maar met de geit. Een jaar soebatten om de poen is een jaar teveel en een jaar te lang. Ik zou uiterlijk 30 april vorig jaar worden terugbetaald.

Jan Sneep van Buitenlandse Zaken belde. Coen Stork heeft mijn koffer uit Havana mee naar huis genomen. Deze zou bij zijn moeder in Blaricum staan.

Wim Pretorius zegt dat hij de afgelopen veertig jaar nog nooit zoveel gedonder heeft meegemaakt als zich nu rond mij afspeelt. ‘Er is iemand of iets wat jou daar tegenwerkt,’ wilde hij kwijt.

Chris Marx meldt dat eind februari mijn eerste boekje in Zuid-Afrika van de persen rolt.

Dirk Keijer stuurt een bericht van verhuizing van Investronic. Je weet nooit wat hij werkelijk in zijn schild voert.

Boris Jeltsin is terug in de Moskouse politiek. Laura Starink noemt het moskous verloren zoon keert terug.¹⁰⁸ Anderhalf jaar na zijn botsing met Gorbatsjov en het Politbureau draait Jeltsin dus weer mee. Hij begon al met te verklaren dat de tijd rijp was voor een meerpartijen systeem in de ussr: ‘De tijd is rijp hierover het debat te openen.’ Maar als je daar aan begint, kan je de cpsu opdoeken en wordt de Sovjet Unie dus een totaal ander land, misschien wel naar Europees of Amerikaans model.

Denise de Hart blijft zich inzetten voor verzoening in Suriname. Zij pendelt tussen president Shankar en Ronnie Brunswijk om toch nog een doorbraak te bereiken in het stagnerende vredesproces.¹⁰⁹ Er is natuurlijk een derde en nog steeds onzichtbare partij, waar niemand over spreekt en welke meespreekt,

108 NRC Handelsblad, 22 februari 1989.

109 ldem.

[p. 83]

en dat zijn de eigenlijke sponsors van de Brunswijk-rebellie in Den Haag. Maar kom daar maar eens achter.

Ik stuurde Gerrit Olivier op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Pretoria een recht-voor-zijn-raap telegram:

23 februari 1989

Heb Desi Bouterse opnieuw een brief geschreven, die voor zichzelf spreekt.¹¹⁰

Henk Hofland publiceerde een meesterwerkje over de Rushdie-affaire.¹¹¹

Gisteravond laat hoorde ik van Bally Berrenstein dat hij met spoed naar Paramaribo is geroepen ‘en omdat mijn vrouw me niet meteen heeft gewaarschuwd, kan ik het toestel van vandaag niet meer halen. Ik was boos op haar, want dan had ik de 25 februari-viering mee kunnen maken.’ Hij neemt mijn brief voor Bouterse zelf mee.

Ik ontmoette Henk Hofland vanmorgen in Krasnapolsky. Hij gaat per 1 augustus in de vut, maar hij heeft een basis getimmerd om vooral te kunnen blijven schrijven. Hij behoudt zijn kolommen in nrc Handelsblad, maar moet het eigen kantoor opgeven. Trouwens, hij zou het liefste in New York gaan wonen. We spraken over de plannen van een televisiehow met mij en Xaviera. ‘Jij moet het alleen doen, want je hebt er een natuurtalent voor. Heb je wel eens opgelet hoe Van Dis dat doet? Rushdie zegt dat de islam van Khomeini fascisme is. Hoe reageert Van Dis? Moet je op zijn gezicht letten, dan druk hij de knop ‘bezorgd kijken’ in.’ Over zijn vriend André Spoor zei Henk: ‘Die baadt in het goud.’ Hij vervolgde: ‘Nadat Elsevier zijn abonnementen op buitenlandse bladen schrapte, belde hij zijn ‘sloofje’ Astrid Waltmans (meegenomen van nrc Handelsblad naar Elsevier) om te reclameren.

110 Zie bijlage 34.

111 Zie bijlage 35.

[p. 84]

Ik vroeg hem op de man af of hij eindelijk eens een Memoiresdeel in de krant wilde bespreken. ‘Ik doe het,’ zei hij en nam het manuscript van deel 5 mee. Hij adviseerde met klem niemand ooit te vertellen dat mijn broer Theo en ik Wim Hazeu 30.000 gulden hebben betaald en ik bovendien driemaal vijfduizend gulden voorschot liet schieten. Ik begrijp die gedachtegang niet. De Groene Amsterdammer had Hofland ook gevraagd voor 50 of 100 gulden mee te doen aan de Rushdiecampagne. Hij had er niet over gepiekerd om daar geld aan uit te geven. Ik (met 2.200 gulden in de bank) deed het wel en betaalde vijftig gulden, terwijl Hofland op de lijst verscheen zonder te betalen. Het illustreert wel het verschil tussen ons.

Hij vertelde dat bij nrc Handelsblad langzamerhand anarchie heerste ‘maar het resultaat is prima.’ Wout Woltz schijnt een hele generatie nieuwe journalisten aan te nemen. Henk had John Jansen van Galen een briefje geschreven om te reclameren tegen het artikel tranen van de dooi van W.L. Brugsma in het Sovjet Unie-nummer van de Haagse Post. Hij vond het schandalig. Hij vermoedde ook dat Spoor en Brugsma hem van de Den Alerdinck-conferentie in Parijs hadden weggehouden. En dan noemt Henk deze Spoor nog steeds een uitstekende vriend. Ik heb het artikel van Brugsma nu gelezen en begrijp niet waarom Henk er zo over in de gordijnen klom. Brugsma schrijft altijd in die trant, niets bijzonders, daarom ga ik dus ook niet met die man om.¹¹²

Henk zei verder dat zijn boek De alibicentrale een fenomenologie van het bedrog was. Daar moet hij nodig over schrijven. Echt vertrouwen doe ik hem denk ik nooit meer. Zijn leven hangt van bedrog aan elkaar.

Hans Jessurun d'Oliveira schreef een zot verhaal in de Volkskrant: pak nederlanders in zuid-afrika nationaliteit af.¹¹³ Hij stelt dat het juridisch wel mogelijk is om de nationaliteit van iemand af te nemen, zelfs als daardoor staatloosheid ontstaat, maar vindt het selectief om dit nu bij Zuid-Afrika te doen terwijl er in tal van landen ook mensenrechtenschendingen plaatsvinden. Hij zegt het afnemen van de nationaliteit te accepteren als drukmiddel ‘ten aanzien van een groep naar Zuid-Afrika geëmigreerde mensen, van wie het merendeel beter had moeten weten. En dat geldt in de eerste plaats voor de vrijgestelde managers en multinationals.’ Ik schreef hem zo voorzichtig mogelijk een briefje dat ik hem niet kon volgen en vroeg waarom hij zei dat het merendeel van naar Zuid-

112 Haagse Post, 25 februari 1989.

113 De Volkskrant, 22 februari 1989.

[p. 85]

Afrika geëmigreerde Nederlanders ‘beter hadden moeten weten’.

Heb Henk Hofland spontaan mijn reactie op onze ontmoeting geschreven.¹¹⁴

114 Zie bijlage 36.

24 februari 1989

Wim Pretorius belde dat als ik hem een brief zou schrijven waarin ik schrijf dat ik in interviews, artikelen of boeken het zal hebben over toerisme in Zuid-Afrika, dat hij als Satour dan ook iets voor me kan doen. Ik heb gewoon geen zin om weer op een schoen en een slof naar Johannesburg te moeten gaan. Jan Kensenhuys, de medewerker van Brunswijk die me in Saint Laurent in een coffeeshop aanvloog, is eindelijk door Frans-Guyana uitgewezen. Ook Frits Hirschland is er uitgesmeten.

Trein

Dit is dus de trip die Peter jarenlang tussen Tilburg en Amerbos heeft gemaakt.

Ik had een afspraak met Peeters. Hij praatte graag (net als ik). Hij vond een van de mooiste dagboeken die van Saint-Simon uit de hofhouding van Lodewijk xiv, uitgebracht in de Pléiade-editie. Hij vond het eerste deel van mijn Memoires prachtig, vooral de brieven van Hofland noemde hij juweeltjes. Ik dacht: de brief die ik Henk gisteren schreef, dat was een juweeltje, tenzij stijl, grammatica en de rest zwaarder telt. Volgens Peeters zou mijn dagboek het beste voor onderzoek in Den Haag kunnen worden ondergebracht.

Hij vertelde dat twee studentes bij hem waren afgestudeerd over neurosen in de 20ste eeuw. Zij interviewden 25 psychiaters, onder wie mijn oom Lex Poslavsky. Zo ben ik dus via hem nu bij Peeters terecht gekomen. Hij studeerde zelf eerst Geschiedenis en is er later Psychologie bij gaan doen. Het boekje Het dagboek als Camera Obscura vond hij ‘te geleerd’. Ik begrijp wel wat hij bedoelde: teveel materiaal, wat ik heb gelezen, er met de haren bijgesleept. Dat is ook wel waar. Maar ik heb niet als andere journalisten een normaal kanaal - bijvoorbeeld een vaste column - waarin ik over onderwerpen die ik heb ontdekt, kan uitwijden.

Peeters zei zich Peter te herinneren toen hij in Tilburg colleges Psychologie volgde. Wanneer de Volkskrant hem dit zou vragen, wilde hij wel over deel vijf van mijn Memoires schrijven.

[p. 86]

Van Peeters spoedde ik me lopend naar de moeder van Peter in de Tongerlose Hoefstraat. Het bezoek aan ‘onze moe’ en zus Trees, de non of moeder-overste, was super. De moeder vertelde: ‘Peet is altijd een moederskindje geweest. Hij was de enige.’ Ik heb altijd in Peter zijn moeder, en vice versa herkend, niet alleen uiterlijk, maar vooral hun geesteswereld: ‘Als ik 's avonds uitging, en tegen 23:30 uur thuiskwam, keek ik naar boven en zag dan zijn hoofdje voor het raam. Als hij me had gezien, dan ging hij pas slapen.’¹¹⁵

Ik vroeg hoe oud hij toen was. Zij antwoordde: ‘Een kereltje van een jaar of zes.’ Ik vond dit erg aandoenlijk. We spraken vervolgens over het feit dat Peter altijd zo moeilijk in slaap heeft kunnen komen. Zijn vader moet ook een slechte slaper zijn geweest: ‘Daarom heb ik elf kinderen gekregen en ze allemaal de borst gegeven.’

Peters moeder slaapt nu beneden. Zij heeft ook een wagentje omdat haar knieën niet meer zo sterk zijn. Maar verder maakt zij het uitstekend en is oergezond. Trees gaat een reis van twaalf dagen naar Rome maken. Ik benadrukte opnieuw hoe Peter aan de brieven van Trees hecht. Ik probeerde hen ook te verzekeren dat Edwin een schat was, en dat hun relatie een blijvende was. Waarop zijn moeder zei: ‘Peter zal zijn hele leven nooit echt buiten jou kunnen, Willem.’

Zijn moeder keek heel ernstig en volgde mijn woorden op de voet, wanneer ik over Peter sprak. Het roerde me allemaal enorm. Trees ging aan de overkant een taxi voor me bellen, waar in de winkel werd gevraagd of ze mij naar binnen hadden zien gaan, ‘die man die altijd op televisie zo interessant praat.’ Trees had gezegd dat ik een vriend van Peter was. Toen ik vertrok, stonden enkele mensen te kijken. Ik wierp nog een laatste wuifzoen naar Peters moeder, die zij beantwoordde, wat me opnieuw een gevoel gaf om nooit te vergeten. Peters moeder zei ook nog toen ik vertrok: ‘Ik zal nog wel proberen een tijdje te blijven.’

Ik ben bij Eduard gaan eten. Hij had een heerlijke rijsttafel gehaald op de Westerkade.

115 Vandaag, 13 juli 1998, belde Peter uit Johannesburg. Hij zei dat hij niet kon slapen.

25 februari 1989

Heb Harry Lockefeer van de Volkskrant gevraagd of professor Peeters deel vijf van mijn Memoires mocht recenseren.

Er arriveerde een brief van oud-ambassadeur Osvaldo Cardenas, (van Cuba in Suriname), welke ik meteen heb beant-

[p. 87]

woord. Hij werkt nu niet meer als diplomaat, maar voor een commercieel bedrijf. Hij zal waarschijnlijk binnenkort voor dat bedrijf ergens in het zuiden van Afrika gaan wonen. Hij hoopt via mij er contacten te kunnen opdoen. Ook zou hij nog wat exemplaren van zijn boekje over Suriname, De revolutie van de sergeanten willen ontvangen, wat de universiteit van Nijmegen heeft uitgegeven. Hij zegt dat er in Brazilië en Mexico interesse is om het uit te geven.

Jim Garrison schreef dat hij het fijn vond weer eens van me gehoord te hebben. Hij hoopt me weer in de vs te ontmoeten en denkt dat er wel wat voor de media te doen valt als ik kom.

Ambassadeur Quint bedankte me voor het briefje wat ik hem gestuurd had om hem beterschap te wensen.

Nelly Dullaert van de nvj strijdt onvermoeibaar voor het geld dat ik van de kro zou moeten krijgen - al een jaar geleden.¹¹⁶

De Volkskrant heeft gemeld dat het ministerie van Justitie niet over bewijzen beschikt dat de Surinaamse militairen betrokken zijn bij internationale cocaïnehandel. Sedert 1984, toen hierover de eerste berichten naar buiten kwamen, zou er bij de Centrale Recherche Informatiedienst (cri) ‘geen enkele concrete aanwijzing’ zijn binnengekomen.¹¹⁷ Ik ben ervan overtuigd dat ze bij gebrek aan bewijs met behulp van Amerikaanse schurken op dit gebied ‘bewijzen’ zullen gaan construeren.

Het liefste zou ik hier blijven, dagboeken verder schrijven en alles op alles zetten om met behulp van Carel Enkelaar, Henk Hofland en Jef Rademakers een televisieshow van de grond te krijgen. Maar dan is er eveneens de mogelijkheid om in Zuid-Afrika op een cruciaal moment voor dat land een boek te schrijven. Ik kan dan ook veel met Peter samen zijn, en Hendrik in Kaapstad bezoeken.

116 Zie bijlage 37.

117 De Volkskrant, 24 februari 1989.

26 februari 1989

Eindelijk weer eens 45 minuten piano gespeeld.

Ayatollah Khomeini heeft Michail Gorbatsjov geschreven dat hij beter aanhanger van de islam zou kunnen worden. De brt zegt dat Gorby rood van woede werd bij het ontvangen van deze suggestie. Ook Indonesië heeft het boek van Rushdie verboden.

Desi Bouterse heeft geopperd dat Suriname moet overleggen met Brazilië, Frankrijk, Guyana en Venezuela hoe de drugshandel het beste te bestrijden.

[p. 88]

27 februari 1989

Vanmorgen belde Vermeulen dat André Haakmat zijn toezegging niet was nagekomen. Hij zou een kopie van het bericht van aanstelling als adviseur van minister Tjon Kie Sim, die hij had teruggevonden, naar Vermeulen sturen. Die had niets ontvangen. ‘Wat zijn Surinamers toch onbetrouwbaar,’ aldus de advocaat.

Ik deed mijn beklag bij Haakmat, die bij hoog en laag beweerde wel degelijk zes pagina's naar Vermeulen te hebben gefaxt. Toen ik terugbelde naar het Haagse advocatenkantoor gaf het secretariaat toe dat de pagina's van Haakmat inderdaad waren binnengekomen. Vermeulen bevestigde later dat hij, nu hij een tweede claim op Suriname in handen had, nu een rekest kon indienen ‘waarmee de zaak 8 of 15 maart a.s. op de rol zal staan.’

Bezocht Roy Sherwood op de Zuid-Afrikaanse ambassade. Hij had gebeld dat mijn reis in orde was, maar wilde de details niet over de telefoon bespreken. Sherwood blijft een slimme vent. Er was een conceptbegroting voor mijn komende reis nodig. Ik antwoordde dat duizend rand per week van 11 maart tot 21 mei me een heel eind zou kunnen helpen bij het huren van een auto en andere kosten om een tweede boek te kunnen schrijven. Eigenlijk zou de auto buiten die duizend rand moeten vallen.

28 februari 1989

Ik nam contact op met Ferdinand van Ketwich Verschuur, directeur van Johan Enschedé in Haarlem en zoon van Hans en Christine van Ketwich uit Kaapstad. Hij bevestigde dat zijn bedrijf een miljoen van Suriname tegoed had. Dat is dus nog een claim die parallel aan de onze zou kunnen worden uitgespeeld. Nieuw drama. Suriname zou geen advocaat in Nederland moeten kunnen vinden, want zodra iemand namens Suriname op zou treden, dient R.H. van den Heuvel zich aan als niet betaald zijnde door Suriname. De in de arm genomen advocaat zou niet mogen optreden namens Paramaribo voor Van den Heuvel is betaald. Eduard reageerde hierop: ‘Ach, ook daar zullen ze dan wel iets op vinden. Er zijn vele wegen die naar Rome leiden.’

André Haakmat vermoedt dat Paramaribo op het allerlaatste moment met het geld op de proppen zal komen, hoewel hij ook verwacht dat alerte journalisten op de rol gaan snuffelen en de Suriname-zaak zullen ontdekken. Toen ik Boukema belde vroeg hij meteen of ik was betaald. Hij gaat er dus ook van uit dat Bouterse eieren voor zijn geld zal kiezen. ‘Natuurlijk moet

[p. 89]

u uw geld hebben, maar ik heb toch met ze te doen,’ aldus Boukema. Nou, ik deze keer eens niet.

Ik belde Dé Slager, de advocaat van Frans Lurvink, die mijn hulp indertijd inriep over een claim van de Overzeese Gas- en Elektriciteitsmaatschappij (ogem) op Suriname.¹¹⁸ Slager vertelde dat hij gisteren nog over die zaak op Buitenlandse Zaken was geweest. Men had hem gezegd dat er over twee weken een ambtelijke delegatie naar Paramaribo gaat. ‘Betalen ze dan niet, dan kan je je claim vergeten.’ Slager zei van mening te zijn dat het publieke recht niet toeliet via dwangmaatregelen de claim van ogem te laten innen.

Ik zei overigens tegen Slager dat we in de rechtszaal tegenover elkaar hadden gestaan, maar we dit nu verder dienden te vergeten. ‘Als u maar aardig aan me denkt,’ zei hij ook nog. Dat doe ik dus niet, want als de meeste advocaten ziet hij er geen gat in voor een smerige zaak als die van Lurvink tegen mij zijn nek uit te steken. Ik zond hem echter Het dagboek als Camera Obscura en schreef er in:

Voor D.A. Slager,
Ik denk wel aardig over U,
zelfs aan Lurvink,
maar het was niet netjes,
zelfs onfatsoenlijk.

Ik dacht: laat ik maar een woord gebruiken dat ze in dit land bij alles gebruiken, zonder dat men ernaar handelt.

Vermeulen gaat zowel met Slager als met Van Ketwich Verschuur bellen om meer over de diverse claims op Suriname te weten te komen. Met de Surinaamse zilvervloot in zicht, heb ik voor het eerst in lange tijd maar weer eens een flink stuk kaas gekocht.

118 Zie Memoires 1985-B.

1 maart 1989

Konrad Lorenz is overleden. Hij hield zich bezig met instinctief gedrag bij dieren. Een bijzondere man, in de categorie Margaret Mead.

Willebrord Nieuwenhuis schreef een artikel van meer dan een halve pagina over Hans van den Broek, onder de kop: dommeriken kan minister van den broek niet uitstaan. Nieuwenhuis vond ik in de jaren zestig, toen hij ook in New York werkte, al een kontlikker van gezagsdragers. Hij is dat niet al-

[p. 90]

leen altijd gebleven, het is alleen nog maar erger geworden. André Spoor zag zijn grote journalistieke kwaliteiten en stelde hem voor het leven aan bij nrc Handelsblad, die wat beter geïnformeerde medewerkers van deze krant later ‘de miskoop van de eeuw’ zouden noemen. In dit artikel overtreft Nieuwenhuis zich in slijmerigheid; eigenlijk niet te geloven dat zo'n verhaal kennelijk zonder belemmering in de krant komt.¹¹⁹ Geen wonder dat Nieuwenhuis bij alles wat er gebeurt in Den Haag - of bij reizen van bewindslieden - op de eerste rij te vinden is. Walgelijk.

Intussen schrijft Henk Hofland hele lappen tekst voor dezelfde krant, volgepropt met meningen over Oost-Europa en de ussr, aan welke grootmacht hij in 1984 begon te de ruiken. Ik heb enkele van zijn stukken gelezen en een brief met commentaar geschreven. Wat Hofland in 1956 samen met Mimi Hofland in Boedapest overkwam, heeft zijn geschrijf over de ussr sindsdien bepalend beïnvloed.¹²⁰ Voor hem is het marxisme-leninisme alleen maar ‘slecht’ gebleven.

Het antwoord van Lockefeer op mijn verzoek om professor Peeters te vragen over deel vijf van de Memoires te schrijven, tekent de sfeer rond de man. Als ze erover willen schrijven, zullen ze zelf wel een recensent ‘aanzoeken’. Hij suggereert ‘het boek gewoon ter recensie’ toe te sturen. Alsof dat met alle vijf delen niet gedaan is.

Ik bezocht Coté van de amro. De amro wil me dwingen om mijn hypotheek op Amerbos te verhogen, opdat meer rente kan worden berekend. Ik heb vriendelijk verzocht om de betaling van Suriname af te wachten, waarvan ik 50.000 gulden zal overmaken naar de amro ter aflossing van mijn lening.

Ze blijven Volodja Feltsman ‘the émigré Russian pianist’ noemen.¹²¹ Hij heeft het er misschien ook naar gemaakt. Bernard Holland schreef overigens dat Volodja, na alle publiciteit een

119 NRC Handelsblad, 27 februari 1989.

120 Zij maakten daar de invasie van de Sovjets mee.

121 The New York Times, 31 januari 1989.

[p. 91]

joodse vluchteling te zijn, nu toch bezig was met ‘making his way from the glare of international politics to a more strictly musical prominence.’ Gelukkig. Hij speelde in de Avery Fisher Hall Beethoven en Moessorgski.

2 maart 1989

Vreemde droom. Ik zat in een Air France toestel. We landden ergens op een baan, bedekt met zand en modder, waarop blauwachtig aapjes speelden. Ik weet er verder niets meer van. Bij Rennes in Frankrijk zijn vijfhonderd dode dolfijnen aangespoeld. Hoe kan zoiets?

Eduard was op Amerbos. We zagen toevallig Opsporing Verzocht van de avro. Het ging over Wim Hogenkamp, die door een kogel om het leven was gekomen. Wim Hogenkamp had aids, hoe is het mogelijk? Ik wist er niets van. Hij kon al nauwelijks meer zien en liet dus altijd de lichten branden. Er werd verteld dat het mogelijk moeten worden geacht dat hij een Engelse jongen met aids heeft besmet en dat die jongen naar Nederland is teruggekomen om Wim dood te schieten. Zelfmoord werd uitgesloten omdat hij geen brief achter liet.

Conny Braam heeft het in de Volkskrant opgenomen voor Winnie Mandela.¹²² Zij vertelde Mirjam Elias: ‘Ik erger me aan de schijnheiligheid van de buitenwereld, die eist dat zo'n vrouw door alles heen een heilige blijft.’ De logica - en de leugens - van Conny Braam zijn niet te volgen. Ze heeft zelfs het lef om Jan van Riebeeck met Klaas de Jonge te vergelijken ‘die heel zwart Zuid-Afrika kent en als held wordt beschouwd.’ Misschien bedoelt zij het goed, maar zij heeft wat in Zuid-Afrika de afgelopen jaren gebeurd is, op janboerenfluitjes geïnterpreteerd. Maar de Volkskrant aarzelt geen seconde om niet haar geklets wijd en zijd te verspreiden, waardoor alleen maar meer mensen het spoor bijster raken.

P.A. van Buuren verlaat Singapore als ambassadeur en komt naar Pretoria als opvolger van Hugo Carsten. Het zal me benieuwen wat dat voor een man is. Carsten heb ik overgeslagen na wat ik over hem hoorde. Geen land mee te bezeilen. Hans van Ketwich adviseerde uitdrukkelijk uit zijn buurt te blijven

122 De Volkskrant, 25 februari 1989.

3 maart 1989

Vermeulen heeft de faillissementsaanvraag van de Surinaamse ambassade gisteren naar de rechtbank gezonden. Boukema vindt het nog steeds ‘zielig want door 75.000 gulden aan u te

[p. 92]

betalen, zouden ze hebben voorkomen dat nu veel mensen zeggen: ik heb ook nog een tegoed. Het zal ze miljoenen kosten.’ Ik heb Desi Bouterse hierover een aangetekende brief gezonden.¹²³

Henk Hofland zei vandaag dat zijn moeder gisteren 94 jaar zou zijn geworden. Ik was altijd erg op haar gesteld.

De stukken van Vermeulen zijn binnengekomen en ze lijken me uitstekend. Het is duidelijk dat Buitenlandse Zaken tegenwerkt, als te doen gebruikelijk wanneer het mij betreft. Ik heb Vermeulen een korte uitleg hierover gestuurd.

Babette Sijmons, die een zoon van Jan Cremer, Iwan, het leven schonk, trachtte een bijdrage te leveren aan het verhogen van de verkoop van Playboy door zich beschikbaar te stellen voor een naaktreportage.¹²⁴

Mimi Hofland zond me een pagina gedichten van Henk uit Propria Cures.¹²⁵ Het onderstaande gedicht had haar tot tranen geroerd ‘omdat ik het zonder enige waarschuwing van iemand in de bus kreeg.’ Ik heb het altijd weer met Mimi te doen.

Dirk Keijer belde: ‘Het wordt tijd dat ik eens iemand stuur om jou te laten doodschieten.’ Daar spreekt hij geregeld over de laatste tijd, eerst was het Velikhov die volgens Keijer het op mij had gemunt. Hij telefoneerde uit Spanje en was op weg naar

123 Zie bijlage 38.

124 Playboy, maart 1989.

125 Propria Cures, 21 januari 1989.

[p. 93]

Monte Carlo waar hij een kantoor heeft. ‘Waarom vecht je nu met Bouterse,’ vroeg hij, ‘want je komt er nooit meer in.’

‘Dat zal me worst wezen. We maakten afspraken en ik heb een jaar gewacht. Nu is het genoeg.’ Ik vroeg me af, terwijl er nog niets van in de pers is verschenen, hoe Keijer dit al weer wist. Hetzelfde geldt voor die andere mysterieuze figuur in mijn leven, de postzegel- en muntenverzamelaar Hugo van Reijen. Die belde ook alsof hij van alles op de hoogte was.

Oud-ambassadeur Alexander Romanov heeft in Moskou een hartaanval gehad, maar het gaat nu weer goed met hem. Craig Whitney van The New York Times is voor het eerst sinds 1980 naar Moskou teruggegaan en schreef erover in zijn krant. Dit is een serieus verhaal geworden en kan niet worden vergeleken met reportages van Hofland of Brugsma, die om zijn Poolse vrouw te plezieren (en door zijn ervaringen onder de nazi's) alleen maar geëmotioneerde antiverhalen kan produceren. Whitney ziet de ussr nog steeds als een ‘bundle of contradictions. Mr. Gorbachev is trying to open it up, and asks people to work harder, and take more responsibility for their own well-being, but they just don't understand how to do it.’ Hij herinnert eraan dat de Sovjet Unie een natie is die opgroeide met de idee ‘that only the state knew what was right.’ Nu worstelen de Sovjets met goed en fout. Whitney concludeerde dat ‘the only way to change the system, is to throw it out and start all over - and there are no signs that Gorbachev is about to do that.’¹²⁶

Ik zeg dit al enige jaren. Lady Bird Johnson wilde de parken van Amerika verfraaien, meer bloemen en bomen planten. Maar hoe verfraai je het marxisme-leninisme, wat Gorbatsjov probeert te doen? De paus zette de ramen van het Vaticaan open, en kon vasthouden aan de rooms-katholieke leer. Gorbatsjov wil de ramen van het Kremlin openzetten, en vast blijven klampen aan de communistische leer. Maar dat kan dus niet, want daarmee gaan er teveel grondbeginselen van het marxisme-leninisme overboord. Het hek is nu van de dam. Het tij is niet meer te keren. Gorbatsjov spartelt tegen, maar dat maakt het slechts moeilijker en gevaarlijker om in Moskou met een andere lei te beginnen.

In Cuba, aldus Nicholas Wade, pakt men de aids-epidemie rigoureus aan. Een derde van de hele bevolking van Cuba is al op het hiv-virus getest en er zijn 240 gevallen van besmetting aan het licht gekomen. Deze patiënten zijn meteen in quaran-

126 The New York Times, 29 januari 1989.

[p. 94]

taine geplaatst en niemand weet hoe lang ze in isolatie zullen blijven. Waarschijnlijk tot ze dood gaan. Het levert een voordeel op dat Cuba een politiestaat is, want op die manier kan een epidemie voorkomen worden terwijl overal elders, zoals in de vs, het aantal besmettingen alleen maar toeneemt. Ook veel Cubaanse soldaten die in Afrikaanse landen vochten, keerden met aids besmet terug.¹²⁷

Twee specialisten van het College van Artsen en Chirurgen van Columbia University hebben het aids-sanatorium in Cuba bezocht. Het bestaat uit een complex van woningen, met airconditioning en voorzien van kleurentelevisie, dus wat zij noemden naar de Cubaanse standaard acceptabele omstandigheden. Ouders die aids hebben worden van hun kinderen gescheiden. Niemand mag buiten het complex van woningen komen zonder een officiële begeleider. Het doet denken aan hoe vroeger leprapatiënten in aparte kolonies werden gehuisvest. Er is in de vs nog altijd een leprakolonie in Carville, Louisiana. Het aantal aids-gevallen op Cuba wordt op 4.000 geschat.

Hans van Ketwich Verschuur belde op uit Kaapstad. ‘We maken ons ongerust, dat we niets horen,’ zei hij. Ik vertelde spoedig naar Zuid-Afrika terug te komen.

Frederik Willem de Klerk is de nieuwe leider van de Nationale Partij (np) in Zuid-Afrika.¹²⁸ ‘The time for the Great Indaba has arrived,’ heeft hij gezegd, ‘we must now - immediately - begin penetrating talks on how we can reconcile the aspirations and expectations of your followers and mine. That is the only way to ensure peace.’ Hij gaf zwarte leiders de raad ‘to ignore poisonous suspicion-mongering against our reform program. Only if they test the bona fides of the government in negotiation will they be able to arrive at the truth. Only in real negotiation will they be able to determine whether the np means what it says. And I know that they will find: an honest desire to reach a mutually acceptable accord.’ Het is duidelijk dat De Klerk een geheel ander stijl hanteert dan de leiders van de np tot dusverre hebben gedaan. Misschien betreedt Zuid-Afrika nu toch een cruciale periode in haar geschiedenis en moet ik alles op alles zetten daar bij te zijn. Gatsha Buthelezi heeft de woorden van De Klerk verwelkomd en schijnt hem het voordeel van de twijfel te willen geven.

127 The New York Times, 6 februari 1989.

128 The Citizen, 3 februari 1989, zie bijlage 39.

[p. 95]

4 maart 1989

Ik zit in een klein relletje met Lejo Schenk van Kenmerk. Ik zat 1 maart in Nieuwslijn van Veronica met Willem Brugsma, Raymond van den Boogaard, Ton Planken, Nico Scheepmaker en professor Hofstede (mediaspecialist). Er werd gesproken over het betalen van journalisten voor tips of contacten. Kiki Turpijn interviewde. Ik vermeldde voor Lejo interviews met Bruno Kreisky, kanselier van Oostenrijk, en premier Rakowski van Polen gefilmd te hebben. Daarover ontstond de verwarring dat Kenmerk mij er pr-geld voor zou hebben betaald, wat niet zo was. Ik heb Lejo ter verduidelijking een briefje geschreven.¹²⁹ Hij vuurde al brieven af naar Veronica.¹³⁰ Eigenlijk niets aan de hand. Een Hilversums stormpje in een glas water. Intussen werd ik weer van ‘beentje lichten’ beschuldigd.

Ik vroeg Joop van Tijn of deel vijf nu in Vrij Nederland zou worden besproken. Antwoord: het door mij aan hem toegezonden exemplaar (via Wim Hazeu in Baarn) had hem nooit bereikt. Hij wist bovendien niet wie professor Peeters in Tilburg was, dus kon hij hem niet vragen mijn boek te bespreken. Ronald Gase kwam helemaal niet meer ter sprake.

Ik woonde in Huize Molenaar in Utrecht een familiediner bij ter gelegenheid van het 25-jarig huwelijk van Lex en Jeanne Poslavsky. Ik vind zoiets een ramp, maar zelfs Eduard had gezegd dat ik toch maar moest gaan. Het werd een unieke avond omdat ik naast Yonda Poslavsky zat. We hadden enorm veel plezier. Evenals haar broer Eric is zij wel degelijk - in tegenstelling tot haar vader - geïnteresseerd in de achtergronden van de Poslavsky's in Polen en Rusland. Elie Poslavsky en diens huidig vrouw waren ook aanwezig. Hij zei te moe en te oud te zijn om nog een reis naar de ussr te maken. Hij woont ergens in Noord-Brabant, werkt in de tuin, leest veel en voorheen schilderde hij iconen.

Na zijn zoon en een collega-psychiater voerde Lex het woord. Hij richtte zich eerst tot zijn broer Elie, vervolgens tot mij (niet zijn aanwezige zoon) en daarna tot mejuffrouw Karreman, de huishoudster van zijn moeder, mijn grootmoeder. Ik was verbaasd dat hij zei dat toen ik nog een jongen was, hij al wist dat ik het van de hele familie het verst zou schoppen, kennelijk inbegrepen zichzelf, professor in de psychiatrie. Hij zei ook dat hij wist hoe hard ik altijd had gewerkt. Ik voelde me wel in het zonnetje gezet in dit gezelschap - drie ronde tafels met gasten - maar vroeg me af wat hij ermee bedoelde. In materieel opzicht

129 Zie bijlage 40.

130 Zie bijlage 41.

[p. 96]

sta ik er in ieder geval het meest hopeloos voor van de hele familie.

5 maart 1989

Ik heb Gerrit Olivier een tweede telegram gezonden. Cecile van Lennep had gelijk: ze zijn hoogst onbetrouwbaar.

Ik ben erg onrustig. Ik heb nog 900 gulden op de bank door het uitblijven van de 70.000 uit Suriname. Stank voor dank.

Hofland zit in Het Capitool van de nos. Het gaat over de Nederlandse taal, waar hij specialist in is. Wat heb je aan de mooiste zinswendingen, opgevoerd door een slapjanus die niet in staat is zijn roer recht te houden? Wat zou Henks moeder hem hier vandaag - en misschien zijn vader - graag hebben zien zitten.

In Frankrijk is jagen even populair als voetballen. De jagers staan met geweren in de aanslag. Een knecht zit verscholen op een vaste plek in een bosje met een grote kist fazanten en patrijzen. Eén voor één laat hij de arme dieren los. Dat is het peil der beschaving anno 1989. Alles gaat terug tot achterhaalde programmering van onze breinen. Ik was er in 1945 al tegen dat mijn Baarns Lyceum-vriendje, Wicher de Marees van Swinderen de laatste eekhoorns afschoot. Op De Horst genoten wij van die diertjes in de tuin.

De vara komt met Margreet Dolman, Paul Haenen als madam. Wat een horreur. De bbc redt de avond met de Symphonie Fantastique van Berlioz.

6 maart 1989

Donovan Müller uit Kaapstad belde. Hij zit op een conferentie in Eindhoven. Hij wil het weekeinde op Amerbos zijn. Prima. Ik had nooit gedacht ooit nog van hem te horen.

[p. 97]

Gerrit Jeelof heeft een offensief van Philips in de vs aangekondigd. Hij heeft daar de leiding en heeft de verantwoordelijkheid over 50.000 Philips-medewerkers in Amerika. Met een omzet van zes miljard dollar is Philips in de vs de grootste buitenlandse elektronica-onderneming, wat inderdaad geen kleinigheid is om voor elkaar te boksen. Ik erken dit volgaarne, wat niet wegneemt dat mijn ervaringen met deze mijnheer op zijn zachtst gezegd walgelijk zijn, niet het gedrag wat je van een oude schoolmakker van Nijenrode zou verwachten.¹³¹

Vandaag veertig jaar geleden sneuvelde Wonk Schimmelpenninck op Java.

Eduard heeft zijn danser Paul Boos uit New York op bezoek, dus ik besta even niet.

Nelson Mandela is als belangrijkste gevangene van Pretoria naar een bungalow naast de Victor Verster-gevangenis in Paarl overgebracht. Minister van Justitie Kobie Coetsee maakte bekend dat de familie het vrij staat voortaan bij Nelson Mandela te logeren. Maar Winnie liet meteen bekend maken hier geen gebruik van te zullen maken zolang ‘comrade Nelson’ een gevangene was.

Sinds 1980 werd drie Nederlanders de toegang tot de vs op grond van hun seksuele geaardheid ontzegd. Hans van den Broek zegt van mening te zijn dat het niet op de weg van de regering ligt om homo's te waarschuwen in dit verband. Hij zegt wel dat de Amerikaanse weigering homo's toe te laten niet overeenkomt met het Nederlandse standpunt inzake mensenrechten. Voor Van den Broek, einde verhaal.

131 NRC Handelsblad, 3 maart 1989.

7 maart 1989

Er zal 18 maart een reünie van het Baarns Lyceum zijn. Dan ben ik in Zuid-Afrika.

Het Parool is geloof ik als eerste gekomen met berichten over mijn actie tegen Suriname.¹³² Vanmorgen staat er ook iets in Trouw. Volgens deze krant zou men zich over mijn claim in Paramaribo ‘uiterst verbaasd’ hebben getoond. Ja, ja, van de prins geen kwaad weten moet uitkomst brengen.

De Volkskrant meldt dat Hans van den Broek niet bereid is om zijn beklag te doen in Washington over de behandeling van drie Nederlandse homo's. Intussen knapt hij wel de vuile klusjes op knappen bij de wapenonderhandelingen in Wenen, zoals nrc Handelsblad vermeldt: van den broek verzet zich tegen sjevardnadze. Dat wil zeggen, Hans reageerde op het

132 Zie bijlage 42.

[p. 98]

voorstel van de Sovjetminister van Buitenlandse Zaken, die ook nucleaire wapens van korte afstand bij de gesprekken wil betrekken, met de waarschuwing dat de navo zich niet door de Sovjetminister moest laten afleiden op een moment dat er goede kansen waren overeenstemming te bereiken over vermindering van conventionele sterkte. Als Luns vroeger een grote bek tegen Sukarno opzette schreef De Telegraaf: Goed gebruld Nederlandse leeuw! Van den Broek is de muis die het opneemt tegen een olifant!

Wim Hazeu meldt dat deel vijf op 24 april verschijnt. Een nieuwe drukproef is naar Joop van Tijn onderweg.

Vermeulen belt dat de Surinaamse ambassade advocaat W. Schellart in Utrecht in de arm heeft genomen, die mijn claim op Suriname betwist. ‘Dat is een advocatentrucje om te voorkomen dat ze failliet worden verklaard. Ik zou het in zijn positie misschien ook wel hebben gedaan,’ zei Vermeulen tot overmaat van ramp. Hij informeerde vervolgens Van den Heuvel in Ermelo, die de enige is die Schellart kan stoppen omdat Suriname Van den Heuvel ook niet betaalde. Vermeulen hoopt nog steeds dat Boukema de fax van Herrenberg zal vrijgeven, waaruit blijkt dat de claim inderdaad bestaat. ‘Nu betalen ze misschien Van den Heuvel wel om Schellart tegen u te kunnen behouden,’ aldus Vermeulen. Ook advocaat André Haakmat zei absoluut niet te begrijpen wat ze in Paramaribo denken te bereiken met dit idiote gedoe.

Van den Heuvel belde, die zijn verhaal wijzigde. Henk Herrenberg had geen fax gezonden ter bevestiging van de claim, maar telefonisch vanuit Paramaribo bevestigd dat deze bestond. Ik zou worden betaald. Hij beschikte dus niet over schriftelijk bewijs. Goed, maar Boukema, die zijnerzijds rechtstreeks Herrenberg over mijn zaak faxte, kreeg wel schriftelijk antwoord. Intussen zou Van den Heuvel de advocaat in Utrecht melden dat hij in de zaak Oltmans wachtte op betaling, dus dat deze mijnheer niet namens de ambassade van Suriname kan optreden. Hij waarschuwde echter dat indien Schellart op persoonlijke titel de betaling van Suriname aan Van den Heuvel garandeerde, hij wel door kon gaan namens de ambassade.

Ik heb Desi Bouterse andermaal een telegram gezonden en hem herinnerd aan zijn belofte aan mij op 10 maart 1988 (zie volgende pagina).

8 maart 1989

Dirk Keijer belde vanuit Monte Carlo. Hij gaat zondag naar Moskou. ‘Willem, in zaken moet je een hart van staal hebben.

[p. 99]

Er zijn tijden van voorspoed en tijden van tegenslag en intussen moet je als miljonair gewoon doorleven.’ Ik vertelde over het conflict met Suriname. ‘Waarom betalen die gasten jou niet?’ Roy Sherwood had de problemen met Suriname in de pers gezien. ‘Hoe komt het dat je die problemen hebt, zoals ook met Jans Rautenbach in Pretoria?’

‘Omdat ik goedgelovig ben en mensen in eerste instantie gewoon vertrouw.’

Suharto schijnt een autobiografie te hebben geschreven. Hij geeft hierin openlijk toe dat er met toestemming van de regering tussen 1982-1985 duizenden moorden zijn gepleegd: ‘bij wijze van shocktherapie,’ opdat de bevolking zou begrijpen dat er iets tegen deze slechte mensen werd ondernomen. Het ging om ‘honderden bekende criminelen,’ aldus Suharto, die dus toegeeft - alsof het de gewoonste zaak van de wereld was - dat van overheidswege mensen door doodseskaders werden omgebracht. Zo is Suharto immers in 1965-1966 ook tekeer gegaan om honderdduizenden aanhangers van Sukarno uit te roeien.¹³³

Vandaag had ik met Ton Verlind en Henk Ruigrok van Nieuwe Revu voor de studentenvereniging Quintus moeten spreken. Verlind en Ruigrok belden af, wat me de gelegenheid bood ook niet te gaan.

133 De Volkskrant, 8 maart 1989.

9 maart 1989

Weekend wilde niet achterblijven bij Story en meldt dat prins Friso al vier jaar in het geheim zijn prinses koos, Marieke.¹³⁴ Geklets dat verkoopt.

Henk Hofland is in Riga geweest, reisde vervolgens naar Boekarest en schrijft nu in zijn krant dat hij er Silviu Brucan ontmoette die van 1955 tot 1959 ambassadeur in Washington was,

134 Weekend, 11 maart 1989.

[p. 100]

en vervolgens ambassadeur bij de vn tot 1965. Niet om het een of ander, maar 29 jaar geleden was ik al in New York met Brucan bevriend, die me samen met Harrison Salisbury (The New York Times) en Marguerite Higgins (International Herald Tribune), uitnodigde om bij een ontvangst voor Nikita en Nina Chroetsjov aanwezig te zijn. Dat was op 5 oktober 1960 op 60 East 93 Street in Manhattan.¹³⁵

Vandaag de dag dumpt de ussr verrijkt uranium in de vs om ‘bij te verdienen’, tot ergernis van twee Amerikaanse uraniumverrijkingsfabrieken. De Sovjets berekenen slechts de helft van de gangbare prijs om dollars binnen te halen.

Advocaat Van den Heuvel belt. Hij werd door Schellart uit Utrecht benaderd die hem had voorgehouden dat Henk Herrenberg nooit had mogen toezeggen dat ik betaald zou worden, want hij trad daarbij niet op namens de nieuwe Surinaamse regering. Hij had dus verder geen boodschap aan mededelingen van Van den Heuvel en zou doorgaan Suriname te vertegenwoordigen in deze zaak. Van den Heuvel heeft bij de deken van de orde van advocaten in Utrecht een klacht tegen Schellart ingediend. Ik bracht naar voren dat we wellicht niet tegen de nieuwe Surinaamse regering in actie hadden moeten komen, maar direct tegen de voormalige regeringsleider Desi Bouterse. ‘Dat zegt Schellart ook,’ aldus Van den Heuvel, ‘maar Bouterse is nog steeds een overheidsfunctionaris van Suriname, in zijn hoedanigheid van bevelhebber van het leger. Bovendien was hij regeringsleider in de tijd dat u met hem samenwerkte en hij zijn verplichting met u aanging.’ Oud-minister Henk Heidweiller is een persoonlijke vriend van Van den Heuvel. Hij is zaterdagavond naar Paramaribo teruggereisd. ‘Ik heb hem alles uiteengezet en hij zou onmiddellijk Bouterse te spreken vragen en ingrijpen in de kwestie,’ aldus de advocaat.

Vermeulen ontving een kopie van een nota van Buitenlandse Zaken aan de ambassade van Suriname.¹³⁶

Daan Dijksman plaatste een uitstekend stukje over de affaire in Haagse Post.¹³⁷

135 Zie Memoires 1959-1960.

136 Zie bijlage 43.

137 Zie bijlage 44.

10 maart 1989

Newsweek schets een buitengewoon somber beeld bij de vierde herdenking van het aantreden van Michail Gorbatsjov.¹³⁸ ‘Per-

138 Newsweek, 13 maart 1989.

[p. 101]

estroika is an economic reform in transition, an unworkable mix of marginally freer enterprise and slightly looser central control.’ Het oude systeem wordt zichtbaar ontmanteld, maar er is nog geen nieuw systeem voor in de plaats gekomen, dus Gorby ‘has the worst of both worlds.’ Hij is niet bij machte, wordt er onvoldoende voor gesteund om de veranderingen die hij nodig acht desnoods met kracht door te drijven. Hij weet wat er zou moeten gebeuren, maar hij aarzelt voortdurend. Hij is teveel communist gebleven om de hele zaak overhoop te halen. Er voltrekt zich een ramp in dat land.

Ik had R.A. Mörzer Bruyns geschreven dat hij uit mijn dagboeken zou kunnen opmaken welke de band tussen de dame voor wie hij in 1982 als executeur testamentair optrad, mejuffrouw Buringh Boekhoudt, en mij in werkelijkheid was geweest. Hij antwoordt nu dat hij en ‘de familie’ zich uitzonderlijk zouden hebben geërgerd dat ik melding zou hebben gemaakt van bepaalde meningen van Beatrix, die ik aan gesprekken met mejuffrouw Buringh Boekhoudt ontleende.¹³⁹ Hemeltje, ik ben daarin juist altijd erg voorzichtig geweest en heb maar al te dikwijls in mijn dagboeken geen - of maar zeer terloops - melding van gesprekken met haar gemaakt, vooral wanneer zij het koninklijk huis betroffen. Afgezien van het feit dat ik de mening van Mörzer Bruyns absoluut niet deel dat onze moeder des vaderlands, wanneer zij haar mondje opendoet, door niemand geciteerd mag worden.

Ik heb me behoorlijk opgewonden over de attitude van Beatrix die tot op dit niveau een soort onschendbaar totem wil maken. Dus heb ik deze mijnheer, ook al is hij familie van de dame met wie ik 40 jaar bevriend was, in vrij pittige woorden van repliek gediend. Wat denkt hij wel. Hetzelfde moet met Wim Kok zijn gebeurd, die ik 16 februari een brief moet hebben geschreven naar aanleiding van zijn geklets over Zuid-Afrikaanse kolen en andere onzinnige pogingen links destructief stoom af te blazen, zonder ook maar enige rekening te houden met historische verbanden en de huidige situatie in Zuid-Afrika. Hij schrijft me vandaag dat ik te ver ben gegaan, wat best waar zal zijn, al kan ik de vermaledijde brief - en dus de tekst zelf - niet vinden.¹⁴⁰ Eigenlijk zet deze Kok de treurige traditie van een andere socialistische voorman voort, onze vadertje Willem Drees, die de grootst mogelijk onzin (zelfs in een brief die hij aan mij in 1958 schreef) verkondigde ten aanzien van Indië. Hij werd een van de voornaamste architecten van het rampza-

139 Zie bijlage 45.

140 Zie bijlage 46.

[p. 102]

lige dekolonialisatiebeleid in Indonesië. Iets dergelijks is in Suriname aan de gang en in zekere zin ook in Zuid-Afrika, waar Kok in het voetspoor van Drees en de nationale uitblinker in de buitenlandse politiek Luns is getreden.¹⁴¹

141 In 1994 zou ik met Kok en anderen naar Zuid-Afrika reizen, maar was deze zaken toen allang vergeten.

11 maart 1989

De krokussen rijzen op uit het gras.

Donovan Müller arriveerde tegen 17:00 uur op Amerbos. Hij zag er eigenlijk nog steeds wel lekker uit. Ik toonde hem de logeerkamer aan de andere kant van mijn badkamer. Hij kleedde zich vrijwel meteen uit en drapeerde zich op bed, kennelijk in afwachting van mijn befaamde massage. Ik begon er inderdaad aan, maar hij had kennelijk te lang gewacht met seks en lekte vrijwel meteen sperma, waardoor ik afknapte.

Eduard kwam langs om een visje te verorberen, maar zijn kop was kort geknipt, wat dan trendy mag zijn, maar ik vond het niet alleen afschuwelijk, ik knapte deze avond nog een keer af. Geen geslaagde dag. Terwijl we aan tafel zaten, belde Peter uit Johannesburg, wat me nog verder op een dwaalspoor bracht, want telefoongesprekken munten uit in onvolledigheid, zeker op zo'n moment. Later eindigden Donovan en ik in de koffer, precies als drie jaar geleden in Kaapstad, maar ik ben naar mijn eigen kamer (en bed) gegaan om te slapen.

Er arriveerde een brief van Gustavo Mazorra Hernández, de nieuwe Cubaanse ambassadeur.¹⁴² Het ding was ongedateerd. Ik heb blijkbaar aan de man geschreven dat ik mijn buik vol had van Cuba en van mijn grote vriend Carlos Rafael Rodriguez, vicepresident en naaste medewerker van Fidel Castro, die er maar niet toe scheen te kunnen komen het boek dat we in 1984 in Havana begonnen, tot een bevredigend einde te brengen. Ze schijnen te vergeten hoeveel tijd ik eraan besteedde, bovendien geheel belangeloos en hoeveel nadeel het me bezorgd heeft dat we er halverwege in waren blijven steken. Dan komt een moment dat ik ook Cuba en Rodriguez schrijf: fuck you. Dit heeft hij kennelijk heel ernstig opgevat. Hij ging voorbij aan het in gebreke blijven van de Cubanen en produceerde deze ‘verdediging van het onverdedigbare’. Ik heb een keurige brief teruggeschreven.¹⁴³

Wim Kok heeft besloten, als tegenwicht van de wekelijkse persconferentie van premier Lubbers, een eigen wekelijks ge-

142 Zie bijlage 47.

143 Zie bijlage 48.

[p. 103]

sprek voor parlementaire journalisten te beleggen. Daar komt dus geen hond.

Alexander Münninghoff is nu in Moskou gestationeerd. Je kunt rustig aannemen dat de bvd nu deze mijnheer voor hun karretje heeft gespannen.

Joris Voorhoeve zit bij Jan Lenferink. Veronica's zaterdagavondentertainment. Niet te geloven. Voorhoeve wordt gevraagd wanneer hij het laatst heeft gehuild. ‘Dat moet in mijn schooltijd zijn geweest,’ antwoordde de lul ook nog.

12 maart 1989

De Haagse wethouder voor culturele zaken, Jack Verduyn Lunel is afgetreden uit protest tegen de sponsoring door Shell van een Bachfestival. Het is echt waar. Geen wonder dat De Telegraaf de zaak in een hoofdartikel belachelijk maakt.

De bbc maakte bekend dat Anatoly Gromyko en professor Philip Nel uit Stellenbosch, elkaar in de omgeving van Londen hebben ontmoet en gesproken. Dit is prima nieuws en ik heb Gromyko en Arbatov hierover geschreven. Ook neemt Dirk Keijer een brief voor me mee, bestemd voor Romanov in Moskou.

Passages uit mijn dagboek van 1966 waarin botsingen met mijn moeder voorkomen, grijpen me erg aan. Ook het herbeleven van haar uitspraak dat ik dan maar weg moest gaan, terug naar New York waar ik toen woonde. Mam huilde altijd bij mij, nooit bij broer Theo. Vreselijk dat dit allemaal zo is geweest en verlopen. Je vergeet vrijwel alles, al woekeren die zaken uiteraard in het onderaardse van de geest gewoon verder.

Donovan Müller kwam om 11:00 uur beneden en zei toch maar liever naar een hotel te willen gaan. Hij merkt natuurlijk dat ik druk ben met mijn Memoires. En trouwens, hij wil seks en dat is bij mij - met uitzondering van Eduard - altijd na een paar keer grondig voorbij. Ik had dus geen bezwaar, al zal ik altijd belangstelling voor hem houden en willen weten hoe het hem vergaat.

13 maart 1989

In Den Haag zijn op advies van Lubbers - maar ik vermoed met krachtige steun van Beatrix - 24 landen bijeen geweest om tot een wilsverklaring over het milieu te komen. De premiers Rocard (Frankrijk), Brundtland (Noorwegen) en Lubbers zijn de drijvende krachten achter dit initiatief geweest. In de Japanse zaal van het Vredespaleis drentelde ook Edje Nijpels rond als de Nederlandse milieutsaar. Het maakt op mij een Club van

[p. 104]

Rome-achtige indruk, praten, praten, praten en uiteindelijk gebeurt er niets, terwijl alle deelnemers begrijpen en ook weten dat dringende maatregelen gewenst zijn.

Wereldwijd lijden nog altijd tweehonderd miljoen mensen aan malaria.¹⁴⁴ Victor Nussenzweig van New York University heeft een vaccin ontwikkeld tegen ‘early parasite stage’. Het werd op vrijwilligers getest en werkte bij een derde van hen. Ook in Latijns-Amerika werd naar een nieuw middel gezocht, waarvoor uilapen uit het Amazonegebied als testdieren werden gebruikt. Het blijft dus sukkelen met het bestrijden van malaria. Overigens blijft de kininepil, gemaakt uit het sap van de kinaboom, voorlopig nog het beste middel tegen deze ziekte. Op 14 februari 1864 maakte de Nederlands-Indische regering bekend dat ‘the culture of Cinchona must not be regarded in any aspect as a financial speculation.’¹⁴⁵ Het ging er dus allereerst om een geneesmiddel te vinden tegen een ziekte waar mensen aan doodgingen. Justus Carl Hasskarl van de Botanische tuinen in het voormalige Buitenzorg, nu Bogor, werd naar Peru en Bolivia gestuurd om zaden en planten van de boom die redding zou moeten brengen, naar Indië te halen. Uiteindelijk vroeg hij om een oorlogsschip, de Prins Frederik Hendrik onder het commando van kapitein ter zee Van Braam Houckgeest en men vertrok eind augustus 1854 vanuit Latijns-Amerika met 500 planten van de Cinchona Calisaya, de beste van een aantal variëteiten naar Batavia waar men 13 december 1854 aankwam. Er waren tijdens de zeereis maar 75 planten in leven gebleven. Die werden met spoed naar Tjibodas aan de oostelijke glooiingen van de vulkaan de Gedeh gezonden. Dat was dus het begin van de Nederlands-Oost-Indische kinine-industrie, welke tot een wereldmonopolie zou uitgroeien. In 1962 vroeg ik mijn vader, wat mijn opa Hap van der Woude voor de kinine betekende.¹⁴⁶ En in 1989 wordt er overal ter wereld verder gedokterd aan een afdoende middel om malaria doeltreffend de kop in te drukken.

Via André Haakmat heb ik een artikel voor de Weekkrant Suriname geschreven om duidelijk te maken waarom ik juridische maatregelen moest nemen.¹⁴⁷ Hij heeft het voor me doorgezonden aan de redactie.

Eduard kwam voor de lunch. We hadden een ernstig gesprek over mijn huidige financiële situatie. Hij zei meteen: ‘Zeg er

144 The New York Times, 9 maart 1988, Walter Sullivan.

145 Norman Taylor, Cinchona in Java: the Story of Quinine, Greenberg, New York, 1945.

146 Zie bijlage 49.

147 Weekkrant Suriname, 31 maart 1989, zie bijlage 50.

[p. 105]

nooit iets over tegen, tegen niemand, zelfs niet in dit huis want Willem, ze weten alles in Den Haag.’ Het lijkt wel oorlogstijd. Je telefoon wordt al jarenlang permanent afgeluisterd, je wordt beroddeld en zwart gemaakt en ze durven niet met je om te gaan want je bent ‘gevaarlijk’. Op die manier ga ik op een dag kopje onder. Ik wil het van a tot z met Dirk Keijer bespreken.¹⁴⁸

In 1998 vind ik het noodzakelijk deze reactie in de context van toen nader te verklaren. Al lange tijd twijfelde ik aan de betrouwbaarheid van Dirk Keijer, en vermoedde dat hij als spion van Den Haag in mijn leven opereerde. Het onverklaarbare van Keijer bleef dat hij tegelijkertijd uitstekende betrekkingen onderhield met Sovjetambassadeur Romanov. Ik oordeelde dat het uitgesloten was dat Romanov vriendschap en zakelijke contacten zou onderhouden met een agent van onze inlichtingendiensten. Dus wanneer Keijer weer blijk gaf van zaken op de hoogte te zijn die hij normaliter niet had behoren, of had kunnen weten, werd ik in verwarring gebracht over zijn betrouwbaarheid als bondgenoot, maar concludeerde dan, erg naïef, dat ik me vergiste, want waarom zou Romanov hem dan aan de top in Lagos, Nigeria hebben binnengebracht? Het blijft een oefening in onderzoeken van futiliteiten, om te proberen de handel en wandel van dubbelagenten na te pluizen of te verklaren. Die ervaring had ik reeds bij Werner Verrips opgedaan tussen 1961 en 1964, tot hij tenslotte werd vermoord. Dirk Keijer was de continuering van Verrips in een gewijzigde omgeving, daar ben ik achteraf zeker van, al is het niet waterdicht te bewijzen. Theo Cranendonk was een ‘bijzit’ van Keijer en speelde de rol van ‘invaller bij noodgevallen’. Ik ben ervan overtuigd dat de werkelijke reden van de breuk met Suriname en Desi Bouterse, ligt bij de introductie van Keijer en Cranendonk bij Bouterse.

Om 21:00 uur - alsof de duvel ermee speelde - belde Dirk Keijer. ‘Weet je wie het hoofd van de bvd is,’ was deze keer de openingszin, in plaats van het gebruikelijke C'est moi. ‘Ik ga je nog één keer een aanbod doen, maar ik weet gewoon dat je het weer gaat verpesten,’ vervolgde hij. ‘Dit heeft te maken met je persoonlijkheid. Je bent een zeer intelligente man, maar op een gegeven moment nemen je emoties de loop met je en verpest je alles weer.’

Ik antwoordde geduldig, omdat hij aan de botsing met Desi

148 Onbegrijpelijk dat ik hem na alles wat ik met hem heb meegemaakt nog vertrouwde.

[p. 106]

Bouterse refereerde, dat een mens nu eenmaal in het leven grondregels stelt zoals rondom het maken van afspraken en het zich houden en nakomen van gemaakte afspraken. Men kan vrienden de gelegenheid geven afspraken niet na te komen, maar deze vrienden er vervolgens een jaar lang aan moeten herinneren dat zij en ik in een samenwerkingsverband zitten en werken aan een bepaald doel, namelijk het weer op poten zetten van Suriname, en dan moeten hopen dat deze vrienden mij en elkaar niet belazeren en uiteindelijk steeds meer duidelijk krijgen dat ze de kluit belazeren, dan kan deze partner wat mij betreft dood vallen.

Dat betekent niet dat van mijn kant sympathie of gevoelens zouden zijn veranderd, maar dan zal eerst een schuld moeten worden ingelost voor ‘de prettige samenwerking’ kan worden hervat. ‘Dat, Dirk, is de situatie met Bouterse die op dit moment voor mij gelijk is aan ieder ander die met mij een schuld heeft te vereffenen. Ik verpest niets. Ik reageer op het gebrek aan integriteit van de man die ik vertrouwde.’

Het aanbod van Dirk Keijer: ‘Ik kom eind april naar Zuid-Afrika en dan gaan we daar samen wat doen.’ De conditie: ‘Maar dan moet je me geen boze brieven meer schrijven.’

‘Ik doe dit alleen in het uiterste geval, als ik belazerd word, dat weet je.’

‘Je kunt aan je vriend Du Toit zeggen dat de Griek Costa Pafitis de man is via wie ik Zuid-Afrika zal binnenkomen.¹⁴⁹ Hij was de rechterhand van Ian Smith in Rodhesië en werkt nu voor Mugabe, en heeft sinds lange tijd een kantoor in Johannesburg.’ Keijer zei dat Delta, de groep van Sun Hotels en de sabc in Johannesburg, feitelijk operaties van de inlichtingendiensten waren. Hij heeft nu een huis in Zuid-Frankrijk gekocht. Ik vermoed dat daar zijn nieuwe vlam Clare nu zit, al vraag ik er niet naar, want zoals Mimi bij Hofland, blijft Inge voor mij zijn eigenlijke partner.

Er blijven een aantal onopgeloste raadsels rondom Keijer zweven. Waarom wilde de Sovjetambassadeur in Paramaribo, Igor Bubnov, bij de tweede reis van Keijer naar Suriname niet meer dat ik hem meebracht naar zijn residentie? Het is te onverklaarbaar waarom mijn in vijf jaar uitstekend opgebouwde betrekkingen in Suriname, nadat ik Keijer en Cranendonk mee naar Bouterse nam, van de een op de andere dag in duigen vielen. Waren Keijer en Cranendonk een geplande operatie van de inlichtingendiensten, met als doel roet in het eten te gooien?

149 Constantine ‘Costa’ Pafitis.

[p. 107]

Dirk zei bijvoorbeeld: ‘Bouterse is stom. Eerst raakt hij verstrikt in de affaire Etienne Boerenveen in Miami. Dan wordt hij zelf in elkaar getimmerd tijdens een bezoek aan Brazilië. En wie is Atta Mungra eigenlijk?’ Inderdaad houd ik die man zelf ook voor een dubbelagent die in de binnenste cirkel van de Bouterse-kliek opereert. Maar wat te doen als Keijer inderdaad een inlichtingendienstenman is, en ik hem straks in Zuid-Afrika binnenbreng bij mijn kostbaar opgebouwde contacten? Misschien gebeurt er hetzelfde als in Suriname en verpest hij ook alles voor me in Pretoria?¹⁵⁰

Dirk had voor ons etentje in het Hilton gereserveerd en had ook zijn assistent (lijfwacht) Zeeman uitgenodigd, en Erik X., een Indische jongen die ook voor hem werkt en niet onaardig is. Keijer benadrukte dat het uitje hem duizend gulden zou kosten. Erik vroeg me: ‘Waarom verpest je het met Bouterse?’ ‘Omdat ik die 72.500 gulden langzamerhand echt nodig heb, dat is één reden. Maar ook omdat je een grens moet trekken wat acceptabel is in onbehoorlijk of onbetrouwbaar gedrag. Daar ben ik erg principieel in jegens iedereen, dus ook jegens Bouterse.’

Dirk Keijer vulde daarop aan: ‘Had je geen keet met Bouterse gemaakt, dan zou ik je nu naar Paramaribo hebben gestuurd om voor de Russen turbines aan te bieden voor het Kabalebodam-project.’

‘Grappig dat iedereen, jij ook, de zaak gewoon omdraait. Bouterse laat al een jaar lang na een bedrag te betalen, dat hij vorig jaar toezegde in april te zullen voldoen. En nu ik het laat innen, ben ik degene die keet maakt. Shit.’

Er zat aan het tafeltje naast ons een man die ik op een of andere manier kende, in ieder geval eerder had gezien al kon ik hem niet thuis brengen. Toen ik naar het etentje in het Hilton ging, had Eduard gezegd: ‘De bvd zit aan het volgende tafeltje.’ Eduard had intussen Donovan Müller in een nichtenclub ontmoet.

150 Dit schreef ik letterlijk in mijn dagboek op 13 maart 1989.

Trein naar Centraal Station

Misschien ben ik langzamerhand te paranoïde over Keijer en anderen. ‘Natuurlijk,’ aldus Dirk, ‘zit de bvd achter je aan. Ze zullen alles doen wat nodig is om je te breken.’ Ik sta dus behoorlijk machteloos tegenover dit tuig. Overal lijk ik soms de onzichtbare hand van de bvd te zien. Zelfs als Casper adviseert mijn aandelen acf weg te doen, schiet het door mijn

[p. 108]

hoofd - terwijl ik weet dat het onzin is - dat hij in contact zou kunnen staan met mijn eeuwige achtervolgers. Zelfs als Eduard een opmerking maakt van bvd-agenten aan het volgende tafeltje is mijn eerste (stille) gedachte: hoe weet hij dat? Paranoia wordt geformuleerd als ‘a psychotic disorder characterized by highly systemized delusions of persecution.’ Griezelig allemaal. Thuis wachtte er een brief van de Iraanse Moslim Studenten Vereniging met een petitie die zij aan Lubbers willen zenden, of ik die wilde ondertekenen.¹⁵¹ Ik heb geantwoord dat ayatollah Khomeini me gestoord leek en herinneringen aan Adolf Hitler bij me opriep en dat ik begrip heb voor hun gevoel, maar dat ik de petitie niet ga ondertekenen.¹⁵²

Rilke was een bewonderaar van Cézanne. Ik ook. Maar Rilke bezocht ‘vrijwel dagelijks’ een Cézanne-tentoonstelling en schreef er steeds brieven over aan zijn in Duitsland achtergebleven vrouw, Clara Westhoff. Tegenwoordig vormen deze brieven een ijkpunt in het nagelaten werk van de schrijver. Cézanne had zich na het overlijden van zijn vrouw teruggetrokken bij Aix-en-Provence en ‘armoede en miskenning’ werd zijn deel. ‘Hij werd op straat door kinderen met stenen bekogeld en door ouderen als een zonderling bespot,’ aldus schreef Wil Rouleaux in nrc Handelsblad.¹⁵³ Intussen heeft Rilke dit allemaal in zich opgenomen en refereert aan Cézanne als ‘een heilige’. Dit is een vorm van bewondering voor een medemens die als pathologisch moet worden gekenmerkt, (à la Jan Foudraine en zijn geliefde Bhagwan).

Deze dame, inderdaad ‘an unusual beauty’, staat in Time als de voormalige permanente vertegenwoordiger van Oeganda bij de vn.

Het is prinses Elizabeth Bagaaya van Toro. Nu is haar man overleden en zullen in augustus haar memoires verschijnen. Zij werkte ook als mannequin.

151 Zie bijlage 51.

152 Zie bijlage 52.

153 NRC Handelsblad, 3 maart 1989.

14 maart 1989

Mr. M.G.F. barones van Voorst tot Voorst van het kantoor Maaldrink in Den Haag belde dat de rechter heeft besloten Su-

[p. 109]

riname zoveel mogelijk tijd te geven (ze hebben al een jaar de tijd gehad in Paramaribo) ‘want’, had hij gezegd, ‘een faillissement van een republiek komt niet zo vaak voor.’ Ik antwoordde dat ik hen had verzocht op 25 januari 1.1. met kracht op te treden tegen de wanbetaling door Bouterse ‘en nu ben ik dus zes weken later nog geen stap verder.’ Zij antwoordde van mening te zijn dat een en ander behoorlijk rap was verlopen. ‘U kunt ook uw klacht nu terugnemen en in juni weer vervolgen,’ zei zij ook nog. ‘Hoe kunt u zoiets adviseren? Het geld was mij een jaar geleden op handklap door Bouterse toegezegd, ik heb het langzamerhand nodig.’

Nelly Dullaert van de nvj blijft als een kemphaan voor mijn geld knokken. Zelfs de hoogste baas van de kro zit in het complot en heeft een afpoeierbrief aan Dullaert geschreven. Hollanders blijven tuinkabouters.¹⁵⁴

Wim Pretorius steunt de gedachte dat president Botha nu echt plaats moet maken voor De Klerk. ‘Willem,’ zei hij verder, ‘ik blijf ervan overtuigd dat iemand jou of in Pretoria of in Den Haag zal blijven dwarsbomen in je werk bij ons, en jou als gevaarlijk afschildert. Deze reis die je nu gaat maken, zal dé gelegenheid voor jou bieden om het wantrouwen voorgoed te doorbreken. Je hebt in Du Toit een keiharde vriend.’ Hij had enkele malen telefonisch contact gehad met Du Toit om mijn zaak te bevorderen. Wim is een minstens even goede vriend, dat weet ik zeker.

Ik ontving een keurige kaart van South African Airways dat ik 17 maart naar Johannesburg zal vliegen. Eindelijk. Gelukkig.

Boris Jeltsin sprak met David Aikman van Time.¹⁵⁵ ‘I am not an alternative candidate to Gorbachev,’ zegt hij. ‘I accept Gorbachev as leader.’

Aikman vroeg: ‘What if there were no Gorbachev?’

154 Brief d.d. 2 maart 1989.

155 Time, 20 maart 1989.

[p. 110]

‘Why discuss it,’ was de respons van Jeltsin, ‘Gorbachev is there.’ Nogal een lucide standpunt, hoewel Aikman hem weleens op andere gedachten zou kunnen brengen. Wat ook opvalt, is dat Jeltsin perestrojka als zodanig niet zozeer afwijst maar onderstreept: ‘We have not yet gone through psychological restructuring in regard to the democratization of society. We have to move forward by stages. I favor this approach. One stage yields one result, then the next stage yields another, thus forming a chain of restructuring.’ Jeltsin is dus tegen een rigoureuze perestrojka welke alles tegelijkertijd en nu willen doen. ‘I believe we don't have enough options and resources for this. We are not mature enough.’

Dan lanceert Jeltsin een aanval op Jegor Ligatsjov, niet Gorbatsjov, en geeft aan hoe deze mijnheer zich uitslooft ‘in hidden ways to slow down perestroika.’ Ik vrees dat Ligatsjov en niet Jeltsin gelijk heeft, en dat Gorbatsjov als een op hol geslagen hengst bezig is alles te verpesten in de ussr. Intussen verscheen in Het Parool een bericht dat Jeltsin nu ook kritiek op Gorbatsjov uitoefende. Gorbatsjovs beleid bestond volgens Jeltsin slechts uit halve maatregelen.

Er is een ‘opstand’ aan de gang binnen de Nationale Partij in Zuid-Afrika. De 133 np-parlementsleden hebben unaniem gestemd dat zij de voorkeur geven aan het aftreden van president Botha, die zou moeten worden opgevolgd door De Klerk. De president heeft op televisie gezegd niet aan aftreden te denken. Carel Enkelaar belde. Hij had ontdekt dat het Leids Academisch Ziekenhuis een claim van een miljoen op Suriname had. Vermeulen zou deze schuld dus eveneens kunnen gebruiken.

15 maart 1989

Ben al vroeg opgestaan en werk aan deel negen van de Memoires. Het liefste zou ik niet naar Zuid-Afrika gaan en doorwerken, want mijn angst is dat ik mijn dagboeken niet zelf meer zal kunnen bewerken. Maar mijn bankrekening is vrijwel leeg, dus acht weken Zuid-Afrika, gedeeltelijk op uitnodiging, biedt respijt, geeft me een adempauze. Het is tenslotte een overwinning dat het ministerie van Buitenlandse Zaken in Pretoria uiteindelijk toch achter mijn reis staat, want ze weten dat ik niet kom om ze in de zeik te zetten en daarmee de Hollandse betweters in hun dwalingen verder van huis te brengen. Bovendien kan ik weer met Peter samen zijn. Ik voel me bruggenbouwer, als mijn grootvader, Willem Oltmans, die op Java letterlijk bruggen bouwde ten behoeve van de Nederlands-Indische Spoorweg Maatschappij. Ik bouw bruggen tussen verschillende minds.

[p. 111]

Ik kreeg een brief van de Faculteitsvereniging Bedrijfskunde in Groningen. April vorig jaar had ik een lezing gegeven aan een groep studenten die naar Indonesië zouden gaan. Jan Hofstede had dat geregeld. De afspraak om na hun terugkeer nog eens met hen in gesprek te gaan, kon niet door gaan. Nu schreef Jan een nieuwe afspraak te willen maken en ik moet een voorwoord voor ze schrijven voor hun studieverslag. Ik wil er wel naartoe. Ik was ongeveer twee minuten bij Vermeulen in Den Haag. De zaak komt voor de rechtbank op 29 maart 1989, dus wanneer ik reeds in Zuid-Afrika ben. Er zijn dan drie maanden verstreken sinds ik vroeg om een kort geding tegen Suriname. Wat een idioten. Werd de eis afgewezen, dan zou hij in cassatie kunnen gaan, en dan zit je in een gebed zonder einde.

16 maart 1989

Wim Hazeu doet of hij deel zes van de Memoires niet in huis heeft. Ik ben daar woedend over, maar zal dit niet laten merken. Van den Heuvel belde. Hij reist nu zelf naar Suriname om te zien of hij op die manier kan regelen voor zijn diensten betaald te worden. Hij verwacht ook te zullen moeten procederen om daar gemaakte afspraken gehonoreerd te krijgen. Er worden heel wat goederen door Paramaribo hier gekocht en via de slm naar Suriname vervoerd. Hij dacht dat op zulke verzendingen beslag kon worden gelegd. Ik vroeg hem Bouterse, indien hij hem zou ontmoeten, mee te delen dat ik niet van mijn koers af zou wijken en achter hem bleef staan, ook al had hij me nu belazerd. Wat niet weg neemt dat ik het niet in mijn hoofd zal halen nog eens voor ze op de bres te springen.

Jef Rademakers had Carel Enkelaar gebeld dat ook de nos na enig beraad nee had gezegd tegen de plannen voor een talkshow. Waar ook de lange arm van de damned basterds in Den Haag met hun roddels reikt, krijg ik nul op het rekest. Carel ging nu met Kees Buurman de avro aanboren. Intussen belde Dennis Livson dat hij een commerciële zender ging starten en of ik een lunchshow voor televisie voor hem wilde verzorgen. Ik stemde in, maar zei wel dat Carel mijn televisiezaken regelde. Dat ben ik hem verschuldigd.

Vanochtend werd ik bij de amro aangevlogen door een Turk. De politie wilde alleen een aangifte opnemen indien ik een doktersverklaring van fysiek letsel kon overleggen. Te gek voor woorden. Ik heb direct minister van Justitie Korthals Altes per brief om opheldering gevraagd.¹⁵⁶

156 Zie bijlage 53.

[p. 112]

17 maart 1989

Ook Het Financieele Dagblad meldt dat Livson inderdaad, als directeur van Telecable, een tv-zender wil beginnen.

Op weg naar Schiphol had ik in Krasnapolsky een ontmoeting met Henk Hofland. Hij zei uit zichzelf: ‘Mimi en jij kennen mij het beste.’ Dat is een waarheid als een koe. Hij beloofde deel vijf van de Memoires met Pasen te zullen lezen en dan te zullen recenseren in de krant. Hij gaat in mei naar New York. Hij hield nog altijd van Mimi. Juffrouw Elly van Het Parool was een bijzit ‘maar ik kan doen en laten wat ik wil en heb haar onder de duim.’

Ik bracht het gesprek op onze eerste ontmoeting in Vierhouten in 1946 en pleitte opnieuw er samen een boek over te schrijven. Zijn vader had hem gevraagd waarom hij het niet gewoon probeerde. Ik liet hem zelfs het boekje zien van Max van Rooij, die een gesprek tussen Gerard Reve en Simon Carmiggelt publiceerde. Ik kwam er enkele malen op terug. Hij leek er geleidelijk aan meer voor te voelen. ‘Ik weet zo al vijf onderwerpen,’ zei hij. ‘We moeten ook voor eens en voor altijd soixante douze behandelen,’ de rel in mijn huis met de fotograaf van De Telegraaf en de Sovjetdiplomaten, waarin Hofland op zijn minst een onduidelijke rol in speelde. Mij best.

Henk had een gesprek van drie uur met André Spoor gehad. Diens hartaanvallen hielden direct verband met de schandelijke toestanden bij de redactie van Elsevier. Henk vond dat Spoor ‘reeksen van fouten had gemaakt.’

‘Ach Henk,’ zei ik, ‘boontje komt om zijn loontje.’

‘Precies,’ antwoordde Henk en stak zijn wijsvinger uit.

‘Dat heb ik Spoor letterlijk geschreven,’ verduidelijkte ik.

‘Heb je dat gedaan?’ vroeg hij.

‘Natuurlijk, want we zijn tenslotte lange tijd vrienden geweest.’

14:30 uur, naar Johannesburg

Ik heb stoel 18c gekregen, een vorstelijke plaats, direct na de eerste klasse, met volop beenruimte. Ik voelde me melancholiek op weg naar dit toestel, voornamelijk vanwege Eduard.

J. William Fulbright schreef The Price of Empire. Ik zou het direct willen (moeten) lezen, maar ander werk heeft voorrang.¹⁵⁷

157 J. William Fulbright, The Price of Empire, Pantheon Books, New York, 1989.

Frankfurt

Ik had 18 kilo overwicht, waaronder 20 pakken Douwe Egberts koffie.

[p. 113]

The Golliwog of the Secret Self zou de titel van een dagboek kunnen zijn.¹⁵⁸ Als het maar een naam krijgt van hen die zelf te lui waren om de arbeid te doen, want een dagboek bijhouden betekent discipline. Een dagboekschrijver is een kroniekschrijver of een waarnemer van de tijd, die niet alleen wat betreft eigen wederwaardigheden boekhoudt, maar deze plaatst in de context van de omgeving en het tijdsgewricht, in mijn geval de wereldwijde context. J.R. Ackerley heeft ooit My Father and Myself geschreven, een tekst die nooit uit mijn vingers zou kunnen komen, ook omdat ik er te weinig data voor beschikbaar heb.¹⁵⁹

Wim Pretorius pikte me op in het Hilton Hotel en was zo vriendelijk me naar Schiphol te brengen. Hij spreekt al heel lang over ‘een speciale vriend’ op de Zuid-Afrikaanse ambassade, ‘een man die alles over jou weet.’ Hij werkt voor de Zuid-Afrikaanse bvd. Pretorius gaf een pakje voor zijn dochter mee. Ik moet 700 gulden voor hem op zijn rekening bij de Volkskas storten. Wat speelt er zich toch achter mijn rug allemaal af in Den Haag? Ik probeer de realiteit in Zuid-Afrika weer te geven, te duiden en in een rustiger kader te plaatsen. Hoe wordt er daarbij geprobeerd roet in mijn eten te gooien?

158 Redactie: Golliwog is een geliefd zwart fictief personage uit de kinderboeken van Florence Kate Upton. Het eerste boek met dit karakter verscheen in 1895. Golliwog zag eruit als een zwarte pop met een ragebol. Golliwog was in de jaren 1910-1940 zeer populair en werd vaak voor marketingdoeleinden afgebeeld. Ook maakte men Golliwogpoppen, of parfum in Golliwogflesjes. In 1988 werd het figuurtje in Groot-Brittannië voor het laatst gebruikt in een reclameboodschap op televisie. In de jaren tachtig begonnen actiegroepen Golliwog als racistisch te bestempelen. Voor Oltmans is het een potsierlijke pop.

159 J.R. Ackerly, My Father and Myself, The Bodley Head, Londen, 1968. Redactie: Ackerly beschrijft het geheime leven van zijn vader, zijn geheime tweede gezin, naast diens homosexuele relaties, en vergelijkt dit met zijn eigen verborgen leven, zijn eigen homosexuele avonturen en zijn eindeloze zoektocht naar ‘de ideale vriend’.