Logo DBNL
Memoires 1989-A (2017)

Memoires 1989-A

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Johannesburg

18 maart 1989

Hillbrow

Ik las een artikel van Daniel Goleman over liegen en schreef Henk Hofland er een brief van vier kantjes over. ‘Lying is a universal lubricant of social life,’ aldus Goleman.160

Mangosuthu Buthelezi is in Londen bij premier Margaret Thatcher geweest. Zij spraken 50 minuten samen. Ze werden het eens dat de sleutel tot een vreedzame oplossing voor de problemen de vrijlating van Nelson Mandela zal zijn, gekoppeld aan stopzetting van gewapend verzet door het anc. Ook sprak Buthelezi zich krachtig uit tegen sancties jegens Pretoria. Peter en Edwin haalden me af van luchthaven Jan Smuts. Ik voelde me behoorlijk uitgepoept. Zij waren al even moe, want ze waren niet naar bed geweest. Ik sliep niet zo lang en ben aan de stapel kranten begonnen, die Peter de laatste weken voor me had bewaard. In de auto sprak Peter meteen al over mijn brief waarin ik vertelde over het bezoekje aan zijn moeder. Zij vertelde dat hij als klein jongetje niet ging slapen voor zij thuis was. ‘Dat heeft ze me nooit verteld,’ zei Peter.

‘Het was het mooiste cadeautje dat ze me kon geven,’ antwoordde ik, ‘omdat het zo zorgzaam en puur klonk, je moeder die het woord moederskindje gebruikte.’ Peter had tranen in zijn ogen gekregen toen hij dat had gelezen.

Hij maakte een heerlijk diner en later arriveerde Alfred Vierling, die ook in Zuid-Afrika is gearriveerd. Hij is druk bezig zijn leven hier op de rit te krijgen. Hij hield voor ons een uitstekend referaat over wat er in Nederland rond het minderhedenbeleid speelt. Ik ben er al heel lang van overtuigd dat de politici niet beseffen waar ze mee bezig zijn en deze netelige kwestie opnieuw in de puree zullen draaien. Met de PvdA voorop, en hun doctorandussen met hun naïve idealisme, overgehouden van het lezen van de verkeerde boeken.

In Zuid-Afrika zijn 195 gevallen (geregistreerd althans) van aids.

Thom Hoffman schijnt Frits van Egteren te gaan spelen in De



illustratie

avonden van Gerard Reve. Hij is volgens Henk van der Meijden hiervoor veranderd van sexsymbool in sulletje.161 Ik moet zeggen, ik heb Thom bij mijn weten nooit eerder gezien, niet slecht.

Volodja Feltsman en het Guarneri Kwartet hebben in New York het pianoquintet van Alfred Schnittke uitgevoerd.

Jegor Ligatsjov heeft zich publiekelijk uitgesproken voor de plannen van Michail Gorbatsjov om de landbouwindustrie in de ussr radicaal om te gooien. Maar de vraag is: kan Gorbatsjov voor elkaar boksen wat hij heeft afgekondigd. Eind jaren twintig voerde de cpsu, ten koste van miljoenen mensenlevens, de collectivisering van de landbouw in. De partij regeerde over het platteland en de boeren met harde hand. ‘This made possible,’ aldus The New York Times, ‘to double the percentage of total output that could be extracted from farmers.’ Toch is geleidelijk aan de landbouwsector steeds verder in de soep gedraaid, en al schaft Gorbatsjov de collectieve landbouwbedrijven niet helemaal af, hij introduceert ‘sweeping reforms’ wat, zoals de krant vreest, alleen maar tot hogere prijzen zal leiden. Hij wil de centrale bureaucratie over de landbouw ontmantelen en het land aan de boeren teruggeven.162 Het zal een gedesorganiseerde bende worden met alle gevolgen van dien.

19 maart 1989

Sandton, Holiday Inn

Gideon ‘Ntoro’ Mazibuko werd gisteren door een menigte aangehouden toen hij een vrouw aanviel. Omdat men hem er-

van verdacht een aantal moorden en verkrachtingen op zijn conto te hebben, werd hij stante pede gestenigd en in brand gestoken. Hoe kan men meer dan 30 miljoen Zuid-Afrikaanse zwarten in toom houden, die een zo'n volksgericht als de gewoonste zaak van de wereld beschouwen? Dat is een vraag waar de anti-apartheidsocialisten in Den Haag geen antwoord op hebben. Ja, het Haagse antwoord is one man, one vote, nog absurder. Er gebeurt zoveel in dit land, ik ben eigenlijk al haast te laat. Ik vraag me af of een boek nog wel zin heeft en niet voor het van de persen komt al achterhaald zal zijn. De flat naast Peter en Edwin is vrij. Ik begin te overwegen naar Hillbrow te verhuizen mits ik hier emplooi zou kunnen vinden. Ik ben meer dan ooit overtuigd dat mijn analyse van de situatie de juiste is. Ook mijn brieven naar Anatoly Gromyko in Moskou waren misschien aan de scherpe kant, maar wel waar. De Sunday Tribune meldt dat er achter de schermen intense gesprekken worden gevoerd tussen Margaret Thatcher, het anc, de ussr en Amerika.163 Het artikel gaat ervan uit dat de Sovjet Unie de leiding van het anc onder druk zal zetten om onmiddellijk op te houden met Klaas de Jonge-acties, en kleefmijnen bij stadions leggen. Thatcher denkt dat Mandela zal worden vrijgelaten, misschien zelfs voor zij in april Zuid-Afrika zal bezoeken.

Dirk Keijer vertelde me dat Zimbabwe Sovjet mig-23's heeft. Robert Mugabe wil nu ook mig-29's hebben. Daarom gaan ze bij Harare ondergrondse hangars bouwen. Dat is natuurlijk wat Zimbabwe het dringendst nodig heeft. The Citizen schrijft dat de bouw van de hangars 36 miljoen rand gaat kosten. Mugabe zou in onderhandeling zijn met de Sovjet Unie over de aanschaf van een vloot mig's ter waarde van 887 miljoen rand.164 Gekkenwerk.

Later ook met Edwin en Peter op het terras van het Holiday Inn gezeten. We stuurden samen een kaart aan Peters moeder en zijn zus Trees.

Ik belde Hendrik in Kaapstad en vertelde dat Hillbrow steeds meer werd overstroomd door zwarten, ‘als sprinkhanen.’

‘Meer als kakkerlakken,’ reageerde hij.

Vanmiddag reed ik naar Pretoria om generaal De Villefort du Toit te ontmoeten. De Klerk beschreef hij als ‘een gladde advocaat uit Vereeniging.’ Gerrit Viljoen zou een uitstekende minister van Buitenlandse Zaken zijn. Ook Neil van Heerden was een prima diplomaat. Hij verwachtte dat als president Botha zou aftreden, ook minister Pik Botha zou verdwijnen.

‘You cannot conduct foreign affairs and be a politician at the same time, playing politics,’ zei hij.

Du Toit vertelde dat generaal Magnus Malan, nu minister van Defensie, jarenlang systematisch alles wat Du Toit voorstelde of ondernam saboteerde. Vanuit Canada werd een studiefonds opgericht via vrienden van Du Toit, bestemd voor jonge Zuid-Afrikaanse officieren. Toen Malan dit ontdekte, probeerde hij dat te voorkomen. Du Toit gaat trouwens weg als professor voor Nationale Veiligheid aan de Randse Afrikaanse Universiteit, want hij heeft genoeg van het gedonder om geld. Hij was bereid Dirk Keijer te ontvangen. Ik liet Keijers kaartje bij hem achter. Ik houd natuurlijk mijn hart vast, maar wie niet waagt die niet wint. Misschien verpest Keijer mijn contacten in Zuid-Afrika wel even efficiënt als hij dit in Suriname deed.

20 maart 1989

Hillbrow

Telefoneerde met Gerrit Olivier. Hij vroeg me met zijn medewerker Swanepoel te spreken.

Om 14:00 uur ontmoette ik Pieter Swanepoel en een jonge diplomaat Theo Albrecht, die een keurige en positieve indruk op mij maakten. Ze wisten helemaal niet dat ik een boek wilde schrijven en faciliteiten zocht om te kunnen werken en materiaal te kunnen verzamelen. Ze gingen ervan uit dat ik langs kwam om ‘geldzaken’ te regelen. De bureaucratie verloopt hier even onhandig als in Moskou. Ik liet mijn boek Grenzen aan de groei achter om aan Gerrit Olivier te geven, hoewel het maar de vraag is of hij het ooit zal krijgen. Net als in Moskou worden boeken hier binnen de kortste keren gejat. Net als in Moskou worden hier op het ministerie van Buitenlandse Zaken kamers en kantoren afgesloten. Alles zit op slot. We bespraken hoe ik de interviews voor mijn komende boek zou verzamelen en wie ik het beste zou kunnen benaderen. Ik maakte duidelijk dat ik overtuigd was dat niet alle zwarten in Zuid-Afrika hetzelfde dachten over de toekomst van het land en zeker niet unaniem verenigd waren achter het anc. Ik wilde zwarten aan het woord laten, die normaliter nooit gehoord werden. Als ondersteuning boden zij vrij vliegen met saa en duizend rand per week aan, geld dat voornamelijk nodig zal zijn voor het huren van een auto om me te kunnen verplaatsen. Omdat Satour er niet in was geslaagd een auto voor me te versieren, probeerde ik het bedrag naar 1.500 rand op te krikken, omdat ik soms in hotels moet logeren en iets aan Edwin van Wijk wil betalen voor gebruik van de flat in Hillbrow.

21 maart 1989

Gisteravond zag ik met Peter en Edwin Rain Man met Dustin Hoffman en Tom Cruise. Subliem gespeeld. Peter was enigszins aangedaan. Ik probeer me dan altijd zijn kinderjaren voor te stellen, waar zijn moeder laatst over sprak.

Het overleg in Paramaribo tussen ambtelijke delegaties van Nederland en Suriname over de hervatting van de ontwikkelingshulp is mislukt.165 Intussen zette Guus Doeve uiteen dat het Kabalebodam-project in Suriname alleen een miljardeninvestering rechtvaardigt wanneer er politieke stabiliteit in het land is bereikt. Al dit gekrakeel met Den Haag betekent feitelijk steeds meer achterstand voor Suriname om eindelijk op eigen benen te staan.

Om 09:30 uur belde Du Toit. Ik had hem de suggestie gedaan Osvaldo Cardenas naar Pretoria uit te nodigen, bij wijze van ‘verkenning’ voor het Castro-regime zodat ze eindelijk in Havana begrijpen wat er hier speelt, zoals het Kremlin er nu uiteindelijk achter schijnt te zijn. Hij wilde dat ik nog een keer de achtergrond van Cardenas schetste. Intussen heeft Du Toit aangeboden voor een advocaat te zullen zorgen, opdat ik het tegoed van 12.500 rand van Jans Rautenbach zal kunnen innen.

Ben bij Kowie Hamman in Halfway House binnengestapt om te horen wat er met mijn film is gebeurd. Die bleek nooit te zijn afgemaakt en op een telefoontje na had Kowie zelfs nooit meer van Rautenbach gehoord. Hij is naar de Kaap verdwenen.

Ik ontmoette Jan Bart Entrop, a hot blond gay number, zoon van Lex Entrop, een hockeyvriendje op Nijenrode. Ik bedenk me dan dat ik ook zo'n jongen op de wereld had kunnen zetten, nu half in de twintig, misschien als Jan Bart.

Buthelezi heeft in Durban gezegd: ‘There will be no future for white South-Africans if they reject the black hand of friendship held out in a framework of democratie ideals.’166 Vanuit Den Haag wordt Buthelezi door Wim Kok & co als paria behandeld en voor een soort quisling met de blanken aangezien, wat hij totaal niet is. Volgens mij heeft Buthelezi het meeste zinnige te vertellen van alle zwarten die in dit land hun mond open doen. Peter is ontzettend lief voor mij en hij besteedt zoveel zorg aan alles, inbegrepen het diner. Bovendien lijken Peter en Edwin meer met elkaar in contact dan ooit. Dat zal ik Peters moeder en Trees ook schrijven.

22 maart 1989

Ik werkte vanmorgen in de dependance van Buitenlandse Zaken in het Burocadiagebouw, Hamilton St. Arcadia 243, Pretoria. Ik vemoed dat het door een inlichtingendienst wordt geëxploiteerd. We hebben er namen en adressen gezocht van een brede kring van zwarten die ik zou willen spreken voor mijn boekje. Ik belde met Cynthia, de pr-dame van het Zoeloeparlement in Ulundi, die opnieuw adviseerde een gesprek met Mangosuthu Buthelezi schriftelijk aan te vragen.

Oliver Tambo van het anc heeft Moskou bezocht. Op alle niveaus in het Kremlin kreeg hij te horen dat de ussr het anc steunt, maar dat naar een politieke oplossing moet worden gezocht: ‘Because any solution through military means will be shortlived.’167

Dimitri Simes van het Carnegie Endowment for International Peace in Washington schreef in The New York Times dat al zou Gorbatsjov vallen, de thans bereikte detente tussen de grootmachten zal het heengaan van de perestrojka-man overleven. ‘Despite the growing economic mess, Mr. Gorbachev,’ schreef Simes, ‘is more firmly entrenched than some Western analyst tend to believe.’ Ik heb mijn twijfels over hoe entrenched Gorby is. De toekomst zal het leren. Op het omslag van The Economist staat een tekening die de vraag verbeelt of Gorbatsjov de communistische hengst over de barricaden zal leiden.168



illustratie

23 maart 1989

Vandaag heb ik bij Chris Marx van Perskor mijn boek opgehaald: Apartheid USA 1988. Ik nam een aantal exemplaren mee, en heb er een naar Du Toit gebracht. Daarna heb ik exemplaren verstuurd aan mijn broers en Wim Pretorius in Amsterdam.

Nomavenda Mathiane publiceerde een artikel van vier pagina's in Frontline, waarin zij de situatie rond Winnie Mandela voortreffelijk samenvatte. Dat is andere koek dan wat Conny Braam opdist. Ik heb haar enkele vragen te stellen en zal haar bezoeken.169

24 maart 1989, Goede Vrijdag

Er lag weer een briefje van Peter bij de koffiezetautomaat. Voor hij naar bed gaat, doet hij er koffie en water in. Ik hoef alleen maar op het knopje te drukken.

Omdat het de verjaardag van mejuffrouw Buringh Boekhoudt is, schreef ik Beatrix, op Cape Sun papier om het wat glamour te geven.170 In 1983 was dit de dag waarop Eduard na anderhalf jaar stilte weer belde. Hij kondigde toen aan me nooit te zullen vertellen waarom hij weer contact zocht. Dat is nog steeds een raadsel.

Prinses Diana veroorzaakte een klein stormpje omdat zij zich blijkbaar positief uitliet over het verstrekken van condooms in gevangenissen.

Schreef Henk Hofland dat hij in plaats van naar zijn geliefde New York te reizen - waar geen moer te beleven is trouwens - onmiddellijk ook naar Zuid-Afrika moest komen, want hier wordt geschiedenis gemaakt. Er heeft een omwenteling plaats. Ik belde Eduard en de telefoon had een echo, dus we werden afgeluisterd. Je bent eigenlijk nergens veilig. Hij had een fantastische tijd in Amman gehad. Hij had hoge cijfers voor het examen Engels gehaald. Hij begint nu aan Frans: ‘En ik doe op 10 juni, jouw verjaardag, examen.’ De komende reis was naar Liberia.

Ik ging met Peter en Edwin naar hun stamkroeg, de homobar Connections, maar ik vind het geen pleziertje. Jan Bart Entrop kwam er ook langs. Ik vind hem aantrekkelijk, maar te vrouwelijk en hij drinkt teveel. Jammer. Hij is nu 33 jaar en werkt als landschapsarchitect en verdient geld als water. Ook Donovan Müller arriveerde in zijn nieuwe leren jack, dat hem uitstekend staat. Hij raakte niet uitgepraat over zijn ervaringen in

de homokroegen in Amsterdam. Hij gaat voor Shell werken in Kaapstad. Hij begon als hippie-rebel tegen apartheid, en nu gaat hij werken voor het ‘verfoeide’ Shell.

Edwin liet me het pand zien waarin hij met Peter een eigen nachtclub zou willen beginnen en waarin hij dan als acteur kan optreden in een eigen show. Het leek me te groot. ‘In a small place,’ zei hij, ‘you do not make any money.’

25 maart 1989

Ik zou uren met Eduard willen praten en zijn hand willen voelen. Ik moet ook onder vier ogen met Peter spreken. Edwin wil het bezoek aan Connections verminderen (zegt hij), maar Peter wil erheen. Edwin wilde gisteravond televisiekijken, maar Peter wilde niet thuisblijven. Ik wil alles doen om Peter van zijn uitgaansdwang af te helpen.

Minister Pik Botha heeft in Mozambique een ontmoeting gehad met Anatoly Adamisjin, onderminister van Buitenlandse Zaken van de ussr, belast met Afrika. De vrijlating van Nelson Mandela lijkt bespreekbaar te zijn. Er is kennelijk iets aan de gang. Ik belde Du Toit: ‘Ja, de Russen weten wat zij doen, maar Pik Botha niet. Hij streeft altijd naar politiek succes op de korte termijn, maar heeft geen politieke langetermijnvisie in zijn hoofd.’ Ik vraag me af of dat niet overdreven is. Hij vroeg ook of ik weer een lezing voor zijn studenten aan de Randse Afrikaanse Universiteit wilde geven en eveneens voor studenten in Pretoria. We waren het eens dat de anc het nu steeds moeilijker heeft met gewapend verzet, en steeds meer op de plo begint te lijken, die ook in de richting van vreedzame onderhandelingen wordt gedrukt.

26 maart 1989

Geruchten over een aanslag op Gorbatsjov. Het is niet te hopen.

Marianne Sint - het opperste licht van de PvdA - heeft een artikel geschreven: shell moet weg uit zuid-afrika. Ze bazelt in het rond. Ik heb Kok een briefje geschreven.171

Het pac (Pan-Afrikaans Congres) is woedend op Moskou, over het nieuwe standpunt van de ussr - ‘armed struggle will fail’ - en de opvatting dat de problemen van zuidelijk Afrika, dus ook Namibië en Angola, via onderhandelingen moeten worden opgelost. Wat dat betreft is Gorbatsjov voor Zuid-Afrika een geschenk uit de hemel geworden.

Vandaag zijn we met Robert, een vriend van Peter en Edwin een tripje gaan maken naar de Riviera Country Club aan de Vaalrivier in de buurt van Vereeniging. Edwin zei altijd een keer naar die plek te hebben willen gaan, en trakteerde ons. Wat ik jammer vind, is dat Peter veel te veel rookt, hierin aangestoken door Edwin. We maakten zelfs een boottrip op de rivier, wat ik heel vervelend vond, maar ik wilde geen spelbreker zijn. Een flirt met de roerganger verkortte de beproeving. Peter werd gisteren woedend toen ik aan zijn leeftijd refereerde. Vandaag zei ik: ‘Edwin wilde al veertig jaar naar de Vaalrivier.’ Peter verliet spoorslags de kamer. Ze vertellen in de kroeg dat ze even in de dertig zijn. Toen Peter me gisteravond in het bijzijn van Robert en Edwin ‘a pissed old tart’ noemde, kreeg Edwin een rolberoerte van het lachen. Ik vond het minder grappig en realiseerde me dat Peter in het verleden het niet in zijn hoofd zou hebben gehaald zo'n toon tegen me aan te slaan. Ik vrees dat dit de invloed van Edwin is.

27 maart 1989

Bij de meest vrije verkiezingen sinds 1917 in de Sovjet Unie heeft de partijbaas in Moskou, Boris Jeltsin een verpletterende overwinning geboekt. The New York Times spreekt van soviet voters deal humiliating blow to party officials. Een batterij hooggeplaatste maar minder bekende communisten werd weggestemd bij verkiezingen voor het in 1988 in het kader van de hervormingen opgerichte nieuwe Congres van Volksafgevaardigden.172

Opvallend was een redactioneel in The Economist dat stelde:

‘An ally in this (Gorbachev's) cause might have been Mr. Boris Yeltsin, a candidate in Sunday's election. But Mr. Gorbachev has let himself be dragged into an undignified fight with his erstwhile supporter, and one that he cannot win. Mr. Yeltsin is a hero for his attacks on corruption and party privilege. By the same token he is the bane of the Politburo, which sacked him for his sharp tongue and bitter rivalry with conservative-minded Mr. Yegor Ligachev. Instead of welcoming Mr. Yeltsin as just the sort of plain-speaking member the new parliament needs, the party tried first to block his nomination, then to gag and discredit him. That has turned the battle in Mr. Yeltsin's seat into one between people and party. If he loses, his supporters will cry foul and the party will
be discredited. If he wins, the party will be seen to be defeated. Either way, Mr. Gorbachev loses.’173

Bisschop Tutu wordt ook steeds gekker. Hij heeft een oproep van Anglicaanse bisschoppen mede ondertekend, waarin wordt opgeroepen dat Washington als grootmacht de chantagepolitiek tegen kleine buurstaten als Nicaragua en Panama moet laten varen. Amerika probeert Panama te kraken. Naast de 10.000 soldaten die het Panamakanaal bewaken, zijn als extra dreiging nog eens 13.000 militairen naar dit gebied gestuurd. Washington betaalt bovendien al sinds een jaar geen cent meer voor gebruik van het kanaal, om de economische druk verder op te voeren. Terecht vragen de media zich hier af wat Tutu bezielt, die de wereld afreist om sancties jegens Zuid-Afrika te bepleiten. De prelaten beklaagden zich namelijk over het desastreuze effect van sancties op de economie van Panama en Nicaragua. Maar hoe zit dat dan met Zuid-Afrika?

28 maart 1989

Zond mijn nieuwe boekje over racisme in de vs aan minister van Buitenlandse Zaken, Pik Botha.174

Casper Venter wordt persman van F.W. de Klerk, dat is prettig nieuws. Ik gaf mijn nieuwe boekje voor hem op zijn kantoor af.

Ik heb nu 12.000 rand op de bank. Samen met Du Toit opende ik een rekening bij Volkskas, in Sunnyside, Pretoria. Die man is een vriend, een absolute schat. Hij heeft me door dik en dun geholpen, hoe kan ik hem ooit voor alles bedanken?

Ik ben naar Burocadia-gebouw gegaan waar een fax van Mangosuthu Buthelezi op me wachtte.175 Mijn eerste reactie was er een van woede. Toch heb ik een kalme tweede fax tot hem gericht en zo geduldig mogelijk een tweede verzoek om een interview ingezonden, omdat ik hem het meest respecteer en mijn komende boek met hem zou willen openen. Ik stuurde hem ook mijn zojuist uitgekomen boekje.

Ik haastte me naar het Holiday Inn voor een ontmoeting met Michael Juel, de jonge Deense graaf, a breeze of fresh air, die zei: ‘I think of myself as a country gentleman.’ Zijn moeder, Sylvia Juel-van Lennep had me zijn komst aangekondigd. Hij vertelde al op zijn zestiende jaar beheerder van een landhuis van de familie nabij Aarhus te zijn geweest. Hij gaat nu eerst in Ko-

penhagen de studie Economie van vijf jaar volgen en daarna opnieuw dit landelijke bezit van zijn familie leiden. ‘I will marry a woman with money,’ zei hij, wat minder landjonkerig klonk dan ik me had voorgesteld.176 Die gedachte is bij mij in ieder geval nooit opgekomen en zou eerder juist als afschrikking werken, zoals ik dit bij mijn ouders in de praktijk heb gezien. Zijn moeder had hem (nota bene) verteld dat ik zijn ‘granny's boyfriend of sorts’ was geweest. Ik was hierover met stomheid geslagen. Zo komen de praatjes in de wereld. We bespraken homoseksualiteit, want de jongen was lekker, maar homoseksuelen waren weerzinwekkend voor hem. Hij heeft een te grote bek. Hij floot naar een zwarte ober, waarover ik hem ernstig aansprak. Gaf hem een noblesse oblige-preek en benadrukte dat een gentleman zoiets natuurlijk nooit zou doen.

‘Yes,’ antwoordde hij, ‘but that man is a kaffir.’

‘He is,’ zei ik, ‘but he is also a human being.’ Daar leek hij nog niet zo zeker van te zijn.

Ik probeerde duidelijk te maken dat er ook witte kaffirs waren, zoals broer Hendrik altijd onderstreept. Ik gaf het voorbeeld van Nikita Chroetsjov die in de vn met zijn schoen op tafel bonkte als protest tegen de gang van zaken daar. Later in de ussr bracht ik dit bij een filosofieprofessor naar voren als ongepast gedrag. Hij antwoordde: ‘Nikita did not have a marquis as his tutor.’ Dit vond hij een schitterend verhaal.

Michael heeft met een zekere H. Jensen uit Denemarken hier safarireizen geregeld tegen een salaris voor begeleiding van toeristen. Mijnheer Jensen wordt in Denemarken wegens fraude gezocht. Vreemd allemaal. Hij was inderdaad gesteld op zijn grootmoeder op Het Enzerinck, van wie hij vertelde dat zij eens vanaf een paard een beer had geschoten. Maar goed dat ik dit nooit heb geweten.

Denise de Hart is onverrichter zake uit Frans-Guyana teruggekeerd. Haar pogingen om te bemiddelen tussen de terroristen van Brunswijk en het leger van Bouterse zijn mislukt. Als zij, de soldatenmoeder, er niet in slaagt de partijen nader tot elkaar te brengen, hoe had ik er dan twee jaar geleden in kunnen slagen? Brunswijk schijnt nog steeds het Comité van Christelijke Kerken als enige bemiddelaar te beschouwen.

29 maart 1989

Boris Jeltsin behaalde nota bene 89 procent van de stemmen in Moskou. The New York Times wijst erop dat het partijblad Prav-

da blijkbaar voldoende onthutst was om dit hoge percentage op haar pagina's te laten ontbreken. Dat is toch eigenlijk om te huilen.177

Gisteren vroeg ik Du Toit: ‘Word ik nu eindelijk vertrouwd in dit land?’

Hij antwoordde: ‘Ze kennen mij en ze hadden mij in uw zaak meteen moeten vertrouwen.’ Hij adviseerde een tekstverwerker aan te schaffen. ‘Daar ben ik te oud voor,’ zei ik.

‘Welnee, we zijn even oud.’

Business Day benadrukt dat de cpsu bij de verkiezingen ‘a massive humiliation’ kreeg te incasseren. Gorbatsjov heeft een vulkaan van anti-cpsu-gevoelens in de ussr losgemaakt. Het lijkt warempel of de vermaledijde Jeltsin nu populairder is dan hij. En nauwelijks leed hij een gigantische nederlaag, zij het niet persoonlijk, of hij reist naar Londen en Havana. Riskante zaak. Als hij maar niet overmoedig wordt. De misrekening in Moskou doet denken aan de misrekening in Paramaribo.

Ik nam Peter weer mee naar Binnenlandse Zaken in Johannesburg. De heer Prinsloo gaf hem weer een verlenging van zijn visum voor zes maanden.

Het eerste gesprek voor mijn nieuwe boek heb ik in het Carlton Hotel opgenomen met oud-burgemeester Nelson Botile van Soweto. Eerst liep ik in de lobby tegen Henk Waltmans van de ppr aan, op bezoek in Zuid-Afrika. Ik stelde Henk aan Nelson voor. Omdat Botile en enkele collega-burgemeesters een bezoek aan Nederland willen brengen, zei Henk dat hij als burgemeester van Landsmeer Botile zou willen uitnodigen om zijn gemeenteraad achter gesloten deuren over Soweto te komen vertellen.

Ik heb al tickets voor Peter en mij naar Kaapstad. Peter gaf een zoentje op het biljet toen ik het hem gaf.

Botile en ik werden in het Carlton door een zekere Don X. benaderd. Hij zei vlak bij ons te hebben gezeten en ons gesprek te hebben gehoord. Hij was een beroepshuurling. Hij zei zich bezig te houden met wapensmokkel en toonde een smerig visitekaartje met een adres in Zaïre. Botile en ik keken elkaar aan en vroegen ons af wat dit te betekenen had. De man bleef maar doorkletsen tot hij vertelde voor Pretoria soms mensen uit de weg te ruimen als dit nodig was. Onmiddellijk schoot de herinnering aan Werner Verrips, Donald Donaldson alias Dimiter Dimitrov en Dirk Keijer door mijn hoofd. Hij bood aan mij het werkelijke nachtleven van Zuid-Afrika te laten zien ‘inbe-

grepen de club waar minister Pik Botha naar de hoeren gaat.’ Ik zal dit onmiddellijk met Du Toit bespreken, want dit is geen zuivere koffie. Ook Nelson Botile was ontdaan van het voorval. Don vroeg hem maandag hier weer te ontmoeten.

Ik maakte bij Mirjam van den Berg en haar man kennis met correspondent Sibolt van Ketel van De Telegraaf. Wat me verwonderde, was dat hij vertelde hoe hij zijn medewerking aan Elsevier vanuit Zuid-Afrika had opgezegd, nadat er door René de Bok en de redactie in Amsterdam in zijn artikelen werd geknoeid om deze meer aan te passen aan hoe er in Nederland over Zuid-Afrika werd gedacht. Een respectabele stap in de mediawereld van de jaren tachtig. Ook sprak hij over collega Ruud de Wit als een journalist ‘die mij tot tweemaal toe een poets heeft gebakken.’ Sibolt verdomt het om lid van de plaatselijke Nederlandse journalistenclub in te zijn tot De Wit eruit is gesmeten, wat nu staat te gebeuren. Dit doet me denken aan het clubje belanda-journalisten in New York en de controversen tussen bijvoorbeeld Max Tak en Bernard Person, of de wijze waarop ik door hen werd gesaboteerd vanwege mijn vriendschap voor Bung Karno en mijn sympathie voor het Indonesische vrijheidsstreven.

Ik belde met Vermeulen. ‘De rechter had wel ons oor,’ zei hij. ‘Ik kan bovendien namens Van den Heuvel nu een klacht tegen Schellart in Utrecht indienen.’ De pers had weinig aandacht voor de zaak, al had hij er op Radio Nederland Wereldomroep iets over gezegd. De uitspraak volgt over veertien dagen.

30 maart 1989

The Star meldt dat een breed opinieonderzoek zou hebben uitgewezen dat de meeste zwarten in dit land tegen sancties door het buitenland zijn.178 Wanneer ik dit lees, wind ik me behoorlijk op over het stupide gedoe, vooral in Nederland natuurlijk, waar men rotzooi blijf trappen tegen Zuid-Afrika.



illustratie

The Citizen onderstreept dat president Botha volgens een onderzoek van het Britse The Independent onder zwarte stedelingen populairder is dan bisschop Tutu. Mandela kreeg 41 procent, Botha 18 procent, Tutu 8,7 procent, Buthelezi 6,8 procent en De Klerk 4,8 procent. Het hoeft niet voor het hele land te gelden, maar het schildert een plaatje dat in Holland als Alice in Wonderland moet klinken.

Ik zou een interview hebben met bisschop Isaac Mokoena, maar hij kwam niet opdagen. Jammer, want deze bisschop is bekend om zijn kritiek op sancties.

Na het verlies van Phobos 1 is nu ook het onbemande Sovjetruimteschip Phobos 2 verloren gegaan dat als doel had Mars onder de loep te nemen.

31 maart 1989

Ik schreef andermaal een (te pittige) brief aan Wim Kok, en insgelijks aan Joris Voorhoeve, met insluiting van een artikel uit de The Star van heden.179 Omdat de belangrijkste zwarte krant de gegevens van The Independent overneemt, gaan ze zich wellicht eerder bedenken dat ze het wel eens bij het verkeerde eind zouden kunnen hebben.

Ik heb weer slaapproblemen, die altijd samengaan met geldzorgen. Maar dan daagt de moed toch weer ergens vanuit mijn brein op en denk ik: wie weet, een televisieshow met Xaviera zou de redding kunnen zijn. Daarbij komt de Haagse sabotage. ‘Die mensen van de kink-in-de-kabel hebben hun plannetjes tegen jou zien mislukken en nu proberen ze het op een andere manier,’ had Du Toit gezegd. Ik vertelde hem van de mysterieuze idioot die Nelson Botile en mij in het Carlton Hotel had benaderd. ‘Blijf ver van die man vandaan,’ aldus Du Toit. De generaal bevestigde wat ik eigenlijk ook al dacht. Het lijkt op een herhaling van de Verrips-affaire in New York in 1961. Waarom laten de basterds me niet met rust? Het is volkomen walgelijk. Maar hoe wisten ze dat ik in het Carlton zou zijn voor een interview? Via de telefoon?

The New York Times onderstreept dat het Afrikaanse continent sinds 1957 de nodige opstanden en revoluties heeft gekend wat een totaal aan 150 staatshoofden heeft opgeleverd. Slechts zes van hen kwamen op een normale manier aan het einde van hun presidentschap, door af te treden. De anderen werden afgezet, verjaagd of doodgeschoten. Terwijl de hele wereld kri-

tiek heeft op Zuid-Afrika, lijkt het of men het diepste stilzwijgen bewaart wanneer elders op dit continent tirannen en schurken hun eigen mensen uitmoorden met soms honderdduizenden slachtoffers als gevolg. Jesse Jackson beklaagde zich erover dat hij in Zuid-Afrika als zwarte man geen kans zou hebben president te worden in een vrije verkiezing. In 39 van de 41 Afrikaanse landen zou Jackson evenmin aan de bak kunnen komen omdat er helemaal geen verkiezingen worden gehouden. Zou dit artikel eigenlijk ook weer Wim Kok en zijn kompanen onder de neus moeten wrijven. Maar je kan wel aan de gang blijven.180

1 april 1989

‘Michail Gorbachev, the smooth salesman of Communist pragmatism,’ schrijft Bill Keller in The New York Times is in Havana. Hij is te gast bij Fidel Castro, die perestrojka vergeleek met ‘another man's wife’.181 De Amerikanen schatten dat de ussr jaarlijks tussen de 6 en 8 miljard dollar ter ondersteuning aan Cuba beschikbaar stelt. Het bedrag zal wel overdreven of onwaar zijn, maar Gorby gaat proberen ‘het zakgeld’ voor Fidel Castro te halveren.

Ik sprak vanmorgen met bisschop Isaac Mokoena, die zei dat zijn zoon werd gekidnapt waardoor hij verhinderd was geweest. We hebben nu een afspraak voor morgen, die hij besloot met God bless you.

Alfred Vierling is na mijn lobby nu officieel op de Universiteit van Zuid-Afrika (unisa) in Pretoria ontvangen. Hij was nu optimistisch gestemd en hoopvol dat hij er werk kan vinden. Het is maar goed dat ik hem flink van katoen heb gegeven, want hij zat vorige week nog in zak en as en liet de moed haast zakken. Nelson Mandela mag dan de gevangene van Pretoria zijn, maar hij woont nu in een plezierige bungalow. Hij is overgeplaatst naar het Victor Verster gevangeniscomplex in Paarl, waar hij een eigen bungalow heeft.

The Citizen meldt dat onderminister Anatoly Adamisjin van de ussr in Harare heeft meegedeeld dat Moskou gewoon door zal gaan met wapenleveranties aan het anc voor de gewapende strijd tegen Pretoria. ‘The South African authorities describe the anc as a terrorist organization, but nobody could argue that the regime is not practicing state violence with detentions and suppression of anybody who does not agree with it,’ aldus Adamisjin. De man is geschift. Moet je nagaan, dat een Sovjet-

minister een dergelijk pleidooi durft af te steken, wil toch wat zeggen. ‘Who can tell the people not to reciprocate violence with violence?’ En ‘apartheid is a crime against humanity.’ Mijnheer Adamisjin heeft blijkbaar ook geen enkel idee van wat hier in Zuid-Afrika werkelijk aan de hand is. Bovendien is hij, als Sovjetminister, de laatste in de wereld die zich een dergelijke toon ten aanzien van Zuid-Afrika kan permitteren.

Ik heb opnieuw een brief aan Wim Kok gezonden en het artikel van Sowetan van gisteren ingesloten, omdat PvdA'ers waarschijnlijk meer waarde hechten aan een bericht dat uit een zwarte krant komt.182

 

Ik teken hierbij in 1998 aan, bij het terugvinden van deze correspondentie, dat ik voornemens ben Wim Kok hierover te zijner tijd te benaderen. In 1994 reisde ik met premier Lubbers, Peter Kooijmans en Wim Kok mee naar Zuid-Afrika voor een officieel bezoek aan president F.W. de Klerk. Tijdens de reis zat ik in de lobby van een hotel ergens met iemand te praten en Kok zat me van enige afstand te observeren. Ik onderbrak op een gegeven moment mijn gesprek en zei hem: ‘Ik zou wel eens willen weten wat u nu denkt.’

‘Dat weet jij best,’ antwoordde hij. Bij het terugvinden van deze hem kleinerende brieven (die ik in 1994 in Zuid-Afrika allang was vergeten), realiseer ik me dat dit niet het soort brieven is wat hij alle dagen ontving en daarom (mogelijk) daaraan toen in Zuid-Afrika refereerde.

Nu in 1998 zit ik nog steeds verwikkeld in een proces tegen de staat. Het is dus een minder geschikt moment hier nu open kaart over te spelen sinds de man voor de tweede keer minister-president is geworden. Wat ik schreef, was exact wat ik ten aanzien van Kok op dat moment in Hillbrow voelde, en dus op papier zette. Het zal meegespeeld hebben bij Koks onbereidwilligheid iets te doen aan mijn overigens zeer rechtvaardige claim op Den Haag. Ruud Lubbers heb ik door de jaren ook wel eens brieven geschreven waarbij ik uit mijn slof schoot, maar dit verhinderde hem niet in 1994 (en daarna) tenminste enige pogingen te doen me te hulp te komen.

2 april 1989

Ik schreef Henk Hofland met de vraag of hij nu met Pasen inderdaad deel vijf van de Memoires had gelezen.

Michail Gorbatsjov zwijgt als het graf over de grote overwin-



illustratie

ning van Boris Jeltsin. Op een persconferentie ontweek Gorby een antwoord op vragen hierover. Volgens Gorbatsjov zou de uitkomst van de verkiezingen juist hebben aangetoond dat het volk zijn beleid steunt. Dat hier en daar partijbazen werden weggestemd, was een teken, aldus de Sovjetleider, dat de hervormingen niet snel genoeg gaan.

Simon Barber schrijft uit Washington dat de directeur-generaal van Buitenlandse Zaken in Pretoria, Neil van Heerden en generaal Jannie Geldenhuys met Fidel Castro geluncht hebben. Van Heerden vertelde dat Castro had aangedrongen Cuba niet langer als een vijandig land te beschouwen. Het feit dat de ontmoeting plaatshad, is een doorbraak op zichzelf.183

Heb vanmiddag opnieuw twee uur op bisschop Isaac Mokoena, die voorzitter is van de Reformed Independent Churches Association, zitten wachten. Die man laat ik dus schieten, maar het zegt iets over de mentaliteit van zwarten of bisschoppen, die enerzijds smoesjes bedenken en met de andere helft van hun brein god bless you verkondigen. Het is een van de grondredenen waardoor er onoverkomelijke problemen zullen blijven om Afrika in de vaart der volkeren mee te krijgen.

Time wijst erop dat India officieel 8,5 miljard dollar voor Defensie uittrekt, volgens onofficiële cijfers zelfs meer dan elf miljard, met een leger van 1.362.000 man, terwijl wetenschappers hun kunsten botvieren op het vervaardigen van nucleaire wapens en intercontinentale raketten.184 Voor een land waar zoveel gigantische armoede heerst, is het duidelijk dat hun prioriteiten totaal absurd zijn. Eigenlijk zou Den Haag de ontwikkelingshulp van 300 miljoen per jaar onder de voorwaarde moeten verstrekken dat de waanzin van het besteden van geld aan massavernietigingswapens ophoudt.

3 april 1989

Elsevier zegt dat de biografie van Suharto opzien baart vanwege openhartigheid. Die smeerlap openhartig? Hij erkent het bestaan van doodseskaders en rechtvaardigt de operaties ervan.



illustratie

Het zou slechts om rovers en moordenaars zijn gegaan. Van sommigen lieten de militairen de lijken achter om als shocktherapie te dienen.185 Als Suharto over zijn voorganger Bung Karno schrijft, meldt hij dat zelfs profeten wel eens fouten maken, laat staan gewone mensen. Nu weigert Suharto plotsklaps Bung Karno als verkapte marxist voor te stellen, maar tussen 1965 en 1967 werd Sukarno aan de lopende band ervan beschuldigd een samenzwering met de communisten op touw te hebben gezet. Ik erger me groen en geel aan dit gelul in de ruimte van deze verrader en heb hem dit geschreven.186 Na veel moeite kreeg ik bisschop Mokoena aan de lijn. ‘Who do you think you are,’ riep ik uit. ‘You tell me ‘god bless you’ but you apparently do not know what the words mean.’

Om 12:00 uur wachtte ik als afgesproken in het Braamfontein Hotel op Nomavenda Mathiane van Frontline. Om 12:45 uur belde ik haar. ‘Oh, it was today,’ klonk het geheel onschuldig. Ze vroeg of ik naar de redactie kwam. Ik heb anderhalf uur rondgereden, maar kon het niet vinden. We maakten een lunchafspraak voor morgen in hetzelfde hotel. ‘I will eat all I can from a rich Dutch journalist,’ zei ze ook nog.

Ik zag op televisie dat mijn vriend Carlos Rafael Rodriguez aanwezig was bij de gesprekken tussen Fidel Castro, zijn broer Raúl, en Michail Gorbatsjov in Havana. Jammer dat Rodriguez nooit het boek heeft willen afmaken, na het werk dat we daar al voor deden.

Margaret Thatcher en Pik Botha ontmoetten elkaar in Windhoek. Er zijn opnieuw 140 doden gevallen bij gevechten aan de grens met Namibië. Ik wil er een keer naartoe.187

Ik heb Peter en Edwin eigenlijk nooit eerder zo innig met elkaar gezien. Ik raak toch oprecht op Edwin van Wijk gesteld. Ik las een artikel in de Sunday Tribune hoe de Vaal Reefs goudmijnen tot bijna 3 kilometer diep ‘into the bowels of the earth’ gaan. Er dalen iedere dag 500.000 mijnwerkers in Zuid-Afrika in de aarde af om naar goud te zoeken. Van hen gaan 35.000 dagelijks tot een diepte die haast onvoorstelbaar is. In

de Vaal Reefs goudmijnen werd vorig jaar 80,5 ton goud naar boven gehaald, wat na aftrek van de belasting en kosten een winst van 667,5 miljoen rand opleverde. Het mijnencomplex heeft een eigen vliegveld, plus landingsplaatsen voor helikopters, televisiestudio's, een radiostation en twee dagbladen. Een mijnwerker vertelde 400 rand per maand te verdienen, waarvan hij zeven mensen onderhield, vader, moeder, vrouw, twee kinderen en een broer.

4 april 1989

Vanmorgen ontmoette ik de zakenman Willie Ramoshaba, voorzitter van de raad van bestuur van de Business Achievers Foundation. Hij wilde eerst meer weten over het doel van het interview en het boek. ‘Tutu zingt het hoogste lied overal ter wereld, terwijl het de vraag is of hij werkelijk de zwarte meerderheid hier vertegenwoordigt,’ zei ik. Willie was het eveneens oneens met Tutu, maar de bisschop vertegenwoordigde wel ‘a true black power from Soweto.’ Ik dacht: hoe weet je dat zo zeker? ‘Tutu can go there wherever he wants unmolested,’ lichtte hij verder toe. Dat haal je de koekoek. Tutu laat geen gelegenheid voorbij gaan in flying robes zich aan het volk te tonen.

Ik bracht de rol van John Mavuso in de Transvaal Provincial Administration ter sprake. Willie verwoordde het aldus: ‘Ik zou bereid zijn om waar iedereen bij is Tutu van het vliegveld te gaan halen. Met Mavuso zou ik niet eens in dezelfde auto willen zitten als ik naar Soweto ga.

Ramoshaba vond mijn boekje niks: ‘(...) it geares towards pro-government blacks. (...) I don't object to Mavuso, but I thought you would be more objective about the situation in South Africa,’ zei hij. Hij gaf me een tijdschrift van de stichting over 100 black achievers, met daarin veel miljonairs. Hij had dit ook naar de anc gestuurd, die verrast waren geweest over het niveau van de zwarte ontwikkeling in Zuid-Afrika. Hij was naar de vs geweest en in Nederland had hij 60.000 gulden opgehaald voor zijn werk. Maar hij zei dat niemand van de 100 achievers met me zou willen praten als ik op de door mij geschetste aanpak door zou gaan.

Volgens hem krijgt Buthelezi in Soweto niet voor elkaar wat Tutu wel lukt. Hij wordt in feite gewoon genegeerd. Hoe meer ik naar deze Ramoshaba luister, des te meer me duidelijk wordt dat ze een gezamenlijke leider missen. Een referendum zou een oplossing kunnen zijn.

Toen ik vertrok zei hij: ‘I hope I was not rude to you.’ Hij

heeft zinnige dingen gezegd en ik vind hem aardig. Morgen zal ik mijn boek naar zijn kantoor brengen.

Daarna ging ik naar Braamfontein om te lunchen met Nomavenda Mathiane. Ze bleef maar eten, maar ik mag haar wel. We spraken twee uur met elkaar.

Later op de avond belde ze me nog. Ze vond het voorwoord van mijn boekje over apartheid in de vs te scherp. ‘You won't convince anyone, Americans will say: fuck it.’ Ik zei dat ik het niet voor de Amerikanen had geschreven, maar juist voor Zuid-Afrikanen. ‘Nou, zie je hoe ouder ik word, des te conservatiever ik ben.’ Ze heeft twee dochters en een zoon van achttien jaar oud. Haar kinderen vinden dat ze niet meer voor Frontline moet werken, maar over zou moeten stappen en veel geldverdienen bij de massamedia. Ze was in 1977 als receptioniste begonnen bij een krant, maar na een aantal jaren had een redacteur gevraagd of zij eens wat wilde schrijven.

Ik bracht vanmiddag Peter naar een auditie. Ik wachte samen met Edwin op het terras. Ik mag Edwin steeds meer.

De gesprekken met Willie Ramoshaba en Nomavenda Mathiane maakten deze dag tot een heuglijke ervaring. Nomavenda waardeerde het zeer dat ik haar zo veel materiaal had toegestuurd. Deze dame respecteer ik zeer. Ze had net een serie van negen interviews met vrouwen uit de generatie van Mandela's moeder afgerond. ‘A dying species,’ zei ik.

‘Dat is een goede titel,’ reageerde ze. Nu schrijft ze een boek over 30 jaar strijd tegen de apartheid, maar twijfelde nog over de rode draad die ze in het boek wil verweven.188

5 april 1989

Ik sprak de psycholoog Nimrod Mkele en heb het van de band uitgewerkt. Ik had een interview met hem in Black Enterprise gelezen en wist dat hij niet mocht ontbreken.189 Hij heeft psychologie aan de universiteit van Natal gestudeerd. ‘Het is van vitaal belang,’ vertelde hij, ‘dat zwarten zich zo snel mogelijk op een nieuwe toekomst voor dit land instellen, zonder zich langer vast te klampen aan obsessies over het apartheidsverleden.’190

In het Sun Hotel liep ik weer tegen de mysterieuze huurling Don X. aan. Hij had Salman Rushdie twee dagen geleden hier

in het hotel gezien. Hij werd door twee politiemannen naar een auto begeleid. Het klonk plausibel, als een deal tussen Thatcher en Botha in Windhoek beklonken. Salman Rushdie ondergedoken in Zuid-Afrika! Ik vermoed dat hij dacht: Oltmans loopt naar een telefoon en geeft aan zijn kranten de primeur door ‘Botha laat Rushdie binnen’. Dan zou er meteen een goede reden zijn voor Pretoria om mij uit te wijzen. Ik zei hem er niet over te piekeren me met die zaak te bemoeien. Daarna sprak hij nog over de mogelijkheid dat Tutu werd geliquideerd als hij in een vliegtuig zat. Jammer als de andere passagiers daarbij om het leven kwamen.

Ik had een ontmoeting met Tom Boya, in zijn kantoor in Johannesburg. Eens was hij de jongste burgemeester in Zuid-Afrika. Hij zat rustig over zijn leven te vertellen, vanaf zijn jeugd. Ik ben al begonnen de bandopname uit te werken.

Ik haastte me naar het Holiday Inn voor de lunch met Michael Juel, de kleinzoon van Cecile van Lennep. Ik vond hem even vermoeiend als bij onze eerste ontmoeting. Hij kletst, hij zoekt en eigenlijk weet hij alles al. Toch is het een leuke jongen. Het was prettig met hem samen te zijn. We gingen later naar zijn appartement. Hij las een brief voor van zijn moeder, Sylvia Juel-van Lennep, die zij in de trein naar Denemarken, na de begrafenis van haar moeder, had geschreven. Het was een liefdevolle, ontroerende brief. Ook had hij twee brieven van zijn grootmoeder, kort voor haar dood geschreven aan haar kleinzoon. Cecile van Lennep schrijft erin over mij als ‘my journalist friend’. Hoe hebben ze daar ooit meer van kunnen maken dan een echte vriendschapsrelatie? Michael liet foto's zien van het kasteel dat zijn ouders in 1970 hadden verkocht. Hij heeft zich vast voorgenomen het weer in bezit te krijgen. Zelfs als hij ervoor met de dochter van een gefortuneerde industrieel zou moeten trouwen. Omdat ik dit als een vorm van corrupt denken beschouwde, raakte ik in een gesprek met hem verwikkeld over hoe je op die manier kon afdrijven in het leven. ‘It is all in the mind, you can create such an obsession. Let go your castle and these illusions alone and attach importance to more valuable emotions.’ Hij liet me een fotoboek zien van kastelen in Denemarken. Ik was verbaasd dat dit allemaal nog bestond. Hij kende iedereen, en wist wie waar woonde, gaf achtergronden en details die me grenzeloos verwonderden.

Opnieuw schrijven deze keer drie studenten in de journalistiek over de isolatie van zwarte studenten aan Amerikaanse colleges en universiteiten. In Ann Arbor, Michigan, werd een verzoek om studenten te dwingen een college te volgen over



illustratie

ras, etniciteit en racisme door de betreffende faculteiten afgewezen. Van de 50.000 studenten in Ann Arbor is 5 procent zwart. Veronica Woolridge meldt dat de zwarte studenten volledig gescheiden (apartheid) studeren. ‘Black and white students seldom interact,’ schrijft zij, ‘except by competing in class!’ Is er echt iets nieuws onder de zon? Eric Young, in Palo Alto, Californië en Jeff Turner in Austin, Texas beschrijven dezelfde ervaringen. En dan te bedenken dat de vs de grootste bek hebben over Zuid-Afrika, om van Holland maar niet te spreken.191

6 april 1989

Prachtig weer, maar het wordt kouder.

Generaal Du Toit had voor mij een ontmoeting geregeld met zijn neef Frans Gerber van het kantoor MacRobert, De Villiers & Hitge in Pretoria. De man was erg advocaterig, waar ik dus niet van hou, maar zeker vriendelijk en tegemoetkomend. Hij had alle gegevens nodig van mijn claim op filmer Jans Rautenbach. Hij zou eerst nagaan of Sunrise Productions nog bestond of was opgeheven.

Vervolgens sprak ik een uur met Du Toit, ook over de mysterieuze Don X. Hij dacht ook dat ik het land meteen had kunnen verlaten als ik me had laten verleiden het bericht over Salman Rushdie aan de Nederlandse pers door te geven. Als oud-militair verbonden aan de inlichtingendiensten zag hij in het verschijnen van Don X. een duidelijke poging om mij er in te lui-

zen. We spraken uitgebreid over de mogelijkheden in Zuid-Afrika te blijven. Hij was eveneens van plan naar Kaapstad te vliegen voor een ontmoeting met Hans van Ketwich Verschuur. Een Canadese miljonair en vriend van hem had 50.000 dollar gestort in een fonds waaruit de Du Toit leerstoel bij de Randse Universiteit werd gefinancierd.

Du Toit had mijn gesprek met psycholoog Nimrod Mkele gelezen, maar was van mening dat ik meer informatie over hem moet zien te krijgen om betere vragen te kunnen stellen en opnieuw naar hem moet teruggaan. Ik had eerst Michael Juel opgehaald en die hoorde ik de eerste viool spelen in de keuken met Catherine, de charmante dochter van de generaal. Du Toit vertelde dat het ministerie van Buitenlandse Zaken 500.000 rand uitgaf aan het verspreiden van een tijdschrift dat kritisch is jegens de Amerikaanse politiek ten aanzien van Zuid-Afrika, maar daarentegen weigert Pretoria mee te betalen aan het uitgeven en rondsturen van het uitstekend tijdschrift dat het Instituut voor Amerikastudies van professor Carl Nöffke aan de Randse Universiteit produceert. Ook liet hij zich opnieuw kritisch uit over de persoon en het karakter van De Klerk.

Toen ik thuis kwam instrueerde Peter zowel Edwin als mij dat wanneer rond 21:30 uur ‘a hunk’ aanbelde die André heette, we moesten doen of er niemand thuis was en vooral ook de lichten uitlaten. Ik vertrok naar de sauna, maar liep beneden tegen Edwin aan. Ik besloot weer mee naar boven te gaan en hardop te praten, alsof ik deze André toch mee naar binnen had genomen. Peter was aan het scheren in de badkamer. Ik opende de deur en zag hoe Peters gezicht verteerd werd door angst en opwinding, waar ik zo van schrok dat ik meteen zei dat we een grapje uithaalden. Daarop maakte hij twee of drie onverklaarbare sprongetjes in de lucht. Ik vroeg hem later waarom hij dat deed. ‘Mijn hart bonkte en die sprongetjes kwamen vanzelf. Ik kon het niet helpen,’ zei hij. Ik schrijf het op omdat ik er erge spijt van heb hem met deze ‘grap’ aan het schrikken te hebben gemaakt. Ik wist niet dat het hem zo zou opwinden.

7 april 1989

Ik heb nog steeds wroeging dat ik Peter gisteravond met zijn kiekeboespelletje heb geplaagd. Eigenlijk wilde ik hem zeggen er geen punt van te maken dat André komt en er gewoon eerlijk over te zijn, maar dat ligt niet in zijn karakter. Maar zo ontzettend te schrikken, kan nooit goed zijn. Arme Peter. Niet voor niets noemt hij me soms een draak.

Carel Enkelaar beijvert zich nog steeds om een televisieshow met Xaviera Hollander van de grond te krijgen.192

Pretoria

Ik was een paar uur bezig met diplomaat Theo Albrecht om mijn interviews verder te regelen voor het komende boek. Ik loop al een tijdje rond met de gedachte dat de regering een referendum zou kunnen organiseren in de richting van meer zeggenschap voor zwarten. Ik wilde De Klerk erover schrijven, maar Du Toit adviseerde nog te wachten. Casper Venter dacht dat ik dit idee aan minister Stoffel van der Merwe zou kunnen verkopen. Theo Albrecht, duidelijk van de nieuwe Afrikaner generatie, was er faliekant op tegen. Al zei hij wel dat de regering op haar tenen liep om te voorkomen dat er teveel commotie zou ontstaan ‘want dan slaat de vlam in de pan.’

Theo gaf toe dat de zwarten verdeeld waren, maar onderstreepte dat dit bij de blanken ook het geval was. Nadat ik opmerkte dat Tutu meer schade had veroorzaakt dan wie dan ook door in het buitenland voor sancties te pleiten, antwoordde Theo: ‘En wat dacht je van president P.W. Botha met zijn Rubicon speech?’ Volgens hem had de president meer schade aangericht dan Tutu. Ik vertelde hem over de gebeurtenis met Don X. en zijn verzinsel over Salman Rushdie. Hij reageerde meteen: ‘They are testing you and I would not be surprised if this man Don X. is testing you on behalf of blacks, because they are very sophisticated in that kind of thing.’

Hij vroeg me vervolgens of ik Gorbatsjov vertrouw. Ik antwoordde me niet goed te voelen, slecht geslapen te hebben en op het randje van ziek te zijn, en dat hij dus op dit moment geen bevlogen betoog van me moest verwachten. Ik onthield hem niet Gorbatsjov als een nationale ramp te beschouwen ‘terwijl hij er de oorzaak van is dat het internationale evenwicht verstoord zal te raken, met de vs nog als enige politieman van de wereld. Daar gaat het allergrootste gedonder uit voortkomen.’

Ik liet de handgeschreven interviews die ik tot dusver had gemaakt achter bij Pieter Swanepoel die vanuit het Burocadiagebouw werkt, met het verzoek of iemand ze voor me zou kunnen uittypen. Ook de fouten in het Engels konden misschien worden nagelopen, dan zou ik sneller kunnen werken.

Het anc haalt toch wel stomme streken uit. Buthelezi heeft in de KwaZulu Legislative Assembly bekend gemaakt dat het anc

in Lusaka aan zijn neef, koning Goodwill Zwelithini van de Zoeloes een uitnodiging had gezonden om voor besprekingen naar Zambia te komen. Gatsha voegde eraan toe dat de koning woedend was ‘that anyone would dare think of dividing him from us. We have an absurd situation where the anc's executive sitting in Lusaka seriously attempts to drive a wedge between his Majesty the King, myself and the Zulu people.’

Bij thuiskomst was ik ziek en ben naar bed gegaan. Peter bracht me een soepje.

Gorbatsjov is op de terugweg uit Havana in Londen afgestapt en op Windsor Castle door Elisabeth ii ontvangen, maar de gesprekken met Margaret Thatcher toonden aan dat zij - ondanks persoonlijke sympathie voor elkaar - nog ver uit elkaar liggen bij het beschouwen van de wereldproblematiek. Jevgeni Primakov is kennelijk als adviseur mee met de grote baas. Ook Alexander Jakovlev en Edoeard Sjevardnadze waren aanwezig. The New York Times besteedde aandacht aan de rol van Leonid Zamyatin, de ambassadeur in Londen, de man die ik een aantal keren heb ontmoet en waarmee ik een boek wilde schrijven.



illustratie

William Rhoden schrijft in The New York Times dat de Amerikaanse National Collegiate Athletic Association (ncaa) in een rapport stelt dat zwarte atleten op colleges en universiteiten zich geïsoleerd voelen van de andere studenten. Zeventig procent van de zwarte football- en basketbalspelers antwoordde bij dit onderzoek dat zij zich ‘apart’ voelden. ‘Racial isolation was reported by 51 percent of black students while 33 percent reported at least six incidents of racial discrimination each.’193

Zwarten in Amerika - ook al zijn ze oorspronkelijk uit Afrika naar de vs gebracht - spreken al generaties lang één taal en voelen zich Amerikanen. Ondanks dat voelen zij zich blijkbaar nog steeds ‘apart’, ook al is de slavernij al halverwege de vorige eeuw afgeschaft. Zet daar tegenover de zwarte volkeren met hun verschillende talen en verschillende culturen in Zuid-Afrika, die onder de paraplu van een blanke minderheid leven. Duidelijk is dan wat de zwarten in Zuid-Afrika onder een systeem van apartheid dat nog officieel moet worden afgeschaft meemaken. Dus als ik Marianne Sint en haar beschermheer Wim Kok hoor spreken over het scheppen van een multiculturele samenleving in het lieve vaderland, vrees ik dat zij echt niet weet waar ze het over heeft en ongegeneerd in de ruimte bazelt, met alle gevolgen vandien op de lange termijn.

8 april 1989

10:30 uur

Vanmorgen ben ik letterlijk door de bekende ‘stille kracht’ aan de dood ontsnapt. Ik wilde mijn bril wegbrengen en ging ervan uit dat in de betreffende straat eenrichtingsverkeer gold. Ik was net de oversteek begonnen, toen ik instinctief gevaar voelde en nog op het nippertje zag dat een dubbeldekkerbus met beangstigende snelheid de helling afkwam. Er werd gegild en welhaast met een instinctieve reflex maakte ik drie sprongen achteruit en vermeed hierdoor met een fractie van een seconde door het gevaarte te pletter te worden gereden. Wat me erg raakte - want het leek wel of er op dat moment alleen zwarten op straat waren - was het medeleven en de kalmerende woorden vol mededogen van iedereen om me heen, want men was ervan uitgegaan dat ik voor hun ogen zou worden doodgereden. Ongelooflijk incident. Ik trilde op mijn benen. Hoe werkt zoiets?

Om 11:00 uur stond de kunstenaar Darlington Buthelezi voor de deur van Circle Court om mij de weg te wijzen naar zijn huis in Soweto. Ik had over hem gelezen en wilde hem interviewen. In de lift naar beneden raakte ik even zijn roodwitte dubbele halsketting aan. Hij zei ook healer te zijn, een kunst die hij van zijn grootvader had geleerd. Hij behandelde ook blanke patiënten.

Hij bracht me naar een standaard vierkamerwoning in Soweto, 521 Senawang. Het huis wordt door zeven personen bewoond: vader, moeder - die thee voor ons maakte - en vier andere kinderen, verdeeld over twee slaapkamers. Zijn schilderijen vond ik niet zo, maar zijn houten beelden - vooral dat van een moeder feeding three puppies - waren prachtig.

Hij liet me een keurig koffertje met twee laden vol beitels en gereedschap zien waar hij mee werkte. Ook had hij al zijn creaties in een keurig fotoboek bijeen gebracht. Hij wilde dat ik naar een plaat van Ray Chikapa Phiri met zijn band Stimela luisterde. Hij zong liedjes over apartheid en de eenheid onder zwarten die voor vrijheid strijden. Ik kocht de plaat later, en gaf deze aan Peter en Edwin.

Koning Goodwill Zwelithini heeft Mangosuthu Buthelezi begiftigd met de King's Cross Award, de hoogste onderscheiding die de koning kan schenken. ‘I declare that you are indeed the legitimate father of politics of negotiation and peaceful change in South Africa,’ aldus de koning. En, zou ik eraan willen toevoegen, in dit land de man met de het meeste gezond verstand van de zwarten.194

Peter en Edwin hebben vandaag het historische besluit genomen om een gay club met gay bar te gaan openen in Hillbrow.

9 april 1989

Heb een beangstigende droom over Eduard gehad. Ik heb hem geschreven voor ik aan het werk ging.195

Professor Carl Nöffke publiceerde in American Review dat zijn instituut uitgeeft, een boeiend artikel over sancties.196 In de afgelopen dertig jaar hebben de Amerikanen maar liefst aan 55 landen sancties opgelegd, schrijft Nöffke. Het aantal sancties dat de Amerikanen in de laatste twintig jaar hebben opgelegd, is meer dan de rest van de wereld in de afgelopen zeventig jaar. Toch hebben de sancties zelden het effect wat wordt beoogd. Amerikaanse Democraten die bij het debat over de sancties tegen Zuid-Afrika aanwezig waren, hebben zelfs bevestigd dat het niet meer is dan een economische oorlog met Zuid-Afrika. Economisch zal Zuid-Afrika het zeker gaan merken, meent Nöffke. Buitenlandse bedrijven zullen niet meer gaan investeren of zelfs helemaal uit het land vertrekken, de export van Zuid-Afrika komt onder druk te staan en het land zal ook minder kunnen importeren. Verlies van inkomsten, maar ook van banen. Dit effect zal alleen maar groter worden als de vs erin slagen om meer landen in de wereld mee te krijgen met hun sancties. Volgens Nöffke moet Zuid-Afrika meer zelf gaan produceren en zuiniger omgaan met de eigen grondstoffen. Voor de vs belangrijke grondstoffen uit Zuid-Afrika, zijn uitgezonderd van de sanctie. Zuid-Afrika zou van buitenlandse afne-

mers kunnen eisen een combinatie van mineralen en metalen te kopen.

De Israëli's hebben opnieuw een twaalfjarige Palestijnse jongen doodgeschoten. De wereld zwijgt. Joden schijnen vrijwel ongehinderd hun gang te kunnen gaan. Jalta is niet alleen voor Oost-Europa een ramp geworden. Ook al spreken we daar het meeste over. Om het door Hitler vervolgde Jodendom een thuisland te bezorgen aan de hand van fabels die duizenden jaren oud zijn, werden miljoenen Arabieren tot vreemdeling veroordeeld en wonen zij al tientallen jaren in vluchtelingenkampen, die ik in 1957 heb bezocht.

Oost-Europa schijnt zich los te weken uit de houdgreep van de Russische beer. The Economist voorspelt dat Gorbatsjov zal worden gedwongen militair in te grijpen omdat hij anders zijn macht in het Kremlin zal verspelen door het verlies van Oost-Europa.197

Op 11 maart 1.1. voorspelde The Economist trouwens de onvermijdelijke ondergang van Michail Gorbatsjov, die ik in 1986 in een brief in nrc Handelsblad met zoveel woorden ook aankondigde. Het was te voorzien. Het blad zegt dat sommige waarnemers hem al voor 1990 zien vertrekken.198 Hij kan het noodlot niet meer ontlopen. Maar wat gebeurt er dan? Keert het marxisme-leninisme op volle kracht terug?

10 april 1989

Sibolt van Ketel vertelde langs zijn neus weg dat prins Bernhard wel degelijk vorig jaar in Zuid-Afrika was geweest, en dat dit in Nederland en Zuid-Afrika geheim werd gehouden met medewerking van de media vanwege de anti-Pretoria-stemming. Luns was onlangs nog de gast van de burgemeester van Johannesburg. Hoe werkt dit toch dat ze journalisten zo gek krijgen hun bek te houden omdat Den Haag dat vraagt?

Peter bracht me vanmorgen de bespreking van Apartheid. usa 1988 in The Citizen door Tony Stirling. Aardig.199

Vanmorgen werd ik opgebeld door John Gogotya, de baas van de Federal Independent Democratie Alliance (fida), blijkbaar een zwarte politieke partij die in 1987 werd opgericht.200 Ze hebben een manifest gepubliceerd. Tijdens een bezoek aan Washington heeft Gogotya vicepresident George Bush ontmoet en sprak hij in de National Press Club. Het contact met

Gogotya was via Theo Albrecht tot stand gekomen. Gogotya vroeg of ik meteen kon komen, wat ik heb gedaan. Kort maar krachtig gesprek. Aardige baas. Ik zei dat ik eigenlijk een jonge vertaler zocht die met me mee gaat wanneer ik de townships ga bezoeken. Hij stelde me voor aan een veelbelovende jongeman Jabulani Patose uit Boipatong.

Anatoly Adamisjin was op televisie. Hij was in Windhoek. Ik heb hem nauwkeurig geobserveerd. Een typische, ouderwetse cpsu-eikel. Op 1 april heb ik hem in verband met de situatie hier geschreven.201

In Het Parool blijkt op 30 maart een artikeltje te hebben gestaan dat het Openbaar Ministerie de rechtbank in Den Haag het advies heeft gegeven om mijn faillissementsaanvraag van Suriname, ondersteund met een claim van André Haakmat als ‘te licht’ te beschouwen. Het zou ook onduidelijk zijn voor wie ik in Suriname heb gewerkt. Onzin! Waarom ontving Van den Heuvel dan aanvankelijk het bericht uit Paramaribo dat ik betaald zou worden?

De ussr heeft Libië Sukhoi 24d bommenwerpers verkocht, die vanuit Tripoli doelen in Israël zouden kunnen bereiken.



illustratie

11 april 1989

Frederik van Zyl Slabbert van de Progressieve Federale Partij is in Moskou. Ze blijven in het Kremlin met de verkeerde mensen praten. Deze mijnheer is een zoete broodjes-bakker met het anc. Wel keurig, maar slap. Wie zijn boek leest kan dat zelf beoordelen.202

Time heeft een nummer geheel gewijd aan de nieuwe Sovjet Unie. Het blad is gevuld met vele tientallen pagina's waardevolle informatie die nergens anders te vinden is.203 Time heeft onder meer dan duizend inwoners van Moskou een enquête gehouden. Volgens Time is Gorbatsjov ongekend populair bij de Sovjets. Toch zijn de meningen over zijn perestrojka verdeeld. Een kwart van de ondervraagden denkt dat hun leven beter zal worden dankzij de perestrojka, maar 32% denkt dat hun leven erop achteruit zal gaan. Meer dan de helft denkt dat de

perestrojka grote problemen heeft. Vooral de jongeren zouden willen dat de glasnost nog verder wordt doorgevoerd, terwijl de conservatieve partijleden het eigenlijk allemaal al wat te ver vinden gaan. Meer dan een derde denkt dat er in de toekomst zelfs ruimte zal zijn voor een meerpartijensysteem.



illustratie

Ik ben de meest kloterige kaartlezer van iedereen. Het kostte me anderhalf uur om het bedrijfje van Isaac en Lesly te vinden, twee beginnende zwarte ondernemers. Het was niet eenvoudig om ze aan de praat te krijgen, want het was het eerste interview met een buitenlandse journalist in hun leven. Ik neem ze op in mijn boek. Ik las over hen in Black Enterprise.

Sibolt van Ketel gaat met vakantie naar Nederland en de krant betaalt voor haar correspondent het ticket. Dat is andere koek dan mijn reizen op een schoen en een slof.

Gisteravond heeft Martin Sommer van de Volkskrant vanuit Windhoek een verhaal afgestoken dat Zuid-Afrika uit wraak ‘een bloedbad’ heeft ontketend in Namibië. ‘En de Wereldomroep zendt al die onzin gewoon maar uit, en frankly it made me furious,’ aldus Sibolt, die trouwens zelf de ontwikkelingen in Namibië vanuit een hotel in de Drakensbergen versloeg, waar hij met vrouw en kinderen logeerde.

‘Mooie gelegenheid om in De Telegraaf tegengas te geven,’ antwoordde ik.

‘Had je gedacht. Ik krijg geen ander geluid in de krant,’ aldus Sibolt. Lijkt me prettig werken, maar zo gaat het nu eenmaal met alles. Zelf kom ik immers helemaal nergens aan bod, ook niet meer bij Sonja nadat ik Conny Braam voor geschift verklaarde met haar leugenverhaal dat het apartheidsregime een muur om Soweto aan het bouwen was om de zwarten verder af te zonderen.

Ik belde met Maud Montanyane omdat zij als hoofdredactrice van het Tribute een omslaginterview met Winnie Mandela heeft gepubliceerd.204 Ik vertelde een boek te schrijven waar ik een gesprek met haar in wilde opnemen. Zij reageerde zeer aarzelend. Na Gatsha Buthelezi, Tom Boya en John Mavuso

genoemd te hebben, zei zij dat zij niet in een boek wilde staan ‘in which a lot of people are talking I do not like.’ Ze zou me terugbellen.

Ik ben op weg naar Sebokeng. Ik kijk van de snelweg naar het glooiende landschap en denk aan mijn ouders, die van 1950 tot 1960 bij mijn twee broers in Kaapstad woonden. Als zij toen eens geweten zouden hebben dat ik me ooit voor dit meer dan prachtige land zou inzetten. Peter had me met klem verzocht voorzichtig te rijden.

Jabu (Jabulani) Patose regelde een afspraak voor me met de nieuwe burgemeester van Sebokeng, Samuel Kolisang. Hij is de opvolger van mijn goede vriend Mahlatsi. Jabu wachtte me op bij het gemeentegebouw. We gingen naar boven. Daar werd hij bijna door zes gemeenteambtenaren weggejaagd, maar ik zei dat mijn loyaliteit bij Patose lag, die de ontmoeting had geregeld. Als hij werd weggestuurd, zou ik met hem mee gaan. Jabu zei dat zijn ‘aanvallers’ geen hersens hadden en de Idi Amin-benadering van problemen volgden. Daarom zagen ze in hem een concurrent. ‘Those people think like blacks in Uganda: all they want to do is to print more money and they do not seem to realize that by doing so the country bleeds to death.’

Nadat Kolisang was gearriveerd, zette ik onmiddellijk de taperecorder aan en kreeg een ongelofelijk verhaal te horen. Ik kon mijn oren nauwelijks geloven. Kolisang was burgemeester geworden en wilde een eerlijk beleid voeren, dus hij weigerde bepaalde privileges aan (zwarte) gemeenteraadsleden te verlenen. Prompt verlieten veertien leden die hem aanvankelijk hadden gesteund zijn groep en begonnen een gewelddadige oppositie te voeren, en zagen zelfs kans, in afwezigheid van de burgemeester, er een motie van wantrouwen door te jagen. Gisteren had Pretoria Olaus van Zyl, een blanke ambtenaar, gezonden, die de gemeenteraad had meegedeeld dat de nonsens moest stoppen. Enkele gemeenteraadsleden geneerden zich daarop tegenover Kolisang. Drie van hen waren in tranen teruggekomen en hadden gevraagd of hij hen hun dwalingen wilde vergeven.

Ik begreep dat ik van de gang van zaken bij deze gemeenteraad een eerste glimp opving van wat er gebeurt als Pretoria lokale gezagsorganen overdraagt aan de zwarte bevolking. Aan het einde van het gesprek met de burgemeester stak Jabu een vlammend betoog af, wat ik opnam en waarvoor ik de auto later zelfs aan de kant zette om nog meer van zijn gedachten op te nemen. ‘We need men of prayer, men who conquer, men

who can withstand difficulties and temptation. We need God to play an important role in our lives again. We do not need the kind of black leadership we have today. They are leaders that constantly zigzag, say one thing today, another thing tomorrow. These leaders launch strong views during the election, but once they get into power they act contrary to their promises and what they have been saying,’ aldus Patose. Ik probeerde hem duidelijk te maken dat dit eigenschappen van politici waren die over de hele wereld speelden.

In 1988 stichtte Samuel Kolisang de Vaal Residents Representative Party (vrrp). Hij gaf me een exemplaar van de 11 grondregels van de partij. Bij de verkiezing van 26 oktober 1988 kreeg Kolisang 40 van de 44 zetels in de gemeenteraad van Lekoa Vaal ook wel Emfuleni genoemd, waaronder ook Sebokeng en Sharpville vallen. Spoedig brak gedonder uit omdat men er als ‘vrienden’ van de burgemeester op rekende dat hij de salarissen zou verhogen, en bijvoorbeeld drankvergunningen zou rondstrooien, opdat men een neveninkomen zou kunnen verdienen. Ook wenste men een vergunning om wapens te mogen dragen.

In Listening to the silent majority, het boek dat ik in 1990 bij Dynamic Books in Johannesburg deed verschijnen, gaf ik Kolisang (11 april 1989) aldus gedeeltelijk weer:205



illustratie



illustratie

Thuis wachtte een brief van Eduard.206 Hij was een paar dagen in Liberia geweest. Hij dringt erop aan dat ik voorzichtiger te werk moet gaan omdat ik anders opnieuw belazerd ga worden. Om 17:00 uur had ik op een van de bovenste verdiepingen van het Carlton Centre een afspraak met Eric Mafuna, oprichter van de denktank Africa Now, de hoofdredacteur van Africa Today. Een prachtig kantoor, je waande je in Dallas, Texas. Hij liet me een uur wachten, deze ‘black achiever’, waarna ik geïrriteerd ben vertrokken. Dan niet.



illustratie

Anatoly Adamisjin was op sabc-televisie. Zijn Engels was slecht en hakkelend. Het gesprek werd in Windhoek gefilmd. Ik heb hem opnieuw geschreven.207

12 april 1989

Peter en Edwin kwamen om 02:55 uur thuis en draaiden platen. Er werd bij gezongen, zeker tot 03:30 uur. Ik deed geen oog dicht en was wanhopig, want zij slapen tot 14:00 uur en dan heb ik er al een halve dag opzitten in Pretoria. Waarom zou ik Peter meenemen naar Kaapstad als hij niet de minste rekening wil houden met het feit dat ik werk?

Generaal du Toit vertelde dat Adamisjin reeds in het geheim in Pretoria was geweest als gast van minister Pik Botha. Ook legde hij uit dat wanneer sommige zwarten niet in mijn boek opgenomen wilden worden, dit het gevolg was van ‘widespread intimidation’.

Theo Albrecht was stomverbaasd toen ik hem het tijdschrift van de 100 black achievers liet zien. Het ministerie wist er niets van. Hij vroeg mijn toestemming om het te mogen kopiëren. Ik adviseerde hem rechtstreeks met Willie Ramoshaba contact op te nemen. Hoe is het mogelijk dat ik ze in Pretoria op dit soort zaken, die in de zwarte zakenwereld spelen, attent moet maken.208

Vanavond zijn we met z'n drieën naar de regisseur Bill Faure en diens vriend Obie gegaan. Hij had vanavond geen huishoudelijke hulp. We zouden in El Grotto gaan eten. Peter en Edwin zouden met Bill en Obie in de Rolls meerijden. Met een andere gast, Paul, zou ik hen volgen in mijn gehuurde Golf. Ik wachtte bij de a1 op de Rolls, die nooit kwam. Daarop zijn we het restaurant zelf gaan zoeken, en reden anderhalf uur rond, maar we konden het niet vinden. Later bleek dat zij ons hebben proberen te vinden. De avond was natuurlijk verpest.

13 april 1989

Peter liet een briefje voor me achter over gisteravond.209

‘De faillissementskamer heeft de zaak aangehouden,’ zei Vermeulen toen ik hem belde over de zaak tegen Suriname. ‘Ik heb de voorzitter mee, maar de twee andere heren, overigens keurige mijnheren, doen het in hun broek. Suriname stelt zich nu op het standpunt dat zij niets met Desi Bouterse en Henk Herrenberg of afspraken van toen te maken hebben.’

Lennaert Post, een jongen uit Noordwijk aan Zee, die aan de Universiteit van Amsterdam rechten studeert, heeft inderdaad zoals ik hem vroeg de zittingen inzake Suriname in Den Haag gevolgd.210

Naar aanleiding van de krantenberichten die Lennart meestuurde, heb ik meteen Desi weer een brief gestuurd. Ik vroeg hem of hij niet eens bij Mungra kon gaan praten, omdat de huidige regering zich op het standpunt stelt niets met hem en Herrenberg te maken te hebben.211

Kwa-Thema



illustratie

Deze mijnheer uit het township Kasigo stuurde bovenstaande brief aan The Sowetan. Ik zou hem willen zeggen dat de communistische variant van socialisme dan voorlopig mag zijn mislukt in de ussr & co., zoals de kapitalistische variant in de vs is mislukt. Er is geen ontkomen aan dat uiteindelijk alleen een socialistische benadering van de wereldproblematiek de mensheid nog een kleine kans zou bieden de waanzin van de ‘vrijheid voor iedereen’-20ste eeuw met kans van slagen te overleven.

Kwa-Thema heeft een vrouwelijke burgemeester, Matilda Mothlaping, 49 jaar, in een gebloemde jurk, een vrolijke intelligente dame. We konden het direct prima vinden.

Ik zat op het plein met burgemeester Mothlaping, toen twee zwarte mannen, Elliot Vilakazi en Joshua Twala op me af kwamen. De burgemeester kende hen. ‘Can we negotiate with you,’ was het eerste wat ze me vroegen.

‘What,’ zei ik verbaasd.

‘We want to organize entertainment for Kwa-Thema.’ Vrij stom eigenlijk, bood ik aan een lezing te komen geven, wat uiteraard niet het entertainment was waar zij op doelde.

In Listening to the silent majority, schreef ik het volgende over het gesprek met Matilda:



illustratie

Kunstenaar Darlington Buthelezi had ik de tekst van ons gesprek gezonden. Hij belde. ‘I am scared for the anc or the radicals when I speak to you about unity between black and white in South-Africa.’

Later haalde ik ex-militair David Kapp - die ik een paar jaar geleden in Kaapstad ontmoette - af in de videotheek waar hij werkt. We reden naar een vriend van hem, een dansleraar. Ik realiseerde me eigenlijk nooit meer met David om te willen gaan. Ben daarom niet lang daarna vertrokken.

14 april 1989

Om 08:30 uur belde Catherine du Toit dat haar vader gisteravond niet was thuisgekomen. Zij zat in zak en as en was erg ongerust.

Peter en ik vertrekken om 11:30 uur met saa 313 naar Kaapstad.

15 april 1989

Kaapstad

Broer Hendrik maakt het uitstekend. Hij is van mening dat door de ontwikkelingen in Angola en Namibië het communisme Zuid-Afrika tot op zes uur rijden met een auto is genaderd. ‘Maar goed, als het nodig is teken ik een hamer en sikkel op de voordeur.’ Hij verwacht stormachtige tijden en zei: ‘We hebben hier 45 jaar bijzonder plezierig en zorgeloos geleefd, dus we leggen ons erbij neer.’ Hij koopt steeds andere appartementen als belegging en verhuurt ze. ‘Ik ben huisbaas geworden.’

Ik lunchte met Harald van Lennep, de zoon van mijn vriend Frank. Ook Michael Juel uit Denemarken sloot zich bij ons aan. Harald heeft allerlei trekjes van zijn vader. Zijn neef Michael was scherp en gedroeg zich ronduit onfatsoenlijk, als altijd. Harald vroeg me: ‘Do you really think South Africa will be okay, without a bloody revolution? Would it be safe for us to live and raise kids here?’

Ik antwoordde: ‘With eyes closed, I assure you, South Africa will make it and reason will prevail.’

‘But that is a cliché,’ zei hij.

Ik zette uiteen dat zelfs de plo geweld nu heeft afgewezen.

‘One has to acknowledge that Mikhail Gorbachev gave us a calmer international climate.’

Tijdens onze lunch moest ik voortdurend denken aan hun grootmoeder Cecile van Lennep, mijn dierbare vriendin.

Peter was alleen aan het strand, wat ik hem volledig gun. Van


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums