Logo DBNL
Memoires 1988-B (2017)

Memoires 1988-B

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

New York

6 december 1988

77 Fifth Avenue

Ik logeer bij Bertie Hilverdink. Prompt om 07:30 uur arriveerde zijn gymnastiekleraar en met grote ernst begon hij zijn oefeningen.270 Hij vertelde overtollig vet bij zijn buik te willen laten weghalen en in zijn kaken te laten overbrengen ‘want die beginnen in te vallen en dat vind ik lelijk.’



illustratie

Vandaag arriveert Gorbatsjov. Ik zag Georgii Arbatov en woordvoerder Gennadi Gerasimov op televisie, dus ze zijn al hier. Ik zal proberen Arbatov te ontmoetten. Intussen lijken Amerikanen uit hun dak te gaan over Gorby. Charles Bester, die dienstweigerde in het Zuid-Afrikaanse leger, is tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld. Zoiets is toch volkomen onaanvaardbaar vandaag de dag? Het is misdadig.271

In Brazzaville is vergaderd over de terugtrekking van Cubaanse troepen uit Angola, maar diplomaten van Pretoria zijn er weggelopen omdat ze onvoldoende toezicht mochten houden op de ontruiming door het leger van Fidel Castro aldaar.272

De televisie staat bol van de aankomst van Michail en Raisa Gorbatsjov. Er wordt over ‘Gorby fever’ gesproken. Dat kun je wel zeggen.

7 december 1988

Ook de kranten staan bol van het hoge bezoek uit het communistische Kremlin. Met bovendien paginagrote advertenties over het boek van de staatsman van het jaar. Ik pik er enkele uit om in de bijlagen op te nemen: de voorpagina's van de New York Post en de New York Newsday.273 De stad is overspoeld met politie en veiligheidsagenten. Het verkeer is totaal ontregeld. Nancy Reagan heeft ontkend (pooh-poohed) dat zij in een koude oorlog zou zijn verwikkeld met Raisa Gorbatsjov. Raisa zelf heeft de hulp ingeroepen van Westerse schoonheidsspecialisten en mode-ontwerpers om niet voor haar Amerikaanse gastvrouw onder te doen, terwijl al bekend is geworden dat zij op Fifth Avenue een bezoek zal brengen aan Estée Lauder om de nieuwste make-up en huidverzorgingsproducten te inspecteren. Estée is in de wolken.

Ik belde met Anja Feltsman. Haar man speelt in Israël met Zubin Mehta als dirigent. Ik wilde haar uitnodigen mee te gaan naar de toespraak van Gorbatsjov in de vn, maar haar ouders zijn uit Leningrad overgekomen dus was ze verhinderd. Zij beklaagde zich opnieuw over het feit dat Volodja Molchanov als enige was weggebleven toen zij naar Israël en de vs emigreerden. ‘Dat Volodja nu aan de top zit in Moskou komt eigenlijk door jou, daar heb jij hem naartoe geholpen,’ benadrukte zij. ‘Heeft hij ooit van enige dankbaarheid laten blijken?’

Nee, en ja, maar ik dacht: ik ben blij voor hem, en bovendien stimuleer je iemand niet om later op dankbaarheid te rekenen. Volodja is mij wel altijd ‘broertje’ blijven noemen. Ik wist eigenlijk wel dat Molchanov door het met mij samenwerken intern in Moskou furore maakte, maar het haar nog eens in die vorm te horen onderstrepen, deed me wel wat.

Cindy Adams, de Amerikaanse roddeljournaliste die met Bung Karno diens autobiografie schreef, is ook nog steeds met haar rubriek op oorlogspad, zoals in de New York Post van heden blijkt. Ik heb nooit begrepen waarom de Indonesische president zo onverstandig heeft kunnen zijn om haar binnen te halen. Ik heb hem dit in 1966 tijdens een bezoek (samen) aan zijn tandarts ook onomwonden gezegd.

Je beluistert en ziet de toespraak van Gorby in de vn verreweg het beste gewoon thuis. Er zijn beelden dat hij rondgeleid wordt in het vn-gebouw. Ik zie Arbatov in een speciaal gereserveerd gedeelte, waar ook Henry Kissinger, Anatoly Dobry-

nin en zakenman Armand Hammer zich bevinden.

Gorbatsjov spreekt te snel en doet daarbij zo'n overweldigende rij voorstellen dat het allemaal nauwelijks te volgen is. Men had hem beter moeten instrueren. Duidelijk is dat het diplomatieke initiatief volkomen in handen van de Sovjet Unie ligt, wat bewijst dat er in Moskou beter en realistischer wordt nagedacht. Hij behandelt ook de kwestie dat het Yasser Arafat verhinderd werd naar New York te komen. Ik moet, wat er ook gebeurt, de hele tekst van zijn toespraak hebben.274

Heel vreemd. In Moskou is maarschalk Sergei Akhromeyev, de chef-staf van het Sovjetleger, ‘om gezondheidsredenen’ plotseling afgetreden, terwijl zijn hoogste baas in de vs is. Gorbatsjov heeft in zijn rede ingrijpende militaire veranderingen voor Europa aangekondigd en hiertegen zal binnen het Sovjetleger wel veel tegenstand zijn.

Later wandelde ik naar mijn vriend Hashram Zainoeddin. Hij had schriftelijk bij Wim Hazeu mijn dagboeken besteld en geen antwoord ontvangen. Hij vertelde voor het eerst dat onze gezamenlijke vriend Harisanto indertijd verliefd was op een Javaans meisje dat aan de haal ging met zijn beste vriend, een luchtmachtofficier.275 Dat was de reden dat hij in de vs was gaan studeren en uiteindelijk met de Duitse Margaret uit de bus kwam. Hashram denkt dat Santo in zijn hart nog altijd van zijn eerste grote liefde houdt. ‘Margaret denkt dat zij het gevecht om Santo won door met hem te trouwen en twee jongens en een meisje te krijgen, maar de afstand tussen een Indonesiër en een Duitse is onoverbrugbaar,’ aldus Hashram. Ik zei niets, ook omdat Hashram zelf met een Australische is getrouwd, Frances, en een dochter en zoon bij haar heeft. Waarom hebben die jongens toch zo dom gedaan?

8 december 1988

Ik stuur een berg kopies van artikels uit The New York Times over het bezoek van Gorbatsjov naar generaal Du Toit in Pretoria. Het zal hem interesseren.

Ik heb Eduard in Amsterdam gebeld om te horen hoe zijn eerste dagen bij de klm zijn verlopen. Hij was erg enthousiast.

Ik zag in de stad de Gorbatsjovs langs komen. Ze schijnen ondertussen overhaast naar Moskou te zijn teruggereisd vanwege een aardbeving in Armenië, waarvan op televisie afschuwelijke beelden werden getoond. Mijn eerste gedachte was: hij gaat terug, want er wordt een coup verwacht. Intussen torpedeert

Gorbatsjov met zijn ontwapeningsvoorstellen de Amerikaanse oorlogsindustrie.

15:00 uur, Westbury Hotel

Ik belde Arbatov die toen hij mijn stem hoorde zei: ‘Is it you Andrew?’ We hebben hier twintig minuten gesproken en mijn oude Sovjetvriend was weer als vanouds.

Maarschalk Akhromeyev was wel afgetreden, maar bleef een speciale adviseur van Gorbatsjov. Arbatov verwachtte dat George Bush als president ‘more professional’ zal zijn dan Ronald Reagan. ‘Remember, Reagan began his rule with Alexander Haig in Foreign Affairs.’ Ik vroeg wat de kansen op een coup in de ussr waren. Hij antwoordde: ‘I certainly hope not.’ Dat vond ik hem kennende een nogal onthullend antwoord. Ik herinnerde hem eraan hoe we indertijd ons best hadden gedaan om de benoeming van Jack Matlock als Amerikaans ambassadeur in Moskou te helpen bevorderen. Hij zei dat Matlock niet meer bleek te zijn geworden dan een brave diplomaat en ambtenaar.

Hij was niet verleerd een standje uit te delen. ‘Do not be outrageous about the German boy Mathias Rust, who flew to Moscow.’

‘How do you know that I felt you people were childish to lock him up?’

‘You wrote me.’

Dat was ik al lang vergeten.

Hij vervolgde: ‘Take my advice, work on your relations with the embassy in The Hague and then next year, you write to me expressing your wish to come and visit us again. Sergei Plekhanov is now my deputy and Volodja Pechatnov is in the embassy in Washington dc as the representative of the usa Institute in Moscow.’ Hij dacht overigens dat een hervatting van de betrekkingen met Zuid-Afrika op dit moment onmogelijk zou zijn, zoals dit nu wel met Israël het geval is. Hij noemde Gorbatsjov iemand die ‘een groot staatsman’ zou worden - of al was, dat herinner ik me niet - maar ik blijf dit onzin vinden en gaf opnieuw aan daar twijfels over te hebben.

9 december 1988

Ik bezocht gisteren ook Eduardus en Judy Halim, de Indonesische pianist en diens Chinese vrouw. Hij is een belangrijke vriend van Vladimir Horowitz en diens vrouw Wanda Toscanini geworden. Hij sprak nauwelijks over iets anders, want hij brengt meestal de zondagavond bij Horowitz thuis door, die

hem van 21:00 tot 01:00 uur speciale lessen geeft. Het was Harold Schonberg van The New York Times die hem bij Horowitz introduceerde. Hij luisterde naar Halims spel en besloot hem tot zijn laatste leerling te maken. Wanda wist dat de ‘maestro’ tot jonge jongens werd aangetrokken en had gezegd: ‘Let me not find you with that young boy in the bedroom.’

De nato-ministers van Buitenlandse Zaken kwamen met spoed bijeen om de voorstellen tot troepenvermindering in Europa te bespreken. Zij wisten niets beters te verzinnen dan dat men van die zijde nog meer en een diepere afbouw van de Sovjetstrijdkrachten wenst.276 Het is op het gemene af, want Gorbatsjov heeft zijn nek gigantisch uitgestoken met mogelijke repercussies in eigen kamp waar ze in Brussel geen benul van hebben en waar Gorbatsjov maar mee moet zien af te rekenen. Het lijkt wel of het Atlantische bondgenootschap Gorbatsjov tegenover diens achterban met een dergelijk imbeciele verklaring verder probeert te ondermijnen.

Celestine Bohlen meldde in The New York Times dat nog een Oost-Westbarrière in New York werd opgeruimd: nancy and raisa get chummy. Ook het bezoek van Raisa aan Estée Lauder is een groot succes geworden.277

De kranten puilden uit van de loftuitingen aan Gorbatsjov. Het populaire Daily News zette boven een hoofdartikel: and now, a soviet sorcerer. The New York Times zette boven een redactioneel commentaar: gambler, showman, statesman. Dit toonaangevende blad omschreef Gorbatsjov als: ‘Breathtaking. Risky. Bold. Naïve. Diversionary. Heroic. All fit. So sweeping is his agenda that it will take weeks to sort out. But whatever Mr. Gorbachev's motives, his ideas merit - indeed compel - the most serious response from President-elect Bush and other leaders.’ Juist om deze accurate opsomming in The New York Times heb ik deze man steeds als griezelig, onbezonnen en lichtelijk gaga beschouwd, een visie die Wim Klinkenberg steeds woedend maakt, maar het verhaal Gorbatsjov is nog niet afgelopen.

Ronald Reagan heeft achteraf ook een partijtje meegeblazen op een persconferentie.

Over de ontwapeningsvoorstellen zei Reagan dat zelfs als Gorbatsjov zijn strijdkrachten met een half miljoen soldaten zou verminderen, hij nog altijd vijf miljoen militairen onder de wapenen had, wat me oncontroleerbare nonsens lijkt. Dat zal wel een door de cia verschaft en opgeklopt cijfer zijn.



illustratie

Een journalist vroeg of Reagan zijn Sovjetcollega nu vertrouwde. ‘He hasn't shown me any reason yet that I shouldn't. But, again, as I have said before, trust but verify. And he knows that. I don't think that we should gamble on believing that he shouldn't protect his own interests also.’278

Halim ratelde maar door over Horowitz. Ik had hem toen hij op Amerbos logeerde de video over Horowitz laten zien en nu was het als een droom die werd bewaarheid dat hij iedere week les van hem had. Horowitz' huis ligt tussen Fifth Avenue en Madison en de vleugel staat op de tweede verdieping aan de achterzijde van het huis. ‘Horowitz is like a child, Willem, like all geniuses, you and me too,’ zei hij. Zij lachen veel samen, alleen wanneer het over muziek gaat, zijn ze volkomen ernstig. Als Eduardus voor hem speelt, sluit Horowitz zijn ogen en luis-

tert in totale concentratie. Soms neemt hij Halims spel op de band op en maakt er tijdens latere lessen gedetailleerd gewag van, bijvoorbeeld hoe Halim een sonate van Chopin had gespeeld. Over Volodja Feltsman had Horowitz gezegd: ‘He does not play Chopin passionate enough, poor wife, Anja Feltsman.’ Horowitz vindt Volodja Feltsman te arrogant. Die indruk maakt Volodja inderdaad, vooral bij mensen, die hem niet echt kennen. Anja Feltsman had Wanda opgebeld, of de Horowitzen naar Volodja's debuut in de vs wilden komen: ‘(...) want Nancy Reagan komt ook.’ Wanda had geantwoord: ‘If you have her already, you do not need us.’ Toen Feltsman tijdens zijn recital op het Witte Huis Feux d'artifice eindigde met zijn handen in de lucht, deed dit voor Horowitz de deur dicht. ‘Volodja Feltsman is no doubt a good pianist, but all the noise around him capitalizing on his being a refugee from Moscow, caused a lot of eyebrows to be lifted,’ aldus Eduardus.

Bertie vertelde vanmorgen dat hij een tijd geleden was opgebeld door plastisch chirurg Alan Matarasso, die in Harper's Bazaar over hem had gelezen. Hij had aangeboden een aantal ‘verbeteringen’ uit te voeren, als geste, en zou dat niet in rekening zou brengen. Het was een adembenemend verhaal. Bertie liet zien waar de operaties waren uitgevoerd.

Later ben ik naar de boekwinkel in The Village gegaan, Bertie noemt het ‘de bibliotheek’, waar ik de tweede blowjob in twee dagen kreeg. David, een grote bewaker die langs de cabines loopt en voortdurend waarschuwt no sucking please, keek in mijn jeans en zei: ‘I want that.’ Zelf weet hij dus prima van wanten. Maar hij laat anderen ook rustig hun gang gaan.

Andrei Sacharov heeft gezegd dat de rede van Gorbatsjov voor de vn zijn positie in de ussr mogelijk had versterkt, maar hij benadrukte - deze tuinkabouter - dat het niet juist is om de politiek van perestrojka van Gorbatsjov als onomkeerbaar te beschrijven. Zoals ook Henk Hofland dus al doet.

21:00 uur, Chicago, O'Hare Hilton Hotel

Was met PanAm naar Chicago gevlogen. Desastreuze service, een uur te laat en met bussen van de vertrekhal naar het vliegtuig en terug. Jonathan Raymond was niet aan de gate toen ik arriveerde.

Hoogtepunt was Jonathan Seth (23) - blond, afgestudeerd in Amerikaanse geschiedenis aan Harvard en nagelbijter - die naast me zat. Zijn moeder was Hollands (grootvader dominee) en hij was de derde van vier broers. Drie hebben rood haar, hij

alleen is blond. Hij wilde journalist worden. Hij had zeven keer vergeefs gesolliciteerd. Hij had een afspraakje met een vriendin om in een hotel hier te overnachten. We wisselden adressen uit, maar zal hij ooit schrijven?

10 december 1988

Chicago

De aardbeving in Armenië is inderdaad van ongekende omvang. Esther Fein meldt in The New York Times dat het aantal slachtoffers op 50.000 wordt geschat terwijl 400.000 mensen dakloos zijn geworden.279

Reagan en Gorbatsjov hebben 8 december een verdrag getekend waarbij is overeengekomen 2.611 raketten te vernietigen. Je moet er niet aan denken waar al dat geld voor gebruikt had kunnen worden, bijvoorbeeld om de armoede in de vs en ussr te bestrijden. Amerika zal 859 korte- en middellangeafstandsraketten moeten vernietigen. De Sovjet Unie 1.752 raketten van hetzelfde type. Daarnaast zullen beide zijden nog honderden van deze onzinnige wapens die in voorraad zijn, demonteren. Wat een waanzin. The New York Times publiceerde de korte toespraken die Gorbatsjov en Reagan bij die gelegenheid hadden afgestoken.

De Gorbatsjovs waren dus donderdag 8 december op het Witte Huis. De Sovjetleider beklaagde zich erbij Reagan over dat hij de indruk had dat er krachten in het Westen waren die hoopten dat zijn missie zou mislukken. De Amerikaan probeerde hem te overtuigen dat hij en de vs juist vurig hoopten dat hij zou slagen.280 Het gaat er niet om of ‘men’ elders voor of tegen Gorbatsjovs revolutie is, maar of die Umwertung aller Werte op de manier waarmee hij perestrojka aanpakt kans van slagen heeft.

Intussen is ook de dooi tussen Nancy en Raisa weer naar de knoppen, want tijdens haar bezoek aan het Witte huis heeft Raisa gezegd: ‘Dit is wel een zeer officieel huis, menselijk gesproken zou iemand toch liever in een normaal huis willen wonen. Dit is een museum.’281 The New York Times benadrukte dat terwijl Gorbatsjov en Reagan ertoe over waren gegaan elkaar met Michail en Ron aan te spreken, ‘their strong-willed wives remained locked in a verbal tug-of-war that even official interpreters could do little to disguise.’ De dames gingen dus toch minder gezellig met elkaar om.

Ook The Wall Street Journal reageerde op de initiatieven van Gorbatsjov in de vn: ‘Gorbachev's quick trip to New York demonstrated that he can stop traffic and move markets. But can a peaceful gesture - a promise to reduce tanks and troops - change overnight how Americans feel about Soviet intentions and about U.S. defense spending?’ Het blad concludeert dat zakenmensen door het hele land zich afvragen: ‘What should be the effect of his promises on U.S. defense spending? And what, if any, implication do they see for their own businesses?’282

De grote baas van Occidental Petroleum, Armand Hammer - een Amerikaanse zakenman die zelfs Lenin heeft gekend - ontmoette Gorbatsjov in New York, omdat hij momenteel heen en weer reist tussen Islamabad en Moskou om te helpen de oorlog in Afghanistan voor het Kremlin tot een acceptabel einde te brengen. Hammer is een Amerikaanse Paul Rijkens.283 Hammer zei tegen The Wall Street Journal: ‘Gorbachev will go down into history as one of the great world leaders if somebody doesn't bump him off.’ Dus ook van de zijde van Hammer een ‘maar’ en een ‘als’. Niemand die werkelijk op de hoogte is van wat erin het Kremlin gebeurt, gaat ervan uit dat Gorbatsjov vast in het zadel zit.

Hierover waren Sacharov, Hammer, Hofland en ik het dus onmiskenbaar eens. Hofland ging er echter vanuit - in tegenstelling tot Sacharov, Hammer en ik - dat wanneer er een coup tegen Gorbatsjov zou komen, de balans zeker nog verder zou doorslaan naar zogenaamde democratisering en verkapitalisering van de ussr. Wij - die de Sovjet Unie in haar glorietijd hadden gekend - daarentegen waren overtuigd dat in geval van een coup er een aanzienlijke kans was dat Ligachev en de partijbonzen van de conservatieve marxistische signatuur met behulp van het Sovjetleger het roer weer zouden overnemen en binnen de kortste keren met hardhandige Sovjetmethoden de hervormingen zouden terugdraaien. Dat zou dus niet gebeuren, Boris Jeltsin zou juist, met krachtige steun en een berg geheime en niet geheime adviseurs uit de vs, wat eens de ussr was nog veel verder naar de knoppen helpen dan Gorbatsjov al had gedaan. Hofland, die de Sovjet Unie oude stijl nooit echt heeft gekend (zijn eerste reis was in 1984), kreeg dus gelijk.



illustratie

12 december 1988

Chicago, Hilton Hotel

Twee heerlijke dagen met Jonathan Raymond en gedeeltelijk met Frank Heckman, die elkaar nu dus ook kennen en hopelijk in de toekomst wat aan elkaar zullen hebben.284

Als altijd wanneer ik vrij intens met vrienden bezig ben, kwam ik nauwelijks aan schrijven toe. Jonathan ziet er nog altijd even aantrekkelijk, slank en fysiek in prima conditie uit. Ik vond hem ernstiger geworden, met hier en daar een rimpeltje erbij, maar hij was zo herkenbaar zichzelf, zoals ik hem al sinds de jaren zestig heb gekend. Er is altijd een soort ontdooiingproces nodig na elkaar enige tijd niet te hebben gezien, maar dan schiet het intieme gevoel er weer in als vroeger. Dan wordt hij weer zo herkenbaar, met zijn lach en reacties, dan zijn de affectieve gevoelens weer terug en hervat de vriendschap zich.

Jonathan werkt als hard hat.285 Ik bracht hem geleidelijk aan op zijn mondelinge en schriftelijke kwaliteiten in een poging hem ertoe te bewegen meer uit zichzelf te halen dan timmeren en aan de buitenkant van de 40ste verdieping van wolkenkrabbers te hangen. Hij onderbrak me en vroeg: ‘Willem, do you think it is worth it?’ Hij is nu 44 jaar. Ik heb hem toen hij negentien was in een Greyhoundbus op weg naar Denver ontmoet. Hij volgt een avondcursus om ingenieur te worden, want hij is het beu om met een hamer te zwaaien. Hij wil iets anders doen als

hij 50 jaar is. Ik zend hem geregeld kopieën van de brieven die hij me schreef en die ik bij het schrijven van mijn Memoires weer tegenkom, brieven die hem grenzeloos verbazen. ‘Can you imagine what happens, if you re-read an entire diary?’ vroeg ik hem.

Jonathan is een schat gebleven, nog precies zoals ik hem leerde kennen, dit ondanks de leeghoofden overal om hem heen in de bouw. Tijd om te lezen heeft hij niet. Hij vertelde twee andere langdurige vriendschappen te hebben, een ‘black and a white guy’. Hij heeft nu een huis gekocht aan Wisconsin Avenue. Hij is het helemaal aan het opknappen. Hij leende 20.000 dollar van zijn moeder en betaalt haar 300 dollar in de maand terug. Jonothans zoon Adam (wiens moeder wegliep) woont bij hem in. Adam zit nu op een high school. Ook Jonathans nieuwe vriendin woont bij hem.

Frank Heckman voegde zich later bij ons en raakte intens in gesprek met Jonathan, waarbij ik voornamelijk luisterde en hen bestudeerde. Hoe heb ik ze gevonden? Beiden letterlijk van de straat gevist. Frank nam me later mee naar huis. Ik ontmoette zijn vrouw, Laurie en haar twee dochters van vijf en zeven uit een eerder huwelijk. We zaten bij de open haard. Laurie is in verwachting van Frank. Ze leken blij en gelukkig met hun leven.

Het is 06:45 uur. Er is zoveel te lezen. Straks reis ik weer verder. Graham Greene is 84 en woont in een bescheiden appartement in Antibes met uitzicht op de haven. Wil hij schrijven, dan gaat hij naar zijn huis op Capri. ‘Hij ziet er nog bijna jongensachtig uit. Hij is lang, slank en heeft een gelooide, bruinverbrande huid. Zijn haar is zilvergrijs.’286 Wie weet is er dus toch nog wat van te maken later.

Er verschijnen altijd weer nieuwe boeken en studies over Lev Tolstoj (1828-1910). ‘At the end Tolstoy knew he had become the prisoner of his fame, but also the prisoner of the novelist he had become,’ schreef Michael Ignatieff in The New York Times.287 In oktober 1910 verliet een ‘(...) frail old man of 82, dressed like a peasant but with 39 rubles in his pocket’ het huis waar hij sinds zijn jeugd had gewoond, op weg naar het station 150 kilometer verderop, op reis naar een onbekend gebleven bestemming. Hij zou in de kamer van de chef van het stationnetje in Astapovo bezwijken en sterven. Kort tevoren zei hij nog tegen zijn zoon Sergei: ‘I cannot go to sleep [WO: voor altijd] because I am always composing. I write and it all links it-

self together like music.’ Hoe kan je de gevangene worden van het schrijver zijn, wanneer je in werkelijkheid de gevangene bent van wat wordt genoemd ‘the gift of life’? Dat je moeder het leven schenkt aan een zoon is het gevolg van het feit dat zij de gevangene was van deze schijnbaar nooit meer eindigende vicieuze cirkel van leven, dood, leven, dood, het bekende konijneninstinct. Je kunt je alleen daar de gevangene van voelen: de rest is opvulfranje om het verblijf, je levenshuiswerk, nog enige zin te geven. Sommige mensen vullen de gegeven tijd op met schaken, anderen met huizen bouwen, weer anderen met kruiswoordpuzzels oplossen. Tolstoj en ik met schrijven, wat inderdaad, zoals ook hij het beleeft, een variant op een strijkkwartet uitvoeren is.

John Carroll (63) in Milwaukee, Wisconsin kreeg een bloedtransfusie en liep daardoor aids op. Hij won een proces en krijgt 3,9 miljoen gulden schadevergoeding, terwijl hij blijkbaar niet lang meer zal leven.

Er wordt volop geanalyseerd over wat het bezoek van Michail Gorbatsjov heeft opgeleverd. Gisteren meldde The New York Times: ‘Reagan and Gorbachev report progress on long-range arms and mute ‘star wars’ quarrel.’288

Ronald Reagan heeft dus, direct nadat Gorbatsjov in Washington zijn hielen had gelicht, benadrukt dat het Amerikaanse Star Wars project gewoon doorgaat, ondanks de verregaande voorstellen van de Sovjet Unie. Of het dommigheid is of onkunde (waarschijnlijk beide) plus kwade opzet (dit zeker), maar door die verklaring af te geven heeft hij de positie van Gorbatsjov in het Kremlin verder ernstig ondermijnd, want het doel van Moskou is immers om dat krankzinnige Amerikaanse militaire project de nek om te draaien, omdat de Sovjet Unie die oorlogsinspanning er niet ook nog bij kan hebben. De ussr ligt reeds onder een verbloemde Westerse blokkade om te voorkomen dat de Sovjeteconomie rap zou groeien, zoals het Sovjetpubliek graag zou zien. ‘Building a defense against nuclear weapons is a moral as well as strategic imperative and we will never give it up,’ aldus Reagan in zijn wekelijkse radiopraatje. Michael Gordon noteerde dat Gorbatsjov en Reagan hun gesprek in Washington met een positief geluid beëindigden, maar de meest onoverkomenlijke problemen terwille van de propaganda nog maar lieten liggen.289

Maureen Dowd beschreef hoe Gorbatsjov na het ontbijt op de Sovjetambassade met vice-president George Bush in de presi-

dentiële auto langs de mensenmassa's op de route naar het Witte Huis reed. Toch al te laat voor de ontmoeting met Reagan liet Gorbatsjov onverwachts, en tot grote schrik van de begeleidende Secret Service en de kgb, op het kruispunt van Connecticut Avenue en L Street zijn chauffeur stoppen en stapte uit en begon handen te schudden met de mensen op straat. Een accountant voor Wang Laboratories, Kimberley Spartin, nam Gorby's hand en vertelde de krant: ‘I am still shaking. It was like the coming of the second Messiah or something.’290

Andrew Rosenthal vond dat het bezoek van de Gorbatsjovs vooral voor de komende nieuwe president George Bush, ontzagwekkende keuzes met zich mee zal brengen ‘because of Gorbachev's invitation to make fundamental changes in the relationship into which the superpowers have settled over four decades of cold war, confrontation and uneasy détente. Mr. Gorbachev's speech was a brilliant stroke of public relations and of diplomatic one-upmanship, offering proposals weighty enough that they could not be dismissed but leaving unanswered questions to preserve the Soviet bargaining position. His most dramatic statements involved the armed forces deployed by both sides in Central Europe. Mr. Gorbachev said that over two years, he would cut Soviet tanks in Europe in half and reduce the 5.1 million strong Soviet armed forces by about ten percent. ‘The use or threat of force no longer can or must be an instrument of foreign policy’,’ wat inderdaad haast profetische woorden zijn uit de mond van de leider van een grootmacht. Maar heel gemeen, Reagan is Oost-Indisch doof: Star Wars gaat gewoon door, dus Gorbatsjov staat tegenover zijn vijanden in het Kremlin in zijn hemd.

Ik zie, dat professor Henri Peyre (87) indertijd hoofd van het French Department op Yale University is overleden. Ik ontmoette hem dikwijls bij de Archawski's in Norwalk, en herinner me hem als een buitengewoon aardige en competente man.

De autobiografie van de talkshow presentator in Chicago, Irv Kupcinet is verschenen.291 Alhoewel ik me hem uitstekend herinner, evenals zijn vrouw Essee Solomon, vanwege de zeer gedenkwaardige televisieshow die ik samen met paragnost Gerard Croiset en hem meemaakte, constateer ik voor de zoveelste maal dat deze Amerikaanse versie van Henk van der Meijden toch maar een uitermate oppervlakkige kerel blijkt te zijn.

Hoofdstuk twintig wijdt hij aan de dood van zijn lieveling en enige dochter Karyn die op 21-jarige leeftijd werd vermoord in haar appartement in Hollywood. De moordenaar is nooit gevonden. Irv vertelt hoe hij en Essee in hun wanhoop, nadat de politie faalde de dader op te sporen, helderzienden zochten die hen konden helpen. Hij noemt dan Peter Hurkos. Schandalig eigenlijk dat ze Gerard en diens buitengewoon geslaagde onderzoek - waar ik zelf met mijn neus op zat en wat ik uitvoerig in mijn Memoires heb beschreven - gewoon hebben weggelaten. Ik heb de Kupcinets dan ook een pittig briefje geschreven.292

Hoe zou het weekeinde van mijn blonde nagelbijter Jonathan Seth (met zijn vriendin) zijn geweest? Waarschijnlijk onvergelijkbaar met het mijne, met Jonathan en Frank.

Van 135.000 nieuwe rekruten voor het Amerikaanse leger bleken ‘slechts’ vijftien seropositief te zijn.

Stephen Engelberg schrijft dat de cia Michail Gorbatsjov maar als ‘a mixed blessing’ beschouwt. Dat haal je de koekoek. De nieuwe politiek van glasnost in Moskou schijnt, althans volgens directeur William Webster, ‘unparalelleled opporunities’ te bieden ‘to gather intelligence by both open and clandestine means’293 Webster vervolgt: ‘Gorbachev's penchant for surprises is part of his style to keep the free world in so-called reactive role.’

Ik stuurde Desi Bouterse een artikel waarin Jerry Rawlings, zijn vriend in Ghana, werd geinterviewd.294 Ik had eigenlijk beter van hem verwacht. Rawlings die nu al weer bijna tien jaar aan de touwtjes trekt, sprak vijf uur met James Brooke van The New York Times. Er wordt aan herinnerd dat hij in 1979, toen hij als luitenant van de luchtmacht een coup pleegde, begon met het tegen de muur te zetten van acht hoge officieren onder wie drie voormalige staatshoofden. Oké, acht is geen vijftien, maar wat Rawlings in Accra deed komt toch enigszins overeen met de verlate ‘opruimactie’ in Paramaribo van 1982. Toch heeft Rawlings nooit permanent gelazer gehad vanwege die moorden, zoals Bouterse. Hoe zit dit?

Marshall Goldman, de specialist aan Harvard over the ussr zegt zurig in Newsweek: ‘The only place Gorbachev is wildly applauded is in the West. He is trying to show people what he has done internationally. ‘If you give me a chance, Soviet people, I will do the same thing for you’.’

New York

Jim Garrison heeft een nieuw boek geschreven, On the Trail of the Assassins.295 Heb het per boot vast naar Amerbos gezonden. Eduardus Halim vertelde voor Vladimir Horowitz gisteravond Schubert te hebben gespeeld. ‘Hij gaf me veel ideeën en kritiek.’

Een uitstekend hoofdartikel in The Economist. Het wijst op een Gorbatsjov-West en een Gorbatsjov-Oost. Wat hij in het Westen uitspookt, veroorzaakt ‘tribulations’ in het Oosten ‘sooner or later there will be no Gorbachev at all.’ Dat is exact wat ik verwacht.296

Ook Time en Newsweek schrijven weer volop over Gorbatsjov en het verdwijnende marxisme in Oost-Europa. David Shipler maakte in een uitvoerige reportage in The New York Times gewag van de persoonlijke gesprekken tussen Reagan en Gorbatsjov, die gekenmerkt werden door ‘humor and deep disagreement’. Bijvoorbeeld, toen Reagan had gezegd dat Amerika een land was waar men het recht had zich vrij te bewegen antwoordde Gorbatsjov: ‘I am not on trial here and you are not a judge to judge me. You are not a prosecutor and I am not the accused.’ Dat is natuurlijk taal die geen enkele president van de vs ooit uit een Russische mond heeft gehoord, maar wel de enige taal die een botte, ongecultiveerde Yank als Reagan nodig heeft.297

13 december 1988

De kranten staan nog steeds bol van de nabeschouwingen over de wervelwind-visite van de Gorbatsjovs. Sinds het bestaan van de Sovjet Unie en haar betrekkingen met de vs heeft iets dergelijks nooit eerder plaatsgevonden. Ook al werd er weinig tot niets opgelost. The New York Times plaatste een beschouwing van R.W. Apple, die schreef; ‘Who would have expected a year or two ago, to see a Soviet leader plunging into crowds along Connecticut Avenue to shake hands, to see him conducting seminars in Washington for capitalists, actors, writers, publishers and senators?’298



illustratie

Journalist Apple noemde het wel heel bijzonder dat men nu in The New York Times een kaart kon vinden waarop niet alleen Amerikaanse en Europese raketbases waren aangegeven, maar ook die in de ussr. Zo verbaasde ik me onlangs over een kaart in die krant die liet zien hoe de vs eigenlijk nu al zijn blootgesteld aan een ontzagwekkende hoeveelheid installaties, die de meest onvoorstelbare gevolgen met zich meebrengen wanneer daar iets mis zou gaan.



illustratie

The New York Times meldde dat het tussen de 66 een 110 miljard dollar kost om de huidige nucleaire besmetting in Texas, Idaho en Colorado op te ruimen. Ieder van de zestien hier genoemde atoominstallaties brengt zeer ernstige vervuilingsproblemen met zich mee. Het rapport, dat met deze kaart werd geïllustreerd, beschrijft ‘pollution from plutonium, cesium, strontium, pcb, chromium, arsenic, mercury and a variety of solvents used in producing nuclear weapons. These compounds are known to cause cancer and other chronic diseases

in humans and animals, but the report does not quantify the risk from these substances.’ Zeg nog eens dat we niet hartstikke gek zijn.

14 december 1988

De door Joodse lobbies ondergesneeuwde rotzakken in Washington dc lijken eindelijk te begrijpen dat ze niet door kunnen gaan de Palestijnen en Yasser Arafat niet serieus nemen. Reagan heeft het begin aangekondigd van ‘een ernstige dialoog met de plo’. Daar hebben ze wel erg lang over gedaan. Ik was al in 1958, toen ik serieus mijn werk vanuit de Verenigde Naties in New York begon, bevriend met de plo-vertegenwoordiger ambassadeur Ahmad Shukeiri. Nu zijn ze er dertig jaar later dan eindelijk ook in Washington achter. Hopeloos. Israël was geschokt en teleurgesteld en gaf een verklaring uit dat dit Amerikaanse initiatief de vrede alleen maar meer in gevaar bracht. De Israëli's zijn mentaal gestoord en niet te repareren, laat staan te helpen.

Doodgemoedereerd publiceert The New York Times dat Israël recentelijk een nieuw type kogel in gebruik heeft genomen, waardoor het aantal slachtoffers onder Palestijnse protestgangers omhoog is gevlogen. Vorige maand alleen al kwamen 31 Palestijnen bij demonstraties in Gaza en de Westelijke Jordaanoever om het leven, terwijl 400 mensen werden gewond. Minister van Defensie, Yitzhak Rabin, heeft gezegd dat deze nieuwe metalen kogel een krachtiger afschrikkingsmiddel is dan de voorgaande, meer in gebruik zijnde plastic kogels. Het gaat nu om ‘a metal ball, covered with a thin black coating of plastic or hard rubber’. Deze nieuwe metalen ‘ballen’ ‘are fired in the manner of the old rubber bullets but have a lower velocity than standard lead slugs, but if fired at closed range are able to penetrate the body.’ John Kifner wijst er vanuit Jeruzalem ook nog op dat deze ‘cylindrical hard rubber bullets are fired about twenty at the time from a canister mounted at the end of a rifle.’299

Ik lunchte in het Hyatt Hotel, uit nostalgie, maar wat zou ik moeten beginnen zonder oordoppen waarmee ik het lege geklets om me heen een beetje kan buitensluiten?

Richard Dawkins zegt in De Tijd dat hij zich van het begrip God - ondanks zijn Anglikaanse achtergrond - heeft losgemaakt omdat je de gedachte van een goddelijke schepper niet nodig hebt om alles wat groeit en bloeit te verklaren. Darwins

theorie maakt een bovennatuurlijke interpretatie overbodig, ook al hebben veel mensen grote moeite te accepteren dat alles wat bestaat ‘via heel kleine stapjes spontaan is gevormd.’ De meest ingewikkelde structuren in de natuur zijn door evolutie te verklaren ‘ook wanneer je op televisie een hartoperatie en een kloppend hart in werking ziet.’ Dawkins geeft toe dat de meeste kerken nu de evolutieleer van Darwin hebben geaccepteerd, zelfs Rome deed dat, maar dan wel met de restrictie dat God dan misschien niet de planten en dieren schiep maar wel de oorspronkelijke machinerie van dna en eiwit, waardoor cumulatieve selectie en dus de hele evolutie mogelijk werd. ‘Ik vind dit een zwakke en doorzichtige redenering,’ zegt hij in De Tijd, ‘die zichzelf tegenspreekt. Een God die in staat blijkt zoiets ingewikkelds als de dna/eiwit kopieermachine te ontwerpen, moet zelf minstens even georganiseerd en complex zijn als die machine.’ En dan herhaalt hij de vragen die ook Paul Davies (God and the New Physics) steeds weer stelt: wie zette God dan in het heelal neer? Wie schiep God in het universum? ‘Komen we er ooit uit?’300

15 december 1988

Luchthaven JFK

Vreemd dagje. Rondgerend als een kip zonder kop. Ik kocht bij Altman een poloshirt voor Peter en voor Eduard de T-shirts die hij nodig heeft. Ik ontdekte dat Dodd & Mead, de uitgever van mijn Arbatov-boek, nu in Pleasantville, New-Jersey is gevestigd.301

New York - Londen

Tom Cruise werkt met Oliver Stone aan een film over een Vietnamveteraan en ontvangt voor zijn rol drie miljoen dollar.

Achttien van de 31 bewaard gebleven notitieboeken van Gustave Flaubert zijn uitgegeven als Carnets de travail. Men schijnt zodoende stap voor stap de ontstaansgeschiedenis van Flauberts werk te kunnen volgen. Ik hoop dat dit dagboek stap voor stap de totstandkoming van mijn geest en denken op latere leeftijd kan reconstrueren om te ontdekken hoe het beter zou kunnen.

16 december 1988

Londen, Heathrow (naar Amsterdam)

Er wordt al weer regen aangekondigd. Heb tien of elf prachtige

(droge) dagen achter de rug, maar in ons vaderlandse moeras is het altijd raak. Zelfs wat sneeuwvlokken zijn denkbaar.

Ik heb nu beide concerten van Sjostakovitsj voor piano op tape. Niet mijn lievelingsmuziek maar wel interessant.

Suharto heeft van het Amerikaanse Population Institute ‘the global statesman award in population’ ontvangen vanwege het succes van ‘family planning’ in Indonesië. Het is in ieder geval een beschaafdere manier om de Indonesische gelederen uit te dunnen, dan hij in 1965-1966 hanteerde met het laten afslachten van honderdduizenden tegenstanders en Sukarnisten. Indonesiërs zouden 65 miljoen condooms per jaar gebruiken, wat me op 170 miljoen mensen wel heel weinig lijkt.302

De Haagse Post publiceert een verhaal over de neergang van gerard reve. Ik heb van de ‘opgang’ van deze kletsmajoor al nooit iets begrepen. Hoef het dus niet te lezen. Elsevier komt met Gorbatsjov op de omslag.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums