Logo DBNL
Memoires 1988-B (2017)

Memoires 1988-B

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Amsterdam (vervolg)]

kunnen ondernemen. In Khayelitsha wonen naar schatting een kwart miljoen mensen, terwijl in Calcutta vele miljoenen geholpen moeten worden. Zij laat voorlopig vier zusters van haar Missionaries of Charity achter als voorhoede.242

Eduard verscheen voor de lunch. Hij zag er erg aantrekkelijk uit. Gisteren was er een reiger in een motor van het Transaviatoestel gevlogen - wat een manier om de pijp uit te gaan - waardoor het toestel terug op Schiphol moest landen. Hij zei ook eens een bijbalinfectie te hebben gehad, wat tien dagen duurde.

Chris Marx van Perskor belde uit Johannesburg. Mijn boek was nu gezet, kwam per expresse naar me toe voor een laatste controle en of hij het zo snel mogelijk terug kon krijgen. Het komt rond 14 januari a.s. op de markt. Ook Christo Landman belde met het advies snel ambassadeur Frank Quint van Zuid-Afrika te bezoeken en mijn volgende reis en visum te regelen. Andrei Sacharov, die ik altijd een vervelende zeurpiet heb gevonden, is in Washington aangekomen. Vorige week beklaagde hij zich nog in The New York Times dat de voorstellen van Michail Gorbatsjov om de positie van de president in het land voornamelijk naar Amerikaans model te wijzigen, gevaarlijk waren (waar hij misschien wel gelijk in heeft trouwens). Hij wordt nota bene vergezeld door mijn goede vriend Evgeny Velikhov, vicepresident van Academie van Wetenschappen van de ussr. Het is de eerste keer dat een vooraanstaande Sovjetdissident naar de vs reist met de garantie dat hij weer ongehinderd naar Moskou kan terugkeren.243

9 november 1988

Zowel John Mitchell, eens minister van Justitie onder Richard Nixon, als Kingman Brewster, president van Yale (1963-1977) en later ambassadeur van de vs in Londen, is overleden. Brewster was me sympathiek. Ik heb hem in Yale geïnterviewd indertijd. Ook Jean Monnet is in het Panthéon in Parijs bijgezet tijdens een plechtige bijeenkomst met Mitterand, Kohl en ook Ruud Lubbers, die in een vrij shabby grijs kostuum kwam opdagen. Ze weten niet hoe het hoort in Den Haag.

De stroom emigranten vanuit de ussr naar de vs neemt schrikbarende vormen aan. In 1989 zullen 24.500 Sovjetmensen legaal worden binnengelaten. Tien jaar geleden had ik - in Moskou werkende - dit voor absoluut onmogelijk gehouden.244

De Siamese tweeling, Mphonyana en Mpho Mathibela, die met succes in het Baragwanath ziekenhuis in Soweto van elkaar los werd gemaakt, prijkt op de omslag van de door de ambassade uitgegeven Zuidafrikaanse koerier. Terecht, want het is een buitengewoon uitzonderlijk chirurgisch resultaat.245

10 november 1988

Een zekere François de Waal belde, die een artikel over mij wil schrijven op het thema ‘heimelijke genoegens’. Ons gesprek werd verbroken en de telefoon was weer eens enige tijd buiten gebruik. Ik wandelde naar de telefooncel op de hoek, die kapot was. Ik belde bij buurman Loek Kartadilaga en maakte bonje met de ptt.

Rustig geschreven vandaag.

11 november 1988

Er arriveerde opnieuw een ontwerpcontract tussen mijn ‘partners’ Keijer en Cranendonk en mezelf om zaken te doen met Suriname, waar ik hen binnenbracht bij de toenmalige regeringsleider Desi Bouterse.



illustratie

Vandaag begint het vredesgesprek in Genève met Zuid-Afrika over de situatie in Angola en Namibië. Vanaf mijn eerste gesprek in Pretoria met Sovjetspecialist en adviseur van de staatspresident, Jan du Plessis, heb ik steeds benadrukt dat het waarschijnlijk was dat de ussr van Gorbatsjov een belangrijke rol zou willen spelen om de ontspanning in zuidelijk Afrika te helpen bevorderen. Ik heb dit toen ook aan Anatoly Gromyko, de tegenspeler van Du Plessis in Moskou geschreven. Ook al zijn er geen verbanden tussen deze adviezen en het huidige resul-

taat aan te wijzen, de inschatting was dus juist. Ook nrc Handelsblad meldde uit Genève dat onderminister voor Afrika, Anatoly Adamisjin, drie uur met zijn Amerikaanse collega Chester Crocker had overlegd en het is duidelijk: Moskou werkt helemaal mee.

In de vs zijn sedert 1924 nog nooit zo weinig mensen gaan stemmen, minder dan de helft, 49,1 procent. George Bush is het dus geworden, hij gaat naar het Witte Huis. Wat staat ons met die man te wachten? Hij is met de cloack and dagger-methode van de cia vertrouwd.

Ischa Meijer, de kloot, met hangbuik, heeft een eigen televisieshow tegenwoordig. Het helpt om ellebogenwerk in het circuit te doen en geen rode kaart van Den Haag te hebben opgelopen.

12 november 1988

Eduard belde. ‘Dag ventje,’ zei ik gedachteloos. Ik kreeg meteen de wind van voren. ‘Ik heet Ed. Dat ‘ventje’ klinkt alsof ik een schandknaapje ben.’ Het begon dus minder gezellig. Wanneer hij mijn gevoelens voor hem, na zeven jaar, ongeveer zou kunnen inschatten, had hij dit nooit gezegd. Hij had overigens in de Jordaan een exemplaar van mijn Memoires in een etalage zien liggen.

Den Haag heeft zeven Zuid-Afrikaanse parlementsleden een visum geweigerd om gesprekken te komen voeren met collega's rond het Binnenhof. Wat zijn ze toch flink op het ministerie van Hans van den Broek. En hoe kortzichtig. Of was men bevreesd dat de Zuid-Afrikanen ook de kwestie van het door Den Haag gesanctioneerde terrorisme van Klaas de Jonge ter sprake zouden brengen?

Op televisie werd een stevige discussie uitgezonden waarbij Nederlandse kinderen werden aangeduid als ‘autochtoon kroost’, wat toch eigenlijk ongehoord is. Is het al zover gekomen? Vier procent van de jeugd zou al gekleurd zijn, of van een ander ras afkomstig dan - wat Arnold Toynbee eens noemde - bleached white. Zeven of acht procent van alle kinderen zijn niet van Nederlandse origine maar buitenlanders. Kan je nagaan hoe die verhouding over 25 jaar of 50 jaar zal zijn gewijzigd. Een blanke man wond zich op het beeldscherm onbedaarlijk op en zei: ‘Dit is Holland en ik laat me niet door een zwarte voorschrijven wat mijn kinderen of mijn gezin moeten doen.’ Zou W.F. Hermans hier ook over hebben geschreven in zijn ‘omringd door gekken’ boek? Een onderwijzer vertelt dat hij les geeft op een school in Amsterdam waarbij slechts 25

procent van de leerlingen nog autochtoon is. Ik besefte niet wat hier al aan de gang is. Deze film zou eens door de sabc in Johannesburg moeten worden uitgezonden.

13 november 1988

Het is een vreemd verhaal, maar sinds ik in juli voor het laatst in Pretoria bij mijn kapper vlakbij de Holiday Inn werd geknipt, heb ik mijn eigen kop bijgehouden met een kappersschaar en een uitdunschaar. Kappers vragen maffiaprijzen tegenwoordig. Het spaart de nodige centen uit en niemand heeft er nog iets over gezegd.

Peter belde. Hij is in Brussel en op weg naar zijn moesje in Tilburg. Hij meldde dat burgemeester Nelson Botile van Soweto was afgetreden. Jammer. De zwarte dienstbode Gladys had in hun flat opnieuw geld en voedsel gegapt.

The New York Times meldt dat George Bush al op zijn eerste persconferentie sinds hij is gekozen, heeft aangekondigd dat wanneer hij in januari op het Witte Huis komt, hij zich dagelijks door de cia zal laten inlichten, en niet zoals tot dusverre gebruikelijk was via de nationale veiligheidsadviseur op het Witte Huis zelf. Daar heb je het al. Bush als president betekent dat Amerikaanse spionnen en hun maffianetwerk dichter dan ooit bij de ultieme macht in de vs kunnen komen, dichter dan ooit tevoren in de geschiedenis en dat zou levensgevaarlijk kunnen blijken te zijn.246

14 november 1988

Rustig verder geschreven en bereikte april 1965.

Peter belde vanuit Tilburg. Zijn moeder maakt het uitstekend.

15 november 1988

Yasser Arafat heeft in Algiers de oprichting van een onafhankelijke Palestijnse staat uitgeroepen als onafscheidelijk onderdeel van een algehele regeling voor het Midden-Oosten, waarbij dus voor het eerst het bestaan van Israël impliciet door de plo zou worden erkend. Jeruzalem zal de hoofdstad van die staat moeten worden, maar dit zal voor Israël volstrekt onaanvaardbaar zijn. Het blijft een klus om orde op zaken te stellen in dit omstreden gebied. De standpunten zijn onverenigbaar en onverzoenbaar.247

Er is maar weinig verschil in wat zich afspeelt in de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever of in de Zuid-Afrikaanse town-

ships. Er wordt geschoten, gemoord, gearresteerd en huizen, bomen en tuinen worden door Israëlische bulldozers vernield. Palestijnse doden worden niet geteld, maar als één Israëliër sneuvelt, is de wereld te klein. Precies zoals de Amerikanen huishielden in Korea en Vietnam. ‘Spleetogen’ telden niet. Voor Amerikanen, die bovendien in Azië niets te zoeken hadden, werden kisten met vlaggen overgevlogen.

Gorbatsjov heeft zich weer eens flink opgewonden. Hij wil nu eerst naar de vs gaan en op de terugweg Londen aandoen. Wie weet word hij wel afgezet terwijl hij op reis is.

François de Waal, die voor nrc Handelsblad schrijft, bericht me dat hij Het dagboek als Camera Obscura met interesse las, maar dat het onderwerp mind waarover ik als ‘heimelijk genoegen’ voor zijn kolom wilde spreken, daar niet in past ‘want in mijn serie staat vooral veel lulligs en triviaals en dingen waar men zich een beetje voor schaamt. U bent over uw heimelijke genoegen juist trots en schrijft er een boekje over. Ik kan me voorstellen dat u sowieso niet in de krant wilt met iets lulligs en triviaals, maar als u nog eens een suggestie heeft, hou ik me aanbevolen, François de Waal.’ Je zult zo'n speciale medewerker zijn van onze ‘voornaamste’ krant.

16 november 1988

De Volkskrant meldt dat Israël de aankondiging van Arafat in Algiers als ‘een vijandige daad’ beschouwt. Premier Yitzhak Shamir beschouwt de afkondiging ‘als een nieuwe stap in de strijd van de terreurorganisatie tegen het bestaan van de Joodse staat’. Eddo Rosenthal voegde er een artikel bij uit Jeruzalem, dat Israëlische militairen de feestvreugde van de Palestijnen de kop in drukten. ‘Op straat wemelt het van de politiemannen en soldaten met knuppels, traangasgranaten en machinegeweren.’ God wat misselijk.

Gorbatsjovs reisplannen zijn verontrustend: India, de vs, Engeland en Cuba. Hij rent rond als een kip zonder kop, want hij kan de binnenlandse puinhoop gewoon niet aan. Hij zal de problemen zo niet kunnen oplossen zonder eerst een aantal onwerkbare uitgangspunten radicaal en voorgoed te schrappen, of hij moet terugkeren naar het aloude Sovjetsysteem. Hij zit tussen wal en schip.

Ik was aan het kopiëren bij Printerette en wist vijftien minuten voor het gebeurde dat ik tegen Jan Cremer zou aanlopen. Hij kneep in mijn reet.

17 november 1988

Karel Bagijn die onzorgvuldig over mij berichtte in het Algemeen Dagblad, komt met een nieuw canard: dat mijn vriend Harvey Naarendorp, ambassadeur van Suriname in Brazilië, direct of indirect betrokken zou zijn bij de drugshandel.



illustratie

De zogenaamde vaders van de Sovjet en de Amerikaanse Hbom, Andrei Sacharov en Edward Teller, hebben elkaar voor het eerst in Washington ontmoet en spraken twintig minuten met elkaar. Zij botsten vrijwel meteen over het Amerikaanse Star Wars-programma, waarbij Sacharov met verve bepleitte dat de Amerikanen er als de bliksem mee zouden stoppen. Daar was Teller, die deze waanzin heeft bedacht, blijkbaar niet voor te porren.248

Grote beroering in medialand. Uitgevers van de Nederlandse Dagbladunie en uitgevers van de Perscombinatie zouden willen fuseren. Lijkt me een slechte zaak. De clou is juist dat de Volkskrant en Het Parool een andere en aparte redactionele koers varen dan nrc Handelsblad en Algemeen Dagblad. Hoewel, als ik erover nadenk, het koninkrijk zou meer gebaat zijn bij vier kranten in totaal: twee in de ochtend en twee in de avond. Een echte krant - maar die hebben we dus niet - publiceert opiniepagina's waar je meningen van rechts, van links en uit het midden op één pagina naast elkaar terugvindt. Dit land is te klein voor 90 of 100 kranten. Vier is voldoende en lokaal nieuws, Zeist of Purmerend, kan via huis-aan-huis vodjes rondgaan.



illustratie

Vanmorgen schreef ik Harvey nog een briefje en vanmiddag belde hij me uit Brazilië op. Hij was woedend. Ik adviseerde hem niets te doen en het geklets straal te negeren. Wilde hij

toch reageren, dan kon hij het beste advocaat H.J.M. Boukema benaderen.

De Gooi- en Eemlander heeft mijn beschouwing over Zuid-Afrika op bijna een volle pagina gepubliceerd.

19 november 1988

De tijd vliegt. Ik bereikte 18 mei 1965.

Er zijn weer constant problemen met telefoneren, het zal wel nooit meer ophouden. Ik zal opnieuw protesteren bij de ptt. Helmut Schmidt waarschuwt Gorbatsjov dat hij maar vijftig procent kans van slagen heeft. Ik zit daar al heel lang ver onder. Het advies van de voormalige bondskanselier: onderhandelen over onderdelen van de wapenbeheersing, maar geen eenzijdige reducties doorvoeren.249 Eigenlijk geef ik Gorbatsjov geen kans van slagen, dus nul komma nul.

20 november 1988

Eindelijk voor het eerst weer op de fiets de polders in, tussen de hagelbuien door. Fietsen mocht niet tijdens de ontstekingsproblemen. Maar wat had ik dit nodig!

Alfred Vierling kwam langs. Wie weet kan ik hem in Zuid-Afrika in wetenschappelijk werk krijgen, want hier wordt het niets na zijn avontuur met Janmaat en diens kornuiten.

In Londen heeft een manuscript van Franz Kafka 1,98 miljoen dollar opgebracht. Het was ook zijn beroemdste werk, Der Process, maar toch, voor maar 316 pagina's.250 Kafka had gewild dat Max Brod alles zou vernietigen. Deze kon het echter niet over zijn hart verkrijgen.

Joseph Luns is weer eens van leer getrokken, ditmaal in Panorama nummer 46. De interviewer spreekt over ‘de hoge hese stem van de 77-jarige oud-bewindsman’.

‘U was een machtig man?’

‘Dat kan ik wel beamen, ja,’ aldus Luns.

‘Zijn Holanders nog altijd zo ongedisciplineerd?’

‘De tijd van lange haren hebben we gelukkig achter de rug,’ aldus Luns. Hij meent dat ‘daarenboven de Turken erg moedig en gedisciplineerd zijn. De Turk is een geweldig soldaat!’ Verder zegt hij: ‘Gelukkig wordt de jeugd tegenwoordig minder links.’ Dat dit tijden zijn dat hij minder populair is, schijnt hij zich te realiseren. Hij had er niet van wakker gelegen, en ook niet (vaste mop van Luns) van in zijn kussen gebeten. ‘Ik acht me gelukkig dat ik in Nederland nog geweldig populair ben.

Bij de opening van de Staten Generaal werd ik langs de hele route toegejuicht.’ Luns als mythomaan. In 1971 was Luns zo populair dat hij als eerste president van de Republiek der Nederlanden zou zijn gekozen, indien men de monarchie zou hebben afgeschaft. ‘Ik weet niet of het koningshuis dat nou zo leuk vond,’ aldus Luns.

‘U bent toch nog steeds goed bevriend met de koningin?’

‘Jaááá, ja. (zucht). Maar nu hebben we het zeker wel gehad.’ Het gesprek liep nog even door, voor het ventileren van meer onbenulligheden. Voor een dergelijke ontmoeting zou ik inderdaad niet naar Brussel hebben willen gaan om de steun van de man te vragen opdat het getreiter van Buitenlandse Zaken zou op houden.

21 november 1988

Harvey Naarendorp belde opnieuw uit Brazilië. Hij vertelde tot mijn absolute walging en opperste verbazing dat het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken van de Katholieke Universiteit van Nijmegen, dat eerder dit jaar Revolutie van de sergeanten, de herinneringen van Osvaldo Cardenas uitgaf, gewoon zonder verdere plichtplegingen het hele politieke gedeelte van diens boek heeft weggelaten en geschrapt. Dit was me onbekend. Hoe haal je het in je hoofd zoiets te doen zonder daarover met de auteur overleg te hebben? Ik schaam me dood tegenover mijn vriend Cardenas. We zijn gewoon belazerd door ‘keurige’ bonzen van het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken. Pijnlijk ook voor Harvey, die op mijn verzoek een voorwoord schreef.

Ik belde woedend naar het advocatenkantoor Kok & van den Heuvel in Ermelo, dat Bouterse en Herrenberg hier vertegenwoordigt. Op 14 oktober schreven ze nog over een afbetaling in twee termijnen waarop ik antwoordde dat dit goed was. Nu zijn we weer zes weken verder. Ik lag er bovendien vannacht wakker van dat ik dit bedrag nog altijd niet heb ontvangen. 70.000 gulden is in mijn situatie veel geld.

22 november 1988

Vijfentwintig jaar geleden werd jfk in Dallas vermoord. De Amerikaanse televisie staat al dagenlang bol van documentaires en films over die affaire. Jammer dat Carel Enkelaar er nooit toe kwam, door gebrek aan medewerking en geld, ons materiaal een keer bij elkaar te voegen in een eigen productie.

Peter kwam al vroeg gisteren, want Wim en Telle Pretorius van Satour kwamen ook eten. Pauline Quarles, eveneens mijn

vriendin sinds 1946, voegde zich bij ons. Ik serveerde mijn aubergineschotel. Later op de avond wipte Alfred Vierling even binnen, opdat Wim weet wie hij is, want ik zal zijn hulp nodig hebben om Vierling in Zuid-Afrika aan de gang te krijgen.

Pauline vertelde de nodige drama's. Quirijn de Marees van Swinderen, oud-ambassadeur die nu gepensioneerd in Vancouver woont, had zijn zus Hetty aangezegd - mijn vriendinnetje in de oorlog en altijd ongetrouwd gebleven - dat zij op korte termijn het huis op de Wassenaarseweg moest ontruimen, waar zij eerst met haar moeder en daarna alleen al vele jaren had gewoond. Nu schijnt zij een optrekje nabij Olst te hebben, niet ver van haar vriendin René de Vos van Steenwijk-van Pallandt.

Dirk Keijer belde vanuit Monaco. Ons gesprek werd afgeluisterd en soms kon ik hem niet verstaan. Hij vertelde dat nadat ik in Eindhoven mij scherp had uitgelaten over de dollemansrit die Michail Gorbatsjov door de Sovjet Unie maakt, oud-ambassadeur Alexander Romanov door de autoriteiten op het matje was geroepen. Ik had Romanov in Eindhoven juist ‘een uitstekende ambassadeur’ genoemd, wat gewoon waar was, maar nu hadden de autoriteiten in Moskou Rom voor de voeten geworpen dat ik een anti-Gorbatsjovcampagne voerde (wat dus onzin is). ‘En jij Romanov beschouwt Oltmans als een grote vriend,’ aldus het Moskouse verwijt. Keijer: ‘Romanov is nu 76 en je had hem dit niet aan mogen doen.’ Hij vervolgde dat hij onder Suriname een punt had gezet, want de prijzen van Manfred Korlath van Daimler-Puch waren veel te hoog en het duurde allemaal veel te lang.

Ik vond het een vreemd verhaal en vroeg me af of hij ooit serieus aan de kwestie Suriname was begonnen. Ik herinnerde hem aan zijn uitspraak dat Evgeny Velikhov zo razend op me was, dat ik er rekening mee moest houden dat hij een mannetje uit Moskou zou sturen om me te vermoorden. Nu zei hij niet te weten wie Velikhov was. Hoe dikwijls is het niet door mijn hoofd geschoten: wat als deze Keijer een dubbelagent is en geheime bindingen heeft met Westerse inlichtingendiensten. Evenals zijn zuster, die nu in Chicago woont? De enige reden dat ik niet met Keijer heb gebroken deze jaren, is steeds geweest dat hij het vertrouwen genoot van Romanov. Vanwege die relatie zette ik steeds weer de gedachten over een dubbelspel van deze man uit mijn hoofd. Maar welbeschouwd leerde ik hem op dezelfde onplezierige manier kennen als indertijd Werner Verrips, die een bewezen dubbelagent zou blijken te zijn.

Vanmiddag in Thermos liep ik samen met Peter tegen een

donkere krullenbol, een strafpleiter en plaatsvervangend rechter in Haarlem aan. Ik kon hem niet plaatsen, maar ik kende hem. Hij friste mijn geheugen op en vertelde dat ik hem in 1972 bij de bakker in Noord ontmoette en mee naar Amerbos had getroond, waar we een nummer maakten. Hij herinnerde zich de kleurenfoto van Peter naast mijn bed. Het was dus Gerard Spong. Ik liet mijn telefoonnummer in zijn bakje achter. Aad van den Heuvel wordt op televisie over de jfk-affaire ondervraagd. Zonder twijfel heb ik er van alle journalisten in dit land het meeste mee te maken gehad. Maar ze verwaardigen zich niet mij die eer te gunnen en daarmee teveel de klad in de door Hilversum algemeen erkende ‘groten’ te brengen.

23 november 1988

Peter en ik hebben gisteren in totale verbazing op televisie de opening van het Britse parlement gevolgd, met fraai uitgedoste mannetjes die met lampjes gingen kijken of Guy Folkes er niet was om een aanslag te plegen: drie kloppen op de deur. Hoe leg je psychologisch uit dat volwassen mensen deze onzin anno 1988 volkomen serieus blijven opvoeren alsof het relevant zou zijn.

Indrawan Moerti Moerman kwam langs en vertelde dat Emily Zain-Machbul twee jaar geleden was overleden.251 Hoe is het mogelijk? Schokkend bericht. Peter vroeg toen Indrawan weg was: ‘Is hij betrokken bij louche zaken?’ Indrawan had ooit in de gevangenis gezeten.

Frits Pengel, mijn oude vriend en baas van de Surinaamse televisie, kwam langs samen met zijn oudste zoon. Er loopt een politioneel onderzoek in Paramaribo tegen Atta Mungra, die de commissie voor het herfinancieren van de slm-vliegtuigen - een zaak die ik bijna mijn broer Theo in de maag had gesplitst - in eigen zak had gestoken. De voormalige secretaresse van Mungra woont achter Frits. Hij stond in zijn tuin te harken en deze dame maakte tijdens een praatje de opmerking: ‘Mijnheer Pengel, u moest eens weten hoe een slecht mens Atta Mungra is.’

Theo van Dijk heeft zijn granietbedrijf aan Desi Bouterse verkocht. ‘Theo kon die zaak niet meer aan,’ aldus Frits. Waar doet Bouterse zoiets van?

Richard Goodwin schreef een alarmerend artikel over hoe Lyndon B. Johnson - in tegenstelling tot jfk die de oorlog juist wilde beëindigen - de oorlog in Vietnam op volle toeren ging laten draaien en hoe Goodwin er op het Witte Huis getuige

van was dat lbj aan ‘paranoid behavior’ leed. Zijn minderwaardigheidscomplex jegens ambtenaren op het State Department, die pro-Kennedy waren en hem saboteerden, of het feit dat hij niet op Harvard had gestudeerd, ja dat Robert Kennedy de leider van zijn vijanden zou zijn, waren schimmen die in zijn geest overheersten. Goodwin zei hierover eens tegen Bobby Kennedy dat lbj hem dermate minachtte, dat indien hij moest kiezen tussen hem en Ho Chi Minh ‘he had picked Ho in a minute.’ De president vroeg Goodwin in alle ernst of the columnist van The New York Times Tom Wicker zich ten doel had gesteld Johnson te vernietigen. Over de steeds feller wordende oppositie tegen de oorlog in Vietnam zei lbj tegen Goodwin: ‘You know, Dick, the Communists are taking over the country. Look here’ and he lifted a manila folder from his desk, ‘it is T. White's fbi-file, he is a communist sympathizer’.’ Moet je even voorstellen, Ted White, één van de meest prominente Amerikaanse journalisten die eerder bekendheid kreeg door zijn meestal rechtse posities in de Amerikaanse politiek, die hier even voor sympathisant van Moskou wordt uitgemaakt door niemand minder dan de president. En nog wel op ‘gezag’ van de fameuze fbi.

Goodwin en een andere mederwerker Bill Moyers voerden in 1965 een serieus gesprek in het Witte Huis over wat te doen ‘if he really goes crazy’. Wanneer ze hun twijfels naar buiten zouden brengen, verwachtten zij dat een ‘panel of psychiatrists’ Johnson zou gaan onderzoeken. Goodwin en Moyers raadpleegden onafhankelijk van elkaar psychiaters met de vraag wat zij zouden kunnen ondernemen, want zij beschouwden de president allebei op zijn minst als ernstig gestoord. Het antwoord was van beroepszijde ‘that Johnson's behavior seemed to correspond to a textbook case of paranoid disintegration, the disruption of long suppressed irrationalities.’ Johnson was blijkbaar zo gek in de laatste twee jaar dat hij president was dat hij om te rechtvaardigen waar hij mee bezig was in Vietnam en Zuidoost-Azië refereerde aan geheime verdragen met China en de ussr, die niet bestonden behalve in mijnheers eigen verbeelding. ‘There was, of course, no evidence that any such treaties existed,’ aldus Goodwin, ‘but Johnson needed them to justify his acts, and so he believed in their reality.’ Hij vervolgde: ‘The incursions of paranoia - a kind of guerrilla warfare of the mind - are subtle, carefully establishing their chimerical, delusive outposts on still-firm remnants of reality.’252

24 november 1988

De advocaat van Desi Bouterse, R.H. van den Heuvel uit Ermelo, belde al vroeg om aan te kondigen dat volgende week de openstaande rekening van 65.000 gulden uit Suriname zou vrijkomen om dit vervelende probleem uit de wereld te helpen.

Ik bracht vanmorgen een bezoek aan Wim Hazeu. Hij begrijpt gewoon niet hoe de Haagse blokkade tegen mij werkt en zelf kan ik dit dus ook niet verder verklaren. Hij heeft eveneens geen verklaring voor het feit dat Henk Hofland niet over Het dagboek als Camera Obscura schrijft. Hazeu: ‘Het zou hem immers absoluut niet schaden dit te doen?’ Ik herinnerde hem aan het Amsterdamse circuit van waaruit bijvoorbeeld (volgens Hofland zelf) Hugo Brandt Corstius mijn eerste deel van de Memoires de grond in had geschreven: ‘(...) om Hofland een plezier te doen.’ Ik had hem dit blijkbaar niet eerder verteld, want het was nieuw voor hem. ‘Waarom bel jij niet naar Hofland om hem een verklaring te vragen,’ vroeg ik. Maar daarop herinnerde hij me aan de telefonische klacht van Hofland bij Hazeu, toen deel i verscheen, hoe Hazeu het in zijn hoofd had gehaald brieven van Hofland in dit boek af te drukken. Dat was ik al weer vergeten.

Emile Paul Verrips (24) - hij heet dus zowel naar Emile van Konijnenburg als naar Paul Rijkens van de befaamde Nieuw-Guinea-lobby uit de jaren vijftig en zestig - heeft vanavond op Amerbos gegeten. Hij is een boom van een kerel geworden. Rob ziet er uit als zijn vader (Werner Verrips), maar aardt naar zijn moeder, terwijl Paul meer op zijn moeder lijkt, maar een binnenwerk meer als zijn vader heeft. Paul neigt tot agressiviteit. Toch zou hij meer over zijn vader willen weten, maar zijn moeder - en misschien wel terecht - wil het deksel op de pot houden. Per slot van rekening weet je ook niet wat er boven water zou kunnen komen, want Verrips was au fond een boef.

In Moskou is een psychiater in een krant aan het woord gekomen met iets wat in het Westen al jaren werd beweerd, dat het Sovjetregime personen die zich tegen de regering opstelden, zowel publiekelijk als in het geheim als ‘mentaal gestoord’ beschouwde. Mikhail Buyanov schreef dat de psychiatrie systematisch misbruik maakte van haar beroep om personen in oppositie te onderdrukken of buiten gevecht te stellen, ook door opsluiting en zogenaamde behandeling in psychiatrische klinieken. Je kunt nauwelijks afgaan op één artikel dat deze misstanden zouden heersen, evenmin dat je kunt afgaan op één bron

dat dit niet zou gebeuren. Al heb ik in het verleden als tegenwicht voor de barrage van beschuldigingen in die richting van misdaden der Sovjetpsychiatrie, de psychiater Mikhail Vartanian naar Amsterdam gehaald en in mijn boek Over intelligentie aan het woord gelaten. Toch zou het misbruik in de Sovjetpsychiatrie wel eens ernstiger kunnen zijn dan ook ik voor mogelijk heb gehouden, omdat de vrienden die ik in Moskou maakte - met Georgii Arbatov en Jermen Gvishiani voorop - het kaliber politici waren die dergelijke praktijken nooit zouden goedkeuren. Misschien heb ik te dikwijls gedacht dat de rest van de communistische nomenclatuur ‘dus’ ook lucide en nuchter was, net als zij. Zo werkt het dus niet, daar niet, bij ons niet, en zoals we net weer zagen bij lbj niet.253

Ruud de Wit heeft in De Journalist een misselijk artikel geschreven over een dinerbijeenkomst van minister van Buitenlandse Zaken Pik Botha in Johannesburg met de vertegenwoordigers van de buitenlandse media. Daar had ik bij willen zijn.

25 november 1988

In 1960 telde West-Duitsland 291.000 studenten. Nu zijn het er 1,5 miljoen verdeeld over 66 universiteiten en 178 gespecialiseerde instituten. Alleen al sedert 1975 nam het aantal studenten met 75 procent toe. De Ludwig-Maximilian Universiteit in München, berekend op 25.000 studenten, telt er momenteel 65.000 waardoor er totale chaos heerst. Je moet er niet aan denken hoe die jonge mensen zich - en in wat voor samenleving - een toekomst zullen moeten opbouwen.254

De Likud van premier Yitzhak Shamir kreeg 47 zetels van de 120 in het parlement en was dus genoodzaakt een alliantie aan te gaan met ultrarechtse, orthodox-religieuze partijtjes, idioten dus. De Arbeiderspartij verzamelde met haar bondgenoten 49 zetels. Er is groot gelazer ontstaan onder druk van Amerikaanse Joden van de Anti-Defamation League van B'nai B'rith over de definitie die bepaalt wie een Jood is. Shamir zegde ultrarechts toe de wet te zullen amenderen waarbij het aan niet-joden die bekeerd worden tot het Jodendom onder leiding van ultrarechtse rabbi's niet is toegestaan aanspraak te kunnen maken op de Law of Return om zich is Israel te vestigen.255 Is een nog achterlijker gang van zaken denkbaar?

26 november 1988

Cecile van Lennep belde en vroeg om haar in ieder geval te bezoeken voor ik weer naar Zuid-Afrika ga, ‘want daarna ben ik er misschien niet meer.’ Haar opmerking schokte me. Als zij mijn moeder was, ging ik nu meteen naar haar toe. We waren het eens over het sombere toekomstbeeld en Cecile zei zich veel zorgen te maken over haar kleinkinderen en hun toekomst. nrc Handelsblad ergerde haar de laatste tijd voldoende om haar abonnement op te zeggen.

Ik stuurde een aangetekende brief aan Jans Rautenbach met het verzoek me de openstaande nota van 12.500 rand te betalen.

27 november 1988

Peter viert met zijn broers en zussen de verjaardag van zijn moeder in Tilburg. Ook zij zegt dat het misschien haar laatste feest met alle kinderen is.

28 november 1988

Bezoek aan ambassadeur Frank Quint van Zuid-Afrika op de ambassade in Den Haag. Ik overhandigde een verslag over mijn plannen.256 Er waren drie ministers uit Zuid-Afrika op bezoek geweest en een parlementslid. Hij had ook over mijn problemen in zijn land gesproken. Over een mogelijk vliegbiljet zei hij: ‘Ik ben vertegenwoordiger van de staatspresident in Nederland en ben dus niet in een positie iemand een tramkaart te schenken. Allerlei mensen kunnen u daarbij helpen, maar mijn handen zijn in dit opzicht gebonden. Ik probeer u dan ook niet langer via de bureaucratie in Pretoria te helpen, maar via de politiek of via het parlement.’ Na een kort gesprek in zijn werkkamer reed er een auto voor en gingen we naar een restaurant in Scheveningen voor een genoeglijke en interessante lunch.

Hij vertelde bij het overhandigen van zijn geloofsbrieven 55 minuten met koningin Beatrix te hebben gesproken. Ook had hij een uitstekend contact met de Amerikaanse ambassadeur in Den Haag ‘een zakenman die rijker is dan zijn regering.’

Onder krachtige Israëlische druk hebben 51 Amerikaanse senatoren op hun beurt minister George Shultz van Buitenlandse Zaken gedwongen om Yasser Arafat niet voor een bezoek aan de vn in de vs toe te laten. Ik ben al heel lang van mening dat de vn niet in New York thuis hoort. Arabische staten willen nu dat de problemen van de Palestijnen in Genève worden besproken, maar dat lukt nooit.

Nog steeds worden anti-Bouterseverhalen georchestreerd in de media. Wim Hazeu zond me een artikel van Paul Grijpma die in Elsevier vier pagina's kreeg om duidelijk te maken dat Desi met uitmoorden van mensen nog steeds zou doorgaan. Ook de cocaïnehandel werd breed uitgemeten.257 Trouw nam het geklets blindelings over en plaatste er de volgende kop boven: bouterse laat nog steeds moorden.

In de ussr neemt de etnische onrust toe. Sovjetmilitairen sneuvelen in Armenië en Azerbeidjaan. Ook Estland wil afscheiden. Michail Gorbatsjov heeft in verband met deze onrust weer eens een bijna wanhopige rede gehouden om te benadrukken dat alle volkeren binnen de grenzen van de Sovjet Unie ‘één familie’ vormen.258 Maar gebieden als Nagorno-Karabach en Nachitsjevan, onderdelen van Azerbeidzjan en Armenië, zijn in rep en roer, en proberen zich los te maken van Moskou.

Dirk Keijer bevestigt per aangetekende brief dat hij onze plannen rond Suriname als beëindigd beschouwt. Hij ontkent verder ooit gezegd te hebben dat Evgeny Velikhov me nu zodanig haat dat hij wel eens een mannetje naar Nederland zou kunnen sturen om me te vermoorden. Ik twijfel steeds meer over wie deze Keijer eigenlijk is. Wie weet heeft hij hoe dan ook nooit met Suriname handel willen drijven, maar trad hij op als spion voor god mag weten wie. Waarom liegt hij nu over wat hij inzake Velikhov zei? Voor wat en voor wie wil hij zich indekken?

29 november 1988

Henck Arron, Lachmon en Sumita zijn in Den Haag voor gesprekken met premier Lubbers en minister Van den Broek. Bij aankomst op Schiphol hebben zij gezegd dat de Surinaamse regering optimistisch staat tegenover gesprekken met Ron Brunswijk van het Junglecommando en denkt eindelijk vrede te bereiken in Oost-Suriname.259 Zal me benieuwen. Dat er een eind aan de gevechten zal komen horen we nu al jaren.

Casper van den Wall Bake kwam eten. Hij is nu organisatie-adviseur om de structuur van de Postbank door te lichten, waar ik me enigszins over verbaas, omdat hij voor watermanagement is opgeleid. Hij staat om 06:00 uur op en gaat 22:30 uur naar bed, is getrouwd, twee kinderen, werk, ja, maar vreugde, niet echt denk ik. Carine Bake werkt nu voor Allard Jiskoot in Baarn.

Beatrix had tegen Jiskoot de opmerking gemaakt: ‘Begrijp je nu dat het kabinet op vallen stond over een paspoortkwestie?’ Omdat ik tegen Casper had gezegd de Beatrix-film van Hella Haasse uitstekend te hebben gevonden, behalve dat zij teveel met haar handen zit te zwaaien, zei hij nu dat niemand hier iets over had opgemerkt ‘behalve jij’.

30 november 1988

Victor Hugo noemde de leeftijd van veertig jaar ‘the old age of youth’.260 De prins van Wales is 40 jaar geworden, gaf een feest op Buckingham Palace en veroordeelde persberichten dat ‘Diana has a husband who no longer understands her’ als ‘absolutely bloody rubbish’.261 Zouden de Welshmen wel gelukkig zijn? Charles lijkt me nogal een klootzak.

Wibo van de Linde verdwijnt bij de avro als programmadirecteur, maar gaat programma's maken over de eenwording van Europa. De vroegere cameraman van de nos - met wie ik in 1966 nog bij Fokker filmde - heeft het ver geschopt, via twaalf ambachten en dertien ongelukken.

Leo Derksen gaat weg bij De Telegraaf. Hij gaat in de vut. Niet alleen omdat hij soms nogal positief over mij schreef, las ik hem als ik hem tegenkwam, maar ik vond hem een uitzondering onder het Telegraaf-volk.

1 december 1988

De Algemene Vergadering van de vn heeft met 151 stemmen voor Washington opgedragen Yasser Arafat binnen 24 uur een visum te geven om naar New York te komen. Alleen Israël en de vs stemden tegen en de opgefokte Britten onthielden zich van stemmen - meelopers die ze zijn. Ik ben niet zozeer een bewonderaar van Arafat, maar het is te bespottelijk voor woorden en in hoge mate in strijd met internationale rechten en gebruiken dat de Amerikanen zich een dergelijke arrogante stellingname blijven permitteren. Wat Washington doet ten aanzien van Arafat is ook terrorisme.

Manfred Korlath stuurde me een brief uit Wenen waarin hij schrijft dat ik niet te veel meer moest verwachten van een provisie voor handel met Suriname.262

Theo Cranendonk informeerde me dat Commandant Iwan Graanoogst op een rondreis in Europa in België en Hongarije

was geweest en nu door hem en Korlath in Wenen werd ontvangen. Vanavond namen de Cranendonks Graanoogst mee naar de Weense opera. Er zit misschien toch weer wat schot in de mogelijke leveranties aan Suriname voor wat betreft Daimler-Puch.

2 december 1988

Satwant Singh, veroordeeld voor de moord op Indira Gandhi, en Kehan Singh, veroordeeld voor medeplichtigheid daaraan, zullen vandaag in New Delhi worden opgehangen.263

De fameuze Ada Stuijt schrijft een volkomen belachelijk commentaar botha is gevangene van de afrikaner weerstandsbeweging in nrc Handelsblad vandaag. Ik word door Wout Woltz en de zijnen geweerd van zijn kostbare pagina's. Een dergelijk verhaal dat kant noch wal raakt, komt er natuurlijk wel in. Ik ga er Woltz op aanvallen. Ik belde Stuijt dat ze onzin had geschreven. Zij antwoordde dat de redactie belangrijke gedeelten had geschrapt omdat haar beschouwing te lang was geweest.

Leonie van Bladel en Rudi Kross zouden Nederland gedurende twee uur televisie wel eens even vertellen hoe Suriname in elkaar zat. Zij interviewden voor Teleac alleen maar opposanten van Bouterse en de zijnen, onder wie Brunswijk, dominee Polanen en Rensch, de zogenaamde Surinaamse mensenrechten voorvechter.

Idioten hebben vannacht alle ruiten van drie bushaltes op de Van Heekweg bij Amerbos aan diggelen gesmeten. Puur vandalisme als uiting van wat?

3 december 1988

Eduard vliegt vandaag voor het laatst met Transavia, daarna gaat hij naar klm over.

Mijn geliefde boekwinkel van Scribner's op Fifth Avenue, sinds 1913 aldaar gevestigd, gaat sluiten want het gebouw is overgenomen door Benetton van de Duane Reade Corporation. Erg jammer.

Freud schreef in 1905 De grap en haar relatie met het onbewuste.264 Hilbert Kuik bespreekt het boekje in de Volkskrant zonder - zoals hij zelf benadrukt - ooit greep te hebben gekregen op Freuds betoog. De grap maakt net als de droom gebruik van

verdichtings- en verschuivingstechnieken van een in de kindertijd gevormd onbewust ‘primair proces’ van denken. De grap zou dus kunnen worden gezien als een protest tegen het logische ‘secundair proces van denken’ van volwassenen. Het lijkt me geklets. De grap komt voort uit een manier van interpreteren van wat er om je heen gebeurt, waarbij je de methode van ‘zien’ meekrijgt uit je jeugd. Zoals ik muziek leerde interpreteren en spelen aan de hand van mijn moeder, zo leer je naar buiten kijken zoals je ouders dit deden en dat gebeurde op De Horst met buitengewoon veel humor. Ik herken die humor nu ruim een halve eeuw later steeds weer bij mijn broers en leid dit terug naar onze kindertijd, waarin we leerden lopen, fietsen, zwemmen en ook met de buitenwereld omgaan, toen gezien door de bril van onze ouders.

4 december 1988

Bij Transavia was het laatste toestel waarmee Eduard vloog door collega's met ballonnen versierd. Alle leden van de bemanning droegen corsages voor de feestelijkheid. Later was er een feestje. Hij lag pas om 03:30 uur in bed. Het verbaast me niet dat hij populair is. Morgen is zijn klm-uniform gereed.

In Indonesië staat het boek van Bambang Widjanarko, de zeemacht adjudant van president Sukarno, bovenaan de boeken top tien: Sewindu Dekat Bung Karno (Acht jaar met Sukarno). Als het maar waar is wat de man schrijft. Indonesiërs zijn tegenover buitenlanders meesters in poeslief doen in je gezicht, maar intussen geven ze geen enkele indicatie van wat ze werkelijk denken of voelen. Ook onder elkaar zijn ze uitstekend in staat een mes in elkaars rug te steken als het zo uit komt. Ook verscheen Siapa Menabur Angin, Akan Menuai Badai (Wie wind zaait zal storm oogsten) van de voormalige officier van de inlichtingendiensten Sugiarso Surojo. Dit boek propageert het standpunt dat Suharto en diens regime innemen, namelijk dat Sukarno nauw betrokken was bij een communistische coup tegen zijn eigen bewind in 1965. Een derde boek staat op de negende plaats van de top tien, Bung Karno Dalang g30s/pki (Sukarno, brein van de pki-opstand van 30 september).

5 december 1988

Eduard is vandaag voor het eerst bij de klm.

Vanmorgen belde ik met Cecile van Lennep, wat zij scheen te appreciëren. ‘Geloof nu maar niemand meer,’ adviseerde zij

‘want dat heb je al genoeg gedaan in je leven.’ We spraken natuurlijk over de problemen rond mijn terugkeer naar Zuid-Afrika.

Amsterdam - New York

Bill Keller schrijft onder de kop gorbachev's grand plan: is it real or just a pipe dream? in The New York Times dat een jaar geleden, toen Michail Gorbatsjov naar de vs reisde, men zich afvroeg of hij het meende dat hij het communistische imperium wilde hervormen.265 Gorbatsjov erfde een wreed, corrupt en inefficiënt politiek systeem. Dit jaar is daarom de vraag gepast: zal hij erin slagen de ussr te hervormen? Zijn andere probleem is ‘a popular psychology that has changed little since the Czars ruled peasant Russia. It is a conservative mentality, accustomed to complying with strong central authority, egalitarian in the extreme, deeply respectful of tradition and intolerant of rival opinions. To these instincts, seven decades of Soviet power have added a strong streak of cynicism and apathy.’ Henk Hofland maakte een tweede reis naar Oost-Europa, of is het zijn vierde? In ieder geval ontdekte hij de ussr voor het eerst in 1984. Hij is ervan overtuigd dat Gorbatsjovs hervormingen onomkeerbaar zijn. Ik denk dat zes maanden na een mogelijke val van Gorbatsjov - wanneer de oude garde dus weer aan de bak komt - er op de oude voet van de cpsu verder kan worden gegaan, desnoods met geweld.

In 25 procent van alle Amerikaanse huwelijken zou kindermishandeling zich voordoen.266 Minstens 1,8 miljoen Amerikaanse vrouwen lopen ieder jaar een pak rammel op. Twintig procent van de vrouwen moeten in een ziekenhuis worden behandeld na echtelijke ruzies thuis. Meer dan 1.200 kinderen komen jaarlijks door mishandeling of door verwaarlozing om het leven.



illustratie

Wiecher Hulst is erin geslaagd de generaal bij de mariniers H.R. Dharsono (63) in de Cipinang-gevangenis te bezoeken.267 Dharsono is de man die aanvankelijk met Suharto collaboreerde, maar zich later tegen hem keerde en de petoet indraaide. Hij werd beschouwd als de aanstichter van het Tanjung Priok incident, waarbij een opstandige meute door soldaten werd neergemaaid. Generaal Benny Moerdani

sprak van 30 doden, anderen van 300. Dharsono werd opgepakt en betreurt het dat het toen niet tot een volksopstand was gekomen.

William Safire kan het niet nalaten Georgii Arbatov als ‘propagandist’ af te schilderen. Hij heeft hem misschien één of tweemaal geïnterviewd en matigt zich van alles aan, wat niets met de werkelijke Arbatov heeft te maken. ‘Mr. Arbatov is an accurate purveyor of the party line, and the opposite of what he would have us believe is invariably true.’ En dat staat zwart op wit in de gezaghebbende The New York Times.268 ‘You wanted us to become more pluralistic,’ aldus citeert Safire mijn vriend Arbatov, ‘now we are.’ Safire kan niet laten de hem verder onbekende Arbatov schertsend als ‘the new democrat’ te omschrijven. Dat komt ervan als je in je schrijfsels afgaat op vooroordelen en antipropaganda.

In een Amerikaans weekblad dook dit plaatje op van de duikende Olympisch kampioen Greg Louganis. Als ik die kerel in de vingers zou kunnen krijgen, dan wist ik wel raad. Om met huid en haar te verorberen.

Jean Cocteau schreef Diary of an Unknown. Het werd in 1953 gepubliceerd en is nu in het Engels vertaald. The New York Times noemt het ‘an unashamed jumble and needs to be read with a degree of sympathy if one is to distinguish the wheat from the chaff.’269 Boven het artikel plaatste criticus John Weightman de kop: the irrepressible narcissist, maar dat wordt van iedereen gezegd die een dagboek bijhoudt en publiceert. Dit hoeft allerminst waar te zijn.



illustratie


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

datums