Logo DBNL
Memoires 1988-B (2017)

Memoires 1988-B

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Johannesburg

1 juli 1988

Hillbrow

Peter liet weer zo'n typisch bemoedigend, psychologisch briefje achter bij de koffie vanmorgen. Hij refereerde aan de problemen met Jans Rautenbach, de filmer, waar ik hem over vertelde.



illustratie

In Moskou zijn 5.000 communisten bijeen om de hervormingsplannen van Michail Gorbatsjov en de zijnen te bespreken. Gorby ratelde drie en een half uur. The Times meldde dat

het eerste applaus kwam nadat hij 75 minuten had gesproken. De Gorbatsjovianen willen naar een Amerikaans parlementair systeem toe met volmachten als van een Amerikaanse president, wat me - de situatie in Moskou kennende - een buitengewoon riskante onderneming lijkt.

Gorbatsjov bood de afgevaardigden de meest omvangrijke en diepgaande veranderingen in het Sovjetsysteem aan, sinds Stalin. Niets wees erop dat zijn gehoor de voorstellen waardeerde. De man lijkt alles overhoop te willen halen, wat allemaal veel te snel gaat voor mensen die sedert 1917 aan het huidige systeem zitten vastgeklonken. The Times noemde haar redactioneel terecht mikhail's dream.1 ‘We are learning democracy and openness,’ aldus Gorbatsjov tot de afgevaardigden, ‘learning to argue and debate and to tell each other the truth.’ Dit toonaangevende Britse blad benadrukte dat niemand had verwacht dat Gorbatsjov zo ver zou willen gaan. De Sovjetleider neemt een grote gok, maar wanneer hij het er niet op waagt, dan zal de ussr op den duur afzakken naar het peil van een derde wereld mogendheid. De krant vervolgde dat het er alle schijn van had dat Gorbatsjov zijn partijcongres met een fait accompli confronteerde.



illustratie

Wat het Sovjetpubliek ook tot opperste verbazing bracht, was dat de hele toespraak voor het eerst in de Sovjetgeschiedenis via televisie werd uitgezonden.2 Naar schatting honderd miljoen Sovjetgezinnen hebben het thuis kunnen volgen. Ook kon men zien hoe de hoofdredacteur van het blad Ogonyok officieel documenten overhandigde met bewijs dat vier deelnemers aan het cpsu-congres steekpenningen hadden aangenomen.

Opmerkelijk is dat Boris Jeltsin, de afgezette partijleider van Moskou, het woord vroeg en met een beschuldiging kwam: ‘The party exists for the people and the people should know everything it does. Unfortunately this is not the case.

There should be detailed reports from the Politburo and the State Secretariat on all matters except state secrets.’ Jeltsin vroeg feitelijk met zijn speech om politieke rehabilitatie terwijl hij nog leefde, en niet over vijftig jaar, zoals meestal gebeurde met communisten die in ongenade waren gevallen. Na vijftien minuten ging de bel dat zijn spreektijd voorbij was. Jeltsin keerde zich naar Gorbatsjov met de vraag of hij zijn verhaal mocht afmaken. ‘With a waving gesture of almost contemptuous magnanimity,’ schreef The New York Times, ‘Mr. Gorbachev said he could proceed.’ Jeltsin deelde de vergadering vervolgens mee zijn politieke rehabilitatie als een principekwestie te beschouwen. De tweede man in het Politbureau, Jegor Ligatsjov nam toen het woord en wees erop dat hij Jeltsin had voorgedragen voor het secretariaat van het Centraal Comité en het Politbureau. Ligatsjov zei echter dat nadien bleek dat Jeltsin de verkeerde weg opging en dat hij geen constructieve, maar een destructieve kracht ging vormen in het hervormingsproces. Jeltsin kreeg zijn rehabilitatie dus niet.

2 juli 1988

Het ziet ernaar uit dat Gorbatsjov & co. hun zin lijken te krijgen, maar ik ben er allerminst gerust op. Ik kan mij niet voorstellen dat Gorbatsjovs dromen op zo'n korte termijn kunnen worden gerealiseerd. Philip Tetlock van de Berkeley universiteit heeft bestudeerd hoe politieke leiders omgaan met de complexe problemen die op topconferenties worden behandeld. ‘Since Gorbachev became secretary-general of the ussr,’ schreef Tetlock, ‘political rhetoric has significantly increased in complexity.’ Dit zou verband houden bijvoorbeeld met Gorbatsjovs ‘reasoning style’. Gorbatsjov reageert anders op de tegenstellingen en spanningen om hem heen, terwijl velen hem duidelijk niet kunnen volgen. New thinking is dan ook een slagzin uit de toverdoos van Gorbatsjov om Sovjetproblemen mee te lijf te gaan. Om die reden treedt het Gorbatsjov-team zowel binnenlandse problematiek als de buitenwereld (de vs) ‘in more flexible and self-critical ways’ tegemoet, dan de leiders voor hem. ‘Now, even when they have setbacks, they make concessions in negotiations and in positions of strategy that never would have happened in the past.’3

Iets dergelijks zal in Den Haag met de nieuwe no-nonsense benadering van Ruud Lubbers, versus vorige premiers als Drees, Biesheuvel of De Jong, ook plaats hebben. Je merkt een con-

stante subtiele rivaliteit met bijvoorbeeld Hans van den Broek, die meer uit het rechtlijnige wereldje van Joseph Luns lijkt af te stammen. Er is dan ook opnieuw een botsing tussen premier en minister geweest, ditmaal over een volgens Van den Broek door Lubbers onjuist weergegeven rol van de bewindsman op Buitenlandse Zaken in de paspoortenzaak. De minister zei voor de parlementaire enquêtecommissie dat Lubbers zijn rol ‘niet geheel juist had weergegeven.’ Een medewerker van nrc Handelsblad zette die mededeling als lubbers gaf rol van den broek niet juist weer op de voorpagina. Een verweer van Lubbers kwam er verder niet aan te pas, en er werd ook niet om gevraagd. Journalisten zouden new thinking uitstekend kunnen gebruiken.4

Mijn oude vriend Romanov, die ik nu vijftien jaar ken, zond een briefkaart uit Moskou. Hij moedigt me aan naar de ussr te komen, wat ook wel zou moeten gebeuren, maar ik ben nu hier bezig.

In The Star wordt gemeld dat er in Engeland 760.000 Indiërs, 397.000 Pakistani en 103.000 mensen uit Bangladesh wonen. Daarnaast zijn er 534.000 mensen uit West-Indië en 103.000 negers uit Afrika. De Aziaten in Engeland zijn een campagne begonnen om niet langer door de autochtonen van het land tot de groep zwarten te worden gerekend. De multiculturele smeltkroes waar men in Den Haag ook zo graag over babbelt, is nog heel ver weg.

3 juli 1988

Het anc heeft zaterdag bij een rugbywedstrijd in Ellis Park een autobom doen afgaan, de zwaarste aanslag door het verzet ooit. Er werden twee mensen op slag gedood en 35 gewond. Enkele dagen daarvoor ging in een café in Johannesburg een kleefmijn af (de explosieven die Klaas de Jonge het land binnenbracht). Men veronderstelt dat het ondergrondse anc-leger Umkhonto we Sizwe nu de terreurcampagne gaat opvoeren. Oscar Dhlomo heeft als minister van KwaZulu voor Opvoeding en Cultuur bij de opening van een nieuwe fabriek, die werk aan 2.100 arbeiders zal geven, gezegd dat ‘sanctions are sheer cruelty’. Hier ben ik het mee eens.5

De Sunday Times schreef over John Mavuso, ooit lid van het anc, maar zijnde een Zoeloe de rechterhand van Gatsha Buthelezi geworden; weer later trad hij toe tot de Transvaal Provincial Executive Council: ‘And found himself wielding more

power than any other black leader in South Africa this century,’ aldus Dries van Heerden. Mavuso is de man van wie generaal Du Toit wil, dat ik hem ontmoet, wat ook zal gebeuren. De zwarte oppositie beschouwt hem uiteraard als een verrader omdat hij in hun ogen bezig is Pretoria te helpen apartheid te bevorderen. Het doet me eerder denken aan koning Leopold iii van België en koning Christiaan x van Denemarken die onder Hitler op hun post bleven zitten om te zien wat zij voor hun landgenoten konden bereiken, dit in tegenstelling tot Wilhelmina, die hoog en droog in Londen ging zitten en alles zonder slag of stoot opgaf. Mavuso zit op de lijn van burgemeester Nelson Botile van Soweto en burgemeester Esau Mahlatsi van Sebokeng die redeneren dat als je niet tegen hen kunt vechten, je beter met hen kunt samenwerken om te redden wat er te redden valt. Radicalen kunnen voor een dergelijke benadering geen begrip opbrengen. Mavuso moedigt zwarten dan ook aan te gaan stemmen bij de komende gemeenteraadsverkiezingen in oktober. Hij noemt de huidige strijd niet langer een gevecht tussen zwart en blank, maar tussen radicalen en redelijke mensen.

Vanmiddag was ik in Pretoria bij Du Toit thuis, waar dochter Katherine acht studenten had uitgenodigd. We spraken veel over politiek waarbij de generaal zich steeds afzijdig hield. Katherine speelde een quatres mains met haar vader en later begeleidde de generaal haar op de piano, terwijl zij fluit speelde. De kamer rondkijkende dacht ik: hoe kan de wereld zo wreed zijn tegen deze mensen? Wat zal hun toekomst zijn in dit land?

Ik werk aan een artikel over Tutu.

4 juli 1988

Jorge Risquet Valdés is de onderhandelaar namens Cuba om in Angola vrede te bereiken. Hij heeft gezegd dat Savimbi van unita zijn ziel aan de duivel verkocht - dus Zuid-Afrika - vandaar dat Havana Angola helpt. Ik heb Carlos Rafael Rodriguez per telegram de suggestie gedaan - aangezien Risquet niet weet waar hij over kletst - dat hij Osvaldo Cardenas (vanuit Paramaribo) naar me toe moet sturen om samen een verkenning uit te voeren, opdat er objectievere informatie in Havana kan binnenkomen ten aanzien van Zuid-Afrika.

Ook berichtte ik Desi Bouterse: ‘U gaf uw woord dat het openstaande bedrag te beginnen 30 april via Bally Berrenstein zou worden overgemaakt. Verzoek nogmaals dringend het openstaande bedrag wat mij toekomt uiterlijk 31 juli te geven.’ Er lag opnieuw een brief van Peter bij de koffie te wachten.



illustratie

Het is weer zover. De Amerikanen hebben een Iraans verkeersvliegtuig met 290 inzittenden per raket vanaf een kruiser neergehaald. Feitelijk hebben zij in de Perzische golf geen flikker te zoeken, maar de wereld is er al aan gewend en heeft zich erbij neergelegd, dat alleen Washington alle oceanen van deze aarde als Amerikaanse binnenzeeën mag beschouwen. Daarvoor zijn ze tenslotte de imperialistische grootmacht van de twintigste eeuw bij uitstek. De berichtgeving in The New York Times is weer uniek.6

Er werden uiteraard direct vergelijkingen getrokken met het neerschieten in 1983 van een Koreaans verkeersvliegtuig door de Sovjet Unie. Maar de voorzitter van de gezamelijke stafchefs (Joint Chiefs of Staff), admiraal William Crowe reageerde onmiddellijk dat er geen overeenkomst bestond. Het Iraanse toestel vloog door oorlogsgebied, dat wil zeggen, Washington heeft het gebied op het kaartje tot oorlogsgebied verklaart. Dan is het dat dus ook. Crowe rechtvaardigde het neerschieten van ‘een vijandig lijkend vliegtuig’ vanaf de rakettenkruiser Vincennes uit ‘zelfverdediging’, maar in werkelijkheid bleek het een doodgewoon verkeerstoestel. En Julie Johnson voegt er een reportage aan toe dat president Ronald Reagan onmiddellijk zijn medeleven aan de Iraanse slachtoffers en hun families had betuigd en diep bedroefd was over het bericht. Maar hij bleef gewoon op het buitenverblijf Camp David en zou niet naar het Witte Huis terugkeren, kennelijk om zijn weekeinde

met Nancy niet te vergallen. De Amerikanen zijn het wellicht al, maar anders worden zij nog eens de ramp van de wereld.

The Star meldt dat het partijcongres in Moskou eindigde in de verwachting dat de meeste hervormingsvoorstellen al binnen een jaar zullen worden uitgevoerd.7 Dit lijkt me compleet uitgesloten. Gorbatsjov zal als nooit tevoren worden tegengewerkt om de simpele redenen dat ‘men’ hem niet kan volgen. Business Day brengt onder de kop bring on the clowns, een artikel waarin gesteld wordt dat wanneer er op korte termijn veranderingen in de Sovjet Unie mogelijk zijn (‘the country whose form of Government resembles South Africa's’), ‘there must be hope for us too. All we need is an actor!’8 Het blad noemt Gorbatsjov de P.W. Botha van de Sovjet Unie.

Opmerkelijk is overigens dat The Citizen meldt dat Alex Boraine van idasa (Institute for a Democratic Alternative for South Africa) een bezoek van twee weken aan Moskou brengt.9 Via stille diplomatie worden er kanalen tussen Moskou en Pretoria geopend, iets wat ik vorig jaar aan Jan du Plessis, adviseur van president Botha, recommandeerde.

Peter las mijn ontwerpartikel over Tutu, zei dat het hem woedend maakte en vond het prima. Maar waar zou het kunnen worden gepubliceerd op een moment dat vrijwel iedereen deze man gedachteloos als held accepteert?

Lex Poslavsky reageerde op mijn laatste brief. Er stond teveel in mijn epistel om uit de losse pols een ordelijk antwoord te kunnen geven. Het deed hem plezier te lezen hoe ik over Tutu dacht, want hij had zich ook afgevraagd of Tutu ‘een hoog intelligente hysterische narcist was, die slechts één belang kent: Tutu. Ik beken dat ik christelijk genoeg ben om hem een schande voor de kerk te vinden.’ Verder schreef hij: ‘Uit jouw brieven wordt nu duidelijk dat mijn vermoeden dat Zuid-Afrika een door de media opgeklopte non-crisis is, correct is. Veel journalisten doen aan de trahison des clercs: zij tonen niet de werkelijkheid, of geven voorlichting over die werkelijkheid, maar (in het beste geval!) dienen journalisten politieke groepsbelangen.’

Hij wil, als ik terug ben in Nederland, heel graag met me meedenken over hoe het met Peter verder zou moeten gaan.

Psychology Today presenteert Michail Gorbatsjov niet als een clown, maar als iemand die met zijn persoonlijke charisma de topconferentie in Washington eind vorig jaar dermate domi-

neerde dat Marvin Kalb (voorheen nbc televisie) dit op deze wijze samenvatte: ‘You can be charmed out of your pants and forget what the Soviet Union is about.’10 Het blad spreekt van Gorbatsjovs ‘shrewd insight into the psychology of reporters and the conventions of their trade.’ Onzin. Gorbatsjov heeft aanleg, zoals een pianist aanleg kan hebben, om de hoogte van Vladimir Horowitz te bereiken terwijl een ander zijn hele leven ploetert en een knoeipot blijft. David Shipler van The New York Times zegt dan ook terecht: ‘I do not think Gorbachev spun a web of golden fantasy around reporters.’ In ieder geval springt Gorbatsjov vele malen handiger met journalisten om dan Ronald Reagan, maar dat is regelrecht het gevolg van beter functionerende hersens.

Een onbekende afgevaardigde heeft volgens Newsweek op het partijcongres in Moskou een aanval gedaan op Georgii Arbatov.11 Ik ben allerminst gerust op wat er in Moskou gebeurt.

5 juli 1988

Ik werd opgebeld door Chris Marx van Perskor dat zij mijn boekje Apartheid usa 1988 wil uitgeven. Er kan geen honorarium voor worden betaald. Marx wil dat ik het manuscript van 300 tot 150 pagina's terugbreng.

Du Toit is van mening dat ik mijn artikel over aartsbisschop Tutu aan The Star moet sturen ‘because Tutu would never dare to sue the paper.’

Sovjetwoordvoerder Gennadi Gerasimov heeft op televisie gezegd dat Moskou de Amerikanen voor een incident bij de Straat van Hormuz had gewaarschuwd. Hij attendeerde op het incident met het Koreaanse vliegtuig. De Sovjet Unie zou echter niet proberen de hele wereld tegen Washington op te stoken, zoals de Amerikanen dat destijds wel tegenover de ussr deden. Daarvoor was het aantal doden een te ernstige zaak. Pretoria heeft terecht een verklaring namens president Botha uitgegeven, dat wanneer Zuid-Afrika voor haar belangen opkomt het land meteen gebrandmerkt wordt als een terroristische staat terwijl wanneer Amerika dat (met geleide projectielen) doet, heel de wereld zwijgt.

6 juli 1988

Heb tot middernacht het artikel over Tutu herschreven.

Ik ontmoette Carl Nöffke, die tot eind augustus in de vs zal zijn. Hij gaf toestemming dat ik aan Marx van Perskor kan zeg-

gen dat zijn instituut achter mijn boek staat en dat hij een slotwoord zal schrijven. Ken Owen is in de ogen van Nöffke ‘een snaak’ van wie je nooit weet hoe hij reageert. Maar mijn brief had hij toch geplaatst. ‘Afrikaners zijn over het algemeen hun lef verloren,’ zei hij, ‘daarom lopen jij en ik soms tegen een muur hier.’ Hij verwijst naar Buitenlandse Zaken in Pretoria, waar de ‘Pik Botha maffia’ de dienst uitmaakt, die constant met andere departementen botsen zoals met Defensie. Christo Landman klaagt hier ook over.

Ik merk dat ik het kalmer aandoe. Viel op het terras van Holiday Inn, Sandton in slaap. Ik ben immers altijd bezig. Je vraagt je af wanneer deze wonderlijke Odyssee die leven heet, zal eindigen, zoals ik ook Eduard schreef. Daarom ga ik morgen vier dagen met Peter naar Durban en zal daar de laatste versie voor Apartheid usa 1988 gereedmaken.

Ik bracht een bezoekje aan Ronald van der Gaag op de Nederlandse ambassade. Het is beslist de allerlaatste keer. Hij zit erbij als een ongeïnteresseerde zoutzak, met een onduidelijke uitdrukking op zijn gezicht. Je vraagt je af wat zijn taak hier is, anders dan spioneren en met de vijanden van Zuid-Afrika samenwerken. Ik was bevriend met zijn vader, maar die is onlangs overleden. Er is dan ook geen enkel argument nog over om met deze zak in contact te blijven. Zijn moeder schijnt naar Brussel te zijn verhuisd.

Christo Landman zit in hetzelfde bureau van Buitenlandse Zaken als mijn oude vriend Jan Casteleyns. Ik ben er zeker van dat zij voor de inlichtingendienst van Buitenlandse Zaken werken, maar zal het nooit op de man af vragen, want dat is hun zaak.

7 juli 1988

Ik bezocht afgevaardigde John Mavuso in het provinciehuis van Johannesburg, zoals gearrangeerd werd door Du Toit. The Sowetan noemde hem vanmorgen als het mogelijke eerste zwarte lid van het Zuid-Afrikaanse kabinet. Ik moet proberen hem in onze film te krijgen.

We spraken van 09:50 tot 10:10 uur als eerste kennismaking. Gemoedelijk man. Grote gaten in de lellen van zijn oren. Vertrekt morgen naar de vs. Hij heeft vier zonen. Een studeerde farmacologie in de vs. ‘I run a Shell station in Soweto,’ zei hij, waarop ik vroeg of we de manager van die benzinepompen konden filmen. Alle zwarte overheidsfunctionarissen in Pretoria schijnen een dergelijk licentie te hebben. Mavuso had drie zwarte ondernemers op het oog die wellicht bereid waren mee te investeren in mijn film.

8 juli 1988

Durban, Natal

Het is het mooiste weer van de wereld. Prima dat we naar hier zijn gereden. Peter is op het strand.

Ik ben absoluut razend op Christo Landman en heb hem dan ook geschreven dat ik hem nooit meer kan vertrouwen. Hij kreeg van mij het originele manuscript van Apartheid usa 1988, waar pagina 75 geheel van weg is terwijl hele passages nu kopieën van het origineel blijken te zijn. Ik heb hem blindelings vertrouwd. Another mistake.

Du Toit vindt dat ik een vaste betrekking bij een vooraanstaande Zuid-Afrikaanse krant moest zien te krijgen en dat hij samen met Oscar Krause dat zou proberen te regelen. Heb er wel zin in om hier te blijven, ook om bij Peter te zijn en hem tot steun te zijn.

Time behandelt Michail Gorbatsjov weer en noemt zijn plannen ‘more than just talk’.12

THE OLD SYSTEM... WOULD BE REPLACED BY...
President of the Presidium President of the Supreme Soviet
Nominally head of state, the President presides over the Supreme Soviet and performs largely ceremonial duties. This U.S.-style executive would conduct foreign and defense policy and be elected by secret ballot of the new Congress.
Presidium of the Supreme Soviet Presidium of the Supreme Soviet
Its 39 members oversee ministries and issue laws, but like the President, the Presidium is answerable to the party. Its 17 Vice Presidents would assist the President and oversse the work of committees of the new Supreme Soviet.
Supreme Soviet Supreme Soviet
Technically the highest organ of state authority, this 1,500-member legislature is actually just a rubber stamp fort he Presidium's decisions. A smaller, two-chamber parliament with real legislative duties, it would sit year-round to decide specific matters and be answerable tot he new Congress.
  Congress of the People's Deputies
  A 2,250-member forum, it would meet annually to decide major policy issues and elect the President and the Supreme Soviet.
Local Soviets Local Soviets
These councils supervise departments in their areas but are bound by local party directives. The councils, which would have enhanced authority to manage economic enterprises in their area, would be presided over by the party's regional secretaries.

Hiermee wordt prima aangeduid, wat Gorby in het Sovjetsysteem allereerst wil wijzigen. Het zal allemaal niets worden.

Ik heb Eduards brief beantwoord.13

Intussen heb ik al zestig pagina's van mijn manuscript geschrapt, wat heel, heel jammer is.

9 juli 1988

Hoe meer ik uit mijn manuscript moet schrappen om de uitgever te plezieren, hoe meer het me aan het hart gaat. Zonde van alle informatie die op die manier voor de lezers in dit land verloren gaat. De hele sectie over zwarte kunst in de vs moet ik ook wegpoetsen. Als je dan bedenkt hoeveel papier ze beschikbaar hebben voor de grootst denkbare onzin, kan je wel huilen. Er moeten honderd pagina's verdwijnen. Misschien lukt het voor zeventig.

Er lopen hier toch wel de meest lekkere jonge kerels rond. Ze flaneren met hun surfboards.

Peter hoorde van een jongen die hij ontmoette dat homo's en lesbiennes gedemonstreerd hebben tijdens het bezoek van koningin Elisabeth ii en prins Philip aan Amsterdam. Het schijnt vooral te gaan om artikel 28 in de Britse Gemeentewet, welke het verbiedt om op Britse scholen het voor te stellen alsof homoseksualiteit geen afwijking zou zijn. Nederland is al veel verder in het accepteren van de homorelatie en ziet het niet meer als iets bijzonders, zoals trouwens ook de internationale psychiatrie er nu in meerderheid tegenover staat.

De oceaan ruikt altijd heerlijk.

Ik moet vandaag voorzichtig naar Johannesburg terugrijden. Mam waarschuwde in de jaren zestig al Peter als jongeman te ontzien als hij bij me in de auto zat. Maar die jongeman is inmiddels al bijna 43 jaar! Hij begint heel voorzichtigjes wallen bij zijn ogen te krijgen en zijn leeftijd is aan de kin meer te zien dan voorheen. Maar verder ziet hij er nog altijd even perfect geproportioneerd uit.

10 juli 1988

Hillbrow

We vertrokken om 15:15 uur en liepen al gauw tegen een snelheidscontrole van drie politiemannen aan, twee blanken en een zwarte. Deze laatste schreef de bon uit van 250 rand. Ik voegde hem toe hem veel aardiger te vinden dan zijn Afrikaner collega's. Hij pleitte zelfs bij hen om ons te laten gaan, omdat ik

toch op het punt stond het land te verlaten. Daar wilden zij niet van horen. De dikke ronde blanke zei zelfs: ‘Are you trying to say, I am an idiot and cannot do my job?’

‘You might be really an idiot, because you are using the word yourself, I did not,’ antwoordde ik. De ander kwam zeggen dat als we zo door gingen, ik zou kunnen worden gearresteerd voor obstructie van zijn werk. Eigenlijk was de zwarte agent de enige die zich correct gedroeg.

Niet ver van Heidelberg ging het maar net goed, al mijn goede voornemens ten spijt. Ik wilde op de berm proberen passeren, maar er kwamen plotseling tegenliggers opdoemen. Het enige wat ik kon doen, was bliksemsnel in de berm uitwijken. Helaas lagen er enkele enorme keien op het punt waar we met enorme klappen overheen schokten. Peter hield zich met twee handen aan het dashboard vast en schrok zich te pletter, want het was echt op het nippertje. Hij stapte onmiddellijk uit de auto, uit vrees dat vanwege de klap de benzinetank zou ontploffen, zoals je wel eens in films ziet. Ik reed terug. Hij stapte weer in. De auto was moeilijker bestuurbaar en slingerde enigszins.

John van Haagen heeft me een lange brief geschreven nadat hij een nieuwe hartaanval had gekregen. Hij is op de camping in Voorthuizen om te herstellen. Hij wijdt ook weer over politiek uit.14

Ik ben met Peter gaan schranzen in Mike's Kitchen, want morgen komt Edwin van Wijk terug uit Engeland en is onze rust voorbij, en zitten we weer in zijn sigarettenstank.

Ik heb Sonja maar weer eens geschreven via haar medewerker Kees Driehuis.15 Ik legde uit dat ik nu vijf keer in twee jaar langdurig in Zuid-Afrika ben geweest, en na mijn eerste reis in 1986 in haar programma werd uitgejouwd na de aperte leugen van de verwarde anc-sympathisante Conny Braam dat het regime een muur rond Soweto bouwde om de zwarten (à la Oost-Berlijn) binnen te houden. ‘Ik heb jouw medewerker Kees Driehuis een uit de lucht opgenomen filmpje van sabc aangeboden ter correctie van deze onjuiste informatie, maar daar heb ik nooit meer iets op gehoord. Dit heeft geleid tot mijn aanvallen op de vara en op jou, bijvoorbeeld in het programma van Jan Lenferink, om duidelijk te maken hoe jij je luisteraars en kijkers voorlicht,’ schreef ik.

11 juli 1988

The Sowetan schrijft opnieuw over de problemen in de Vaal Driehoek en het niet betalen van huren door zwarten vanwege de zogenaamde ‘rent boycot’. Esau Mahlatsi, burgemeester van Lekoa heeft in Sebokeng gewaarschuwd, dat zij die door blijven gaan met het saboteren van huurbetalingen, uit hun huizen zullen worden gezet. Ik ga hem weer bezoeken als ik terug kom.

Een ander ernstig probleem betreft het uitbetalen van pensioenen. The Star schrijft in een hoofdartikel dat de pensioenen voor blanken 218 rand per maand bedragen, voor zwarten slechts ‘a pitiful’ 117 rand. John Mavuso heeft alles in het werk gesteld hier voor zwarten verbetering in te brengen. Zwarten moeten urenlang in de winterkou staan om op uitbetalingen te wachten, terwijl blanken het geld op postkantoren kunnen halen of rechtstreeks op hun bankrekening krijgen gestort.

Ik kreeg knipsels toegestuurd over het conflict bij Elsevier versus hoofdredacteur André Spoor. André heeft een hartoperatie gehad. Omdat hij daarvan moest herstellen, was hij lange tijd afwezig. Nu wil hij weer aan het werk, wat de nodige problemen met zich meebrengt. Spoor schijnt buiten kantoor met groepjes redacteuren (zijn vriendjes) te zijn gaan konkelen en heeft op die manier de beide adjunct-hoofdredacteuren die het blad leidden toen hij afwezig was buitenspel gezet. Loek van Vollenhoven van het bestuur van Elsevier heef dit gekonkel nu aan Spoor verboden, omdat daarmee de dagelijkse leiding buitenspel kwam te staan, wat extra spanningen binnen de redactie opleverde met alle kwalijke gevolgen van dien. André is de laatste tijd een brokkenmaker.

Edwin is terug uit Londen.

Theo Cranendonk telefoneerde om te zeggen dat de plannen van Daimler Puch met Suriname nog steeds stil liggen. Dat zal nauwelijks een aanmoediging voor Desi Bouterse zijn om de schuld aan mij uit te betalen.



illustratie

Het lijkt erop, volgens Kitt Katzin in The Star, dat Zuid-Afrika boven Angola het initiatief in de lucht aan het verliezen is tegen de moderne mig-23's. De toestellen worden zowel door de beste Cubaanse, Oost-Europese als Russische piloten bestuurd.

Zuid-Afrika heeft volgens luchtmachtgeneraal Dries van der Lith nu haar eigen modernste jager, de Cheetah ingezet. Toch een opmerkelijke prestatie dat Afrikaners een eigen gevechtsvliegtuig hebben gebouwd, nadat een wapenembargo tegen het land was afgekondigd.16

Du Toit vertelde John Mavuso bij de Britse ambassadeur te hebben ontmoet. Mavuso had hem gezegd een prettige ontmoeting met mij te hebben gehad. Du Toit zei ook dat het wellicht beter was Rautenbach nog een keer een aanmaning te sturen. ‘No, I have had it with this man,’ antwoordde ik. Hij zou een advocaat zoeken en vroeg me in twee pagina's mijn klacht samen te vatten.

Ik belde met Christo Landman, die ik had geschreven hem nooit meer te kunnen vertrouwen, nadat hij mijn manuscript geschonden had geretourneerd. ‘Sorry, ik was woedend, maar laten we vrienden blijven,’ zei ik hem. Dat was goed. Hij was het eens met Du Toit dat er geen andere weg was dan Jans Rautenbach via een advocaat te dwingen zijn afspraken na te komen.

Ik nam contact op met de Sovjetambassade in Maseru, Lesotho en drong niet verder door dan de derde secretaris, A. Blinikov, die ik prompt een briefje schreef.17

12 juli 1988

Michael Dukakis, kandidaat voor het Witte Huis voor de Democraten verergert zijn uitspraken over Zuid-Afrika en noemt dit land nu: ‘A terrorist state guilty of naked aggression against it neighbors.’ Het staat er werkelijk.18 Neil Kinnock die in Lusaka Oliver Tambo ontmoette, liet zich in soortgelijke termen uit en beschuldigde Pretoria van het gebruik van ‘systematic violence’.19 Deze politici bedrijven partij-ideologische propaganda en begrijpen van wat zich ten zuiden van de Zambezi afspeelt geen moer.

Tutu verwelkomde natuurlijk binnen de kortste keren de onzin van Dukakis en vroeg om meer druk op de regering van Margaret Thatcher, om zich niet tegen sancties tegen Zuid-Afrika te blijven verzetten. Tutu deed deze uitspraken tijdens preken in Hamsphire en Yorkshire in Engeland. De man blijft een pest.

Ik bezocht Chris Marx bij Perskor, die bevestigde dat Apartheid usa 1988 zal worden uitgegeven, maar met geen woord over

een contract repte. Die zakelijke kant moest ik er dus zelf doordrukken. Heel vervelend. Niemand gedraagt zich uit eigen beweging correct.

Edwin van Wijk wil een eigen club gaan beginnen in navolging van Madame Jojo in Londen. Dit zou dan zijn met ‘male hunk waiters dressed as girls, a fast floor show, and all the rest.’ Het lijkt me veelbetekenend dat Buthelezi de ontwerpwet van president Botha ‘providing for regional legislative councils for black people outside the self-governing states’ onmiddellijk na de publicatie ervan heeft afgewezen met de waarschuwing dat verreweg de grootste meerderheid van zwarte Zuid-Afrikanen deze wet zullen afwijzen.20

13 juli 1988

De vaste column in The Sowetan van Sam Mabe heeft al eerder mijn aandacht getrokken. Nu schrijft hij dat hij een conferentie in Harare heeft bijgewoond over het onderwijs in Zuid-Afrika. Mabe waarschuwt naar aanleiding van deze bijeenkomst dat de protestboycot van scholieren in de toekomst uiterst nadelige gevolgen kan hebben. Als het land eenmaal is bevrijd en de regering aan de zwarte meerderheid is overgedragen, dan zullen er veel blanken het land verlaten, waardoor het meer dan ooit van belang zal zijn dat zwarte jonge mensen behoorlijk zijn opgeleid om de zaak over te nemen.



illustratie

‘Right now we boycott schools and condemn Bantu education, for training us to be drawers of water and hewers of wood. But we have not spelt out exactly what we want as an alternative. We need to change our perceptions of what education is and what is to be expected of educated people in our community.’ Lucide verhaal.21

Om 08:30 uur belde Du Toit. Hij was humeurig. Ik wilde een grapje maken over de affaire Rautenbach, maar kreeg er een standje voor. ‘You must now keep a clear distance and act cooly and seriously,’ adviseerde hij. Het leek alsof hij was vergeten dat hij Rautenbach zelf had uitgezocht. ‘Wees zakelijk. Was uw broer uit Zwitserland maar hier.’

Ik antwoordde: ‘Jans wilde excuses maken, maar ik heb geantwoord dat dit tussen collega's en vrienden die aan eenzelfde doel werken niet nodig is.’

‘Dat moet u niet doen,’ aldus Du Toit, ‘hij zou zich moeten verontschuldigen, en u moet dat ook van hem verwachten. Anders gaat hij straks weer rondkletsen dat er niets aan de hand is.’ Ik realiseerde me dat de generaal volkomen gelijk had. Hoe ben ik toch ooit aan hem, als vriend, gekomen?

Ik ontmoette Marx bij Perskor. We tekenden het contract voor mijn boekje. Hij begeleidde me vervolgens elders in het gebouw naar Gerhardt Burger van de krant Die Vaderland. Ze wilden een interview maken. Ik werd voorgesteld aan Madelaine Page, die het gaat schrijven.

Om 14:15 uur was ik bij Luna Films in Halfway House waar Jans Rautenbach met Lillian Hamman het filmmateriaal aan het monteren was. Hij nam me mee naar een andere draaitafel en zei: ‘Voor we zaken bespreken, wil ik je eerst iets laten zien. Maar geheel in vertrouwen, want niemand weet dat ik deze film heb gemaakt. Ik wil jou vragen er de tekst bij te schrijven.’ Hier schrok ik van, want daar ben ik helemaal niet bedreven in. Ik heb persoonlijke betrokkenheid nodig om zoiets te kunnen schrijven. Het verhaal ging over Kulanda, een vrouw van 26 jaar in Angola en haar lotgevallen in de oorlog daar. Jans heeft er negen weken gefilmd, maar het duurde een half jaar voor de montage van 33 minuten gereed was. We keken tweemaal naar de film en ik maakte er aantekeningen van. Zijn opnamen waren dikwijls subliem, zoals het langzaam plukken van een bloem, alsof je het meebeleefde.

Het was 17:00 uur voor we het in de gaten hadden. We moesten weg zonder onze zaken geregeld te hebben, wat we nu morgen om 09:00 uur in Halfway House zullen doen. Thuisgekomen telefoneerde ik Du Toit, die verbaasd was dat ik opnieuw geen spijkers met koppen had geslagen. Opnieuw bekritiseerde hij mijn aanpak. Volgens hem had ik erop moeten staan eerst onze zaken te regelen en daarna pas de film over vrouwen aan het front in Angola te bekijken.

Peter en Edwin zijn weer erg intiem, wat ik ze zeer gun. Maar waar gaan hun levens naartoe waar het hun carrière betreft? Wat zal de toekomst van acteurs in dit land zijn? Bovendien mag Peter niet werken op een bezoekersvisum.

14 juli 1988

The Sowetan publiceert vanmorgen een portret van Philemon Baloyi, een zwarte sadf (South African Defense Force) soldaat,

die nauwkeurig uiteenzet waarom hij in het Zuid-Afrikaanse leger meeknokt.22 Met hem zou ik voor Rautenbach een televisieportret willen filmen. Ik toonde Jans Rautenbach vanmorgen de tekst. Hij reageerde: ‘Let us do it.’ Hij bedoelde echter dat hij het achteraf eens was dat de Magnum fotograaf Leonard Freed naar Zuid-Afrika zou komen, zoals ik hem al vele maanden geleden voorstelde, om een fotoboek te maken en dan soldaat Baloyi erin mee te nemen.

Ditmaal liet hij me een film zien over een jonge soldaat in Angola uit 1985. Ik vond zijn teksten veel te propagandistisch. Maar daarna raakten we toch in gesprek over mijn werk en de film die we zouden maken. Hij noemde zich adviseur van topmensen in de regering. Hij had zojuist een film gemaakt met een aantal Zuid-Afrikaanse artsen. Daarnaast was hij bezig met een film over insecten in Zuid-Afrika, dit met het doel wetenschappers naar hier te lokken. Hij had het ook over projecten die hij in Zwitserland en West-Duitsland had gedraaid. Hij had een tweede bureau in Kaapstad. Hij wilde me best in vertrouwen nemen, als ik maar niet onmiddellijk naar Carl Nöffke of Du Toit zou gaan. ‘Dat doe ik alleen in nood Jans, als wat wij afspreken niet gebeurt,’ zei ik. Vervolgens bespraken we onze afspraken. Meer geld dan hij had toegezegd kon hij niet geven, wel 1.000 rand als ik de tekst voor de film met het meisje in Angola zou schrijven. Hij wilde wel de rechten aan mij afstaan om de film in Nederland en België aan de televisie te kunnen verkopen. Hij zei bereid te zijn me via het leger naar alle grensposten en conflictsituaties in Angola te vliegen om een film te maken. Dan zou ik nog veel meer zwarte militairen aan het woord kunnen laten, in tegenstelling tot wat Thembe Molefe van The Sowetan had gedaan. Ik zou het een bijzonder interessante ervaring vinden om een bataljon Bushmen van het leger te bezoeken en te filmen. Ik vroeg hem of hij dat echt meende, want dit interesseerde me inderdaad. Hij gaat woensdag naar Kaapstad en zal me donderdag laten weten of dit plan kan worden uitgevoerd. Leonard Freed zou mee kunnen. Hij kende een Zwitserse uitgever die wel een koffietafelboek van Freed zou willen uitgeven.

Later belde Bert Dreese dat de rechter in Zwolle mij 50.000 gulden in de zaak tegen Frans Lurvink had toegekend plus negen procent rente. Bert noemde het ‘een bemiddelingsvonnis’. Intussen heb ik al 15.000 gulden aan Dreese moeten spenderen om dit doel te bereiken.

Om 23:15 uur ben ik alsnog naar Pretoria gereden om bij Du Toit een brief in de bus te doen dat ik tot de conclusie ben gekomen verder nooit meer iets met deze Jans Rautenbach te maken te willen hebben, aangezien deze mijnheer zich als fundamenteel onbetrouwbaar heeft ontpopt. Een man van wie men geen woord serieus kan nemen en dat ik nu al wekenlang in de grootste onzekerheid verkeer ten aanzien van mijn werk en verblijf in Zuid-Afrika, wat mijn nervositeit heeft vergroot. Eigenlijk werd op 20 juni ons project zonder opgave van redenen stopgezet, en werd sindsdien vrijwel geen enkele financiële afspraak meer nagekomen. Na mijn eerste dreigtelegram van 30 juni beloofde hij ons werk af te maken en af te rekenen, maar ook dat gebeurde niet. Wel kwam hij met allerlei smoesjes, nieuwe projecten en ander geklets. Ik schreef dat er maar één weg overbleef: de man via een advocaat met de billen bloot te zetten. ‘Waarom heeft Zuid-Afrika mij een ‘partner’ in de maag gesplitst die mij als voetveeg behandelt? Ik vind dat ik dit niet verdien. Kunt u mij alstublieft een filmer bezorgen, die niet liegt en bedriegt, bijvoorbeeld om het project over de zwarte militairen in het leger af te maken en Leonard Freed een fotoboek te laten maken?’23

15 juli 1988

Ik belde om 09:00 uur Du Toit, die nog niet in de brievenbus had gekeken. Later telefoneerde ik aan Du Toit de tekst voor een nieuw telegram aan Rautenbach door.‘Ik ben advocaat, u niet,’ zei hij, ‘laat me eerst nog over de tekst denken.’

Vanmorgen telefoneerde ik burgemeester Nelson Botile van Soweto, die vertelde vannacht tot 02:15 in bed Apartheid usa 1988 gelezen te hebben en het een ‘fascinating’ manuscript te vinden. ‘I like your book very much. I just signed the preface to your book.’24 Ik ben hier erg blij mee. Het is duidelijk dat zwarten in dit land denken dat hun apartheidsproblemen uniek voor dit land zijn. Mijn boekje kan hen op andere gedachten brengen.

Ik was lang aan de telefoon met Hans van Ketwich Verschuur. ‘We appreciëren zéér wat je allemaal doet.’ Hij had zojuist een brief naar me geschreven.25

Ik reed naar burgemeester Botile in Soweto. Niet ver daarvan-

daan stonden een jongen en twee meisjes in their late teens van een zwarte Technische School te liften. Ik las de verbazing op hun gezichten omdat ik stopte. De jongen kwam naast me zitten, de meisjes achterin (zoals het hoort). Male chauvinist pig, die ik ben. Broer Hendrik zou een beroerte van de schrik hebben gekregen als hij wist dat ik in Soweto lifters had meegenomen. De jongen bleek buitengewoon intelligent en civilized. Hij was ook padvinder en heette Emmanuel Thabethe uit Diepkloof. Botile arriveerde 45 minuten te laat, wat in Afrika heel gewoon is. Hij bleek veel kleiner dan ik dacht. Jan Malherbe van Die Vaderland was meegekomen om foto's te maken. Nelson Botile noemde het ‘a blessing in disguise’ dat hij het voorwoord voor mijn boek had kunnen schrijven. Ik vroeg maar niet waarom hij dit zei, ik zag het als zijn persoonlijke aangelegenheid.

‘God has given us the time to get our liberation. We will receive our freedom through his leadership,’ aldus Botile, die een luchtfoto in kleur van Wall Street en een kalender van Shaka Zoeloe aan zijn muur had hangen. Op zijn werktafel in het gemeentehuis van Soweto stond een bordje: ‘No smoking please’.

Margot en Rein Snoeck Henkemans hadden in het kantoor van W.B. Holtes, de grote baas van safto (South African Foreign Trade Organisation), een ontmoeting geregeld met een select gezelschap van Nederlanders uit Pretoria en Johannesburg en omstreken. Holtes kwam me halen terwijl ik met Peter stond te praten buiten ons flatgebouw. Ik stelde Peter voor waarop Holtes bijna onbeschoft reageerde, omdat hij gehaast was. Dat zijn van die signalen die ik meteen registreer waardoor een rood lichtje in mijn hoofd gaat branden ten aanzien van zo'n mijnheer.

Grote leiders van locale Nederlanders, als Herman van't Hof, Maarten Viruly, de klm-baas met diens Zwitserse echtgenote Soulié, de Nederlandse bazen van sasol, Unilever en andere multinationals, waren aanwezig. Ook andere prominenten, waaronder B.K.S. Dijkstra, kno-arts te Pretoria waren present. Margriet Vernède kwam alleen want Vic was in Durban. Ik heb hen anderhalf uur toegesproken over mijn ervaringen als journalist in Zuid-Afrika.

Kno-arts Dijkstra vertelde dat de canard over de muur rond Soweto door ‘journalist’ Ruud de Wit was verspreid. De man had het tijdens een partij op de Nederlandse ambassade als nieuwtje gelanceerd en toen Dijkstra er tegenin ging, liepen twee Nederlandse diplomaten rood aan van woede. Dijkstra was ervan overtuigd dat Ronald van der Gaag als zogenaamde

vakbondsattaché op de ambassade in Pretoria zich met smerige anti-Zuid-Afrikaanse spelletjes bezighoudt, waarbij hij medewerking krijgt van zijn broer op het ministerie in Den Haag. Grosso modo vond ik het een aardige groep mensen. Ze waren ook gekant tegen de serie artikelen van Dirk Jan Eppink in nrc Handelsblad, die ik eigenlijk de beste reportages tot nu toe heb gevonden. Ik denk dat het een geslaagde avond (en lezing) is geweest.

Van het safto-kantoor reed ik direct naar Du Toit, die vertelde de mysterieuze generaal Dijkstra van huis te hebben afgehaald.26

16 juli 1987

Ik was vanmorgen diep geroerd bij het luisteren van een opname van Volodja Feltsmans pianospel. Ik schreef Anna en hem een kaart. Ik schreef daarna brieven aan mevrouw Van Lennep, Henk Herrenberg in Paramaribo en anderen.

In de Russische literatuur neigt men steeds ‘to magnify and sublimate emotion’, schrijft The Economist bij een nieuwe biografie over Fjodor Dostojevski.27 Hij zou geleden hebben aan ‘glorification of suffering, an obsessive preoccupation with guilt and an all-pervasive morbid eroticism.’ Ook zou hij een antisemiet zijn geweest en haatte hij de Polen, zo zelfs dat hij schreef: ‘If I discovered I had one drop of Polish blood, I would ask for immediate blood-letting.’ Geschift. Trouwens, er bevond zich in de omgeving van de tsaren ook een aantal Poolse adellijk families, zoals de tweede man van mijn grootmoeder, Ilia graaf Poslavsky.

Andries Treurnicht vertegenwoordigt als leider van de Conservative Party (cp) in dit land vele honderdduizenden breinen, die denken en voelen als hij.28 Hij staat voor de ‘eerstewereldmensen’ in het land, in contrast tot de ‘derdewereldmensen’. Hij zegt: ‘We do not believe in power-sharing. We are convinced that this is the loss of power. It means loss of control and if you lose political power, it means in the long run, you lose everything because you are not in a position to protect your political and cultural rights.’ Je vraagt je af hoe het dan zit met de politieke en culturele rechten van de zwarte meerderheid. Treurnicht citeert Disraëli, die gezegd zou hebben: ‘If you ignore race you aren't able to understand politics.’ Hij noemt

dan ook ‘race the basis of any community’. Hij houdt daarom staande dat apartheid wel degelijk werkt, want tien etnische groeperingen in Zuid-Afrika zijn akkoord gegaan met een eigen regering en soms met onafhankelijkheid. Het lijkt of Treurnicht niet in staat is de realiteit onder ogen te zien, dat de zogenaamd onafhankelijke leiders der zwarte staten binnen Zuid-Afrika dikwijls quislings van Pretoria zijn. Toch begrijp ik dat hij als Afrikaner conservatieve politicus zo spreekt.

17 juli 1988

Ik stuurde kaarten aan Frits van Eeden en aan Richard Thieuliette in Parijs, om te zeggen dat ik met Eduard binnenkort bij hen langs kom.

De Sunday Times meldde dat er uit Nederland 50.000 verjaarskaarten waren gearriveerd voor de 70ste verjaardag van Nelson Mandela. Zij zullen bij diens familie worden afgegeven en waarschijnlijk in de prullenbak terechtkomen.

Hélène Carrère d'Encausse, hoogleraar gespecialiseerd in de Sovjet Unie aan het Institute for Political Science in Parijs, heeft een vooruitziende geest gehad. Al in 1978 beschreef zij in Decline of an Empire de achteruitgang van het Sovjetimperium. Nu heeft zij tegen Time gezegd: ‘The empire is broken apart. Armenia is riot torn. Estonia has demanded independence, and the Latvians are asking for a sovereign state. The Ukrainians are waiting to make their own demands. Gorbachev just cannot say yes.’29

Volgens Michel Tatu legt zij een vinger op de zere plek. ‘You cannot combine democracy, a one-party state and democratic centralism-that is the need to contain the rise of factions within the party.’ Gorbatsjov danst van de ene tegenstrijdigheid naar de andere en wat ik al sinds 1986 heb gezegd, is dat hij levensgevaarlijk is voor de toestand van de ussr, want hij weet niet en beseft niet waar hij werkelijk mee bezig is: namelijk met de ontbinding van de Sovjet Unie. Dit heb ik Wim Klinkenberg eens in een twistgesprek op Schiphol voorgehouden, die dacht dat Gorbatsjov een soort reddende engel was. Het gaat slecht in Moskou.

Het artikel dat ik schreef voor Business Day over de twijfelachtige rol van kerkleiders in dit land werd aanvankelijk reeds bewerkt door redacteuren (wat in mijn tekst is te zien), maar werd volgens één van hen uiteindelijk door Ken Owen zelf afgekeurd, wat opnieuw bewijst wat een schijtlaars deze hoofd-

redacteur is. Ze waren bereid me een klein bedrag als vergoeding te betalen, waar ik op antwoordde dat ik niets van hen wenste aan te nemen. Ook nog een fooi van Afrikaner labbekakken. Thank you, not for me.

18 juli 1988

Gisteren zijn er 200.000 mensen in Londen op de grootste ‘Free Mandela’ bijeenkomst aller tijden in Hyde Park geweest. Tutu sprak de menigte toe en ontving een grootse ovatie en noemde Mandela en diens vrijlating ‘as absolutely essential for the pursuit of peace and stability in South Africa.’30 Ook Gorbatsjov heeft in Moskou voor het eerst in de ussr opgeroepen tot de vrijlating van Mandela.31 Hij sprak over ‘racial tyranny’. Deze man begrijpt niet dat zwarte mensen in dit land het beter hebben dan waar ook in Afrika, en zelfs in een aantal opzichten beter dan in de ussr. In de hele Sovjet Unie staat niet één supermarkt met de grootte van een hangar zoals in Soweto. Zelfs in Nederland bestaat geen Albert Heijn met 16 tot 24 kassa's tegelijk open.

Philip Shabecoff schrijft in The New York Times over het zogenaamde broeikaseffect dat ‘even draconian measures to reduce the air pollution that is responsible for the global warming can only buy time to adjust to a warmer world and put a ceiling on



illustratie

the ultimate warming. Carbon dioxide is chief among the gases emitted by human activity. The gases absorb infrared radiation from the sun that would otherwise be reflected back into the upper atmosphere, thus causing a gradual warming of the lower atmosphere and earth's surface.’32 Steenkool is het meest voorradig en het goedkoopst, maar veroorzaakt de grootste schade. Steenkool brengt tweemaal zoveel koolstofdioxide in de atmosfeer als aardgas en een kwart meer dan het gebruik van petroleum. Er zijn natuurlijk ook andere broeikasgassen, die onder meer in de industrie worden gebruikt. Lester Lave, econoom en milieuexpert van Carnegie-Mellon University in Pittsburgh waarschuwt dat om deze trend te keren ‘we should get to drive and fly less, and use a lot less fuel for space conditioning. Our houses can't be as warm in winter and cool in summer. A lot of materials we use such as plastics and aluminum are really congealed energy. We are going to have to be less of a throwaway society.’ Het is meer dan duidelijk dat na ons de zondvloed het wereldwijde parool is en blijft, dus Hofland en consorten kunnen cynisch blijven doen over de Club van Rome, maar in werkelijkheid hebben de berekeningen van Jay Forrester van mit de problemen voor de toekomst exact geïdentificeerd. Niemand is voor rede vatbaar zonder dat zich eerst gigantische rampen voltrekken en dan is het onherroepelijk te laat.

19 juli 1988

Ik zag vanmorgen een filmpje op televisie over kinderen op zwarte scholen in Soweto en Natal. Er wordt veel gedaan om het onderwijs in deze sector te verbeteren. De buitenwereld weet hier niets van, en Afrikaners doen er geen moer aan om ‘de wereld’ met dit soort informatie te confronteren. Bovendien, omdat zwarten in dit land nauwelijks of geen belasting betalen, financieren de vijf miljoen blanken letterlijk alles wat er geschiedt, wat broer Hendrik dikwijls benadrukt. Men hoort slechts één liedje over Zuid-Afrika: apartheid, en dan aangezwengeld door figuren als Tutu & co. Er staat ontzettend veel tegenover die rassenscheiding, of liever aparte ontwikkeling van bevolkingsgroepen. Zuid-Afrika is het slachtoffer van een gigantisch misverstand en massale desinformatie, waar ze zelf voor een groot deel verantwoordelijk voor zijn. En als ik kom om te helpen, word ik door idioten als Jans Rautenbach eigenlijk alleen maar verder van huis geholpen. Bovendien kan

mijn opinie nergens worden afgedrukt of op televisie worden uitgesproken, zoals ook blijkt uit het feit dat Business Day het ook niet heeft aangedurfd te publiceren wat er zich rond de kerkleiders in de Kaap afspeelt.

Christo Landman belde - eerst aarzelde ik of ik wel zou opnemen uit angst voor een nieuwe jobstijding van Rautenbach - en hij vroeg of men mijn Tutu-artikel via Buitenlandse Zaken naar de Zuid-Afrikaanse ambassades mocht zenden. ‘Natuurlijk,’ heb ik gezegd, ‘maar kijk het nog even na op het Engels.’

‘Ze zijn dus allemaal bang voor Tutu,’ vroeg hij.

‘Precies.’

Time laat zien hoe de oorlogsvoering in de Perzische Golf vanuit de rakettenkruiser Vincennes werd gevoerd, waarbij een Iraans verkeersvliegtuig met bijna driehonderd personen aan boord door enkele jonge vlerken vanuit de ultramoderne computerafdeling van het oorlogsschip werd neergehaald.33 Het was maar ‘een ongelukje’ volgens het Witte Huis en de admiraals van het Pentagon.



illustratie

Blanke Afrikaners worden steeds meer het doelwit van zwarte sluipmoordenaars. Het liefste vallen ze gepensioneerde oude mensen aan zoals een 75-jarige dame en haar 85-jarige man nabij Vanderbijlpark, die beide door kogels werden getroffen toen dieven een autoradio wilden te stelen. De twee overleefden de aanslag. Een medewerker van de Sanlam-bedrijven werd in Soweto in zijn hoofd geschoten en overleed. Hij was 45 jaar. Twee jonge politiemannen in Johannesburg werden in

hun surveillancewagen beschoten door een zwarte man, die staande in de laadbak van een ‘bakkie’ (kleine vrachtwagen) hen onder vuur nam. Zwart schiet op blank wanneer zij denken: die witte heeft meer dan ik, nu is het mijn beurt. Het is alsof ze niet willen begrijpen dat er een onontkomelijke wet bestaat: loon naar werk. Zwart schiet op blank om onvervulde dromen te verwezenlijken. Welvarendheid en een blanke huid zijn dermate een doorn in het zwarte oog, dat zwarten in hun woede zo misdeeld te zijn, zichzelf aanpraten of wijs maken recht te hebben op het bezit van de blanke minderheid.

20 juli 1988

16:15 uur, perszaal Uniegebouw, Pretoria

Ik woon de persconferentie bij van minister van Buitenlandse Zaken Pik Botha, die wordt geflankeerd door de minister van Defensie, generaal Magnus Malan, de onderhandelaars namens Zuid-Afrika in Caïro op de conferentie over de Angola-crisis. Peter ging mee naar Pretoria en is in het zwembad van Holiday Inn. Ik wipte bij Du Toit thuis binnen, die jarig was, en bezocht Casper Venter bij het Inlichtingenbureau. Nu kijk ik de zaal rond om de heren journalisten uit binnen- en buitenland eens goed in me op te nemen. Wie durft het aan de werkelijkheid van Zuid-Afrika in zijn krant te zetten? En zij die dit zouden willen doen, worden met hand en tand tegengehouden en weggecensureerd. Hoe de grenzen van vooringenomen ideeën te doorbreken? En we zijn terug bij Gordon Allports dictum dat het gemakkelijker is een atoom te splitsen dan een vooroordeel.

Er is eigenlijk maar een handjevol zwarte journalisten, wat nog meer onderstreept hoe alles hier achterloopt in Pretoria, achter op de nieuwe realiteiten in Afrika.

Pik vertelt dat in Caïro de consensus was ‘that no-one should come out of the conference as a loser.’ Er moest toegewerkt worden naar ‘mutual trust, good faith, and not rub each others noses, or to try to gain diplomatic, military or political advantages.’ Intussen zond ik een briefje naar een journalist vlak bij mij: ‘Apparently you do not seem to give a shit whether you disturb others by smoking one cigaret after the other.’ Eerst deed hij of hij niets ontvangen had, maar ik kon zien dat hij zich onbedaarlijk zat op te winden. Toen schreef hij iets op, en schoof het briefje naar me toe. Ik draaide het papier ostentatief om met de blanco zijde boven om te demonstreren niet in zijn commentaar geïnteresseerd te zijn. Later zal ik het (zichtbaar) ook nog verscheuren.

Een Britse journalist vroeg wat het tijdpad was van de Zuid-Afrikaanse militaire ontruiming van Angola. Malan glimlachte. Botha antwoordde glashard dat de regering ernaar uitzag de volgende Angola-besprekingen in Zuid-Afrika zelf te organiseren. Ik had dit al willen vragen, en had eraan toe willen voegen: de Cubanen zouden veel kunnen leren om het werkelijke Zuid-Afrika met eigen ogen te zien. Deze Pik is een slimmerik. Ik stelde alsnog een vraag: ‘Mr. minister, do you feel that the Soviet Government played a positive and constructive role in reaching an agreement?’

‘It depends, what you mean, by a positive role,’ antwoordde de minister.

Ik ging erop in: ‘Well, the document that came out of Cairo was a positive one.’

‘Yes, I believe the Soviet Government will welcome this agreement,’ antwoordde Botha. In ieder geval slaagde ik erin de rol van het Kremlin - wier interventie eigenlijk de ontmoeting redde - naar voren te brengen in dit land zonder diplomatieke betrekkingen met deze grootmacht.

Toen ik terugkwam in het hotel bleek dat Peter in gesprek was geraakt met Bart, een Nederlander die in het hotel werkt. Ze hadden kennelijk het nodige gedronken. Peter was zelfs enigszins van de kaart, wat me woedend maakte. Het had ons afscheidsetentje in ons lievelingshotel in Pretoria moeten worden, maar op die manier had ik er geen zin in. Hij is met deze Bart alleen gaan eten. Bah. Ik ben diep teleurgesteld. Alles is weer eens verpest. Zoals ik me nu voel, wil ik hem nooit meer zien. Er is niets waarmee ik mijn walging over zijn gedrag kan aangeven.

21 juli 1988

Peter kwam pas in het holst van de nacht terug naar onze kamer, waar ik weer wakker van werd, en ik dacht: shit.

Christo Landman kwam vanmorgen al vroeg naar het Holiday Inn. Hij vertelde mijn Tutu-artikel naar vijftig overzeese ambassades en diplomatieke posten te hebben gezonden. De instructie was alleen via vertrouwde contacten te verspreiden. Hij vroeg om een krabbel van mij, waarbij ik hiervoor toestemming gaf. Ik schreef de tekst ter plekke.

Christo wilde dat ik voor mijn vertrek naar Nederland Pik Botha zou schrijven. Hij gaf enkele subtiele aanwijzingen die ik zou kunnen gebruiken. Ik zal er eerst over nadenken.

Ik reed even naar Halfway House om afscheid van Jans Rautenbach te nemen, wat onder de omstandigheden zo vriende-

lijk mogelijk gebeurde. Hij stelde gouden bergen in het vooruitzicht, ook wat het boek van Leonard Freed betreft, maar ik geloof nul komma nul van deze mijnheer.

Daarna haalde ik Peter op. We spraken tussen Pretoria en Hillbrow over koetjes en kalfjes omdat het toch geen enkele zin heeft de gebeurtenis van gisteren op te rakelen. De afgelopen drie maanden zijn omgevlogen. Het is heel wat prettiger om alleen met Peter te zijn dan wanneer Edwin van Wijk, als een onzichtbare stoorzender, aanwezig is. Peter is een ander mens wanneer zijn vriend niet in de buurt is. Ik kon vandaag echter geen warme gevoelens voor hem opbrengen. Ik verlies toch stukje bij beetje belangstelling voor Peter, want hij is bezig zijn leven te verboemelen. Ik voel me verbonden met Peter zoals bij een broer, want we zijn al zoveel jaren samen, maar wat er gisterenavond gebeurde leek me te veel op de Swaziland-ruzie van vorig jaar. Ik krijg dan de gedachte om voor altijd met hem te breken, soms zelfs denk ik eraan mijn testament te veranderen, maar ik begin alweer te kalmeren.

Vanmiddag bezocht ik Nomavenda Mathiane, een journaliste van het tijdschrift Frontline, die me was opgevallen als interessant en intelligent. Zij sprak echter over burgemeester Nelson Botile van Soweto als ‘a rubberstamp mayor, who cannot even sign a cheque.’ Dat is klinkklare, emotionele onzin.

Ik heb een brief aan Pik Botha geschreven, zoals Christo Landman suggereerde, maar uiteraard mijn plan getrokken.34 Christo en Marie willen een Hollands pannenkoekenhuis in Pretoria beginnen. Zij vragen of ik een boek over dit gerecht uit Nederland wil meebrengen.

22 juli 1988

Hillbrow

Ik hoorde Peter gisteravond, voor ze uit eten gingen, tegen Edwin zeggen: ‘Laten we vroeg thuiskomen om vroeg te slapen.’ Het was weer 03:00 uur toen ze binnenkwamen en dan zitten ze nog eindeloos te kletsen.

Ik reed al vroeg naar Pretoria om Christo de brief voor zijn minister te brengen. Heerlijke rit, iedere keer weer, met de opgaande zon boven het landschap en de heuvels. Ik ben enorm van het Zuid-Afrikaanse landschap gaan houden, precies zoals Cila van Lennep vertelde wat er met haar gebeurde toen haar man gezant in Pretoria was. Ik kan de Hollanders goed volgen die hier op weg naar Indië afstapten en bleven. Al trekken de

Aziaten en Javanen seksueel me veel meer aan dan negers, hoewel die er soms ook mogen zijn.



illustratie

Gatsha Buthelezi is in West-Duitsland om parlementsleden en industriëlen uiteen te zetten welke gigantische schade de sancties van de rijke landen de zwarte bevolking van Zuid-Afrika toebrengen. ‘When a black man loses his job, he loses everything. There is no social security for him and he is unlikely to have savings.’ Geen enkele zwarte massaorganisatie in Zuid-Afrika had zich uitgesproken voor de sancties. Buthelezi's missie is heel wat nobeler en meer conform de intrinsieke belangen van zwarten in dit land dan die van die stinkende Tutu die overal vuurtjes stookt tegen Pretoria.

Bij thuiskomst belde ik Christo. Mijn brief was inmiddels minister Botha ter hand gesteld. Ik heb dus - aangegeven door Christo - voorzichtig de gedachte gelanceerd Nelson Mandela bij de Amerikaanse ambassadeur thuis af te zetten, waarna hij naar de vs kan afreizen. Iets dergelijks zou ook kunnen worden verzonnen om de Sharpville Six naar elders te doen vertrekken.

Johannesburg - Zürich

Heel vreemd om dit land, en Peter, weer te verlaten. Wanneer zal ik hier weer terug zijn? Ik kon vanmorgen bij Binnenlandse Zaken in Johannesburg met veel geklets Peters verblijfsvergunning nog verlengd krijgen. Hij was zo opgelucht. Ze zijn druk omdat Edwins moeder, en zijn oom en tante Van Heerden komen eten. Peter kwam mee naar Jan Smuts om me te helpen met de bagage. Ik heb de botsing uit Pretoria maar weggedacht, al zal het enige tijd duren voor dit echt uit mijn brein zal zijn uitgewist.

Ik luister naar Liszt en schreef een paar regels in Eduards carnet. Ik heb vier stoelen ter beschikking en kan een beetje slapen. Ik krijg tegenwoordig bloedneuzen op lange vluchten.

23 juli 1988

Zug, Zwitserland

Theo was niet op het vliegveld dus nam ik het treintje naar Zug en Hotel Ochsen.

Theo en zijn vrouw Nellie verschenen na 13:00 uur. We reden naar een plek niet ver van de grote weg naar Luzern en wandelden er in de koele bossen. Na bijna drie kwartier werd ik toch wel moe na de nachtvlucht vanuit Johannesburg, maar Theo wilde verder. Hij aarzelde omdat hij het niet tot een conflict wilde laten komen. Nellie haalde hem over terug te gaan. Gelukkig maar, want ik was bekaf.

Theo las met interesse mijn interview in Playboy en was het meestal met me eens. Hij vond vooral het einde heel sterk. In tegenstelling tot mij, heeft hij de indruk dat Gorbatsjov het zal halen met zijn hervormingen en zijn nieuw beleid.

Er is een nieuw boek van Anthony Storr uit. De titel: Solitude: A Return to the Self.35 ‘We are all social animals,’ haalt John Gross uit dit boek. ‘We all need emotional attachments. A life without love is a grievously depleted life. It is not good for man to be alone. We find true happiness only by forming intimate attachments.’ Ik zal dit boek snel aanschaffen.

Ook Newsweek van 18 juli toont waar de machtige Amerikaanse vloot toe in staat is: met elektronische apparatuur een onbewapend verkeersvliegtuig uit de lucht paffen.

Ik zal Sam Mabe van The Sowetan een brief schrijven omdat hij in zijn commentaar van 21 juli op heldere wijze uiteenzette wat ‘nation building’ is en zou moeten zijn. Ik zie hem als een van de belangrijkste en meest veelbelovende jonge zwarte schrijvers van Zuid-Afrika omdat hij helder, doordacht en eloquent tot uitdrukking brengt dat er reeds nu moet worden nagedacht over wat er moet gebeuren wanneer er een andere, nieuwe vlag waait in Pretoria.36

Wat me opvalt, is hoe ‘men’ altijd weer schijnt te worden overschaduwd door wat in de onmiddellijke nabijheid gebeurt en hoe Theo en Nellie - zij is per slot van rekening een Zuid-Afrikaanse van geboorte - eigenlijk nauwelijks geïnteresseerd lijken in wat ik over mijn ervaringen vertelde. Zij beklemtoonden dat ik een fout maakte door alleen de Engelstalige pers te lezen, maar ook de Afrikaanse kranten zoals Beeld en Rapport zou moeten lezen, wat misschien ook wel waar is. Maar het Afrikaans blijf ik een afschuwelijk dialect vinden.

suriname krijgt 1,6 miljard hulp stond gisteren over de

hele voorpagina van De Telegraaf bij een artikel van Guido van de Kreeke. Minister Piet Bukman heeft hierover in Paramaribo met vicepresident Henck Arron overeenstemming bereikt, waarna president Shankar het gezelschap trakteerde op een uitje met het presidentiële jacht.

24 juli 1988

Minister Ali Alatas van Buitenlandse Zaken (Indonesië) mag dan Suharto dienen, maar hij zit op de lijn van Sukarno. The New York Times bericht hoe hij zich eerst verzekerd heeft van de steun van Moskou en Peking, om vervolgens in Djakarta een poging te doen de verschillende Cambodjaanse fracties, die van prins Sihanouk, de Rode Kmer en die van Son Sann, met elkaar te verzoenen.37

Uitstekende ontmoeting met Theo en Toos Cranendonk om de zaken met Suriname nog maar eens op een rij te zetten. Om te beginnen bouwen ze nu een villa op Cyprus, naast de aankoop van een permanente flat in Rotterdam voor hun lijntje met Nederland. Hij schijnt zijn belastingproblemen in Den Haag te hebben opgelost. Hij doet zaken met daf en Fokker in een reeks landen overal ter wereld. Maar onze Suriname-plannen lijken morsdood, dus alles was voor niets.

The Economist meldde dat in West-Duitsland ‘Gorgeous Gorby’ buttons als kadetjes verkocht worden en de winkels uitvliegen.38 Hoe zou Lloyd deMause van het Psychohistorisch Instituut in New York die gekte verklaren?

Paul Claudel schreef eens in zijn dagboek: ‘Als ik dood ben, zal men standbeelden voor me oprichten en professoren opdracht geven commentaren op me te leveren.’39 Ik denk niet, althans ik hoop niet, dat ik ooit zoiets als Claudel zal schrijven. Ik voel me miskend, zeker, maar dit is het gevolg van het feit dat de Haagse pygmeeën niet willen erkennen dat ik anders ben, anders opereer en anders produceer. Maar de notie ‘groot mens’, ‘groot kunstenaar’, of ‘groot geleerde’ is een anomalie, want zij die uitblinken in één sector, blijken telkens weer absolute assholes in een andere sector te zijn.

25 juli 1988

Sneltrein naar Genève

Ik ben toch wel opgewonden nu ik op weg naar Eduard ben. Hij is in het Noga Hilton International.

Het artikel ailing oceans in Newsweek is weer zo'n afschuwelijk verhaal dat me in gedachten terug brengt bij Aurelio Peccei van de Club van Rome. Er ligt al 20 miljard ton afval in de wereldzeëen: ‘Including everything from soda cans to radioactive waste, exotic chemicals and heavy metals to human excrement.’40

In ‘onze’ Noordzee komen drie rivieren uit, de Elbe, de Rijn en de Maas, die samen jaarlijks 38 miljoen ton zink lozen, bijna 13.500 ton lood, 5.600 ton koper, plus nog arsenicum, cadmium, kwik en dus ook radioactieve afval. Daarnaast dumpen schepen nog eens jaarlijks 145 miljoen ton afval in de Noordzee. Bovendien zijn er 4.000 olieputten in ‘onze’ zee en zijn er al 150 olieplatformen operationeel. Volgens ramingen lekken de pijpleidingen in deze zee nog eens 30.000 ton koolwaterstoffen in het water. Een reportage om compleet misselijk van te worden.

The New York Times beschreef dat wetenschappers een ‘small, well-defined lesion in the hippocampus’ hebben ontdekt; ‘a part of the temporal love’ waar herinneringen in ons hoofd zouden zijn opgeslagen. ‘Since 1986,’ aldus George Johnson, ‘scientists have been accumulating evidence that this special receptor is a key component in the brain's memory circuits, turning on the biochemical reactions that lead to the encoding of memories.’ Carl Cotman, neurobioloog aan de Universiteit van Californië noemt het ‘a beautiful little switch.’ Neurowetenschappers zijn overtuigd ‘that the activities of the mind are rooted in chemistry.’

‘Neuroscientists believe that the brain stores memories by linking neurons to form new circuitry. To do this it must strengthen the synaptic connections’, schrijft Johnson. ‘Either the sending neuron must emit more neurotransmitter or the receiving neuron must become more sensitive to the substance.’41 Dit zijn de artikelen die me grenzeloos interesseren. the crushing monster luidt de kop van een reportage in Time over de miljarden dollars schuld van staten in Afrika, Latijns-Amerika en van Joegoslavië bij de rijke landen.42 Waarom ontbreekt Indonesië? Dit geld komt nooit meer terug, dus wat betekent dat voor de dollar, vooral op de lange duur?

Het landschap is vanuit de trein gezien zo mooi, met Liszt op de walkman en de herinnering aan mams vaststelling: ‘Had je niet geleefd, zou je nooit iets hebben gezien.’

26 juli 1988

Noga Hilton, Genève

Eduard arriveerde op het terras gisteren rond 15:00 uur, waar ik zat te schrijven. Hij had vrienden ten zuiden van Parijs bezocht. Hij had de kamer al geboekt op zijn creditcard, met een king-size bed. We gingen rusten en hadden seks. Deze keer wilde ik eigenlijk nog wachten, maar hij dreef het door. We zijn salade gaan eten aan het meer en waren eigenlijk weer vroeg terug en keken televisie in bed. Hij telefoneerde met zijn ouders en kreeg een afschuwelijke jobstijding te verwerken. Een 26-jarige neef was in Brugge door onbekende punks dermate in elkaar geslagen, dat hij in zorgelijke toestand in een ziekenhuis was opgenomen.

We hadden een discussie over Zuid-Afrika en botsten over zijn uitlating dat hij nooit naar dat land zou gaan vanwege de apartheid. Ik vond (en zei dat dus ook) dat dit geen intelligente reactie was, laat staan een reden om niet te gaan. Zo zie je maar weer wat de antipropaganda en eenzijdige berichtgeving voor verwarring aanricht in Holland. Toch blijft Eduard me grenzeloos opwinden, terwijl ik hem iedere keer weer met Peter aanspreek nu ik deze maanden in Hillbrow geweest ben.

27 juli 1988

Vandaag reden we in Eduards auto naar de Beau Rivage in Ouchy, Lausanne, wat herinneringen aan de Röells opriep.43 Nadien bracht ik een bezoekje aan oud-ambassadeur Marc van Weede in het Lausanne Palace Hotel. Hij was wel oud geworden, maar kennelijk, net als zijn in 1986 overleden zuster Déliane de Ramaix, nog steeds in uitstekende mentale gezondheid. We spraken over vroeger. En discussierden over ambassadeur Boon in Rome en Marc had kennelijk weinig met die man op. Ook vertelde hij over hoe hij aan het begin van de oorlog bij de Zwitsers-Italiaanse grens door Joseph Luns, attaché bij de diplomatieke dienst in Zwitserland werd opgehaald. De Van Weedes waren toen gedwongen Italië te verlaten. Hij herinnerde zich ook een lunch die hij had gegeven voor ambassadeur Sukarno Wirjopranoto van Indonesië. Hij vroeg of baron Gevers44, indertijd ambassadeur in Teheran (toen ik hem leerde kennen) en later chef-protocol van Bui-

tenlandse Zaken in Den Haag, nog leefde, wat ik niet wist. Hij nodigde me vervolgens voor de lunch. Ik zei de uitnodiging niet te willen aannemen, gekleed als ik was in jeans en poloshirt, en wetende dat Eduard ergens met een kopje koffie op me zat te wachten. Marc zei overigens dat jeans tegenwoordig niets meer uitmaakte, ook niet in het Palace.

Terug bij Ed, gingen we per auto op weg naar Parijs, waar we rond 20:00 uur arriveerden en als altijd introkken in Hotel de Vendôme, mijn vaste plek aldaar.

28 juli 1988

Parijs

Ed is naar het Louvre om de Mona Lisa nog eens te zien. Het is onmogelijk nader te beschrijven hoe we deze dagen hier samen doorbrengen. Heerlijk.

Fidel Castro heeft de 35ste verjaardag van het begin van de revolutie gevierd en heeft in een drie uur durende toespraak gezegd dat het aan de Sovjetmilitairen en de Sovjetadviezen had gelegen, dat het leger van de regerende mpla in 1975 in Angola bijna in de pan werd gehakt door unita en fnla gesteund door Zuid-Afrika, de vs en Zaïre. De situatie werd gered door het snel invliegen van Cubaanse troepen. Ook nu in het voorjaar van 1988 wisten de Cubanen het Angolese leger, nu fapla genoemd, te redden van een ramp door tijdig ingrijpen na wanhopig falen van de Sovietadviseurs.45

De krant meldt verder dat Ronald Reagan de cia opdracht heeft gegeven erop toe te zien dat generaal Manuel Antonio Noriega in Panama wordt gewipt. De psychologische oorlogvoering moet worden opgevoerd en er moet meer economische schade aan Panama worden toegebracht, terwijl de oppositie van de generaal meer steun zal moeten krijgen. Dus weer eens totaal schaamteloos gedrag van de vs in strijd met alle bestaande internationale gedragsregels of door de vs ondertekende verdragen, te beginnen met het Handvest van de Verenigde Naties.46 Het is toch wel wonderlijk dat niemand in de wereld er meer tegen in opstand komt, zeker nu het Kremlin vanwege interne hervormingen feitelijk vleugellam is.

29 juli 1988

Michail Gorbatsjov schijnt steeds meer haast met het hervormen van het politieke systeem in de ussr te willen maken. Philip Taubman meldt in The New York Times dat hij de cpsu

met een nieuw tijdschema confronteerde ‘to expand the authority of popularly elected legislatures, increase civil liberties, revise the criminal code and establish a powerful new presidency.’ Gorbatsjov riep de afgevaardigden toe: ‘Let no one be embarrassed, there is nothing non-socialist in this.’ Brokkenmaker Gorbatsjov gaat veel en veel te snel, niemand kan hem op die manier bijbenen. De man blijft een ramp, zoals ik steeds heb gezegd.

De International Herald Tribune citeert Sergei Plekhanov op de voorpagina. Hij zegt over te hellen naar Michael Dukakis, die hij als ‘a strong leader’ ziet, wat me onzin lijkt. ‘You look at the character of the man and you become impressed. He masters issues and grasps them. Speech makers are important, but I think the world needs leaders who are intelligent.’47

We rijden straks terug via Peronne, rechtstreeks en non-stop naar Amsterdam. Ed slaapt dan nog één nacht bij mij.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums