Logo DBNL
Memoires 1988-A (2017)

Memoires 1988-A

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Paramaribo

23 februari 1988

Hotel Torarica

Kliwon was ziek thuis dus twee andere, mij onbekende, jongens van Christopher haalden me op van Zanderij, waar ik tot mijn genoegen constateerde dat het kleurenportret van Desi Bouterse nog vrolijk in de vip-room prijkte. Ik zag bij het binnenrijden van Paramaribo Kelly met een vriendin voor een apotheek staan. Als dat geen stille kracht is, dan weet ik het niet. Hij belde me meteen op.

Schreef eerst met hart en ziel in Eduards carnet. Die drang komt toch nog steeds in mijn brein op, ook al weet ik maar al te goed dat de klok nooit meer terug te draaien zal zijn.

Op het vliegveld kwam Bravenboer nog even naar me toe. Ik had hem met een Surinaamse zakenman zien smoezen, die ook in het vliegtuig zat en een directeur van het winkelbedrijf Kersten in Paramaribo bleek te zijn. Bravenboer kwam mij eigenlijk afpoeieren - kennelijk op informaties van Kersten - en zei me nog te bedanken voor mijn aanbod hem aan contacten te zullen helpen. ‘Dat is sterk,’ antwoordde ik, ‘u zei me geen enkel contact in Suriname te hebben. U kwam op eigen initiatief bij mij zitten en nu stelt u het voor alsof ik contact met u zocht.’ Zakenlieden verdraaien als het nodig is binnen twee uur de zaken en er komt iets geheel anders uit dan wat er is gebeurd.

Henry Miller en Anaïs Nin hebben 21 jaar met elkaar gecorrespondeerd, precies even lang als Peter en ik dit jaar, maar zouden ze ook met elkaar in de koffer hebben gelegen? Het is wel bijzonder. Vooral in het begin schreven ze elkaar bijna iedere dag: ‘Analyzing emotions, moods, dreams, registering their opinions on Jung, Freud, and homosexuality.’ Dus toch. ‘They are talky lovers,’ aldus James Mellow.72 ‘So compulsive, that the bed sheets are barely cold and the partner gone when they are driven to write each other, conversations that were not completed in pillow talk.’Nin beklaagt zich zelfs: ‘There is too much mind between us, too much literature.’

Time schrijft over de nieuwe zwarte middenklasse in Zuid-Afrika. Twee jaar geleden betaalden vermogende zwarten in Pretoria 58 miljoen dollar belasting. Dit jaar is het bedrag opgelopen tot 350 miljoen dollar, wat naar Zuid-Afrikaanse begrippen een scherpe stijging is. ‘Black businesses, large and small, are sprouting like mushrooms. The rise in black purchasing power is having a marked impact on the national economy.’



illustratie

Terwijl Soweto nog bijna geheel bestaat uit ‘matchbox slums’, beginnen zich de eerste nieuwe wijken af te tekenen waar zich zwarte ondernemers, advocaten, psychiaters, ingenieurs, belastingdeskundigen en adviseurs vestigen. Zij heten hier ‘buppies’. Wijken van Soweto waar deze welgestelde zwarten wonen, heten Beverly Hills en Siluma View, waar het wemelt van de bmw's, Mercedessen en zelfs hier en daar een Rolls Royce.

In Newsweek werd een soortgelijke reportage geplaatst over de zwarte zakenman Richard Maponya (61) die er 55 renpaarden op nahoudt en een supermarkt bouwde in Soweto met 21 kassa's. Hij begon ook General Motors garages in Soweto. Hij bouwde Soweto's Disneyland, Share World genoemd. Hij werd multimiljonair ondanks apartheid.73

Jan Tromp interviewde Joris Voorhoeve, op de voor hem als persoon illustrerende wijze.74 Hij lardeert het gesprek met ‘arme Joris’ en ‘dappere Joris’ en noemt dat ‘interviewen’. Hoe is het mogelijk dat deze man ooit zo ver is gekomen? Overigens lijkt Voorhoeve nog altijd niet te begrijpen wat er in de ussr werkelijk aan de hand is.

Prins Charles van Engeland is aan zijn imago gaan werken. De king-in-waiting nodigde drie journalisten (The Sunday Telegraph, The Times en The Economist) uit voor de lunch en vertelde niet te begrijpen dat Buckingham Palace steeds vaker met de Amerikaanse soap Dallas wordt vergeleken. Na afloop zei een van de journalisten dat Charles boven zijn theewater was geweest. De prins had antwoorden gegeven met ‘incandescent rage’. De journalist zei verder: ‘He is going to either have a public function or have a breakdown,’ wat doet denken aan het drama van prins Claus die de anachronistische onzin van een ko-

ningshuis ook steeds moeilijker vond te pruimen. Charles’ probleem is aan te tonen dat hij geen ‘useless ornament’ is, maar zich werkelijk wil manifesteren als ‘a needle in the consiecence of the nation on important social issues.’75

Over het huwelijk van de kroonprins met prinses Diana wordt in Londen gesproken in termen dat ‘the intellectual gap’ tussen hen belangrijker is dan de dertien jaar leeftijdsverschil. ‘Monarchists point out that whatever its future, the marriage has served its purpose,’ aldus Howel Raines. ‘It has produced an heir and a spare.’ Stel je voor dat er zo over je wordt gesproken, en dan nog wel door zogenaamde ‘aanhangers’ van het House of Windsor.

Tijdens een televisieprogramma over het huiselijk leven van de prins en prinses van Wales in 1986, kon de natie His Royal Highness horen zeggen, wandelend in zijn tuin: ‘I just come and talk to the plants, really. It is very important to talk. They respond, don't they?’ Vele televisiekijkers concludeerden hier voor het eerst uit dat Charles en Diana op een dood spoor zaten en ook niet meer werkelijk met elkaar communiceerden, of zoals sommige journalisten de prins minder vriendelijk omschreven als ‘the hippie-dippy prince’, en nog erger als ‘a loon’, getikt.

Ik heb nog niets van Christopher gehoord. Marciano Jessurun bleek thuis te zitten. Slecht teken. Lall Mohamed zond iemand om de kaas en zware shag die ik voor hem had meegenomen, op te halen. Brunhilde Bhagwandin zei te hopen dat Bouterse nooit meer terugkomt, en schijnt op dit punt een andere mening toegedaan dan haar broer Roman.

De nieuwe Surinaamse regering heeft formeel met Frans-Guyana gesprekken geopend om erop toe te zien dat de enkele duizenden Surinaamse vluchtelingen in dat gebied zo spoedig mogelijk terugkeren. Men heeft Bouterse gewoon niet gegund dat hij dit voor elkaar bokste. Trouwens, de vluchtelingen werden opgestookt om te vluchten, zogenaamd omdat Bouterse lampenkappen van hun huid zou willen maken.

Kristine McKenna vroeg aan Madonna wat haar vroegste herinnering was. ‘When I was may be three or four years old, I pushed another little girl down in our driveway. I can remember realizing that I had been mean to that little girl. It is terrible, but my first memory is of being mean to someone,’ aldus popster Madonna. Voer voor psychologen. Ik heb zelf geen allereerste herinnering.

Op televisie werd verteld dat Bouterse aan president Shankar heeft gevraagd of hij de receptie ter ere van de revolutie van 25 februari 1980 in de tuin van het paleis mocht houden. Shankar nam het eerst in beraad, maar heeft uiteindelijk toegestemd in de geest van een geleidelijke overgang van het militaire bewind naar de democratie.

Kelly kwam laat nog langs. We kroelden op bed, maar maakten geen echt nummer.

24 februari 1988

Ik droomde dat ik bij de redactie van nrc Handelsblad was en over André Spoor en Wout Woltz sprak. ‘Spoor verdedigt jou altijd,’ zei een meisje. ‘Omdat hij me kent,’ antwoordde ik. Ik had net gezegd dat ik morgen naar Suriname zou gaan, ging naar buiten en wilde op de fiets stappen, maar het stuur was gebroken. De rechterhelft lag op straat. Ik stak het erin en reed toch prima weg.

Gisteren las ik over dromen in Die Traumdeutung van Freud. De uitgever kon het boek aanvankelijk aan de straatstenen niet kwijt, wat dikwijls het lot is van later beroemde boeken. ‘Om te kunnen worden geanalyseerd moeten dromen herinnerd worden,’ stond in nrc Handelsblad van 12 februari 1988. Meestal weet ik absoluut niets van wat ik 's nachts heb gedroomd.

Bij het ontbijt in de koffieshop vertelde mevrouw Shirley dat Desi Bouterse en zijn vrouw Ingrid Figuera een streep onder hun huwelijk hebben gezet. Vroeger was Ingrid ook al eens een jaar weg geweest, en verbleef toen op Curaçao, maar Desi haalde haar op en toen probeerden ze het opnieuw. ‘Nu heeft hij een Colombiaanse meid en Ingrid pikt het niet langer,’ aldus deze dame, die een vriendin van Carmen Herrenberg is en dus heel goed weet waar de klepel hangt.

Over de toestand in het land zei Shirley: ‘Eigenlijk zijn er nu twee regeringen in Suriname en dat kan niet.’ Zij vond ook dat Bouterse zijn feest niet op het paleis had behoren te houden, maar in de sociëteit Vis bij de Memre Boekoe-kazerne. Nadat ik had gezegd dat ik hoopte dat er niets met Bouterse zou gebeuren omdat dan de gevolgen niet waren te overzien, antwoordde mevrouw Shirley: ‘Ik maak me heel wat meer zorgen dat er wat met de heer Lachmon zou gebeuren, want dan is het evenwicht verloren.’ Zij vervolgde: ‘Waarom accepteert Desi niet gewoon dat het hele land hem hier weg wil hebben? Hij kan toch elders gaan wonen? Op deze manier breekt er nog eens een volksopstand uit.’ De periode Bouterse is natuurlijk ook voorgoed afgesloten, of althans, die zou nu af-

gesloten moeten zijn. De massale steun en sympathie die het leger in 1980 van het hele volk kreeg bij de coup van toen, zal nooit meer terugkeren. In dat opzicht hebben de militairen hun kansen verpest. Met welk alibi zou Desi ooit weer aan de macht kunnen komen? Ook al valt de huidige coalitie alsnog uit elkaar, wie zal dan roepen om een terugkeer van de militairen? Niemand.

Yitzhak Rabin van Israël heeft een vergelijking met Zuid-Afrika woedend van de hand gewezen. Rabin onderstreepte dat in Israël geen meerderheid van Arabieren was, zoals in Zuid-Afrika een meerderheid van zwarten het land ontwricht. Er zijn immers 3,5 miljoen Joden in Israël en 2 miljoen Arabieren in de bezette gebieden. Maar de vergelijking was ook meer gericht op het feit dat Israël regeert over Arabieren die, zoals de zwarten in Zuid-Afrika, feitelijk geen burgerrechten hebben. Anderhalf miljoen Palestijnen wachten op politieke rechten, zoals de zwarten in Zuid-Afrika op burgerrechten wachten. Dat is de vergelijking die ik eerder maakte, die ook door Anthony Lewis wordt gebruikt en die Rabin tot razernij bracht. De Israëlische bezetting van de Westelijke Jordaanoever leidt tot onderdrukking en moord, zoals apartheid dit in Soweto doet en deed. Rabin zegt dat zijn militairen er alleen ‘optreden’ om ‘terrorisme’ te bestrijden maar er zou geen opstand (‘terrorismen’) zijn als Israël de plaat poetste.

Niemand is te bereiken of antwoordt op mijn boodschappen. Ik lees dus veel. Karel van het Reve gaf een opsomming van het leven van Dostojevski naar aanleiding van een Noorse biografie van Geir Kjetsaa.76



illustratie

Volgens Reve was het gemakkelijk een biografie over Dostojevski te schrijven omdat hij het hart op de tong droeg. ‘Hij zegt meestal (of altijd?) wat hij denkt. Anderen zijn vaak voorzichtiger. Toergenjev bijvoorbeeld werd graag toegejuicht. Maar als gentleman wist hij, dat je je daar niet op moest laten voorstaan, dat je daar terughoudend en liefst een beetje ironisch over moest doen.’

Vanmorgen bracht ik ruim twee uur door bij Igor Bubnov in diens residentie. Hij was benieuwd wie de nieuwe Nederlandse ambassadeur zou worden. Hij zou hem bij aankomst als doyen van het diplomatieke corps gaan afhalen. Hij was het honderd procent met me eens dat het Haagse beleid tegenover Suriname een complete ramp was. ‘Don't quote me, but I agree in this respect completely with you.’

Vervolgens heb ik een uur op het kabinet van de bevelhebber op de komst van Lall Mohamed zitten wachten. Iemand zei me dat Christopher wel in de buurt was. Ik wandelde op met Jules Wijdenbosch, die tot mijn niet geringe verbazing me zijn nieuwe telefoonnummer niet wilde geven. Ik vertelde hem dat ik langzamerhand rood stond bij de bank, omdat Suriname haar verplichtingen tegenover mij maar steeds niet nakwam en dat Chris verstoppertje speelde.

Eindelijk kreeg ik Lall Mohamed toch te spreken, die zei: ‘U hebt een uitnodiging voor de receptie op het paleis morgen, dus daar kunt u ze allemaal spreken en uw grieven uiten.’

Ik antwoordde: ‘Maar dat feest is toch niet de plaats voor een zakelijk gesprek?’

‘U hebt ons altijd gesteund. U was zelfs bereid gevaar voor ons te lopen, dus ik zal u zeggen, er is slechts een kleine betrouwbare groep op wie al het werk neerkomt. Chris is gewoon erg druk, vooral op dit moment.’

Mijn opvoeding bracht me ertoe gewoon maar weg te gaan, want de arme Lall Mohamed kon er kennelijk niets aan veranderen en zag zelf maar al te goed hoe schandelijk ik door Bouterse en de zijnen werd behandeld. Om me te troosten zei hij nog: ‘Christopher weet waarschijnlijk dat u nog een paar dagen blijft en hier ter beschikking bent.’ Op dat moment wandelde Henk Herrenberg binnen, die verbaasd zei: ‘Waarom weet ik niet dat je er bent?’ Vreemd, want ik belde hem gisteren en hij ging er niet op in elkaar te ontmoeten. En nu dit verwijt als een verrassing? Toen ik eindelijk wilde weggaan, liep Desi Bouterse zelf in militaire tenue op de gang en probeerde mij te ontwijken. Hij deed dit door een deur van een kamer te openen en wat naar binnen te zeggen, terwijl hij me al had ge-

zien. Ik wachtte doodkalm. Hij kon me niet meer ontlopen en ik begroette hem.

Ik zei maar wat. ‘Ik denk veel aan u in deze moeilijke dagen.’ ‘Nou, moeilijke dagen,’ antwoordde hij. We liepen naar de kamer van Lall Mohamed en Bouterse zei: ‘Het plan Oostenrijk gaat gewoon door. De uiteindelijke beslissing valt morgen.’ Ik miste de aanwezigheid van geest om hem meteen te vragen de financiële perikelen nu eerst te regelen. Trouwens, op dat cruciale moment dacht ik - zoals gewoonlijk - niet allereerst aan geldzaken.

Misschien moet ik meer vertrouwen hebben, en op Christopher blijven bouwen. Ik liet voor Chris opnieuw een boodschap achter. Maar omdat hij in januari ook zonder iets te zeggen ertussenuit kneep naar Florida en ik hem nergens kon vinden om onze zaken te regelen, ben ik achterdochtig geworden. Ik heb voor Herrenberg ook een briefje achtergelaten. De vorige reis kreeg ik ook al nul komma nul reactie van hem. ‘En dan verwijt je me als we elkaar tegenkomen dat je niet wist dat ik er was,’ aldus mijn briefje.

De dag sijpelde voorbij en om 16:30 uur belde ik opnieuw naar Lall Mohamed dat ik nergens vorderingen maak. ‘Laat me dit even onder de aandacht van de bevelhebber brengen, hij is nog hier,’ zei hij. Het wordt een er-op-of-er-onder situatie met dat geld, dat al tot rond de 65.000 gulden is opgelopen. Er is iets aan de hand, maar wat? Ik schreef Chris een briefje en somde de schuld op.

Intussen kwam Kelly naar Hotel Torarica, maar ik vroeg hem weg te gaan vanwege de zenuwtoestanden over het geld. ‘Als hij jou niet betaalt,’ zei de jongen, ‘dan maak ik hem dood.’ Er moet iets zijn gebeurd. Bally Berrenstein vertelde dat Den Haag van de regering van Henck Arron had geëist om te bewijzen dat de macht nu bij de regering lag, en niet bij Bouterse. Dit schijnt dus ook de reden te zijn geweest dat Bouterse eiste dat de viering van zijn revolutie op het paleis werd gehouden. Ik belde Chris thuis. Iemand zei even te zullen gaan kijken of hij er was. Nee dus. Ik belde Lall Mohamed die hierop zei: ‘O, jee.’ Nu kan ik Lall Mohamed ook al niet meer aan de lijn krijgen.

25 februari 1988

Ik kon niet slapen vanwege de onopgeloste geldperikelen. Maar ik ben zelf ook een gediplomeerde lul, omdat toen ik gisteren een gouden kans had ik niet meteen gevraagd heb om de zaak op te lossen. Als steeds hebben bij mij andere gevoelens -

in plaats van puur financiële drijfveren - de overhand. Mijn verwarring kwam ook voort uit het feit dat Lall Mohamed enige minuten tevoren had gezegd, dat Desi niet in het gebouw was. Ik voelde me te overrompeld en te besodemieterd om meteen over geld te spreken. Het is een vijftig jaar oud probleem, die ook de betrekking met mijn ouders op De Horst typeerde. Bouterse zelf zei vorige zomer al: ‘Je bent een slechte zakenman.’ Maar ik ben geen zakenman, maar een journalist die met zijn rug tegen de muur staat, en altijd problemen heeft om zijn vak vrij te kunnen uitoefenen, omdat de Haagse boevenbende al 32 jaar probeert dat te voorkomen.

Ik lees om mijn gedachten af te kunnen leiden. Newsweek heeft het over THE PACIFIC CENTURY, zoals Wicher de Marees van Swinderen al jaren geleden propageerde, evenals trouwens Jermen Gvishiani. Maar de ondertitel waarschuwt: ‘Is America in decline?’ Het blad wijst op de macht van Japan en andere Aziatische landen die tegen het jaar 2000 wel eens een allesomvattende wereldmacht zouden kunnen zijn. Tenslotte zitten de vs met een tekort van een half triljoen dollar, veelal ontstaan door leningen die nooit zullen worden terugbetaald. Richard Rosecrance van Cornell University ziet Japan in het jaar 2010 als een nieuwe sterke wereldmacht. Vier nieuwe Aziatische tijgers, Zuid-Korea, Taiwan, Hong Kong en Singapore zullen Japan op de hielen zitten. Verwacht wordt dat het bnp van Japan, China en de vier tijgers in het jaar 2000 minstens gelijk zal zijn aan het bnp van de vs.77

Op 14 april 1987 stegen achttien Amerikaanse F-111’s van Lakenheath Air Base in Engeland op (met toestemming van de IJzeren Dame natuurlijk) om een vlucht van 14 uur, 7.000 kilometer, heen en terug naar Tripoli in Libië te gaan maken. Het doel van de Amerikaanse oorlogstoestellen was: kolonel Muammar Khadaffi en diens gezin vermoorden. Hitler en Göring zouden het Reagan en Bush niet hebben kunnen verbeteren. De missie was door het Witte Huis goedgekeurd, als hoogtepunt van reeds vijf jaar durende plannen om Khadaffi uit de weg te ruimen. Het staat er letterlijk: de opdracht kwam van onze grote beschermheer en bondgenoot Ronald Reagan. Seymour Hersh van The New York Times heeft deze misdadige onderneming van Reagan, Bush en Shultz uitgeplozen en op een rij gezet. Het is om razend van te worden.78 De Ameri-

kaanse luchtmacht had die opdracht van de president gekregen, aangezien de missie van de cia (sedert 1981) om Khadaffi koud te maken steeds mislukte. Nu moest een definitief einde komen aan het leven van de Libische leider. Het is een soort herhaling van de invasie in de Varkensbaai op Cuba - gericht tegen Fidel Castro en nog goedgekeurd door de Republikeinse president Eisenhower - een missie die jfk op het laatste moment afblies, omdat hij inzag dat een dergelijk aanval op Cuba in strijd was met het internationaal recht, het Handvest van de vn en letterlijk alles waar de Westerse wereld juist voor op de bres stond. Reagan en Bush zijn van een ander gehalte dan Kennedy en de zijnen. De Texaanse cowboymentaliteit komt weer volop tot zijn recht nu Reagan in het Witte Huis zit. Hersh sprak met zeventig toppers in Washington die bij de actie tegen Libië waren betrokken, en vatte zijn conclusies samen in het artikel target qadafei. Maar in werkelijkheid beschrijft hij natuurlijk hoe de Amerikaanse ‘rode knop’ werkt, waarvan zich een nageaapt knopje in Den Haag bevindt. Het plan Khadaffi om zeep te helpen was gesmeed door: ‘(...) a small group of military and civilian officials in the National Security Council. These officials, aware of the political risks, operated with enormous care. A back channel was set up to limit information to a few inside the Government.’ William Casey, directeur van de cia trad in 1981 op als ‘intelligence officer for a secret task force on Lybia.’ Hersh schrijft nota bene ‘that much of Casey's information, linking Qadaffi to alledged ‘hit teams’ that were said to be targeting President Reagan and other senior White House aides, was fabricated by him.’ De bronnen van Hersh zijn nota bene leden van de ‘task force’ om Khadaffi te vermoorden. De beruchte kolonel Oliver North, die de terrorismespecialist van Ronald Reagan was, sprak over ‘the American counterterrorism struggle’ die hij organiseerde. Hersh noemt de organisatoren met naam en toenaam zoals kapitein ter zee Rodney McDaniel van het Witte Huis, luitenant-generaal John Moellering van de Gecombineerde Chefs van Staven, Michael Armacost staatssecretaris voor Politieke Zaken, Richard Armitage onderminister van Defensie en ook nog andere oorlogsmisdadigers.

North heeft openlijk toegegeven dat alleen hij en enkele medewerkers van het plan om Khadaffi te vermoorden tijdens een luchtaanval op de hoogte waren. Er lag geen officiële opdracht van Reagan of het Witte Huis, al kon het plan zonder medeweten van Reagan (die afsprak te doen of zijn neus bloedde) nooit op de rails worden gezet. De man die werd belast met het

commando over het Libische bombardement was kolonel Sam Westbrook. De inlichtingendienst van Israël had de exacte locatie van Khadaffi uitgezocht. Bij het bekend worden dat het bombardement volgens plan was uitgevoerd, was men binnen het Witte Huis voldoende opgewonden en ervan overtuigd dat Khadaffi inderdaad dood was, dat men elkaars lunch in feeststemming betaalde. Zoals bekend hebben infrarood foto's naderhand aangetoond dat de bommen het huis van Khadaffi op een haar na hadden gemist.

Minister van Buitenlandse Zaken George Shultz deelde verslaggevers de avond van het bombardement mee - terwijl hij exact wist waarom Tripoli geraakt zou worden - dat ‘we are not trying to go after Qadaffi as such, although we think he is a ruler that is better out of his country.’ Intussen vroeg een lid van het Congres tijdens een besloten verhoor van minister van Defensie Caspar Weinberger, of de minister niet van mening was ‘since you yourself are a lawyer, that this was an attempt to eliminate a foreign leader.’ Weinberger ontkende dat men Khadaffi had proberen te vermoorden, want hij sliep altijd weer ergens anders. ‘We are not targeting him individually.’ Terwijl dat precies was wat ze hadden gedaan. Nu ontkenden zij omdat het mislukt was.

Khadaffi bleef ongedeerd. Maar zijn vrouw Safia Farkash en zijn acht kinderen werden in een ziekenhuis opgenomen vanwege shock en verschillende verwondingen. Een aangenomen dochter van vijftien maanden, Hanna, zou overlijden.79

Ik maakte een autorit van twee uur met Frits Pengel van de stvs, wat als altijd interessant was. ‘De man die ze zouden moeten castreren,’ zei Frits, ‘is Jules Wijdenbosch, die Bouterse deze verkiezing heeft aangepraat. Een mogelijke nieuwe coup zie ik alleen gebeuren wanneer ze er weer een rotzooitje van zouden maken en de bevolking zo murw zou zijn dat het ze niets meer kan schelen wat er gebeurt.’

Volgens Frits is het evenwicht tussen het Creoolse element in de samenleving en de Hindoestanen weggevallen met de verdwijning van het politieke toneel van zijn vriend Frank Essed. Essed had zelf tegen Pengel gezegd dat hij voldoende politicus was om te begrijpen dat zoiets kan gebeuren. Frits had twee weken geleden in een vergadering de vloer aangeveegd met sergeant Doedel vanwege het laten weghalen van het archief van zijn televisiestation. Het hele zaakje lag nu op het kabinet bij Desi Bouterse. Een bevriende advocaat had Frits opgebeld.

Hij wilde een procedure starten tegen Doedel wegens diefstal en tegen Bouterse wegens heling. Frits zou, indien hierom gevraagd, best de video's van het bewind Bouterse tussen 1980 en 1988 hebben willen overdragen, maar het ging op de eerste plaats om het spel, de regels in het maatschappelijk verkeer. ‘Wanneer ze me er behoorlijk om zouden hebben gevraagd, zouden we het eens zijn geworden. Maar de zaak ongevraagd stiekem ontvreemden kan niet.’

Frits Pengel vond het een schandaal dat ik het voorgeschoten en toegezegde geld niet ontving. ‘Desi wist dit natuurlijk precies toen je bij toeval tegen hem aanliep op de gang van zijn kabinet,’ ze Frits. ‘Weet je hoe Surinamers eigenlijk zijn? Je vraagt naar de weg, en al weet hij het helemaal niet, je hebt hem iets gevraagd, dus hij moet iets zeggen.’

‘Ja, maar juist omdat ik ook wel begreep dat Desi wist dat ik geldzaken wilde regelen, vroeg ik hem niet naar de bekende weg en liet het aan hem over om een toezegging te doen over de zaak die tussen ons speelt.’ Frits grijnsde, met een blik van: wat verwacht je van een sergeant sportinstructeur? Frits gaf het advies met Lall Mohamed te blijven werken en vanavond op de receptie op het paleis spijkers met koppen te slaan. ‘Je was gewoon te netjes, Wim.’ Hij voegde eraan toe zichzelf ook te hebben moeten harden in het zakenleven. Frits is nu 23 jaar hoofd van de Surinaamse televisie

Hij gaat met premier Henck Arron eens spreken over zijn aftreden.

Ik heb altijd een uitstekend en prettig contact met Frits. We reden tot Uitkijk en kochten daar vruchten. Daarna reden we nog in de richting van Nickerie tot aan Groningen. Hij is ook een vriend van Carel Enkelaar: ‘Een fijne vent, die na de coup in 1980 direct voor een plaats voor mij zorgde bij de Wereldomroep.’

De Ware Tijd besteedde een pagina aan de plannen voor de Kabalebodam, het hydro-electrische project in West-Suriname. De eerste gesprekken met Dirk Keijer gingen over de financiering van dat project via Bonn, Moskou en Rio de Janeiro. Het was Keijer die vervolgens op de proppen kwam met het voorstel een lening van twintig miljoen via Steyr-Daimler-Puch in Oostenrijk los te krijgen, waarna Theo Cranendonk en Manfred Korlath ten tonele verschenen.80



illustratie

26 februari 1988

Wat gisteren is gebeurd tart iedere beschrijving. Wat voert Desi Bouterse ten aanzien van mij in zijn schild? Het drama begon in de koffieshop van het hotel gisteravond. Ik werd aangeschoten door Bravenboer, terwijl ik met Roel Martens een kopje koffie dronk. Ook Brunhilde Bhagwandin daagde op. Zij wilde ook naar de receptie op het paleis: ‘(...) om te zien wie nu de huichelaars zijn.’ Zelf zat ik me te beraden hoe ik het zou aanpakken om mijn zaken daar geregeld te krijgen. Terwijl we zaten te praten, zag ik dichtbij twee forse zwarte kerels bewegingloos naar ons staan kijken. Ik vroeg me af of het mannen

van Christopher waren, ondertussen begreep ik dat ze ieder woord konden verstaan. Ik brak het gesprek met Bravenboer en diens collega af, en vervolgde het koffieuurtje met Roel en Brunhilde. Ze bleven ons maar staan aangapen; het personeel riep hulp in van het hotel, dat iemand stuurde om de twee heren te verzoeken de koffieshop te verlaten, wat zij weigerden. Daarop kwam een tweede bewaker van het hotel. Brunhilde haalde een ijzeren staaf tevoorschijn die je met een druk op een knop kan verlengen en gaf die vast aan mij. We vonden het allemaal vreemd en onverklaarbaar, en bovendien bedreigend. Uiteindelijk verdween de mysterieuze knokploeg van twee man.

Ik liep vervolgens samen met Brunhilde naar het paleis om de receptie van Desi Bouterse, leider der revolutie bij te wonen. Het was er zwart van de mensen. Shirley van de koffieshop had al gezegd dat aanhangers van Bouterse uit alle hoeken en gaten met bussen waren aangevoerd. Brunhilde en ik persten ons naar binnen en zagen kans in het gedeelte te komen waar president Shankar, Lachmon en Sumita zich bevonden. Premier Henck Arron schitterde trouwens door afwezigheid. Ook het corps diplomatique was aanwezig. Indonesië, Frankrijk en Nederland, de landen met kwade gewetens, schitterden door afwezigheid. De ambassadeur van Brazilië vertrok ook vrij snel. Ook Bubnov (ussr) en Sinha (India) waren present. Henk Herrenberg begroette me als ‘mijnheer Oltmans’, waarschijnlijk vanwege mijn beklagbriefje, waarop ik dacht: ze hebben verloren en het is ze in de bol geslagen. Lall Mohamed raadde me aan naar Christopher te gaan, want het was inderdaad nu of nooit.

Toen ik Chris zag, in uniform met zwarte baret, keek hij de andere kant op en kwam niet naar me toe zoals vroeger. Ik stevende rechtstreeks op hem af, en vroeg wat er in godsnaam aan de hand was. Hij was druk geweest, maar maandag was hij vrij en zou ik van hem horen. Hij zei al mijn berichten te hebben gekregen. ‘Daar merk ik niets van Chris, en er zijn ook andere methoden om de zaken af te wikkelen.’

‘Jij en ik zullen nooit ruzie krijgen,’ antwoordde hij. Zijn vrouw, een mooie vrouw, stond naast hem en beloofde mij hem eraan te zullen herinneren mij maandag te ontmoeten.

Ik zag hoe Herrenberg president Shankar en Lachmon naar Desi Bouterse begeleidde, die stond te recipiëren, samen (nog steeds) met Ingrid. Later ging Desi de menigte in om zoveel mogelijk handen te schudden, maar ik bleef uit zijn buurt. Why bother? Ik bleef zoveel mogelijk samen met Brunhilde en

haar broer Roman. Ik ontmoette Badrissein Sital, die net zo vriendelijk was als vroeger en adviseerde om het boekje van Cardenas naar Graanoogst te sturen. Ook sprak ik met Rob Leter. Collega Morpurgo van De Ware Tijd scheen niet te weten waarom Bouterse de receptie op het paleis had doorgedrukt. Om Den Haag een lesje te leren dus.

Bouterse hield een toespraak, die oké was. Hij heeft zich alle noodzakelijke technieken van de redenaar eigen gemaakt. Hij zei: ‘Een Rus, Leo Tolstoj heeft eens gezegd dat je in het leven tijd en geduld moet hebben. Ik heb beide.’ Applaus. Hij bedankte vier of vijf militairen bij naam en een soldaat, gewond in een wagentje. Een moeder van een van de gesneuvelden las de 48 namen van Surinamers die in de strijd tegen Brunswijk - en Den Haag, laat niemand dat ooit vergeten - waren gesneuveld. Er werd stilte in acht genomen en een trompet schalde. Ook ik werd gegrepen door dat moment van verdriet en kreeg tranen in mijn ogen voor deze onbekende soldaten die het leven lieten. Trouwens, Roman naast mij ook. Maar ik ben per slot van rekening geen Surinamer. Wat ik ook een stuk loyaliteit van Bouterse vond, was dat hij commandant Etienne Boerenveen in de gevangenis in de vs noemde. Bouterse zal nog lange tijd primus inter pares blijven. Het duurt nog lang voor er een nieuwe generatie Surinaamse officieren zal zijn, die hem kan bedreigen. Hij zal nog wel een poosje de scepter zwaaien. Chris zei trouwens de periode van de burgerregering op drie jaar te schatten. Ik heb achttien maanden in mijn hoofd. Ik weet niet waarom.81 Wie ik heb gemist was Marciano Jessurun die er natuurlijk wel is geweest.

Op een gegeven moment zag ik de twee idioten die eerder zich belachelijk hadden gemaakt in de koffieshop van Torarica vlakbij naast me staan. Ook Brunhilde had ze zien binnenkomen vanaf het terras en Roman Bhagwandin naar me toegezonden om me te waarschuwen. Ik liep onmiddellijk naar Chris en meldde wat er was gebeurd. Hij stelde zijn apparaat direct in werking. Opeens dook mijn vriend Kliwon met mp - batch op - hij zag er lekkerder uit dan ooit tevoren - en met vijf mp's werden de twee zwarte mannen afgevoerd.

Roman, Brunhilde en ik besloten om rond 21:00 uur weg te gaan. Bouterse bevond zich al in een afgesloten gedeelte van het paleis, het feest was gewoon over. We hadden geen van drieën iets te eten of te drinken gehad. Er waren maar een paar buffetten waar niet bij te komen was. Ik had net een sandwich

in de koffieshop van Torarica besteld, toen ik werd opgebeld door de militaire politie uit Fort Zeelandia. Ze zouden me komen halen om precies te vertellen waarom ik me bedreigd had gevoeld. Ik vroeg Brunhilde als ooggetuige mee te gaan, wat ze graag deed. Kliwon kwam ons in een auto van Chris halen, met een eveneens aantrekkelijke Hindoestaanse chauffeur. Ik gaf Kliwon mijn boek Amerika valt en schreef er iets voor hem in.

Op het fort moesten we eerst wachten. Daarna legde ik een verklaring af over wat er had plaatsgevonden en tekende zonder het verder te lezen. Brunhilde was niet nodig als getuige. Maar Brunhilde was wel degelijk ook bang geweest van die twee kerels, die twee broers bleken te zijn. Ze zouden niet helemaal normaal zijn, werd ons verteld. Toch bleef ik denken dat het provocateurs waren door Brunswijk gestuurd, zoals enige tijd geleden in Saint Laurent. Een van de twee werd in een andere kamer verhoord, en wanneer hij niet snel genoeg antwoordde, werd hij met een stok door de mp's op zijn hoofd geslagen, wat zowel Brunhilde en ik met eigen ogen zag toen we werden binnengeleid.

Toch blijft het een vreemde zaak. Werden we, of althans ik, bewust bedreigd en past dit in het nieuwe regime, dat tegenover mij nu schijnt te gelden en misschien wel gericht is op afschrikking? Hopen ze dat ik dan misschien wel helemaal wegblijf uit Suriname, zodat ze dan ook niet met me hoeven af te rekenen?82 Het zou kunnen dat Henk Herrenberg zijn voet heeft gezet voor de betalingen aan mij en dat Chris daarom vroeg of ik hem al gesproken had. Maar Herrenberg heeft met Keijer en het Oostenrijk-project niets te maken. ‘We hebben indertijd op het paleis afgesproken dat voortaan alles via Bouterse en jou zou lopen,’ antwoordde ik.

Ik liep tegen mijn vriend Cliff aan die vertelde dat Bouterse hem had geroepen en hem had gevraagd twee grote schilderijen te maken voor een paar ton aan Surinaamse guldens: ‘Een schilderij voor het kabinet van de bevelhebber en het andere voor een vriendin.’ Bouterse had zelfs aangeboden Cliff, indien nodig, ook in buitenlandse valuta te betalen. Als hij zoveel geld heeft, waarom betaalt Bouterse mij dan niet?

Het is alweer 16:00 uur. Ik heb de hele dag gewacht op een telefoon om mijn zaken te regelen. Ik belde Lall Mohamed opnieuw en zei: ‘Ik sta op ontploffen en wens zo niet behandeld te worden. Ik wil dinsdag met wat me toekomt vertrekken, an-

ders staan verscheiden wegen open, die ik niet zal aarzelen om te bewandelen.’

Lall Mohamed zei: ‘Laat u het mij op mijn manier bij de bevelhebber naar voren brengen en niet zo rauw. Ik zal zeggen dat u erg teleurgesteld bent en die behandeling niet verdient.’ ‘Ik laat het gaarne aan u over maar er moet nu wat gebeuren,’ heb ik gezegd.

The West bericht dat Hoekman hier terug zal komen als ambassadeur. Dat is een uitzonderlijk goede keuze.

20:00 uur

Lall Mohamed belde dat hij om 22:00 uur mijn brief voor Bouterse komt halen.

Ik had een lang gesprek met Frank Robles, de directeur van Hotel Torarica. Hij was van mening dat Bouterse, nadat hij minder dan vijf procent van de stemmen van het volk had gekregen, eigenlijk had behoren op te stappen, ook als bevelhebber van het leger. ‘Dan zou hij tenminste aan de wensen van het volk gehoor hebben gegeven.’ Want ook Frank is van mening dat de huidige burgerregering eigenlijk de gevangene is van het leger. Formeel is president Shankar de opperbevelhebber. Wanneer hij wilde laten zien wie de baas is, zou Shankar bijvoorbeeld Bouterse, als hij straks op reis is, naar Paramaribo moeten terugroepen. Een andere mogelijkheid die Frank noemde was dat de regering Arron Amerikaanse, Franse en Nederlandse troepen vraagt om voorlopig de orde in Suriname te handhaven, want een ongewapende regering is machteloos in de handen van het leger van Bouterse. Er moet een weg mogelijk zijn om uitdrukking te geven aan de wensen van het volk als uitgesproken bij de verkiezing. Het duidelijkste aspect van die verkiezing was dat de mensen wilden dat Bouterse van het toneel verdween.

Het is waar dat zijn tegenstanders - inbegrepen de Haagse helden - Bouterse een man als Brunswijk op zijn nek hebben gestuurd. Het is ook een feit, dat toen Suriname een eigen weg bewandelde met het liquideren van vijftien tegenstanders in 1982 Nederland het land - en Bouterse als opperste verantwoordelijke boosdoener - is gaan chanteren met anderhalf miljard aan ontwikkelingsgeld. Hierdoor kregen de militairen vrijwel geen kans hun revolutie te doen slagen. Paramaribo kreeg ook nog te maken met cia - bemoeienis als de Boerenveen- affaire en een bijna militaire invasie van Reagan en consorten, maar ze zijn er nog. Het is oneerlijk, maar een deel van de problemen die Bouterse kreeg op te lossen, had hij aan zichzelf te

wijten omdat hij zich bij voorkeur omringde met Herrenbergs, Needes en Doedels om er maar een paar te noemen. Herrenberg heeft moedige zetten gedaan, zeker, maar hij heeft ook de nodige rampen veroorzaakt. De militairen waren natuurlijk ook onervaren en nieuw in de staatskunde. Ik heb dit steeds goed onder ogen gehouden, inbegrepen de verschillende voorgeschiedenissen van de nieuwe militaire machthebbers en ik wilde ze om die reden juist met raad en daad bijstaan. Maar nu lijken ze zich ook om onduidelijke redenen tegen mij te keren. Ik kan niet aannemen dat ze om een bedrag van 60.000 gulden - wat mij overigens de das om zou doen - laten vallen, nadat ik me vijf jaar lang voor de heren heb ingezet.

27 februari 1988

Ik lag in bed een nieuwe brief aan Bouterse te bedenken. Ik droomde dat ik in Canada werd bekeurd wegens oversteken bij het rode licht. Er was geen verkeer, dus ik weigerde de bekeuring te voldoen, werd opgepakt en later weer vrij gelaten. Ik logeerde bij mijn neef Erik Mennega, waar twee potten elkaar zaten te zoenen achter de piano. Krankzinniger kan haast niet. Wanneer neuronen spelletjes met elkaar spelen, berg je dan. Kelly liet een aardig briefje voor me achter.

Aan het ontbijt schreef ik een brief aan Bouterse.83 Ik bracht een kopie naar het kantoor van Christopher. Lall Mohamed kwam later langs, las de brief voor zijn baas en zei: ‘Maakt u zich niet ongerust. We zijn soms een beetje slordig.’ Ik benadrukte dat hij erbij was toen ik Bouterse op de gang van zijn kabinet tegenkwam. ‘Ik bleef beleefd, want het is niet behoorlijk om iemand in eigen huis te verwijten dat hij zijn verplichtingen niet nakomt. Maar ze behandelen me als een kwajongen, terwijl ik 62 jaar ben.

Later kwam Kelly naar het hotel terug. Hij wilde dat ik bij hem op bed kwam liggen. Maar dat ging niet, daar ben ik nu te nerveus voor. Ik begon hem over Eduard te vertellen en dat veel van mijn gevoelens nog bij hem zaten. Bovendien voel ik weinig voor een paar dolle weken met Kelly en elkaar daarna nooit meer zien. Hij zal op 3 mei afstuderen als arts en wil nog enkele jaren studeren om kno-arts te worden. Hij zat heel geconcentreerd te luisteren en zei tenslotte: ‘Dan ben ik aan zelfmoord toe.’

Later vertelde hij dat Desi een vriendin heeft in de straat waar hij woont en wanneer Bouta haar komt neuken, wordt de

straat aan beide zijden afgezet. Desi kocht een huis voor haar en gaf haar twee zwarte bmw's. ‘Hij heeft soep in zijn hoofd,’ aldus Kelly, ‘want dat je een bijvrouw hebt is een ding, maar je geeft zulke wijven toch geen huis en auto's en wat krijgt ze nog meer?’ Dat schijnt weer een andere dame te zijn, dan voor wie Cliff een schilderij moet maken.

Henck Arron, vicepresident en regeringsleider, heeft gezegd dat de regeringsverklaring de eerste helft van maart zal volgen. Hij heeft eveneens met enige bombarie aangekondigd dat de plannen voor West-Suriname opnieuw moeten worden geëvolueerd, dus precies het project dat ik bij Keijer en consorten aankaartte om te zien of ze konden helpen bij de financiering. Er gaat een Surinaamse delegatie, onder leiding van Frank Essed, naar Cayenne om te preken met prefect Jacques Dewatre en te zien hoe de Surinaamse vluchtelingen zo spoedig mogelijk kunnen terugkeren. Dit succes hebben Den Haag en Parijs Bouterse opzettelijk onthouden.

28 februari 1988

Om 00:30 uur kwam Kelly. We lagen in bed en hij probeerde me op gang te brengen, maar ik kon het met de beste wil van de wereld niet. Hij bleef de hele nacht onrustig, lag dikwijls op zijn rug en snurkte. Dan draaide ik hem om. Hij zal wel teleurgesteld zijn. Beter nu de werkelijkheid, dan van een bevlieging zogenaamd genieten, of eigenlijk misbruik maken van een bijzonder aardige (en aantrekkelijke) jongen.

Ik heb Hans van den Broek een briefje geschreven dat de keuze van Hoekman voor een tweede termijn als ambassadeur in Suriname ‘de meest gelukkige keuze denkbaar was’. De klootzakken in Den Haag zullen natuurlijk weer niet begrijpen dat wanneer je Van den Broek de ene keer - inzake Zuid-Afrika en Klaas de Jonge - ‘een rund in folio’ noemt, om maar niet te spreken van de zwartmakerij van mij als persoon en als journalist in Pretoria, dat je hem dan een andere keer op een ander front best voor een keer lof kan toezwaaien. Dat past niet in de Madurodamse breinen.84

De zakenman Henk Samson vertelde me vanmorgen dat Bouterse 40 miljoen meer heeft gevraagd voor de begroting van het leger. ‘En wie gaat ‘nee’ tegen hem zeggen?’ aldus Samson. ‘De confrontatie gaat absoluut komen, kijk maar naar Panama en mijnheer Noriega.’ Ik begin te geloven dat het een fout is om mee te werken aan een krediet uit Oostenrijk voor Bou-

terse en de strijdkrachten. Ze hebben andere kredieten nodig, bepaald niet eerst voor het leger. Maar de keuze van Steyr-Daimler-Puch was dus ook van Dirk Keijer, niet van mij. Daar had hij contacten. Het doet me allemaal denken aan Cornelis Verolme en makelaar Worms, samen met de corrupte generaal Ibnu Sutowo in Indonesië over de levering van tankers, een zwendelaffaire die door de Nederlandse staat gegarandeerd zou worden (via belastinggeld dus) en waar ik toen in 1966 via een artikel in het christelijke weekblad De Spiegel een stokje voor heb gestoken. Toen torpedeerde ik zeer bewust, tegen persoonlijk financieel gewin, maar in het algemeen belang een smerige transactie. Ik kende absolute prioriteit toe aan het ontmaskeren van de zwendel op grote schaal van Verolme in samenspel met de beruchtste perverseling in die dagen in Indonesië, generaal Ibnu Sutowo van het staatsoliebedrijf Pertamina. Wat nu te doen? De Surinaamse affaire met Steyr-Daimler-Puch is een peuleschil vergeleken met de 300 miljoen indertijd van Verolme met Pertamina, maar toch, geef ik de voorkeur aan de financiering van de Kabalebodam van enkele honderden miljoenen, dan deze op een louche zaakje uitlopende transactie met de Oostenrijkse wapenindustrie.

Ik sprak een paar uur met ambassadeur Bubnov van de Sovjet Unie op diens terras aan de rivier. We wandelden zelfs voor het eerst in de tuin om er zeker van te zijn niet te worden afgeluisterd. Ik legde hem uitgebreid uit wat me was overkomen, eerst in de koffieshop van Torarica en later in de tuin van het paleis met de twee obscure zware, zwarte heren. Hij antwoordde:

‘They could be from a neighboring country.’

‘You mean French Guyana?’

‘Precisely,’ aldus de ambassadeur. Ook Bubnov was van mening dat er heel wat paranoia rondwaarde in Paramaribo, maar als ambassadeur Hoekman eenmaal terug was, zou er snel kunnen worden gewerkt aan het herstel van de Surinaamse economie. ‘Bouterse should remain calm and occupy himself with the army and he will be nicely remembered.’ Bubnov begrijpt dus nog steeds niet dat Bouterse blijft, ook al heeft hij nu een nederlaag geleden. Ik zei hem overigens wel van mening te zijn dat Desi er het verstandigste aan zou doen helemaal te vertrekken en elders zijn tent op te slaan. Het wordt hier tot in het oneindige vechten tegen de bierkaai omdat vaststaat dat Suriname hem niet moet, wat ik ook zelf van de man denk.

‘Next time you want to relieve your conscience, Willem, go and see the bishop of Surinam,’ en hij haalde een boek uit zijn werkkamer om een foto van de man te tonen. Bubnov vertelde

ook de mysterieuze Christopher te hebben ontmoet en gesproken - wat ik zelf in de paleistuin heb gezien. Hij wilde weten wat het verschil in functie tussen Chris en Henk Venoks was. Ik vertrouwde hem toe dat ik de handel van Dirk Keijer en partners eigenlijk niet in orde vond, waarop hij zei: ‘That is why I did not want to receive Mr. Keijer for a second time. At this time, Suriname needs more fire-power like a hole in the head.’ Ik vertrouwde hem toe dat ik nu ook ernstige twijfels had over de Oostenrijkse affaire, op morele gronden, om de Steyr-Daimler-Puch deal er door te drukken om eigenlijk te werken aan de opbouw van mijn privé pensioenfonds. Ik vertelde hem over de affaire Pertamina in 1966, die ik met één artikel torpedeerde.

Hij had overigens protocol van Buitenlandse Zaken al gebeld om te vragen wanneer Joop Hoekman arriveerde. ‘I will polish my boots and welcome him,’ had hij gezegd. Roman Bhagwandin zou hem een nieuwe jonge palmboom komen brengen, omdat de eerste dood was gegaan. Igor speelde het Horowitz recital in Moskou af via de geluidsinstallatie om ons gesprek af te schermen tegen afluisteraars. Eigenlijk was het goddelijk op dat terras in de zon, bij de rivier, met een licht briesje.

Brunhilde is geschokt dat ik zo word behandeld door Bouterse: ‘Maar ze hebben al zoveel verloren, het zal ze op dit moment weinig kunnen schelen of ze jou ook nog als vriend verliezen.’ Het leek me een rake observatie. ‘Wat ga je doen als ze je niet betalen?’ vroeg zij een paar maal. Brunhilde zei dat Nederland, Frankrijk en devs nu weigeren om Bouterse een visum te geven, dus hij kan alleen nog via Brazilië het land uit.

Frits Pengel vindt de gang van zaken even onbetrouwbaar. Hij weet precies hoe ik al enkele jaren mijn nek voor ze heb uitgestoken. Maar ook Frits is er niet verbaasd over.

Na een toevallige ontmoeting met Carmen Herrenberg heb ik Henk gebeld, die nu weer buitengewoon vriendelijk was. Om 21:30 uur kwamen ze samen naar Torarica. Ik heb enige tijd met Herrenberg alleen op het terras zitten praten. Later kwam Carmen erbij. Zij deed vreemd en keek steeds naar hem wat hij zou gaan zeggen. Henk vroeg of ik contacten had gehad met de nieuwe regering. ‘Nee, met niemand. Ik luister echter goed naar wat er allemaal wordt gezegd, zoals bijvoorbeeld dat wordt overwogen dat president Shankar Bouterse gaat terugroepen als hij op reis is, om te bewijzen dat hij nu de macht heeft, omdat Den Haag dit zo graag wil.’ Ik verzon maar dat dit al besloten zou zijn, terwijl ik slechts de suggestie ergens had

opgepikt. Een gewaarschuwd man telt voor twee. Toch dacht ik een moment dat de vraag van Henk te maken zou kunnen hebben met de afluisterapparatuur bij Bubnov. Ik vertelde hem van de twee zwarte zwaargewichten die me hadden bedreigd. Ook dat generaal De Villefort du Toit in Zuid-Afrika had voorgesteld dat Desi als militair Zuid-Afrika zou bezoeken. ‘Een boodschap is een boodschap,’ aldus Herrenberg, ‘heb je die voor ons op papier gezet?’ Dat heb ik prompt gedaan.85

Henk vroeg: ‘Waarom hebben ze Hoekman benoemd?’

‘Van den Broek is een basterd, maar dit is a brilliant move en dat heb ik hem geschreven. Ze weten in Den Haag immers dat Hoekman het vertrouwen van Bouterse heeft en omgekeerd?’ ‘Ja, dat is een mogelijkheid,’ aldus Herrenberg, ‘maar verder is hij waardeloos.’

Ik heb bij Herrenberg met geen woord gerept over mijn geldproblemen met Bouterse en Christopher, omdat de afspraak is geweest dat die zaken voortaan via deze laatste twee zouden lopen. Maar wat te doen als Bouterse verder helemaal niet antwoord? Ik heb nog steeds vertrouwen dat de zaak op zijn pootjes terecht komt.

Elina Cummings, mijn speciale vriendin in de koffieshop zei: ‘Het volk is boos dat het feest van Bouterse op het paleis heeft plaats gehad.’

29 februari 1988

Nog steeds geen nieuws. Om 13:30 uur zei Lall Mohamed dat Desi mijn brief had gelezen, maar er zijn mensen bij hem en ‘ik heb nog geen reactie kunnen krijgen’.

Ik sprak bijna een uur met ambassadeur Sinha van India, die me een boek waar hij een opdracht in schreef ter herinnering gaf. Het was zijn initiatief geweest om de Indiase minister van Mijnindustrie, die de installatie van Shankar bijwoonde, naar het kabinet van de bevelhebber te begeleiden. ‘Why not? Bouterse is a friend. He always will be a friend. I receive you as a friend, not as a journalist.’ Ik dacht: ja, ja, maar is het omgekeerd ook het geval?

Sinha benadrukte met verve: ‘Holland is the culprit of all the problems here. Holland is guilty in this entire matter. Can you imagine, that in three hundred years they never managed to build a bridge over the river to the other side? That ferry is going already for 300 years, ha, ha, ha.’ Ik dacht: ja mijnheer, ik begrijp het uitstekend. Hollanders zijn every inch kruideniers.

Er wonen 4,8 miljoen mensen van Aziatische afkomst in de vs. Ze scoren op de scholen en universiteiten aanzienlijk beter dan blanken en andere rassen. Er wordt gezegd dat het om kinderen gaat van Aziaten die naar de vs kwamen, omdat zij betere hersens hadden dan hun landgenoten. Hun kinderen heten dan ook ‘brain-drain children’. Aziatische kinderen scoren vooral hoger in ‘scholastic aptitude tests and mathematics’. Ik ben al heel lang overtuigd dat er fundamentele verschillen zijn in brain capacity tussen Aziaten, blanken en zwarten.86

Ik ben iedere keer weer verbaasd hoe snel de wereld verandert. Op het lyceum in Baarn was homoseksualiteit een woord dat niet viel, maar dat ook niemand verder kende. Op Nijenrode werd er wel eens over gesproken, ook in verband met mijn vriendschap met Henk Hofland, maar serieus kwam het onderwerp eigenlijk niet ter sprake. Op Yale evenmin, al vroeg ik me daar tussen de duizenden (mannelijke) studenten wel meer dan eens af wat ‘de trillingen’ tussen jongens konden zijn. Een keer werd ik in een gebouw op Yale op een avond door een jongen nagelopen tot de hoogste trap en de zolder en kreeg in het donker mijn eerste blow job. Maar daar bleef het bij. Pas na terugkeer uit de Verenigde Staten in 1950 zou ik Bertie Hilverdink ontmoeten. Dat was dan ook de eerste keer dat een ontmoeting met een andere jongen ‘raak’ was.

Nu schrijft James Barron in de The New York Times dat in 1985 reeds zeventig procent van de Amerikaanse kinderen ‘some kind of sex education’ op school krijgen. Minder dan vijftien procent van de Amerikaanse kinderen krijgt ‘good sex education’. Zelfs op een lagere school in Alexandria, bij Washington DC wordt kinderen gevraagd: ‘What if a homosexual mates with another homosexual? Can he have a baby?’ wat natuurlijk een stupide vraag is, maar waarmee wel het onderwerp wordt behandeld. Er wordt bijvoorbeeld op Amerikaanse scholen nu ook uitgebreid aandacht aan de aids-epidemie besteed. Hoe zou dit in Nederland zijn?87

Om bij scholen in de vs te blijven: Boston heeft 56.000 scholieren waarvan 63 procent zwart, Hispanic of niet blank is. In Chicago zijn er 431.000 scholieren, 83 procent niet blank; Houston 192.000, 81 procent niet blank; Los Angeles 592.000 en 75 procent niet blank; New York City 939.000 en 72 procent niet blank. Vroeger bepaalden problemen op de scholen in bijvoorbeeld Californië zich (in de jaren veertig) tot ‘making noise, talking, chewing gum, running in hallways, wearing

improper clothing, not putting paper in wastebaskets.’ Nu bericht Time (in de jaren tachtig) zijn de problemen ‘drugs, alcohol abuse, pregnancy, suicide, rape, robbery, assaults, burglary, arson and bombings’. Over vooruitgang gesproken. Een hoofdstuk is gewijd aan classroom disarmament, dus hoe in de vs op scholen jaarlijks duizenden messen, revolvers en ander wapens worden geconfisqueerd. Het voorland voor de wereld?

1 maart 1988

Heb vertederend van mam gedroomd maar weet er als gewoonlijk verder niets meer van. Ik droomde nog veel meer, bijvoorbeeld hoe ik in een auto reed en bij een andere auto naar binnen keek en een blanke hand op het kruis van een zwarte kerel zag liggen, die prompt een erectie kreeg waar een nummer op volgde.

Atta Mungra, president-directeur van de slm, heeft een affaire met de dochter van de Javaanse partijleider Sumita. Mevrouw Mungra is naar het slm-kantoor gegaan en heeft een steen door de ruiten gesmeten. Van andere zijde vertelde men dat Bouterse nu een muur van drie meter hoog om zijn huis in Domburg laat bouwen. Als het waar is..., want denk maar aan de befaamde apartheidsmuur rond Soweto.

Deze dagen zullen tot de meest onaangename uit mijn loopbaan gaan behoren, omdat ik bewust door Suriname en Bouterse als een hond wordt behandeld. En waarom?

Ik bracht een bezoek aan de directeur van het ministerie van Financiën, André Lisse die zich een pro betoonde. Hij begreep in enkele minuten exact waar de schoen wrong in mijn probleem met Bouterse. ‘Mag ik Lall Mohamed bellen,’ vroeg hij. Hij voegde de daad bij het woord en zei tegen hem: ‘Gisteren ontmoette ik de heer Oltmans in Hotel Torarica [wo: terwijl ik dus tegenover hem zat op kantoor] en hij schijnt over iets discontent te zijn.’ Lall stak blijkbaar een afdoende verhaal af dat alles geregeld zou worden, want Lisse besloot het gesprek: ‘Nee, Oltmans nam mij in vertrouwen, maar hij is nu aan het wandelen, want het is wandeltijd, maar dan zal hij u straks wel bellen.’ Einde gesprek.

‘Laten we dit buiten de minister om doen,’ zei Lisse bij het afscheid. ‘U bent hier vanmorgen niet geweest.’ Lall Mohamed had Lisse gezegd dat Bouterse mijn brief had gelezen en met Herrenberg had besproken. Maar Henk repte er bij onze ontmoeting met geen woord over. Lisse was het met me eens dat ik schandalig werd behandeld en dat Christopher de boel een beetje bedonderde.

Ik vroeg hem ook nog hoe het met het Oostenrijkse project ging. ‘Het hangt ervan af of Lachmon en de Vooruitstrevende Hervormings Partij (vhp) dit wel willen.’ Nou dacht ik, dan kan ik het verder op mijn buik schrijven, wat mede een rede van de onwelwillendheid van Bouterse kan zijn om een gegarandeerde verliespost met mij af te rekenen. ‘Maar Brunswijk kondigde nieuwe acties aan,’ zei ik tegen Lisse, doelend op het feit dat het leger meer vuurkracht nodig zou kunnen hebben.88 Lisse legde zijn hand op de telefoon met de indicatie voorzichtig te zijn wat ik zou zeggen vanwege het afluisteren. In ieder geval denk ik dat mijn bezoek aan Lisse het effect van enige druk op het kabinet van Bouterse heeft gehad om mijn zaak alsnog te regelen.



illustratie

Ambassadeur Igor Bubnov haalde de voorpagina van De West met het aanbieden van sportartikelen, een geschenk van de ussr, aan Orlando Renfurm van Sportzaken.

Ik ontmoette Henk Heidweiller op het terras van Torarica. Hij was net terug uit Nederland. ‘Wordt het geen tijd dat je me Henk noemt,’ zei hij. Hij zag mijn aarzeling. ‘We hebben onze verschillen gehad, Willem, maar we zijn revolutionairen gebleven. Ik heb de revolutie direct na de verkiezing verdedigd.’ Hij zei dit als reactie op mijn constatering dat vele ‘getrouwen’ van Bouterse naar de nieuwe regering waren overgelopen. ‘We moeten Holland nu eindelijk vergeten,’ verzuchtte hij. ‘In de zaak van het benoemen van een president heeft Arron al meteen Frank Essed verraden,’ zei de ambassadeur, die daarmee hetzelfde zei als Frits Pengel en anderen. ‘Op den duur zal de vhp met Bouterse samengaan,’ zei Heidweiller.

‘Heidje’ zei trouwens, dat Bouterse na de uitslag van de verkiezing eerst wel gedeprimeerd was geweest. Hij vond het een prima grap dat ik Van den Broek had gecomplimenteerd met de benoeming van Hoekman. ‘De bevelhebber wordt geregeerd,’ aldus Heidweiller, ‘door de wet van de traagheid. Dus jullie project in Oostenrijk moet je wel in de gaten houden, want hij heeft de neiging bepaalde zaken te laten verwateren.’ Dat zei het voormalig hoofd van het kabinet van de bevelhebber. Ik maakte duidelijk dat om die reden Dirk Keijer en de zij-

nen zich concentreerden op Graanoogst. Toch verwachtte Heidweiller veel tegenwerking. ‘Je moest eens weten Willem, hoeveel gouden kansen de bevelhebber heeft laten liggen, door die fameuze vertraagde reacties van hem.’ Even later zei hij: ‘Je moest eens weten hoe ik er de pest aan had wanneer jij weer in het land was, want dan kreeg ik weer allerlei problemen. Holland veroorzaakt nog steeds een verlammende reactie bij de bevelhebber en hierdoor vergeet hij de regio en het Latijns-Amerikaanse continent.’ Heidweiller noemde André Lisse ‘een solide Bouterse aanhanger en dat is hij altijd geweest’. Ons gesprek werd helaas door anderen onderbroken.

Lall Mohamed deelde mee dat mijn brief aan Bouterse ter afhandeling naar Christopher was gegaan. Maar een kopie had ik al persoonlijk op het kantoor van Chris bezorgd. Ik zei tegen hem: ‘Ik wens Chris niet meer te ontmoeten. Ik weet niet waar ze me voor aanzien, maar in ieder geval bedankt voor uw moeite.’ De enige oplossing is een gesprek met Bouterse zelf maar dat ontwijkt hij, wat ik laf van hem vind. Het is een herhaling van wat er gebeurde na de schietpartij bij Pokigron. Hij verbergt zich omdat hij: zich geen houding weet te geven. Op zo'n moment wordt zijn achtergrond weer erg duidelijk.

Ik ontmoette ambassadeur Henar, die de huidige situatie in het land ‘link’ vindt ‘omdat geen enkele regering zich al te lang een brevet van onkunde kan permitteren. Dus ze gaan een zondebok zoeken. En wat gebeurt er dan?’ Hij liep door naar Jules Wijdenbosch die in de bar zat.

2 maart 1998

Carmen Herrenberg heeft gisterenavond tegen haar vriendin, Shirley in de koffieshop gezegd dat Desi Bouterse nog niet op reis gaat. Waarschijnlijk bracht Herrenberg prompt over dat er werd gekletst dat president Shankar Bouterse voor niets zou terugroepen van zijn reis, uitsluitend als machtsvertoon. Voor mijn afrekening is dit in ieder geval gunstig, want nu is er meer tijd.

Heidweiller vertelde ook dat hij de secretaris-generaal van de Quai d'Orsay, tijdens het presidentiële diner op het paleis, in het bijzijn van de prefect Jacques Dewatre heeft verweten dat Frankrijk vanuit Guyana openlijk het terrorisme in Suriname had gesteund. ‘Holland brengt dit terrorisme nu weer via Brunswijk op gang, omdat Den Haag van mening is dat de nieuwe regering te slap optreedt,’ had Heidweiller gewaarschuwd.

Lall Mohamed berichtte me: ‘U bent punt zeven op mijn memo

aan de bevelhebber.’ Van Christopher had hij nog niets gehoord. Ook had hij Harvey Naarendorp gebeld om hem te vragen morgen om 12:15 uur bij de bevelhebber op het kabinet te komen. Tegen mij zei Harvey: ‘Er is geen vertrouwensrelatie meer tussen ons. Desi gebruikt mij alleen nog voor internationaal prestige. Hij wil eigenlijk alleen mensen als Herrenberg om zich heen hebben.’

Harvey begrijpt exact mijn huidige gewetensprobleem. Terwijl Heidweiller voor een krediet ten behoeve van wapens uit Oostenrijk was, is Harvey Naarendorp ertegen, zoals ik zelf nu ook steeds meer tegen ben. Harvey vertelde eens naar Bouterse te zijn gegaan om een ontoelaatbare situatie onder zijn aandacht te brengen. Bouterse belde dan de persoon in kwestie met de woorden: ‘Harvey zegt dat jij...’

‘Mij was die informatie in het grootst mogelijke vertrouwen gegeven,’ vervolgde Harvey, ‘dus toen ik ontdekte dat Jules Wijdenbosch, die na zestien of zeventien jaar in 1983 hier voor het eerst weer was komen binnenwaaien [wo: Wijdenbosch had in Nederland gezeten], wilde ik Desi waarschuwen dat Jules districtsbesturen geld gaf en eigenlijk de hele kluit voor het lapje hield. Maar dat heb ik uiteindelijk dus toch niet gedaan.’ Met andere woorden, Naarendorp kon door het ontactische optreden van Bouterse zijn missie niet volbrengen. Wat me de keer dat mij iets dergelijks overkwam te binnen doet schieten: Ik had Bouterse onder vier ogen geadviseerd om Herrenberg niet als afgezant naar Brunswijk te gebruiken, omdat hij daar te driftig voor was. Even later wandelde Herrenberg de kamer binnen en Bouterse herhaalde wat ik zojuist had gezegd. Ik ging door de grond, omdat je immers op die manier met Bouterse absoluut geen kant op kan. Zoals dus ook oud-minister Harvey Naarendorp had ervaren.

Ik belde opnieuw André Lisse, die op zijn beurt Lall Mohamed belde - zodat ik het gesprek kon horen - en zei dat mijnheer C. (Christopher) spelletjes speelde en dat mijn probleem opgelost moest worden. Ik belde vervolgens Lall Mohamed zelf en vroeg of de affaire niet in een gesprek met Bouterse, Christopher en mij kon worden geklaard. ‘Geeft u me nog tot een uur de tijd,’ zei hij.

Ik maakte met Frits Pengel een rit van ruim een uur. Ook hij vond het een schande zoals ik werd behandeld door Bouterse ‘maar je moet verder niet dreigen, want je weet waar deze mensen toe in staat zijn,’ waarschuwde hij. Ook Shirley zei: ‘Laat je niet meer door die mensen afhalen, want je weet niet of je ooit aan komt.’

‘In het Westen vergaar je geld,’ zei Frits, ‘om je daarna op macht te concentreren. Hier hebben mensen die anders nooit op deze plaatsen hadden kunnen komen, zich eerst wederrechtelijk de macht toegeëigend om daarna geld in hun zakken te stoppen. En veel geld.’ Frits benadrukte me te zorgen dat ik mijn geld zou krijgen: ‘Want als je zonder geld vertrekt, zijn ze je de volgende dag voor altijd vergeten.’

In The Psychoanalytic Review wordt bepleit dat ‘man erected cultural symbols which do not age or decay to quiet his fear for the ultimate end - and of more immediate concern, to provide the promise of indefinite duration.’89 Robert Jay Lifton identificeerde ‘five specific modes for achieving symbolic immortality. These modes of death transcendence consist of the biological (family), theological (after life), creative (Freud will never die), natural (organic cycle), and, experiential (psychic loss of self).’

‘The human individual knows he must die, but has thoughts larger than his fate. Religion is an effort to be included in some domain larger and more permanent than mere existence.’ Ik zet bij dit ‘weten’ een vet vraagteken. Wordt bedoeld doordrongen van of alleen maar het besef hebben van?

‘The individual transcends death through depositing his ‘immortal self’ in his creative work.’ Wat is een beter voorbeeld dan een dagboek? Volgens André Spoor ontstond dit dagboek uit de drang ‘erbij te willen horen’, waarmee hij ongetwijfeld bedoelde, die uitzonderlijke kaste van vaderlandse journaliste en collega's. Nee. Bij de huidige stand van de multidisciplinaire benadering van de wetenschap biedt een dagboek een aantal fundamentele aspecten, waarvan het vertellen van de geschiedenis van een tijdperk het meest beproefde en oudste aspect is. Vervolgens worden de dagboeken van de Pool Malinowski besproken. Hij werd in 1884 in Krakau geboren uit een adellijk geslacht. Hij zou een narcistische persoonlijkheid hebben gehad. Ook zouden zijn dagboeken hypochondrische preoccupaties aantonen. The Psychoanalytic Review openbaart via een medewerker dat ‘Malinowski's narcissism, although at times debilitating, was also adaptive and ultimately of great benefit to him. While it is true that Malinowski's narcissism cannot, by itself, account for his enormous creative production, it is also true that without it he would probably have contributed far less than he did to the development of new perspectives in anthropology and psychoanalysis. It was Malinowski's strong and pos-

itive belief in his own greatness and in the importance of his work that sustained him emotionally through the difficult trials of later life.’ God mag weten wat er eens over mijn dagboek zal worden geschreven.

3 maart 1988

Ik schreef opnieuw een briefje aan Bouterse, met een begeleidend briefje aan Lall Mohamed. Ik vroeg Bouterse zijn invloed aan te wenden om te zorgen dat ik morgen met slm naar Miami kan. Ik wandelde naar het kabinet van de bevelhebber om de boodschap te bezorgen. Wonderlijk hoeveel mensen me in Paramaribo tegenwoordig kennen. Ik word zelfs vanaf brommers toegeschreeuwd.

Eigenlijk ben ik verdrietiger over de afloop van de liefdesrelatie met Eduard dan over alle ellende over het geld hier plus de relatie met Bouterse & co. bij elkaar.

Hoe zou de gezondheid van Theo zijn?

‘The silk thread spun from the spider's entrails is as elastic as nylon and as strong as steel. No one has been able to duplicate its superior qualities in a man-made fiber. Inside the glands that produce the miracle fiber, the silk is a fluid. It is coated with glue.’ Dava Sobel schrijft verder in OMNI: ‘The female dies shortly after she lays eggs. (Thank God for the robotized chickens!) The male builds webs for a while early on but soon stops building, stops eating, stops growing. In the end he is half the female's size and how he lives out his days is anybody's guess.’ Farmacoloog Peter Witt heeft proeven met lsd ‘modicum of mescaline, mind altering drugs’ op spinnen genomen. ‘Hashish compresses the oval web into a wheel. Amphetamines make it smaller. Caffeine shatters the orderly pattern of the threads. Scopolamine forces the spider to work in zigzags instead of in circles. And too much valium induces her to give up web building altogether - a passive invitation to death.’

Eindelijk belde Christopher. ‘Ik heb slecht nieuws voor je,’ zei hij. ‘We kunnen je op dit moment niet betalen. We hebben het niet. We moeten wachten op de regeringsverklaring en wat er voor de inlichtingendiensten wordt vrijgemaakt.’ Ik realiseerde me voor het eerst, dat wanneer ik in het verleden tickets of onkosten terugkreeg - en een keer een honorarium voor enkele jaren werk van 25.000 gulden - dit dus blijkbaar uit de spionagepot van Suriname werd verrekend. Stel je voor. Als Weekkrant Suriname daar eens achter kwam, of anders Arnold Burlage bij De Telegraaf!

Ik antwoordde dat we toch tenminste overeen moesten komen

welk bedrag me toekwam, ook al konden zij dit nu niet overmaken. ‘Je kunt er op blijven wachten zolang je visum geldig is,’ was het verbluffende antwoord van mijn grote vriend Christopher. Kennelijk vond hij die reactie ook te bot en liet erop volgen: ‘Je moet wachten tot het geld via Berrenstein bij je komt, zoals altijd.’ Hij lachte een beetje en zei: ‘Vroeger had je wel tijd.’ Ja, maar nu gaat het om 60.000 gulden, en nu is er een andere regering, en nu verkeer ik in het ongewisse.

Ik gebruikte een soepje samen met ambassadeur Heidweiller die me nu ook zijn kaartje gaf. Hij voorzag moeilijke tijden ‘(...) want de revolutie is nu besmet. De vraag is: kunnen zij het aan? Zal deze ploeg de investeerders vertrouwen inboezemen? Want het is nu weer als voor 1980: iedereen lult weer mee. Iedereen wordt momenteel op minzame wijze door de bevelhebber ontvangen, maar er gebeurt verder geen moer.’ Ook ambassadeur Heidweiller vindt Herrenberg een ware ramp. ‘Ik heb heel wat moeten vechten over zijn oppositie heen. Commandant Bouterse zei in Ghana tegen ons - en er waren een aantal militairen bij - niemand kan, als ik hem dat opdraag, een glas zo grondig vernielen als Herrenberg.’ De ambassadeur zei dat hij onder druk van Etienne Boerenveen indertijd in het Bouterse-team werd opgenomen. Hij gaf aan dat Boerenveen voorlopig nog niet door de vs zou worden vrijgelaten.

Frits Pengel wipte het hotel binnen en vertelde dat Subhas Mungra naar de Centrale Bank gaat, Eddy Sedoc naar Financiën en Pertab Radhakishun naar Buitenlandse Zaken, kennelijk om Herrenberg verder te treiteren. Hij noemde Desi Bouterse de lachende derde. Ik belde met ambassadeur Heidweiller thuis, die diep geschokt was over deze benoemingen, vooral van Radhakishun op Buitenlandse Zaken. ‘Voor ik naar Holland ging heb ik de bevelhebber wel tien keer op het hart gedrukt: ‘geef signalen dat ze Goedschalk op zijn post bij de Centrale Bank houden’.’

‘Misschien werken zijn signalen niet meer,’ antwoordde ik. ‘Jawel,’ aldus Heidweiller, ‘wanneer hij dat te kennen zou hebben gegeven, hadden ze het niet gedaan. Maar misschien heeft hij die signalen niet gegeven.’ Bouterse laat toch wel heel veel belangrijke zaken liggen.

Frits beklemtoonde in alle toonaarden vooral niet naar het ministerie van Financiën te gaan met mijn claim op de regering Bouterse; ‘Want dat zou oorlog betekenen.’ Even later kwam ik Lall Mohamed in het hotel tegen. We bespraken de situatie. Hij adviseerde contact met Atta Mungra te leggen, maar vooral niet te zeggen dat hij dit had geadviseerd.

Ik zag Kelly om 18:30 stil bij het zwembad zitten. Ik had met hem te doen. Hij had zijn ouders verteld dat hij gay is en er ontstond een gigantische rel. Hij mocht vijf broeken meenemen, wat andere kleren, een paar schoenen, de andere hield zijn vader achter omdat hij ervoor had betaald. Denk je even in. Kelly belde zijn broer in Nederland, die hem alle steun toezegde. Zijn broer zou hem zeker in huis nemen en was bereid de rest van zijn studie te betalen. Het kon hem geen zier schelen dat Kelly gay is. Gisteren was de jongen naar huis teruggegaan om er met zijn ouders over te spreken, maar zijn vader stond met een stok boven aan de trap en begon hem bont en blauw te ranselen. Hij liet me de plekken op zijn borst zien. Al zijn mooiste kleren had zijn vader met een schaar aan flarden geknipt. Hij was erg terneergeslagen. Het woord zelfmoord viel weer. Ik probeerde een klankbord te zijn en hem over de depressie heen te tillen.

4 maart 1988

Vandaag had ik in het vliegtuig naar huis kunnen zitten, maar ik besloot niet weg te gaan zonder garanties. Brunhilde Bhagwandin gaf hetzelfde advies. Zij kent de pappenheimers hier beter dan ik. Ik telefoneerde Venoks om te zeggen niet weg te zullen gaan voor ik met Atta Mungra had gesproken. Hij zei tegen de bevelhebber te hebben gezegd mij nog nooit zo woedend te hebben meegemaakt.

Het gerucht gaat dat Desi Bouterse met het toestel naar Miami is vertrokken, waarmee ik zou hebben gereisd. ‘It's no use crying over spilt milk,’ zei mam altijd. Trouwens, na de behandeling tussen 22 februari en vandaag 4 maart hoef ik deze man helemaal niet meer te ontmoeten.

Ik bracht samen met Roel Martens een brief naar Badrissein Sital. Ik wilde hem inlichten en om raad vragen. Hij was er niet, maar zal wel bellen.

Ik belde met Theo Cranendonk in Zwitserland. Hij begon te vertellen nu gebrouilleerd te zijn met zijn partner Dirk Keijer. Hoe is dat nu godsterwereld mogelijk? We zitten samen in de Oostenrijk-zaak. Hij vertelde verder dat de banken tien miljoen Zwitserse frank voor Suriname hadden goedgekeurd, en er zou spoedig iemand uit Wenen naar Paramaribo reizen, maar nog niet de komende week.

Waldi Breeveld kwam vragen of ik voor het blad De Strijder een hoofdredactioneel commentaar wilde schrijven. Ik werk er vandaag vrij geconcentreerd aan.

In Brussel heeft een navo-top plaatsgehad waar volgens pre-

mier Ruud Lubbers is afgesproken dat de regeringsleiders van de navo-landen hebben besloten positief te gaan inspelen op de door Michail Gorbatsjov op gang gebrachte ontwikkelingen in de ussr.90

5 maart 1988

Shirley waarschuwde bij het ontbijt dat de militairen tot alles in staat zijn. ‘Gaat u liever met Frits Pengel naar het vliegveld.’ Volgens haar was het antwoord van Christopher dat ik kon blijven tot mijn visum verlopen is, een directe bedreiging. ‘Let op mijn woorden,’ aldus deze vriendin van Carmen Herrenberg, ‘over drie jaar hoor je niets meer over deze mensen,’ waarmee zij Bouterse & co. bedoelde.

Intussen schijnt Desi toch niet te zijn afgereisd. Lall Mohamed zei nieuwsgierig te zijn naar hoe mijn gesprek met Christopher was verlopen. Ik deed hem verslag. Hij was absoluut geschokt en meende dat mijn probleem alsnog elegant zou moeten worden opgelost.

Ik heb broer Theo gebeld, die opgewekt klonk. Ik beloofde op zijn verjaardag, 19 maart, naar Neuheim te komen.

Ik sprak met Marcel Mook, een persoonlijke vriend van Bouterse, eerste parachutist in Suriname. In Curaçao haalde hij een diepzeeduikdiploma. ‘Ik heb de hele top hier leren waterskiën.’ Marcel gaat dikwijls met Desi jagen. Bouterse had hem in de Memre Boekoe-kazerne eens genoemd als ‘de enige vriend die mij nooit iets heeft gevraagd.’ Ik legde hem mijn huidige probleem met Bouterse uit. Hij was het eens dat Desi nooit luisterde, en altijd ten antwoord gaf: ‘Ik weet wat ik doe, mijn vak is politiek bedrijven.’ Er zou besloten zijn om Bouterse niet naar de vs te laten reizen omdat hij in het proces Boerenveen was genoemd.

6 maart 1988

Heidweiller leeft nog steeds in de droom van weleer, op de achterbank van zijn auto met chauffeur. Brunhilde zei: ‘Weet je wat je moet bedenken, Willem, nadat je met Heidweiller hier hartelijk heb zitten praten, dat hij wegloopt en denkt: de lul Oltmans. Dit gebeurt natuurlijk in de hele wereld, maar de Surinaamse variant is wel erg aanwezig.’ Deze attitude wordt namelijk een natuurlijke noodzaak wanneer je zoveel vogels van verschillende pluimage op een hoop bij elkaar zet. Ze belazeren elkaar om te overleven. Dit is wat Frits Pengel me al in

het begin toen ik hier kwam, duidelijk maakte. Het is trouwens hetzelfde verschijnsel als wat zich in Zuid-Afrika manifesteert. Het creëert een klimaat van totale onbetrouwbaarheid. Iedereen speelt toneel en houdt elkaar voor het lapje. Dat is de kern van het rassenvraagstuk.

Waldi Breeveld kwam vertellen dat hij het ontwerp voor mijn artikel informatief vond en of ik het af wilde schrijven. Hij had gehoord dat Hans van den Broek het land niet levend zou verlaten als hij naar Paramaribo zou komen. ‘Holland moet het nu maar weten. Hij zou niet de eerste zijn, die niet terugkeert.’ Ook Waldi vond de toestand ‘een kruitvat’. ‘De MPS is gepasseerd. Het lijkt wel of de VHP de kant van Bouterse op gaat.’ Hij noemde Suriname ‘een onvoorstelbaar gat van gangsters en oplichters waar geld de enige drijfveer is.’

Ken Middellijn, de consul-generaal in Cayenne is in het hotel. Hij verliet Guyana om 11:30 uur, terwijl de missie van de nieuwe regering met Frank Essed er om 14:30 uur arriveerde. Hem was vanuit zijn ministerie vriendelijk gevraagd zich niet met die missie te bemoeien. Er waren twee van zijn jongens naar het vliegveld gereden om de Essed-missie af te halen. Maar de prefectuur had eigen mensen afgevaardigd en de Surinamers weggezonden. De gendarmes had de missie van Essed gasten van de Franse regering genoemd. ‘Jullie staan niet op het programma,’ aldus de Franse flics, ‘dus lazer op.’ Was hij er zelf geweest, zei Ken, dan zou hij recht op Essed zijn afgestevend, wat de gendarmes ook gezegd zouden hebben. Hij walgt van het nieuwe bewind en zei: ‘Ik wil afhaken.’ Overigens schijnt de prefect van Guyana, toen hij in Paramaribo was, al gevraagd te hebben om het terugroepen van Middellijn.

Ik zag al enige dagen twee beauties in het hotel. Alain, groot, breed, licht café-au-lait, van Surinaamse afkomst en zijn Duitse vriend, Matthias, een jonge tandarts uit Hamburg. Alain studeert Rechten in Hamburg. Hij heeft daarnaast al twee jaar als koerier gevlogen. Ik zou hem wel eens in mijn vingers willen hebben, desnoods samen.

De Ware Tijd publiceerde een lange reportage over het boek van Osvaldo Cardenas en het blad noemt diens memoires ‘uniek’. Dat was het ook, vandaar dat ik me beijverde het geschrift in Nederland vertaald en gepubliceerd te krijgen. Voor Bouterse is het minder plezierig dit uit de doeken doen van details, die tot dusverre door controle van de militairen op alle publicaties buiten bereik van het publiek zijn gebleven.

7 maart 1988

Alain en Matthias zijn nu ook in dit hotel getrokken.

Amos Wako, de rapporteur van de VN, heeft een twintig pagina's tellend rapport geschreven, waarin wordt gezegd dat 150 tot 200 burgers om het leven zijn gekomen als gevolg van de militaire operaties in verband met de guerrilla van Brunswijk. Wako schijnt ook standrechtelijke executies door het leger te hebben gedocumenteerd.91 Ik heb ernstige twijfels over de waarheid van wat Wako allemaal heeft opgetekend. Het is weinigen gegeven berekend te zijn op de smerige trucs van inlichtingendiensten. En de affaire Brunswijk is een strikt vanuit Den Haag aangezwengelde terroristenorganisatie om het bewind van Bouterse en de zijnen naar de bliksem te helpen.

Ik wandelde langs het kabinet van president Shankar naar het kabinet van Bouterse in Fort Zeelandia. Bij de president doodse stilte. Er stond één auto geparkeerd. Bij Bouterse een levendig komen en gaan en een drukte van jewelste. Hier stonden tientallen auto's geparkeerd. Het is duidelijk waar het epicentrum van de Surinaamse politieke activiteiten zich nog steeds bevindt.

Ik kwam André Lisse in het hotel tegen. Hij vroeg of mijn zaak in orde was gekomen. Niet dus. Hij vond het een grof schandaal en was ontdaan toen ik vertelde dat Christopher had gezegd dat ik kon blijven tot mijn visum was afgelopen. De Bouterse getrouwen zijn door wat er de laatste weken is gebeurd enigszins dolgedraaid. ‘Christopher is gek. Je moet doorbijten, Willem,’ moedigde Lisse me aan. Dat voel ik precies zo.

Ik hoorde dat mijn vriend Raoul Emanuels nu met zijn vriend in Florida woont. Ik zou hem heel graag terugzien.

8 maart 1988

Ik begin de situatie waar ik me in bevind knap vervelend te vinden. Moet ik de hulp van ambassadeur Heidweiller inroepen, zoals hij heeft aangeboden? Ik moet nu alle wegen bewandelen die denkbaar zijn. Ik loop op die manier, ook met ander werk, helemaal vast.

De vhp lijkt Atta Mungra als ambassadeur in Den Haag naar voren te schuiven. Buitenlandse Zaken verleent die man nooit toegang.

Christopher belde voor de tweede maal in vijftien dagen en waarschuwde dat mijn hotel nog tot vrijdag wordt betaald. Daarna moet ik zelf betalen. Ze hebben geen geld meer. Ik

moest niet koppig zijn. Ik moest in Amerbos wachten tot Bally Berrenstein bij me zou komen om af te rekenen. ‘Je stelt voor dat je je geld van Atta Mungra zou krijgen, een man die je bij mij zwart maakte. Je moet weggaan en bij je poezen wachten tot je geld wordt gebracht.’ Wat de man met de poezen bedoelde mag Joost weten. Het is dus goed mis, want het enige wat ik hier ooit van Mungra heb gezegd, is dat het jammer was dat hij als tussenpersoon werd aangewezen in de Oostenrijk affaire. Vooral omdat ik uit eigen ervaring weet dat deze man onbetrouwbaar is. Dat bleek met name uit de wijze waarop hij mijn broer Theo heeft behandeld bij diens pogingen Suriname te helpen de SLM-jets te herfinancieren. Feiten melden en zwartmaken zijn begrippen die Christopher door elkaar haalt. Hij wilde ons gesprek steeds afbreken. ‘Je voert een zenuwoorlog tegen me,’ zei hij.

‘Hoor, wie het zegt,’ antwoordde ik. ‘Het enige wat ik vraag, is dat jullie steeds uitgestelde toezeggingen en verplichtingen jegens mij nu eindelijk nakomen. Is dat oorlog voeren?’

‘We moeten als vrienden uit elkaar gaan,’ zei hij, ‘en je moet rustig wachten.’ Ik zei door hun uitstel zelf in de problemen te komen en dat ik me niet kon permitteren langer op betaling te wachten. Hij zegde overigens toe Henk Venoks te zullen vragen op donderdag een vlucht via Curaçao voor me te reserveren.

Bouterse heeft vanmorgen tegen Lall Mohamed gezegd: ‘Heeft die man dan helemaal geen vertrouwen meer in ons?’ Nee dus, niet op deze manier, zeker niet. Ik antwoordde aan Lall Mohamed: ‘Ik heb nog wel enig vertrouwen, maar ik sta door dit alles zelf rood. Al had ik maar vast eerst tienduizend gulden, dan kan ik even vooruit.’ Hij zei dit voorstel om 12:00 uur met de bevelhebber te zullen bespreken.

Ambassadeur Heidweiller wipte even het hotel binnen, want hij ging een Duitse gast naar het vliegveld begeleiden. Hij zou me adviseren, maar deed nogal afstandelijk en zei reeds met Lall Mohamed te hebben gebeld, die hem had gezegd dat de bevelhebber mijn vertrek aan het regelen was. Maar zonder dat hij mijn tegoed daarin meenam. Ik begreep dat ook Heidweiller zijn aanbod tot bemiddeling introk. Brunhilde was erbij, en zei: ‘Toen ze jou vorige zomer nodig hadden voor je missie in Frans-Guyana reden de auto's af en aan en werd je voortdurend achterna gelopen. Nu heb je diezelfde Christopher niet eens te zien gekregen.’

Atta Mungra heeft wijselijk bekendgemaakt geen belangstelling te hebben voor een ambassadeurspost in Den Haag. Hij weet

heel goed dat de regering daar hem, als kompaan van Bouterse, niet zou accepteren.

Er zijn tien gevallen van AIDS bekend in Suriname.92

Er arriveerde onverwacht een brief van Manfred Korlath, evenwel niet op briefpapier van Steyr-Daimler-Puch.

9 maart 1988

Ik stuurde de volgende brief aan Bouterse:

Thans heb ik juridisch advies ingewonnen. Onze geldige afspraken (op handklap bij wijze van spreken) die u en ik maakten, kunnen alleen in onderling overleg tussen u en mij gewijzigd worden. Tot dusverre liet u de afhandeling daarvan aan een tussenpersoon over. Luitenant Christopher heeft mij pas op 4 en op 8 maart zelf gebeld, terwijl ik al sinds 22 februari wachtte. Gisteren zei hij: ‘je moet naar Holland gaan, je moet daar op je geld wachten, je moet dit en je moet dat, maar ik moet niets. Ik ben geen soldaat van Christopher.
Ik ben hier om een afspraak met de regeringsleider van Suriname gehonoreerd te krijgen, omdat de afwikkeling van onze afspraken nu drie maanden over tijd is en die afspraak kan alleen gewijzigd worden indien beide partijen ermee instemmen.
Mijn vordering bedraagt 32.250 dollar. Dit geld morgen voor vertrek ontvangen kan al niet meer. Maar ik ben bereid om vrijdag 11 maart naar Miami af te reizen, indien ik nu 16.125 dollar mee krijg en wij als vrienden overeen komen, direct en niet via derden, dus in een persoonlijk gesprek, dat de resterende 16.125 dollar mij voor 1 mei aanstaande in Amsterdam zullen worden overhandigd. Een afspraak door u met mij gemaakt is voor mij in maart 1988 even geldig als in augustus 1987. Ik volgde het gegeven advies hier slechts gedeeltelijk op, ondanks dat men van overheidswege jegens mij in ernstige gebreken bleef, om hiermee deze zaak absoluut ‘con amore’ met u te kunnen oplossen. Ik sta gereed.
Met een groet, Willem O.

Om 08:30 bracht ik een bezoek aan de bisschop van Paramaribo, monseigneur Aloysius Zichem. Dat was immers de suggestie van ambassadeur Igor Bubnov. Ik wachtte op het terras met

een schitterend uitzicht op de tuin. Precies om half negen werd ik bij Zichem, een Javaan, gebracht. Ik zei hem dat ik op advies van Bubnov mijn geweten kwam uitspreken, waarop hij moest lachen. Ik zette mijn visie op Suriname en Bouterse uiteen. Hij viel van de ene verbazing in de andere. Ik zei dat ik vond dat Surinamers niet alleen internationaal weinig kennis van politiek hebben, maar ook intern weinig politiek inzicht hebben. Shankar zet er nu wel op in dat Bouterse zich rustig moet houden, maar dat bevestigt dat hij eigenlijk niet doorheeft hoe de machtsverhoudingen in Suriname werkelijk zijn.

Daarna ging ik verder over Brunswijk. Ik vertelde dat het erop leek dat Bouterse zijn vuurkracht zou vergroten om Brunswijk van zijn eiland af te schieten en de opstand te vernietigen. De bisschop keek verbaasd en zei dat Radio Nederland Wereldomroep vanmorgen het Algemeen Dagblad had geciteerd waarin vermeld stond dat de Franse en Braziliaanse inlichtingendiensten erachter probeerden te komen waar Bouterse wapens had aangekocht en dat in Hamburg veertig tanks en ander oorlogstuig ter verscheping naar Suriname gereedlagen. Het lijkt me een puur verzinsel, maar dit was ‘nieuws’ waar ik nog niets van wist.

De bisschop haalde zijn Sony zakradio met antenne uit zijn slaapkamer en draaide de tape. Hij zei de knop toevallig te hebben ingedrukt. Ik vulde in: ‘Dat was de hand van de Heer.’ We luisterden naar de uitzending die begon met de vraag of de ontvoerde heer Heij nog in leven zou kunnen zijn. In de uitzending werd de oude CIA-BVD truc uit de doos gehaald: ‘Bevriende journalisten’ zoals Karel Bagijn van het Algemeen Dagblad, worden zogenaamde inlichtingen versterkt en de Wereldomroep schalt het geklets in de ruimte - geschreven à la William Casey in eigen bureau - over het universum uit. Hansje heeft al vroeg van vader Van den Broek geleerd hoe de lieve Westerse wereld draait.

Ik stelde monseigneur Zichem voor om wat kardinaal Obando y Bravo in Nicaragua had gedaan in Suriname op eigen schaal te herhalen en dus aan te bieden te bemiddelen tussen Bouterse, als het leger, en Brunswijk met zijn verkapte Hollandse guerrillalegertje. ‘Maar zou Bouterse akkoord gaan met een rooms-katholieke bemiddelingspoging?’

‘Om te beginnen weet hij hier nog niets van, maar ik weet dat hij zich steeds op het standpunt stelde dat Surinamers onderling hun eigen problemen dienden op te lossen.’

‘Ja, maar president Shankar kan toch het leger en Brunswijk oproepen de strijdbijl te begraven,’ aldus de bisschop.

‘Monseigneur, nadat de bevelhebber stelde dat een regering die zichzelf respecteert niet met terroristen onderhandelt, zal de heer Shankar een dergelijk beroep op partijen wel uit zijn hoofd laten. Ook is Lachmon, die Shankar souffleert, daar veel te slim voor.’

Het gesprek bewoog zich in de richting van hoe hij een eerste stap in de gevraagde richting zou kunnen zetten. Ik suggereerde dat hij tegelijkertijd een brief zou kunnen richten aan Shankar en Bouterse. Er werd een volgende gast aangekondigd. Ik vertrok weer om 09:15 uur. Mijn indruk was dat het voorstel tot bemiddeling hem toch enigszins opwond als mogelijkheid een bijdrage te leveren. Shirley van de koffieshop maakte overigens duidelijk dat de bisschop niet van Javaanse maar van Indiaanse afkomst was. Des te beter in het geval van Desi Bouterse. Overigens liet ook de bisschop zich laatdunkend uit over de voormalige rol hier van ambassadeur jonkheer Vegelin van Claerbergen.

In de middag belde Lall Mohamed dat Bouterse morgenochtend ‘even tijd’ zou maken om me te ontvangen. Ik voelde me weer optimistisch en kreeg hoop dat de zaak toch nog in orde komt. Wat doe ik als hij zegt: sorry, Willem we hebben het niet?

Intussen heeft Christopher een belangrijk succes geboekt. Zijn inlichtingendienst heeft drie langdurig door Brunswijk gegijzeld militairen, soldaat Mertosentono, korporaal Zerp en soldaat Kasimoen uit een vijandelijk kamp teruggehaald. De West opent er mee. Er zijn bij de actie drie militairen van het Surinaamse leger gesneuveld en er waren acht gewonden en twee vermisten. Je zou je ook kunnen afvragen of al deze doden het bevrijden van in leven zijnde gevangenen rechtvaardigde. Er moet een eind aan deze waanzin komen.

Kelly is wanhopig geworden als gevolg van de confrontatie met zijn ouders over zijn homoseksualiteit. Ik heb er een memo over geschreven en bij bisschop Zichem gebracht met het verzoek met Kelly te gaan praten. Zal de jongen ook echt gaan?

10 maart 1988

Wat te doen? Ik wacht al sinds 22 februari. Waarom is mij toen niet meteen gezegd dat er geen geld was, wat bovendien een twijfelachtige smoes is. Waarom moet ik naar huis en rood staan, terwijl ik me uitsloofde een krediet van tien miljoen binnen te halen? Brunhilde adviseerde om minstens een schuldbekentenis voor het openstaande bedrag af te dwingen, als Bouterse het geld inderdaad niet zou hebben.

Vanmorgen vroeg ben ik eerst naar het kantoor van de politicus Lachmon gegaan, om hem als advocaat mijn probleem uit te leggen en een advies te vragen. Hij luisterde nogal verbaasd naar mijn relaas. Hij zei dat hijzelf op dit moment niet als advocaat voor me kon optreden: ‘Maar u kunt iedere Surinaamse advocaat een procedure laten instellen.’ Hij wilde geen suggestie doen. ‘Ik kan u toch geen collega aanbevelen,’ zei hij. Daarop vroeg ik of ik misschien de kwestie met de procureurgeneraal zou moeten bespreken. ‘Hij zal u zeker ontvangen, maar hoe bewijst u,’ aldus de schrandere oude heer, ‘dat u die afspraken met de heer Bouterse maakte?’ Even later zei hij: ‘In welke hoedanigheid maakte hij die afspraken met u?’

Ik antwoordde: ‘Als regeringsleider.’ Over een eventuele bemiddeling van bisschop Zichem tussen Bouterse en Brunswijk zei hij: ‘Dat zou goed zijn.’ Dat dacht ik dus ook.

Ik zit al sinds 10:00 uur op het kabinet van Bouterse op hem te wachten, dus ruim een uur al. Ik zag Christopher langs schuiven. Ik hield hem tegen, maar hij herhaalde: ‘Ik heb dat geld niet of moet ik het gaan stelen?’

‘Ik kan ook zeggen: waarom zou ik thuis in ernstige financiële problemen moeten komen, omdat jullie geen geld hebben? Ik heb op jullie vertrouwd en er genoeg tegenovergesteld.’

‘Misschien hebben ze hier op het kabinet nog ergens contanten voor je, ik heb ze niet,’ aldus Chris. Hij zei dat Bouterse morgen toch zou afreizen.

Uiteindelijk ontmoette ik Desi Bouterse van 11:30 tot 12:00 uur. We zaten alleen - en voor het eerst - in zijn nieuwe bureau, op het gigantische tapijt dat hem was aangeboden door kolonel Khadaffi. Er stond een levensgroot beeld van een vrouwelijk naakt dat naar achteren buigt.

16:00 uur

Ik ben eigenlijk te misselijk van deze ontmoeting om erover te schrijven.

11 maart 1988

07:10, vliegveld Zanderij

Dit land is zo mooi bij het ochtendgloren, maar wat maken ze er toch weinig van.

Aan die visite bij de bevelhebber van gisteren bewaar ik de meest nare herinneringen. Hij was zichtbaar verlegen met de situatie. Eigenlijk geloofde ik geen woord meer van wat hij zei. Vreselijk jammer allemaal.

Guno Chin A Sen, de broer van de befaamde oud-president

van Suriname reist ook naar Miami en komt me in de vip-room groeten. Ik leerde hem gisteren op het kabinet van Bouterse kennen, waar hij ook moest zijn. Twee broers, ieder aan een andere kant van het Surinaamse politieke spectrum.

Ik zei gisteren tegen Bouterse dat ik het een hele nare zaak vond, maar het deed hem kennelijk niets. Hij voerde een theatervoorstelling op waarin hij spijt betuigde en deed alsof hij bezorgd was dat ik in de problemen zou raken omdat zij niet met mij afrekenen. Het was echter meer dan duidelijk dat het hem verder geen moer kon schelen of ik zonder geld zat. Hij zei zelfs: ‘Ik kan toch niet naar Michel Franchi gaan en twintigduizend dollar lenen?’

‘Maar nu moet ik gaan lenen omdat ik u in goed vertrouwen veel geld voorschoot wat ik nu niet terugkrijg.’ Nee, ik kreeg het zeker terug, maar later. En intussen trok hij een ernstig gezicht alsof hij zich zat af te vragen hoe hij nog een uitweg voor dit dilemma kon vinden. Ik vroeg me in goede gemoede af, tegenover wat voor mens ik eigenlijk zat.

Ik was kotsmisselijk van die ontmoeting, want er bestaat geen twijfel over dat wanneer hij had gewild, hij in een handomdraai zijn schuld had kunnen inlossen. Ik ben natuurlijk gek geweest om op deze mensen te bouwen, of om vertrouwen in hem te hebben. Eigenlijk heb ik op mijn 62ste jaar nog maar weinig realistische noties over vriendschap in deze wereld, wat ik nog eens met Lex Poslavsky wil bespreken.

Paramaribo - Miami

Ook Jules Wijdenbosch arriveerde. We zitten allemaal bij elkaar, Wijdenbosch, commandant Chas Mijnals, Guno Chin A Sen en ik. Met Mijnals en Wijdenbosch besprak ik mijn bezoek aan bisschop Zichem en diens mogelijke bemiddeling met Brunswijk. Jules vertelde dat de klacht van Suriname bij het Internationale Hof nog altijd een kans van slagen had, zelfs Lachmon had dit enkele dagen geleden tegen hem gezegd.

‘Het topberaad lag die dagen tegen,’ zei hij.

‘Ja, en Henk Herrenberg,’ antwoordde ik.

‘Met Herrenberg heb ik geen moer te maken,’ zei Wijdenbosch. Gezellig clubje, de Bouterse-gang in Paramaribo.

Dus terwijl ik in dit toestel in sombere stemming over wat me in Suriname was overkomen zat na te pruttelen, werd ik omringd door Revo-toppers en werd toch weer meegezogen in hun aanstekelijke enthousiasme voor de uiteindelijke overwinning, op wat ook Bung Karno noemde de Oldefo's, de oude imperialistische krachten in de wereld, die het verdommen de

macht over te dragen aan de Nefo's, oftewel Sukarno's new emerging forces, waar Suriname onder aanvoering van Bouterse toe gerekend zou moeten worden.

Guno Chin A Sen vermoedde dat zijn broer de oud-president als puppet van de Amerikanen op Hawaï zou eindigen, zoals oud-president Ferdinand Marcos en de verrader à la Suharto, maarschalk Lon Nol van Cambodja. ‘Ik weet waar de macht ligt,’ vertelde hij. ‘Bouterse doet nu een stap terug, dat is zijn tactiek, want hij hergroepeert en maakt de balans op wie achter hem staat. Hij zal een schoonmaakactie houden, zowel onder politici als onder zakenmensen, die de revolutie steunen.’

Gistermiddag ben ik nog anderhalf uur naar Igor Bubnov gegaan. Hij leek weer ontspannen als voorheen en sprak ook weer over commandant Bouterse in plaats van het tijdelijke mijnheer Bouterse. We hebben veel gelachen. Hij was verrast dat ik zijn grapje om naar de bisschop te gaan in een daad had omgezet en de monseigneur had voorgesteld een bemiddeling te beginnen tussen Bouterse en Brunswijk. Intussen scheen bisschop Zichem de Sovjetambassadeur voor een culturele avond te hebben uitgenodigd. Over Dirk Keijer en de Oostenrijkse affaire rept hij met geen woord en hij wil er kennelijk niets over horen.

Ik zag in De Ware Tijd een bericht dat de Franse regering nu plotseling het terugkeren van Surinaamse vluchtelingen uit Guyana niet alleen wil helpen bevorderen, maar ook zal financieren.

Ik ontmoette op het terras van Torarica gisteravond ook nog Koelewijn, van de klm in Moskou, die zei me daar wel eens te hebben gesproken. Ook hij noemde Dirk Keijer ‘een buitengewoon onbeschofte basterd’. ‘Ik herinner me die man alleen nog vanwege diens exorbitante bontjas.’

Een dagboek is ‘le grand cahier des états de l'âme,’ schrijft Stendhal. Het is een schrale troost te lezen hoe Stendhal, en wat dat betreft ook Louis Couperus, ook hun hele leven met geldproblemen hebben geworsteld.

Heel vreemd eigenlijk. Toen ik gisteren het kantoor, of liever, de ruime werkkamer van Bouterse verliet en we samen de gang afwandelden, zag hij op een tafeltje een bloemstukje staan wat hem kennelijk irriteerde. Hij bracht het weg naar een belendende suite een trapje lager. Het werd een raar afscheid. Vroeger ben ik hem zelfs wel eens spontaan om zijn hals gevlogen. Ik vroeg hem over hoeveel weken ze wel zouden kunnen afrekenen. ‘Drie,’ antwoordde de bevelhebber. Ik vroeg of uiterlijk 30 april mogelijk zou zijn om niet in de allergrootste pro-

blemen te komen. Ik denk dat ik de groep Keijer-Cranendonk belast voor de helft van mijn kosten die ik te goed heb.

Omdat Suriname de Militaire Wereldspelen (cism) organiseert - waarvoor Wijdenbosch ook op stap is - heeft ambassadeur Bubnov het leger in Moskou gevraagd waarnemers af te vaardigen. Hij kreeg geen antwoord. De Amerikaanse ambassadeur in Paramaribo vroeg hem wat Moskou aan de spelen ging doen. Bubnov vertelde hem over het gebrek aan belangstelling. De Amerikaan adviseerde de Rus vervolgens: ‘Why don't you ask the Soviet military attaché in Caracas, Venezuela to attend?’

Bubnov had niets vernomen van de veertig tanks die in Hamburg voor Suriname gereed zouden staan. Ik begon er gisteren bij Bouterse zelf over, die er niet op inging. De vertrouwensrelatie tussen ons is naar de knoppen, maar ik weet niet waarom. Dat er opeens geen geld in kas is, is daar een gevolg van en niet andersom. Wat is er gebeurd?

Ik vertelde Bouterse trouwens dat ik een bezoek aan monseigneur Zichem had gebracht en hem had voorgesteld te bemiddelen. ‘Daar zijn we al een maand mee bezig,’ antwoordde de bevelhebber glashard. Ik antwoordde dat Zichem tegen mij had gereageerd of hij een dergelijk voorstel voor het eerst van zijn leven hoorde. Bouterse recht voor de raap: ‘Hij liegt,’ doelend dus op de bisschop. Ik stond paf. Gistermiddag telefoneerde ik de monseigneur hierover, en vroeg hem of ik niet als eerste bij hem was gekomen om te bemiddelen op Stoelmanseiland, zoals ik had geconcludeerd. Hij zat te draaien, want zijn allereerste reactie was: ‘Ja, dat was u.’ Maar toen ik er gedetailleerder op inging, kreeg ik geen helder antwoord. Vreemd. Nadat ik de bevelhebber had gezegd de indruk te hebben dat er meer gekletst en gekonkeld werd in Paramaribo dan ooit tevoren, antwoordde hij: ‘Ik weet het en als ze niet oppassen, ga ik ze pakken.’ Guno Chin A Sen zei hierop: ‘Dat pakken is dichterbij dan u denkt.’ Toch zie ik Bouterse voorlopig niet militair ingrijpen in Suriname, hoewel het binnen de komende achttien maanden altijd mogelijk blijft.

Suharto heeft opnieuw het stempel ‘goedgekeurd’ gekregen van zijn zogenaamde ‘parlement’ om weer eens vijf jaar zijn militair-fascistische regime ten eigen bate en ten gunste van vrienden en naaste familie te continueren. Onbegrijpelijk dat 200 miljoen Indonesiërs dit blijven slikken.

Ik vond Chas Mijnals zonder meer de meest sympathieke figuur onder de vip's uit Paramaribo met wie ik reisde. Hij heeft heel warme en schrandere ogen. Hij wist niets van het boekje

van Osvaldo Cardenas, een man die hij ook goed heeft gekend. Wijdenbosch evenmin trouwens. Ze maanden me steeds niet te openlijk te spreken en wezen op een Hindoestaanse man op de rij voor ons.

12 maart 1988

Coral Gables, Florida

Ik ben weer terug in het wereldgebeuren. The Economist heeft een artikel geplaatst over de onrust en opstanden in de USSR. Stephen Cohen stelt in Time dat Michail Gorbatsjov er niet door zou zijn verrast. Onzin. Geen haar op Gorby's hoofd heeft aan de mogelijkheid van rotzooi trappen door Kozakken, Tataren, Esten, Litouwers, Armeniërs of Azerbeidzjanen gedacht. Hij is immers in de ‘almacht’ van het Sovjetsysteem opgegroeid. Maar als je de zaak op de tocht zet, zoals hij ‘gedachteloos’ vrolijk heeft gedaan, is het hek van de dam. The Economist noemt de USSR nu een historische aberratie, een contradictie. ‘Lenin, bless him, thought that once people had joined the happy socialist family they would stop noticing that they had different faces, habits and languages. Stalin put the boot in when the natives got restless. Brezhnev tried to be subtler, pouring money into the Central Asian republics.’ De glasnost van Gorbatsjov heeft veel vuile was in het niet-Russische zuiden aan het licht gebracht. ‘Gorbachev, like Lenin,’ aldus The Economist, ‘still believes that the blessings of socialism, once properly explained, will bind together the nationalisms that divide the Soviet Union. Not the Armenians have proven him wrong.’93

Ik wandelde gistermiddag al om 14:30 uur Club Bath, mijn favoriete plek in Florida binnen. Het was 20 graden en goddelijk weer. Ik had wat bezoekjes in mijn cabine van Cubanen en Puerto Ricanen, maar ik ben om 23:00 uur gaan slapen (met oordoppen) en werd pas na 05:00 uur wakker. Ik was weer stomverbaasd ook op dit uur de meest aantrekkelijke mannen over de gangen van de club te zien schuifelen, op jacht naar acceptabel vlees. Vrijwel meteen werd ik aangevallen en absoluut tot de laatste druppel leeggezogen. Er volgde nog meer bezoek tot er een blonde kerel binnenkwam die vanuit New Hampshire naar Miami had gezeild. Hij wilde alleen kroelen, maar het was absoluut heerlijk.

Het Amerikaanse Congres heeft een wet aangenomen dat de PLO een terroristische organisatie is! De regering Reagan gaat

het kantoor van de PLO in New York nu binnen tien dagen laten sluiten.94 Zo'n bericht maakt me razend. Look who is talking! Wie zond bommenwerpers om kolonel Khadaffi en diens gezin te vermoorden? Ze zijn zelf terroristen en ze weten er in Den Haag ook het nodige van met Brunswijk en Klaas de Jonge.

Als het contract tussen Suriname en Keijer-Cranendonk-Korlath definitief zou worden, zou ik een commissie van 64.391 gulden krijgen. Ik had Bouterse aangeboden in dat geval het hele bedrag aan Christopher terug te sturen, omdat ik er niet op uit was om extra geld voor mezelf af te romen van een ontwikkelingsland. Dit is misschien wel de stomste streek van me geweest in deze affaire. Ik zegde Bouterse toe deze vrijwillige toezegging vast te leggen en aan Lall Mohamed te zullen geven, wat ik heb gedaan.95 Wie weet gaat Christopher dit uitleggen als een vrijbrief om mij helemaal niets meer te sturen. Om het hen gemakkelijk te maken, heb ik zes termijnen van 10.000 gulden aangeboden. Ze lachen me waarschijnlijk uit, maar daar kan ik geen rekening mee houden.

Er is zoveel te lezen bij het ontbijt; waar te beginnen? Newsweek publiceerde een heel nummer over blank en zwart in de Verenigde Staten.96 Enkele tientallen pagina's worden gewijd aan de voortdurende apartheid in de VS nota bene tientallen jaren nadat rassenscheiding in Amerika werd afgeschaft.

People is met een opzienbarende reportage verschenen, waarin Judith Exner, een bijzit van JFK, eindelijk uit de doeken doet hoe de Amerikaanse president via haar in contact stond met gangsters in Chicago om samen met de Amerikaanse maffia Fidel Castro te laten vermoorden. Over terrorisme gesproken! Vanuit Washington wordt het gemeenste en meest uitgekookte terrorisme van de hele wereld bedreven. Bush, Reagan en Shultz hebben hun streken van JFK afgekeken, zoals tegen Khadaffi.97 Het is zo'n smerig verhaal, ik neem het hier verder niet over.

Iemand gaf me in Paramaribo een brochure waarin wordt opgesomd hoe de terroristische activiteiten in Oost-Suriname schade hebben berokkend aan de economie van Suriname en wat vooral de sociaal-maatschappelijke gevolgen van deze vanuit Nederland ontketende terreur zijn geweest. Henk Herrenberg schijnt hier verantwoordelijk voor te zijn geweest en

schreef het voorwoord in januari 1987 als minister van Buitenlandse Zaken.

Alfred Knopf schrijft over Letters to his Mother van John Berryman. Johns moeder stimuleerde hem om brieven aan haar te schrijven, zoals mam mij stimuleerde cello te spelen.98

Koning Fahd van Saoedi-Arabië heeft een decreet uitgevaardigd dat gevangenen maar de helft van hun straf hoeven uit te zitten wanneer zij hun tijd gebruiken om de Koran uit het hoofd te leren. Maar de Koran telt 80.000 woorden en is verdeeld in 114 hoofdstukken.99 Dit gebeurt in 1988. Deze koning is dus gevaarlijk gek.

Is Robert Redford al 50 jaar?100 Hij spreekt over zijn meest geliefde paard. Dat doet me denken aan hoe we voor de oorlog paardrijles kregen van kapitein der cavalerie De Koff in Soesterberg. Mijn vaste paard heette Baby, waar ik op een bepaalde manier net zo van hield als onze cocker spaniël Jolly. De reportage over Redford is uitstekende journalistiek. Ook hij vindt George Bush gelukkig een ‘jerk’.



illustratie

Heerlijk cartoon in Psychology Today.

Ambassadeur Igor Bubnov had beloofd The Universe Within van Morton Hunt te zullen aanschaffen en lezen.‘That will for sure get you a seat in the Politburo,’ had ik gezegd, ‘because you will then really know what new-thinking stands for.’ Wanneer Bubnov echt heel hard moet lachen, gaat een oog van hem half dicht.

In de VS zijn studies verricht waarom mensen met hun ogen knipperen. De meerderheid van dit soort verschijnsels dient geen ‘physical function but are by-products of mental processes,’ aldus de psycholoog John Stern van Washington University in St. Louis, ‘a pioneer in the study of blinking.’101 ‘We blink at times that are psychologically important,’ aldus Stern. ‘Blinks are punctuation marks. Their timing is tied to what is going on in our heads.’ Hij noemt ‘blinks, a window into our thought processes.’

Ook BusinessWeek besteedt aandacht aan de Amerikaanse ras-

senproblemen. ‘The black middle class: plenty of gains, but progress is slowing,’ volgens het weekblad.102 Daarom erger ik me steeds grenzeloos aan de grote bek die Washington jegens Zuid-Afrika opzet, omdat ze in wezen geen haar beter zijn dan Pretoria.

Een artikel in The Economist van 5 maart 1988 is hier een pagina waard.



illustratie

13 maart 1988

Ik had vannacht de nodige gentleman callers in mijn cabine in Club Bath, maar de helft stuurde ik meteen weer weg. Van wat resteerde ging een lekkere kerel zijn gang en gaf me a terrific suck, maar ik stelde de apotheose nog even uit. Tot een kleine, gespierde, Mexicaan, type bouwvakker, ten tonele verscheen en met hem gebeurde uiteindelijk alles. Er wordt nu toch wel over de hele linie meer veilige seks toegepast in deze club, geen gangbangs meer zoals vroeger. Het gedeelte van het etablissement waar dat gebeurde, is nu afgesloten. Maar er lopen hier nog altijd stukken rond, onvoorstelbaar mooi gelijnd en gespierd. Meestal dom. Er scharrelen ook tandeloze oude heertjes tussendoor, soms in kamerjas om hun hangbuiken te bedekken.

Ik hoorde toevallig op de radio een advertentie: ‘If you come in for a testdrive for a Toyota you get a colour-television for free.’ Ze zijn in dit land mad as a hatter.

The New York Times publiceert een tekst geschreven door Richard Nixon onder de kop DEALING WITH GORBACHEV.103 ‘The beginning of the Gorbachev era,’ aldus deze voormalige president die veertien jaar geleden uit het Witte Huis werd verjaagd, ‘does not represent the end of the rivalry between the two super-powers. Rather, it represents, the beginning of a dangerous, challenging new stage of word struggle.’ Nixon gaat zover om te schrijven: ‘If we mistake a change in style of leadership for a change in Soviet international goals, Gorbachev may capture the rest of the West as well. If his dramatic domestic reforms are successful, we will confront a more productive and - more formidable - Soviet Union. In the last forty years, I have met a number of great leaders - Churchill, Adenauer, de Gasperi, Yoshida, Mao Zedong and Zhou En-lai - Gorbachev is in that league,’ aldus Nixon. Dan had hij Sukarno ook wel eens mogen noemen, maar dat past niet in het Amerikaanse beleid dat liever in Indonesië een fascistisch militair regime in het zadel houdt. Hij steekt Gorby pas helemaal een veer in zijn achterste als hij schrijft: ‘Even though Gorbachev had spent the entire previous day with the Politburo, it was clear from his questions (to me), that he had acquainted himself with everything that had been said in my earlier meetings. This permitted him to use his own time to refine nuances or to cover new ground. All in all, it was the most impressive performance I have witnessed in nearly forty years of meetings with world leaders.’104

Ik zou willen dat het waar was dat Gorbatsjov de grootste van de leiders zou zijn die Nixon opsomde en ontmoette, maar ik betwijfel dit. Was hij maar de geniale leider waar Nixon hem voor houdt, want de ussr zou op dit moment een dergelijk leiderschap nodig hebben. Time geeft een overzicht van de huidige onrust in Armenië en het conflict over Nagorno-Karabach. Het blad citeert de Franse Sovietologe Hélène Carrère d'Encausse als zij erop wijst dat Gorbatsjov nooit glasnost en perestrojka kan doorvoeren zonder de deksel van de pot te halen. ‘This leaves the door open to all the frustrations of the people, and the easiest ones to express are national frustrations.’ Omdat de ussr meer dan honderd nationaliteiten binnen haar grenzen tevreden moet stellen, zit er onoverzienbare bonje aan te komen, ook voor de geniale Gorby.105

Ook The New York Times publiceerde een hele pagina over de onrust in Armenië, geschreven door Bill Keller en Felicity Barringer.106 Op het vliegveld van Jerevan werden 28 grote transportvliegtuigen waargenomen, die Sovjetsoldaten aanvoerden om regeringsgebouwen, radio en televisie af te schermen voor demonstranten en onrustzaaiers.

The New York Times meldt dat in het Indonesische leger oppositie is ontstaan tegen de keuze van Suharto voor de post van vicepresident, te weten de heer Sudharmono, voorzitter van Golkar en trouwe paladijn van de president. Dan citeert Barbara Crossette een voormalige tegenstander van oud-president Sukarno als volgt: ‘Sukarno may have been crazy, his ideological views were all wrong, and he led a decadent private life chasing women, but he did not steal.’ Ik ben tien jaar ooggetuige geweest van Sukarno, van wat hij dacht, wat hij zei en schreef. Als zo'n Amerikaanse juffrouw achttien jaar na zijn dood in de meest gezaghebbende krant in de wereld zulke onzin over hem schrijft, wekt dit bij mij irritatie en woede. Bung Karno's politieke ideologie was gestoeld op ‘non alignment’ (internationaal) en ‘guided democracy’ (nationaal), dus op politieke opvattingen voortgekomen uit klassieke, historische Javaanse begrippen als musyawarah en mufakat, praten tot iedereen tevreden is en niet met 51 blije gezichten en 49 zure smoelwerken van de onderhandelingstafel opstaan, zoals wij dit in het Westen als het heiligste aller politieke systemen huldigen. De Britse schrijfster Jane Austen (1775-1817) is het bekendst geworden om haar roman Pride and Prejudice, welke in 1813 is uitgekomen. Het verhaal behandelt de vijf Bennet-zusters en

de wijze waarop zij aan ‘suitable husbands’ zijn gekomen. St. Martin's Press heeft een biografie, geschreven door Park Honan, uitgebracht. Waar ik in geïnteresseerd zou kunnen zijn, is in de psychologische analyse van deze dame, die op 41-jarige leeftijd overleed aan de ziekte van Addison. Pas wanneer je de schrijfster enigszins kent, is het misschien aardig om haar boek te lezen en niet andersom.

Heb de film Masquerade met Robert Lowe gezien. Films dragen me altijd naar de wolken. Ik val er dikwijls lange perioden bij in slaap, om dan opeens wakker te schrikken en de draad weer op te pakken.

Newsweek schrijft over aids. Afschrikwekkend. Masters, Kolodny en Johnson waarschuwen dat ‘undetected aids infections are now running rampant in the heterosexual community.’107 Op dit moment zijn 53.382 gevallen van aids in de vs geregistreerd. Daarnaast zouden drie miljoen Amerikanen met hiv zijn geïnfecteerd. De onderzoekers schatten dat 1.600 met aids besmette bloedmonsters ‘may be escaping detection each year.’ In Miami werd vastgesteld dat 58 procent van de prostituees met aids geïnfecteerd zijn. In Newark, New Jersey was dit percentage 86 procent! Een op de 40.000 bloedtransfusies in de vs is met aids besmet. Dit angstaanjagend artikel heb ik gekopieerd en naar Peter in Johannesburg gestuurd. Eduard zou het ook moeten lezen, maar ik zie hem nooit meer. Hij verdwijnt helemaal uit beeld.

Ik stuurde Eduardus Halim de reportage over Maurice Ravel in The New York Times, om hem aan te moedigen meer Ravel - en Debussy - te spelen.

Prins Charles schijnt op het nippertje aan de dood te zijn ontsnapt tijdens een skivakantie met prinses Diana en de hertogin van York nabij Klosters. Een intieme vriend van de prins, majoor Hugh Lindsay, adjudant in bijzondere dienst van Elisabeth II, werd door een lawine meegesleurd en gedood. De prins en zijn vriend zouden buiten de piste hebben geskied om aan de paparazzi te ontkomen.108

John Updike schreef een nieuwe roman, S. ‘A book in a woman's voice, to see and feel through her,’ aldus Anatole Broyard in The New York Times.109 Updike werd eens gevraagd of hij een vrouw zou willen zijn. ‘Yes,’ zei hij, ‘I would like to investigate being a woman, if at the end of a fixed period, I could come back to being a man.’ Updike zou tijdelijk als een

vrouw willen leven ‘to understand the feeling’. Ik kan daar wel inkomen. Soms heb ik gedacht dat als ik een vrouw was geweest, ik ongetwijfeld the biggest whore in town zou zijn geworden.

14 maart 1988

Ik viel om 21:00 uur in mijn cabine in slaap (met gesloten deur). Ik werd om 04:30 wakker en zette de deur op een kier. Vrijwel meteen kreeg ik bezoek van een zwaargebouwde kerel, achter in de twintig, lang haar, verschillende ringen in de oren, die begon aan mijn pik te lebberen terwijl hij tegelijkertijd zichzelf begon te masturberen. Tegelijkertijd snuifde hij intens poppers. Hij liet een flinke kwak op de vloer achter, waar ik een handdoek over heb gelegd.

Niet lang daarna kwam een Cubaan binnen die een ware professional cock sucker bleek te zijn. Hij voerde me enkele malen tot bijna klaarkomen toe en verdween vervolgens, maar kwam later terug en begon opnieuw en werkte me richting uiteindelijke climax, met de bedoeling mijn sperma in te nemen, wat ik niet wilde. Daarna deed hij het licht aan en ik keek in twee ongelofelijk lieve bruine ogen.

Aartsbisschop Tutu heeft op de opiniepagina van The New York Times de gedachte ontvouwd dat de situatie in Zuid-Afrika wel eens in een chaos als in Libanon zou kunnen ontaarden.110 Die man is niet alleen een pest, hij is getikt.

President Botha heeft nieuw maatregelen aangekondigd tegen anti-apartheidsgroepen, inbegrepen de kerken. Dominee Allan Boesak heeft in Kaapstad gezegd dat de Zuid-Afrikaanse regering met deze maatregelen haar eigen doodvonnis heeft getekend. ‘No government can take on the living God,’ zei hij, ‘en zal het overleven.’ Boesak zie ik als eenzelfde soort pest als Tutu en dominee Beyers Naudé. Apartheid zal verdwijnen, maar zeker niet door het toedoen van figuren als zij.

De vader van Scott (18) en Dean McKee (16) in Tampa, Florida heeft zijn zoons aangegeven bij de politie omdat zij een 41 - jarige zwarte zwerver, Isiah Walker hadden doodgestoken. Een bericht van tien regels in The New York Times, maar wat een onbeschrijflijk drama.

Witold Gombrowicz (in 1904 in Polen geboren) schreef in zijn dagboek: ‘I write this diary reluctantly. Its dishonest honesty wearies me. For whom am I writing? If I am writing for myself, then why is it being published? If it is published for the reader,

why do I pretend that I am talking to myself? Are you talking to yourself so that others will hear you?’111 Gombrowicz kletst. Ik kan me voorstellen dat een schrijver een dagboek bijhoudt om gebeurtenissen, informatie en gedachten te verzamelen, welke hij in de toekomst denkt te kunnen gebruiken bij het samenstellen van nieuwe publicaties. Later, wanneer men zijn werk nader bestudeert, zal een dagboek een waardevol aanvullend document kunnen zijn. Frederik van Eeden hield een dagboek bij. Multatuli deed dat niet. Stel je voor dat er naast Max Havelaar dagboekaantekeningen bewaard zouden zijn gebleven, om een voorbeeld te noemen. Gombrowicz stelt vast dat men nooit ‘the dirt of the genesis’ van Socrates, Spinoza of Kant zal weten. ‘Their hidden, intimate immaturity, their childhood or shame will remain unknown, because even these artists themselves are not allowed to know about this. We will not know the roads by which Kant-the-child and Kant-the-adolescent changed into Kant-the philosopher.’ Ik ben het met dit standpunt gloeiend oneens. Een dagboek als dit, dat vanaf ongeveer mijn achtste jaar vrijwel dagelijks werd bijgehouden - ook al ben ik geen Socrates, Spinoza of Kant - moet een bron van informatie kunnen zijn bij het ontcijferen hoe een persoon in Nederland in de twintigste eeuw van acht tot tachtig langs de klippen van het leven zeilde, dus hoe hij de mens werd die hij uiteindelijk was.

Als ik meer geld had, zou ik doorvliegen naar Boston om Karina Sukarno te bezoeken.

Time heeft George Bush op de omslag, Newsweek Jesse Jackson. Het tekent het verschil tussen beide weekbladen.

15 maart 1988

Heb ambassadeur Ali Alatas bij de vn geschreven in verband met het walgelijke artikel van Barbara Crossette in The New York Times.112

Vannacht kreeg ik hier in Club Bath bezoek van een Indiaan, voorzien van een forse tatoeage van een Indiaan met veren op zijn hoofd. Een andere bezoeker was een Colombiaan (25), een student medicijnen die cardioloog wil worden, schoon, gezond, prachtige huid en tanden, veilige seks, aanhalig, dus in de roos. En vooral prachtige ogen. Hij staat om 04:00 a.m. op en werkt in het Coral Gables Hospital. We waren twee uur samen, speelden met elkaar, zoenden, vreeën, waren werkelijk samen. Eigenlijk wilde hij voor seks geld hebben, waarop ik ja,

nee, ja zei. Maar dat doe ik nooit. Hij kwam er ook niet op terug. Uiteindelijk zei hij: ‘I want to see you shoot.’ Toen dat was gebeurd, luidde het commentaar: ‘You came like a cow.’ Dat noem ik altijd om een tompouce mee te vullen. Ik voelde me erg aangetrokken tot deze Martin uit Colombia. ‘I would like to attach a collar to your neck and keep you to myself like a poodle,’ zei ik. ‘If I did, you would last longer.’ Daarop ben ik weggegaan in een poging die jongen te vergeten. Wat voor zin heeft het holderdebolder te raken van een buitengewoon aantrekkelijk ventje? Wat zou ik ermee opschieten? Je benadert een schijn van verbinding en je weet al hoe het afloopt. Als ik ooit eens dit deel Memoires bereiken zal en deze passage lezen zal, herinner ik me dan zijn gezicht, zijn mond, zijn glimlach, zijn jongensachtige lach en prachtige ogen weer?113 ‘If you were my son,’ zei ik tegen hem, ‘I would be unable to sleep,’ en dat is gewoon waar. Hetzelfde geldt voor Eduard. Waar zou hij nu zijn?

In The New York Times hebben een groot aantal Amerikanen de volgende oproep gelanceerd: ‘End all aid to apartheid Israel!’114 Een dergelijk advertentie is dan toch maar mogelijk in een blad als The New York Times, dat in Joodse handen is. Opvallend is ook dat Roger Rosenblatt zijn column in Time de titel gaf: is israel below criticism? Deze journalist wijdt het feit dat ‘thoughtful American Jews and non-Jews are now ready to criticize Israël,’ als neveneffect van de moordpartij van Israëlische militairen in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever. Rosenblatt spreekt over gebeurtenissen ‘of such high repugnance.’115 Het is wat het Algemeen Dagbladal eerder constateerde, het gedrag van Israël tegenover de Palestijnen begint een boemerangeffect tegen de Joden te veroorzaken, en terecht.

16 maart 1988

Er komt een einde aan de Sovjetsteun van 4 tot 5 miljard dollar per jaar voor de Cubaanse economie, voornamelijk via leverantie van goedkope petroleum en de aankoop van Cubaanse suiker voor hogere dan de wereldmarktprijzen. Hoe gaat Havana dit ernstige probleem oplossen?116

Michail en Raisa Gorbatsjov zijn in Joegoslavië. Hij ontvouwt momenteel als visie een sterk geintegreerd Europa: ‘A truly comfortable home for all its peoples.’ Maar daarvoor is tegelij-

kertijd het terugdringen van ‘the stockpiles of nuclear, chemical and conventional weapons’ voor nodig. Het is een zinnig pleidooi maar hoe zou de marxistisch-leninistische benadering van de Sovjetsamenleving in een alomvattende Europese integratie ooit kunnen passen of samen kunnen gaan met de vrijemarkteconomie?

Ronald Reagan heeft een beroep op Pretoria gedaan om de levens van vijf mannen en een vrouw die in Sharpville een zwarte gemeente-ambtenaar gestenigd en vervolgens ge-necklaced hebben, te sparen. Intussen wordt een zwarte man in Florida in het bijzijn van dertig zogenaamde getuigen om het leven gebracht, nadat hij veertien jaar op de elektrische stoel heeft moeten wachten en bleef volharden in zijn onschuld van de moord op een zakenman en het stelen van vijftien dollar. Amnesty International maakte bekend dat aan de handen van de gouverneur van Florida bloed kleeft, omdat hij weigerde de man gratie te verlenen.

De Burger King vlakbij Club Bath op Coral Drive werd door bulldozers in een dag met de grond gelijk gemaakt. Dit etablissement was ultramodern en verkeerde in prima staat. Waarom? Werkverschaffing? Dit land springt buitengewoon verkwistend met haar bronnen om.

Ik zag Martin Ramirez toch weer terug. Hij zocht me weer in mijn cabine op, maar hij is wel erg vrouwelijk. Ik zou hem mee naar Amsterdam moeten nemen. Hij zou het uitstekend met Eduard kunnen vinden. Wat er in de lucht zat weet ik niet, maar Terry, ongeveer de leeftijd van Ed, blond, zalig lijf, een beauty, en rechtbankverslaggever uit Fort Lauderdale, wist me te vinden. We waren enige tijd bezig, terwijl hij druk poppers snoof. Er gebeurde nog veel meer deze nacht, erg opwindend en uiterst gevarieerd. Maar het feest loopt ten einde.

17 maart 1988

Vijf nummers in zes dagen. Hans Warren zou zeggen dat ik het allemaal maar verzin.

Miami - La Guardia

Moskou zegt nog te zullen wachten met het terugtrekken van hun troepen uit Afghanistan, omdat de vs en Pakistan tijdens de gesprekken in Genève dwarsliggen. Het zal best waar zijn. Vice-admiraal John Poindexter, luitenant-kolonel Oliver North, Richard Secord en Albert Hakim zijn veroordeeld wegens samenzwering, fraude, het overtreden van de wet en de hemel mag weten wat nog meer in de Iran-Contra-affaire. Er

staat een hele pagina over in The New York Times. Voor de vorm grijpt men enkele grote vissen in de kraag en vervolgens gaat men over tot de orde van de dag. Het lieve leventje van bedrog en corruptie - of volksmisleiding op gigantische schaal - gaat in de ‘grootste democratie ter wereld’ gewoon verder.117

De nieuwste cia-stunt van Washington is dat Reagan 3.200 Amerikaanse soldaten naar Honduras zendt, omdat het leger van Nicaragua dat land zou zijn binnengetrokken om een militaire basis van anti's - de door Washington georganiseerde Brunswijks aldaar - te vernietigen. President Ortega van Nicaragua ontkent dit. Als het waar zou zijn, heeft hij dit optreden van de Amerikanen afgekeken, die Laos en Cambodja binnentrokken omdat zich daar bases zouden bevinden van waaruit de Amerikanen in Vietnam werden bestreden. De idioten in Washington kunnen niet bedenken dat de Sovjets in Afghanistan het Amerikaanse gedrag in Vietnam herhaalden. Maar als Washington grenzen en rechten van andere landen met voeten treedt, is dit natuurlijk toegestaan omdat het immers gaat om het globaal verspreiden van het enige acceptabele politieke systeem in de wereld: de Amerikaanse vorm van kapitalistische democratie.118

De taxichauffeur van La Guardia naar de stad bleek een vluchteling uit Conakry, Guinee te zijn. Voormalig ambassadeur bij de vn Diallo Telli - eens een vriend van mij en door president Sékou Touré vermoord - was nota bene zijn oom. We konden nergens door, want die idiote traditie van de St. Patrick's Day parade werd gehouden.

Edmund White heeft een nieuwe roman The Beautiful Room is Empty geschreven. Het boek heeft een brief van Franz Kafka als thema. De onmogelijkheid van ‘two like-minded people’ om werkelijk contact te maken zet Kafka daarin uiteen. Het boek is een Bildungsroman geworden over homoseksualiteit.119

Gorbatsjov heeft toch iets van een slijmjurk die stoer wil doen. Hij heeft het optreden van Josef Stalin in 1948 tegen Joegoslavië veroordeeld als uiterst nadelig voor de betrekkingen tussen beide socialistische landen. Stalin verbreidde indertijd verdachtmakingen tegen de Joegoslavische broederpartij. In een rede tot het parlement denkt Gorby die zaak nu ‘recht’ te hebben getrokken.

Ik neem een helikopter van de Eastside naar jfk om met twa vlucht 814 naar Amsterdam terug te keren.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums