Memoires 1988-A

[p. 65]

Amsterdam

6 februari 1988

Amerbos

Ik belde eerst naar Neuheim om na te gaan hoe het met de gezondheid van Theo is. Hij zei dat alles goed was en dat hij zich goed voelde. Maar hij zal je nooit vertellen als het mis is. Hij bood opnieuw aan 10.000 gulden voor deel iv van de Memoires aan Wim Hazeu te zenden. Hij herhaalde het aanbod toen ik er niet meteen op inging, want ik wil proberen het bedrag uit mijn zakelijke contacten te financieren.

Ronald (en Caroline) Gase vielen binnen. Ze brachten de video mee van het programma dat Aad van den Heuvel in Paramaribo had gemaakt ter gelegenheid van de installatie van president Shankar. Van den Heuvel legt niet uit dat Shankar een zetbaas is voor Lachmon of waarom Essed geen president werd, zoals ik hem allemaal heb voorgekauwd.

Het boekje van oud-ambassadeur Osvaldo Cardenas is verschenen.⁵¹ Dat heb ik dus toch maar keurig voor elkaar gekregen, mede door steun van Leon Wecke in Nijmegen.

Weinig politici hebben in Suriname zoveel kwaad aangericht als Frans Weisglas, die bezeten schijnt te zijn van minachting voor Desi Bouterse over wie hij kennelijk niets weet. Minister Bukman van Ontwikkelingssamenwerking heeft gezegd de humanitaire hulp aan Suriname te willen uitbreiden - ongetwijfeld geïnspireerd door het feit dat Bouterse werd weggestemd - maar de gifkikker Weisglas kwam hier natuurlijk onmiddellijk tegen in het geweer.⁵² Bukman trekt dus toch 17 miljoen uit en premier Lubbers heeft gezegd dat (nu) de betrekkingen tussen Den Haag en Paramaribo snel moeten worden hersteld. Ook Lubbers begrijpt nog altijd niet wat er in Suriname speelt.

Er zijn weer allerlei mensen overleden: Corry Vonk, en wat ik heel jammer vind, Rogier van Otterloo. Ook Sigrid Maas Geesteranus, die ik me goed herinner, is overleden. Reinder Zwolsman, de ‘partner’ van ex-cia-agent Werner Verrips is eveneens van het toneel verdwenen.

51 Haagse Post, 6 februari 1988, zie bijlage 4.

52 NRC Handelsblad, 3 februari 1988.

[p. 66]

Jouke Mulder van Elsevier is in een diepe depressie terechtgekomen omdat zijn jarenlange vriendin een affaire is begonnen met Swarttouw van Fokker. André Spoor schijnt trouwens tegen Ronald Gase te hebben gezegd dat ik er nooit in slaagde ‘een blijvende relatie’ te behouden. Moet je nagaan wie dat zegt. Ik ben de tel over het aantal huwelijken en bijbehorende kinderen van Spoor al jaren geleden kwijtgeraakt. Een permanente relatie zou mij meer in het juiste spoor hebben gehouden volgens Spoor. ‘Wim heeft er altijd bij willen horen, wat nooit is gelukt. Nu zoekt hij erkenning in zijn dagboeken,’ aldus André. Kletskoek. Ik heb nooit ‘erbij’ willen horen, om te beginnen omdat ik in een vroeg stadium ontdekte uit wat voor rotkliekjes dit land bestond. Ik heb voor mezelf bewust een eigen plek ingeruimd. Ik zoek bovendien geen erkenning, want ik erken mezelf voldoende om ‘erkenning’ van assholes niet nodig te hebben. Waar ik met mijn dagboek op doel, is to put the record straight omdat teveel klootzakken de dans zijn ontsprongen door met leugens en ander oneerlijk gedrag, ongecorrigeerd hun gal over mij te spugen.

Er lag een bemoedigende reactie van Hermann von der Dunk op Het dagboek als Camera Obscura.⁵³ Hans Warren heeft in De Tijd commentaar op mijn verschenen dagboeken gegeven. Het is op zijn minst opvallend, dat - zijn eerdere commentaren in aanmerking genomen - hij nu niet anders doet dan mij verdacht maken.⁵⁴

53 Zie bijlage 5.

54 De Tijd, 29 januari 1988.

[p. 67]

Philips onderzoek sollicitanten op AIDS voor indiensttreding, meldt in NRC Handelsblad.⁵⁵ Nauwlijks te geloven.

Hans van den Broek wil naar Paramaribo. Het kan in Den Haag niet op om te demonstreren hoe blij ze zijn dat Bouterse is vertrokken. W.F. de Gaay Fortman keerde in het vaderland terug en vertelde NRC Handelsblad dat het Surinaamse volk op het vertrek van Desi Bouterse precies zo reageerde als toen de Duitsers in 1945 Nederland verlieten. Hij kwam tot deze uitspraak omdat er vanuit het publiek tegen Bouterse was gejouwd tijdens de militaire parade ter ere van Shankar en ‘niet zo maar hier een kreetje en daar een kreetje.’

Brave Hans Verploeg heeft zich gehaast minister Hans van den Broek mee te delen dat de NVJ zich distantieert van mijn relletje met Cecile van der Stelt ‘en het nabootsen van haar handtekening.’ Ik heb niets nagebootst. Ik heb die handtekening juist belachelijk gemaakt om te illustreren dat het een grap was. Ik kende de handtekening van Cecile bovendien niet. Ik proef uit de tekst van Verploeg hoe heerlijk hij het vond een goede indruk - en een wit voetje - bij de kloot Van den Broek te halen.⁵⁶

55 NRC Handelsblad, 27 januari 1988.

56 Brief d.d. 29 januari 1988.

7 februari 1988

Ik telefoneerde met mijn vriendin Cila van Lennep. Zij vertelde gehoord te hebben dat ik een Sovjetagent was en alsof zij die beschuldiging niet geheel onbegrijpelijk vond, voegde zij eraan toe: ‘Je bent er ook zo dikwijls naar toe geweest.’ Ik beklaagde me opnieuw over dit geklets, vooral ook in Pretoria. ‘Ze hebben de macht om die dingen te doen. En je weet hoe mensen zijn wanneer zij hun zin niet krijgen. Jij geeft ze hun zin niet,’ antwoordde zij. Ik dacht: zo is het natuurlijk ook precies. Zij waarschuwde opnieuw voor de onbetrouwbaarheid van Zuid-Afrikanen ‘die poeslief in je gezicht doen en heel anders handelen. Zo'n informatie over jou in Pretoria van de zijde van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag, gaat bovendien naar alle ambassades daar. Dat weet ik,’ aldus Cecile.⁵⁷

Heb al weer de eerste pagina's van deel vijf van de Memoires geschreven. Heerlijk om te doen. De kritiek van Hermann von der Dunk neem ik mee.

Mijn vriend John van Haagen, actief in de vakbeweging in de Rotterdamse haven waar hij jarenlang werkte, vertelde dat het

57 Haar man is diplomaat in Pretoria geweest.

[p. 68]

met Wim Kok afgelopen is. ‘Kok is niet alleen regeergeil, hij is bereid met de VVD te regeren.’

8 februari 1988

Zit te schrijven.

André Haakmat is van mening dat het nu met Desi Bouterse voorgoed is afgelopen. Ik heb hem gezegd: ‘Je bent gek. Bouterse blijft, zij het achter de schermen.’

Los Angeles is ‘the gang capital’ van de VS geworden. Robert Reinhold schreef in The New York Times: ‘The simmering ethnic stew-pot that is Los Angeles seems to favor youth gang-activity. Gangs of almost every nationality flourish: Samoan, Filipino, Salvadoran, Mexican, Korean, Vietnamese. Experts estimate there are about 600 gangs with as many as 70.000 members.’⁵⁸ Als ik terugdenk aan het artikel van Melvin Lasky over wat er allemaal schort aan de Sovjetsamenleving, waar Gorbatsjov nu dus naar het Amerikaanse voorbeeld ‘verbetering’ in zal gaan brengen, kan je je slechts afvragen wat rampzaliger is: de straten van Moskou onder Brezhnev zoals ik die gekend heb, of de straten van New York, Chicago en Los Angeles, waar dag in dag uit mensen overhoop worden geknald in bende-oorlogen, dikwijls ook nog drugs gerelateerd.

58 The New York Times, 8 februari 1988.

9 februari 1988

Jan Cremer belde om te vertellen over een bezoek van Oliver Stone aan Amsterdam. Oliver zocht mij en kwam bij Jan terecht, die de filmer, omdat ik in het buitenland was, onmiddellijk maximaal publicitair uitbuitte. Ze schijnen samen de nodige aandacht te hebben gekregen, door Jan georganiseerd, o.a. in De Telegraaf via de fameuze Stan Huygens. Dan te bedenken hoe Jan enkele jaren geleden over Stone sprak, nadat ik ze in het Sonesta Hotel samen had gebracht. Jan vertelde ook dat hij Oliver in het Hilton was gaan halen en dat ze ergens waren gaan eten ‘maar hij hing de vervelende ster uit. Er was weer geen gesprek mee te voeren. Hij vroeg al meteen: ‘Hoe kom je bij het Centraal Station?’ Hij wilde, als alle junkies, meteen gaan scoren. Hij was stoned precies als vijf jaar geleden.’

Cremer had verder geregeld dat er een reportage in het blad Skoop zou komen. De hoofdredacteur had gevraagd of Oliver het boek Ik, Jan Cremer niet wilde verfilmen. Hier had Stone nog nooit over gedacht. ‘Hij behandelde die man van Skoop als

[p. 69]

stront,’ aldus Jan. Intussen is Cremer bezig met twee boekuitgaven van zijn schilderijen.

Zowel de moeder van Indro Noto Suroto als oud-ambassadeur Jacob van der Gaag is overleden.

Japan schendt het moratorium op de walvisvangst en de regering Reagan is in zoverre consequent dat ze zelfs hun bondgenoten dreigen met sancties als ze zich niet aan internationale overeenkomsten houden.

10 februari 1988

Pretoria heeft duizend mijnwerkers met AIDS naar Zambia teruggezonden.

Eindhoven

Ik zit in een forum over de Sovjet Unie aan de Technische Universiteit samen met Wim Klinkenberg en anderen. Er is ook een dissidente schrijver Kirill Gradov - al vijftien jaar in Nederland - die kennelijk geen idee meer heeft over wat zich in Moskou afspeelt. Een Pool, Jan Minkiewicz zegt dat Marx een grapje uithaalde. Wim raakte helaas boven zijn theewater en trok erg propagandistisch van leer. Ik probeerde duidelijk te maken dat het onmogelijk was om het marxisme aan te passen (of te verfraaien) en dat het gewoon geschrapt zou moeten worden. Ik noemde het ‘nieuwe denken’ aspect van Gorbatsjovs kruistocht een belangrijke ontwikkeling. Ik gaf de achtergrond van hoe deze benadering bij hem tot stand was gekomen na het lezen van het boek New Thinking in the Nuclear Age van Anatoly Gromyko en Volodja Lomeiko. Ik vertelde een en ander over cognitieve psychologie en teaching thinking en teaching intelligence waar Machado zich in Venezuela mee bezighield.

Nadat Wim Klinkenberg niet eenmaal, maar twee- en zelfs driemaal herinnerde aan de twintig miljoen Sovjetdoden in de Tweede Wereldoorlog, heb ik hem in de volle zaal in Eindhoven toegeroepen: ‘Wim, noem mij een land waar het marxisme-leninisme is geslaagd. Nergens.’ Daar had hij geen ant-

[p. 70]

woord op. Er werd ook herhaaldelijk aan mijn ‘wereldburgerschap’ gerefereerd tot ik er genoeg van had en er iets van zei. Vragen kwamen er alleen van ouderen en gepensioneerde Philips-mensen. Tot ik vroeg: ‘Hebben studenten geen vragen?’ Toen kwam er één.

Als altijd viel me ook nu weer een jongen speciaal op. Ik regelde dat ik naast hem kwam te zitten tijdens de lunch. Hij heet Leendert Florusse en studeert bedrijfskunde, en wil een onderzoekje doen in de USSR. Hij gaat in april met 40 studenten naar Moskou. Hij had een handschrift als Stuart Jones, en een even zalige reet.

Na afloop kwam J. Sluiter van Philips op me af en zei dat we eens in Moskou samen hadden geluncht. Hij had me bij die gelegenheid gevraagd wat hij met zijn zoon moest beginnen. Ik heb toen geantwoord om de jongen een jaar alleen in de wereld te laten rondreizen. Inderdaad was hij nadien een half jaar naar Afrika gegaan en zat nu op de rails.

Wat Israël weer uitvreet jegens de Palestijnen tart iedere beschrijving. Israëlische militairen breken armen en benen van demonstranten, om ze vervolgens bij ziekenhuizen te dumpen. De BBC vertelde dat de ministers van Buitenlandse Zaken van de EEG een veroordeling van Israël hadden aangenomen, maar de tekst was op voorstel van Den Haag (Hans van den Broek) afgezwakt. Hoe werkt dit toch, dat Nederland zich altijd weer als loopjongen voor de VS of Israël ontpopt? Israël verdient volgens Den Haag onze speciale bescherming. Waarom? Ik ben het er allerminst mee eens. Een oorlogsmisdadiger is een oorlogsmisdadiger, waar hij ook vandaan komt. Maar blijkbaar niet voor Den Haag.

Ik begrijp ook niet dat Newsweek zich leent voor een omslag die tegen generaal Manuel Antonio Noriega (Panama) spreekt, terwijl het duidelijk is wat voor smerig spel Washington nu weer speelt in Panama.⁵⁹ DRUGS, MONEY AND DEATH, THE SORDID STORY OF PANAMA'S OUTLAW DICTATOR staat in grote letters op de omslag.

Ik ben met Nellie Hazeu-Sloos uit Waalre gaan dineren in restaurant Bali in Eindhoven. Maar nu ben ik heerlijk op weg naar Amerbos met Daphnis en Chloë op de walkman.

Thuis lag er een kaart van Jan Cremer en het knipsel samen met Oliver Stone in De Telegraaf.⁶⁰ Het toppunt van Cremers geklets is het feit dat hij gewoon liegt dat hij Stone al kende toen hij in New York eind jaren zestig, na Olivers diensttijd in

59 Newsweek, 15 februari 1988.

60 De Telegraaf, 30 januari 1988.

[p. 71]

Vietnam, op de filmschool in New York zat. Jan kletst verder dat ze in een aantal gesprekken hebben besproken hoe Oliver Ik, Jan Cremer zou kunnen verfilmen. Ook dat is dus niet waar. Verder doet Jan alsof hij mij ook ter sprake zou hebben gebracht, en schrijft ‘P.S. Jij bent weggevallen.’ Zou Cremer zijn eigen geklets geloven? Ik ontmoette (als weergegeven in de Memoires) Oliver begin jaren zeventig via Najwa Sarkis in New York en ben sedertdien met Stone bevriend gebleven. Ik heb Cremer pas enkele jaren terug hier in Amsterdam voor het eerst met Stone in aanraking gebracht. Nu poseren ze volgens Cremer in de media als hartsvrienden van enkele decennia terug.

Mijn vriend uit Rome Alain Vidal-Naquet, indertijd chef-protocol bij de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties, nu directeur externe relaties bij die organisatie, zendt een foto waarop hij zijn staatshoofd Francois Mitterrand begeleidt.⁶¹

Ik bedankte Carel Enkelaar voor zijn brief die de kwestie Frans Lurvink nog eens voor me op een rij zet.⁶² Hij zond het epistel naar Bert Dreese van Loeff & van der Ploeg, zonder dat ik hem dit heb gevraagd.

Ik sprak met Mimi Hofland die vertelde dat Henk aan een roman werkt. Mimi slaapt al vier en een half jaar op slaappillen: ‘want anders spreek ik ook nog in mijn slaap tegen die man.’ De rest laat ik maar weg, als gewoonlijk.

61 Zie Memoires 1953-1963, 1970-1975, 1978-1979.

62 Zie bijlage 6.

11 februari 1988

Er arriveerde een brief van Wim Hazeu, die als een geldwolf weer achter de poen aanzit voor deel vier van de Memoires.⁶³ Ik moet nu toch constateren dat ik Jan Cremer, die ik al die jaren als in de basis eerlijk heb beschouwd, toch met andere ogen begin te zien. Hij liegt of het gedrukt staat als het hem maatschappelijk zo uit komt.

63 Zie bijlage 7.

12 februari 1988

John Cushman meldt in The New York Times⁶⁴ dat twee Sovjetmarineschepen opzettelijk twee Amerikaanse oorlogsbodems hebben geramd. Het gebeurde in de Zwarte Zee in een ge-

64 The New York Times, 12 februari 1988.

[p. 72]

bied bij de Krim, waar volgens de Sovjets geen Amerikaanse schepen mogen komen. Het lijkt wel even op Koude Oorlog.

Ik heb Wim Hazeu gebeld, dat zijn brief me diep geschokt heeft. Hij dreigde zelfs dat als er geen geld van op tafel komt, het project stil ligt. Bovendien wil hij nu ook nog 4.000 gulden voor Het dagboek als Camera Obscura hebben. Ik benadrukte dat we nooit eerder overeenkwamen dat ik nooit meer een honorarium voor mijn werk zou krijgen. Ik zei hem in zijn gezicht dat ik zo niet verder wilde en zo niet verder met hem kon. Hij schrok blijkbaar van mijn toon, want hij zei: ‘Oké, dan schrap ik jouw bijdrage, die 4.000 gulden voor de brochure over dagboeken.’

Er lag een brief van vele kantjes - plus door hem geschreven gedichten - van Kelly Hothleuf, de vampier uit Paramaribo. Hij lijkt verliefd en het gaat me eigenlijk aan het hart. Ik heb hem teruggeschreven.

Het spijt me, maar als ik de naam Mulisch in een blad tegenkom, zoals in het Cultureel Supplement van nrc Handelsblad, ga ik gauw verder. Ik heb tenslotte bij het Lido in de jaren zestig naast hem gewoond en zag hem regelmatig. Ik heb geen contact met die man, ook nooit gehad.

13 februari 1988

Ik belde Lex Poslavsky over de laatste stunts van Wim Hazeu. Daar zei hij weinig over, maar toen ik vertelde wat Jan Cremer had uitgevreten met Oliver Stone, moest hij lachen. ‘Dacht altijd al dat die man een beetje gek was,’ aldus mijn oom de psychiater.

Ik heb Hans Warren een briefje geschreven: ‘Waarom haast je je iedere keer om als eerste mijn dagboeken de grond in te schrijven? Wat is je probleem?’

Eduard dook op rond 12:15 uur. Uit voorzorg had ik mijn pik nog eens extra gewassen, voor het geval dat. Het eerste uur bleef ik veilig uit zijn buurt. Hij woont tenslotte samen met Wilfred. Maar op een bepaald moment stonden we zo dicht bij elkaar voor de ramen van Amerbos, dat we elkaar aanraakten en eindigden op de oude vertrouwde plek in mijn slaapkamer. Hemeltje, voor we het wisten, waren we boven. Na afloop voelde ik me eigenlijk weer zo gelukkig dat ik Peter in Johannesburg opbelde. Overigens heeft hij Wilfred duidelijk gemaakt nog niet aan een vaste relatie toe te zijn.

[p. 73]

14 februari 1988

Toch vraag ik me af hoe het in hemelsnaam mogelijk is geweest, dat Eduard in 63 jaar de enige is geweest met wie ik altijd weer opnieuw seks heb kunnen hebben.

Ik belde Henk Hofland op om over zijn commentaar sartre van 10 februari te spreken. Ik vind zo'n artikel onleesbaar geklets. Hij noemde intussen Bart Tromp en Martin van Amerongen snotneuzen, die niet wisten waar ze het over hadden. Morgen zou hij naar Brussel gaan voor een televisie-opname en dan naar zijn huis in Zuid-Frankrijk om zijn roman af te maken. ‘Roman,’ vroeg ik?

‘Reken maar,’ zei hij. Terwijl we spraken bedacht ik me dat hij misschien zou kunnen helpen, dat Hermann von der Dunk in nrc Handelsblad over mijn dagboeken zou kunnen schrijven. Hij wist kennelijk niet dat ik deze historicus in samenspel met Wout Woltz voor die krant had behouden. ‘Goed zo,’ was het commentaar. Eigenlijk had ik beter niets tegen Henk kunnen zeggen, want je bent niet zeker of hij gaat helpen of juist de zaak zal saboteren. Eigenlijk vertrouw ik Henk, na wat hij geflikt heeft, niet verder meer dan mijn neus lang is. Misschien is het onredelijk zijn drijfveren te wantrouwen, maar het is niet niks geweest wat er in 1972 op Amerbos met de Sovjets en De Telegraaf is gebeurd.

Eduard vroeg gisteren bijvoorbeeld wie er, behalve Dirk Keijer, mee naar Suriname waren geweest. Hetzelfde liedje. Ik wilde gaan antwoorden, maar hield me in, en zei dat ik een contract van vertrouwelijkheid had getekend en er ook tegen hem niets over wilde zeggen. Zelfs niet aan Eduard. Zover is het nu gekomen, na het jarenlange bespioneren en treiteren vanuit Den Haag. Ik verzet me met man en macht tegen paranoïde en schizofrene reacties op wat er om me heen gebeurt, wat meestal onzichtbaar blijft en in het geniep geschiedt. Geheel conform zoals Den Haag eigenlijk functioneert, met de rode knop, het beruchte netwerk, in het centrum der gebeurtenissen. Ze staan voor niets, opereren in het geheim, en het is zoals ook Cecile van Lennep steeds zegt, moeilijk of niet te bewijzen.

Bert Dreese heeft de brief van Carel Enkelaar in een antwoordakte voor de zitting van 17 februari 1988 voor de Arrondissementsrechtbank te Zwolle verwerkt. Er moet nog veel aan gebeuren omdat, zoals steeds, allerlei details niet kloppen. Die heb ik in een brief aan Bert samengevat. Ik zal het stuk naar Rotterdam brengen en kan dan meteen bij het Algemeen Dagblad de artikelen ophalen die Karel Bagijn de laatste tijd over me in de krant heeft gezet en waar meestal geen moer van klopt.

[p. 74]

Willem Brugsma zat vanavond bij Adriaan van Dis en kwam niet sterk over. Van Dis heeft doorgaans uitstekende vragen, is soms ad rem, maar hij speelt alles van A tot Z. Hij doet of hij zichzelf is, maar zijn gedrag en optreden is berekend en ingestudeerd. Ik wilde hem erover schrijven, maar waar maak ik me druk over.

Bill Keller schreef over uit de oorlog in Afghanistan terugkerende militairen. Sinds de invasie van 1979 hebben een miljoen Sovjetsoldaten in Afghanistan gediend. Het is de Sovjetvariant op Vietnam. Gorbatsjov schijnt er een eind aan te willen maken.⁶⁵

65 The New York Times, 14 januari 1988.

15 februari 1988

Weekkrant Suriname kondigt in vette letter aan, dat het Amsterdams Volksverzet (avv) tegen Bouterse onder leiding van André Haakmat met onmiddellijke ingang is beëindigd. De heren gaan er vanuit dat het afgelopen is met Desi en ze niet meer nodig zijn. De club heeft vier jaar bestaan en schijnt er de brui aan te geven in de ijdele hoop dat Bouterse het einde van zijn parcours heeft bereikt. Haakmat schrijft in hetzelfde nummer van 13 februari over het nieuwe boekje van Osvaldo Cardenas. Hij zegt dat ik, ‘boezemvriend van Bouterse’, hem al twee jaar geleden vertelde dat ik er aan werkte het geschrift van de voormalige Cubaanse ambassadeur in Paramaribo op de markt te krijgen. Hij schijnt zelf Cardenas uitstekend te hebben gekend. ‘Ik kan niet ontkennen hem van af het begin een zeer sympathieke man te hebben gevonden.’ Ik dus ook.

Ik lag al vroeg wakker en maakte me zorgen over het geld dat Christopher uit Paramaribo zou overmaken. Ik heb langzamerhand het nodige uit eigen zak voorgeschoten en heb heel wat te goed. Zal de rekening uiteindelijk worden betaald?

John van Haagen haalde me van station Blaak op. We reden eerst naar zijn huis in Sportdorp. Het portret van zijn overleden vrouw Greet, was prominent in de woonkamer aanwezig en maakte me triest. Ze leek eigenlijk gewoon aanwezig, net als vroeger. Johns hartproblemen schijnen onder controle te zijn. We zijn nu 35 jaar vrienden en onze gesprekken zijn onveranderlijk van dezelfde kwaliteit gebleven.

Ik heb bij het Algemeen Dagblad de verschillende chef d'oeuvres van Bagijn opgehaald en zal nu de Raad voor de Journalistiek informeren waarom er veel van wat het Algemeen Dagblad beweerde niet klopt en in strijd met de feiten is.

[p. 75]

Nu Sytze van der Zee de grote baas bij Het Parool is, valt er met mijn goede vriend Frans Peeters geen zaken meer te doen. Zo werkt onze journalistiek nu eenmaal.

Wim Hazeu herhaalt andermaal de voorwaarden om mijn dagboeken te publiceren, en bevestigt, dat Het dagboek als Camera Obscura op zijn kosten zal worden uitgegeven. Hij wilde de afspraak bevestigen: ‘Want stel je voor dat ik een auto-ongeluk krijg.’⁶⁶

Anna Pignocchi schrijft: ‘I am horrified with the Club of Rome. As you say, we Aurelians can but suffer from what happens with Aurelio Peccei's endeavour. In my view, the Club of Rome, the real one, died with him in 1981. How very sad!’ En zo is het precies.

Het anc gaat op 1 maart een kantoor aan de Prinsengracht openen. De kosten worden gedragen door anti-apartheidsorganisaties, kerken en de gemeente Amsterdam.

Voor het eerst komen adellijke personen in de ussr aan het woord in The New York Times.⁶⁷ Prinses Ekaterina Meshcherskaya vertelt over het leven in de tijd van de tsaar. De dame is enthousiast over Gorbatsjov en zegt op haar 83ste dat het een sprookje lijkt, zoals de sfeer in Moskou aan het veranderen is en hoe de oude Russische adel bezig is weer meer in het openbaar te verschijnen. Ik stuurde het artikel aan mijn oom Poslavsky⁶⁸ die later belde en zei dat hij toch wel trots was op het Russische verleden van zijn voorouders. Jarenlang wilde hij er niet over praten. Binnen onze familie werd er weinig of niet over gesproken omdat men altijd bevreesd is gebleven voor communistische represailles tegen de familie.

66 Zie bijlage 8.

67 The New York Times, 10 november 1987, Felicity Barringer.

68 Hij is van Russisch grafelijke afkomst. Zie Memoires 1925-1953.

16 februari 1988

Poslavsky zendt een aanbeveling voor de omslag van mijn Memoires, die ik te beknopt en weinig specifiek vind.⁶⁹

Dirk Keijer meldt dat het contract van onze Surinaamse plannen al in concept naar broer Theo werd verzonden.

Ik sprak met Wout Woltz over een mogelijke bespreking van mijn Memoires in nrc Handelsblad door Hermann von der Dunk. Hij was vriendelijk, maar zei dat het ongebruikelijk was dat auteurs invloed hadden op wie hun boeken zou bespreken. Henk Hofland is natuurlijk de eerste die hiervoor in aanmerking komt, maar die laat het afweten.

69 Zie bijlage 9.

[p. 76]

Mijn grootmoeder Lucie Eleonore Oltmans ontving in 1890 een ereprijs voor beloonde vlijt van de Zusters Franciscanessen op haar school in Semarang, Nederlands-Indië, getekend door Mère Alphonse en een boek dat ik aan Yonda Poslavsky zal geven.

Er is beslag gelegd op de ambassade van Zaïre in Den Haag vanwege een schuld aan de gemeente, alsmede aan een voormalige secretaresse, voor een bedrag van 70.000 gulden. Mr. Godert Maas Geesteranus, juridisch adviseur van het ministerie van Buitenlandse Zaken noemde het een volkenrechtelijk onrechtmatige maatregel om beslag te leggen op het vermogen van een andere staat. Procureur-generaal P. Bos nam dit oordeel over en vroeg het Haagse hof de eerdere uitspraak van de rechtbank te vernietigen.⁷⁰

Ik zag een spannende ijshockeywedstrijd tussen de vs en Tsjechoslowakije. De Tsjechen wonnen met zeven tegen vijf.

ikon biedt een reportage over zwarte en witte scholen in het brave vaderland. De kranten staan er al wekenlang bol van, maar nu hoor je een wethoudster van onderwijs van Amsterdam toch echt zeggen dat de gemeente ‘witte’ scholen zal saboteren, wanneer er teveel ‘witte’ kinderen uit andere wijken op een school zitten. Diezelfde idioten hebben een grote bek over Zuid-Afrika.

70 nrc Handelblad, 16 februari 1988. Ik was bevriend met Godert en zijn broer en zus in de tijd dat ik op het Baarns Lyceum zat.

17 februari 1988

Mijn jarenlange hulp uit Purmerend, mevrouw Hornkamp kwam een bezoekje brengen. Zij heeft nierproblemen.

Philips heeft een eerste contract voor 26 miljoen gulden in Moskou gesloten, waarbij ook de overdracht van technologie is betrokken. Het wordt ‘een doorbraak’ genoemd. Wanneer dit twintig jaar geleden was gebeurd, zou het betekenisvoller zijn geweest. De betaling geschiedt in harde Westerse valuta.

Er is weer een Palestijn doodgeschoten op de Westelijke Jordaanoever, wat het aantal doden sinds 9 december op 55 brengt.

[p. 77]

Honderden Palestijnen werden door Israëlische kogels verwond.

Het is niet te hopen dat Van den Broek aan de bak komt, want hij is een Atlanticus in de Luns-traditie, een pure loopjongen van Washington. In 1936 als zoon van de correspondent van De Telegraaf in Parijs geboren. Formeel heb ik nog eens een blauwe maandag bij de Wereldomroep onder zijn vader gediend. Je ziet precies wie hem aanbevelen, zoals Dries van Agt (drukt hem aan zijn borst), Jaap de Hoop Scheffer (voormalig secretaris van deze minister), Norbert Schmelzer en niet te vergeten de PvdA-er Max van der Stoel, ook een lakei van Washington en de inlichtingendiensten.

Aart van der Want gaat 30 september trouwen.

Bally Berrenstein van de Surinaamse ambassade kwam langs. Ik was zo naïef om nog te denken dat hij het geld dat Suriname me schuldig is, kwam brengen. Hij vroeg om muziek aan te zetten ‘want jij bent een prime target voor de Kennedylaan.’ Daar zetelt de bvd. Henck Arron had 180.000 dollar naar de ambassade in Den Haag laten overmaken, maar omdat de salarissen van het personeel al enige tijd niet waren betaald, moest dat er eerst af. Het had een haar gescheeld of zelfs de telefoon van de ambassade was afgesloten. ‘Den Haag eist van onze nieuwe regering dat zij haar macht laat zien, dus ze zijn erop uit om Desi helemaal uitgeschakeld te krijgen. Pas dan zal er geld uit Nederland komen,’ aldus Berrenstein.

18 februari 1988

Wim Wertheim belde dat hij akkoord ging met een aanbeveling van hem op de omslag van het volgende deel Memoires. Ik was er werkelijk blij mee. Er was een brief van Rosenberg Polak uit Moskou gekomen, dat de journalist Surjono eindelijk een bezoekersvisum voor Nederland zou kunnen krijgen. Uitgever Jan Mets heeft hier ook hard aan meegewerkt.

19 februari 1988

Ook Hermann von der Dunk geeft toestemming om op de omslag van deel vier uit een brief van hem te citeren. Ik heb het namenregister van dit nieuwe deel af. Altijd een hele klus.

Berrenstein vertelde dat Desi Bouterse aan Harvey Naarendorp had gevraagd ambassadeur in Mexico te worden: ‘Want ik wil niet dat je hier wat overkomt.’ Bally voegde eraan toe: ‘Het

[p. 78]

vreemde is, dat Desi niets tegen dergelijke bedreigingen onderneemt.’ Die indruk heb ik ook steeds gehad en het heeft me meer dan eens verbaasd.

In Thermos voel ik me steeds meer een vreemde eend in de bijt. Heb absoluut niets gemeen met 99,9 procent van de sujetten die er komen. Hele hordes zijn te dik of te mager. Anderen zijn echt (fysiek) mislukt en verkeerd uitgevallen. Anderen hebben onmiskenbaar aids onder de leden. Sommigen beginnen nog over de Adriaan van Dis show uit 1985 te meieren. Er komt meestal geen verstandig woord uit de snavels.

20 februari 1988

Theo belde opgewekt uit Zwitserland. ‘Soms is het onderzoek goed, soms niet. Dus er is niets over te zeggen hoe het zal gaan, maar ik voel me uitstekend en ben ready for the Olympics.’ Ik blijf ongerust en was eigenlijk helemaal naar van het gesprek. Gorbatsjov heeft weer eens van de daken geschreeuwd dat hervormingen van het politieke systeem door moeten gaan en dat dit geen aantasting van het socialisme of van het marxisme-leninisme inhoudt. Hij droomt, want dat kan dus niet. Je kunt niet hervormen zonder de onderste steen uit het bestaande politieke stelsel van de USSR weg te trekken. Er is in Moskou een regelrechte ramp in de maak, daar ben ik van overtuigd.

John van Haagen vindt Het dagboek als Camera Obscura ‘te leermeesterig’. Hij zei: ‘Je hebt sinds ik je in de jaren vijftig leerde kennen wel een ontzaggelijke sprong gemaakt. Dat waren de jaren dat je mij op een bepaalde manier opvoedde. Sedertdien kon ik me slechts concentreren op de problemen van het gezinsleven. Bij jou ontstond een horizon die niet vast is en doorgrond moet worden. Wanneer ze tegen mij over je homoseksualiteit spreken, antwoord ik altijd: ‘Dat is bij Willem een zuurstok, niet meer en niet minder.'’ Hij verwacht overigens dat de media mijn nieuwe boekje zullen doodzwijgen. ‘Ze willen het niet weten en willen het niet lezen, want je bezorgt ze meteen een minderwaardigheidscomplex.’

21 februari 1988

Pieter van den Broecke had gisteren voor De Telegraaf een gesprek met prins Bernhard op Soestdijk over 75 jaar luchtmacht. Een volkomen open gesprek, dus de vraag is waarom Jan Rap en zijn maat de prins te spreken krijgt en ik niet. Tien jaar geleden zei de prins in Paramaribo nog tegen me: ‘We moeten eens praten.’ Het is er nog nooit van gekomen.

Het Algemeen Dagblad opende gisteren met het feit dat Israël de

[p. 79]

sympathie van een groot deel van de Nederlanders heeft verspeeld met haar walgelijke optreden jegens de Palestijnen. Volgens een onderzoek zou nog maar 30 procent van de Nederlanders achter Israël staan. Ook een hoofdartikel onderstreepte hoe men hier langzamerhand walgt van de gewelddadige manier waarop Israël tekeer gaat.

Janny Groen sprak met de voormalige minister van Justitie van de vs, Elliot Richardson.⁷¹ Hij wijst erop dat het Midden-Amerika-beleid van Ronald Reagan ‘volstrekt ongeloofwaardig’ is. Richardson valt in de klasse Robert McNamara. Hij speelde met de Washingtonse top mee, maar was een van de eersten die met ongezouten kritiek kwam op onwettige praktijken van het Witte Huis. Hij trad zelfs liever af als minister van Richard Nixon, dan er uiteindelijk aan mee te doen. Ik kan me geen vergelijkbaar voorbeeld uit de recente Nederlandse politiek voor de geest halen. Aftreden gebeurt nu eenmaal in Madurodam niet.

John van Haagen belde opnieuw. Hij had Het dagboek als Camera Obscura opnieuw gelezen.‘Ik schat het percentage van wat jij aansnijdt waar ik nooit over heb nagedacht op 40 procent. En ik lees veel,’ zei hij. ‘Jouw afstand tot de massa wordt steeds groter. Ik denk als ik jou lees: potverdomme, wat zijn de grenzen? We kunnen de zogenaamde verlichte eeuw ook wel tussen haakjes plaatsen. Je gooit heel wat overhoop. Ik verwacht instinctief dat je nog met unieke dingen gaat komen.’

Hij vroeg of ik wist waarom Gorbatsjov in Nederland zo populair was. Ik zette uiteen dat de ussr voor ons het meest gehate land ter wereld is. Het fenomeen Gorbatsjov beantwoordt misschien aan een heimelijk gekoesterde hoop dat er met deze man in de Sovjet Unie een nieuw tijdperk is begonnen. John vond de situatie in Moskou ‘bloedlink’. Op mijn opmerking dat Hans van den Broek de kroonprins van Lubbers was, antwoordde hij heel beslist: ‘Helemaal niet. Dat wordt Eelco Brinkman.’

Joseph Luns doet mee aan het spel Doet ie het of doet ie het niet op vara-televisie. Hij vertelt in 20 minuten de H.Ms. Tromp te hebben geschilderd, welk doek voor 12.000 gulden bij Christie's voor een goed doel werd geveild. Hem wordt gevraagd in drie minuten een duikboot te tekenen en doet het precies zoals ik dat op het Baarns Lyceum ook deed.

‘Noodweer’ noemen Israëlische militairen het schieten op Palestijnse kinderen, die met stenen en flessen gooien. ‘De we-

71 De Volkskrant, 20 februari 1988.

[p. 80]

reld’ zwijgt in alle talen. Voor wat in Soweto gebeurt, loopt ‘de wereld’ te hoop en ‘men’ praat nog over de aldaar vermoorde studenten in 1976.

Het verschil tussen Aart van der Want en Ronald Gase is opvallend. Ronald zou met Joop van Tijn spreken en zou bij hem aankaarten of Vrij Nederland het derde deel van de Memoires gaat bespreken. Ik hoorde echter niets meer van hem. Ik zal het hem niet vragen. Aart zou na zo'n toezegging meteen hebben opgebeld hoe het is verlopen. Ronald gaat in lucht op.

Eduard weet dat ik naar Suriname ga. Toch belt hij niet meer, ook niet om me een goede reis te wensen.

22 februari 1988

Hoe zal deze reis verlopen? Het is natuurlijk te gek om los te lopen dat ik de kosten weer moet voorschieten. Christopher heeft zelfs tegen Bally gezegd: ‘Willem heeft gelijk, hij moet dat geld hebben.’ Het liefste zou ik thuis zijn gebleven en aan deel vijf hebben gewerkt, maar ik moet die afrekening gaan halen.

Ik ontmoette Ruud, het manusje van alles en bodyguard van Dirk Keijer. Ook hij staat ervan te kijken zoals Dirk zijn nieuwe bijzit Clare behandelt, met schreeuwen als ‘ga in je nest’ of ‘fuck off’. Toch belt hij nog vijfmaal per dag naar Inge. ‘Ik heb Dirk gezegd: je moet vreemdgaan, wat we soms ook samen deden, maar geen nieuwe relatie beginnen.’

Amsterdam - Paramaribo

The Sunday Times meldt dat er generaals in Israël geschokt zijn door het rapport dat minister van Defensie Yitzhak Rabin over het optreden van militairen tegen Palestijnen liet schrijven.

H. Bravenboer van Brown, Boveri & Cie kwam praten en vroeg me om in Paramaribo contacten voor hem te leggen. Ik vertelde hem dat Jermen Gvishiani indertijd voorstelde dat ik zijn bedrijf in Moskou zou gaan vertegenwoordigen. Hij zei dat zij nu een eigen kantoor in de ussr hebben.

De Volkskrant meldt dat Frans-Guyana tientallen Brunswijkaanhangers het land uitzet. Eindelijk.