Logo DBNL
Memoires 1988-A (2017)

Memoires 1988-A

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Paramaribo

19 januari 1988

Hotel Torarica

We werden keurig afgehaald. Ik had gisteravond nog tweemaal met Christopher getelefoneerd. Ik wilde het dringend hebben over mijn vergoeding voor bemiddeling en onkosten. Ik heb inmiddels recht op 34.015 gulden.

Beantwoordde eerst de brief van Frans Kellendonk.19 Ik heb zijn standpunt bestreden dat in mijn werk de historische dimensie zou ontbreken. Als iemand aandacht heeft voor de geschiedenis dan ben ik het, in navolging van en als variant op Jan Frederik Oltmans, mijn dierbare voorvader.

Kellendonk publiceerde het essay DE GOLF ALS RECHTE LIJN.20 ‘Hoe voelt iemand, die de loop der geschiedenis denkt te kennen,’ vraagt hij. Ik vind het hele verhaal geklets in de ruimte, maar het zal wel aan mij liggen.

De eerste ontmoeting van Dirk en mij met Desi Bouterse zal al om 10:30 uur plaats hebben, wat al het eerste conflict met Theo Cranendonk veroorzaakte, die zich gepasseerd voelde. Dirk: ‘Als ze zich opwinden, dan weet je dat jij gelijk hebt. Jij bent de man hier. Jij houdt de technologie in handen.’ Theo liep Dirk en mij naar het zwembad na om andermaal te protesteren. Clare wilde meegaan, maar dat heb ik uitgesloten genoemd, en het gebeurde dus niet. Ik heb toch al ernstige twijfels dat deze twee dames op een zakenreis meekwamen.

Bij de ontmoeting omhelsde ik Desi (en kreeg er een emotionele rilling bij). We spraken maar kort en Desi maakte duidelijk dat door de voor hem ongunstige uitslag van de verkiezingen de zaken wel anders waren komen te liggen, en dat we ons enigszins aan de nieuwe situatie dienden aan te passen. Hij haalde tijdens ons gesprek een kaartje van een bloemstuk dat Arron en Lachmon hem hadden gestuurd, waar woorden opstonden als ‘samenwerken voor ons geliefd Suriname’.

Wat ik buitengewoon vervelend vond, maar waar Bouterse waarschijnlijk niet omheen kon, was dat hij de onbetrouwbare Atta Mungra van de SLM bij onze plannen had betrokken, en

ook diens broer Subhas Mungra, minister van Financiën en Planning, die aan het bewind schijnt te blijven. Keijer reageerde meteen: ‘Dat betekent dat ze ook betaald moeten worden.’ We zullen vanavond uitgebreid verder praten ten huize van de vriend van Bouterse, de Libanese zakenman Michel Franchi. ‘Die gaat dus ook meegraaien,’ aldus Dirk. Aan dergelijke opmerkingen erger ik me ondertussen groen en geel, want hoe weet hij dat? Ik denk zelfs van niet. Ik zal blij zijn als ik van deze geldwolven af ben.

Vanavond ben ik, om mijn gezelschap te ontvluchten, gaan dineren (van 17.00 tot 20:15 uur) bij ambassadeur Igor Bubnov op diens terras met uitzicht op de Surinamerivier. We keken samen naar het nieuws waar werd vermeld dat Jules Wijdenbosch onlangs bijna was vergiftigd.21

Ik maakte meer dan duidelijk aan Bubnov wat ik van Gorbatsjov dacht en wat ik van al het geklets over perestrojka en glasnost vond. Ik zei dat mijns inziens de afbraak van de USSR in volle gang was en tot rampzalige gevolgen zou leiden. Hij werd erg stil van mijn exposé en zei van mening te zijn dat ik deze analyse aan Evgeny Velikhov kenbaar zou moeten maken. Hij is vicepresident van de Academie van Wetenschappen van de USSR en sinds zijn jeugd een intieme vriend van Gorbatsjov. Dat zou geen zin hebben. Het Kremlin draait al in de soep en groepsdenken werkt net als in Washington ook in Moskou. Ze steken elkaar aan. De epidemie heeft al te krachtig om zich heen gegrepen.

Ook hield ik een pleidooi voor het belang van de geesteswetenschappen. Ik vertelde over mijn boek Over intelligentie, en hij wil nu The Inner Universe van Morton Hunt gaan lezen. Daar heeft hij op dit moment meer aan dan Lenin of Marx.

Hij vertelde onlangs uit de vs te zijn teruggekeerd. Sergeant Doedel zat bij hem in het vliegtuig ‘and I explained to him in what awkward position he had placed you.’

‘And a few others as well,’ zei ik. Bubnov schijnt een uitstekende zakelijke relatie te hebben met de nieuwe Amerikaanse ambassadeur in Paramaribo, die voorheen de tweede man in Djakarta is geweest. De Amerikaan zou niet begrepen hebben waarom Bouta de aangeboden bemiddeling van Ruud Lubbers had afgewezen. Vooral omdat diezelfde Bouterse de afgelopen zomer wel de bemiddeling in het conflict met Brunswijk van een ‘prominente Nederlandse journalist’ had aanvaard. Misschien moet ik deze Amerikaan maar eens gaan ontmoeten.

Wat me buitengewoon verwonderde, was dat Bubnov in tegenstelling tot de vorige keer, fel gekant was tegen een nieuwe ontmoeting met Dirk Keijer (of diens gezelschap). Hij deed het af als ‘niet opportuun’. Bovendien had hij zijn handen vol met de komst van een Sovjetdelegatie die de installatie van de nieuwe president van Suriname kwam bijwonen. Kennelijk smoesjes, maar wat is er gebeurd? Is er een nieuwe instructie uit Moskou gekomen aangaande Dirk Keijer? Bouterse wordt kennelijk door Bubnov als een afgesloten hoofdstuk beschouwd, wat aangeeft hoe weinig hij nog altijd begrijpt van Bouterse en van de situatie hier.

Keijer had een enorme rel geschopt dat hij niet de suite van Torarica had gekregen. Carlo Spier had alle mooiste kamers al afgehuurd vanwege de komst van buitenlandse gasten voor de installatie van president Ramsewak Shankar en vicepresident Henck Arron. Om extra veel last te bezorgen en wraak te nemen, had Keijer geëist dat de kamer naast hem in een conferentievertrek zou worden veranderd met een tafel met veel stoelen, terwijl hij op zijn vingers kon natellen dat hij er geen gebruik van zou maken.

Om 22:00 uur reden we in twee taxi's naar het huis van de Franchi's. Keijer maakte een belachelijke scene over het vervoer, waarmee hij andermaal zijn proletengedrag aantoonde.

De bijeenkomst speelde zich geheel aan het zwembad af. Het is erg jammer dat door het late uur en de overstelpende hoeveelheid informatie en indrukken ik van bijna niets verslag heb kunnen doen waardoor het verloren zal gaan. Ik had mijn dagboek natuurlijk bij me, maar kwam tot geen enkele notitie.

Tegen 23:00 uur arriveerde Bouterse. Ik zag hem binnenkomen en dacht aan de opmerking van ambassadeur Bubnov dat als de bevelhebber opnieuw een coup zou plegen, hij Suriname zou vernietigen. Desi vroeg direct waar minister Subhas Mungra was. Bouterse leek geschokt omdat Subhas Mungra niet was gearriveerd, zoals hij hem had gevraagd. Desi gaf onmiddellijk opdracht aan Atta Mungra om zijn broer te bellen en te sommeren naar het huis van de Franchi's te komen voor een ontmoeting met mijn delegatie. Atta kwam terug met de boodschap dat Subhas geen zin had en wilde slapen. Het wegblijven van de minister toonde aan dat Bouterse zijn regeringsbevoegdheid nu echt kwijt was, wat een nogal schokkend begin was voor onze onderhandelingen over de lening van twintig miljoen vanuit Oostenrijk. De Nationale Assemblee heeft gisteren de decreten ongedaan gemaakt die de regerings-

macht van het militair gezag regelden. We hadden op geen ongelukkiger moment kunnen komen.

Michel Franchi en Atta Mungra spanden zich in om Desi's woede over de schoffering door de betrokken minister glad te strijken. Subhas wilde kennelijk zijn toch al precaire positie als minister verbonden aan de militaire regering niet in gevaar brengen om opnieuw in aanmerking te kunnen komen voor een ministerspost in de nieuwe regering. Maar Desi's stemming was door het incident eigenlijk verpest. Sumita, leider van de Surinaamse Javanen, verscheen wel ten tonele. Ik kon zien wat Keijer (en Cranendonk) dachten: dat betekent weer een commissie meer uit de te verdelen koek.

De kennismaking en eerste gesprekken met onze delegatie verliepen onder een bijzonder ongunstig gesternte.

Bouterse stak uitvoerige verhalen af en refereerde soms aan mij met opmerkingen als: ‘Willem kent mij.’ Toch vond ik hem voor het eerst onzeker van zichzelf en aarzelend, wat ook haast niet anders kan wanneer je een regeringsleider bij een zwembad aantreft, die de dag tevoren zijn vrijwel absolute zeggenschap over Suriname heeft verloren. Hij sprak over ‘de knetterende nederlaag’ van zijn NDP. Manfred Korlath, die naast me was komen zitten, vroeg me zoveel mogelijk voor hem te vertalen. Dit was een bijkomende complicatie, want zonder die vertaling zou ik meer tijd gehad hebben me werkelijk te concentreren op de teksten. Ik vervloekte mezelf dat ik geen opnameapparaat had meegenomen.

De dames zaten in een eigen kring apart. Clare stond het huilen nader dan het lachen, als een bakvis die verliefd is en niet bij haar man het handje kan vasthouden.

Christopher was onvindbaar. Wat is er toch allemaal aan de hand? We hebben zelfs onze paspoorten nog niet terug.

Intussen smoesde Dirk met Atta Mungra, waaruit voor morgen een partijtje golf schijnt te zijn voortgekomen. Maar de volgende ochtend zou Atta opbellen dat het niet doorgaat, want hij wil eerst afwachten wat Desi verder besluiten zal. Atta is onze voornaamste contactpersoon nu, door Bouterse hiertoe aangewezen, maar ik verdenk hem ervan rustig, onder een hoedje met zijn broer, - dus tegen Desi - te manoeuvreren.

Manfred Korlath zei: ‘Ik heb champagne gedronken met koning Hoessein van Jordanië, denkende dat een voorgenomen contract beklonken was. In werkelijkheid ging de zaak niet door.’ Hij doelde op het feit dat de avond met Desi allerminst een garantie betekende dat er zaken zouden kunnen worden gedaan.

Bouterse zei tegen ons: ‘Waarom zijn jullie toch zo laat gekomen? Een paar maanden geleden had ik de beslissing meteen kunnen nemen.’ Maar het is Dirk Keijer geweest die de reis tot dit moment - misschien wel opzettelijk - heeft vertraagd. Desi beschreef zijn huidige positie als, zoals dit in het leger heet, op de plaats rust. Hij verbeterde zichzelf: ‘Nee, pas op de plaats.’ Hij benadrukte opnieuw dat het hem niets uitmaakte of hij zelf regeringsleider was of een ander, zolang hij meer creatief bezig kon zijn met zaken voor het land op te bouwen. Hier geloof ik hem gewoon in.

20 januari 1988

Ik ontbeet met Theo en Toos Cranendonk. Zij vertelden de indruk te hebben dat Keijer de hele zaak wilde laten schieten, nu Bouterse niets meer te vertellen had. Maar hij, Cranendonk, zou hier een stokje voor steken. Keijer zou vooral mij willen uitschakelen, maar zolang Theo meedeed zou hier geen sprake van kunnen zijn. Ik keek hem aan en dacht: wat een gezellige zakenpartners zijn die twee. Toch was ik er behoorlijk door verbolgen. Wat een gezelschap om mee op reis te zijn. Dit is dus de moderne zakenwereld.

Later zei Dirk dat we allemaal water bij de wijn dienden te doen sinds het duidelijk was dat Franchi en Mungra gingen meedelen in de affaire. Later spraken Dirk, Theo, Manfred en ik een uur om op een lijn te komen, ook wat betreft de provisie. Als blijkt dat je hier weinig of niets kunt verdienen verzinnen we wel weer wat anders, was de belangrijkste boodschap van Keijer. Met die praatjes houdt hij me al vijftien jaar aan de lijn.

Ik probeerde de ganse dag Christopher te bereiken, wat niet lukte. Heel vreemd, alsof hij weet dat hij een rekening gepresenteerd krijgt.

Keijer vertelde om 19:30 uur met Michel Franchi een afspraak te hebben gemaakt. Hij vroeg of Cranendonk en ik erbij wilden zijn. Franchi kwam niet opdagen, dus we namen een taxi naar zijn huis. Daar spraken we een uur met hem, maar Dirk zocht weer keet. Theo en Dirk zeiden bovendien Desi te hebben horen zeggen dat Franchi de tussenpersoon zou moeten worden. Ik ontkende het, maar ook Franchi zelf zei dat Bouterse hem niet bij de zaak had betrokken en hij dus in dit stadium er zich ook niet mee wilde bemoeien. Ik vroeg Franchi uitdrukkelijk dit nog eens te herhalen.

Hierop lanceerde Keijer een verhaal over hoe zijns inziens de nieuwe Surinaamse regering in elkaar zat, waar hij absoluut nul

komma nul over weet. Er klopte dan ook niets van zijn geklets. Dirk heeft een enorm grote bek zonder dat hij over de relevante informatie beschikt. Een over het paard getilde nouveau riche, meer niet. Maar intussen werden we allemaal uitgenodigd om Sylvia Franchi's verjaarsfeestje op zaterdag bij te wonen. Desi en Ingrid Bouterse werden eveneens verwacht.



illustratie

De Russisch-orthodoxe kerk bestaat duizend jaar. nrc Handelsblad illustreerde de reportage met het kerkje van aartsbisschop Pitirim in het hart van Moskou, dat ik maar al te goed ken, ook van binnen. Ik ontmoette de bisschop daar vele malen in zijn particuliere vertrekken.

Ik vraag me nog steeds af wat er aan de hand is. Christopher blijft onbereikbaar. Henk Herrenberg lijkt spoorloos. Zitten zij de klap van de politieke nederlaag te verwerken? Hoe hebben ze zich toch zo gigantisch kunnen verkijken op hoe de kaarten lagen? Lachmon en de Hindoestanen lijken de controle te hebben in Suriname. ‘Misschien heeft Desi onvoldoende naar zijn adviseurs geluisterd,’ zei Michel Franchi. Ook het televisienieuws wordt nu door andere belangen gedomineerd. De ndp van Bouterse is nergens meer. Hij is geen stervende zwaan, maar hij moet wel een bittere pil slikken.

21 januari 1988

Je hoort mensen zeggen dat Desi heeft gefaald: ‘Hij mag oppakken en wegwezen.’ Je zult toch leider zijn van deze onbetrouwbare Surinaamse bende. De Javanen van Sumita hebben drie zetels, evenals de linkse palu. De vraag is natuurlijk of het politieke Front een eenheid zal blijven. Bouterse heeft hierover gezegd: ‘Wat niet bij elkaar hoort, zal niet bij elkaar blijven.’ Het is duidelijk dat dit exact is wat er gaat gebeuren. Herrenberg schijnt weg te blijven tot na de installatie van de nieuwe president Shankar.

Atta Mungra schijnt om 07:00 uur Dirk Keijer te hebben gebeld. Er werd een afspraak gemaakt voor een ontbijt met Manfred Korlath, Cranendonk en Dirk zelf, waarvan ik werd uitgesloten. Ik vertrok natuurlijk geen spier toen me dit werd meegedeeld. Ik zat Saul Bellow te lezen. Bellow noemt zichzelf behalve schrijver ook historicus. ‘Een schrijver heeft de taak

op een persoonlijke manier aan zijn medeschepselen te vertellen hoe hun wereld in elkaar zit.’ Hij zal ‘onze wereld’ hebben bedoeld. ‘Wat hadden we geweten over het Londen van de negentiende eeuw zonder de boeken van Dickens,’ aldus Bellow. De huidige massacommunicatiemiddelen maken dit natuurlijk in 1988 allemaal heel anders, maar toch vIij ik me met de gedachte dat een dagboek van een schrijver en journalist ook in de twintigste eeuw, die van de televisie- en radioschotels, haar waarde behoudt. Of misschien juist wel daarom. Omdat de vervlakking van de media steeds verder om zich heen grijpt, winnen dagboeken aan waarde.

Vanmorgen hebben de heren ook een ontmoeting met Iwan Graanoogst, die nog niet schijnt te zijn vergeten wat ik over hem in de krant zette. Ik was bij de begroeting aanwezig. Hij keek me met verwijtende ogen aan. Korlath had ook films meegebracht van het oorlogsmaterieel wat Steyr-Daimler-Puch kan leveren. Later kwam Dirk Keijer naar mijn hotelkamer en vertelde dat Graanoogst zijn beklag had gedaan over mijn verwijten jegens hem toen we hier met Brandpunt bezig waren. Later kwam Dirk nog een keer terug en drukte me op het hart: ‘Willem, niemand belazert je. Het gaat er nu om dat jij je centjes hebt tot je oude dag. Jij gaat voor ons een paar maal per jaar naar Bouterse om de zaken warm te houden. En je belt Theo of mij van tijd tot tijd hoe het ermee staat. Je krijgt van ons alle afrekeningen. Je zit in alle contracten die we hier afsluiten. Ik geef je hierop mijn woord.’ Terwijl hij met de andere hand twee vingers in de lucht stak, bezegelde hij zijn woorden met een handdruk. Hij zei dat dit mijn eerste echte kans was om geld te maken. Hij zou absoluut garanderen dat ik steeds mijn deel zou krijgen. Hij vroeg me een boek aan Bouterse te overhandigen als cadeautje van hem.22

13:15 uur, Hotel Torarica

Ze zijn weg, via Belem en Rio naar Zürich en Dirk gaat door naar Moskou. Rust.

De brief van André Haakmat heb ik aan Desi gegeven, die later zei die in de prullenmand te hebben gegooid. ‘De slijmerigheid droop eraf,’ zei hij.

Het interview met Oliver Stone in Playboy is voor mij herkenbaar in gedachten en taalgebruik.23 Hij is nu 41 en moet reeds vele miljoenen binnen hebben gehaald, zoals 138 miljoen voor

Platoon. Hij noemt terecht ‘nationalism and patriotism the two most evil forces that I know of in this century or in any century.’ Dat is wat Aurelio Peccei van de Club van Rome ook steeds propageerde. ‘They cause more death and more destruction to the soul and to human life than anything else - and can still do it with nuclear war.’ Op dat punt zitten we op dezelfde lijn. Ik wist eigenlijk niet dat hij tweemaal gewond is geraakt in Vietnam en er een Purple Heart voor kreeg. Hij ontmoette in Vietnam voor het eerst zwarte Yankees. Hij vertelt ook een script te hebben geschreven over Sovjetdissidenten, waar hij indertijd mee op Amerbos verscheen. Ik heb hem uit zijn hoofd proberen praten dat te verfilmen, zeker na de komst van Michail Gorbatsjov. Nu weet ik pas dat Universal Studios hem naar de ussr had gestuurd om dat verhaal te schrijven. Hij vertelt overigens niet waarom hij uiteindelijk besloot deze film niet te maken.



illustratie

Dit jaar schijnt Beatrix in haar kerstrede haar medeleven met het lot van de daklozen als thema te hebben gekozen. Het is geen sinecure om ieder jaar iets anders op te hoesten, maar de boodschap van de majesteit is ook dit jaar weer een compleet kletsverhaal geworden. Eigenlijk is er geen touw aan vast te knopen.

22 januari 1988

Frits Pengel haalde me gisteravond om 20:30 uur op. We reden naar het televisiegebouw, want hij wilde me zijn briefwisseling met sergeant Doedel, directeur van de Surinaamse voorlichtingsdienst laten lezen. Doedel had namelijk op een zaterdagochtend door militairen het hele stvs-archief laten weghalen, ook uit de tijd voor de militairen de macht grepen, dus van voor 1980; een totaal van tweeduizend videobanden. Doedel had die opdracht telefonisch vanuit Nederland gegeven. Frits raadpleegde onmiddellijk een advocaat. Eind van het liedje: alles is nu terug.

Frits liet me ook correspondentie zien van de toenmalige Nederlandse ambassadeur Vegelin van Claerbergen, die hem een reprimande had gestuurd dat hij Kamerlid Marcel van Dam voor het diner had uitgenodigd en in contact had gebracht met

André Haakmat en Cyril Daal. Haakmat zat toen in de oppositie tegen Chin A Sen. De ambassadeur beschouwde Haakmat en Daal in die tijd als subversief. Frits had onmiddellijk een brief van vier pagina's aan Marcel van Dam geschreven, met een kopie aan ambassadeur Vegelin. Hierop had Frits Pengel een nieuwe brief van de ambassadeur ontvangen. Hij liet me die lezen. ‘Je ziet,’ zei Frits, ‘mijnheertje zingt al een toontje lager.’ Van Dam antwoordde op papier van de Tweede Kamer dat hij diep geschokt was over het gedrag van deze ambassadeur. Hij begreep ook niet waar Vegelin zijn geklets tegen Frits op baseerde want hij (Van Dam) had de ambassadeur slechts globaal ingelicht en niets gedaan of gezegd waarop Vegelin zijn verwijt kon baseren, dat Frits een Nederlandse politicus met subversieve Surinaamse elementen in contact had gebracht (dus Haakmat en Daal). Kort na dit incident was men in Paramaribo geschokt dat Vegelin van Claerbergen plotseling vertrok. ‘Hij heeft daarna vijf jaar op het ministerie gezeten en werd vervolgens ambassadeur in Parijs,’ zei Frits met de implicatie dat Marcel van Dam in Den Haag actie zou hebben ondernomen tegen Vegelin.

Frits verwacht dat alle ambassadeurs zullen vertrekken, ook zijn vriend Guda. Heidje (Heidweiller) zal pensioen krijgen. Hij noemde Atta Mungra ‘een levensgevaarlijke son of a bitch,’ wat mij uit eigen ervaring ook bekend is, evenals diens broer Subhas trouwens. Als voorbeeld gaf Frits dat Atta twee dagen voor de verkiezing op televisie had gezegd dat de mensen op de ndp van Bouterse moesten stemmen. Prompt verscheen er een advertentie in de kranten, nadat Lachmon van de vhp en het Front hadden gewonnen, dat hij iedereen bedankte voor de vele bloemen die hij had ontvangen, speciaal ook Atta Mungra. Het is duidelijk dat Bouterse geen ijzer met handen kan breken te midden van dit Surinaamse zooitje onbetrouwbare gespuis, maar zolang hij zelf niet radicaal het kaf van het koren weet te scheiden, zal hij gesodemieter houden. Ik had Bouterse nog gevraagd: ‘Wat zou de toekomst van Michel Aboikoni hier kunnen zijn?’

‘Hij is een oplichter, maar hij zal in de toekomst veel kunnen doen,’ aldus de bevelhebber. Ik begrijp dit niet van Desi. Hij kletst uit zijn nek ten aanzien van Michel en zal dat ook over de nodige andere mensen doen, zoals hij het enige tijd over Harvey Naarendorp heeft gedaan. Hij luistert naar de verkeerde mensen. Bouterse wordt omringd door een aantal oplichters en een man als Aboikoni ziet hij niet zitten.

‘Wat heeft Henk Herrenberg aan Bouterse te bieden,’ zei

Pengel. ‘Wat weet hij? Wat kan hij?’ Pengel en Herrenberg kennen elkaar al vele jaren dus Frits spreekt met kennis van zaken. Voor Desi is Herrenberg belangrijk omdat hij denkt dat Henk hem dient en niet belazert. In werkelijkheid is dit slechts gedeeltelijk waar, want het onthouden van informatie en het spelen van eigen spelletjes heeft niets met dienstbaarheid te maken. Frits is ervan overtuigd dat Bouterse bij deze verkiezingen is ondergegaan door onkunde op alle niveaus om hem heen. Morgen is er bij de Franchi's een feest voor de militaire top. Frits ziet de machtswisseling als ‘een experiment’ en houdt zich op de vlakte. Hij is allerminst zeker van de uitkomst, noch dat het Front nu blijvend aan de macht zal zijn.

Ik schreef Henk Hofland genoten te hebben van zijn artikel de onderwereld rukt op.

Hoe zouden de medische testen van Theo zijn verlopen? Ik ben erg ongerust.

Gisteren kreeg ik in het hotel bezoek van een bosneger, een districtscommissaris in uniform met epauletten. Hij wilde spreken over evacués uit het bos op een plaats acht kilometer buiten Paramaribo, die 242 volkswoningen hadden gekraakt omdat de overheid hen had gesommeerd het bos waar zij in woonden te ontruimen. Dit hadden zij gedaan, maar er was niet voor huisvesting elders gezorgd. We spraken in mijn kamer. Hij zocht publiciteit. Hij sprak over gezinsontwrichting en hoe het ministerie van Sociale Zaken burgers tegen elkaar uitspeelde. Ik schreef alles op, ook om hem het gevoel te geven dat hij niet zijn tijd zat te verdoen. Maar hoe kan ik ze helpen? Gerrit van Brakel van ncrv-radio is hier met Ruud Hoff, anp-fotograaf. Hij vroeg hoe hij president Shankar te spreken kon krijgen. ‘Ga minister Sumita interviewen, dat vindt hij prachtig en vraag hem een afspraak met Shankar voor je te maken.’ Later kwam Gerrit vertellen dit gedaan te hebben en het had prima gewerkt. Hij dankte me geestdriftig.24 Daarop kon ik de ncrv-man aan de districtscommissaris in nood overhevelen. Ze maakten een afspraak.

Eigenlijk ben ik verbaasd dat het dagboek van Stendhal over het jaar 1802 slechts negen pagina's beslaat. En 1803 begint pas op 22 mei. Dat is geen dagboek. Waar is de rest gebleven?25 ‘l'Art d' écrire un journal est d'y conserver le dramatique de la vie: ce qui en éloigne, c'est qu'on veut juger en racontant.’

Vanmiddag heb ik eerst lang met Theo privé en daarna met

hem en Manfred Korlath gesproken. Ik heb de hete hangijzers maar eens laten zitten. Nu Keijer weg is, doen ze weer normaal. Ze kijken ook anders uit hun ogen.

Later verscheen de Surinaamse jongen Kelly aan het zwembad. We gingen meteen naar mijn kamer en hebben opnieuw een hevig nummer gemaakt, waarbij hij als een vampier in mijn nek tekeerging, wat wel plezierig was voor de verandering. Hij studeert medicijnen, maar wil naar Nederland.

23 januari 1988

Gisteravond een hele rel. Lall Mohamed van het kabinet van Bouterse belde tegen middernacht. Carlo Spier had de Cranendonks en Korlath op de meest onbeschoft denkbare manier aangezegd, dat zij hun kamers moesten ontruimen omdat er ‘belangrijke gasten’ kwamen voor de installatieplechtigheid van de president. Ik vroeg Cranendonk dus om Graanoogst te verwittigen wat een ongelikte beer Spier is. Dit was gebeurd met alle gevolgen van dien.

Ik stuurde Eduard de volgende passage uit Stendhal: ‘Je m'étais fait une bien fausse idée du nom d'ami. Je voulais un seul ami. Mais qu'il fût pour moi, comme moi tout pour lui. l'Homme n'est pas assez parfait pour cela. Il faut me borner à voir éparses entre tous mes amis les qualités que je voudrais réunir dans un seul. Du reste, je ne saurais avoir trop de connaissances.’ Zo is het helaas precies. En dat geldt uiteraard ook voor mij, als vriend.

Spannende dag. Het bedrag van de Oostenrijkse lening aan Suriname zou tot dertig miljoen Zwitserse franken kunnen oplopen. Graanoogst heeft nu alle video's - waarvan er sommigen vertrouwelijk waren - gezien. Hij heeft er een gehouden. Mogelijk ziet Desi de films morgen. Theo en Manfred kwamen himmelhoch jauchzend uit de Memre Boeko-kazerne terug.

Trouwens, Kelly kwam om 00:30 weer naar mijn hotelkamer. We hebben de hele nacht gerotzooid. Om 08:15 uur ben ik gaan ontbijten en de dames in de koffieshop riepen: ‘De vampier is weer geweest.’

Ik heb Theo in Zwitserland gebeld, waardoor ik nog ongeruster ben geworden. Hij moest acupunctuur hebben, gebruikte homeopathische middelen en moest weer een bloedonderzoek hebben. Wat heeft hij toch precies?

Er is op de radio omgeroepen dat het nieuwe Surinaamse bewind zo snel mogelijk de dialoog met Brunswijk wil aangaan. Dat wordt gelazer. De eerste bespreking tussen Bouterse en Shankar liep twee uur uit. Theo Cranendonk vertelde dat

Graanoogst al had geïnformeerd hoe snel wapenleveranties uit Oostenrijk zouden kunnen plaatsvinden. Over tractoren en machines voor de landbouw wordt niet meer gesproken. ‘Als militair kan ik zien,’ aldus Cranendonk die commando is geweest, ‘dat wanneer Bouterse en Graanoogst het materieel ontvangen dat zij bestellen, aan de kwestie Brunswijk een snel einde zal worden gemaakt.’

Overigens zijn Theo en Toos (opgedoft) naar het feest voor de militairen bij de Franchi's vertrokken. Ik zie mij daar niet een hele avond rondhangen.

24 januari 1988

Er heerst een andere sfeer nu Bouterse de macht heeft overgedragen. In het hotel zaten vier dronken mannen, die mij (als vriend van Bouterse) vijandige blikken toewierpen. Ik hoorde iemand keihard zeggen: ‘Hij is van de andere kant.’ Inderdaad: ondanks al diens domme streken blijf ik Bouterse ‘supporter’. Maar de afgang van Desi doet me maar al te dikwijls aan de ondergang van Bung Karno denken. Ik heb inderdaad nooit voorzien dat Bouterse op deze manier - zij het tijdelijk - van het toneel zou verdwijnen.26

‘l'Amour est un combat d'orgueil et d'espérance,’ aldus Stendhal, wat zo waar is. Ik ben weer volop juweeltjes aan het sprokkelen bij deze schrijver. Waarom schreven Gide en Stendhal altijd weer uitvoerig over theatervoorstellingen?

Het is één zaak om over de bende in Paramaribo uit te wijden, maar als je dan leest dat de Amerikanen in Nevada op zijn

minst 117 geheime atoomproeven hebben gedaan, zoals onlangs bekend is geworden, dan onderstreept dit andermaal dat we feitelijk nog altijd in een jungle leven waar iedereen maar raak doet.



illustratie

Ook de democratisch gekozen leiders belazeren de kluit zogenaamd ‘in het landsbelang’.27

Kennelijk heb ik ook minister Mungra en de directeur van diens departement ontmoet, want de kaartjes van de heren bevinden zich in mijn dagboek. Ik noteerde er verder niets over.



illustratie

Stendhal schafte zich een boek aan ‘comme contrepoison du méphitisme de bassesse qui m'entoure,’ zoals ik op mijn beurt met Stendhals dagboek reis om de ellende van Suriname wat te bestrijden. ‘Ces extases d'après la nature de l'homme, ne peuvent pas durer.’

Toos Cranendonk kwam vertellen een angstige droom over mij te hebben gehad. ‘Althans voor mij,’ voegde ze toe, maar ze wilde er niets over vertellen. Theo en Korlath zijn weer bij Atta Mungra. Het zal me benieuwen. Overigens was het feest bij Franchi een kleine ramp geworden, want zij voelden zich er als vreemde eendjes in de bijt en zijn weer spoedig afgedropen. Heidweiller had Theo gevraagd: ‘Are you a good friend of Oltmans?’

‘I met him a few times,’ had partner Cranendonk geantwoord.

Gaius de Gaay Fortman (Papa Gaay) zit op kamer 116 en vertegenwoordigt Den Haag bij de installatie van president Shankar. We groetten elkaar. Hij droeg een zwart, ouderwets pak, had een bleek gezicht en scheen heel oud. Waarom stuurt men deze man?



illustratie

Ik liep ook tegen de voormalige Braziliaanse ambassadeur in Suriname aan, Luiz Felipe Lampreia, die mij als vroeger met ‘Wil-

lem’ aansprak en me vroeg hem in Brazilië te komen bezoeken.

Ik sprak lang met Roman Bhagwandin, die me mango's van eigen plantage kwam brengen. Hij noemde het huidige Suriname ‘een tijdbom’. De verdwijning van Bouterse had het land weer teruggezet tot 1980, met het verschil dat vijftien procent van het volk inderdaad anders was gaan denken, zoals Bouterse en de zijnen hadden bepleit. De oude politici hebben niets geleerd. Roman geeft geen cent voor dit bewind. Er komt waarschijnlijk een devaluatie van de Surinaamse gulden. De ontevredenheid zal alleen maar verder toenemen. Shankar zat in de zak van Lachmon, die op die manier zelf directe verantwoordelijkheden ontloopt. Vroeger had Lachmon dezelfde stunt uitgehaald met het naar voren schuiven van Jopie Pengel.

25 januari 1988

Ik ontbeet met Lampreia. Ik gaf hem de volledige achtergrond waar ik mee bezig was geweest afgelopen zomer ‘to defuse’ de controverse Bouterse-Brunswijk, en vertelde wat ze allemaal tegen me uitgevreten hadden in Cayenne om mijn activiteiten te doen ontsporen. Lampreia dacht niet dat het de regering in Parijs was die opdracht tot die streken had gegeven, maar eerder ‘local shady characters within the DST.’

Ik vroeg hem, waarom Brazilië niet had bemiddeld. ‘Bouterse does not want to negotiate with terrorists,’ luidde het standaard antwoord. Ook was het moeilijk omdat Brazilië tegen Cuba was. Daar begreep ik niets van, maar ik liet dat maar zitten. Even later arriveerde zijn minister van Buitenlandse Zaken met andere diplomaten. Hij betaalde en stapte op. Het is duidelijk: Brazilië past zich aan, maar steunt nog altijd Bouterse, zoals Lampreia deed toen hij hier ambassadeur was.

Ik stuurde Manfred Korlath een evaluatie, zoals ik Suriname op dit moment zie.28

Stendhal zag het gevolg bij de kroning van de keizer: ook de paus bevond zich in de stoet. ‘Je réfléchissais beaucoup toute cette journée sur cette alliance si évidente de tous les charletans.’ Deze gedachte past prima bij de feestelijkheden vandaag hier.

Lall Mohamed vertelde dat Carlo Spier een uitnodiging voor een receptie aan hem expres naar het huis van Henk Herrenberg had gezonden, wetende dat ambassadeur Herrenberg in het buitenland was en Lall Mohamed op die manier niet aan-

wezig zou zijn. Lall Mohamed: ‘Ik zeg u dit om te illustreren hoe Spier te werk gaat.’ Voor mij geen nieuws. Wat zou er trouwens ten aanzien van deze dag in Herrenberg, die ergens in een ver land is, omgaan?

Ik zag de installatie van president Shankar op televisie. Desi zat eerst rechts van de voormalig waarnemend president Ramdat Misier en daarna rechts van Shankar. Het signaal was meer dan duidelijk. Zoals ik Korlath schreef, voor mij is de werkelijke held vandaag Bouterse, die rustig en zelfverzekerd het democratische mandaat van het volk erkent en respecteert.

Ook Jacques Dewatre, de prefect in Frans-Guyana is hier. Wat een onmogelijk nietszeggend mannetje.

Theo en Toos Cranendonk vertelden hoe zij eens twee Deense doggen tegelijk hadden moeten laten inslapen. Hun derde hond wilde nooit meer in de auto waarmee zij naar de dierenarts waren gegaan. Die hebben ze uiteindelijk ook weg laten doen. Maar ze waren wel bij hun honden gebleven toen ze een eerste prik kregen. Ik werd helemaal naar van hun verhaal, omdat ik me opnieuw afvroeg of ik een lafaard was geweest omdat ik Keke niet had vastgehouden toen dokter Offereins mams hondje moest laten inslapen. Toch krijg ik het niet voor elkaar, ook niet tegenover een hondje, weerloos als het is in onze handen, om te doen alsof er geen vuiltje aan de lucht is en dan tegelijkertijd het dier te laten vermoorden. Daar wil ik niet bij zijn. Dat spel speel ik niet. Dus het beestje dat zolang van je afhankelijk was en je volkomen vertrouwde over het hoofd aaien, en weten dat in werkelijkheid het doodvonnis wordt voltrokken.

De Cranendonks vertelden dat oplichter Frans Lurvink met een makelaar naar hun huis aan de Vecht was komen kijken en daarvan ook foto's had meegenomen, om vervolgens tegen Dirk Keijer in Moskou te pochen dat hij die villa aan de Vecht had gekocht. ‘Onmogelijk,’ had Keijer gezegd, ‘mijn vrienden wonen in dat huis.’ Toch schijnen de Cranendonks nu niet voor niets in Zwitserland te zitten. Ze hebben in Nederland belastingproblemen. Dirk had gezorgd dat Toos in Nigeria een paspoort had gekregen. Allemaal heel bedenkelijk.

Eigenlijk heb ik me de afgelopen dagen permanent geërgerd aan de conversatie van deze ‘zakenmensen’ die zich in alle mogelijke bochten wringen om elkaar een oor aan te naaien. Het geklets van Cranendonk richting Korlath was zuiver en alleen toegesneden op de verwachting dat Manfred de gewraakte lening voor Bouterse er bij zijn bazen zou doorslepen. Op zijn beurt kletste Korlath dat hij zo enthousiast over Suriname was, dat hij een Suriname-sticker op zijn auto in Wenen ging

aanbrengen. Indien hij dan door de politie voor een verkeersovertreding zou worden aangehouden, zou hij op de vlag van Suriname wijzen en zeggen aan een urgente regeringsmissie bezig te zijn. Ik kon mijn oren nauwelijks geloven. De afgelopen acht dagen hebben uitsluitend in het teken van de in Suriname te verdienen miljoenen gestaan. Ik moest met man en macht mezelf in de hand houden om niet een keer te zeggen wat ik werkelijk dacht.

Eindelijk liep ik ook tegen Papa Gaay aan toen hij zijn sleutel in de deur van de kamer naast de mijne stak. Ik zei nooit te hebben vermoed dat we nog eens buren zouden zijn. Ik vertelde hem wel eens tot 03:30 uur met Bouterse te hebben gesproken en had hem toen geadviseerd, omdat de Gaay Fortman door de majesteit werd vertrouwd, hem te vragen de problemen tussen Den Haag en Paramaribo te helpen oplossen. Ik liet me trouwens ontvallen dat het me verbaasde dat de Surinaamse ‘Andropov’ juist op dit moment in het buitenland was - waarmee ik dus Christopher bedoelde. De slimme professor vroeg meteen: ‘Wie is dat, die Andropov?’

Ik antwoordde: ‘Professor, u bent waarschijnlijk de enige in het koninkrijk aan wie ik de naam in vertrouwen zou kunnen geven, maar bent u het niet eens, een belofte is een belofte en geheim is geheim? Ik ben op die basis met hem in contact gekomen en ik zal hem dus niet openbaar maken.’ De professor mompelde iets van goedkeuring. Hij moest naar een afspraak met president Shankar.

26 januari 1988

Desi heeft ten afscheid er opnieuw aan herinnerd dat Suriname met alle landen de beste betrekkingen nastreeft, ook met Nederland: ‘Maar dan moet Den Haag zich houden aan internationale rechtsregels met betrekking tot het terrorisme en huurlingenactiviteiten.’ Ook laakte hij opnieuw de eenzijdige Nederlandse opschorting van het ontwikkelingsverdrag. Hij heeft gewoon gelijk. Den Haag heeft zich met illegale activiteiten tegen Suriname ingelaten, zoals dat ook tegen Zuid-Afrika gebeurde met o.a. Klaas de Jonge en vroeger door Turco Westerling tegen Sukarno. Ze zijn toch smerige hypocrieten aan het Binnenhof, terwijl ze altijd weer beweren van de prins geen kwaad te weten.

Kelly zat aan het zwembad. Hij liep later langs me, raakte me even aan en zei: ‘Voor je weggaat, geef ik je als souvenir nog een nieuwe bontkraag.’ Hij doelde op een nieuwe reeks blauwe plekken in mijn hals.

Eindelijk ontmoette ik ook Owen Venloo van de PvdA uit Den Haag. Christopher is nog steeds niet terug in Paramaribo, maar mijn vriend Marciano Jessurun wandelde mijn kamer binnen. Ik heb hem compleet op de hoogte gebracht. Later vroeg ik me in verband met de machtswisseling af of dat verstandig was, maar goed, ik was blij hem terug te zien. Ook Middellijn is hier. ‘Als ze mij eruit gooien, ga ik twee jaar Internationale Betrekkingen studeren,’ zei hij. Het moet een onzeker moment zijn voor de Bouterse mensen zowel in de regering als in de buitenlandse dienst.

De vlinder op de omslag van Het dagboek als Camera Obscura is een hommage aan zowel mijn vader als mijn moeder. Beiden spraken vaak over vlinders.’29

De Cranendonks en Korlath zijn vertrokken. Ze hebben kennelijk hun hotelrekeningen niet betaald en alles is bij ambassadeur Heidweiller terechtgekomen. Ik vind het schandalig. Hoe kan ik zulke mensen mijn vrienden noemen? Bij het afscheid zei ik nota bene tegen Theo: ‘Dag vriend.’

‘Wat ben ik blij dat je dat zegt,’ zei hij ook nog. En nu dit. Ik zag hoe Theo toen hij in de auto stapte een enveloppe, kennelijk met geld erin, aan Henk Venoks gaf. Was dit omkoopgeld?

Theo vertelde dat Graanoogst 2.000 automatische wapens bij Steyr-Daimler-Puch had besteld en tien rupsvoertuigen. ‘Daar heeft Jerry Rawlings er honderd van,’ aldus Cranendonk, ‘uitstekend geschikt voor de jungle.’ Volgens Cranendonk zal de bestelling het Surinaamse leger exact de ‘body and firepower’ geven die het nodig heeft. ‘Dan is het met Brunswijk onherroepelijk afgelopen.’

Tegen Marciano zei ik: ‘Waar is je doodseskader? Laat prefect Dewatre hier niet levend uit komen.’ Cranendonk geeft als woonplaats Koeweit op. Toos reist op een Nigeriaans paspoort. Wat is er aan de hand? Om 20:00 uur keerden Theo, Toos en Manfred weer van Zanderij terug na de hele middag op het vliegveld te hebben gezeten. Er was iets mis met de computer van de dc-10.

27 januari 1988

Je struikelt bij Stendhal over het woord ‘ziel’, terwijl eigenlijk niemand weet wat een ziel is. Hoe zou hij gereageerd hebben op The Universe Within van Morton Hunt, dat honderd jaar na Stendhal verscheen? Ik was zo in Stendhal verdiept, dat ik ver-

geten ben te gaan luisteren naar de rede van Frank Essed. Jammer.30

Desi Bouterse heeft veel buitenlandse delegaties ontvangen, ook Lampreia.31 Ik geloof dat Igor Bubnov, die deze keer ook weigerde Dirk Keijer te ontvangen, niet met zijn delegatie naar de bevelhebber is gegaan, wat een beoordelingsfout is.

28 januari 1988

Stendhal laat iemand zeggen dat God bepaalt hoe lang we leven. Helaas, het is de verdraaide Russische roulette waar we deel van uitmaken en van niets anders. Ik gok dan ook uit principe nooit. We zitten al in een permanent gokspel. Waarom viel mijn vader onverwachts dood? Waarom nam mijn moeder van de ene op de andere dag afscheid van het leven? Waarom moest zij eerst nog lijden onder die afschuwelijk pijnlijke mergpuncties? Wanneer zal het mijn tijd zijn? Of die van Theo? Of Hendrik? Ik kreeg bericht dat mijn Yale-vriend, Jim Carmichael er ook al niet meer is. Ik geloof dat je in het besef dat je rikketik er iedere dag mee op kan houden, gewoon consciëntieus moet doorpersen, daarbij de grenzen en tekortkomingen van je brein moet aanvaarden, en dat je bij voorbaat moet accepteren dat je leven onontkoombaar onvoltooid is wanneer de klok van het leven er ineens mee stopt.

Ik ben ter afscheid nog een uurtje naar Igor Bubnov gegaan. Ik vroeg hem waarom hij Bouterse had overgeslagen. Hij werd boos en was meteen defensief. Zijn verdediging: ‘Lall Mohamed had erg laat in de avond over die mogelijke ontmoeting opgebeld. We moesten om 10:30 uur naar president Shankar.’ Toch verried Bubnov zichzelf voortdurend door niet als vroeger over ‘the commander’ of zelfs Bouta te spreken maar over ‘Mr. Bouterse’. Uiteindelijk verbeterde ik hem en zei ‘Commander Bouterse’, waarop hij het inderdaad weer over de bevelhebber ging hebben. Hopeloos, Sovjetdiplomaten! Hij was weer geobsedeerd over het mogelijke afluisteren, en zei dat hij zijn huis nooit op afluisterapparatuur had laten nakijken.

De ambassadeur stelde bijvoorbeeld de vraag of ik vermoedde dat Desi toch weer de macht zou grijpen. Ik dacht: man, nu zit je hier een aantal jaren maar je begrijpt nog altijd niets van wat hier gebeurt, laat staan van wat voor man Desi is.

‘We are not here to mingle in power games,’ aldus Bubnov. ‘We respect this country. We respect Bouterse and estimate his intellect high enough, that he knows this.’

‘But,’ antwoordde ik, ‘only the us and Holland avoided to visit him during the ceremonies or thereafter. I would not like to see the ussr in the same boat with the imperialists.’

‘But that is excellent company,’ meende Bubnov. Hij vertelde tijdens het grote diner aan tafel te hebben gezeten met Heidweiller, De Gaay Fortman en de secretaris-generaal van de Quai d'Orsay. Hij zei mij opnieuw te hebben verdedigd (tegen wie? Waar?). ‘I defended you in strong terms for having tried to do a decent and honest job to obtain detente in Guyana, but Willem, the French are afraid Surinam nationalism will reach French Guyana and then they worry about their missile base in Kourou.’

Frits Pengel kwam afscheid nemen. Hij verwachte dat Bouterse zichzelf vijf jaar heeft gegeven om uit te kijken naar een kans om terug te komen. Verkiezingen uitroepen, was de stomste streek uit zijn politieke loopbaan. ‘Maar dat komt ook omdat hij eigenlijk tegen militairen in de regering is. Bouterse streeft nu naar politieke, geen militaire macht.’ Frits verwachtte dat het Front, dus de nieuwe machthebbers, en de militairen elkaar met zijden handschoenen zullen blijven aanpakken: ‘Tot het moment dat Desi zijn kans schoon zal zien.’ Frits vertelde verder dat hij vorige vrijdag om 23:00 uur nog naar het kabinet van Desi had gebeld om te waarschuwen dat er een Amerikaanse bokswedstrijd op de schotel zou komen. Er werd niet gezegd of Bouterse zou komen, maar een half uur later verschenen Bouta en Tjon Kie Sim met diens vrouw en Kensmil. Ze hebben tot 02:00 uur uiterst plezierig met z'n allen gekeken. ‘Desi kwam van een partij en was nog in smoking. Ze hebben gewed over een wedstrijd in april, Desi om een kist whisky, Frits om een kist Bristol sherry.

Frits werd pas de ochtend van het galadiner voor de nieuwe president uitgenodigd, dat vond hij te laat en gebruikte het als excuus om niet te gaan. Waarom Bouterse niet was gegaan, was Frits ook een raadsel. ‘Als Bouterse tien tot twaalf procent van de stemmen had gekregen, zoals werd verwacht, zou hij zeker nog in het machtscentrum aanwezig zijn geweest. Wanneer de nieuwe machthebbers slim zijn, dan kan Desi alleen nog maar verder afbouwen.’ Frits vond het ook jammer dat de Sovjets niet bij Bouterse op bezoek waren geweest. Die mensen denken alleen in termen van machtspolitiek. Verwonderlijk eigenlijk dat Bubnov zich zo uitzonderlijk opwond toen ik hem voorhield dat hij een blunder had begaan en een faliekant verkeerde inschatting had gemaakt van het vervolg van het Surinaamse verhaal, door Bouterse als afgeschreven te beschouwen.

Leo Morpurgo, hoofdredacteur van De Ware Tijd wipte nog even binnen. Volgende week schijnt er weer papier te komen en gaat zijn krant weer draaien. Hij was nauwelijks verheugd over de nieuwe regering en omschreef de toestand als ‘een wipsituatie’. Hij zou de nieuwe bewindhebbers kritisch begeleiden. Hij beklaagde zich over het schandelijke geschrijf over Suriname in De Telegraaf. ‘Ja, en via de Wereldomroep,’ zei ik. ‘Daar verspreiden ze die rotzooi over de hele wereld.’

‘Ja, zei Leo, ‘maar daar kan ik de Wereldomroep niet op aanvallen, want ze vermelden slechts wat De Telegraaf heeft gezegd. Bovendien is het nuttig om via de radio te weten wat voor schandalige verhalen er circuleren.’

Morpurgo is van mening dat er met Brunswijk moet worden onderhandeld, maar niet via Den Haag of Parijs. ‘Shankar, Arron en Lachmon hebben alle drie benadrukt dat we het zelf moeten oplossen,’ zei hij. Hij was ook van mening dat Desi, met zijn duidelijk de democratie respecterende houding, internationaal aanzienlijk terrein had gewonnen.

Vanavond treedt het Audubon Quartet op in Hotel Torarica met muziekstukken van Haydn, Villa-Lobos en Smetana.

Bouterse heeft Lall Mohamed belazerd. ‘Hij had me verzekerd dat hij u zou bellen,’ zei Lall Mohamed. Ik zou graag afscheid hebben genomen, maar zijn hoofd staat er natuurlijk niet naar. Henk Venoks kwam me om 23:00 uur mijn ticket brengen. Ik vlieg via Miami en New York. Hij vertelde dat hij met Graanoogst mee zou reizen als hij naar Wenen gaat. Minister Sumita, die zijn comeback aan Desi heeft te danken, zal het contract met Steyr-Daimler-Puch zeker tekenen. Pertab Radhakishun, eveneens een Bouterse-protegé, zal eveneens tekenen ‘dus maak je geen zorgen, want Subhas Mungra en de nieuwe minister van Defensie Sheikh Karim tekenen vanzelf.’ Volgens Venoks is de zaak met Keijer en Cranendonk rond, maar hij hintte dat er veel geld onder de tafel nodig zou zijn.

Venoks zei dat Bouterse en Graanoogst niet naar het galadiner waren gegaan omdat zij waren ingedeeld aan een tafel met De Gaay Fortman en de prefect van Frans Guyana nota bene. Het klinkt als opzettelijke sabotage.

29 januari 1988

Zanderij, vip-room

Iwan Kliwon en diens kameraad haalden me om 06:00 uur in Torarica op. Ik hoorde nog van mevrouw Shirley in de koffieshop dat Graanoogst en Jules Wijdenbosch tijdens het presidentiële galadiner aan de hoofdtafel waren ingedeeld en dat zij

zelf de kaartjes (in opdracht) had neergezet. Dus de informatie van Venoks klopte niet. Wijdenbosch woonde het diner trouwens wel bij.

Kelly vertelde gezien te hebben dat Desi Bouterse zich schaamde bij de militaire parade, omdat er vanuit het publiek ‘boe’ naar de militairen werd geroepen. Iwan was van mening dat Bouterse juist innerlijke rust en zekerheid uitstraalde, omdat hij exact wist wat hij wilde, ook na te zijn weggestemd. Zelf denk ik dat Bouta niet nu, en ook niet ooit later, een politieke comeback zal kunnen maken. Zeker niet via de weg van verkiezingen, alleen gewapenderhand.32

Naast me zit een slimme Surinaamse zakenman, ik denk een Jood, die ingezetene is in de vs. We vliegen inmiddels naar Miami. Hij is fel tegen Bouterse. ‘Ik draag hem een warm hart toe,’ antwoordde ik.

‘Dus u bent bezig met public relations voor het Surinaamse leger,’ vroeg hij scherp.

Ik antwoordde: ‘Gelukkig niet’, alhoewel strikt genomen dit niet waar was. Ik kan ook niet overzien hoe men in Paramaribo de 20 of 30 miljoen van Steyr-Daimler-Puch zal gaan invullen. Mij ging het erom - waar Nederland Paramaribo met het ontwikkelingsgeld chanteert - ergens anders een voordelige lening vandaan te halen.

In 1987 is de bevolking van China met 15 miljoen toegenomen (even veel als de totale bevolking van Nederland) tot 1,07 miljard mensen. Gemiddeld hebben vrouwen 2,4 kinderen. Geboortebeperking blijft het ultieme doel in China. The Economist biedt een verhelderend kaartje aan van het huidige Chinese politbureau.



illustratie

30 januari 1988

Miami. Florida

Henk Venoks zei dat de Club America op het vliegveld voor mij was gereserveerd. Er klopte niets van. Maar uiteindelijk ontmoette ik er Christopher en ambassadeur Herrenberg, de beide Bouterse-getrouwen, die tijdens de machtsoverdracht niet in Paramaribo waren gezien. Chris gaf ik mijn claim op achterstallige betalingen (dus wat ik had voorgeschoten), wat hij toezegde binnen de kortste keren te zullen regelen. Ook het boek van Dirk Keijer voor de bevelhebber gaf ik hem, omdat ik Desi niet meer te zien had gekregen.

Herrenberg arriveerde gepakt en gezakt met een grote extra doos, die de station-manager van slm alleen tegen betaling van 45 dollar mee wilde nemen naar Paramaribo. Henk stak van wal en blies hoog van de toren, maar nu de bakens in Suriname waren verzet, hield de man voet bij stuk. Henk dreigde hem met de naam van president-directeur Atta Mungra, wat ook geen moer hielp. Ik vertelde Chris en Henk het erg jammer te vinden dat Bouterse juist deze Atta Mungra als tussenpersoon voor de affaire met Oostenrijk had aangewezen. En ook dat ik al een enveloppe van Cranendonk in de handen van Venoks had zien verdwijnen.

Ik nam gisteravond de bus naar mijn club in Coral Gables en liep vrijwel meteen tegen een Cubaanse verpleger aan, die viermaal gedurende de nacht naar mijn kamer terugkwam, een keer samen met een Colombiaanse vriend, met wie ik er een flink feest van heb gemaakt. Ik was eraan toe. Uiteindelijk vroeg de Cubaan zijn gezicht onder te spuiten, wat ik heb gedaan. Hij slikte bovendien alle sperma waar hij bij kon in. Ik vroeg hem nadien of hij dat verstandig vond, juist omdat tegen sperma innemen in verband met aids gewaarschuwd wordt. ‘Well, may be I am crazy,’ zei hij, ‘but one should enjoy life. How can I enjoy it if I have fear for aids? I just let my intuition guide me. You are a man who will be hundred years of age. You are a healthy beautiful man.’

Later kwam een jongen met goudblond haar binnen, die me nog eens een fantastische blow job gaf en eveneens de sperma inslikte. Daarna, het was al 04:40 uur, heb ik nog een paar uurtjes geslapen.

Het eerste wat ik altijd doe bij terugkomst in de vs, is alles wat los en vast zit kopen om te lezen. The New York Times schreef dat 26 procent van de ondervraagden denkt aids te krijgen via bloed en 36 procent denkt aids te krijgen door in een restaurant te eten waar de kok aids heeft. Zelfs 54 procent van de

geïnterviewden antwoordde vrijwel niets over de gevreesde ziekte te weten. Tussen een en vijf miljoen Amerikanen zouden met hiv geïnfecteerd zijn.33

George Kennan levert commentaar op het boek Perestrojka van Michail Gorbatsjov.34 Wat allereerst opvalt, is dat deze specialist in Sovjetzaken steeds terugkeert tot de mogelijkheid dat Gorbatsjov zal worden afgezet. De man is een ramp, maar ik ben het totaal niet eens met Kennan, dat hij afgezet zal worden.35 ‘At some point assuredly, the forces arrayed against Gorbachev will coalesce to unseat him,’ meent Kennan. Betekent dit dat rechts terugkomt of dat Gorbatsjov door nog progressievere hervormers zal worden vervangen? Kennan is overtuigd dat een weg terug onmogelijk is geworden, laat staan dat een regime à la Brezhnev ooit nog kan terugkomen. ‘Glasnost is a genie which, once released from the bottle, will not easily be put back into it again.’ Wanneer Kennan gelijk krijgt, is de ussr verloren.

Seweryn Bialer, Sovjetspecialist van Columbia University schrijft in The Atlantic Monthly36 een beschouwing van zeven pagina's, getiteld inside glasnost. Bialer stelt dat ‘the Soviet Union has become the most interesting country in the world.’ Gorbatsjov heeft minstens tien jaar nodig ‘to change Soviet ways of thinking.’ Volgens hem zal de Soviet Unie geen democratie worden zoals wij in het Westen deze kennen. Terwijl ik juist denk dat het doel van Ronald Reagan is dit wel te bereiken. en liefst in de kortst mogelijke tijd. Zou Hermann von der Dunk zoiets lezen?

Intussen circuleerde zelfs in Club Bath een homoblaadje met een Rusland-omslag.37 Alles uit Moskou is in de mode. Verder is uit Moskou bericht dat generaal Joeri Tsjoerbanov, gehuwd met Brezhnevs dochter Galina, wegens het aannemen van steekpenningen de doodstraf zou kunnen krijgen. Galina is de dame die in het flatgebouw waar Volodja Molchanov woont, altijd met een clown uit het staatscircus kwam neuken. Ook Gennadi Brovin, voormalige privésecretaris van Brezhnev, ging voor negen jaar achter de tralies vanwege het aannemen van steekpenningen.

Erik Eckholm publiceerde een schitterende reportage van een bezoek aan de Braziliaanse regenwouden die de bioloog Don

Perry omschreef als een ‘vlinderhemel’.38 Dat herinner ik me ook uit Frans-Guyana. Nog nooit zag ik zoveel, en zoveel verschillende vlinders bij de lange ritten door de jungle naar Saint Laurent. In het Amazone regenwoud zijn ongeveer 20.000 soorten orchideeën. In Costa Rica alleen al zijn 1.100 soorten orchideeën geïdentificeerd. Ik heb Eckholm de afgelopen jaren enkele malen ontmoette en altijd zag ik hem als a precious guy. Ethel Person schrijft in The Atlantic Magazine over driehoeksverhoudingen.39 ‘One senses that one's full potential and pleasure can be realized only in love. Our first triangular (Oedipal) involvement marks the end of an excessive infantile dependency on mother, our entry into the world as independent.’ Het aspect van de driehoeksverhouding wordt uitgesponnen als het introduceren van een derde persoon om de intensiteit van de liefde te ontlopen en ‘to fend off the threat of self-obliteration implicit in the desire to surrender to the beloved. Triangulation may be used to punish a disappointing lover or to even the score. Triangles may also protect the lover from his fears of falling in love, particularly from a fear of engulfment.’ Een heerlijk artikel. Het liefst zou ik het volledig hier opnemen. Zelf trek ik dikwijls, als ik met een ventje bezig ben en er komt een ander bij, deze derde ook naar me toe ter verhoging van de spanning en uitbreiding van de activiteiten. Simple comme bonjour.

Trip Gabriel schreef een verhaal in The New York Times over het verschijnsel dat steeds meer Amerikaanse mannen vrijgezel blijven.40 Drie en een half miljoen mannen verkiezen om alleen en vrij te blijven, terwijl hun ouders zich in bochten wringen om de opvoeding van kinderen te kunnen betalen. Van de mannen tussen 30 en 44 blijft nu 13,8 procent ongehuwd. Tien jaar geleden was dit nog 9 procent.

Blauwe lucht, fantastisch mooi weer. Coral Gables blijft voor mij een ideale mix van een psychologisch (Club Bath et cetera) en natuurlijk klimaat, een plek van alle markten thuis.

31 januari 1988

Coral Gables

Paul Kennedy schreef een nieuw boek over de opkomst en ondergang van grote mogendheden. Op de hoogte van hun macht worden landen ‘neurotic about their status. At the

height of political self-deception the economic base is already in decline. Powers on the point of being overtaken characteristically charge into adventures they cannot afford.’ Kennedy parafraseert Bernard Shaw: ‘Rome fell, Babylon fell, Scarsdale's turn will come.’ Toch ziet de schrijver in de 21ste eeuw ‘no nation stronger or wealthier than the United States.’ Hier zet ik ernstige vraagtekens bij. De vs zijn een grootmacht waar massaal monopoly wordt gespeeld. De vs hebben een triljoen dollar in de wereld uitstaan, die nooit zullen worden terugbetaald. Wall Street is een kaartenhuis dat vroeg of laat ineen stort.41

1 februari 1988

Dan Rather van cbs staat op de omslag van Time.42 Rather had vorige week een frontale botsing met George Bush tijdens een gesprek gedurende het avondnieuws. De journalist schijnt buitengewoon ‘rude and brusque’ tegen de vicepresident te zijn geweest. Dit leidde tot een boemerangeffect, want Time schrijft dat Rather ‘an ambush’ organiseerde ‘that backfired’. Van de kijkers was 42 procent van mening dat Bush won, 27 procent dat Dan Rather won. Toch meende 59 procent van de kijkers dat Rather het recht had Bush scherp te ondervragen over diens rol in de Iran-Contra affaire. En uiteindelijk antwoordde 49 procent van de mensen dat ze dachten dat Dan eerder de waarheid zou spreken dan Bush. Slechts 22 procent vertrouwde Bush meer. Richard Zoglin voegde er een portret van drie pagina's over Rather bij, dat over het genre Amerikaanse journalistiek gaat, waar je in Holland niet om hoeft te komen. Super.

Een dag lezen aan het zwembad van de club. Stanley Hoffman benadrukt dat de veranderingen in de ussr het noodzakelijk maken dat het Westen ook aan ‘new thinking’ gaat doen. Dit is waar.43

Om 17:00 uur verliet ik het zwembad, nam een douche en wilde naar mijn kamer in Club Bath gaan, toen ik Lorenzo zag, 26 jaar, geboren in Barcelona, zoon van een arts, studeert hier voor ingenieur in East Lansing, Michigan. Hij vertelde toen hij vijftien of zestien jaar oud was eens met zijn ouders, broers en zussen aan het strand te zijn geweest. ‘There was an elderly family friend, who always stayed close to me in the water, touching me. At that time, I had even never slept with a girl.

He told me that if I left the door of my room open, he would come and visit me in the night. At 01:00 am he came into my bed. He had a bigger thing than you. I liked it and played with it. He sucked me and I sucked him. I stayed six months with him.’ Sedertdien heeft hij steeds naar oudere mannen gezocht om met hun pik te kunnen spelen. Later trouwde hij, ‘but women are limited.’ Hij besloot zijn vrouw niets te vertellen. Hij was hier op de terugweg uit Spanje, want een blond vriendje in East Lansing had hem over Club Bath in Coral Gables verteld. Hij scheen wat er zich in deze club zoal afspeelde afkeurenswaardig te vinden. Hij vond de clientèle ‘uneducated and ill-informed’. Hij vroeg wie mijn favoriete schrijver was. Ik antwoordde: ‘Gide.’ Dit scheen hem grenzeloos te verbazen. Hij hield het meest van Tolstoj. Zijn ogen waren heel mooi, intens en bruin natuurlijk. Zijn tanden waren schoon en wit. Hij ging olie uit zijn kamer halen en vroeg of ik bezwaar had als hij zou masturberen terwijl hij naar mij, en vooral naar mijn penis zou kijken. Daarna verdween hij. Voor altijd.

‘A bit of illusion,’ aldus Daniel Goleman, ‘may be the bedrock of psychological health.’44 Positieve illusies noemen wetenschappers deze ezelsbrug. Richard Lazarus van de universiteit van Californië wordt weer geciteerd: ‘There is a new Zeitgeist that challenges the old view that psychological health demands full realism.’ Illusies en optimisme werpen hun vruchten af ‘even when they defy reality.’ ‘Healthy illusions include an unrealistically positive view of oneself, an exaggerated sense of control and an unfounded optimism. The data are emerging primarily from the field of social cognition, the study of how people perceive themselves and others. For instance, most people believe they are happier, better adjusted and more skilled than other people, despite objective assessments that show they are not.’

Wat ik onaangenaam vind en hier veel zie, is hoe Cubaanse vluchtelingen zich gedragen als super Yankees. Alles loopt te vreten en te snoepen, alsof ze de schade van jarenlang in Cuba op een droogje te hebben gezeten, willen inhalen. Ze rijden ook vaak in de duurste sleeën, die zij zich eigenlijk niet kunnen veroorloven.

2 februari 1988

Wat te besluiten: naar Amsterdam teruggaan of nog een heerlijke dag meepikken? Wat betekent ‘the flexibility of mind’? Ik

denk dat het van de lucht en mogelijke wolken afhangt. Is er zon of niet? Ik denk bovendien dat ik via New York zal vliegen.

Ik heb Perestroika van Michail Gorbatsjov gekocht.45 Het hoofdstuk New Political Thinking is gewoon geklets. Erger, het is oude koek. Het relaas van Gorby mist werkelijke diepgang. De vs hebben in de Veiligheidsraad weer eens een resolutie, welke bepleitte dat Israël zichzelf beperkingen zou opleggen in de bezette gebieden, met een veto getroffen. Alle veertien andere lidstaten van de Veiligheidsraad stemden voor. Dat samenspel tussen de vs en Israël is uitsluitend gebaseerd op de machtige Joodse lobby in Amerika en slaat nergens op. Er komt een dag van de afrekening, dat Washington voor die walgelijke houding - en het altijd weer met twee maten meten ten aanzien van Israël - de rekening krijgt gepresenteerd.

In de club kreeg ik bezoek van Kevin, een zwarte jongen, achter in de twintig, die genaaid wilde worden. Hij bracht alles mee, glijmiddel, condooms, alles ‘and if you want to be safe, you pull it out just before you come.’ Hij probeerde een serie standjes, maar ik ben op dit punt niet te vermurwen. Uiteindelijk lag hij op zijn rug en ik bovenop hem en hij trok zichzelf af zich inbeeldende dat ik in zijn achterste was binnengedrongen. Ik heb Wall Street van Oliver Stone gezien. De film is een huldebetoon aan zijn vader die in 1985 overleed en handelaar op Wall Street was. Ik dacht aan mijn eigen handelspartners, die weinig verschilden van de crooks die Oliver erin uitbeeldde.

Ik kocht de correspondentie van Rilke met een jonge concertpianiste, Magda von Hattingberg in Wenen. Eigenlijk onleesbaar.46

Het is een prachtige zwoele avond, heldere hemel, volle maan, sterren. Ik plak er nog maar een dagje aan vast. Ik geniet intens.

3 februari 1988

Voel me als herboren door de zon, de seks en de gedisciplineerde maaltijden. Maar ik ga toch maar weg, genoeg is genoeg.

Miami - La Guardia (New York)

In 1914 was Rilke ‘in a state of near suicidal despair’ in reactie op een brief van Magda von Hattingberg.

Stephen Hawking is 's werelds belangrijkste theoretisch-fysi-

cus. Hij is een gevangene in zijn eigen lichaam vanwege de ziekte amyotrofische laterale sclerose (ALS) waardoor hij vrijwel geen controle heeft over de meeste van zijn spieren. Hij heeft A Brief History of Time geschreven, dat binnenkort verschijnt en handelt over ‘the nature of time and the universe’. Was er een begin van tijd en zal er een einde aan komen? Fascinerende man in een rolstoel, die zelfs zijn eten niet zelf tot zich kan nemen en gevoerd moet worden. Intussen lijkt zijn brein ‘grenzeloos’ te opereren.

The New York Times meldde dat slechts zes van de 367 benoemde rechters in de VS - de afgelopen zeven jaar - zwart waren. Over apartheid gesproken. Het aantal zwarte advocaten was intussen van 9.000 tot 15.000 opgelopen. Drie procent van de advocaten in de VS is zwart.47

Michel Tatu schijnt in Le Monde uit de doeken te hebben gedaan dat Boris Jeltsin zijn verdwijning uit de top te danken zou hebben aan uitspraken die hij deed ten aanzien van minister Edoeard Sjevardnadze van Buitenlandse Zaken en Raisa Gorbatsjov, de echtgenote van de Kremlinbaas. Boris beklaagde zich over de bijna dagelijkse telefonades van Raisa naar hem met klachten en terechtwijzingen.

Paul Chance schreef in Psychology Today dat het een mysterie is gebleven waarom ‘people should be afflicted with love.’48 Eeuwenlang krijgen mensen te horen: ‘You are not sick, you are in love.’ Wanneer mensen hun ‘wederhelft’ denken te hebben gevonden ‘they experience the estatic torture we have come to call love.’ De psycholoog John Allan Lee heeft negen variëteiten in de liefde op een rij gezet. Wanneer iemand tot over de oren verliefd is, noemt hij het een manie, ‘a form of madness’. Vandaar ook dat mensen die smoorverliefd zijn tot krankzinnige daden over kunnen gaan. Joseph Wolpe, een Zuid-Afrikaanse psychiater die zich met gedragswetenschappen bezighoudt, noemt liefde ‘a bad habit, like a fear of snake. Emotional habits are resistant to logical arguments and good advice, because something that is learned emotionally cannot be dealt with purely at an intellectual level.’ Wolpe zegt verder: ‘Don't look for the love habit in the cortex, the thinking part of the brain. You will find it in the deeper, more primitive, reptilian brain - the same part of the brain that makes the shark go into a feeding frenzy.’

‘Thus, love is an evolutionary device,’ schrijft Chance, ‘a nasty trick played on us by nature to keep the species going.’

De psycholoog Lawrence Casler geeft seks de schuld, of om exacter te zijn, schuldgevoelens over seks. ‘While people crave sex, they have to find some way of overcoming their guilt about it.’ Op dat moment heeft men de liefde uitgevonden. ‘People justify their pleasures with one another by becoming gaga about each other. We pretend that lust is the by - product of love, when in reality love is the by - product of lust.’

New York, Hyatt Hotel

Ik kocht een cassette van het recital in Carnegie Hall van Volodja Feltsman. Ik belde de Indonesische pianist Eduardus Halim, die vertelde voor 26 concerten een contract te hebben gekregen maar veel minder te worden betaald dan Feltsman, die als Joodse kunstenaar de USSR ontvluchtte en daardoor veel publiciteit kreeg. Ik vind dat Volodja in de Études Symphoniques van Schumann soms nodeloos het tempo vertraagt. Overigens ben ik het met hem eens dat moderne pianisten van hun optreden een soort op-tijd-de-trein-halen wedloop maken.

Ik bracht een tijdje door in mijn lievelings boekhandel Scribner's op 597 Fifth Avenue en kocht er enkele boeken. Wat opvalt, is dat er steeds meer zogenaamde zelfhulp boeken verschijnen in de afdeling psychologie in de geest van ‘how to become happy in a whiffy’. Bij Barnes en Noble was de afdeling tijdschriften opgedoekt. Alles kachelt vrijwel onmerkbaar steeds verder achteruit.

Ik vond in The Psychoanalytic Review, editie winter 1987, een commentaar van Lawrence Walker over het boek Foundations of Psychohistory van mijn vriend Lloyd deMause, directeur van het Psychohistorisch Instituut in New York.49 Volgens deMause beweegt de geschiedenis zich ‘psychogenically’ dus via ‘psychological changes in groups which have been raised in different childrearing modes: the infanticidal, abandoning, ambivalent, intrusive, socializing, and helping modes, each of which can be identified as a predominant way of dealing with children in a past, a present, or future epoch. The older modes persist into the present and give rise to conflicts between the psychoclasses, which have been reared in very different ways.’ DeMause ziet ‘psychogenic change as a precursor of technological change and the essential conflict is between psychoclasses, a conflict of different personality types produced by different childrearing practices.’

Ik belde deMause erover op, die zei goed nieuws van deze aard

uitstekend te kunnen gebruiken. Hij wist het nog niet. Ik zei me zorgen te maken over de Gorby-mania, die nergens op slaat. ‘Willem,’ antwoordde hij, ‘toen Reagan en Gorbatsjov hun gesprek in Washington hielden, verscheen een spotprent in Penthouse met Reagan als hond die achterna gezeten werd door Gorbatsjov als hond. Uiteindelijk werd hond Reagan door hond Gorbatsjov geneukt. ‘What Penthouse actually was saying was ‘we are getting fucked by the Soviets’. It reminds me of the thirties, when everybody felt Leon Blum was a weak son of a bitch and Hitler was better than him. The people in the US are depressed and gloomy. We are having too much peace. Remember in 1929, following the Kellogg-Briand Pact of 1928 that renounced war as an instrument of national policy, we got the big depression. When peace breaks out, it causes a disaster.’ We konden niet verder spreken vanwege een schreeuwend kind in zijn huis.

4 februari 1988

Het is 05:30 a.m. Ik zet de televisie aan. Een Amerikaanse antropoloog had Nieuw-Guinea bezocht en ontdekte homoseksualiteit onder de Papoea's, schreef er een boek over, Where the Spirits Dwell, en gaf een levendige beschrijving van zijn deelname aan het seksuele leven van Papoeamannen. Daarna volgden de gebruikelijk ontbijtshows en nieuwsberichten. Niets geeft duidelijker the silliness of US minds aan van Amerikaanse televisie bij het opstaan dan het gehalte van het geklets, de manier van presentatie, compleet met geforceerde quasi-mopjes en de fantasiewereld van onwerkelijke gezichten gecreëerd door visagisten. Het is een ergerlijke vorm van ‘vervuiling’ waarmee het hele leef - en denkklimaat van dit land dag in dag uit wordt verontreinigd.

Melvin Lasky schreef veertien pagina's vol in Encounter onder de kop: THE CYCLES OF WESTERN FANTASY.50 Lasky, redacteur van genoemd tijdschrift, zit min of meer op de lijn van Lloyd deMause en analyseert het verschijnsel Gorbatsjov. Hij citeert Martin Walker uit The Guardian: ‘The capacity of the American media to conjure up an instant myth, to glamorise the mundane, and sanctify the profane, should never be underestimated.’ Dus, in de plotselinge geestdrift voor een Sovjet Unie die aan het veranderen zou zijn, of het enthousiasme voor de persoon van Gorbatsjov, schuilt een niet te onderschatten gevaar. Eindelijk vind ik onder woorden gebracht waar ik al eni-

ge tijd van overtuigd ben. Gorbatsjov is geen zegen, hij is een dodelijk gevaar. Wanneer de ussr met al het geklets over herstructurering en meer openheid uit elkaar spat, is de ramp niet te overzien en zal het een onvoorstelbare ramp voor de mensen in de Sovjet Unie betekenen.

Lasky citeert Gorbatsjov die openlijk toegeeft dat de mensen in zijn land ‘ill-housed, ill-fed and ill-clad’ zijn. ‘That poverty, inefficiency, corruption, alcoholism, and sheer human despair are rife anywhere and everywhere ripe for exposure in glasnost-openness and for restructuring in perestroika reforms.’ Gorby verbindt er de vraag aan dat als dit allemaal waar is, hoe het dan komt dat het socialisme alles heeft overleefd. Lasky komt (terecht) tot de conclusie dat terwijl Gorbatsjov het voorstelt alsof het socialisme (marxisme-leninisme) dermate diep verankerd zou liggen in de Sovjetziel - en daarom dus overleefde - het in werkelijkheid de kgb politiestaat is die tot dusverre alle rampen heeft weten te helpen overleven. ‘Gorbachev knows full well that ultimate safety for his regime lies with its powers to repress, to cut off any movement that endangers traditional sources of authority: the Communist Party, the Secret Police, and the Red Army. Faces can change, force remains,’ aldus Lasky. Hier somt hij de ellende in Moskou op:



illustratie

Lasky eindigt zijn analyse aldus:



illustratie

Ik heb berekend dat drie dagen plezierig in het Hyatt logeren, evenveel kost als een jaarabonnement op The New York Times. Over prioriteiten gesproken.

Sommige dames paraderen in jassen van nertsenbont, die vrijwel tot de stenen van de straat reiken. Zou iets voor Raisa Gorbatsjov zijn.

Ik bezocht Volodja en Anja Feltsman. Hij zal op 15 februari het Pianoconcert nummer 2 van Brahms spelen met Zubin Mehta en het New York Philharmonic Orchestra. Zijn droom is om met Herbert von Karajan te spelen. ‘But the Jews here will be against it,’ aldus Volodja, die zelf ook Joods is, ‘because of his Nazi membership.’ Ze zouden al eens eerder samen in Salzburg hebben gemusiceerd. Volodja tekende dit jaar voor 500.000 dollar aan concerten. Anja gaat overal met hem mee. Hun zoon was in hun buitenhuis met een kinderjuffrouw. Volodja is zelf het liefst buiten, maar Anja wil het liefst in Manhattan zijn om de madame uit te hangen. Ze zoeken een appartement. ‘Een miljoen is tegenwoordig het minste wat je neer moet leggen,’ zei Volodja.

Over de ussr zei hij: ‘This is a most dangerous time in my country, and the fucking basterds in Washington do not understand.’ Ik refereerde aan het artikel van Henry Kissinger in Newsweek ten tijde van de top tussen Reagan en Gorbatsjov. Hij antwoordde: ‘Henry wrote the only normal article about that meeting.’

5 februari 1988

Ik mag dan feitelijk arm zijn en nooit weten van wie ik mijn volgende betaling ga krijgen, ik ben nu 63 maar kan in ieder geval nog in een spijkerbroek en een shirt gaan ontbijten. Overal zie ik mannen strak in het pak, inclusief stropdassen. Aan de manier waarop iedereen zich gedraagt, het geslijm, zie je direct wie de baas is op de zakelijke ontbijtafspraken. Hier ben ik dan, werkelijk vrij, misschien niet vrij in José Delgado's begrip, maar ik kan doen en laten wat ik wil.

Ik weet niet welke neuronen er verantwoordelijk voor waren, maar toen ik op Madison Avenue wandelde, werd ik voor het eerst in vele jaren door ‘de stille kracht’ naar St. Patricks Cathedral getrokken en stak er twee kaarsen aan, voor Peter en Eduard. En Stuart Jones? Waar komt toch deze ingebouwde drang vandaan die je ertoe brengt een moment stil te zijn in de drukste metropolis in de wereld, te bidden en tot inkeer te komen? Wordt het ook ingegeven door een zekere dankbaarheid voor deze drie heerlijke dagen in New York?

In de winkel waar voor studenten van de Julliard School of Music alles te vinden is, heb ik Prokofievs bewerking voor piano van de The Love for Three Oranges gevonden, evenals een bundel met stukjes van Bach. Je zou er een hele dag moeten rondneuzen.

Ik stuurde een kopie van het artikel van Melvin Lasky naar professor Von der Dunk en naar Hans van Ketwich.

Ik neem de helikopter naar jfk en vlucht 814 van Trans World Airlines naar Amsterdam.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums