Memoires 1987-B

[p. 9]

Amsterdam

1 juli 1987

Amerbos

Broer Theo arriveerde gisteravond. Zijn komst maakte me uitzonderlijk nerveus. Ik wist niet hoe hij eraan toe zou zijn door zijn maagkanker. Maar hij zag er weer uitstekend uit, zeker voor iemand die een ernstige ziekte onder de leden heeft. Hij vertrok vanmorgen al vroeg voor zakelijke afspraken.

Nadat hij zijn hele verhaal had gedaan, begon ik over mijn probleem inzake het financieren van de uitgave van mijn dagboek waar Wim Hazeu van Bosch & Keuning nu 10.000 gulden per deel voor eiste. Plus dat ik geen honorarium voor het geleverde werk zal ontvangen. Theo antwoordde: ‘Hendrik en ik kunnen je heus wel een paar maal aan 10.000 gulden helpen.’ Ook bespraken we mijn algehele financiële situatie en het eventueel doorbrengen van mijn oude dag in Zuid-Afrika. Dus Amerbos opdoeken en verhuizen. Het is duidelijk dat ik in dit land nooit meer iets zal kunnen opbouwen na dertig jaar sabotage vanuit Den Haag.

Amsterdam - Den Haag

De Japanse psychoanalyticus, Takeo Doi, schreef een vervolg op The Anatomy of Dependence, wat ik in 1976 heb gelezen: The Anatomy of Self met als ondertitel The individual versus society.¹ Het verbaast me niet dat antropoloog Edward Hall, die ik in 1970 interviewde voor Grenzen aan de groei, een introductie voor Doi schreef. Ik herinner me Hall als een buitengewoon sympathieke kerel, die zelf de nodige waardevolle boeken schreef.

Ik pik een zin uit bovenstaand boek: ‘If we are mentally healthy, we realize that we have secrets, that there are things inside us that we could not communicate to others even if we wanted to.’

Ik ontmoette Christo Landman op de Zuid-Afrikaanse ambassade. Ik overhandigde hem een lijstje met enkele punten hoe ik me de toekomstige arbeid in Zuid-Afrika voorstelde. Hij be-

1 Takeo Doi, The Anatomy of Self: The individual versus society, Harper & Row Publishers, New York, 1986.

[p. 10]

studeerde mijn voorstellen heel ernstig. ‘Het is mijn stijl meteen te handelen,’ zei hij. Hij draaide het nummer in Johannesburg van Carl Nöffke en de goden werkten mee, want hij was op zijn kantoor. Ze spraken een kwartier en het werd Landman duidelijk dat Nöffke mijn plan voor een boek over racisme in de vs steunde. Vervolgens telefoneerde Christo ook ‘de korporaal’, waarmee hij gekscherend doelde op generaal De Villefort du Toit.² Hij sprak hem steeds aan met ‘generaal’ - want ik zat er bij - maar ik kende hem voldoende om de spottende intonatie op te merken.

Christo vertelde dat de anti-apartheidsbeweging barstte van het geld, waarmee ze anti-Zuid-Afrikaanse propaganda te maken, terwijl de mogelijkheden van de ambassade daar iets tegen terug te doen maar zeer beperkt waren. ‘Toen ik in Buenos Aires als diplomaat was gestationeerd, had ik een public relations budget van 200.000 dollar. Nu heb ik bijna niets.’ Hij bevestigde wel dat wanneer ik over mijn bevindingen in Zuid-Afrika zou schrijven, de ambassade duizend exemplaren zou aankopen. Dit ter aanmoediging van een eventuele uitgever.

2 Redactie: Heinrich (Hein) de Villefort du Toit was van 1971 tot 1977 directeur van de Militaire Inlichtingendienst Zuid-Afrika.

2 juli 1987

Hugo Brandt Corstius schijnt een boekje te hebben gepubliceerd dat in de Bijenkorf ligt als alternatief boekenweekgeschenk, waarin schijnt te staan: ‘Gaf Oltmans W.F. Hermans aids of andersom?’ Henk Hofland is weg van deze mijnheer. Ik denk al enige tijd dat hij niet goed bij zijn hoofd is.

Henk de Mari belde en zei dat hij nog vijf jaar verder moet bij De Telegraaf en nu reisreportages zal gaan maken. Zijn eerste trip is naar de vs. ‘Dan weet ik een prima onderwerp voor je, apartheid in de vs,’ zei ik. ‘Je hebt het precies geraden,’ was zijn antwoord. Ik zei zelf iets dergelijks over Amerika te willen publiceren, bestemd voor Zuid-Afrika. ‘Kan je me niet even het concept van je boek sturen,’ vroeg hij. Daar voelde ik niets voor. ‘Dan doe ik ook niets meer voor jou,’ aldus Henk, die blijkbaar ‘vergeten’ is nooit iets voor mij gedaan te hebben. Althans, niet iets waar ik van merkte dat het me iets opleverde. Andersom bracht ik hem binnen bij Desi Bouterse. Maar het geheugen laat de mens op cruciale momenten altijd uit eigen belang in de steek. Toch vind ik hem wel aardig, soms geestig, maar niet echt betrouwbaar, wat ook niet kan zolang je aan De Telegraaf bent verbonden.

Michel Aboikoni kwam naar Amerbos. We stelden puntsgewijs

[p. 11]

op wat ik in Paramaribo voor hem moet proberen recht te breien.³

3 Zie bijlage 1.

3 juli 1987

Ik droomde voor de zoveelste maal dat ik in Indonesië werd gearresteerd. Ik werd ook gemarteld met water, dus een volmaakte nachtmerrie.

Gisterenavond in de polders schrok ik me een ongeluk toen ik zag dat alle schapen weg waren. Sommigen waren naar een andere plek overgebracht omdat het weiland werd gemaaid. Maar alle bruine schapen waren weg. Ik vreesde het ergste.

Zat met Wim Hazeu op het terras van mijn favoriete restaurant, omdat ik er mam altijd mee naartoe nam, in Lage Vuursche. Het werd een plezierige ontmoeting. Hij stelde een fles wijn voor. Ik nam water. Op 15 augustus komt de drukproef van Memoires deel drie. Hij suggereerde dat Theo tienduizend gulden als lening zou voorschieten, geld dat hij bij een volgende druk zou terugkrijgen. Dat is verlakkerij, want bij de huidige stand van zaken en mijn reputatie in dit land komt er geen volgende druk.

Hij bracht een woordenwisseling mee uit het blad Het Oog in't Zeil van juni 1987 tussen Igor Cornelissen en Henk Hofland.⁴ Vast staat, volgens Cornelissen, dat Henk mij ‘een gore streek’ had geleverd met zijn verraad in mijn huis. Henks naschrift bevat onder meer de leugen dat onze vriendschap onder het incident niet geleden zou hebben. Ik wilde dat dit waar was, maar Hofland gedroeg zich op die avond in 1972 zo leugenachtig tegenover mij dat ik tot op de dag van vandaag niet geloof dat hij de consequenties voor mij niet zou hebben kunnen overzien.

4 Zie bijlage 2.

4 juli 1987

Weekkrant Suriname schrijft in een vette kop in rode letters: bouters bereidt aanval met napalm voor. En die idioot van de PvdA, Knol, zegt in het artikel dat hij geheime informatie had ontvangen dat de napalm al in Suriname was gearriveerd.

Theo en Eduard arriveerden vlak na elkaar. We zijn bij Mei Wah gaan eten. Theo vond het geen enkel probleem om 10.000 gulden mee te financieren voor het publiceren van deel drie van de Memoires en zei een brief van Wim Hazeu hierover af te wachten. Ik vroeg me af of ik zelf zo genereus zou zijn geweest. Alhoewel, ik gaf Loet Kilian ook eens 12.000 gulden om zijn vlieglessen af te maken om piloot te kunnen worden.

[p. 12]

5 juli 1987

We stonden vroeg op en reden naar Schiphol. Ik zag Theo's toestel naar Zürich opstijgen voor ik zelf aan mijn reis naar Paramaribo begon.

Gisteravond las Theo het concept voor een artikel van mijn hand over Michail Gorbatsjov. Ik begon op de vleugel te spelen. Ik zag met één oog dat hij het neerlegde, zijn ogen sloot en echt luisterde. Een heel waardevol moment.

Amsterdam - Lissabon - Paramaribo

Vliegreizen zijn om te lezen. Maurice Sendak schreef: ‘Children are entirely at the mercy of adults - their parents, their siblings and their teachers. I wonder if there are the same kinds of dreadful, psychotic people around in schools today as there were back when I was at a child. I hope not. I had the bad luck to have several indifferent and unfeeling teachers. But then, I was a very difficult child. I hated school. Even when I was encouraged to do what they thought I wanted to do - write and paint pictures - I had no pleasure, because I was doing it in a schoolroom.’⁵

Opvallend dat de Indonesische minister voor wetenschap en techniek, Bacharuddin Habibie benadrukte dat er voor Fokker en scheepswerf De Schelde kansen in Indonesië zouden liggen. Indonesië is in Azië de grootste afnemer van Fokker-toestellen, de nalatenschap van de persoonlijke vriendschap tussen president Sukarno en de toenmalige vicepresident van de klm, Emile van Konijnenburg.⁶

Een dag later zei Habibie op een persconferentie op Schiphol dat Indonesië een eigen toestel op de markt gaat brengen via de ipt Nusantara fabriek in Bandung.⁷ Nederland zou hier een joint-venture met de Indonesiërs moeten aangaan.

Lubbers is van mening dat de burger te hoge verwachtingen heeft van wat ons democratisch bestel aankan.⁸ Hij ziet de samenleving verloederen. Enerzijds bestaat er onmacht en overbelasting van de rechterlijke macht, en anderzijds probeert iedereen wetten en regels steeds meer te ontduiken. Hij spreekt over ‘een overbelaste democratie’. Is dat zo? Democratie als politiek stelsel is zelf een achterhaalde methode om openbaar

5 The New York Times, 17 mei 1987.

6 In 1996, toen Fokker op faillisement stond drong ik er bij minister Ali Alatas van Buitenlandse Zaken op aan Habibie te polsen over een joint-venture met Fokker. Hij wilde niet. Maar in 1987 had Fokker al haar kansen in Indonesië verspeeld door niet op Habibie's voorstel in te gaan.

7 In 1994 heb ik die fabrieken met mijn vriend Harisanto bezocht.

8 Haagse Post, 4 juli 1987, Paul Kuypers, LUBBERS ALS AGOOG.

[p. 13]

bestuur te regelen. Niemand van de stemmers kent of begrijpt de op te lossen problemen. Democratie is achterhaald, laat staan dat je dit Westerse systeem in een laat uur nog eens in Zuid-Afrika zou moeten gaan introduceren, zoals in Washington en Den Haag zo dringend wordt gewenst.

Het nieuws wordt weer eens op zijn kop gepresenteerd. Brunswijk is het geweld tegen Suriname, mede vanuit Den Haag aangezwengeld, begonnen. Het leger van Bouterse slaat terug. Kop in nrc Handelsblad:⁹

9 NRC Handelsblad, 3 juli 1987.